KERKENES PROJESİ 2007 ARAŞTIRMA SEZONU ÖNRAPORU

Transkript

1 KERKENES PROJESİ 2007 ARAŞTIRMA SEZONU ÖNRAPORU Şekil 1. Doğudan bakõşla solda şehir surlarõ, Saray Yapõ Gurubunun Anõtsal Girişi ve arka planda Kale görülüyor. (06dpkc0247) Geoffrey Summers Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yerleşim Arkeolojisi Lisansüstü Programõ, Ankara Araştõrmacõ Öğretim Üyesi, Oriental Institute, University of Chicago Doçent, Antropoloji Anabilim Dalõ, State University of New York at Buffalo Françoise Summers Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlõk Fakültesi Mimarlõk Bölümü, Ankara Scott Branting CAMEL Laboratuarõ Yürütücüsü, Oriental Institute, University of Chicago

2 KONUM (a) (b) (c) Şekil 2. (a) Kapadokya Platosu nun kuzey ucunda yer alan Kerkenes in konumunu gösteren Türkiye haritasõ. (b) Kerkenes Dağ, Sorgun İlçesi ve Yozgat İl Merkezinin konumlarõnõ gösteren Orta Anadolu karayolu haritasõ. (c) Şahmuratlõ Köyü ne ulaşõmõ gösteren yol krokisi. Kerkenes Proje Ofisi Kerkenes Araştõrma Evi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Şahmuratlõ Köyü, Kütüphane Binasõ Sorgun, Yozgat Solmaz İzdemir Salonu, Oda B04 Ankara Tel/faks: Posta Adresi Kerkenes Projesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlõk Fakültesi Ankara TR TÜRKİYE Tel/Faks: ODTÜ Faks: veya Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü Tahran Caddesi 24 Kavaklõdere Ankara TR TÜRKİYE Tel: Faks: Kerkenes İnternet Sayfasõ 1

3 Şekil 3. İşlem GIS tarafõndan ERDAS Imagine yazõlõmõyla GPS ile yüzey araştõrmasõ verilerinden hazõrlanan Kerkenes sayõsal arazi modeli (DTM). 2

4 2007 YILI ARAŞTIRMA EKİBİ Şekil 4. Şahmuratlõ Köyü nde yer alan Kerkenes Araştõrma Evi ve Ekolojik Merkezinin Kaleden görünümü. (07dpnc1019) Yozgat il sõnõlarõ içinde (Şekil 2 ve 3), Kerkenes Dağ üzerinde yer alan Demir Çağõ kentinde (Şekil 1) araştõrma çalõşmalarõ 1993 yõlõndan beri çok-disiplinli uluslararasõ bir ekip tarafõndan gerçekleştirilmektedir. Şahmuratlõ Köyü nde konumlanan araştõrma merkezi (Şekil 4) Kerkenes Ekolojik Merkezi ile birlikte gelişmektedir. Köy sakinleri jeofiziksel yüzey araştõrmasõ ve kazõ çalõşmalarõ ile diğer araştõrma etkinliklerinde görev almaktadõr. Geoffrey D. Summers Araştõrmacõ Öğretim Üyesi, Oriental Institute, University of Chicago Doçent, Antropoloji Anabilim Dalõ, State University of New York at Buffalo ve ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yerleşim Arkeolojisi Lisansüstü Programõ Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlõk Fakültesi, Ankara 06531, Türkiye İş Tel: Ev Tel/Faks: e-posta: summers@metu.edu.tr Françoise Summers Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlõk Fakültesi Mimarlõk Bölümü, Ankara 06531, Türkiye İş Tel: Ev Tel/Faks: e-posta: fsummers@metu.edu.tr Scott Branting Yürütücü, Center for Ancient Middle Eastern Landscapes (CAMEL) Oriental Institute, University of Chicago 1155 East 58th Street, Chicago, IL 60637, ABD Tel: Faks: e-posta: branting@uchicago.edu 3

5 Ekip Üyeleri 2007 Yõlõ Araştõrma Sezonu Yürütücü: Eş- Yürütücü: Eş- Yürütücü, mimar: Temsilciler: Arkeolog, fotoğrafçõ: İllüstratör: Mimar, yardõmcõ illüstratör: Jeolog: Arkeolog, lisansüstü öğrencileri: Jeolog, lisansüstü öğrencisi: Konservatör: Arkeolog, yardõmcõ konservatör: Öğrenciler: Geoffrey Summers Scott Branting Françoise Summers İsmail Sarõpõnar ve Erdal Yiğit Murat Akar Ben Claasz Coockson Ahmet Çinici Nuretdin Kaymakçõ Sema Bağcõ, Tuna Kalaycõ, Joseph Lehner, Yasemin Özarslan, Robert Tate ve Lee Ullmann Ayla Pamukçu Noël Siver Elizabeth Thompson Natalie Summers ve Pamela Summers Arazi sonrasõ çalõşmalar ve yayõn Ahmet Almõş Aysun Akkaya Emre Avcõoğlu Gökben Aykanat Rémi Berthon Menekşe Bekaroğlu Claude Brixhe Nurdan A. Çayõrezmez Hande Ceylan Ali Çõnkõ Catherine Draycott Mehmet Ekmekçi Erhan Gülyüz Peter Grave Şahika Gürbüz Põnar E. Kaymakçõ Ozan Koçak Evangelia Ioannidou Lisa Kealhofer Catherine Kuzucuoğlu David Marsh Ilkin Mehrabovi David Monsees Meryem Özkan Refik Toksöz Bike Yazõcõoğlu Nilüfer B. Yöney Kerkenes Ekolojik Merkezi Ekibi Kerkenes Ekolojik Merkezi Ekibi ile ortak çalõşmalarõmõzõn projenin çeşitli araştõrma alanlarõnõ desteklediğini vurgulayarak, 2007 çalõşma sezonu ekip üyelerinin katkõlarõnõ hatõrlatmak istiyoruz. Özlem Bağcõ Põnar Balat Özgecan Canarslan Çağrõ Çakõr Soofia Tahira Elias-Özkan Mustafa Hançerli Tuğrul Karagüzel Güner Mutaf Françoise Summers Neşen Sürmeli. Kerkenes Ekolojik Merkezi Projesi 2007 etkinleri konusunda ayrõ bir rapor hazõrlanmaktadõr. 4

6 TEŞEKKÜRLER T. C. Kültür ve Turizm Bakanlõğõ Kültür Varlõklarõ ve Müzeler Genel Müdürü Orhan Düzgün ile Genel Müdürlük çalõşanlarõna yardõm ve destekleri için teşekkürlerimizi iletmek istiyoruz. Benzer biçimde temsilcilerimiz İsmail Sarõpõnar ve Erdal Yiğit e değerli yardõm ve önerileri için teşekkür borçluyuz. Ayrõca eski Yozgat Müzesi Müdürleri Mustafa Akkaya ve Ertuğrul Danõk ile bugünkü Müdür Vekili Hasan Şenyurt ve müze görevlilerine devamlõ yardõm ve teşvikleri için teşekkürlerimizi sunuyoruz. Yozgat Valisi Amir Çiçek, Yozgat Kültür ve Turizm Müdürü Fuat Dursun, Sorgun Kaymakamõ Ertuğrul Kõlõç ve selefi Meftun Dallõ ile Sorgun Belediye Başkanõ Ahmet Şimşek ve çalõşma arkadaşlarõna, projeye tüm katkõ ve teşviklerinden dolayõ müteşekkiriz. Ayrõca araştõrmadan desteklerini esirgemeyen diğer yerel kurumlardan Köy Hizmetleri Müdürü Muharrem Şengül, TEDAŞ Müdürü Bülent Gürel ve Türk Telekom Müdürü Mutalip Efe ile Yozgat Belediye Başkanõ Yusuf Başer ve ekiplerine teşekkürlerimizi iletiyoruz. Kerkenes Projesi, Türkiye de yerel olanaklar sağlayan Ankara İnigiliz Arkeoloji Enstitüsü himayesinde bulunmakla birlikte, maalesef artõk parasal destek almamaktadõr. Araştõrma ekibi ve misafirlerimize geleneksel Anadolu misafirperverliğini sunan Şahmuratlõ Köyü sakinleri ile Muhtar Osman Muratdağõ na candan teşekkürlerimizi sunuyoruz. Sitin korunmasõ ve proje araştõrma alanlarõnõn bakõmõnõ görevin ötesinde bir sorumlulukla duygusuyla gerçekleştiren Kerkenes Bekçisi Mehmet Erciyas a da büyük teşekkür borçluyuz. Son olarak tüm araştõrma ekibi üyeleri, araştõrma evi personeli ve Şahmuratlõ Köyü sakinleri arasõndan araştõrma çalõşmalarõna katõlan tüm işçilere teşekkür etmek isteriz. Onlarõn candan, hevesli ve zorlu çalõşmalarõ olmadan hiç bir şey gerçekleştiremezdik. Sponsorlar 2007 sezonunun ana sponsorlarõ University of Chicago Oriental Institute, (ABD Enerji Bakanlõğõ Bilim Ofisi altõnda DE-AC02-06CH11357 numaralõ anlaşma uyarõnca görevini sürdüren) University of Chicago ve Argonne National Laboratory Joint Theory Institute, Joukowsky Ailesi Vakfõ, Toreador Türkiye Ltd., Archeocommunity Vakfõ, John Notz ve adõnõn açõklanmasõnõ istemeyen bir bağõşçõdõr. Ayrõca Andante Travel, İngiliz-Türk Derneği Bernard ve Innes Burrows Anõ Ödülü, Charlotte Bonham Carter Vakfõ ve John Kelly Consulting Inc. kaynak sağlamõştõr. Araştõrma ve yayõna hazõrlõk çalõşmalarõna yõl boyunca, ODTÜ Geliştirme Vakfõ aracõlõğõyla Erdoğan Mustafa Akdağ Vakfõ, Hayri Yõldõz, Lafarge Sağlõk, Eğitim ve Kültür Vakfõ, MESA, Yenigün ve Yibitaş-Cimpor Yozgat Çimento dan aktarõlan bağõşlardan yararlanõlarak Ankara Orta Doğu Teknik Üniversitesi nde devam edilmektedir. Artõ Sistem ve Ertem bir kez daha Kerkenes Haberler in basõmõnõ desteklemiştir. ODTÜ proje ofisini hizmetimize sunmakta, ODTÜ Bilgi-İşlem Merkezi teknik destek sağlamakta ve ODTÜ Yayõnlarõ kendi alanõnda destek vermektedir. Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü, ESRI, ERDAS, Geoscan, İşlem, John Haigh ve Sokkia-Seza teçhizat ve yazõlõm desteği sağlamaktadõr. AKG Gazbeton, Ankara Hilton, Ankara İngiltere Büyükelçiliği, Erdoğan Mustafa Akdağ Vakfõ, Kavmar, Kamar Süpermarketi, MNG, New Holland Trakmak, Onduline, Üç Yõldõrõm ve Yibitaş Yozgat Çimento ise alanda çalõşma ve yaşam koşullarõmõzõ cömert katkõlarõyla iyileştirmiştir. Kerkenes Ekolojik Merkezi araştõrma ve eğitim etkinlikleri ise Archeocommunity Vakfõ, Ankara ABD Büyükelçiliği, Ankara Avustralya Büyükelçiliği DYP, Kanada Vakfõ, Chevron ve BMKP-KÇF Küçük Destek Programõ nõn katkõlarõ ile sürdürülmektedir. Geçmiş yõllarda bizi destekleyenler de dahil tüm sponsorlarõmõzõn isimleri Kerkenes internet sayfasõnda da yer almaktadõr. 5

7 ORTAK ÇALIŞMALAR VE PROJE OLANAKLARI Çalõşma Ortaklõklarõ ve Destek Chicago University Oriental Institute ile resmi bir anlaşma imzalanarak Scott Branting projenin Eş-Yürütücüsü olarak atanmõştõr. Chicago Oriental Institute Center for Ancient Middle Eastern Landscapes (CAMEL), Cornell University Malcolm and Carolyn Wiener Laboratory of Aegean and Near Eastern Dendrochronology, UC Berkeley, SUNY Buffalo, Laboratoire de Géographie Physique - CNRS, Melbourne University School of Art History, Cinema, Classics and Archaeology ve Anadolu Demir Çağõ Keramikleri Projesi ile uluslararasõ işbirliği, alan çalõşmalarõ, arazi sonrasõ çalõşmalar ve yayõn alanlarõnda sürdürülmektedir. ODTÜ de ortak çalõşma yapõlan organlar arasõnda Mimarlõk Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, Müze ve TAÇDAM yer almaktadõr. Jeoloji Mühendisliği Bölümü ve buna bağlõ Uzaktan Algõlama ve CBS Laboratuarõ, Metalurji Mühendisliği Bölümü, Malzeme Koruma Laboratuarõ, Fotorgametri Merkezi ve Yerleşim Arkeolojisi, Arkeometri ve GGIT lisansüstü programlarõnda görevli öğretim üyeleri ve öğrenciler araştõrma ve yayõn etkinliklerine katkõda bulunmaktadõr. Ayrõca Hacettepe Üniversitesi Hidrojeoloji ve Antropoloji Bölümlerinden bir ekip çalõşmalara destek vermektedir. Proje Olanaklarõ Destekçi ve dostlarõmõzõn cömert katkõlarõyla Kerkenes Projesi tesis ve olanaklarõ büyük ölçüde iyileştirilmiş ve genişletilmiştir (Şekil 5). Bugün Erdoğan Akdağ Araştõrma ve Eğitim Merkezini de içine alan Kerkenes Araştõrma Evi, çok sayõda misafir ve öğrenciye evsahipliği yapabilmektedir (Şekil 6 ve 7). Öğretim üyeleri, diplomatlar, turistler ve yerel ziyaretçiler Kerkenes de biraraya gelme olanağõ bulduğunda, faydalõ disiplinler arasõ tartõşmalar geçrekleştirilmektedir (Şekil 8, 9, 10 ve 11). Kerkenes ve Şahmuratlõ Köyü Halkla İlişkiler, Kalkõnma, Yardõm ve Destek Derneği ŞAHDER ile ortak çalõşmalar yapan Kerkenes Ekolojik Merkezi, köy sakinlerini araştõrmanõn günlük çalõşmalarõnõn bir parçasõ haline getirmektedir. Şekil 5. Şahmurtalõ Köyü yanõnda yer alan Kerkenes Araştõrma Evi ve Ekolojik Merkezi. (07dpnc1019) 6

8 Şekil 6. Erdoğan Akdağ Araştõrma ve Eğitim Merkezi çok sayõda araştõrmacõ, öğrenci ve ziyaretçiye evsahipliği yapmaktadõr. Misafirler Ekolojik Merkezin organik bahçesi ve küçük bio-klimatik serasõnda yetiştirilen sebzeleri ve güneş enerjisi ile pişirilen yiyecekleri tatma fõrsatõ bulmaktadõr. (07dpnc1921) Şekil 7. Mayõs 2007 de Trevor Watkins (sağda) rehberliğindeki Andante Travel gezi grubu, köy hanõmlarõ tarafõndan hazõrlanan ve Erdoğan Akdağ Merkezi nin geniş balkonunda sunulan öğle yemeğinden en az site yaptõklarõ ziyaret kadar keyif aldõ. Bu bize de 2006 Arkeoloji Ödülü için Andante Travel e teşekkür fõrsatõ sağladõ. (07dpnc0216) 7

9 Şekil 8. Andante Travel gezi grubu Mayõs 2007 de Kapadokya Kapõsõ önünde. (07dpnc0206) Şekil 9. Selime Doğan, Yozgat dan bir öğrenci grubu ile birlikte Kale nin tepesine uzun bir yürüyüş yaptõ. Etkileyici manzara, eski kentin neden bu dağõn üzerine konumlandõğõnõ açõklamaktadõr. (07dpnc0220) Şekil 10. Sonbahar ziyaretçilerimiz arasõnda öğretim üyeleri ve diplomatlar vardõ: David Hawkins, Gary Beckman, Karla Taylor, Mark Weeden, Lynn Roller ve Ankara Avustralya Büyükelçisi Peter Doyle ve ailesi. (07dpnc1036) Şekil 11. Nancy Wilkie önderliğindeki Amerikan Arkeoloji Enstitüsü gezi ve çalõşma turu, Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişine doğru yürüyor. (07dpnc1112) 8

10 İlkbaharda Mehmet Erciyas, köy sakinlerinden bazõlarõnõn yardõmõyla bahçeyi organik sebze üretimi için hazõrladõ (Şekil 12). Saman balyalarõ ile inşa edilen ev ve küçük kerpiç işlik köy derneği ŞAHDER in etkinliklerine evsahipliği yapmaktadõr. MNG tarafõndan bağõşlanan dört-odalõ prefabrik yapõ ise araştõrma evindeki yatak sayõsõnõ 30 adet artõrmõştõr. Eylül 2007 de 'Hands on Building' dersini alan ODTÜ öğrencileri, aralarõnda köy hanõmlarõnõn ekip ve misafirler için ekmek pişirdiği geleneksel bir ocağõ da içeren yeni Güneş Evinin de bulunduğu çeşitli yapõlarõn inşasõna yardõm etmiştir (Şekil 13). Usta işçilerin öğrencilerle deneyim ve bilgilerini paylaştõğõ bu program, Chevron tarafõndan desteklenmiştir. Şekil 12. Kerpiç işlik (solda), saman-balyasõ ev (ortada) ve dört-odalõ prefabrik yapõ (sağda) arasõnda kalan bahçe organik sebzelerin yetiştirilmesi için hazõrlanmõştõr. (07dpnc0216) Şekil 13. 'Hands on Building' dersini alan ODTÜ öğrencileri Güneş Evi ve araştõrma evinin diğer bazõ bölümlerin inşasõna yardõmcõ olmuştur. (07dpnc0216) 9

11 Yerel örgütlerce bağõşlanan yapõ malzemeleri büyük bir Konservasyon İşliğinin inşa edilmesine olanak sağlamõştõr (Şekil 14, 15 ve 16). Proje konservatörü Noël Siver ve diğer ekip üyelerinin sabõrla biraraya getirdiği parçalanmõş mimari elemanlara ait kõrõlgan kalõntõlar bu yeni binaya yerleştirilecektir. Şekil 14. Yeni Konservasyon İşliği (sağda), Kerkenes Konservasyon Laboratuarõ ve Deposunun (solda) yanõnda yer almaktadõr. (07dpnc1023) Şekil 15. Sonbaharda, ilk kar yağmadan önce, kapõ ve pencereler takõlarak boyanmõştõr. (07dpnc3206) Şekil 16. Yapõ, geniş bir işliğe ek olarak, taş mimari elemanlarõn tasnif ve onarõmõ için masalarõn yerleştirilebileceği kapalõ geniş bir terasa sahiptir. (07dpnc1031) 10

12 2007 YILI ARAŞTIRMA SEZONU 2007 sezonu 11 Mayõs ta başlamõş ve depo 13 Haziran da kapatõlmõştõr. Sezon sonunda devam eden konservasyon çalõşmalarõnõn sonuçlarõnõ Yozgat Valisi Amir Çiçek, Sorgun Kaymakamõ Meftun Dallõ, Sorgun Belediye Başkanõ Ahmet Şimşek ve yerel idare ve kurumlardan diğer ziyaretçilere sunabilmekten memnuniyet duyduk (Şekil 17). Mayõs ayõnda Saray Yapõ Grubunda jeofiziksel yüzey araştõrmasõ yapõlmõştõr. Ulaşõm araştõrmalarõ kapsamõnda şehrin aşağõ bölümünde yol ağlarõ ve yapõ adalarõndan oluşan planõnõn kontrolüne devam edilmiş ve Haziran ayõnda ulaşõm modellerini denemek ve şehrin farklõ bölgelerinden yerleşime ait malzeme örneklemek amacõyla yedi adet deneme açmasõ kazõlmõştõr. Ayrõca Kapadokya Kapõsõ ile Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişinde temizlik ve konservasyon çalõşmalarõ gerçekleştirilmiştir. Yeni bir çalõşma ortaklõğõ Türkiye nin tamamõnda jeomanyetik tarihleme konusunda yürütülen bir projeye katkõ sağlamõştõr. Sezonun büyük bölümü, daha önceki yõllarda ortaya çõkarõlan mimari parçalarõn konservasyonu ve restorasyonu ile bir dizi sonuç raporunun hazõrlanmasõna ayrõlmõştõr. Büyük mimari parçalarõn onarõmõ ve saklanmasõ için geniş bir kapalõ teras da içeren yeni çalõşma işliğinin inşasõ kõştan önce tamamlanmõştõr. Sempozyum 28 Mayõs 1 Haziran haftasõnda Kocaeli de gerçekleştirilen Kazõ Sonuçlarõ Sempozyumu na Geoffrey Summers katõlmõş ve 2006 yõlõ araştõrma sezonunda elde edilen önemli sonuçlarõ sunmuştur. Şekil 17. Yozgat Valisi Amir Çiçek (solda), Sorgun Belediye Başkanõ Ahmet Şimşek (ortada) ve Yozgat ve Sorgun dan diğer görevliler, 2007 araştõrma sezonunun sonunda konservasyon laboratuarõnõ ziyaret ediyor. (07dpnc0803) 11

13 KENTSEL YÜZEY ARAŞTIRMASI Direnç Ölçer ile Jeofiziksel Yüzey Araştõrmasõ Mayõs ayõnda Saray Yapõ Grubu bölgesinde, bir Geoscan RM15 direnç ölçer ile 15 gün süreyle uzaktan algõlama yöntemiyle yüzey araştõrmasõ gerçekleştirilmiştir (Şekil 18). Toplam m 2 (4,2 hektar) alan incelenerek, Saray Yapõ Grubunun tamamõ ile bitişik kentsel yapõ adalarõnõn bazõ bölümleri ortaya çõkarõlmõştõr. Şekil 18. Direnç yönetmiyle yüzey araştõrmasõnõn ilerleyişini gösteren harita. 12

14 Saray Yapõ Grubunda direnç yöntemiyle yüzey araştõrmasõ sõrasõnda örnekleme yoğunluğu daha önceki yõllarda olduğu gibi yine metrede iki okuma seviyesinde tutulmuştur. Yüzeyde çok sayõda taş bulunmasõ problarõn yerleştirilmesini güçleştirmektedir (Şekil 19). Taşlarõn arasõndan okuma yapabilmek için uzun problar kullanõlmasõ olağanüstü sonuçlar vermiş olmakla birlikte, bir günde tamamlanabilen alanõn genişliği fazlasõyla küçülmüştür ve 2007 direnç yöntemiyle yüzey araştõrmasõ sonuçlarõ (Şekil 21c) Saray Yapõ Grubu ve çevresi için topografik GPS (Şekil 20 ve 21a), hava fotoğrafõ ve gradyometre ile (Şekil 21b) gerçekleştirilen yüzey araştõrmalarõnõn verileri ile birlikte incelenmiştir. İşlenmemiş (Şekil 22a) ve işlenmiş verileri gösteren şekiller karşõlaştõrõlmõş ve buna ek olarak yüzeyde izlenebilen mimari kalõntõlar belgelenmiştir. Son olarak Saray Yapõ Grubu ve çevresinin detaylõ bir ön-planõ hazõrlanmõştõr (Şekil 22b). Şekil 19. Saray Yapõ Grubunda direnç yöntemiyle yürütülen yüzey araştõrmasõ yüzeyin fazla taşlõk olmasõ nedeniyle yavaş ilerlemektedir. Şekil 20. ESRI CBS yazõlõmlarõ (Arc View ile Arc Scene) kullanõlarak GPS verilerinden 3-boyutlu modeller hazõrlanmasõ, 2-boyutlu jeofiziksel yüzey araştõrmasõ verilerinin değerlendirme ve yorumu için faydalõ topografik görüntüler üretmektedir. 13

15 (a) (b) (c) Şekil 21. Saray Yapõ Grubu ve çevresinde gerçekleştirilen (a) GPS ile yüzey araştõrmasõnõn sonuçlarõ; (b) tamamlanan gradyometre yöntemiyle yüzey araştõrmasõnõn sonuçlarõ; (c) direnç yöntemiyle yüzey araştõrmasõ verilerinin işlenmiş hali. 14

16 Şekil 22. Saray Yapõ Grubu ve çevresinde gerçekleştirilen (a) direnç yöntemiyle yüzey araştõrmasõna ait işlenmemiş veriler; (b) araştõrmalar sonucu toplanan farklõ verilerin birlikte değerlendirilmesi ile elde edilen plan; kazõlan yapõlar kõrmõzõ renkle gösterilmiştir. Saray Yapõ Grubunda Yeni Bulgular Yeni görüntüler (Şekil 21 ve 22), ileride kazõ çalõşmalarõ ile kanõtlanmasõ önem taşõyacak yeni ve daha detaylõ yorumlara olanak vermektedir. Öncelikle, yapõ grubunun doğu ucunu kaplayan büyük Yapõ A ve bunu destekleyen eğimli taş kaplõ yüzeyin (glacis) erken bir evreye, hatta büyük olasõlõkla şehrin kurulduğu ilk döneme ait olduğu anlaşõlmõştõr. Daha geç tarihli düzenlemeler sonrasõnda bu savunma amaçlõ yapõnõn yalnõzca doğu ucu değişmeden kalmõştõr. Batõda, bugüne kadar şehirde tanõmlananlarõn en büyüğü olan, yak. 140m uzunluğunda trapezoid-biçimli bir yapõ adasõ yer almaktadõr. Bu yapõ adasõnda yer alan yapõlar arasõnda en dikkat çekici olanlar, orta kõsmõnõn güneyinde bulunan ve dikdörtgen-biçimli birer salon ile birer ön-odadan oluşan bir çift büyük iki-odalõ yapõdõr. Yine aynõ adada bulunan sõk dokulu yapõlar arasõnda, depolama amaçlõ olabileceği düşünülen hücre dizileri öne çõkar. 15

17 Belki de bir nesil kadar sonra, bu tahkim edilmiş nokta ile geniş konut amaçlõ yapõ adasõ arasõndaki boşluk, içlerinde daha önce kazõ çalõşmasõ ile incelenen Kabul Salonu ile Kesme Taş Yapõnõn da bulunduğu kamu binalarõyla dolmuştur. Yeni direnç ölçer görüntüleri, Kesme Taş Yapõnõn doğusundaki taş kaplõ avlunun diğer tarafõnda bulunan ve belki de salonunun ortasõnda bir ocağõ olan üçüncü bir büyük iki-odalõ yapõnõn varlõğõnõ ortaya çõkarmõştõr. Şehrin yok ve terk edilişine yakõn tarihli son bir evrede ise Anõtsal Giriş eklenmiştir. Ancak henüz bu dört ana evreli planlõ yapõlaşma senaryosunu kanõtlama olanağõna sahip değiliz. Kuşkusuz yapõnõn son haline gelişinde pek çok evre söz konusuydu; işçiler ile ahşap, çamur, taş ve ot demetleri gibi yükler taşõyan araba ve hayvanlarõn gürültüsünün duyulmadõğõ, inşaat için uygun hava koşullarõna sahip tek bir gün bile boşa harcanmamõş olmalõdõr. Erken dönemlerin tahkimata verdiği önemin azalmasõ ve iki-üç nesil sonra kendine güven ve zenginliğin artmasõyla, geç evrelerde sarayõn anõtsal bir kapõ ile girilen, büyük yarõikonik taş idoller, heykeller ve Eski Frig dilinde yazõtlõ heykelli bir anõt ile çevrelenmiş güzel bir avlundan geçilerek ulaşõlan yapõlardan oluşan yeni bir düzene kavuştuğu izlenmektedir. İnsan Pteria krallarõnõn Kabul Salonunda ziyaretçileri Kabul ettiğini veya devlet işlerini konusunda kararlar aldõğõnõ kolayca hayal edebilir. Bu büyük yapõ grubunun kuzeyinde, merkezi bir planlama iradesinin varlõğõna işaret eden õzgara benzeri bir sokak düzeni ile kesilen daha küçük ölçekli yapõ adalarõnõn bulunduğu görülmektedir. Detaylarõ izlemek her zaman kolay olmasa da, bu yapõ adalarõ genel anlamda, Saray Yapõ Grubunu içeren özgün adanõn daha küçük uyarlamalarõdõr. Öne çõkan küçük hücre dizileri depolamaya verilen öneme işaret ederken, konut amaçlõ olduğu düşünülen iki-odalõ yapõlar, beklenebileceği gibi Saray adasõ içinde bulunan ikiliye oranla daha küçük ölçeklidir. İlk araştõrma sezonundan beri varlõğõndan haberdar olduğumuz dikkat çekici çok büyük diğer bir yapõ ise, görüntünün sağ üst köşesinde yer almaktadõr. İçinde hiç bir sabit düzenleme veya eleman algõlanmayan bu özel yapõnõn işlevine ilişkin ipuçlarõ halen belirsizliğini korumaktadõr. Bunun bir tapõnak olabileceği önerisini ortaya atmamak güçtür. Yerinde Doğrulama ve Belgeleme Saray Yapõ Grubu çevresinde daha yakõn tarihli tümülüsler ile hayvan barõnaklarõnõn belgelenmesi ve fotoğraflanmasõna başlanmõştõr. Uzaktan algõlama yöntemleriyle ortaya çõkarõlan mimari eleman ve yapõlarõn tanõmlanmasõnda bir tablet PC kullanõlmõştõr. Şekil 23. Tablet PC ile kent planõ ve yüzey kalõntõlarõnõn karşõlaştõrõlmasõ. (07dpkc0253) 16

18 Geçen yõl olduğu gibi bu veriler bir Küresel Konumlandõrma Sistemi (GPS) ve tablet PC yardõmõyla kontrol edilerek, eski yerleşimin planõ bugün toprak üzerinde izlenen kalõntõlarla karõşlaştõrõlmõştõr. Yine tablet PC ile uzaktan algõlama yöntemiyle elde edilen yüzey araştõrmasõ verilerininden yararlanarak eski şehrin sokaklarõnõ izlemek (Şekil 24a ve b) ve ulaşõm odaklõ deneme açmalarõnõn yerini seçmek mümkün olmuştur. (a) (b) Şekil 24. (a) Özgün sokak düzenini gösteren plan (hazõrlayan Scott Branting). (b) Tablet PC ile eski sokaklarõn yerde izlenmesi. (07dpkc0255) Verilerin İşlenmesi ve CBS Şehrin aşağõ kõsmõndan eski sezonlarda toplanan direnç ölçer verilerinin değerlendirilme ve dönüşütürülmesinde ilerleme kaydedilmiştir. Saray Yapõ Grubunda toplanan yeni direnç ölçer verilerinin işlenmesi sürdürülürken farklõ veri gruplarõnõn çakõştõrõlmasõ ve biraraya getirilmesinde yeni yöntemler irdelenmektedir. Yine farklõ veri gruplarõndan yararlanarak CBS çalõşmalarõna devam edilmektedir. Ekim 2007 de ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezinde gerçekleştirilen ESRI Kullanõcõlarõ Konferansõ nda Geoffrey Summers, Françoise Summers ve Põnar Kaymakçõ bu konuda ortak bir bildiri sunmuştur. 17

19 ŞEHRİN ULAŞIM AĞI ÜZERİNDE DENEME KAZILARI Haziran ayõ ile Temmuz ayõnõn ilk haftasõnda, şehrin kuzey bölümünde yedi deneme açmasõ kazõlmõştõr (Şekil 25). Tüm açmalar 1m genişliğinde olup, uzunluklarõ 9,5-23,5m arasõnda değişmektedir. Bu çalõşma, eski yerleşim için hazõrlanan bilgisayar simülasyonlarõnõ test etmek amacõyla 2004 yõlõnda özgün sokak ve caddeler üzerinde başlanan kazõ programõnõn devamõ niteliğindedir. Günümüz şehir plancõlarõnõn trafik analizi amacõyla kullandõklarõ ile benzerlik gösteren bu bilgisayar simülasyonlarõ, insanlarõn bir zamanlar kent mekanõnõ nasõl kullandõğõnõ ortaya çõkarmaktadõr. Simülasyonlar, şehir planõnda hangi caddelerin ana arter ve hangilerinin ara sokak olduğunu göstermektedir. Ayrõca trafik hacmi, başlangõcõ ve hedefinin analizi ile bu simülasyonlar hangi kentsel yapõ adalarõnõn kamusal amaçlõ olduğu ve hangilerinin de daha özel amaçlara hizmet etmiş olabileceği konusunda bilgi vermektedir. Kazõlan her caddeden toprak örneği alõnmõş ve 2004 yõlõnda olduğu gibi bu örnekler analiz amacõyla İngiltere Cambridge Üniversitesi McBurney Geoarchaeology Laboratory ye gönderilmiştir. Bu örneklerin analizi sayesinde, bilgisayar simülasyonlarõnõn sonuçlarõnõ değerlendirmek mümkün olacaktõr. Şekil 25. Şehrin kuzey kesimini gösteren harita; planda 2007 deneme açmalarõ TT27-TT32, yol ağõ ve surlar görülüyor. 18

20 Deneme Açmalarõ TT26-TT32 aralõğõnda numaralandõrõlan deneme açmalarõnõn (TT) konumlarõ şehrin uzaktan algõlama yöntemiyle elde edilen planõndan yararlanõlarak belirlenmiş, böylece açma uçlarõnõn sokağõ sõnõrlayan kentsel yapõ adalarõna ait kuru örgülü granit duvarlarla sonlanmasõ sağlanmõştõr. Her deneme açmasõ sokağõn her iki yanõndaki kentsel yapõ adasõna ait duvarlar ile tüm sokak genişliğini içine almaktadõr (TT26 için bkz. Şekil 26). Güney duvarõ anakayadaki bir çatlak içindeki moloz dolgu üzerine inşa edilmiş olan TT28 hariç tüm açmalarda anakaya seviyesine kadar inilmiştir. Elde edilen bulgular aşağõda özetlenmiştir. Şekil 26. İki yapõ adasõ arasõndaki sokak üzerinde açõlan TT26. (07dpkc0305) TT26: 10,2x1m, ulaşõlan azami derinlik 1,15m (Şekil 27). Kentsel yapõ adalarõna ait iki adet kuru örgülü granit duvar ortaya çõkarõlmõştõr. Açmanõn kuzeydoğusundaki duvar sokağõn kuzeydoğusundaki yapõ adasõna ait dõş duvardõr; 1,2m genişliğinde olup, 80cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Açmanõn güneybatõsõndaki duvar ise, sokağõn güneybatõsõndaki yapõ adasõna ait dõş duvardõr; 1,05m genişliğinde olup, 75cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Bu iki kõsmen yõkõlmõş duvar arasõndaki sokak genişliği 6 metredir. Şekil 27. Deneme açmasõ TT26. (07dpkc0305) 19

21 TT27: 18,8x1m, ulaşõlan azami derinlik 1,55m (Şekil 28). Kuzeydeki kentsel yapõ adasõna ait dõş duvarõn yalnõzca anakayadaki temeli bulunmuştur. Güneydeki kentsel yapõ adasõna ait dõş duvar ise 80cm genişliğinde olup, 35cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Her iki duvar da, 9,1m genişliğindeki sokak açõklõğõ yönünde yõkõlmõştõr. Ayrõca, güney kentsel yapõ adasõ içinde yer alan iki duvarõn temelleri de ortaya çõkarõlmõştõr. Bunlardan 43cm yüksekliğe kadar korunmuş olan ilki, dõş duvara paralel olarak uzanmakta olup ikiye ayrõlmõştõr. 25cm yüksekliğe kadar korunmuş olan ikincisi ise, birinciye göre içeride ve ona paralel konumdadõr. Şekil 28. Deneme açmasõ TT27. (07dpkc0305) TT28: 9,4x1m, ulaşõlan azami derinlik 1,6m (Şekil 29). Sokağõn kuzeydoğusunda yer alan kentsel yapõ adasõna ait dõş duvar 75cm genişliğinde olup, 45cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Sokağõn güneybatõsõnda yer alan kentsel yapõ adasõna ait dõş duvar ise 1,5m genişliğinde olup, 80cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Her iki duvar da kõsmen, yapõ adalarõ arasõnda kalan 5,05m genişliğindeki sokak açõklõğõ yönünde yõkõlmõştõr. Şekil 29. Deneme açmasõ TT28. (07dpkc0341) 20

22 TT29: 23x1m, ulaşõlan azami derinlik 2,18m (Şekil 30). İki kentsel yapõ adasõ arasõnda kalan cadde boşluğuna ek olarak, anakayaya oyulmuş derin bir su havuzu oyuğu ile buna paralel daha dar bir su kanalõna rastlanmõştõr. Doğudaki kentsel yapõ adasõnõn, aynõ zamanda hemen içeride bulunan küçük iki-odalõ yapõnõn da yaslandõğõ dõş duvarõ 1,2m genişliğinde olup, 1,2m yüksekliğe kadar korunmuştur. Batõdaki kentsel yapõ adasõnõn dõş duvarõ ise, 65cm genişliğinde olup, 90cm yüksekliğe kadar korunmuş ve anakayaya oyulmuş bir temel üzerine yerleştirilmiştir. Her iki duvar da kõsmen 19m genişliğindeki cadde açõklõğõ yönünde yõkõlmõştõr. Şekil 30. Deneme açmasõ TT29. (07dpkc0777) TT30: 23,55x1m, anakayaya kadar ulaşõlan azami derinlik 70cm (Şekil 31). Kuzeydeki kentsel yapõ adasõnõn dõş duvarõ 85cm genişliğinde olup, 40cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Güneydeki kentsel yapõ adasõnõn dõş duvarõ ise, 1,4m genişliğinde olup, yine 40cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Güneydeki yapõ adasõnõn dõş duvarõnõ destekleyen daha geç tarihli bir duvar ise 31cm yüksekliğe kadar korunmuş olup, iki yapõ adasõ arasõndaki 20,2m genişliğindeki özgün cadde açõklõğõnõ daraltmõştõr. Şekil 31. Deneme açmasõ TT30. (07dpkc0626) 21

23 TT31: 19,74x1m, ulaşõlan azami derinlik 98cm (Şekil 32). Kuzeydoğudaki kentsel yapõ adasõnõn dõş duvarõ 1,16m genişliğinde olup, 65cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Güneybatõdaki kentsel yapõ adasõnõn dõş duvarõ ise, 80cm genişliğinde olup, 75cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Her iki duvar da kõsmen 16,15m genişliğindeki cadde açõklõğõ yönünde yõkõlmõştõr. Şekil 32. Deneme açmasõ TT31. (07dpkc0821) TT32: 11,4x1m, ulaşõlan azami derinlik 1,75m (Şekil 33). Güneydoğudaki kentsel yapõ adasõnõn dõş duvarõ 80cm genişliğinde olup, 60cm yüksekliğe kadar korunmuştur. İki yapõ adasõ arasõnda kalan boşlukta, güneydoğudaki yapõ adasõ dõş duvarõnõn hemen önüne inşa edilen ek bir duvar ise 55cm genişliğinde olup, 20cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Caddenin kuzeybatõsõnda benzer bir yapõ adasõ duvarõna rastlanmamõş, bir dizi eşik taşõ ile bu yapõ adasõnõn girişini oluşturan basamaklara ait olabilecek dik yerleştirilmiş taşlar ortaya çõkarõlmõştõr. Açmanõn kuzey ucunda rastlanan duvar, yapõ adasõ içinde yer alan küçük bir yapõnõn köşesine ait olmalõdõr. Çok daha ufak taşlardan inşa edilmiş olup, 50cm genişliğindedir ve 60cm yüksekliğe kadar korunmuştur. Şekil 33. Deneme açmasõ TT32. (07dpkc0923) 22

24 Kazõ çalõşmalarõ sonucu ortaya çõkarõlan sokak ve caddelerden hiç biri kaplamalõ olmayõp, tamamõ stabilize topraktõr. Her açmada, hem kentsel yapõ adalarõ içinde hem de sokak ve caddelerde yerleşime ait buluntulara rastlanmõştõr; bunlarõn analizi devam etmektedir. Buluntular arasõnda hayvan kemikleri, keramik parçalarõ (TT27 de ortaya çõkarõlan seçki için bkz. Şekil 34), tohumlar ve çeşitli metal obje parçalarõ sayõlabilir (Şekil 35). Elde edilen kemik ve tohumlarõn analizi ODTÜ de, ek toprak örneklerininki ise University of Utah da yapõlmaktadõr. Şekil 34. TT27 profil veren Demir Çağõ keramikleri seçkisi. (07dpnc1013) Şekil 35. TT27 de bulunan bakõr alaşõmõ çift halkalõ saç tokasõ. (07dpnc1203) Kazõ ve belgeleme çalõşmalarõ tamamlandõktan sonra, özgün yüzeyleri korumak ve bitki gelişimini engellemek amacõyla açma tabanlarõna jeotekstil serilmiş, kentsel yapõ adasõ duvarlarõ mevcut yüzeyden iki taş sõrasõ yukarõda kalacak biçimde yeniden inşa edilerek ziyaretçiler tarafõndan kolay izlenir hale getirilmiş ve açmalarõn tamamõ yeniden toprakla doldurulmuştur. Doldurma işlemi, insan ve hayvan güvenliği ile özgün yüzey ve duvarlarõn sert kõş koşullarõnda zarar görmemesi için zorunludur. Sonuç raporlarõ ve çeşitli yayõnlar için açma plan ve profil kesit çizimleri (TT26 için bkz. Şekil 36) hazõrlanmaktadõr. 23

25 Şekil 36. Deneme açmasõ TT26 nõn planõ ve kesiti. 24

26 KAZI ALANINDA DÜZENLEME, KONSERVASYON VE TEMİZLİK ÇALIŞMALARI Yerel yayõn organlarõnõn ilgisine ek olarak, Temmuz ayõnda ABD History Channel uluslararasõ televizyon ekibi Kerkenes de çekim yapmõştõr. Bu çekimler, Digging for the Truth ( Gerçeğe Ulaşmak için Kazmak ) isimli televizyon programõnõn Frig uygarlõğõ ve Kral Midas a ayrõlan bölümünde kullanõlacaktõr. Böylece Kerkenes Dağ uluslararasõ bir yayõnda yer alacaktõr. Korunmasõ istenen Kültür Varlõklarõnõn genel anlamda kamuya sunulmasõ bir zorunluluktur. Ancak Kerkenes de ortaya çõkarõlan kalõntõlar, şehri yok eden güçlü yangõnõn etkisi nedeniyle fazla kõrõlgandõr ve açõkta bõrakõlacak örneklerin dikkatli seçilmesi gereklidir. Kolayca zarar görecek elemanlar toprak altõnda bõrakõlarak, ziyaretçilerin bir dizi sanal görüntü ve açõklama yardõmõyla gezdirilmesi daha uygun görünmektedir sezonunda, ziyaretçiler için en önemli iki odak noktasõnõ oluşturan Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişi ve Kapadokya Kapõsõ dikkatli biçimde temizlenmiş ve ayakta duran anõtlarõn konservasyonu ile mimari bakõmõndan anlaşõlõr ve ziyaretçiler için güvenli hale getirilmeleri için gerekli acil konservasyon çalõşmalarõ yapõlmõştõr. Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişi Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişinde geçtiğimiz kõş taş kaplõ alan üzerine devrilen güney teras duvarõna ait büyük yapõ taşlarõ, duvarõn ayakta kalan kõsmõnõ desteklemek ve anõtõn görünümünü düzenlemek amacõyla kaldõrõlmõştõr (Şekil 37). Şekil 37. Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişinde, yangõn sonucu parçalanmõş taş bloklar kenara çekilmiş ve teras duvarõ çekirdeğini oluşturan moloz dolgu güvenlik nedeniyle tesviye edilmiştir. (07dpnc1748) 25

27 Kapadokya Kapõsõ Kapadokya Kapõsõ olarak adlandõrõlan yapõ grubunun Doğu Kulesinin taş kaplõ eğimli yüzeyi (glacis) için inşa edilen taş kaplõ ahşap destek, kõşõn meydana gelen hasarõ gidermek amacõyla kõsmen onarõlmõştõr. Ayrõca Güney Kulesinin ön duvarõnõn bir bölümü tamamlanõp yükseltilerek, koyun ve keçi gibi hayvanlarõn özgün kapõ geçitini kullanmalarõ ve böylece moloz duvar çekirdeğinin daha fazla zarar görmesi ve yõkõlmasõnõn engellenmesi sağlanmõştõr. Temizlik sõrasõnda elde edilen taşlar kapõ geçitinin yatmõş olan yan duvarõnõn çökmesini engellemek için desteklenmesinde kullanõlmõştõr. Kapadokya Kapõsõ kazõlarõ hakkõndaki cildin yayõna hazõrlõk çalõşmalarõ sõrasõnda, kapõ iç geçitinin açõsõ ve kapõ iç odasõndaki dolgunun derinliği konusunda soru işaretleri bulunduğu anlaşõlmõştõr. Kapõnõn yapõm yöntemine açõklõk getirmek üzere gerçekleştirilen iki kazõ çalõşmasõ, Güney Kulesinin arkasõnda konumlanan yeni Temizlik Açmasõ CT52 (Şekil 38 ve 39) ile Açma TR13 içinde yapõlan sondajdõr (Şekil 40 ve 41). Temizlik Açmasõ CT52 Temizlik Açmasõ CT52 de Güney Kulesinin arkasõnda uzanan duvar incelenerek burada bir merdiven bulunup bulunmadõğõ araştõrõlmõştõr. Merdiven izine rastlanmamakla birlikte (Şekil 38) iç kule duvarõnda yangõna maruz kalmõş bir dizi ahşap kiriş oyuğu bulunduğu izlenmiştir (Şekil 39). Şekil 38. Temizlik Açmasõ CT52 de (Şekil 39), Güney Kulesinin arkasõnda uzanan duvar incelenmiştir. (07dpnc1503) Şekil 39. Kapadokya Kapõsõnda Temizlik Açmasõ CT52 de duvarda yangõna maruz kalmõş ahşap kiriş oyuklarõ bulunduğu izlenmiştir. (07dpnc1519) 26

28 Açma TR13 Açma TR13 te kapõ iç odasõnõn iç (doğu) köşesinde bulunan gevşek taş dolgu temizlenerek özgün yüzeyin seviyesi ve niteliği belirlenmiştir (Şekil 40). Gevşek moloz dolgunun dengesizliği özgün yüzeye ulaşõlmasõna izin vermemiş olsa da, inilen derinlik niş ya da girintilerindeki taban seviyesinin, kapõ iç geçitininkinden yüksek olmadõğõ belirlenmesine olanak sağlamõştõr. Şekil 40. Açma TR13 te Kapadokya Kapõsõnõn iç odasõna ait yeni duvar yüzleri ortaya çõkarõlmõştõr. (07dpnc0660) 27

29 Şekil 41. Açma TR13 te ortaya çõkarõlan kapõ iç odasõnõn kuzeydoğu duvar yüzeyi; daha ufak taşlardan oluşan örgü dizileri yatay ahşap elemanlarõn konumuna işaret edebilir. (07dpnc0656) İki kalõn çamur sõva tabakasõnõn varlõğõ büyük olasõlõkla bu girintilerin üzerinin örtülü olduğuna işaret etmektedir. Ek temizlik ve belgeleme çalõşmalarõ, kapõ geçiti, nişleri ve iç odasõnõn duvar yüzlerinde yatay ahşap kirişlerin kullanõldõğõna dair başka kanõtlarõn da ortaya çõkarõlmasõna olanak vermiştir (Şekil 41). Başta, ahşabõn yanõcõ olmasõ nedeniyle savunma açõsõndan sistemi güçsüz hale getireceği ve 7km surda kullanõlacak miktarda ahşabõn elde edilmesi için büyük orman alanlarõnõn ortadan kaldõrõlmasõyla sonuçlanacağõ gerekçesiyle, duvar dõş yüzlerinde ahşap kullanõlmõş olabileceği fikri reddedilmiştir. Ancak, taş kaplõ eğimli yüzeyin (glacis) hemen üst seviyesinde duvar yüzüne yerleştirilecek ahşap elemanlar kargir örgüyü güçlendirebilir ve sur halkasõnõn tamamõnõn neden dikkat çekici biçimde aynõ seviyeye indirgenmiş olduğunu açõklayabilir. Taş dolgusunun gevşek ve bir bölümünün fazla iri olmasõ, derin sondaj açmasõnõn tamamlanmasõnõ engellemiştir. Daha geniş kapsamlõ bir kazõ çalõşmasõnõ gelecek sezonlara bõrakarak, sondaj kuyusunun içine jeotekstil serilmiş ve saman balyalarõ ile doldurularak üzerine toprak örtülmüştür. Kapadokya Kapõsõna Ait Mimari Çizimler Kapõ iç geçitinin çarpõk aksõnõ ve kule planlarõnõn düzensizliğini gösteren plan (Şekil 42) tamamlanmõştõr. Açma TR13 ün yeniden kazõlmasõ sonucu ortaya çõkarõlan yeni duvarlar belgelenmiş ve kesit çizimlerine eklenmiştir (Şekil 43a ve b). 28

30 Şekil 42. Kapadokya Kapõsõnõn planõ. 29

31 Şekil 43 (a). Kapadokya Kapõsõnõn iç odasõndan geçen Kesit AA'. 30

32 Şekil 43 (b). Kapadokya Kapõsõnõn iç odasõndan geçen Kesit HH'. 31

33 JEOMANYETİK TARİHLEME ÇALIŞMASI Deneme Açmasõ TT15 ve Saray Yapõ Grubundan jeomanyetik örnekler toplanmõştõr (Şekil 43). Daha önceki yõllarda her iki noktada da kazõ yapõlmõş ve şehrin yõkõlõşõ sõrasõnda oluşmuş ağõr yangõn tahribatõ izlerine rastlanmõştõr. Bu örnekler ODTÜ den Nurettin Kaymakçõ ve Põnar Ertepõnar Kaymakçõ tarafõndan yürütülen ve Anadolu Platosunda son 10,000 yõlda (Holosen Dönemde) manyetik kuzeyin yer değiştirmesine bağlõ olarak yerleşimleri tarihlendirecek bir teknik geliştirilmesini amaçlayan jeolojik bir projede kullanõlacaktõr. Türkiye de yürütülen pek çok başka arkeolojik araştõrma projesinden de aynõ amaçla örnek toplanmõştõr. Şekil 44. Nurettin Kaymakçõ, yangõn sonucu başkalaşmõş bir taştan alõnan karot örneğin açõsõnõ ve yönünü ölçerken. (07dpnc1408) 32

34 KONSERVASYON VE İLLÜSTRASYON ÇALIŞMALARI Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişindeki taş moloz arasõnda ilk olarak geçen yõl bulunan parçalanmõş yarõ-anikonik taş betimlerin birleştirme, onarõm, çizim ve fotoğraf çalõşmalarõna sezon boyunca devam edilmiştir (Şekil 45, 46 ve 47). Artõk elimizde toplam en az 17 adet idole ait birleştirilmiş parça bulunduğunu düşünüyoruz. Bu ilgi çekici parçalarõn rekonstrüksiyon ve konservasyonuna 2008 yõlõnda da devam edilecektir. Şekil 45. Noël Siver ve Tiffin Thompson mimari parçalarõn üzerinde calõşõrken. (07dpnc1412) Şekil 46. Noël Siver, şehrin yakõlarak yok edilişi sõrasõnda parçalanan kumtaşõndan yapõlmõş bir idolü onarõrken. (07dpnc1416) 33 Şekil 47. Ben Claasz Coockson, Saray Yapõ Grubunun Anõtsal Girişinden güney terasõna devrilen ve bütüne en yakõn örnek olan idolü çizerken. (07dpnc1414)

35 Yarõ-anikonik taş betimler üzerindeki yorucu çalõşmalara ek olarak, farklõ boyutlardaki sarmal taş yastõklarõn geçen yõl onarõlan ve belgelenen en iyi örnekleri, bu araştõrma sezonunda devam eden restorasyon programõ kapsamõnda bütünlenerek fotoğraflanmõştõr (Şekil 48 ve 49). Ayrõca parçalar birleştirildikçe ortaya çõkan diğer mimari elemanlar üzerindeki çalõşmalar da sürdürülmektedir. Bu mimari parçalarõn rekonstrüksiyon ve konservasyonuna 2008 yõlõnda devam edilecektir. Yeni bulunan bir parça Kapadokya Kapõsõnda ortaya çõkarõlan anikonik stele eklenmiştir (Şekil 50). Şekil 48. Büyük olasõlõkla bir sütun başlõğõna ait sarmal bir taş yastõğõn restorasyon ve konservasyon çalõşmalarõnõn ardõndan durumu. (07dpkc1211) Şekil 49. Bağlandõğõ taş bloğunun bir parçasõnõ da taşõyan orta boyutta bir sarmal taş yastõk. (07dpkc1205) Şekil 50. Başa ait yeni bulunan taş parçasõ yerleştirilerek bütünlenmiş haliyle Kapadokya Kapõsõnda ortaya çõkarõlan yarõ-ikonik stel ve üst basamak. (07dpkc1226) 34

36 DÜZENLEME, GÜVENLİK VE KONSERVASYON ÇALIŞMALARI, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlõğõ temsilcimiz Erdal Yiğit in önerilerini göz önüne alarak, 2008 yõlõnda Saray Yapõ Grubu ve Kapadokya Kapõsõnda koruma ve ziyaretçi güvenliğine yönelik düzenlemeler için detaylõ programlar hazõrlamak istiyoruz. Bu planlarla Kültür Varlõklarõ ve Müzeler Genel Müdürlüğü nün onayõnõ aldõktan sonra 2009 yõlõnda Saray Yapõ Grubu ve 2010 yõlõnda Kapadokya Kapõsõnda önerilen çalõşmalarõ gerçekleştirmek üzere parasal kaynak aramaya başlayacağõz. Bu bağlamda Kapadokya Kapõsõnõn konservason ve restorasyonu için daha önce önerdiğimiz plana dikkat çekmek ve kapõ yapõsõnõn tamamen temizlenmesinin mümkün olmadõğõnõ, çünkü duvar yüzlerinin şehrin terkedilişinden önce M.Ö. 1. binyõlõn ortasõnda maruz kaldõğõ şiddetli yangõn nedeniyle büyük hasar görmüş olduğunu vurgulamak isteriz. Yapõlacak müdahalelerin sit alanõna (Portland çimentosu, beton, dikenli tel vb.) uygun olmayan malzemeleri getirmemesi, ziyaretçiler için ilgi çekici olan ayakta duran duvarlarõn görsel etkisine zarar vermemesi (Şekil 51) ve ilişkilerimizi bugüne dek özellikle iyi tutmaya çalõştõğõmõz yerel çobanlarõn itirazõna neden olacak düzenlemeler içermemesi konularõna özen göstermekteyiz. Şekil 51. Andante Travel grubu Mayõs 2007 de gerçekleştirilen ziyaretlerinin odak noktalarõndan Kapadokya Kapõsõnda. (07dpnc0206) 35

37 GELECEKTE YÜRÜTÜLECEK ARAŞTIRMA VE YAYIN ÇALIŞMALARI Jeofiziksel Yüzey Araştõrmasõ ve Ulaşõm Araştõrmalarõ Önümüzdeki yõllarda bahar aylarõnda bir kaç haftalõk programlarla jeofiziksel yüzey araştõrma çalõşmalarõnõn sürdürülmesi düşünülmektedir. Şehir caddelerini kesen deneme açmalarõnõn kazõlmasõna 2008 ve 2009 yõllarõnda da devam edilecektir. Böylece şehir mekanõnõn nasõl kullanõldõğõnõ anlamak için üretilen simülasyonlarõ test etmek ve şehri oluşturan yapõ adalarõnõn bir ya da bir kaçõ üzerinde yürütülecek kapsamlõ bir kazõ çalõşmasõnõ planlamak mümkün olacaktõr. Kerkenes te Kapsamlõ Kazõ Çalõşmalarõ için Uzun Vadeli Planlar Kerkenes Dağ da yürütülecek kapsamlõ kazõ çalõşmalarõ için geleceğe yönelik programlar hazõrlanmaktadõr. Bu amaçla yeterli parasal kaynak ve başka araştõrma kurumlarõ ile işbirliği sağlanmasõ için çalõşmalar yapõlmaktadõr. Kazõnõn ilk amacõ, uzaktan algõlama yöntemleriyle yürütülen yüzey araştõrmasõ ve ulaşõm simülasyonu çalõşmalarõnõn sonuçlarõna dayanarak seçilen bir yapõ adasõnõn tamamõnõn temizlenmesi olacaktõr. Ayrõca Saray Yapõ Grubu ve Kapadokya Kapõsõnda ek kazõlar yapõlmasõ ve gerekli izinler sağlanabildiği takdirde restorasyon çalõşmalarõ gerçekleştirilmesi planlanmaktadõr. Monografik Eserlerin Yayõna Hazõrlanmasõ C. M. Draycott, G. D. Summers ve Cl. Brixhe tarafõndan hazõrlanan bu monografik eser tamamlanmõş ve hemen sezon öncesinde Chicago Üniversitesi Oriental Institute Press tarafõndan yayõnlanmak üzere kabul edilmiştir. Bu, Oriental Institute Press tarafõndan yayõnlanacak bir özel Kerkenes Dağ Yayõn Dizisinin ilk cildini oluşturacaktõr. Önümüzdeki yõl monograf olarak yayõnlanacak ve internet üzerinden ücretsiz olarak indirilmek üzere kullanõma sunulacaktõr. Ayrõca Kapadokya Kapõsõ kazõlarõ konusunda bir monografik eser de yayõna hazõrlanmaktadõr. Kule, duvar ve taş kaplõ eğimli yüzeylerden (glacis) geçen mimari kesitler (örneğin bkz. Şekil 19) tamamlanmõştõr. Kapõnõn planõ da kontrol edilmiş ve bu yaz gerçekleştirilen çalõşmalar õşõğõnda düzeltilmiştir. Ayrõca mimari restitüsyon/rekonstrüksiyon çizimleri hazõrlanmõştõr. Bu cildin 2008 yõlõnda yayõna hazõr olacağõ düşünülmektedir. Bunlara ek olarak Saray Yapõ Grubu üzerine hazõrlanan ve bütün alanda gerçekleştirilen direnç yöntemiyle yüzey araştõrmasõnõ da kapsayan diğer bir monografik eser konusunda da ilerleme sağlanmõştõr. Yapõnõn Anõtsal Girişinde bulunan eşsiz mimari elemanlar üzerinde sürdürülen konservasyon ve belgeleme çalõşmalarõna devam edilmiştir. Bu cilt için mimari elemanlara ait parçalarõn tanõmlanmasõ, birleştirilmesi ve onarõlmasõ çalõşmalarõnõn tamamlanabilmesi amacõyla en az bir sezon daha süre gereklidir. 36

38 KERKENES DAĞ PROJESİ YAYINLARI Yõllara Göre Kronolojik Döküm Kerkenes Dağ İnternet Sayfasõ: Bu internet sayfasõ bir ulusalararasõ arkeoloji projesinin elektronik ortamda yayõnlanmasõ konusunda öneme sahip bir deneydir Branting, S., Wu, Y. Srikrishnan, R. ve Altaweel, M. R. SHULGI: A Geospatial Tool for Modeling Human Movement and Interaction, in M. J. North, C. M. Macal, and D.L. Sallach (eds) Proceedings of the Agent 2007 Conference on Complex Interaction and Social Emergence, ANL/DIS, Argonne, Illinois: Argonne National Laboratory, Summers, G. D. Public Spaces and Large Halls at Kerkenes. In A. Çilingiroğlu and A. Sagona, (eds) Anatolian Iron Ages 6: The Proceedings of the Sixth Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Eskişehir, August Peeters Press, Leuven, Summers, G. Kerkenes Projesi 2004 ve 2005, 28, Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõ, 29 Mayõs - 2 Haziran 2006, Çanakkale, Ankara, (In press) Summers, G. and Summers, F. Kerkenes 2007, Anatolian Archaeology Brixhe, Cl. ve Summers, G. D. Les inscriptions phrygiennes de Kerkenes Dağ (Anatolie Central), Kadmos 45, Summers, G. D. Architectural Terracottas in Greater Phrygia: Problems of Chronology and Distribution. In B. Avunç (ed.) Hayat Erkanal'a Armağan: Kültürlerin Yansõmasõ. Studies in Honor of Hayat Erkanal: Cultural Reflections, Homer Kitabevi, Istanbul Summers, G. D. Aspects of Material Culture at the Iron Age Capital on the Kerkenes Dağ in Central Anatolia, Ancient Near Eastern Studies 43, Summers, G. D. Phrygian Expansion to the East: Evidence of Cult from Kerkenes Dağ, Baghdader Mitteilungen 37, Summers, G. ve Summers F. Orta Anadolu'da Yozgat'õn güneyindeki Kerkenes Dağõ kalõntõlarõ bir görkemli Demir Çağõ kentinin hikâyesini aydõnlatõyor, Arkeo Atlas 5, Summers, G. ve Summers, F. Kerkenes News 9, 2006 Kerkenes Haberler 9, 2006, METU Press, Ankara Summers, G. ve Summers, F. Aspects of Urban Design at the Iron Age City on the Kerkenes Dağ as Revealed by Geophysical Survey, Anatolia Antiqua 14, Summers, G. ve Summers, F. Kerkenes 2006, Anatolian Archaeology 12: and covers Summers, G. Research Design at Kerkenes: Perspectives at the start of the Third Millennium A.D., News Letter 4, 2005, Bilkent University, The Department of Archaeology and the History of Art,

39 2005 Summers, G. ve Summers, F. Kerkenes Dağõ Projesi 2003, 26. Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõ 1.Cilt, Mayõs 2004, Konya, Summers, G. ve Summers, F. Kerkenes News 8, 2005 Kerkenes Haberler 8, 2005, METU Press, Ankara Summers, G. ve Summers, F. Kerkenes 2005, Anatolian Archaeology 11, Summers, G. D. ve Summers, F. Demir Çağõ Kenti'nin sõrlarõ, ODTÜLÜ Sayõ 32, Summers, G. ve Summers, F. The Kerkenes Project, Anatolian Archaeology 10, Summers, G., Summers, F. ve Branting, S. Megarons and Associated Structures at Kerkenes Dağ: an Interim Report", Anatolia Antiqua 12, Summers, G., Summers, F. ve Branting, S. Kerkenes News 7, 2004 Kerkenes Haberler 7, 2004, METU Press, Ankara Summers, G., Summers, F. ve Stronach, D. Kerkenes Dağõ Projesi 2002, 25. Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõ 1.Cilt, Mayõs 2003, Ankara, Stronach, D. ve Summers, G. D. The Ashlar Building at Kerkenes Dağ: An Interim Report, Anatolica Antiqua 11, Summers, F., Atalan, N., Aydin, N., Basagaç, Ö. ve Uçar, G. Documentation of Archeological Ruins and Standing Monuments Using Photo- Rectification and 3D Modeling, in Altan, M. O. (ed.) Proceedings of the XIXth International Symposium CIPA 2003, New Perspectives To Save Cultural Heritage, Antalya, Turkey, 30 September 04 October, 2003, CIPA, Turkey, Summers, G. D., Summers, F. ve Stronach, D. Kerkenes Dağõ Projesi 2001, 24. Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõ 1.Cilt, Mayõs 2002, Ankara, Summers, G., Summers, F. ve Stronach, D. The Kerkenes Project 2003, Anatolian Archaeology 9, Summers, G., Summers, F., Stronach, D. ve Branting, S. Kerkenes News 6, 2003 Kerkenes Haberler 6, 2003, METU Press, Ankara Aydõn, N., Toprak, V. ve Baturayoğlu, N. The Geophysical Survey of an Iron Age City in Central Anatolia: Kerkenes Dağ, in J. Albertz (ed.) Proceedings of the XVIII. International Symposium CIPA 2001 Surveying and Documentation of Historic Buildings Monuments Sites Traditional and Modern Methods, Potsdam (Germany), September 18-21, 2001, CIPA, Germany, Baturayoğlu, N. The Survey and Documentation of the City Walls and Cappadocia Gate of the Iron Age Settlement on Kerkenes Dağ in Central Anatolia, in J. Albertz (ed.) Proceedings of the XVIII. International Symposium CIPA 2001 Surveying and Documentation of Historic Buildings Monuments Sites Traditional and Modern Methods, Potsdam (Germany), September 18-21, 2001, CIPA, Germany,

40 2002 Baturayoğlu, N., Summers, G. D., Summers, F. ve Aydõn, N. The Survey and Documentation of an Iron Age City in Central Anatolia: Kerkenes Dağ, in J. Albertz (ed.) Proceedings of the XVIII. International Symposium CIPA 2001 Surveying and Documentation of Historic Buildings Monuments Sites Traditional and Modern Methods, Potsdam (Germany), September 18-21, 2001, CIPA, Germany, Branting, S. ve Summers, G. D. Modelling Terrain: the Global Positioning System (GPS) survey at Kerkenes Dağ, Turkey, Antiquity 76, Dusinberre, E. R. M. An Excavated Ivory from Kerkenes Dağ, Turkey: Transcultural Fluidities, Significations of Collective Identity, and the Problem of Median Art Ars Orientalis XXXII, Summers, G. D., Summers, F. ve Stronach, D. The Kerkenes Project 2002, Anatolian Archaeology 8, Summers, G., Summers, F. ve Stronach, D. Kerkenes News 5, 2002 Kerkenes Haberler 5, 2002, METU Press, Ankara Summers, G. D., Summers, F., Stronach, D. ve Özcan, M. Kerkenes Dağõ Projesi Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõ 1.Cilt, 28 Mayõs - 01 Haziran 2001, Ankara, Summers, G. D. Keykavus Kale and Associated Remains on the Kerkenes Dağ in Cappadocia, Central Turkey, Anatolica Antiqua 9, Summers, G. Simulation and Dynamics of an Ancient City, ArcNews 23.2, Summers, G. D. ve Summers, F., Kerkenes Dağ. In A. M. Greaves and B. Helwing, Archaeology in Turkey, American Journal of Archaeology 105, Summers, G. D., Summers F., Özcan, M. ve Stronach, D Yõlõ Kerkenes Dağõ Projesi, 22. Kazõ Toplantõsõ 1.Cilt, Mayõs 2000, İzmir. Ankara, Summers, G., Summers, F. ve Stronach, D. The Kerkenes Project 2000, Anatolian Archaeology 7, Summers, G., Summers, F. ve Stronach, D. Kerkenes News 4 Kerkenes Haberler 4, 2001, METU Press, Ankara Özcan, M., Summers, G. ve Summers, F Yõlõ Kerkenes Dağõ Projesi, XVII. Araştõrma Sonuçlarõ Toplantõsõ, Mayõs 1999, Ankara. Ankara, vol. II, Summers, G. D. The Median Empire Reconsidered: a View from Kerkenes Dağ, Anatolian Studies 50, Summers, G. D. Archaeology on the World Wide Web: Who Wants What?, Summers G. D. Kerkenes Dağ, in Bienkowski, P. and Millard, A. (eds), Dictionary of the Ancient Near East, British Museum, London,

41 2000 Summers, G. D. Kerkenes Dağõ. Orta Anadolu da Yer Alan Demir Çağõ Kentinin Araştõrõlmasõna Teknolojik Yaklaşõmlar, , 1999 Yõlõ Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferanslarõ, Summers, G., Summers, F., Özcan, M. ve Stronach, D. The Kerkenes Project 2000, Anatolian Archaeology 6, Summers, G., Summers, F., Stronach, D. ve Özcan, M. Kerkenes News / Haberler 3: 2000, METU Press, Ankara Ertem, E. ve Demirci, Ş. Characteristics of Hittite Pottery Sherds from Sites in the Kõzõlõrmak Basin, Journal of Archaeological Science 42, Summers, G. D. Medes, Lydians, the 'Battle of the Eclipse' and the Historicity of Herodotus, Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. Kerkenes Dağõ 1997, XVI. Araştõrma Sonuçlarõ Toplantõsõ: Mayõs 1998 Tarsus, Ankara, vol. II, Summers, G., Summers, F., Özcan, M. ve Stronach, D. Kerkenes Dağ 1999, Anatolian Archaeology 5, Summers, G., Summers, F., Stronach, D. ve Özcan, M. Kerkenes News / Haberler 2: 1999, METU Press, Ankara Ertem, E., Summers, G. D. ve Demirci, S. An Archaeometric Study on Plain Ware Ceramics from the Hittite Period, Kõzõlõrmak Basin, in Alp, S. and Süel, A. (eds) Acts of the III rd International Congress of Hittitology, Çorum, September 16-22, 1996, Ankara, Summers, G. D., Özcan, M., Branting, S., Dusinberre, E. R. ve Summers, M. E. F. Kerkenes Dağ 1996, XIX. Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõ: Mayis 1997 Ankara. Ankara, vol. I, Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. Kerkenes News / Haberler 1998, Ankara (METU Press) Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. The Kerkenes Dağ Project, in Matthews, R. (ed.) Ancient Anatolia, London (BIAA), and colour pls Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. Kerkenes Dağ, Anatolian Archaeology 4, Korolnik, S. A. The Conservation of a Carved Ivory Plaque, Anadolu Medeniyetleri Müzesi: 1996 Yõllõğõ XI, Summers, G. D. The Identification of the Iron Age City on the Kerkenes Dağ in Central Anatolia, Journal of Near Eastern Studies 56.2, Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. Kerkenes Dağ, Anatolian Archaeology 3, Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. Kerkenes Dağ, Anatolian Archaeology 2, Summers, G. D. ve Summers, M. E. F. Kerkenes Dağ 1994, XIII. Araştõrma Sonuçlarõ Toplantõsõ: 29 Mayõs - 2 Haziran 1995 Ankara, Ankara, vol. 1,