Organize Sanayi Bölgeleri: Etkileri ve Yetkileri

Transkript

1 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Organize Sanayi Bölgeleri: Etkileri ve Yetkileri Esen Çağlar 8 Ocak 0, Ankara

2 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Çerçeve Genel perspektif Özel Ekonomik Bölge kavramı Dünyadaki temel eğilimler Başarı getiren faktörler Türkiye de özel ekonomik bölgeler OSB lerdeki durum: etkiler? OSB lerdeki başlıca sorun alanları: yetkiler? Dış politika ve dış ekonomik ilişkiler aracı olarak OSB ler Sonuç yerine, tartışma soruları

3 Organize Sanayi Bölgeleri Slide TEPAV ın OSB konusundaki çalışmaları Genel çalışmalar ( ) Yatırım Ortamı, Sanayi Politikası, Sanayi Stratejisi, DÖİK Filistin de Barış için Sanayi Girişimi Önce Erez (005-) sonra Jenin Sanayi Bölgesi Projesi (00-) Şanlıurfa Sanayinin Yeninden Yapılanması Projesi (009) Bedelsiz arsa tahsisleri; firma seçimi ve yönetişimi Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi projesi (009) Kümelenme politikasının yönetişimi nasıl olmalı? İslam Kalkınma Bankasıyla işbirliği (00) OSB ler ve Ekonomik Entegrasyon çalışması Hudeyde Sanayi Bölgesi (Yemen) için teknik destek

4 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 4 Özel Ekonomik Bölge kavramı Yatırım ortamı firma performansı Her yerde yatırım ortamını iyileştirmek imkansız, bazı yerler daha özel bir ortama sahip olabilir İçerisi ile dışarısı arasında farklı kurallar Farklı amaçlar Kentleşme, çevre, bölgesel farklılıklar, rekabet gücü, ihracat, kümelenme, kara yönelik arazi geliştirme, yabancı yatırım çekme Formal bölgeler, sayı hızla artıyor Export Processing Zones, Free Zones, Free Ports, Enterprise Zones, Industrial Zones, Science and Technology Parks OSB, KSS, TGB, SB Örtük bölgeler (= güçlü kümelenmeler) Antalya, Kapadokya, Kıbrıs

5 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 5 Dünyada nasıl yapılar ön plana çıkıyor? Fiziki özellikler Entegre, karma kullanım, büyük ölçekli mega bölgeler Bilgi-İletişim Teknolojileri altyapısı Amaca yönelik inşa edilen tesisler Geliştirme yaklaşımı Kamu-özel ortaklığı Özel geliştirici yap/işlet/devret modeli ile işletiyor Düzenleyici çerçeve Geniş bir skalada ekonomik faaliyete izin var Sadece ihracat değil; iç piyasa da önemli En etkin düzenleyici ortam (birinci sınıf) Basitleştirilmiş düzenlemeler; tekeller yok Prosedürler uyumlaştırılmış, dijital ortamda Evrensel vergi teşvikleri (düşük vergi oranları) Evrensel işgücü güvenliği kurallarına uyum Kurumsal çerçeve Üst düzey siyasi sahiplenme Bölge idaresi, sadece bir bölgeden sorumlu Tek durak ofis özellikleri Liman Altyapı Konutlar Sanayi Parkı Turistik Bölge Ticari Bölge 5

6 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 6 Türkiye de Özel Ekonomik Bölgeler Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) faal olanların sayısı (Yatırım programındakiler 8; toplam 6) 7 bin işletme, 80 bin çalışan tam kapasite olursa.8 milyon çalışan Küçük Sanayi Sitesi (KSS) 48 KSS de 9 bin işletme, 46 bin çalışan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) 0 TGB faal, 00 işletme, bin çalışan Serbest Bölgeler (SB) SB, 600 firma, 50 bin çalışan

7 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 7 Kısaca Türkiye nin OSB deneyimi Deneyim, 96 de Bursa OSB nin kurulmasıyla başlıyor İstanbul da sıkışan sanayinin kaydırılması vizyonu 980 ler sonuna kadar kentsel planlama aracı olarak kullanılıyor 990 larda ise, sanayileşme sürecini tetiklemesi amacıyla, Anadolu nun geneline hızla yayıldı Temel işlevler: Ucuz maliyetli sanayi arsası ve altyapısı Bürokrasinin azaltılması, sanayicinin belediyeden kurtulması

8 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 8 OSB deneyimi ve öğrenme süreci 40 yıllık bir öğrenme sürecinin ardından OSB Kanunu 000 yılında çıktı 008 ve 009 de güncellemeler yapıldı Bir ilde mevcut OSB lerin / ü dolmadan, yeni OSB ye izin yok (planlama sürecinde talep analizi?) Rekabet gücüne ve bölgesel kalkınmaya katkı sağlayacak yeni roller (yatırım promosyonu, iş geliştirme faaliyetleri, kümelenmelere destek) OSB lerin etki değerlendirmesi DPT (Mehmet Cansız, 00) çalışması Rejimin temel amaçları nedir? Rekabet gücü? Bölgesel farklıklar? Sanayinin kayması?

9 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 9 Türkiye de OSB lerin performansı Altyapı Bağlantı Süresi (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB Ana Telefon Bağlantısı Elektrik Bağlantısı Su Bağlantısı İzin ve Ruhsat Alma Süreleri (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma Ruhsatı İşletme Belgesi İşyeri Açma/Çalışma Ruhsatı Kaynak: TEPAV Dünya Bankası YOD Anketi 005

10 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 0 Sanayinin Anadolu ya yayılma sürecinde OSB lerin büyük rolü var İSO en büyük 000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmaya sahip iller, 009 Tekirdağ 8 İstanbul 4 Kocaeli 56 Sakarya 7 Samsun 9 Ordu 6 Trabzon 5 İzmir 8 Balıkesir 5 Manisa 5 Bursa 7 Bolu 6 Eskişehir Ankara 54 Konya Kayseri 6 Adana 4 K.Maraş 6 Denizli 0 Antalya 6 Karaman 5 Mersin 6 Hatay 9 Gaziantep Kaynak: İstanbul Sanayi Odası

11 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Mevcut büyük OSB alanları, sanayinin yayılmakta olduğu yerlerde İşletme aşamasında 000 hektardan daha fazla OSB alanına sahip iller, 009 Tekirdağ 4 İzmir Manisa 5 İstanbul 8 Kocaeli Bursa Uşak Eskişehir Ankara Nevşehir Kayseri Rize Bingöl Bitlis Ardahan Ağrı Iğdır Muğla Konya 9 Adana Gaziantep Şırnak Hakkari Kaynak: OSBÜK

12 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Öte yandan, her yerde de OSB var.. Temel soru: oralar nasıl dolacak? İşletme aşamasındaki OSB sayıları, il bazında, 00 Kırklareli Edirne Tekirdağ İstanbul 4 Çanakkale İzmir Balıkesir 5 Manisa 5 Aydın 7 Muğla 8 Sakarya Düzce Kocaeli Yalova 6 Bolu 4 Bilecik Bursa Kütahya 5 Uşak Denizli 6 Burdur Sanayi Stratejisi ve Teşvik Sistemi Tasarımı 6 Eskişehir Afyon 9 Isparta Antalya Bartın Zonguldak u Samsun Karabük 5 Çankırı Amasya 4 Çorum 4 K.Kale Ankara Konya 9 Sinop Kastamon Kayseri Malatya Aksaray Niğde K.Maraş Adıyaman 4 Adana Osmaniye Gaziantep Kilis Mersin Karaman Kırşehir Nevşehir Yozgat Tokat 5 Hatay 5 Artvin Rize 0 Ordu Trabzon Giresun 4 Gümüşhane Bayburt Erzurum Erzincan Tunceli Sivas 4 Elazığ Şanlıurfa 4 Bingöl Diyarbakır Batman Mardin Muş Bitlis Siirt Ardahan Kars Ağrı Şırnak Van Iğdır Hakkari Kaynak: OSBÜK

13 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Bugün OSB lerin bölgesel dağılım nasıl? Programlardaki OSB lerin Mevcut Alanı (bin hektar, 00) Marmara Ege Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu And. G. Doğu And. OSB'lerdeki Mevcut Sanayi Alanı Kaynak: DPT 00

14 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 4 Gelecekte mekansal dağılımın nasıl değişmesi öngörülüyor? Planlanan OSB ler (sarı) ve Mevcut OSB lerin sanayi alanı, bin hektar Marmara Ege Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu And. G. Doğu And. Programlardaki OSB'lerin Mevcut Alanı OSB'lerdeki Mevcut Sanayi Alanı Kaynak: DPT 00

15 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 5 Sanayinin kayma süreci daha yakından izlenmeli 009 da İstanbul Sanayi Odası en büyük 000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki döneminde firma sayısı değişimi Tekirdağ + 6 İstanbul - 05 Kocaeli + 40 Sakarya + 4 Samsun + 8 Ordu + Trabzon + İzmir - 7 Balıkesir + Manisa + 7 Bursa + 8 Bolu + Eskişehir + Ankara + 8 Konya + Kayseri + 0 Adana + 7 K.Maraş + Denizli 0 Antalya + Karaman - Mersin - Hatay + 8 Gaziantep + 5 Kaynak: İstanbul Sanayi Odası

16 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 6 Sanayinin kayma süreci daha yakından izlenmeli Otoyol hatları (kırmızı çizgiler - 00 itibariyle) ve 009 da İstanbul Sanayi Odası en büyük 000 sanayi kuruluşu listesinde 5 den fazla firmanın yerleşik olduğu illerin, bu listedeki döneminde firma sayısı değişimi Tekirdağ + 6 İstanbul - 05 Kocaeli + 40 Sakarya + 4 Samsun + 8 Ordu + Trabzon + İzmir - 7 Balıkesir + Manisa + 7 Bursa + 8 Bolu + Eskişehir + Ankara + 8 Konya + Kayseri + 0 Adana + 7 K.Maraş + Denizli 0 Antalya + Karaman - Mersin - Hatay + 8 Gaziantep + 5

17 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 7 Başlıca sorun alanları () Sanayinin OSB lerde kümelenmesini istiyor muyuz? OSB içi ve dışı arasındaki teşvikler ne ölçüde farklılaşıyor? Bedelsiz arsa tahsisi ne kadar etkin? Elektrik, doğalgaz maliyetleri farklılaşıyor mu? OSB kent ilişkisindeki sorunlar önemli mi? Yerel yönetim, yerel aktörler ve OSB ler arasındaki ilişki Külfet / menfaat dengesi; paydaşlar arasındaki uyum Gelişmiş illerdeki dinamiklere gelişen illerde farklı dinamikler söz konusu olabilir mi? Kaynak yaratma kabiliyeti Farklı dinamikler geçerliyse, aynı OSB rejimin olması sorun yaratır mı?

18 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 8 Gelişmiş bölgelerdeki rant sorunu: OSB rejimi için manası nedir? 50 Gebze de ortalama bir sanayi arsasının metrekare değeri, USD, Kaynak: GOSB

19 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 9 Gelişmiş bölgelerdeki rant sorunu: OSB rejimi için manası nedir? 50 Gebze de ortalama bir sanayi arsasının metrekare değeri, USD, ? Kaynak: GOSB

20 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 0 Gelişmiş bölgelerdeki rant sorunu: OSB rejimi için manası nedir? Gebze de ortalama bir sanayi arsasının metrekare değeri, USD, ? ? Kaynak: GOSB

21 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Başlıca sorun alanları () Sistemin önceliklerini yeniden ele almalı mıyız? Bugünkü öncelik: Parsellerde spekülasyonun önlenmesi; Gerçekten yatırım yapacak ve istihdam yaratacak yatırımcılara verilmesi OSB'lerde rekabet gücü gündemi oluşturulabilir mi? Sektör seçimi problemi, OSB ölçeğinde, malumat? Diğer politika alanlarıyla ilişki nasıl kurulmalı? Makro düzeyde somut ve tutarlı bir sanayi politikası? Etkin yönetim için doğru müşevvikler nasıl sağlanır? Başarı nasıl ödüllendirmeli? Başarısızlık nasıl cezalandırılmalı?

22 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Kamusal yetki sorunu OSB lerdeki kamusal yetkiler Kamulaştırma yetkisi Fabrika inşaatlarının projelendirilmesi ve inşaat aşamasında verilen izin ve ruhsatlar İşyeri açma ve işletme belgesi Altyapı hizmetlerinin üretimi ve dağıtımı Kamusal yetkilerinin kullanımı Bölge Müdürü ve personeli yetki kullanıyor; ancak Bölge Müdürünü OSB deki sanayiciler atıyor Anayasa mahkemesinin TGB lere yönelik kararı Özel bir entite, kamu yetkisi kullanabilir mi?

23 Organize Sanayi Bölgeleri Slide Dış politika ve dış ekonomik ilişkiler stratejisi aracı olarak OSB ler Dış ekonomik ilişkilerimiz artık şekil değiştiriyor İhracat-ithalatın ötesinde; değer zincirinin bir kısmın taşımak Bölgede yerleşik yatırımlar; pazardan ve ucuz girdilerden faydalanmak için Dışarıya giden yatırımcıların ortak sorunları yasal çerçeve, işgücü niteliği, lisan, imtiyazlar Bölgede Türk OSB leri etkinliğimiz arttırır Yatırımcı sadece OSB yönetimiyle muhatap İşgücünü ihtiyaçla uyumlu hale getirecek programlar İmtiyazlar için toplu pazarlık gücü

24 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 4

25 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 5 Ekler

26 Organize Sanayi Bölgeleri Slide 6 OSB lere sağlanan teşvikler Bedelsiz arsa tahsisi Gelir vergisi stopajı Sigorta primi işveren hissesi Enerji desteği Diğer muafiyetler emlak vergisi, atık su bedeli, elektrik ve havagazı tüketim vergisi, bina inşaat harcı, tevhid ve ifraz işlem harcı