CONSEIL DE L'EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ ÇETİN AĞDAŞ - TÜRKİYE DAVASI. (Başvuru no: 77331/01) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ STRAZBURG

Transkript

1 CONSEIL DE L'EUROPE AVRUPA KONSEYİ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ ÇETİN AĞDAŞ - TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 77331/01) KARARIN ÖZET ÇEVİRİSİ STRAZBURG 19 Eylül 2006 İşbu karar AİHS nin 44 2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecektir. Şekli bazı düzeltmelere tabi olabilir. T.C. Dışişleri Bakanlığı, Bu gayrıresmi özet çeviri Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Haklan Genel Müdür Yardımcılığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme'yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı'na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2 Türkiye Cumhuriyeti aleyhine açılan ( 77331/01) başvuru no lu davanın nedeni, bu ülke vatandaşı Çetin Ağdaş ın (başvuran) 20 Haziran 2001 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin (AİHS) 34. maddesi uyarınca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ne (Mahkeme) yapmış olduğu başvurudur. Başvuran, AİHM önünde İstanbul Barosu avukatlarından Ö. Kılıç tarafından temsil edilmektedir. OLAYLAR Başvuran, 1976 da doğumlu olup, Kocaeli de ikamet etmektedir. Başvuran, 7 Mayıs 1996 tarihinde, yasadışı Marksist-Leninist bir örgüt olan DHKP-C (Devrimci Halkın Kurtuluşu-Cephe) ye üye olduğu şüphesiyle, diğer kimselerle birlikte gözaltına alınmıştır. 14 Mayıs 1996 tarihinde başvuran, Gebze Asliye Sulh Hukuk Mahkemesi nde hakim karşısına çıkarılmıştır. Başvuran, hakim karşısında, karakolda alınan ifadesini polis tehdidi altında verdiği gerekçesiyle inkar etmiştir. Başvuran, yasal bir belediye işçileri sendikası olan DİSK in 1 Mayıs mitingine katıldığını, sendika lehine sloganlar attığını kabul etmiştir. Ayrıca sendika tarafından düzenlenen tiyatro, sergi gibi kültürel etkinliklere de katılmıştır. Polisin kendisini sokakta sorguladığı sırada ne herhangi bir yasadışı gösteri yaptığını ne de kendisine polis tarafından suç üstü yapıldığını ifade etmiştir. Yedek hakim, başvuranın sözü edilen örgütle ilişkisini ortaya koyan bir delil bulunmadığından serbest bırakılmasını emretmiştir. Gebze Asliye Hukuk Mahkemesi 15 Mayıs 1996 da savcılığın itirazı üzerine, serbest bırakma kararını iptal etmiş ve başvuran için yakalama emri çıkartmıştır. İlgiliye yöneltilen, molotof kokteyli ile saldırı girişimi suçlaması haricindeki tüm suçlamalar adi suçlardan oluşmuştur. Diğer yandan, başvuran hakkında yasadışı bir örgüte üye olduğu hakkında şüpheler mevcuttu. Cumhuriyet Savcısı, 11 Eylül 1996 tarihinde başvuran ve diğer 17 kişi aleyhine İstanbul DGM de DHKP-C ye üye olmak suçundan dava açmıştır. Türk Ceza Kanunu nun ve ve 3713 no lu Teörle Mücadele Kanunu nun 5. maddeleri uyarınca mahkumiyetlerini talep etmiştir. Başvuran, söz konusu örgütün afişlerini asmak, kamuya ait mekanların duvarlarına siyasi yazılar yazmak, başka dernek ve cemiyetlerin binalarına taş atmak suretiyle zarar vermek, yasadışı toplantılar düzenlemek ve şüpheli paketlerle yanlış bomba ihbarları yaparak pankartlar asmaktan suçlanmıştır. Başvuran 23 Ekim 1998 tarihinde, öğrencisi olduğu Kars Üniversitesi nde yapılan bir kimlik kontrolü sonucunda tutuklanmıştır. Akabinde tutuklu olarak yargılanmasına karar verilmiştir. İlk kez 10 Şubat 1999 tarihinde bir DGM duruşmasına katılan başvuran, kendisine yöneltilen tüm suçlamaları reddederek serbest bırakılma talebinde bulunmuştur. 2

3 Başvuran bütün dava boyunca serbest bırakılma talebini yinelemiştir (10 Şubat, 3 Mayıs, 23 Haziran, 25 Ağustos ve 22 Kasım 1999 tarihinde, 21 Şubat ve 1 Kasım 2000 tarihinde, 12 Şubat, 16 ve 21 Mayıs, 2 Kasım ve 21 Aralık 2001 tarihinde, 6 Şubat ve 6 Mart 2002 tarihinde). DGM, bu talepleri, iddia edilen suçun cinsi, delil durumu, tutuklanma tarihi, kaçma riski yönlerinden inceleyerek reddetmiştir. İlgilinin bu kararlara yönelik itirazları da aynı şekilde reddedilmiştir. Başvuranın temsilcisi, 1 Ocak 2000 tarihindeki duruşma esnasında, müvekkilinin dosyasında karakolda zorla alınan ifadesinden başka hiçbir delilin bulunmadığını anımsatarak müvekkilinin serbest bırakılma talebini yinelemiştir. 6 Mayıs 2002 tarihinde başvuran serbest bırakılmıştır. 10 Şubat 1999 ve 6 Mayıs 2002 tarihleri arasında gerçekleşen duruşmaların dava özetlerinden, esasa ilişkin hiçbir inceleme yapılmadığı, mahkemenin yalnızca adresleri teyid ederek, diğer suç ortakları ve aleyhte tanıklara duruşma celplerini tebliğ ettiği anlaşılmıştır. Başvuran, 1 Kasım 2000 tarihli duruşmaya katılmayı celp gelmesine rağmen reddetmiştir. Buna karşın avukatı duruşmaya katılmıştır. DGM, 13 Kasım 2002 tarihli duruşmada, başvuranın avukatının mesleki gerekçelerle duruşmanın ertelenmesi talebini kabul etmiştir. Mahkeme başvuranın tutuklanmasından sonra yaklaşık toplam yetmiş duruşma yapmıştır. Dava ulusal mahkemeler önünde halen görülmektedir. HUKUK AÇISINDAN I. KABULEDİLEBİLİRLİK HAKKINDA AİHM, tarafların sunduğu argümanların tümü ışığında başvurunun esastan incelemeyi gerektiren olaylara ve hukuka ilişkin sorular gündeme getirdiği kanaatindedir. Sonuç olarak, AİHS nin maddesi uyarınca açıkça dayanaktan yoksun olduğu ilan edilemez.başka hiçbir kabuledilemezlik gerekçesi bulunmamaktadır. II. AİHS NİN 5 3. MADDESİNİN İHLALİ İDDİASI HAKKINDA Başvuran, tutuklu yargılanma süresinin uzunluğundan şikayetçi olmaktadır. Başvurana göre, AİHS nin 5 3. maddesi ihlal edilmiştir. Hükümet bu iddiaya karşı çıkmaktadır. Başvuranın tutukluluk halinin, atılı suçların cinsi, sayısı ve niteliği, davalı sayısı ve muhtemel cezaların ağırlığı gözönüne alındığında gerekli olduğunu ifade etmiştir. Bu önlemin her türlü kaçma girişimini, suçun tekrar işlenmesini veya delillerin yok edilmesini önlemeye matuf olduğunu belirtmiştir. Ayrıca hükümet, davanın ele alınmasında yetkili makamların gerekli tüm özeni gösterdiğini belirtmiştir. Bazı duruşmalara katılmayarak ve tanık olarak dinlenmesini talep 3

4 ettiği bir kişi hakkında yanlış kimlik bilgileri vererek başvuran dava sürecinin uzamasına katkıda bulunmuştur. Başvurana göre, tutukluluk halinin devamına karar verirken atılı suçun türü, mevcut delil durumu, tutuklanma tarihi, kaçma tehlikesi, gibi hiçbir ayrıntı içermeyen ifadelere herhangi bir açıklık getirmeden yaslanan DGM, tutukluluk halini aşırı bir biçimde uzatmıştır. AİHM, başvuranın 23 Ekim 1998 de başlayan tutukluluk halinin 6 Mayıs 2002 de şartlı olarak tahliye edilmesiyle sona erdiğini tespit etmiştir. Şartlı tahliye yaklaşık üç yıl altı ay sürmüştür. AİHM, belirli bir davada bir sanığın tutukluluk süresinin makul sınırları aşıp aşmadığına ilk olarak ulusal mercilerin dikkat etmesinin uygun düşeceğini belirtmektedir.bu amaçla ulusal mahkemeler, serbest bırakılma taleplerini reddederken, masumiyet karinesini gözönünde bulundurarak, kişisel özgürlük kuralının kısıtlanmasında gerçekten kamu yararınının bulunup bulunmadığını ortaya koyacak tüm koşulları incelemelidirler. AİHM, AİHS nin 5 3. maddesine yönelik bir ihlalin olup olmadığına, sözü edilen kararlarda ifade bulan gerekçeler ve ilgilinin başvurularında belirttiği itiraz doğurmayan olgular temelinde karar vermelidir (28 Ekim 1998 tarihli Assenov ve diğerleri-bulgaristan ve 26772/95 no lu Labita-İtalya kararı) Bu bakımdan, tutuklanmış bir şahsın suç işlediği şüphesinde makul nedenlerle ısrar, tutukluluk halinin devamı için sine qua non koşuludur. Ancak belli bir zaman sonra yetersiz hale gelir. Bu takdirde AİHM, adli mercilerce kabul edilmiş diğer gerekçelerin özgürlük mahrumiyetini meşru kılmaya devam edip etmediğini ortaya koymalıdır. AİHM, bu gerekçelerin uygun ve yeterli olduğu ortaya çıktıktan sonra ulusal mahkemelerin davanın incelenmesine hususi bir özen gösterip göstermediğini araştırır. Bu davada, DGM nin başvuran tarafından müteaddit defalar yinelenmiş serbest bırakılma taleplerini hemen her seferinde atılı suçun türü, mevcut delil durumu, tutuklanma tarihi ve kaçma tehlikesi gibi birbirinin aynı, neredeyse basmakalıp ifadelere dayanarak her duruşmanın sonunda başvuranın tutukluluğunun devamına hükmettiği dava unsurlarından anlaşılmıştır. Bu bakımdan AİHM, kaçma tehlikesi nin yalnızca öngörülen cezanın miktarı temelinde değerlendirilemeyeceğini; ancak aynı zamanda bu tehlikenin mevcudiyetini doğrulayacak ya da bu tehlikenin tutuklu yargılamayı haklı kılamayacak düzeyde olduğunu ortaya çıkaracak uygun ek unsurların tümü ışığında incelenmesi gerektiğini hatırlatır. Bu durumda AİHM, ulusal mahkemelerin sanıkların adaletten kaçma tehlikesinin varlığını hesaba katmış olabileceğini tasavvur etmektedir. Buna karşın ulusal yargıcın, zamanla kaçma tehlikesi azalması gerekirken (bkz. Neumeister-Avusturya, 27 Haziran 1968 tarihli karar) kişisel durumuna özgü koşulları gözönünde tutan hiçbir görüş belirtmeden başvuranı diğer suçortaklarından ayrı tutması ve onlardan sonra şartlı olarak salıvermesi esef vericidir. Bu şekilde, böylesine uzun bir tutuklu yargılama süresi boyunca ne bakımdan benzer tehlikelerin devam ettiğini belirtmeyi ihmal etmiştir (bkz. diğerleri arasında, Letellier- Fransa, 26 Haziran 1991 tarihli karar ve 31 Temmuz tarihli Zannouti-Fransa kararı no:42211/98). 4

5 Mevcut delil durumu na gelince, AİHM, suça ilişkin ciddi emarelerin varlığı ya da bu konudaki şüphelerin devam etmesi biçiminde anlaşılabilir. Ancak AİHM, bu koşulların, genel olarak uygun amiller oluşturabilseler dahi yine de tek başlarına böylesine uzun bir tutuklu yargılama sürecini meşru kılamayacağını hatırlatmaktadır. Sonuç olarak geriye davanın seyrini incelemek kalmaktadır. Bu bakımdan AİHM, tutuklu bir sanığın davasının tetkikinde hakkı olan hususi ivedilik in hakimlerin görevlerini kendilerinden beklenen özenle ifa etmek için sarfettikleri çabalara zarar vermemesi gerktiğinin bilincindedir (bkz. Toth-Avusturya 12 Aralık 1991 tarihli karar, no: 224, 77). Bu durumda AİHM, başvuranın davasının, söze konu olan suçların, suçortaklarının ve dinlenecek tanık sayısının fazlalığı sebebiyle belli bir karmaşıklık arz ettiğini müşahade etmektedir. Bununla beraber, başvuranın hiçbir gecikmeden sorumlu tutulamayacağı gözükmektedir. Başvuran,bazı duruşmalara katılmamakla suçlanmış olmasına karşın, başvuranın katılmamış olması DGM nin davayı devam ettirmesine engel teşkil etmediği gibi, başvuran tüm dava süreci boyunca avukatı tarafından temsil edilmiştir. Ulusal mahkemelerin tutumuna gelince, AİHM, mahkemeleri makul sürenin gereklerine cevap verecek biçimde düzenleme zorunluluğunun devlete ait olduğunu hatırlatmaktadır. Oysa, AİHM, tartışmalı dava sürecine, hiçbir esastan tetkikin yapılmadığı ertelemelerin damgasını vurduğunu gözlemlemektedir. Bu durumda,genel bir değerlendirmeyi zorunlu kılan başvuranın tutukluluk süreci makul süreyi aşmıştır. Bu nedenle, AİHS nin 5 3. maddesi ihlal edilmiştir. III. AİHS NİN 6 1. MADDESİNİN İHLALİ İDDİASI HAKKINDA AİHS nin 6 1. maddesine atıfta bulunan başvuran, dava süresinin makul süre ilkesini ihlal ettiği iddiasında bulunmuştur. Hükümet bu iddiaya karşı çıkmaktadır. Değerlendirilmeyi gerektiren süreç, 23 Ekim 1998 de başvuranın tutuklanması ile başlamış ve başvuranın son mektubuna göre 15 Eylül 2005 tarihinde henüz sona ermemişti. Dolayısıyla, dava süreci yedi yıl on aydır ilk derece mahkemesi önünde devam etmektedir. AİHM, bir davanın süresinin makul olup olmadığı konusunda; dava koşullarına, AİHM nin daha öne verdiği kararlarda uyguladığı kriterlere ve özellikle de davanın karmaşıklığına, başvuranın ve yetkili mercilerin tutumuna bakılarak değerlendirme yapılması gerektiğini hatırlatmaktadır (bkz.diğerleri arasında, Pelissier ve Sassi-Fransa no:25444/94). AİHM, geçmişte de mevcut davada olduğu gibi bir çok davada ortaya çıkan buna benzer sorunları incelemiş ve AİHS nin 6 1. maddesinin ihlal edildiğini tespit etmiştir (adıgeçen Pélissier ve Sassi). AİHM, mevcut davayı incelemiş ve Hükümet in davayı farklı şekilde sonuçlandıracak hiçbir olgu ya da delil sunmadığı kanaatine varmıştır. Daha önce bu konuda verdiği kararları gözönüne alan AİHM, bu davada tartışmalı dava sürecinin süresinin aşırı olduğunu ve makul süre ilkesine cevap vermediği kanaatindedir. 5

6 Bu nedenle AİHS nin 6 1. maddesi ihlal edilmiştir. IV. AİHS NİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI A. Tazminat Başvuran, uğradığı maddi ve manevi zararlar için Avro talep etmektedir. Hükümet bu taleplere itiraz etmektedir. Dava koşullarını dikkate alan AİHM, başvurana tüm zararları için 3000 Avro ödenmesine karar vermiştir. B. Masraf ve harcamalar Başvuran AİHM önünde yaptığı masraf ve harcamalar için 4200 Avro talep etmektedir. Hükümet bu taleplere karşı çıkmaktadır. AİHM nin daha önceki kararlarına göre, bir başvurucuya masraf ve harcamaları ancak bu masraf ve harcamaların gerçekliği, gerekliliği ve miktarlarının makul olduğu ortaya konması nisbetinde geri ödenir. Mevcut davada AİHM, elinde bulunan unsurlar ve yukarıda anılan kriterler ışığında, başvurana, tüm masrafları için 1000 Avro ödenmesini; bu tutarın 715 Avroluk kısmının ise mahkemece sağlanan adli yardım için kesilerek kendisine 285 Avro ödeme yapılmasını karara bağlamıştır. C. Gecikme faizi Gecikme faizi olarak Avrupa Merkez Bankası nın marjinal kredi kolaylıklarına uyguladığı faiz oranına üç puan eklenecektir. BU GEREKÇELERE DAYALI OLARAK, AİHM OYBİRLİĞİYLE; 1. Başvurunun kabuledilebilir olduğuna; 2. AİHS nin 5 3. maddesinin ihlal edildiğine; 3. AİHS nin 6 1. maddesi yönünden yapılan şikayetin ayrıca incelenmesine ihlal edildiğine; 4. a) AİHS nin 44 2 maddesi gereğince kararın kesinleştiği tarihten itibaren üç ay içinde, döviz kuru üzerinden Y.T.L. ye çevrilmek üzere ve miktara yansıtılabilecek her türlü vergiden muaf tutularak, Savunmacı Hükümet tarafından başvurana 3000 Avro maddi ve manevi tazminat ve masraf ve harcamalar için de 285 Avro ödenmesine; 6

7 b) Sözkonusu sürenin bittiği tarihten itibaren ödemenin yapılmasına kadar Hükümet tarafından, Avrupa Merkez Bankası nın o dönem için geçerli olan faiz oranının üç puan fazlasına eşit oranda faiz uygulanmasına; 5. Adil tazmine ilişkin diğer taleplerin reddine; Karar vermiştir. İşbu karar Fransızca olarak hazırlanmış ve AİHM nin iç tüzüğünün 77 2 ve 3. maddesine uygun olarak 19 Eylül 2006 tarihinde yazıyla bildirilmiştir. 7