Kamu Ar-Ge Destekleri ve Etkilerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Kamu Ar-Ge Destekleri ve Etkilerinin Değerlendirilmesi Dr. Sinan Tandoğan Ayşe Bayrak TEYDEB 3. Sanayi Şurası 2. Komisyon: Kamu Destekleri, İzlenmesi ve Değerlendirilmesi ATO Congresium, Ankara, Kasım 2013

2 İçerik Kamu destekleri Uygulama: Ar-Ge Destekleri Değerlendirmenin tanım ve amacı Değerlendirme düzeyi ve zamanı Kim değerlendirmeli? Değerlendirme yöntemleri 2 Örnek çalışma Gözlem ve öneriler

3 İçerik Kamu destekleri Uygulama: Ar-Ge Destekleri Değerlendirmenin tanım ve amacı Değerlendirme düzeyi ve zamanı Kim değerlendirmeli? Değerlendirme yöntemleri 2 Örnek çalışma Gözlem ve öneriler 1. Eksen 2. Eksen 3.Eksen

4 Kamu Teşvik ve Düzenlemeleri Destekler Destek programları Vergi teşvik ve istisnaları Mesleki eğitim destekleri Düzenlemeler Fikri mülkiyet hakları Teknoloji geliştirme bölgeleri Yatırım teşvik sistemi 4

5 Uygulama: Kamu Ar-Ge Destekleri Uluslararası kurallara bağlı* Maliyet paylaşımı temelli Bilgi mülkiyeti riskini azaltan Kamu müdahalesi * AB (Article 87) ve DTÖ kaynaklı devlet yardımları düzenlemeleri 5

6 Kamu Ar-Ge Destekleri Doğrudan destekler Ar-Ge destek programları Gelir vergisi ve SGK istisnaları Yüksek öğrenim burs programları Dolaylı destekler Ar-Ge vergi teşvikleri Kamu alımları Kamu Ar-Ge faaliyetleri 6

7 Kamu Ar-Ge Destekleri Doğrudan destekler Hedef odaklı, seçici Risk paylaşımı/maliyet düşürücü Yürütme maliyeti yüksek (%6-10) Dolaylı destekler Sektör bağımsız Maliyet düşürücü Yürütme maliyeti düşük (~%2) 7

8 Kamu Ar-Ge Desteklerindeki Gelişme Ar-Ge Desteklerinin Özel Kesim ArGe Harcamasına Oranı 25.00% 20.00% Dolaylı /BERD 15.00% Doğrudan /BERD 10.00% 5.00% 0.00% Kaynak: TÜİK Verileri ile hazırlanmıştır, 2013

9 Destekler/Özel Kesim Ar-Ge: OECD Ülkeleri 30% 25% Indirect support / BERD Direct funding / BERD 20% 15% 10% 5% 0%

10 Etki Değerlendirmesi Sınırlı bir alanda ve belli bir amaçla yürütülen politika, program ya da proje kaynaklı; beklenen ya da beklenmeyen değişikliklerin belirlenmesi ve yorumlanması 10

11 Neden Etki Değerlendirmesi? Kamu kaynak kullanımının gerekçelendirilmesi (public accountability) Destek programlarının tasarlanıp yürütülmesinde karşılaşılan sorunların saptanması ve çözüm önerileri getirilmesi (adaptive policy-making) Şeffaflık Diğer programlarla (ulusal/uluslararası) kıyaslama yapma olanağı sağlaması (benchmarking) 11

12 Değerlendirme Düzeyi Desteklenen kuruluşta değerlendirme (mikro düzeyde program, proje) Destekleyen kurumda değerlendirme (mikro/ makro düzeyde program, politika) Ulusal düzeyde kamu teşviklerinin toplu değerlendirilmesi (makro düzeyde politika, strateji)

13 Değerlendirme Zamanı Etki değerlendirmesi; destek öncesinde (ex ante) destek sürecinde (interim) destek sonrasında (ex post) gerçekleştirilebilir. Kaynak: PREST,

14 Kim değerlendirmeli? Destek veren kurumlar (öz değerlendirme) Bağımsız kurum ve kuruluşlar (bağımsız değerlendirme) Merkezi yönetim (uzun dönemi kapsayan değerlendirme ya da meta değerlendirme) 14

15 Değerlendirme yöntemleri Değerlendirme yaklaşımları iki grupta toplanabilir; Nicel yöntemler: yenilik anketleri, ekonometrik modeller, kontrol grubu yaklaşımları, kar/maliyet analizi Niteliksel yöntemler: uzman panelleri, akran denetimi (peer review), alan ve vaka çalışmaları, ağ (network) analizi, kıyaslama 15

16 Değerlendirme yöntemleri Nicel ve nitel yaklaşımlar Farklı sorulara yanıt verir, birbirlerinin yerine geçmez ama birbirlerini tamamlar Nitel yöntemler (alan/vaka çalışması) müdahale süreci hakkında öznel ama zengin bilgiler verir Nicel yöntemler, özellikle programın etkisi hakkında firma, sektör, ekonomi düzeyinde değerli bilgiler sağlar 16

17 Desteklerin Değerlendirilmesi Örnek: Kamu Ar-Ge Destekleri ne fark yaratır? Ekonomik durum, resmi düzenlemeler vb. çevresel faktörler GİRDİ (input) Verim ÇIKTI (output) Etkinlik SONUÇ (outcome) -Firma Ar-Ge Harcamaları -Kamu Ar-Ge Destekleri Kaynak: Tandoğan (2008) -Satışlar -İstihdam -Patent -Ar-Ge Yeteneği -Rekabetçilik -Refah seviyesi..

18 Desteklerin Değerlendirilmesi Artımsallık (additionality): desteklerin farklı düzeylerde gerçekleşen katkısı Artımsallık türleri: Girdi Çıktı Proje Davranışsal

19 Örnek nicel çalışma* Çalışmanın Amacı: TARAL hedefleri doğrultusunda yürütülen 1501 Sanayi Ar-Ge Destek Programından 2004 yılında faydalanan firmalarda 2005 ve 2006 de oluşan etkilerin belirlenmesi Veri Kaynağı: TÜİK Yapısal İş İstatistikleri TÜİK Ar-Ge Anketi ( ) TEYDEB Destek İstatistikleri Yöntem: Ekonometrik nicel yöntemler *Tandoğan,

20 tarafından sağlanan firmalara sağlanan destekler: yılında 326 firmaya toplam 45.6 M$ (ortalama $/firma) destek sağlanmıştır. 20

21 Desteklerin Etki Analizindeki Zorluklar 1 1. destek almaya karar veren firmalar arasından belli ölçütlere uyanlara destek verir. Bu ölçütlerle seçilenlerin oluşturduğu örneklem geneli temsil etmeyebilir. Bu sebepten sadece destek alanları inceleyerek kamu desteklerinin etkisinin ölçülmesi istenmeyen sapmalara yol açabilir. (selection biased problem). 2. Destek alan bir firmanın destek almasaydı durumu ne olurdu sorusu kendi içinde çelişir: Bir firma ya destek alarak etkilenmiş ya da destek almamış grupta yer alır. Bu karşıt gerçeklik her iki durumu aynı firmada aynı zamanda gözlemlemeyi engeller (counter factual problem). ÇÖZÜM: Nicel yöntemlerde eşleştirme (matching) yaklaşımının kullanılması ile geniş bir destek almayan firma topluluğundan destek alanlara benzerlerin eşleştirilmesi (kontrol grubu oluşturulması) ve farkların gözlenmesi 21

22 Desteklerin Etki Analizindeki Zorluklar 2 Firmalar destek alarak etkilenirken almayanlarla birlikte zaman içinde başka faktörlerden de etkilenirler. Örneğin ArGe vergi teşviklerini düzenleyen bir kanun ya da ülkenin ekonomik durumundaki olumsuz bir gelişme desteklenen ve desteklenmeyen firmaları aynı ya da farklı biçimde etkileyebilir. Bu etkilerin desteğin etkisinden ayrıştırılması gerekir. ÇÖZÜM: Destek alan ve almayan firmaların destek öncesi ve destek sonrası durumları arasındaki farkların hesaplanması ve bu farkların desteğin yarattığı, gözlemlenen farklardan çıkarılması (DID, Difference-In- Difference) Belirtilen zorlukları aşmak için Propensity Score Matching ve Conditional DID yöntemleri birlikte kullanılmıştır. 22

23 Desteğinin 3 Yılda Yarattığı Fark AÇIKLAMA Fark DESTEKLİ DESTEKSİZ Ar- Ge Personeli Oranı Kişi Başı Ar- Ge Harcaması İhracatın Satışlara Oranı* Ar- Ge Personeli Oranı Kişi Başı Ar- Ge Harcaması İhracatın Satışlara Oranı* % 70 % 25 % 10 - % 20 - % 12 - % 10 * İstatistiksel olarak anlamlı bulunmadı 23

24 Örnek Nicel Değerlendirme: Özet Bu çalışmada sanayi desteklerinin, faydalanan firmalara, destek alma olasılığı benzer fakat destek almayan firmalara göre: 1) Daha yüksek Ar-Ge/Ciro 2) Daha fazla Ar-Ge personeli 3) Daha yüksek ihracat/ciro 4) Daha fazla kişi başı Ar-Ge harcaması sağladığı kanıtlanmıştır. 24

25 SONUÇ: Gözlemler Türkiye de kamu desteklerinin çeşitliliğinde ve tahsis edilen kaynaklarda son yıllarda önemli artışlar olmuştur Destek veren kurumlar ve politika yapıcılar arasında etki analizinin gerekliliği hususunda farkındalık artmıştır Buna karşılık sürdürülen ve sonuçlanan politika ve programların sonuçlarına ait yeterli seviyede rapor vb. çıktılar görülmemektedir 25

26 SONUÇ: Öneriler 1. STRATEJİ: Değerlendirme, BTY politikalarının vazgeçilmez bir bileşeni olarak, sistematik yapılmalı ve geri bildirim kaynağı olmalıdır 2. DÜZENLEME: Desteklerin değerlendirilmesine yönelik düzenlemeler yapılmalıdır 3. YAYGIN KATILIM: Değerlendirme süreçlerine tüm paydaşların katılması sağlanmalıdır 4. SONUÇLARIN KULLANIMI: Değerlendirme sonuçlarının nasıl kullanılacağı önceden bilinmelidir 5. PAYLAŞIM: Değerlendirme çalışmaları paylaşılmalıdır 26

27 Örnek Nitel Çalışma* Değerlendirme Modeli NEDEN NE NE ZAMAN NASIL NEREDE KİM TEYDEB Ar- Ge ve Yenilik Destek Programlarının KOBİ ler üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi Artımsallık Yaklaşımı Destek süreci bitiminden 1 yıl ve 3 yıl sonrasında (destek sonrasında - ex- post- ) Anket yoluyla toplanan verinin değerlendirilmesi Desteklenen firmada mikro düzeyde Destek veren kurum (öz değerlendirme) *Bayrak, Uzmanlık Tezi,

28 Örnek Nitel Çalışma: Bulgular Ar-Ge personeli yoğunluğu %14 TEYDEB desteğinin yayın ve fikri mülkiyet katkısı %26* KOBİ lerin %58 i destek olmasaydı projeyi yürütemeyeceklerini belirtmektedir** KOBİ lerin %70'i ilk kez TEYDEB desteği almış ve sonrasında yeni projeler yapmaya devam etmiştir * Alınmış patent, faydalı model, marka tescili vb. ** Proje artımsallığı: TEYDEB destekleri KOBİ'ler üzerinde %58 beklenen, %34 kısmi etkiye sahipken, %6 oranında etkisizdir. 28

29 Örnek Nitel Çalışma: Bulgular 3 yıllık firmalarda 1 yıllık firmalara göre TEYDEB desteğinin etkilerinin daha fazla ortaya çıktığı gözlendi TEYDEB desteği KOBİ ler üzerinde Ar-Ge harcamaları gibi girdi artımsallığı konusunda, toplam istihdam, ihracat, ciro gibi çıktı artımsallığı konusunda etkilidir 29

30 Karşılaşılan Zorluklar Firmaların destek aldığı kuruluştan gelen sorulara daha olumlu yanıt vermeleri mümkündür; Anketin online yapılması yerine profesyonel destekle yüz yüze yapılması ile; o katılımın artarak veri setinin güçlenmesi, o daha doğru yanıtlara ulaşılabilmesi, o firmaların soruları yanlış yorumlamalarının engellenmiş olması beklenmektedir. 30

31 Son Söz Yerine Kamu desteklerinin düzenli ve etkin olarak değerlendirilmesinin yaygınlaşması ile; 2023 e 10 Kala Türkiye'nin stratejik hedeflerine ulaşmasında, politika yapıcı ve kaynak sağlayıcıların kararlarını etkileyecek önemli bulgular elde edilebilir. 31

32 Teşekkürler