KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI

Transkript

1 Dr. Aydın AKGÜL Danıştay Savcısı Danıştay ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI PERSONAL DATA PROTECTION İstanbul Beta

2 Yayın No : 3105 Hukuk Dizisi : Baskı - Haziran İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Veysel Coşkun Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 EŞİM e Kızım PELİN e Oğlum EFE ye

4

5 SUNUŞ Bu kitabın temelini oluşturan doktora tezi, Prof. Dr. N. İlker ÇOLAK ın danışmanlığında hazırlanarak, tarihinde Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı nda başkanlığını Prof. Dr. Tayfun AKGÜNER in yaptığı ve Prof. Dr. Gürsel ÖNGÖREN, Prof. Dr. Samir SALHA, Prof. Dr. N. İlker ÇOLAK ile Prof. Dr. Sevtap YOKUŞ tan kurulu tez jürisi önünde savunulmuş ve jüri tarafından oybirliğiyle başarılı bulunulmuştur. Tezin kitap haline gelmesi için bir yılı aşkın süre daha çalışma yapılmıştır. Tez kitaplaştırılırken özünün korunmasına dikkat edilmekle birlikte, tezde konu olarak yer almayan, ancak kişisel verilerin korunması konusuyla ilgilenenlere ve idare hukukçularına yararlı olacağı düşünülen birçok başlık çalışmaya eklenmiştir. Yine, kitabın basıldığı tarihe kadar konuyla ilgili yargı kararları gözden geçirilerek tezde yer almayan Danıştay ve AİHM kararları ile kitabın zenginleştirilmesine çalışılmıştır. Kitabın hazırlanmasında en büyük emeğin, Eşim e ait olduğunu, doktora teziyle ilgili çalışmaya başladığım İngiltere deki Liecester Üniversitesi nde ve Brüksel deki Avrupa Parlamentosu nda geçirdiğim sürede gösterdiği sabrının yanı sıra, tezi yazmaya başladığım andan kitabın yayınlanmasına kadar geçen 4 yılı aşkın sürede en büyük fedakârlığı onun yaptığını belirtmek isterim. Çalışmam için ideal bir ortam hazırlaması, yazdıklarımı okuyup düzeltmesi bu fedakârlıklarından yalnızca birkaçıdır. Kızım ve oğlum da, bu süreçte babalarıyla birlikte vakit geçirmekten, babaları hatırına vazgeçmek zorunda kaldı. Onlara engin sabırlarından dolayı teşekkür ederim. Kitabımın çıkmasında manevi destekleriyle hep yanımda olan biricik anneme ve babama en içten teşekkürlerimi sunarım.

6 VI Doktora tezimin tamamlanması aşamasında tezimi baştan sona titizlikle okuyup öneriler getiren ve çalışmamın bir an önce kitap olarak basılmasında ısrar ederek bana büyük destek olan değerli hocalarım başta Prof. Dr. Tayfun AKGÜNER ve Prof. Dr. N. İlker ÇOLAK olmak üzere, Prof. Dr. Gürsel ÖNGÖREN e, Prof. Dr. Samir SALHA ya, ve Prof. Dr. Sevtap YOKUŞ a teşekkür ederim. Hâkim Adaylığı dönemimde Eğitim Merkezinde kendilerinden ders alma fırsatına eriştiğim, kitabımın hazırlık aşamasında engin idare hukuku bilgisini benimle paylaşan ve kitabımın çıkmasında manevi destek olan Sayın Danıştay Başkanvekili Sinan YÖRÜKOĞLU na ayrıca teşekkür ederim. Kitap çalışmamda manevi desteklerini her zaman yanımda hissettiğim Danıştay Savcılarına ve Tetkik Hâkimlerine, kitap ve makalelere kolayca ulaşmamı sağlayan Danıştay Kütüphanesi çalışanları Mehmet Altun ve Bülent Taşkın a, Danıştay Kütüphanesinde sabahladığım gecelerde sıcak çaylarını eksik etmeyen Danıştay Özel Güvenlik görevlilerine teşekkürü borç bilirim. Yeni bir günle güne ve işine başlayanlara, hukuka kendini adayanlara, Kitabımın katkı sağlaması dileğiyle Dr. Aydın AKGÜL Ankara, Mayıs 2014

7 İÇİNDEKİLER SUNUŞ... III KISALTMALAR... XVII GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM KİŞİSEL VERİ KAVRAMI, KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKI VE İNSAN HAKLARI I. KİŞİSEL VERİ KAVRAMI... 7 A. KİŞİSEL VERİ TANIMI... 7 B. KİŞİSEL VERİNİN UNSURLARI Veri Bilgi Kimliği Belirli veya Belirlenebilir Bir Kişi a. Kişi Kavramı b. Kimliği Belirli veya Belirlenebilir Olmak II. HASSAS KİŞİSEL VERİ A. GENEL OLARAK B. HASSAS KİŞİSEL VERİ TÜRLERİ C. HASSAS KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİNİN İSTİSNALARI İlgilinin Rızası Hayati Çıkarların Korunması Kamuya Yararlı Dernek veya Vakıf Tarafından İşlenme İş Hukukundan Kaynaklanan Özel Hak ve Yükümlülüğün Yerine Getirilmesi İlgilinin Kendisinin Hassas Verilerini Kamuya Açıklaması Tıbbi Tedbirler Çerçevesinde İşlenme Cezalara Yönelik İşlenme... 29

8 VIII III. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASININ NEDENLERİ A. GENEL OLARAK B. GÖZETİM VE DENETİM C. TEKNOLOJİDEKİ GELİŞMELER Bilgisayar İnternet Yeni Teknolojiler IV. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKI A. GENEL OLARAK B. KİŞİ KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ Kişi Tanımı Kişi Türleri a. Gerçek Kişiler b. Tüzel Kişiler C. KİŞİLİK KAVRAMI, KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ Kişilik Kavramı Kişiliğin Başlangıcı D. KİŞİLİK HAKKI Genel Olarak Kişilik Hakkının Özellikleri a. Mutlak Hak Olması b. Şahıs Varlığı Haklarından Olması c. Şahsa Sıkı Sıkıya Bağlı Olması d. Ölümle Sona Ermesi e. İcra Takibine Konu Olmaması ve Zamanaşımına Uğramaması E. KİŞİLİK HAKKININ KONUSU Kişinin Maddi Bütünlüğüne İlişkin Değerler a. Hayat b. Beden Tamlığı c. Sağlık Kişinin Manevi Bütünlüğüne İlişkin Değerler... 59

9 IX a. Özgürlükler b. Şeref ve Haysiyet c. Ad d. Resim e. Hayat Alanı (1) Sır Alan (2) Özel Alan (3) Kamuya Açık Alan Kişinin Ekonomik Bütünlüğüne İlişkin Hakları a. Kişinin Ekonomik Özgürlüğü b. Kişinin Mesleki Şeref ve Haysiyeti c. Kişinin Mesleki ve Ticari Sır Alanı VI. KİŞİSEL VERİLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ A. KİŞİSEL VERİLERİN KİŞİLİK HAKKI İÇİNDEKİ YERİ Kişilik Hakkı İçindeki Yeri Kişilik Hakkı Çerçevesinde Korunma B. KİŞİSEL VERİLERİN ÖZEL HAYAT İÇİNDEKİ YERİ ve MAHREMİYET C. KİŞİSEL VERİLERİN MÜLKİYET ve FİKRİ MÜLKİYET HAKKI İÇİNDEKİ YERİ Kişisel Verilerin Mülkiyet Hakkı İçindeki Yeri Kişisel Verilerin Fikri Mülkiyet Hakkı İçindeki Yeri D. ALMAN ANAYASA MAHKEMESİNİN KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKINA İLİŞKİN KARARI VII. İNSAN HAKLARI AÇISINDAN KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI A. GENEL OLARAK B. ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİ HAKKI Genel Olarak Özel Hayatın Gizliliğinin Tanımı ve Özellikleri Özel Hayatın Gizliliği Hakkı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Özel Hayatın Gizliliği Hakkı ile Kişisel Verilerin Korunması Hakkı Arasındaki İlişki... 83

10 X C. İNSAN ONURU D. DÜŞÜNCEYİ AÇIKLAMA ÖZGÜRLÜĞÜ Genel Olarak Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü ile Kişisel Verilerin Korunması Hakkı Arasındaki İlişki E. ÖZEL HABERLEŞMENİN GİZLİLİĞİ F. VİCDAN, DİN VE İNANÇ ÖZGÜRLÜĞÜ VIII. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKININ KORUMA ALANI VE SINIRLARI A. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKININ KORUMA ALANI B. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKININ SINIRLARI Genel Olarak Özgürlük Hak ve Özgürlüklere İlişkin Başlıca Güvence Ölçütleri a. Kamu Düzeni İlkesi b. Demokratik Toplum Düzeni İlkesi c. Ölçülülük ilkesi d. Sınırlamanın Yasa ile Düzenlenmesi İlkesi e. Hakkın Özü Kavramı İKİNCİ BÖLÜM KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HUKUKUNDAKİ TEMEL İLKELER I. ESASA İLİŞKİN TEMEL İLKELER A. HUKUKA VE OBJEKTİF İYİNİYET KURALINA UYGUN İŞLENME B. BELİRLİ AMACIN BULUNMASI C. AMACA BAĞLI KALINMASI D. GEREKLİLİK, GÜNCELLİK VE DOĞRULUK E. AMACIN GEREKTİRDİĞİNDEN DAHA UZUN SÜRE TUTULMAMA F. TOPLANMA VE SONRASINDA İŞLENME AMAÇLARINA UYGUN, İLGİLİ BULUNMA, AŞIRI OLMAMA

11 XI II. USULE İLİŞKİN TEMEL İLKELER A. İŞLEMİN GİZLİLİĞİ ve GÜVENLİĞİ B. ÖN DENETİM C. İŞLEM ALENİYETİ D. BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ Genel Olarak Avrupa Birliği nde Bilgilendirme Yükümlülüğü E. BİLGİ EDİNME, DÜZELTME, SİLDİRME, ENGELLEME ve İTİRAZ HAKKI Kişisel Verilere İlişkin Bilgi Edinme Hakkı Düzeltme, Sildirme ve Engelleme Hakkı İtiraz Hakkı F. VERİ GÜVENLİĞİ İLKESİ III. KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİNDE HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ ve ÖLÇÜLÜLÜK A. KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİNDE HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ İlgilinin Rızasının Bulunması Sözleşmenin İfası ve Sözleşme Öncesi Tedbirlerin İcrası Hukuki Yükümlülüğün Yerine Getirilmesi İlgili Kişinin Hayati Çıkarlarının Korunması Kamu Menfaati veya Kamu Düzeni Gereği Görevin Yerine Getirilmesi Haklı Çıkarların Korunması B. KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİNDE ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ Genel Olarak Ölçülülük İlkesi Kişisel Verilerin İşlenmesi Açısından Ölçülülük İlkesi IV. KİŞİSEL VERİLERİN BAĞIMSIZ KONTROL ORGANLARINCA DENETİMİ A. BAĞIMSIZ DENETİMİN ÖZELLİKLERİ B. KİŞİSEL VERİLERİN DENETİMİNE İLİŞKİN SİSTEMLER

12 XII ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASINDA TARİHSEL GELİŞİM VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELER I. TARİHSEL GELİŞİM ve KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HUKUKU A. GENEL OLARAK B. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HUKUKU C. YASAL DÜZENLEME ÇALIŞMALARI II. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER A. GENEL OLARAK B. OECD DE KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI Genel Olarak OECD Rehber İlkeleri C. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DE KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI Genel Olarak Birleşmiş Milletler Rehber İlkeleri tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi D. AVRUPA KONSEYİ NDE KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI Genel Olarak tarihli Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi a. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin Özellikleri b. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Kişisel Verilerin Korunması Sayılı Avrupa Konseyi Sözleşmesi a. Sözleşmenin Hazırlanması ve İmzalanması b. Sözleşmenin Amacı ve Özellikleri Tarihli Kişisel Verilerin Korunmasına İlişkin Ek Protokol Safe Harbor E. AVRUPA BİRLİĞİ NDE KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI

13 XIII 1. Avrupa Birliği Avrupa Birliği ve Kişisel Verilerin Korunması Avrupa Birliği Kurumları a. Avrupa Birliği Komisyonu b. Avrupa Birliği Konseyi c. Avrupa Parlamentosu d. Avrupa Birliği Adalet Divanı e. Avrupa Veri Koruma Denetçisi f. 29. Madde Veri Koruma Grubu g. 31. Madde Komitesi h. Diğer Kurumlar Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı /46/EC Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Direktifi a. Genel Olarak b. Direktifin Amacı c. Direktifin Özellikleri F. ASIA-PASIFIC ECONOMIC COOPERATION(APEC) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE UYGULAMASI VE KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKININ İHLALİ NEDENİYLE YAPILACAK YARGISAL DENETİM I. KİŞİSEL VERİLERİN KORUMASI HUKUKU VE TÜRKİYE A. ANAYASAL DÜZENLEME Genel Olarak Anayasal Düzenleme B. KANUNİ DÜZENLEMELER Özel Bir Kanunun Bulunmaması İş Kanunu Türk Ceza Kanunu Ceza Muhakemesi Kanunu Elektronik İmza Kanunu Vergi Usul Kanunu Nüfus Hizmetleri Kanunu

14 XIV 8. Basın Kanunu, Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu Adli Sicil Kanunu Bankacılık Kanunu, Noterlik Kanunu Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Elektronik Haberleşme Kanunu İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun II. YARGISAL DENETİM A. HUKUK DEVLETİ B. İDARENİN YARGISAL DENETİMİNİN VE İDARİ YARGININ GEREKLİLİĞİ Yargı Sistemi İdarenin Yargısal Denetiminin Gerekliliği ve İdari Yargı C. ANAYASA MAHKEMESİ AÇISINDAN İDARİ YARGININ GÖREV ALANI III. İPTAL DAVALARI, İDARENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU VE TAM YARGI DAVALARI A. İPTAL DAVALARI B. İDARENİN HUKUKİ SORUMLULUĞU Genel Olarak İdarenin Sorumluluk Sebepleri B. İDARENİN TAZMİN BORCU VE TAM YARGI DAVALARI İdarenin Tazmin Borcu Tam Yargı Davaları

15 XV IV. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKININ İHLALİ NEDENİYLE AÇILAN İPTAL VE TAM YARGI DAVALARI A. İDARE VE KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI B. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI HAKKININ İHLAL EDİLEBİLECEĞİ İDARE UYGULAMALARI Kişisel Sağlık Verileri a. Genel Olarak b. Kişisel Sağlık Verileriyle İlgili AİHM Kararları c. Kişisel Sağlık Verileriyle İlgili Danıştay Kararları i) Kişisel Sağlık Verilerinin Muhafaza Edilmemesi ii) Kişisel Sağlık Verilerinin Eksik Tutulması iii) Kişisel Sağlık Verilerinin Açıklanması Kişisel Verilere Erişim a. Genel Olarak Bilgi Edinme Hakkı b. İdari Usul Yönüyle Bilgi Edinme Hakkı c. Bilgi Edinme Hakkının Sınırları d. Bilgi Edinme Hakkı ile Kişisel Verilerin Korunması Hakkı Arasındaki İlişki e. Bilgi Edinme Hakkı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi f. Kişisel Verilere Erişim Bağlamında Bilgi Edinme Hakkıyla İlgili Danıştay Kararları Güvenlik Soruşturması a. Genel Olarak b. Güvenlik Soruşturmasıyla İlgili AİHM Kararları c. Güvenlik Soruşturmasıyla İlgili Danıştay Kararları Arşiv ve Fiş Kayıtları a. Genel Olarak b. Arşiv ve Fiş Kayıtlarının Tutulmasıyla İlgili AİHM Kararları c. Arşiv ve Fiş Kayıtlarının Tutulmasıyla İlgili Danıştay Kararları DNA, Parmak İzi ve Fotoğraf Kayıtları a. Genel Olarak

16 XVI b. DNA, Parmak İzi ve Fotoğraf Kayıtlarının Tutulmasıyla İlgili AİHM Kararları c. Parmak İzi ve Fotoğraf Kayıtlarının Tutulmasıyla İlgili Danıştay Kararları Haberleşme a. Genel Olarak b. Haberleşmeyle İlgili AİHM Kararları c. Haberleşmeyle İlgili Danıştay Kararları SONUÇ KAYNAKÇA

17 KISALTMALAR AAET AB ABD AET AİD AİHM AİHS AKÇT APEC AÜEHFD AVKD Bkz. BM C CAPPS CCTV CMK Çev. : Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Avrupa Ekonomik Topluluğu : Âmme İdaresi Dergisi : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi : Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu : Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği/Asia-Pasific Economic Cooperation : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi : Avrupa Veri Koruma Denetçisi : Bakınız : Birleşmiş Milletler : Cilt : Computer Assisted Passenger Pre-Screening System/ Bilgisayar Yardımlı Ön Tarama Sistemi : Closed Circuit Television/Kapalı Devre Televizyon Sistemi : Ceza Muhakemesi Kanunu : Çeviren D. : Daire DD E: : Esas EC EFTA ENISA : Danıştay Dergisi : European Comission : Avrupa Serbest Ticaret Örgütü/European Free Trade Association : Avrupa Network ve Bilgi Güvenliği Kurumu/European Network And Information Security Agency

18 XVIII E.T. GBT HMK IP İDDK İHEB İÜHFM İYUK K: : Karar K.T. KİHBİ Md-m. Parg. OECD OECC : Erişim tarihi : Genel Bilgi Toplama : Hukuk Muhakemeleri Kanunu : İnternet Protokolü : Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu : İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası : İdari Yargılama Usulü Kanunu : Karar Tarihi : Kaçakçılık, İstihbarat, Harekât, Bilgi Toplama : Madde : Paragraf : Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü/Organisation for Economic Co-Operation and Development : Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü/Organisation for European Economic Co-Operation R. G. : Resmi Gazete s. : sayfa S : Sayı T. : Tarihli TBB TBMM TCK TDK TİB TMK TODAİE UYAP v.b. vd. vd Y Y.K. : Türkiye Barolar Birliği : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Türk Ceza Kanunu : Türk Dil Kurumu : Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı : Türk Medeni Kanunu : Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü : Ulusal Yargı Ağı Projesi : ve benzeri : ve devamı : ve diğerleri : Yıl : Yayımlanmamış Karar