FRANCIS SHOR Francis Shor, Wayne State Üniversitesi nde tarih profesörü. Çalışma alanları çeşitli olmakla birlikte, esas olarak 20.

Transkript

1 FRANCIS SHOR Francis Shor, Wayne State Üniversitesi nde tarih profesörü. Çalışma alanları çeşitli olmakla birlikte, esas olarak 20. yüzyıl Amerikan tarihi alanında uzmandır. İlk kitabı Utopianism and Radicalism in a Reforming America, (Reform Dönemi Amerikasında Ütopyacılık ve Radikalizm, ) 1997 yılında yayımlanan Francis Shor, barış, adalet ve uluslararası dayanışma hareketlerinde de yer almaktadır.

2 Ayrıntı: 949 İnceleme Dizisi: 269 Can Çekişen İmparatorluk Amerikan Emperyalizmi ve Küresel Direniş Francis Shor Kitabın Özgün Adı Dying Empire U.S. Imperialism and Global Resistance İngilizce den Çeviren Akın Emre Pilgir Yayıma Hazırlayan Özge Altın Son Okuma Yeliz Eke Francis Shor, 2010 All Rights Reserved Authorised translation from the English language edition published by Routledge, a member o the Taylor & Francis Group Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Türkçe yayım hakları AnatoliaLit Agency aracılığıyla alınmıştır. Kapak Fotoğrafı Lorna Wilso / Taxi / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Arslan Kahraman Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: İstanbul, Aralık 2015 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Francis Shor Can Çekişen İmparatorluk Amerikan Emperyalizmi ve Küresel Direniş

4 İNCELEME DİZİSİ SON ÇIKAN KİTAPLAR ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR Annie Thébaud-Mony BERABER Richard Sennett HAYATIN ANLAMI Terry Eagleton DUYURU Michael Hardt-Antonio Negri KÜRESELLEŞMENİN SONU MU? Arif Dirlik İSYAN PAZARLANIYOR Joseph Heath & Andrew Potter VAMPİRİN KÜLTÜR TARİHİ Gülay Er Pasin TUHAF ALAN Burcu Canar ÜTOPYA Nilnur Tandaçgüneş AKIL HASTALIĞI VE PSİKOLOJİ Michel Foucault İŞLETME HASTALIĞINA TUTULMUŞ TOPLUM Vincent de Gaulejac ETİN CİNSEL POLİTİKASI Carol J. Adams TOPLUMLA YÜZLEŞME Zülküf Kara ikomünizm Colin Cremin KÜRESEL ÇARKIN DIŞINDA KALANLAR Kathrin Hartmann PSİKOLOJİDE SÖZ VE ANLAM ANALİZİ Sibel A. Arkonaç ÇALIŞMA SORUNU Kathi Weeks BENLİK YANILSAMASI Bruce Hood VAHŞİ HUKUK Cormac Cullinan TÜRKİYE KENTLEŞMESİNİN TOPLUMSAL ARKEOLOJİSİ Erbatur Çavuşoğlu MARKSİZMDEN SONRA MARX Tom Rockmore OYUN, OYUNBAZLIK, YARATICILIK VE İNOVASYON Patrick Bateson & Paul Martin İLAHİ GAZAP: DEHA NEDİR? DÂHİ KİMDİR? Darrin M. McMahon HARCIYORUM ÖYLEYSE VARIM Ekonominin Gerçek Maliyeti Philip Roscoe KREDİOKRASİ ve Borç Reddi Davası Andrew Ross ZİHİN VE DOĞA ARASINDA Bir Psikoloji Tarihi Roger Smith ÖZGÜRLÜK Zygmunt Bauman ZAMANI YAŞAMAK Jean Chesneaux AZINLIĞIN ZENGİNLİĞİ HEPİMİZİN ÇIKARINA MIDIR? Zygmunt Bauman

5 İçindekiler Teşekkür...7 Giriş: Tepetaklak Dünya...15 Birinci Kısım Emperyal İnşa ve Yapıbozumu 1 Emperyal Yükler: ABD İmparatorluğunu İnşa Etmek ve Ona Karşı Çıkmak Amerikan Kalesi Yeniden Canlanırken: Emperyal ve Sivil Parmaklıkları Kırmak Sorunlu Dayanışmalar: Yerel ve Küresel Yurttaş Hareketlerindeki Çelişkiler...89

6 İkinci Kısım Kimin Küreselleşmesi? 4 ABD nin Askeri Emperyalizmi ve Küresel Hâkimiyet Arayışı ABD nin Ekonomik Emperyalizmi ve Küresel Eşitsizlikler ABD nin Kültürel Emperyalizmi ve Küresel Ahenksizlik Üçüncü Kısım Başka Kamular, Başka Dünyalar 7 Ulusaşırı Karşı Kamu ve Direnişin Küreselleşmesi Başka Bir Dünya Mümkün mü? Sonuç: Bildiğimiz Dünyanın Sonu Kaynakça Dizin

7 Teşekkür B u kitabın filizlenişi, çiçeklenen bir soğan gibi zaman almış ve sürekli beslenmesi gerekmiştir. Sanırım kitabın ilk hazırlık süreci, Bush yönetiminin Afganistan ve Irak ta savaşa girdiği dönemde yazmak zorunda hissettiğim politik yorumlarla başlamıştır. Neyse ki internet, bu yorumların paylaşılacağı bir dizi internet sitesi sunmuştu. Dünya genelinden insanların tek tek aktarılamayacak kadar sayısız olan yanıtları, alternatif ifade ve dayanışma araçlarına yönelik teknolojiye duyulan keskin arzuyu göstermekteydi. Joel Kuszai ve Factory School Press in teşvikiyle, bu elektronik paylaşımların birçoğu, 2005 yılında Bush-League Spectacles: Empire, Politics, and Culture in Bushwhacked America adlı bir kitabın temeli haline gelmişti. 7

8 Ancak bir tarihçi olarak, Bush yönetimindeki politikaların ötesine bakma ve ABD emperyalizminin geniş bağlamı ile kalıcılığı hakkında açıklamalar arama zorunluluğu hissettim. Ayrıca küresel direnişin özgün biçimlerini ve başka bir dünyaya yönelik yeni arzuları izah etmek istedim. Dolayısıyla ABD emperyalizmine dair yakın dönemdeki araştırmaları, tepeden ve tabandan küreselleşmeyle ilgili çeşitli perspektiflerle birleştirmek amacıyla, bazıları benim için yeni olan çok sayıda alanı araştırmaya giriştim. Kanaatimce bu sentezin sonucu bu araştırmanın altında kalmadan eleştirel bir şekilde araştırmanın kendisinden temellendirilmiştir; nitekim bu süreçte daha geniş bir kitle için arzulanan bir erişilebilirliğe ulaşmaktadır. Bana ve bu kitaba çeşitli katkılarından ötürü, genellikle dolaylı yollarla olsa da, teşekkür edilecek çok sayıda insan var. Kendisini adamış bir akademisyen ve eylemci olan Jackie Smith in liderliğinde yapılan 2006 yazındaki Küreselleşme semineri, bana bu alanı açan bir aktivite olmuştur. Son birkaç yıl içinde, başta Jerry Harris olmak üzere Küresel Araştırmalar Derneği ndeki meslektaşlar ve yoldaşlar, emperyalizm ve küreselleşmenin çıkarımlarıyla ilgili kavrayışımın ve ilgimin büyümesinde yardımcı oldu. Birleşik Devletler ve Avrupa daki Ütopyacı Araştırmalar Derneği üyeleri, benimle çeşitli ilgili konulara dair görüşlerini paylaştı. İki meslektaşım, Melbourne Üniversitesi nden Verity Burgmann ve Amsterdam daki Toplumsal Tarih Enstitüsü nden Marcel van der Linden küresel perspektifleriyle beni aydınlattı. Bu genel alanda bir dizi resmi ve gayri resmi seminer, toplantı ve tartışma yoluyla, Wayne State Üniversitesi ndeki meslektaşlar eserime katkıda bulunmuştur. Bu meslektaşlarımın arasında, eski Disiplinlerarası Araştırmalar Programı ndan (DAP) şu kişiler bulunmaktadır: Ron Aronson, merhum Eric Bockstael, David Bowen, Andre Furtado, Gloria House, Julie Klein, Bill Lynch, Daphne Ntiri ve Marsha Richmond. Ayrıca eski DAP taki çalışan yetişkin öğrenciler seminerlerden birinde, beni emperyalizm ve küreselleşme ile ilgili görüşlerimi 8

9 ifade etmeye ve erişilebilir hale getirmeye zorlamada önemli rol oynamıştır. Wayne State den ve özellikle yeni fakültem tarihten meslektaşlar, ilgili meselelerin keşfinde çok yardımcı olmuştur. İçlerinde en çok yardımcı olan meslektaşlarım Tom Abowd, Jorge Chinea, Jose Cuello, David Fasenfest, Liz Faue, Heidi Gottfried, Marc Krugman, Janine Lanza, Guerin Montilus, Marilyn Rashid, Aaron Retish, Brad Roth, Nicole Trujillo-Pagan ve Monica White olmuştur. Özellikle taslakların yarısını yakın okumadan geçirdiği için tarihçi meslektaşım ve yoldaşım Alex Day e teşekkür etmek istiyorum. Nihai eserden sorumlu tutulamayacak olsa da önerilerinden bir kısmını dikkate aldığım yerler olmuştur. İlaveten Tarih Fakültesi Sekreteri Terri Patton taslağın yazıldığı aşamada bazı görüşlerde yardımcı olmuştur. WSÜ ile Detroit bölgesinin dışında, farklı yollarla bu projenin ortaya çıkmasında yardımcı olan çok sayıda insan vardır. En başta, taslağın büyük bir bölümünü yakın okumadan geçiren komşum ve arkadaşım David Palmer a teşekkür etmek istiyorum. Alex gibi o da, nihai metinden sorumlu tutulamaz. Michigan Barış Eylemi nin, Michigan İnsan Hakları Koalisyonu nun ve Huntington Woods Barış ve Yurttaşlık Projesi tarafından desteklenen programların katılımcısı ve zaman zaman konuşmacısı olarak, bu kitap için yazdıklarımı daha etkili hale getiren bir netlik ve empati kazandım. Eski dostlarım ve anarşist provokatörler olan Ralph Franklin, David Watson ve özellikle Peter Werbe (Caracas Dünya Sosyal Forumu na seyahatimde bana yoldaşlık yapan güler yüzlü arkadaşım), yerel, ulusal ve küresel hadiselere ilişkin kendime özgü okumalarıma inatla bağlı olsam da, düşüncelerim üzerinde büyük etki bıraktı. Ayrıca Ralph ustalık isteyen bazı biçimlendirme sorunlarının çözülmesini sağladığı için, ona teşekkürü bir borç bilirim. Kuşkusuz bu kitap, Routledge ın Küreselleşmeyi Yeniden Düşünme serisinin editorü olan Barry Gills in teşviki ve desteği olmasaydı asla gün yüzünü göremezdi. Bu projeyi yayımlamaya götüren tüm ayrıntılarda, çok farklı biçimlerle hassas 9

10 Can Çekişen İmparatorluk ve duyarlı olmuştur. Kitap için bana ön sözleşme verilmesini öneren iki isimsiz okura da teşekkür etmem gerekir. Bir yayıncının kitaba kendisini adamış olmasının nasıl bir rahatlık olduğunu aktarmak imkânsızdır. Routledge daki editörüm Heidi Bagtazo ile asistanı Lucy Dunne, özellikle Heidi nin kafasını şişirdiğim soru sağanağı göz önüne alındığında, ayırdıkları zaman konusunda son derece cömert davrandılar. Ayrıca, Harriet Framminghan, Rosemary Morlin, Ann King ve Abi Bennett Humphries e de teşekkür ederim. Son olarak, babam ve amcam Ed den, kızlarım Molly, Miriam ve Emma ya ve çalışmama karşı sabrıyla en büyük yardımcım olan eşim Barbara Logan a kadar birinci derece yakınlarıma en derin minnettarlıklarımı iletiyorum. Benim yoksun olduğum sabır ve bilgisayar becerisi, taslağın biçimlendirilmesi sırasında çok değerli olmuştur. Buna ilaveten Barb ın, kitaba katılan tüm unsurlar hakkında durmak bilmez laflarımı dinleme kapasitesi, günlük, aksi ve karamsar lafların karşısında bile, aşkın büyük bir güç olduğunu ispatlamaktadır. Umarım bu kitabın filizlenmesi, şu an her zamankinden çok ihtiyaç duyulan o başka türlü dünyanın filizlenmesinin bir parçası olur. Bu kitabı daha eşitlikçi ve sürdürülebilir bir dünya uğruna kendi alanlarında çabalayan insanların tümüne adıyorum. Yazar, New Politics dergisinin 2008 Kış sayısında yayımlanan, New Orleans taki Habitat for Humanity üzerine yazdığı makalenin ( Hammerin on Heaven s Door ), bu kitabın 3. Bölüm üne dahil edilmesine izin verildiğini kabul etmektedir. Yazar, Liz Russell ın editörlüğünü yaptığı Trans/Forming Utopia isimli kitapta yazdığı A Better (or, Battered) World is Possible: Utopian/Dystopian Dialectics in the American Century, bölümünden parçaların kitaba dahil edilmesi konusunda Oxford taki Peter Lang Yayınevi nden izin alındığını kabul etmektedir. Amerikan Yüzyılı ve Dünya Sosyal Forumu üzerine 1. Bölüm de yazılan bazı kısımlar ile DSF üzerine 8. Bölüm de 10

11 Francis Shor yazılanlar, öncesinde yukarıda bahsedilen kitap bölümünde yayımlanmıştır. Yazar, telif hakları Eduardo Galeano ya ait olan 1998 tarihli Upside Down: A Primer for the Looking-Glass World [Tepetaklak] kitabının, 2000 yılında Metropolitan Books, Henry Holt & Co. tarafından basılan, tercüme hakları Mark Fried a ait basımından belli kısımların alınması için Susan Bergholz Yazın Hizmetleri, New York, NY ve Lamy NM den izin alındığını kabul eder. James Baldwin in Notes on the House of Bondage eseri, The Nation dergisinin 1 Kasım 1980 sayısından alınan izinle yeniden basılmıştır. The Fire Next Time eserinden bölümlerin yeniden basımı için verdikleri izin dolayısıyla James Baldwin Estate e de teşekkür ederiz. 11

12

13 İktidarın tüm araç gereçlerini, sağlamlığını, görünürlüğünü ve işlevini korumasına rağmen; kapılar içindeki yurttaş tebaanın da, dışarıdaki tarifsiz sürülerin de krallığın gerçekliğine ve ahlaklılığına inanmadığı ve artık hiç kimsenin hiçbir yerde imparatorluğun standartlarını arzulamadığı bir anda, o imparatorluğun çöküşünden bahsedilebilir. James Baldwin, Notes on the House of Bondage

14

15 Giriş Tepetaklak Dünya Şayet Dünya şu anda olduğu gibi tepetaklak bir haldeyse, düz durması için onu çevirmemiz gerekmez miydi? Eduardo Galeano Tüm imparatorluklar ölür; ancak aynı şekilde değil. Kuşkusuz dünya sistemi uzmanlarınca analiz edildiği gibi, imparatorlukların yükselişi ve düşüşünü belirleyen benzer kalıplar vardır. Dahası bu nitelikler sürekli tarihsel koşullara ve çelişkilere tabi olsa da, imparatorlukları belirleyen genel nitelikler vardır. Bütün imparatorlukların faaliyetlerinin temelinde, imparatorlukların hâkimiyetlerini meşru kılmasını 15

16 Can Çekişen İmparatorluk sağlayacak hegemonyayı yaratmalarına yardımcı olan iç içe geçmiş bazı alanlarla (örneğin sosyoekonomik, jeopolitik ve ideolojik/kültürel) resmi veya gayri resmi bir denetim matrisi kurma zorunluluğu vardır. Bu alanların birinde veya tümünde denetim sağlamak için, imparatorluklar doğrudan devlet veya askeri mekanizmalar aracılığıyla ya da daha dolaylı ekonomik ve kültürel bağlarla emperyal hâkimiyet kurmaya çalışır. Emperyalizmin eski formlarında sömürge hâkimiyeti yoluyla doğrudan bölgesel ve/veya siyasi kontrol dayatılmıştı. On dokuzuncu ve yirminci yüzyılın başlarında ABD emperyalizminin yurtiçinde ve yurtdışındaki sömürgeci hâkimiyetine dair tezahürlere kesin olarak rastlanmış olsa da ABD nin emperyal politikaları, çoğunlukla (ve özellikle de) 2. Dünya Savaşı sonrasında doğrudan bölgesel ve/veya politik denetimden ziyade, bazıları doğrudan olan askeri müdahalelere yol açmış olan bir dizi dolaylı stratejiye dayanmıştır. *1 İster dolaylı ister doğrudan olsun, denetim ve hâkimiyeti dayatma baskısı, bireysel ve/veya kolektif seviyelerde farklı direniş odakları yaratmaktadır. Bu direnişler zorunlu olarak, emperyal * Kitabın Türkçe edisyonunda orijinal dipnotlara sadık kalınmış, Türkçe de yayımlanan referans kitaplar sadece kaynakçada belirtilmiştir. (y.h.n.) 1. İmparatorlukların yükselişi ve gerileyişine dair dünya sistemi teorilerinin yaklaşımı, Giovanni Arrighi ile Immanuel Wallerstein ın kapsamlı yazılarında bulunabilir. Bu iki yazarın Amerikan İmparatorluğu nun yükselişi ve gerileyişi hakkında, daha odaklı ve kısa analizi için bkz, Giovanni Arrighi, Hegemony Unraveling 1 and 2, New Left Review 32 ve 33, Mart/Nisan 2005 ve Mayıs/Haziran 2005, özellikle s ve ; ve Immanuel Wallerstein, The Curve of American Power, New Left Review 40, Temmuz/Ağustos 2006, s ABD imparatorluğu ve emperyalizmi ile yarattığı direniş hakkında antropolojik bir bakış açısı için bkz. Bruce M. Knauft, Provincializing America, Current Anthropology 48 (6), Aralık 2007, s İmparatorluklara ilişkin ek görüşler ve karşılaştırmalı bakış açısıyla gerileyişleri üzerine bkz. Eric Hobsbawm, On Empire: America, War, and Global Supremacy, Pantheon Books, New York, 2008 ve Jonathan Friedman ve Christopher Chase-Dunn (der.), Hegemonic Declines: Past and Present, Paradigm Publishers, Boulder, CO, Bölgesel ve politik denetimin daha dolaylı bir ifadesi ile daha yakın döneme ait tarihsel fenomen olarak yeni emperyalizm üzerine bkz. David Harvey, The New Imperialism, Oxford University Press, New York, 2005 ve Ellen Meiksins Wood, Empire of Capital, Verso, New York, Kitabın geneli boyunca, ABD emperyalizmine yaptığım göndermeler, belirgin bir şekilde ağırlıklı olarak bu yeni biçimi olacaktır. 16