BBP 206 FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ

Transkript

1 BBP 206 FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ Bahçe Bitkileri Bölümü Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü

2 Bitki koruma nedir? Kültür bitkilerini ve onlardan elde edilen tarımsal ürünleri hastalık, zararlı ve yabancı otlardan korumak, tedavi etmek veya bu etmenlerden doğacak zararı en aza indirmek için alınan tüm teknik, ekonomik ve yasal önlemlere denir. Entomoloji Fitopatoloji

3 Bu ders kapsamında Bitki patolojisi nedir? Bitki hastalıklarının ekonomik önemi nedir? Patojenik ve patojenik olmayan hastalık etmenleri hangileridir? Hastalık üçgeni nedir? Fungal hastalıklar ve yayılmaları Bakteriyel hastalıklar ve yayılmaları Viral hastalıklar ve yayılmaları Yabancı otlar ve yüksek parazit bitkiler Bitki hastalıklarını teşhis etmede kullanılan temel yöntemler Bitki hastalıklarını kontrol etme yöntemleri nelerdir?

4 Fitopatoloji yada Bitki patolojisi nedir? Phytos: fito : bitki Pathology : patoloji: hastalık bilimi Bitki hastalıklarının etmenlerini, hastalığın oluş biçimini ve mücadelesini inceleyen bilim dalıdır.

5 Hastalık nedir? Bitki metabolizmasının bitkiye zarar verecek şekilde normalden uzaklaşmasıdır. Bitkide hastalık etmeni mevcut ise hasta mıdır? Bitkide hastalık etmeni mevcut ancak hiçbir etkisi görülmüyorsa sağlıklı mıdır?

6 Sizce bitki hastalıklar kları önemli midir? Bitki hastalıkları dünya gıda üretimi için, lif bitkileri, ormanlar ve süs bitkileri için sürekli tehdit oluştururlar.

7 Tarih boyunca bitki hastalıkları milyonlarca insanın açlık çekmesine ve ölmesine neden olmuştur lı yıllarda İrlanda da meydana gelen patates mildiyösü (Phytophtorainfestans) salgını 1876 da Pasteur ve Koch canlılarda bazı hastalıkların bakteriler tarafından oluşturulduğunu ispatlamışlardır, 1878 de is Burill elam ve armuttaki ateş yanıklığı etmeninin bakteri olduğunu tespit etmiştir Mozaik simptomu ilk olarak Adolf Mayer 1886 da tütünde tespit etmiştir, etmenin bakteri olduğunu düşünmüştür 1892 de ise Rus bilim adamı Ivanowski tarafından yeni bir etmen olduğuna dair çalışmalar yapılmış, etmenin bakteriden küçük olduğunu saptamıştır, özsu filitre edilmiş ve bak. Geçemediği filitrelerden geçtiği tespit edilmiştir

8 Tarih boyunca bitki hastalıkları milyonlarca insanın açlık çekmesine ve ölmesine neden olmuştur de Beijerinck enfeksiyon yapma özelliğinde olan özsuyun çoğalma yeteneğine sahip olduğunu tespit etmiştir. Akışkan canlı sıvı şeklinde isimlendirmiştir. Önceleri mikoplazma benzeri organizmalar olarak isimlendirilen Fitoplazmalar ilk olarak 1965 te Japon Doi ve arkadaşları tarafından belirlenmiştir. Diener ise patates iğ yumru hastalığının sadece RNA dan oluşan bir patojenin (viroid) sebep olduğunu bulmuştur. Türkiye de ilk fitopatolojik çalışmalar İstanbul Ziraat Mektebi Alisinde 1912 yılından itibaren Ali Rıza Erten tarafından yapılmıştır.

9 BBP 206 FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ PROGRAMI Vize yapılacaktır. Tarih Hafta Dersin Konusu Dersi veren Öğretim Üyesi GĐRĐŞ - Tarım ve Bitki Hastalıkları, Fitopatoloji Bilimi, Tarihçe, Genel Prof. Dr. S.BALOĞLU Sınıflandırma Parazitizm ve Hastalık Gelişimi / Patojenler Bitkilere Nasıl Saldırır? Hastalıklar Ürünleri Nasıl Etkiler? Bitki Hastalıklarının Genetiği ve Patojenlere Karşı Bitki Savunma Mekanizmaları Bitki Hastalıkları Epidemiyolojisi Hastalık Gelişimi Üzerine Çevrenin Etkileri Abiyotik Hastalıklar Fungusların Ekolojik, Ekonomik, Patolojik Özellikleri ve Sınıflandırılmaları Funguslar Tarafından Neden Olunan Hastalıkları Virüsler Tarafından Neden Olunan Hastalıklar Prokaryotlar Tarafından Neden Olan Hastalıklar Bitki Patojenlerin Tanılanması Çiçekli Parazit Bitkiler ve Yabancı Otlar Tarımsal Đlaçlar Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Prof. Dr. S.BALOĞLU Vize 8. Hafta ( haftasında ders harici bir uygun saatte) yapılacaktır.

10 FĐTOPATOLOJĐ DERS PROGRAMI Vize 8. Hafta içerisinde yapılacak Sınav test olacak 28 Mart-4 Nisan 2011 tarihlerinde uygun bir saatte

11 7 ŞUBAT 2011 (I. Hafta) -Giriş Tarım ve Bitki Hastalıkları Fitopatoloji Bilimi Tarihçe Sınıflandırma

12 14 ŞUBAT 2011 (II. Hafta) Parazitizm ve Hastalık Gelişimi Patojenler Bitkilere Nasıl Saldırır?

13 21 ŞUBAT 2011 (III. Hafta) Hastalıklar Ürünleri Nasıl Etkiler

14 28 ŞUBAT 2011 (IV. Hafta) Bitki Hastalıklarının Genetiği Patojenlere Karşı Bitkilerin Savunma Mekanizmaları

15 07 MART 2011 (V. Hafta) Bitki Hastalıkları Epidemiyolojisi

16 14 MART 2011 (VI. Hafta) Hastalık Gelişimi Üzerine Çevrenin Etkileri

17 21 MART 2011 (VII. Hafta) Abiyotik Hastalıklar

18 28 MART 2011 (VIII. Hafta) Fungusların Ekolojik ve Patolojik Özellikleri Ekonomik önemi Sınıflandırılması

19 4 NĐSAN 2011 (IX. Hafta) Funguslar tarafından neden olunan hastalıklar

20 11 NĐSAN 2011 (X. Hafta) Virüsler tarafından neden olunan hastalıklar ve mücadelesi

21 18 NĐSAN 2011 (XI. Hafta) Prokaryotlar tarafından neden olunan hastalıklar ve mücadelesi

22 25 NĐSAN 2011 (XII. Hafta) Bitki Patojenlerinin Tanılanması

23 02 MAYIS 2011 (XIII. Hafta) Çiçekli Parazit Bitkiler ve Yabancı Otlar

24 09 MAYIS 2011 (VIX. Hafta) Bitki Hastalıkları Đle Mücadele

25 Tarım; Đnsanoğlunun tarihi, besin arayan aç bir yaratığın hikayesidir Hendrick Van Loon

26 Bitki Hastalıklarının Önemi Hastalık, zararlı böcekler ve yabancı otların oluşturduğu kayıplar Gelişmiş ülkelerde %24 Gelişmekte olan ülkelerde %37

27 Bitki Koruma ve Tarım Đnsanoğlu, kendisi için ürettiği tarım ürünlerinin Ancak hastalık ve zararlılardan arta kalan kısmıyla yetinmek zorundadır

28 Fitopatoloji - Bitki Patolojisi Mikroorganizmalar Çevresel faktörler Nedensel Etmenlerin Etki Mekanizmaları Hastalık Yönetimi

29 Bitkilerde Hastalık Kavramı Bir bitki, fizyolojik fonksiyonlarını genetik potansiyeli ile en iyi sürdürdüğü zaman sağlıklı ve normal kabul edilir

30 Bitki Hastalıklarının Çeşitleri Biyotik Hastalık Etmenleri Abiyotik Hastalık Etmenleri Mezobiyotik Hastalık Etmenleri

31 Biyotik Hastalık Etmenleri Funguslar Prokaryotlar (Bakteri, MBO veya Fitoplasma) Virüs ve Viroidler Parazitik çiçekli bitkiler Nematodlar Protozoalar

32 CANLILAR ALEMĐ Bitkiler (Hareketsiz, Ototrof) Hayvanlar (Hareketli, Heteroftrof)

33 Canlıların 5 aleme ayrıldığı sınıflandırma sistemi

34 Parazit: Canlı dokularda yaşayan ve hastalık oluşturanlar Obligat parazit: Sadece canlı dokularda gelişebilenler Saprofit: Ölü organik maddeler üzerinde gelişebilenler Obligat saprofit: Sadece ölü organik maddelerde gelişenler

35 Fakültatif saprofit: Yaşamlarının belli bir döneminde parazit oldukları halde canlı konukçu bulamadıkları zamanda saprofit olarak canlılıklarını sürdürenler Fakültatif parazit: Gerçekte saprofit olup herhangi bir nedenle zayıf düşmüş konukçuyu infekte edebilen Omnivor: Her tür organik madde ile beslenen organizmalar (Herşeyi yiyen)

36 Fitopatolojinin bölümleri Simptomatoloji (Hastalık belirtileri bilimi) Etioloji (Hastalık nedenleri bilmi) Patoloji (Hastalık durumu bilmi) Epidemiyoloji (Salgın hastalıklar bilmi) Hijyen ve Terapi (Hastalıklardan korunma ve tedavi bilimi)

37 Simptomatoloji Teşhiste ilk ve en önemli basamak Sendromun orijini hakkında bilgi verir Tek başına yeterli değildir Diğer teşhis teknikleri ile desteklenmesi gerekir

38 ETĐOLOJĐ Bitkilerde görülen hastalıkların nedenini araştıran bilim dalına etioloji adı verilmektedir.

39 Hastalık nedenleri Paraziter olmayan hastalık nedenleri (Abiyotik etmenler) Uygun olmayan meteorolojik faktörler (sıcaklık, nem, rüzgar) Havaya karışan atık maddeler Uygun olmayan toprak faktörleri (toprağın kimyasal ve fiziksel yapısı) Hatalı tarımsal işlemler Paraziter (biyotik) hastalık nedenleri Funguslar Bakteriler Virüsler Fitoplazmalar Viroidler Yabancı otlar ve yüksek parazit bitkiler

40 Paraziter Hastalık Etmenleri Virüsler Viroidler Bakteriler Funguslar Fitoplazmalar Yabancı otlar

41 Paraziter Hastalıkların Seyri Her enfeksiyonel hastalıkta patojen ile hastalığın gelişimini ve devamını sağlayan, birbirini takip eden seri olaylar bulunmaktadır. Zincirleme şekilde süre gelen bu olaylara hastalık döngüsü adı verilmektedir. 1. Đnokulasyon 2. Penetrasyon 3. Enfeksiyon 4. Patojenin çoğalması 5. Patojenin yayılması 6. Patojenlerin kışlaması

42 1. Đnokulasyon Đnokulasyon patojenin konukçu bitki ile temasa geçme olayıdır. Đnokulum ise bitkide enfeksiyonu oluşturacak patojen miktarıdır. Primer inokulum ve primer infeksiyon Sekonder inokulum ve sekonder infeksiyon Đnokulum kaynakları: Bitki artıkları Tohum Toprak Alternatif konukçular Đnokulumun yayılması Rüzgar Su Böcek

43 2. Penetrasyon Hastalık etmeninin konukçu bünyesine girmesidir. Doğal açıklıklar Stoma Hydatot Lentisel Yaralardan Çiçeklerin nektarin kısmından Aşı bıçağı, budama makası, testere Doğrudan penetrasyon (Bazı fungal patojenler)

44 3. Enfeksiyon Patojenin hassas bitki hücreleri ve dokusu ile doğrudan temasa gelip, konukçudan gıda maddeleri sağlamaya başlaması olayıdır Enfeksiyonun başlaması ile gözle görülebilir simptomların ortaya çıkışı arasında geçen süre inkübasyon periyodu olarak isimlendirilir Funguslar bitki dokularının üzerinde, içinde ve iletim demetlerinde hücre içinde ve hücreler arası alanda yaşarlar Bakteriler hücreler arası alanda Virüsler ise hücreler içinde ve iletim demetlerinde gelişirler Plasmadesmata kanalları ile yayılırlar

45 4. Patojenlerin Çoğalması Konukçu dokularının infeksiyonundan sonra patojen çoğalmaya başlar Funguslar Eşeyli ve eşeysiz sporlar ile Bakteriler ve Fitopazmalar Bölünerek Virüsler ve viroidler Replikasyon ile Parazit bitkiler Tohum ile

46 5. Patojenlerin yayılması Hava akımı Su Böcek Hayvanlar Đnsanlar Tarım alet ve ekipmanları

47 6. Patojenlerin kışlaması Hastalık etmenlerinin bir vejetasyon döneminden diğerine geçmesidir Funguslar: Miselyum Dayanıklı spor olarak bitki artıkları ve bitki ve toprakta Bakteriler serbest formda Toprakta Böcekte ve bitkide Virüs, Viroid Sadece canlı dokularda

48 Hif

49 Miselyum

50 Fungal miselyum

51 Ektoparazit (Külleme)

52 Meyve infeksiyonu

53 Turunçgillerde Penicillium digitatum ve P. italicum

54 Bakteri hücresi

55 Prokaryotlarin morfolojisi (Coccus, Bacillus, Spiral)

56 Yumuşak Çürüklükler Erwinia caratovora Yumuşak Çürüklük

57 Ur Oluşumu Bağda Agrobacterium tumefaciens

58 Viscum album - Ökse otu

59

60

61 Cuscuta spp. Küsküt

62

63 Abiyotik Hastalık Etmenleri Sıcaklık Toprak nemi Işık Oksijen Hava kirleticileri Mineral toksisiteleri Toprak ph ı Pestisit toksisitesi Uygun olmayan kültürel işlemler

64 Mezobiotik Hastalık Etmenleri Virüs ve benzerleri

65 VĐRÜSLER Nükleik asit protein manto ile kaplıdır VĐROĐDLER Protein mantosu olmayan nükleik asit

66 VĐRÜSLER Büyüklükleri 20 nm veya daha büyük Nükleik asit RNA veya DNA Çoğalmaları canlı hücre içerisindedir Obligat

67 MOZAYĐK SĐMPTOMLAR

68 Bitki boyunun kısalması

69 Yaprak ve meyvede deformasyonlar

70 Yaprak kıvırcıklaşması

71 Dünya nüfusu: ,4 milyar yaklaşık 6,4 milyar yaklaşık 7,1 milyar Đlerleyen yıllarda gıda noksanlığı az gelişmiş ülkelerde daha fazla hissedilecek Biyoteknolojinin kullanımı Bitki hastalıklarının etkili kontrolü

72 Bitki Hastalıklarının Önemi

73 Bitki Hastalıklarının Önemi

74 1993 yılı Dünyadaki Tahmini Ürün Kaybı (%) Hastalık Zararlı Y. Ot Toplam Tahıl 9,2 13,9 11,4 34,5 Patates 21,8 6,5 4,0 32,3 Şeker pancarı 10,4 8,3 5,8 24,5 Şeker kamışı 19,2 20,1 15,7 55,0 Baklagiller 11,3 13,3 8,7 33,3 Sebze 10,1 8,7 8,9 27,7 Meyve 12,6 7,8 3,0 23,4 Yağ bitkileri 9,8 10,5 10,4 30,7 Ortalama 32,7

75 1993 yılı Dünyadaki Tahmini Ürün Kaybı (%) Hastalık, Zararlı, Y. ot Avrupa 25 Avusturalya 28 Kuzey ve Orta Amerika 29 Rusya ve Çin 30 Güney Amerika 33 Afrika 42 Asya 43 Ortalama 33

76 Sunumu yayınlayan site: