Ankara ve Konya illerinde korunga ve yoncada görülen zararlı ve faydalı böcekler üzerinde faunistik çalı malar

Transkript

1 B TK KORUMA BÜLTEN, 1997, 37 (3-4) : ISSN Ankara ve Konya illerinde korunga ve yoncada görülen zararlı ve faydalı böcekler üzerinde faunistik çalı malar Ali TAMER 1 Mete AYDEM R 1 Alanur HAS 1 SUMMARY Faunistic survey studies on harmful and beneficial insects on lucerne and sainfoin in Ankara and Konya provinces Survey studies on the lucerne and sainfoin fields in Ankara and Konya were carried out in order to determine harmful and beneficial insect fauna between Samples were collected from 3 counties of each provinces, 3 villages of each county and 3 fields of each village. Counting were done by taking the samples on ground, the leaves and stem, checking the roots, sweeping. Counting have been done once a month. In this study, 60 different species in 13 Coleoptera, in 10 Heteroptera, in 27 Homoptera, in 8 Thysanoptera, in 1 Hymenoptera, in 1 Lepidoptera as harmful insects and 36 different species in 12 Coleoptera, in 5 Heteroptera, in 2 Thysanoptera, in 11 Hymenoptera, in 6 Diptera as beneficial insects have been identified on lucerne and sainfoin. According to the obtained results, the lucerne and sainfoin fields have a very rich harmful and beneficial insects fauna. Among these species, It has been determined that Bembecia scopigera (Scopoli.) and Sphenoptera carceli Cast. and Groy are the most important pests in sainfoin fields. Hypera variabilis Hbst., H.farinosa Boh. are most important pests in lucerne fields. In addition, Bruchophagus roddi Guss. which is harmful in lucerne seed is first record in lucerne fields and Turkey. In addition, since lucerne fields are very rich with respect to beneficial insects, they should be prevented from the harm of pesticides. Key words : Ankara, Konya, lucerne, sainfoin, fauna 1 Zirai Mücadele Merkez Ara tırma Enstitüsü, Yenimahalle-Ankara Yazının Yayın Kuruluna geli tarihi (Received):

2 ÖZET Yonca ve Korunga tarlalarında zararlı ve faydalı türlerin yayılı alanlarının ve yo unluklarının saptanması amacıyla çalı malar, 1990 yılında Ankara da, 1991yılında Konya da yürütülmü tür. Her ilde üç ilçede, üç köy ve bunun üç tarlasında örnekler alınmı tır. Sürvey çalı maları ye il aksam, kök, toprak sathından örnek alınarak, kökler incelenerek ve atrap sallanarak, mayıs ayından itibaren birer ay aralıklarla yapılmı tır ve 1991 yıllarında yapılan sürvey çalı malarında Coleoptera dan 5 familyaya ait 25 tür; Heteroptera dan 3 familyaya ait 15 tür; Homoptera dan 6 familyaya ait 27 tür; Thysanoptera dan 3 familyaya ait 10 tür; Hymenoptera dan 4 familyaya ait 11 tür; Lepidoptera dan 1 familyaya ait 1 tür; Diptera dan 1 familyaya ait 6 tür bulunmu tur. Bu çalı malar ı ı ı altında yonca ve korunga tarlalarının gerek zararlı, gerekse faydalılar yönünden oldukça zengin oldu u saptanmı tır. Özellikle, korungada kök içinde beslenen Bembecia scopigera (Scopoli.) nın önemli bir zararlı oldu u, ayrıca Sphenoptera carceli Cast. and Groy. nin de öneme haiz oldu u belirlenmi tir. Yonca da ise Hypera variabilis Hbst., H.farinosa Boh., ile tohumda beslenen ve bölgemiz için yeni bir tür olan Bruchophagus roddi Guss. önemli zararlılardır. Ayrıca bu çalı malarda özellikle yonca alanlarının faydalılar yönünden oldukça zengin oldu u ve bu yüzden ilaçlı mücadelede buna dikkat edilmesi gerekti i kanısına varılmı tır. Anahtar kelimeler : Ankara, Konya, yonca, korunga, fauna G R Hayvanlarımızın yılda yedikleri besin maddelerinin büyük bir kısmı, ham proteinin %72.2 si, ni astanın %63.8 i Çayır, Mer a ve Yem bitkilerinden temin edilmektedir (Tosun, 1974). Baklagil Yem Bitkileri hayvan beslemede önemli bir yer i gal etmektedir. Besleyici de erleri dikkate alındı ında, baklagil yem bitkilerinin en önemli hayvan besin maddelerinden biri oldu u görülür. Bunun yanında topra a azot vermeleri, topra ın fiziksel ve kimyasal yapısını düzeltmeleri ve kendilerinden sonra ekilen bitkilerin verimini artırmaları bakımından, münavebede kullanılmaları açısından da faydalı olmaktadır. Ayrıca su ve toprak muhafazası ile erozyonu önlemeleri bakımından da önemli bir rol oynarlar. Ülkemizde 1992 yılı verilerine göre ha yonca, ha korunga ekili i bulunmaktadır. Enstitümüz bölgesine dahil olan ve bu çalı manın yapıldı ı Ankara ve Konya da ise ha yonca, ha korunga ekili i vardır (Anonymous, 1994). Bu ekili alanları, hayvancılı ı geli tirme faaliyetlerine paralel olarak yıldan yıla artı göstermektedir. 126

3 Yonca ve korunga bitkilerinde verimi sınırlayan bazı zararlıların ve bunlara ait faydalı böceklerin bulundu u bilinmektedir. Yonca hortumluböce i [Hypera variabilis Herbst. (Col.:Curculionidae)] yoncanın en önemli zararlılarından birisi olup mücadele programlarında yer almaktadır. Bundan ba ka korungada Bembecia scopigera (Scopoli.) (Lep.:Sesiidae), yoncada Plagionotus floralis Pall. (Col.: Cerambycidae), Phytodecta fornicata Brügg. (Col.:Chrysomelidae) gibi önemli zararlılar bulunmaktadır (Özer ve Duran, 1968; Çalı kaner ve Özer, 1980; Yılmaz ve ark., 1983; Türkmen ve Hıncal, 1984; Kovancı, 1982; Tamer ve Özer, 1990). Mevcut do al denge içinde yonca ve korungada bir çok faydalı böcek de bulunmaktadır. Bathyplectes curculionis Thomsen, Mesochorus nigripes Ratz., Zoophthorus graculus Grav. (Hym..:Ichneumonidae), Pteromalus semotus Walker (Hym.:Pteromalidae) Yonca hortumluböce i nin; Bracon crocatus Shm., Chelonella nitens (Rhd.) (Hym.:Braconidae) B.scopigera nın parazitoidleri olup; Coccinella septempunctata L., Scymnus spp., Nabis pseudoferus Rem., Chrysopa spp. gibi birçok afit predatörü veya genel predatör bulunmaktadır (Yılmaz ve ark., 1983; Türkmen ve Hıncal, 1984; Tamer ve Özer, 1990). Halen ekonomik seviyede zararlı olan veya ileride önemli zararlara yol açabilecek mevcut zararlılar ile do al dengenin sa lanmasında yardımcı olan faydalı böceklerin saptanması amacı ile bu çalı ma ele alınmı olup; çalı malar ilk yıl Ankara da, ikinci yıl ise Konya da yürütülmü tür. MATERYAL VE METOT Çalı malar 1990 yılında Ankara nın Aya, Çubuk ve Polatlı ilçelerinde yürütülmü olup, her ilçenin üç farklı istikametinde bulunan köylerin her birinden 3 farklı yerdeki tarlalardan örnekler toplanmı tır Yılında ise Konya da yonca için Merkez, Bey ehir ve Karapınar ilçelerinde, her ilçenin üç farklı istikametinde bulunan köylerde 3 farklı yerindeki tarlalardan; Korunga için ise Kadınhanı ilçesinde bulunan T GEM Gözlü ve Altınova çiftliklerinde örnekleme yapılmı tır. Örnekleme çalı maları 1990 yılında 7 Mayıs da, 1991 de ise 13 Mayıs da ba lamı ve yakla ık 4 haftalık aralıklarla Ekim ayına kadar devam etmi tir. Örneklerin toplanmasında a a ıdaki metotlar uygulanmı tır. 1- Atrap metodu: Tarlanın kö egenleri do rultusunda tarla büyüklü üne göre 100 atrap sallanmı ve yakalanan böcekler öldürme kavanozunda öldürülmü lerdir. 2- Sap üzerinden örneklerin alınması: Her tarlada toplam olarak 100 sap, yaprak çiçek ve tohumları ile birlikte incelenmi tir. Bulunan çe itli dönemdeki zararlılar ve faydalılar sayılarak te his için örnekler alınmı tır. Yaprakbitleri ve trips örnekleri tarlada %70 lik alkolle alınmı tır. Ayrıca tarlalardan olgunla mı veya olgunla maya yakın tohum örnekleri alınarak kavanozlarda bekletilmi lerdir. 127

4 3- Kökteki zararlıların toplanması: Örneklemelerin yapıldı ı her tarladan en az 10 bitkinin kökleri açılıp incelenerek, bulunan larva, pupa ve erginler sayılarak toplanmı tır. Ayrıca sökülen kök bölgesindeki toprak içinde zararlı aranmı tır. 4- Toprak sathındaki örneklerin toplanması: Tarlanın en az 5 ayrı yerinde 50x50 cm lik çerçeve içinde bulunan böcekler toplanmı tır. Yukarıda belirtilen metotlara göre toplanan erginler öldürme kavanozunda öldürüldükten sonra, etiketleri yazılarak tasniflerinin yapılması için laboratuvara getirilmi tir. Ayrıca örnekleme esnasında bulunan zararlı ve faydalılara ait yumurta, larva ve pupalar kültüre alınarak ergin elde edilmeye çalı ılmı tır. Daha sonra bu böcekler te hisleri için ilgili yerlere gönderilmi tir. Bunun yanında yaprakbitlerinin sayımları 0-7 skalasına göre (Fransız Zirai Mücadele ve laçları Cemiyeti, 1964) tarlada yapılmı ve yaprakbitleri alkole alınarak Enstitü ye getirilmi tir. Sürveyler sırasında toplanan böceklerin yo unlukları 100 bitkide ve 100 atrapta olarak de erlendirilmi tir. SONUÇLAR Ankara ve Konya illeri yonca ve korunga ekim alanlarında yıllarında yapılan sürvey çalı maları sonucunda bulunan ve te hisi yapılan zararlı böceklerden, Coleoptera dan 5 familyaya ait 13 tür; Heteroptera dan 1 familyaya ait 10 tür; Homoptera dan 6 familyaya ait 27 tür; Thysanoptera dan 2 familyaya ait 8 tür; Hymenoptera dan 1 familyaya ait 1 tür; Lepidoptera dan 1 familyaya ait 1 tür olmak üzere toplam 60 zararlı tür; faydalı böceklerden Coleoptera dan 1 familya ya ait 12 tür; Heteroptera dan 3 familya ya ait 5 tür; Thysanoptera dan 1 familya ya ait 2 tür; Hymenoptera dan 3 familya ya ait 11 tür; Diptera dan 1 familya ya ait 6 tür olmak üzere toplam 36 faydalı tür bulunmu tur ve 1991 yıllarında Ankara ve Konya illerinde yonca ve korunga tarlalarından toplanan zararlılar Çizelge 1 de verilmi tir. Çizelge 1 incelendi inde Sitona crinitus (Hbst.) en fazla Ankara ilinde ve bütün ilçelerde bula ık olarak bulunmu tur (1-130 ergin/100 atrap). Konya ilinde ise adı geçen zararlıya ancak Karapınar ilçesinde rastlanılmı tır. S.humeralis Steph. ise her iki ilin tüm ilçelerinde bulunmu tur (1-122 ergin/100 atrap). Ankara ve Konya illerindeki yonca tarlalarında,yoncada önemli bir zararlı olan Hypera variabilis Hbst., H.farinosa Boh. ile Phytodecta fornicata Brügg. az yo unlukta bulunmu tur. Çizelge 1 de görüldü ü gibi emici böceklerden Exolygus rugulipennis Pop. (1-52 böcek/100 atrap), Empoasca decipiens Paoli. ile E.solani Curtis (1-196 böcek/100 atrap) en fazla ve yaygın olarak Ankara ilinde ve de i ik yo unlukta bulunmu tur. 128

5 Homoptera takımında Cercopidae familyasına ait olan ve önemli bir zararlılar olan Philaenus spumarius (L.) ile Cixidae familyasından Hyalestes obsoletus Sign., sadece Ankara ilindeki yoncalıklarda fazla yo un olmayacak oranda bulunmu tur. Ayrıca bir yonca zararlısı olan Subcoccinella vigintiquatuorpunctata L. ise Ankara ilinde yayılı olarak yaygın olmasına kar ılık dü ük yo unluktadır. Ç ZELGE 1. Ankara ve Konya linde yıllarında yonca ve korungada tespit edilen zararlı türler, yayılı alanları ve yo unlukları (100 atrap/birey) Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Takım : Coleoptera Familya : Curculionidae Sitona crinitus (Hbst.) Ankara- Polatlı -T M Yonca* 4E** Yonca 1E 2E Korunga 6E 42E Aya -Ballıkuyumcu Yonca 12E -Ba bereket E 44E Korunga 130E -Bayram Yonca 2E -Güneyce 10E - lyakut 31E -Dibecik 4E Çubuk -Sarıkoz Korunga 6E -Pecenek Yonca 12E -Mahmuto lu Korunga 6E -Sünlü Yonca 60E -Güldarbı Yonca 8E -Saray 4E Akyurt -Merkez 8E Aya - lyakut E -Ba bereket Korunga 98E Yonca 10E Polatlı -T M Yonca* 1E Korunga 2E Akyurt -Merkez Yonca 2E Polatlı -T M Yonca* 5E Yonca 9E Aya - lyakut Yonca 2E -Ba bereket 8E 10 * Sulama yapılmadan yeti tirilen yonca ** E: Ergin L: Larva 129

6 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Çubuk -Sünlü E Polatlı -Temelli E -T M Korunga 2E Aya -Ba bereket Yonca 2E Çubuk -Bü düz Yonca 2E -Pecenek 2E -Sünlü 14E Akyurt -Merkez E Polatlı -Temelli Aya -Dibecik E -Güneyce 10E Konya- Karapınar -Emirgazi E -Sarıcalar E E -Çarıklar E Sitona humeralis Steph. Ankara Polatlı -Sazılar Yonca 4E 8E -Kocahacılı E -Temelli 8E -T M Yonca* 3E Yonca 1E -Ballıkuyumcu Yonca 8E Aya -Ba bereket E -Bayram 6E - lyakut 24E Çubuk -Sarıkoz Korunga 6E -Peçenek Yonca 4E -Bü düz Yonca 24E -Saray 44E Aya -Bayram E -Ba bereket Korunga 38E Yonca 4E Çubuk -Sarıkoz Korunga 8E Polatlı -T M Yonca* 4E Yonca 5E -Sazlar Yonca 1E Çubuk -Sarıkoz E -Pecenek 4E Akyurt -Merkez 2E Polatlı -Balıkuyumcu Yonca 1E -T M Korunga 3E Akyut -Merkez Yonca 2E 130

7 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Konya Merkez -Sarıcalar Yonca 35E 122E Bey ehir -Emen E 24E -Üstünler 2E Karapınar - smail E -Hotamı 28E Merkez - çeri Çumra E Bey ehir -Emen E Karapınar -Hotamı E Merkez -Süleymaniye E -Konuklar E - çeri Çumra E Sitona cylindricollis Fahrs. Ankara - Polatlı -Sazılar Yonca 4E 12E 16E -T M Korunga 2E Yonca 9E Aya -Ba bereket Yonca 18E Korunga 12E Çubuk -Sarıkoz E -Sünlü Yonca 4E -Sarıkoz 4E Akyurt -Merkez 42E Polatlı -Sazılar Yonca 4E -Ba kereket Korunga 10E Yonca 8E Çubuk -Saray E -Peçenek 4E -Bü düz 2E Polatlı -T M Yonca* 3E Yonca 9E -Sazılar 3E -T M Korunga 3E Konya - Merkez - çeri Çumra Yonca 4E -Süleymaniye 10E -Sarıcalar 7E Sitona concavirotris Hochh. Ankara - Polatlı -Sazılar Yonca 7E -T M E Aya -Ba bereket E -Bayram 3E 131

8 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Çubuk -Bü düz E Polatlı -T M Yonca 4E Konya Karapınar -Merdivenli Yonca 3E -Hotamı 4E 36E Merkez -Emirgazi E Merkez -Ka ınhanı E -Konuklar Korunga 2E -Hatunsaray Yonca 4E Sitona hispidulus F. Ankara - Aya -Ba bereket Yonca 14E Çubuk -Bü düz E Polatlı -T M Yonca* 4E Yonca 7E Korunga 3E Çubuk -Peçenek Yonca 2E Akyurt -Merkez 16E Konya - Karapınar - smil Yonca 1E -Kayalı E Merkez -Sarıcalar E E Hypera variabilis Hbst., H.farinosa Boh. Ankara - Polatlı -Sazılar Yonca 4L 12L 30L 3E -Kocahacılı Yonca 10L -Temelli 4L -T M Yonca* 3L -T M 12L Aya -Ba bereket Yonca 4L -Ballıkuyumcu 12L -Ba bereket 2L -Bayram 18L 27L 2E -Güneyce Yonca 44L - lyakut 10E 10L -Güneyce çift. 10L Çubuk -Peçenek L -Bü düz 2L -Sarıkoz 2L -Güldarbı 4L 132

9 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Akyurt -Merkez 2L Aya -Dibecik 1E -Ba bereket 18L -Ballıkuyumcu L Çubuk -Saray E 6L -Sarıkoz 18E 18L -Peçenek 2L Akyurt -Merkez 16E Çubuk -Sarıkoz E Konya - Merkez -Sarıcalar Yonca 18E 8L E Bey ehir -Göçü E 9L -Emen 14E 12L -Üstünler 6E -Gökçimen 6E Karapınar - smil L -Hotamı 15L 13L -Ortaoba 2E 6L - çeri Çumra L -Hotamı L -Emirgazi 8L Bey ehir -Üstünler E 4L Merkez -Hatunsaray E 16L -Süleymaniye 3E 6L -Konuklar E 7L Familya : Chrysomelidae Phytodecta fornicata Brügg. Ankara Polatlı -Sazılar Yonca 8E 24L Aya -Güneyce Yonca 4E -Dibecik 5E 10L -Güneyce çift Yonca 2E 133

10 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Çubuk -Sünlü L -Sarıkoz 6L Polatlı -Sazılar L Aya -Ba bereket L -Dibecik 5L -U uçayırı 2L -Güneyce 58L -Güneyce çift. 16L Polatlı -Sazılar E Çubuk -Sarıkoz L Konya Bey ehir -Üstünler L -Gökçimen 2L Merkez - çeri Çumra L Bey ehir -Üstünler L -Gökçimen E Merkez -Sarıcalar E Familya : Coccinellidae Subcoccinella vitiquatuorpunctata L. Ankara Aya -Ba bereket Yonca 2E Çubuk -Bü düz E -Sarıkoz 2E -Saray 2E Polatlı -T M Yonca 1 E -Sazılar Yonca 2E 6E 9E Aya - lyakut E -Ba bereket E 4E -Dibecik 1E Çubuk -Sarıkoz E -Peçenek 2E Polatlı -Ballıkuyumcu E -T M Korunga 1E -Sazılar Yonca 1E 4E Aya -Ba bereket Yonca 2E 4E Konya - Bey ehir -Gökçimen Yonca 40E -Emen E -Emen E Karapınar - smil E -Hotamı E -Kayalı Yonca 3E 134

11 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Merkez -Hatunsaray E -Hatunsaray E 4E Takım : Heteroptera Familya : Miridae Exolygus rugulipennis Pop. Ankara - Çubuk -Sünlü Yonca 4E Polatlı -Sazılar 3E E Aya -Bayram E E - lyakut 6E -Dibecik 6E -U urçayırı 12E -Güneyce Çift. 8E -Güneyce 52E Polatlı -Ballıkuyumcu E -Kocahacılı 2E -T M Korunga 1E Çubuk -Güldarbı Yonca 10E -Saray 24E -Sünlü 6E -Sarıkoz 2E -Peçenek 18E -Bü düz 2E Akyurt -Merkez 4E Polatlı -T M Yonca 30E -Sazılar 4E 8E Aya -U urçayırı E -Bayram 2E Aya - lyakurt Yonca 4E -Ba bereket 40E 4E -Dibecik 1E -Güneyce Yonca 6E -Güneyce çift. 20E Çubuk -Sünlü E -Sarıkoz 18E -Bü düz 2E -Saray 21E -Güldarbı 4E -Peçenek 16E 135

12 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Akyurt -Merkez 12E Polatlı -Temelli E -Ballıkuyumcu 19E 6E E -Kocahacılı 7E -Temelli 10E -Sazılar 8E -T M 2E -Sazılar 5E Aya -Güneyce çift Yonca 8E -Ba bereket 2E -Güneyce Yonca 6E Çubuk -Bü düz Yonca 2E -Sünlü 2E -Saray 2E Akyurt -Merkez 2 E Aya -Dibecik E -Güneyce çift E Konya - Bey ehir -Göçü E -Üstünler 4E E E -Gökçimen E -Emen Yonca 6E E Karapınar -Kayalı E Merkez -Hatunsaray E Karapınar -Emirgazi E -Hotamı E Merkez -Sarıcalar E Chlamydatus pullus (Rt.) Ankara -Polatlı -Temelli Yonca 2E -T M 1E Aya -Dibecik Yonca 2E Polatlı -Sazılar E 2E Aya -Dibecik E -U urçayırı 22E -Güneyce 2E Polatlı -Temelli E Aya -Ba bereket E Çubuk -Saray E Polatlı -Temelli E 136

13 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Aya -Ba bereket E -Güneyce 2E Konya-Karapınar - smil E -Hotamı 3E çeri Çumra 3E Bey ehir -Üstünler E Karapınar -Kayalı E Merkez -Hatunsaray E 4E -Ka ınhanı 1E - çeri Çumra E Polymerus cognatus (Fb.) Ankara- Aya -Bayrım E -U urçayırı 4E Polatlı -Kocahacılı E -T M Yonca* 3E Çubuk -Sünlü Yonca 4E Polatlı -T M Yonca* 5E Yonca 34E -Sazılar Yonca 2E Aya -Bayram Yonca 4E -Güneyce çift. Yonca 6E Polatlı -Kocahacılı Yonca 8E -Sazılar Yonca 10E -T M Yonca 7E -Sazılar Yonca 19E Aya -Güneyce çift Yonca 2E -Güneyce Yonca 4E Konya -Karapınar -Hotamı Yonca 1E -Kayalı Yonca 8E -Hotamı Yonca 4E -Emirgazi Yonca 2E Merkez -Süleymaniye E -Ka ınhanı 3E -Konuklar Korunga 10E -Sarıcalar Yonca 15E -Çarıklar 5E Polymerus vulneratus (Pz.) Ankara -Aya -Güneyce Yonca 4E Polatlı -T M Yonca* 9E -Sünlü Yonca 2E -T M Yonca* 3E Aya -Güneyce çift Yonca 2E Çubuk -Sarıkoz E 137

14 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Polatlı -Kocahacılı E -T M Yonca 8E Aya -Güneyce çift Yonca 2E -Güneyce 2E Konya -Karapınar -Kayalı E -Hotamı 8E Merkez -Ka ınhanı E -Konuklar E -Süleymaniye E -Sarıcalar 58E -Çarıklar 4E Adelphocoris lineotatus (Gz.) Ankara -Polatlı -T M Yonca* 1E Korunga 8E Aya -Güneyce çift Yonca 6E Akyurt -Merkez E Polatlı -Sazılar E Konya - Karapınar -Kayalı Yonca 2E -Hotamı 6E -Merkez 2E Familya : Cercopidae Philaenus spumarius (L.) Ankara - Aya -Ba bereket E Çubuk -Sarıkoz E -Saray E -Peçenek 2E Polatlı -Ballıkuyumcu E Çubuk -Peçenek E Familya : Cixiidae Hyalesthes obsoletus Sign. Ankara - Polatlı -Kocahacılı Yonca 2E -T M Yonca* 22E Yonca 3E Aya -U urçayırı Yonca 2E - lyakut 26E -Ba bereket 2E -Güneyce 2E -Güneyce çift. 2E Çubuk -Sarıkoz E -Bü düz 30E -Saray 4E -Güldarbı 56E -Peçenek 8E 138

15 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Akyurt -Merkez 6E Polatlı -Temelli E -Ballıkuyumcu 2E Aya -Ba bereket E Çubuk -Bü düz E Familya : Cicadellidae Ebarris cognatus (Figber) Ankara Aya -Ba bereket Yonca 2E Çubuk -Mahmuto lu Korunga 2E Çubuk 2E -Güldarbı Yünca 2E Akyurt -Merkez 2E Polatlı -Ballıkuyumcu E 4E Çubuk -Sünlü E Aya -U urçayırı E -Güneyce 2E Çubuk -Peçenek Yonca 2E -Sünlü 2E Polatlı -Temelli E Aya -Dibecik E Euscelis lineolatus Brulle Ankara - Aya -Bayram E Çubuk -Sarıkoz E Polatlı -Temelli E -T M Yonca 3E Aya - lyakut Yonca 2E -Ba bereket Yonca 2E -Dibecik 2E Çubuk -Sarıkoz E Polatlı -Ballıkuyumcu E E Çubuk -Peçenek E -Sünlü 2E Akyurt -Merkez 4E Polatlı -Temelli E Aya -Dibecik E Empoasca decipiens Paoli., E.solani Curtis Ankara -Aya - lyakut Yonca 2E -Bayram E -U urçayırı 4E -Güneyce çift. 2E 139

16 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Polatlı -Kocahacılı E -Temelli 10E Çubuk -Sünlü E Aya -U urçayırı E -Bayram 4E -Ba bereket 12E -Dibecik 31E -Güneyce çift. 8E -Güneyce 4E Çubuk -Sünlü E -Sarıkoz 17E -Saray 6E -Peçenek 26E Akyurt -Merkez 6E Polatlı -Temelli E -Ballıkuyumcu 1E E -Sazılar 3E 4E 17E Polatlı -Kocahacılı Yonca 82E -Temelli 50E -T M 1E Aya -Ba bereket Yonca 6E 20E -Güneyce çift. 124E -Bayram 6E -Dibecik 9E -Güneyce 22E Çubuk -Bü düz E -Sünlü 6E -Saray 196E -Peçenek 18E Akyurt -Merkez E Polatlı -Ballıkuyumcu E -Temelli 156E Aya -Dibecik E -Güneyce çift. 122E Konya -Bey ehir -Emen Yonca 12E 4E -Göçü 2E -Gökçimen 2E Karapınar -Hotamı E Bey ehir -Emen E 140

17 Ç ZELGE 1 in devamı Tür adı Toplandı ı yer Tarih Konukçu Yo unluk (100 atrap) Karapınar -Kayalı E Merkez -Konuklar Korunga 2E -Hatunsaray Yonca 6E 26E -Süleymaniye 6E -Ka ınhanı 1E - çeriçumra E -Hatunsaray 42E -Süleymaniye 5E -Sancalar 5E Familya : Issidae Kervillia parvissima (Dlab.) Ankara- Aya -Bayram Yonca 6E Çubuk -Sarıkoz Korunga 2E Yonca 2E Aya -Bayram E -Ba bereket 4E Çubuk -Sarıkoz E Aya -Bayram E Yonca ve korunga köklerinde rastlanılan zararlılar Çizelge 2 de verilmi tir. Çizelge 2 incelendi inde Korunga köklerinde en önemli zararlı olarak Bembecia scopigera (Scopoli ) (%10-60) ile Sphenoptera carceli Cast. and Groy (%10-30), yoncalıklarda ise Plagionotus floralis Pall. (%10-80) tespit edilmi tir. Ç ZELGE 2. Ankara ve Konya llerinde 1990 ve 1991 yıllarında yonca ve korunga köklerinde rastlanan zararlı türler, yayılı alanları ve bula ık bitki oranları Tür Toplandı ı yer Tarih Konukçu Bula ık bitki(%) Takım : Coleoptera Familya : Buprestidae Sphenoptera carceli Cast.and Groy. Ankara - Çubuk -Sarıkoz Yonca 10 Polatlı -T M Çubuk -Sarıkoz Polatlı -T M Çubuk -Sarıkoz Polatlı -T M Çubuk -Sarıkoz * Sulama yapılmadan yeti tirilen yonca 141

18 Ç ZELGE 2 nin devamı Tür Toplandı ı yer Tarih Konukçu Bula ık bitki(%) Familya : Cerambycidae Plagionotus floralis Pall. Ankara - Aya -Bayram Yonca* 20 -Bayram Yonca U urçayırı Yonca 10 Çubuk -Sarıkoz Korunga 10 -Güldarbı Yonca* 10 Polatlı -T M Yonca 50 -T M Yonca* 10 Aya -Bayram Yonca 90 -U urçayırı 10 - lyakut Yonca* 10 Çubuk -Güldarbı Yonca 10 -Sarıkoz Korunga 20 Takım : Lepidoptera Familya : Sesiidae Bembecia scopigera (Scopoli.) Ankara - Polatlı -T M Korunga Çubuk -Sarıkoz Polatlı -T M Çubuk -Sarıkoz Polatlı -T M Polatlı -T M Polatlı -T M Konya - Kadınhanı -Altınova Gözlü Yılında Konya ilinde yonca tohumlarından toplanan ve Ülkemiz için ilk kayıt olan Yonca tohumböce i [Bruchophagus roddi Guss. (Hym.:Eurytomidae)] ne Merkez ve Karapınar ilçelerindeki yoncalıklarda yaygın olarak rastlanılmı tır. Zararlının yaptı ı zarar eklinden dolayı bitkideki bula ma oranını vermek mümkün olmamı tır. Ayrıca çalı malar sırasında yoncalıklarda fazla yaygın ve yo un olmayan ( yaprakbiti/yaprak) 3 yaprakbiti türü [Therioaphis trifolii (Monell), Aphis craccivora Koch., Acyrthosiphon pisum (Harr.)] elde edilmi tir (Çizelge 3). 142

19 Ç ZELGE 3. Ankara ve Konya llerinde yıllarında yoncada tespit edilen afit türleri, yayılı alanları ve yo unlukları Tür Toplandı ı yer Tarih Yaprak biti adet/yaprak Takım : Homoptera Familya : Aphididae Acyrthosiphon pisum (Harris) Ankara -Aya -Ba bereket (1)* 5.3(2) -Güneyce 4.3(2) -Güneyce (2) - lyakut (1) (2) -Dibecik (2) Çubuk -Sarıkoz (1) -Güldarbı 4.6(2) -Saray 3.8.(2) Polatlı -T M (1) -Ballıkuyumcu 3.4(2) Konya -Karapınar -Hotamı (1) - smil (1) Merkez -Sarıcalar (1) -Süleymaniye 1.7(1) Aphis craccivora Koch. Ankara -Aya -Ba bereket (2) -Güneyce 3.3(2) - lyakut 1.6(1) Therioaphis trifoli (Monell) Ankara -Aya -Ba bereket (2) -Güneyce 1.7(1) - lyakut 0.2(1) *Parantez içindeki de erler yo unluk ile ilgili skala de erleridir 1990 ve 1991 yıllarında Ankara ve Konya illerinde yonca ve korunga tarlalarından toplanan faydalı türler Çizelge 4 de verilmi tir. Ankara ve Konya illerinde yürütülen bu çalı mada ayrıca fazla yo un ve yaygın olmayan a a ıdaki zararlı ve faydalı türler de elde edilmi tir: Fazla yo un ve yaygın olmayan zararlı türler: Polydrusus ponticus Fst. ve Euosomus ovulum Gm. (Col.: Curculionidae); Agalmethium bilobum (Fieb.) (Hom.:Issidae); Tettigometra costulata Fieb. (Hom.:Tettigometridae); Lepyronia coleoptrata (L.) (Hom.:Cerco-pidae); Campylomma verbasci (M.D.), C.nicolasi Pt.Rt., Stenedema turanicum Rt., S.calcratum D.Sc.(Het.:Miridae); Neoalituras guttulatius (Klum.), N.fenestratus (H.S.), Arboridia parvula (Boh.), Anaceratagallia levis acuteangulata (Zach.), Psammotettix striatus (L.), P.provincialis (Rib.), P.cephalotex (H.S), Macrosteles laevis (Rib.), M.sexnonatus 143

20 (Fall.), Macrosteles sp., Laodelpax striatellus (Fall.), Hardya anatolica Zach., Austrogallia sinuata (M.R.), Cicadula divarvicata Rib. (Hom.:Cicadellidae) ve Plagiognathus bipunctatus Rt. (Het.:Miridae). Fazla yo un ve yaygın olmayan faydalı türler: Ichneumon illiminatorius Grav., Promethes sulcator Gravenhost, Sussaba sp., Promethus sp. (Hym.: Ichneumonidae); Pachyneuron aphidis (Bouche), Pachyneuron sp., Pteromalus (=Habrocytus) medicaginis Gahan (Hym.:Pteromalidae), Liodontomerus perplexus Gahan (Hym.:Torymi-dae); Coccinula sinuatomarginata (Falderman), C.undecimpunctata (L.), Scymnus apetzi Mulsant, S.flavicollis Rebtenbacher, S.rubramaculatus (Goeze), Platynaspis luteroybro (Goeze) (Col.:Coccinellidae); Paragus aegyptius Macquart, P.tibialis (F.) (Dip.:Syrphidae). Ç ZELGE 4. Ankara ve Konya llerinde yıllarında yonca ve korunga tarlarında tespit edilen taydalı türler, yayılı alanları ve yo unlukları Tür Toplandı ı yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Takım : Coleoptera Familya : Coccinellidae Coccinella septempunctata L. Ankara -Polatlı -Sazılar Yonca 6 8 -Kocahacılı T M Yonca(kuruda) 1 Yonca 1 Aya -Bayram Yonca 2 4 -Güneyce 4 - lyakut 4 -Dibecik 4 -Güneyce çiftli i 8 Çubuk -Sarıkoz Kounga 10 -Sünlü Yonca 4 -Saray 4 Akyurt -Merkez 26 Aya -Ba bereket Dibecik 1 -Güneyce 6 Polatlı -Kocahacılı Ballıkuyumcu 2 -T M Korunga 1 -Temelli Yonca(kuruda) 2 Çubuk -Peçenek Yonca 2 -Bü düz 4 144

21 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Polatlı -T M Yonca(kuruda) 1 Yonca 10 -Sazılar Yonca 2 Aya -Ba bereket Yonca 6 -Güneyce 4 Çubuk -Sarıkoz Akyurt -Merkez 6 Polatlı -Ballıkuyumcu Çubuk -Sünlü Aya -Dibecik Konya- Merkez -Sarıcalar Yonca Bey ehir -Göçü Üstünler Bey ehir -Gökçimen Yona 10 Karapınar -Hotamı Kayalı smil Merkez - çeriçumra Hatunsaray Süleymaniye Yonca 16 -Çarıklar 4 Adonia variegata (Goeze) Ankara -Aya -Bayram Yonca 4 -Dibecik 2 -Güneyce çiftli i 4 Akyurt -Merkez Aya -Güneyce Polatlı -T M Yonca(kuruda) 1 Korunga 2 Akyurt -Merkez Yonca 2 Polatlı -T M Yonca (kuruda) 1 -Temelli Yonca 1 Çubuk -Peçenek Yonca 2 Polatlı -T M Yonca(kuruda) 14 -T M Yonca 27 -Sazılar Yonca Aya -U urçayırı Ba bereket 4 145

22 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap -Bayram 2 - lyakut 2 -Güneyce 2 -Güneyce çift. 14 Çubuk -Sünlü Yonca 12 -Sarıkoz 8 -Bü düz 14 -Peçenek 2 Akyurt -Merkez 28 Polaklı -Temelli Ballıkuyumcu T M Yonca 3 Çubuk -Bü düz Yonca 2 Aya -Güneyce Konya - Merkez -Sarıcalar Yonca Bey ehir -Göçü Gökçimen Karapınar -Hotamı Kayalı Merkez -Ka ınhanı çeriçumra Hatunsaray 2 -Süleymaniye 17 -Sarıcılar 1 -Çarıklar 13 Coccinula quatuordecimpunctata (L.) Ankara -Polatlı -Ballıkuyumcu Yonca 2 Aya -Ba bereket Bayrak 2 - lyakut 2 -Güneyce Çift. 1 Çubuk -Sarıkoz Korunga 10 -Mahmuto lu 4 -Sünlü Yonca 6 -Sarıkoz 2 Korunga 2 -Güldarbı Yonca 8 Akyurt -Merkez 2 146

23 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Aya -Ba bereket Korunga 2 -Dibecik Yonca 1 -Güneyce 4 -Güneyce Çift. 2 Polatlı -Kocahacılı Yonca 2 Çubuk -Sünlü Yonca 4 -Sarıkoz Korunga 2 Akyurt -Merkez Yonca 2 Polatlı -T M Yonca(kuruda) 6 Yonca 54 -Sazılar Yonca Aya -Bayram Yonca 6 -Ba bereket lyakut 2 -Güneyce çift. 6 Çubuk -Sarıkoz Yonca 4 -Saray Yonca 3 -Peçenek 2 Akyurt -Merkez 72 Polatlı -Ballıkuyumcu T M Korunga 1 Aya -Ba bereket Yonca Güneyce 2 Çubuk -Peçenek Konya -Merkez -Sarıcalar Yonca Bey ehir -Gökçimen Üstünler Emen Merkez -Konuklar çeriçumra Hatunsaray 14 -Süleymaniye 12 -Sarıcalar 9 -Çarıklar 4 Karapınar -Hotamı

24 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Psyllobora vigintiduopunctata (L.) Ankara -Polatlı -Sazılar Yonca 2 6 -Temelli Aya -Bayram Yonca 2 -Güneyce Kocahacılı T M Yonca (kuruda 1 -Temelli 2 Akyurt -Merkez Yonca 2 Polatlı -T M Yonca 1 Yonca(kuruda) 10 -Sazılar Yonca 4 Aya -U uçayırı Bayram 6 -Güneyce 2 -Güneyce çift. 2 Polatlı -Temelli Ballıkuyumcu 2 Konya -Bey ehir -Emen Yonca 2 Karapınar -Hotamı Merkez -Süleymaniye Konuklar Propylea quatuordecimpunctata (L.) Ankara -Çubuk -Sarıkoz Korunga 2 -Sünlü Yonca 2 -Sarıkoz Korunga 2 Polatlı -T M Yonca(kuruda) 1 Aya -U urçayırı Yonca 1 Çubuk -Sarıkoz Güldarbı 2 Akyurt -Merkez 2 Polatlı -T M Yonca(suluda) 1 Aya -Ba bereket Yonca 2 Çubuk -Saray Peçenek 2 Konya -Bey ehir -Emen Yonca 2 -Gökçimen 2 Scymnus frontalis Fabr. Ankara -Aya -Ba bereket Yonca 2 Çubuk -Bü düz Peçenek Güldarbı 4 Polatlı -T M Yonca 1 Aya - lyakut

25 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap -Ba bereket 8 10 Çubuk -Sarıkoz Yonca 4 -Bü düz 10 -Peçenek 2 Akyurt -Merkez 2 Çubuk -Bü düz Konya -Karapınar -Kayalı Yonca 1 Merkez - çeriçumra Hatunsaray 2 Takım : Heteroptera Familya : Nabidae Nabis puctatus C., N.pseudoferus Rem. Ankara -Aya -Ba bereket Yonca 2 Çubuk -Mahmuto lu Korunga 2 Polatlı -Ballıkuyumcu Yonca 2 6 Polatlı -T M Yonca 24 -Sazılar Yonca 2 8 Aya -U urçayırı Ba bereket 8 -Güneyce çift. 8 Çubuk -Sünlü Yonca 2 -Sarıkoz 6 -Pecenek 6 Akyurt -Merkez 2 Polatlı -Temelli Ballıkuyumcu Kocahacılı 14 -Temelli 6 -Sazılar 1 3 -T M Yonca 15 Aya -Ba bereket Yonca Güneyce 2 -Güneyce Çift. 6 Çubuk -Bü düz Sünlü 2 -Saray 2 Akyurt -Merkez

26 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Polatlı -Ballıkuyumcu Yonca 2 -Temelli 2 Aya -Dibecik Güneyce çift. 8 Konya -Bey ehir -Göçü Yonca 2 -Üstünler 2 -Emen Merkez -Konuklar çeriçumra Hatunsaray Yonca 16 -Sarıcalar 32 -Çarıklar 2 Takım : Heteroptera Familya : Anthocoridae Orius niger (W.), Orius minutus (L.) Ankara -Polatlı -Sazılar Yonca 2 -Kocahacılı Çubuk -Sarıkoz Polatlı -Sazılar Aya -Bayram Ba bereket 2 - lyakut 2 -U urçayırı 2 Polatlı -Kocahacılı Temelli 2 Çubuk -Güldarbı Sünlü 2 -Sarıkoz 2 -Sarıkoz Korunga Polatlı -T M Yonca(kuruda) 1 Yonca 3 -Sazılar 4 Aya -U urçayırı Yonca 7 -Ba bereket Yonca 18 Korunga 12 -Bayram Yonca 16 -Dibecik 2 -Güneyce 2 -Güneyce Çift. 12 Çubuk -Sünlü Sarıkoz

27 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Çubuk -Bü düz Saray 9 -Güldarbı 34 Akyurt -Merkez 8 Polatlı -Ballıkuyumcu Sazılar 1 2 Aya -Ba bereket Bayram 6 -Güneyce Çubuk -Sünlü Konya -Bey ehir -Üstünler Karapınar -Hotamı Merkez - çeriçumra Karapınar -Kayalı Merkez -Hatunsaray Ka ınhanı 5 - çeriçumra Hatunsaray 10 -Süleymaniye 2 -Sarıcalar 32 -Çarıklar 6 Takım : Heteroptera Familya : Miridae Deraeocoris serenus D.gl.Sc. Ankara -Aya -Ba bereket Çubuk -Sarıkoz Saray 4 Polatlı -Sazılar Sazılar Yonca 2 Aya -Bayram lyakut 2 -U urçayırı 2 -Güneyce 2 Polatlı -Ballıkuyumcu T M Korunga 8 Çubuk -Sarıkoz Yonca 2 -Bü düz 2 Polatlı -T M Yonca(kuruda) 5 Yonca

28 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Aya -Sazılar Yonca 2 -U urçayırı Ba bereket. 2 4 Çubuk -Saray Peçenek Akyurt -Merkez 4 Konya -Karapınar -Hotamı çeriçumra 2 -Kayılı Otamı 2 -Konuklar Takım : Hymenoptera Familya : Icneumonidae Syrphophilus bizonarius Grav. Ankara - Aya -Ba bereket Yonca 2 3 Çubuk -Sarıkoz Saray Bü düz Akyurt -Merkez Polatlı -Temelli T M Temelli Ballıkuyumcu Konya -Bey ehir -Üstünler Karapınar -Kayalı Hotamı 2 -Konuklar Diplazon laetotorius (F.) Ankara -Polatlı -Temelli T M Ballıkuyumcu Çubuk -Saray Homotropus nigritarsus nigritarsus Gravenhorst Ankara -Polatlı -T M Akyurt -Merkez Çubuk -Saray Aya Bayram

29 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Takım : Diptera Familya : Syrphidae Metasyrphus corollae (Fab.) Ankara -Polatlı -T M Korunya Yonca Temelli Yonca 1 -Sazılar Çubuk -Saray Aya -Ba bereket Dibecik Güneyce çift lyakut Bayram Konya -Karapınar -Kayalı Hotamı Yonca 2 Melanostoma mellinum (L.) Ankara -Aya -Dibecik Ba bereket Çubuk -Saray Saray Polatlı -Sazılar Ballıkuyumcu Konya -Merkez -Sarıcalar Bey ehir -Emen Sphaerophoria scripta (L.) Ankara -Aya -Ba bereket Korunga 1 -Güneyce Yonca 1 -Güneyce çift U urçayırı Polatlı -Kocahacılı T M Sazılar Temelli Ballıkuyumcu Çubuk -Sarıkoz Sünlü Konya -Merkez -Hatunsaray Bey ehir -Göçü Emen

30 Ç ZELGE 4 ün devamı Tür Yer Tarih Habitat Ergin/100 atrap Episyrphus balteatus (DeG.) Ankara -Polatlı -T M Yonca 1 -Sazılar Temelli Akyurt -Merkez Konya -Merkez -Hatunsaray Sarıcalar TARTI MA ve KANI Ankara ve Konya illerinde yonca ve korunga ekili alanlarda yıllarında ye il aksam, tohum, kök, toprak sathı ile atrap sallanarak yapılan sürvey çalı malarında çe itli takımlara ait 60 adet zararlı, 36 adet faydalı böcek türü saptanmı tır. Ankara ve Konya illerinde korunga ekili alanlarda yürütülen çalı malarda ana zararlılar olarak korunga köklerinde beslenen B.scopigera ve S.carceli tespit edilmi tir. Bu zararlılar ile ilgili olarak gerek dünyada gerekse ülkemizde yapılmı fazla çalı ma bulunmamaktadır. Bournier ve Khial (1965), Bournier (1968) ile Özer ve Duran (1968), B.scopigera nın özellikle korunganın ana zararlısı oldu unu belirtmektedir. Türkmen ve Hıncal (1984), B.scopigera ile S.carceli nin larvalarının Ege Bölgesinde korunga köklerinde zararlı oldu unu ve üzerinde çalı maların yapılmasının uygun olaca ını belirmektedirler. Tamer ve Özer (1990), Ankara ilinde korungalarda zarara neden olan B.scopigera nın biyoekolojisi ve mücadelesi üzerinde çalı mı olup; bu çalı mada yapılan kimyasal mücadelenin yeterli etki göstermedi i tespit edilmi tir. Çalı malar sırasında tespit edilen ve gregar bir parazitoid olan Bracon crocatus Schmiedeknecht un üzerinde önemle durulursa biyolojik mücadelede yararlanılabilece i görü üne varılmı tır. ki zararlının birlikte bulundu u tarlalarda zarar daha da artmaktadır. Korunga nın ya ı arttıkça zararlıların yo unlukları da artmakta ve korunga ekili tesisler bir iki yıl içinde sökülerek önemli ekonomik kayıplar ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda özellikle korunga ekimi yapan Tarım letmelerinde bu iki zararlıdan dolayı korunga ekiminden vazgeçilmeye ba lanmı tır. Korunga özellikle Orta Anadolu Bölgesinin vazgeçilmeyen bir yem bitkisidir. Yukarıda belirtilen nedenlerle, her iki zararlının birlikte ele alınarak mücadelelerinin ara tırılmasının uygun olaca ı dü ünülmektedir. Yonca köklerinde bulunan di er zararlı P.floralis daha çok yoncanın kökteki ana zararlısı olup, sulanmayan yoncalıklarda sulanan yoncalıklara oranla daha fazla rastlanılmı tır. Özer ve Duran (1968) da, bu zararlının kıraçta yeti en yoncalıklarda önemli zararlar meydana getirdi ini kaydetmektedir. Zümreo lu (1975) ise, yonca ve korungayı bu zararlının konukçuları arasında göstermektedir.

31 Adı geçen zararlının bula ma oranı %5 ile 90 arasında de i mesine kar ın imdilik ekonomik bir tür olmadı ı, ancak dikkatle takip edilmesi gerekti i görü üne varılmaktadır. Yonca bitkisinini önemli di er zararlısı H.variabilis dir. Yoncalıklarda zararlının hem larva, hem de erginleri mücadeleyi gerektirecek oranda zarara yol açmaktadır (Hoffman and Balachowsky, 1963; Özer ve Duran, 1968; Bjork and Davis, 1984). Bu zararlıya ülkemizin yonca yeti tirilen hemen her yerinde rastlamak mümkündür. Ankara ve Konya ilinde örnekleme yapılan ilçelerin hepsinde rastlanılmı olup, ekonomik e i i a tı ı zaman mücadeleyi gerektiren bir zararlıdır. Sonuç olarak mücadele programlarında yer alan bu zararlının, her sene mücadeleyi gerektirecek yo unlu a ula ıp ula madı ı kontrol edilmelidir. Yoncada dikkati çeken bir zararlı da Yonca yaprakböce i (Phytodecta fornicata Brügg) dir. Fakat bu zararlıya fazla rastlanılmamı tır. Kovancı (1982), Ankara bölgesinde yaptı ı çalı mada zararlının öneminden bahsetmektedir. Yoncanın tohum kültürlerinden elde edilen Bruchophagus roddi Guss. ye tohum örne i alınan hemen her yerde rastlanılmı tır. Bruchophagus türlerinin yonca tohumlarında zararlı oldu u kaydedilmektedir (Avidov and Harpaz, 1969; Borror et al., 1979). Prashar and Dhaliwal (1985), B.roddi nin Hindistan da yılda 6 döl verdi ini, yumurtalarını ye il kapsül içindeki tohumlara bıraktı ını kaydetmektedir. Paulian (1985), bu zararlının yonca tohumlarında zararlı oldu unu bildirmektedir. Dhaliwal ve Prashar (1985), bu zararlıya kar ı çe itli mücadele yöntemlerini denendi ini belirtmektedir. Dughetti (1985), ise bu zararlının Arjantin de yonca tohumu içinde beslendi ini ve böylece tohumu tahrip etti ini kaydetmektedir. Bournovelle ve ark.(1986), 18 Avrupa ülkesinde yapılan sürveyler sonucu yonca tohum üretiminde 3 ana zararlıdan birisinin de B.roddi oldu unu belirtmektedir. Tohumda zararlı olmasından dolayı, bilhassa tohumluk üretimi yapılan yerlerde ve bu zararlının yo un oldu u yıllarda önemli zararlara yol açabilece i kanısına varılmı tır. Bu zararlılar dı ında yonca ve korungada daha birçok böcek saptanmı olup; Bu zararlılardan en çok dikkati çeken Sitona spp. dır. Bu türlerin erginleri, özellikle bitkinin genç yapraklarını yiyerek, larvaları ise köklerde beslenerek zarara yol açmaktadır. Metcalf ve Flint (1951), S.crinitus ve S.hispidilus un yoncaların önemli zararlılarından oldu unu belirterek, larvaların bitki kökünde, erginlerin ise gövde ve yapraklarında beslendi ini kaydetmektedir. Yürüten (1965), Marmara bölgesinde S.humeralis in özellikle yoncada bazen önemli zarara yol açtı ını belirtmektedir. Lodos (1971), S.crinitus un hemen hemen Türkiye nin her yerinde yaygın olarak bulundu unu, çe itli baklagillerde zararlı oldu unu, erginlerin yapraklarda beslendi ini, ama önemli bir zarar seviyesine eri medi ini kaydetmektedir. Ayrıca S.humeralis in, çok yaygın oldu unu, ço u kez yo un olarak bulundu unu; S.cyclindricollis in ise nadiren görüldü ünü, ama dikkatle gözlenmesi gerekti ini; S.hispidilus un da yaygın oldu unu, Türkiye de ekonomik zarara neden olmadı ını, Dünyada yonca ve üçgülde ciddi zarara neden 155

32 olabilece ini kaydetmektedir. Türkmen ve Hıncal (1984), S.crinitus un Ege Bölgesinde fi lerde erken dönemde önemli zarara yol açtı ını kaydetmektedir. Hower ve Leath (1989), S.hispidilus un yoncada erken ölüme ve bunun sonucu, yonca tarlasında yabancıotların hakim duruma geçmesine neden oldu unu belirtmektedir. Her iki ilde saptanan Sitona türlerinin imdilik ekonomik öneme haiz olmadı ı belirlenmi tir. Birçok emici böcek, yonca ve korungada da bulunarak zarara yol açmaktadır (Özer ve Duran, 1968; Lodos ve ark, 1978; Lodos, 1982; Morril et al., 1984). Özer ve Duran (1968), E.rupulipiensis ile P.cognatus un Orta Anadolu Bölgesinde yonca tarlalarında rastlanıldı ını kaydetmektedir. Lodos (1982), E.decipiens ile E.solani nin polifag bir tür oldu unu, E.decipiens in yurdumuzun her yerinde görüldü ünü, zararın bitki türüne göre de i ti ini; E.solani nin ise Orta ve GüneyAnadolu da oldukça sık görüldü ünü, fakat zarar yapacak popülasyonuna rastlanılmadı ını kaydetmektedir. Plagiognathus bipunctatus di er bir emici böcek olup, Lodos ve ark. (1978) bu türün polifag bir zararlı oldu unu ve üzerinde önemle durulması gerekti ini belirtmekledir. Di er emici böceklerden olan Adelphocoris lineolatus (Gz.) un Orta Anadolu bölgesinde yoncaların tomurcuk, çiçek yeni te ekkül eden tohum ve yapraklarda zarar neden oldu u belirtilmektedir (Özer ve Duran, 1968). Morrill ve ark. (1984), korunga tohumluk verimi ile A.lineolatus un popülasyon yo unlu u arasında negatif bir ili kinin oldu unu belirtmektedir. Bu çalı mada da yonca ve korunga tarlalarında çe itli emici böceklere rastlanılmakla birlikte, bunların fazla yo un ve önemli olmadı ı belirlenmi tir. Çalı malar sırasında, Philaenus spumarius (L.) ile Hyalesthes obsoletus Sign. a fazla rastlanılmamakla birlikte; Lodos ve Kalkandelen (1981), P.spumarius un Cercopidae familyasının en önemli zararlı türü oldu unu, nimflerin genç dallarla beslendi ini, verimi azalttı ını kaydetmektedir. Yoncada fazla beslenme suretiyle, ana gövdenin kısaldı ı, internodilerin küçüldü ü belirtilmektedir. Ayrıca, bu zararlının Pierces virus, Lucerne dwarf ve Peach yellow virus hastalıklarını ta ıdı ını kaydetmektedir. Lodos ve Kalkandelen (1980), H.obsoletus un çok yaygın ve yo un olarak bulundu unu, yonca dahil olmak üzere birçok konukçusunun oldu unu kaydetmektedir. Bu türün, Lucerne witches broom, Potato witches broom ve Tomato big bud (stolbour) un etkin bir vektörü oldu unu, stolbur hastalı ını yonca, üçgül, pancar ve domatese ta ıdı ını belirtmektedir. Bu bilgiler ı ı ı altında adı geçen her iki türe fazla rastlanılmamakla birlikte, dikkatleri çekmenin imdilik yeterli olaca ı kanısındayız. Sürveyler sonucunda emici böceklerden olan fakat fazla yo unlukta bulunmayan çe itli thrips türleri toplanmı tır (Çizelge 4). Alkan (1962), Tütün tripsi (Thrips tabaci Lind.) nin polifag bir zararlı oldu unu, Lodos (1984) Haplothrips reuteri Karny nin Batı ve Güneydo u Anadolu Bölgesinde yaygın görülmekle birlikte, yo unlu unun az oldu unu, konukçuları arasında ba lıca baklagiller ve Compositae türlerinin oldu unu kaydetmektedir. Tunç (1985), 156

33 T.tabaci nin yurdumuzun hemen her yerinde bulundu unu, Lodos (1984) ise, bu türün ergin ve larvalarının bitki özsuyunu emerek zarar neden oldu unu, ayrıca Tomato spotted wilt gibi önemli virüs hastalı ını ta ıdı ını, ayrıca Taeniothrips meridionalis Priesner in polifag bir tür oldu unu belirtmektedir. Ayrıca ye il aksam çalı malarında fazla yo unlukta olmayan Homoptera takımına ba lı üç yaprakbiti türü [Therioaphis trifolii (Monell), Aphis craccivora Koch., Acyrthosiphon pisum (Harr.)] elde edilmi tir. Lodos (1982), A.craccivora, A.pisum ile T.trifolii nin dünyanın hemen her tarafında yayıldı ını, yurdumuzun büyük bir kısmında az veya çok olarak bulundu unu özellikle yonca ve kabayoncada da zarar yaptı ını ve önemli bir virüs vektörü oldu unu kaydetmektedir. Korungada beslenen herhangi bir yaprak bitine rastlanmamı tır. Çalı malar sırasında tespit edilen gerek tripslerin, gerekse yaprakbitlerinin yo unluk ve zarar yönünden gözle görülür bir ekilde etkileri olmasa bile, virüs ta ımaları açısından dikkatleri çekmenin imdilik yeterli olaca ı kanısındayız. Ayrıca bu türlerin fazla yo un olarak bulunmamasının, zararlıların faydalılar tarafından baskı altında tutuldu u ve ilaçlı bir mücadelenin gerek olmadı ı, yonca ve korunga tarlalarında bu yönden do al dengenin kurulmu oldu u kanısına varılmı tır. Yem bitkileri tabii dengenin sa lanmasında faydalılar yönünden önemli bir kaynak olu turmaktadır. Bu çalı mada da özellikle yonca tarlaları faydalı fauna yönünden çok zengin oldu u, bilhassa Coccinellidlerin birinci sırada yer aldı ı görülmektedir. Di er faydalılar ise Heteroptera, Hymenoptera, Thysanoptera, Diptera takımlarına ba lı türlerden olu maktadır. Düzgüne ve ark. (1982), Coccinella septempunctata L., Brumus octosignatus (Gebler), Coccinula quattuordecimpunctata (L.) yı Ankara ilinde yaprakbiti avcısı türleri içinde en bol bulunan türler oldu unu kaydetmektedir. Özkan (1986), C.septempunctata nın birçok yaprakbiti türünün avcısı oldu unu belirtmektedir. Uygun (1981), C.septempunctata, C.quattuordecimpustulata (L.), C.sinuatomarginata (Falderman), Scymnus frontalis (Fab), Coccinellidae familyasına ba lı önemli avcı böcekler oldu unu kaydetmektedir. Heteroptera takımına ba lı faydalılar ikinci sırada yer almaktadır. Lodos ve ark. (1978), Deraeocoris türlerinin yaprakbitleriyle beslendi ini ve oligofag özellik göstermeleri nedeniyle fazla etkili olmadı ına belirtmektedir. Deraeocoris serenus Dgl.Sc. un Fransa da Cacopsylla pyri (L.) nin avcısı oldu unu kaydetmektedir (Fauvel and Atger, 1982). Önder ve Lodos (1987), aynı takıma ait olan Nabidae familyasının türlerinin genellikle yaprakbiti, larva, sinek ve bazı Heteroptera türleri ile beslendiklerini kaydetmektedir. Lodos (1982), Nabis pseudoferus Rem. un küçük, yumu ak vücutlu böceklerle, yaprakbitleri, Cicadellid nimflerini sokup emdiklerini, bazı hallerde zararlı böcek popülasyonunu etkili bir biçimde azalttı ını kaydetmektedir. Önder (1982), birçok ara tırıcıya dayanarak verdi i bilgiye göre, Orius niger (W.) in Türkmenistan da pamuk zararlıların, Orta 157

34 Asya da yonca ve sebzelerdeki zararlıları sokup emerek zararlı popülasyonunu düzenlemede önemli rol oynadı ını, Rusya da bu türün sera zararlılarına kar ı kullanılmak üzere kitle üretim çalı malarına ba lanıldı ını belirtmektedir. Bunların yanında Carayon (1961), bir Heteropter olan Campylomma spp. nin akar, thrips ve yaprakbitlerinin önemli bir predatörü oldu unu belirtmektedir. Thysanoptera takımına ait Aeolotothripidae familyasına ait Aeolothrips collaris Priesner ve A.intermedius Bagnal. olmak üzere 2 avcı tür bulunmu tur. Saxena (1977), Hindistan da yıllarında so anda T.tabaci nin avcısı A.collaris in salımları yapılarak entegre sava ta yer aldı ını belirtmektedir. Lodos (1984), A.intermedius un Yurdumuzun hemen her yerinde az veya çok rastlanırsa da daha çok Orta ve Batı Anadolu Bölgelerinde yaygın oldu unu, yaz aylarında ergin ve larvalarına otsu bitkilerin, özellikle sarı çiçeklere sahip Compositae, Leguminacae ve Cruciferae gibi familyalara ba lı bitkilerin çiçeklerinde rastlanıldı ını belirtmektedir. Diptera takımına ba lı Syrphidae familyasından Melanostoma mellinum (L.), Metasyrphus corollae (Fab.), Sphaerophoria scripta L., Episyrphus balteatus (Deg), Paragus aegyptius Macquart, P.tibialis (F.) olmak üzere 6 tür yaprakbitleri ile bula ık yerlerde bulunmu tur. Düzgüne ve ark. (1982), P.aegyptius, P.tibialis, S.scripta, M.corollae, E.balteatus u Ankara ilinde yonca ve korungada da bulunan A.craccivora ile A.pisum umun da bulundu u birçok yaprakbiti üzerinde beslendi ini tespit etmi lerdir. Avcı türler yanında Hymenoptera takımına ba lı Ichneumonidae familyasına ait Diplazon laetatorius (F.), Syrphophilus bizonarius Grav. ve Homotropus nigritarsus nigritarsus Gravenhorst. asalak böcek türleri saptanmı tır (Çizelge 5). Bunlardan H.nigritarsus nigritarsus Ülkemiz faunası için yeni türdür. Sonuç olarak, yem bitkileri birçok özellikleriyle gerek tarımımıza, gerekse hayvancılı ımıza önemli yararlar sa lamaktadır. Yem bitkileri, birçok zararlı böce in besin kayna ını olu turması yanında, faydalılar için de elveri li bir ortam olu turmaktadır. Çalı maların yürütüldü ü özellikle yoncalıklarda pek çok zararlı böcek türü saptanmasına ra men, bunların önemli derecede zarara neden olmadı ı görülmü tür. Her iki ilde de yonca ekim alanlarında saptanan birçok faydalının faaliyeti sonucunda zararlı böceklerin baskı altında tutuldu u kanısına varılmı tır. Bu da, yonca ekim alanlarında pestisit kullanımının oldukça az olmasına ba lanabilir. Bu nedenle, do adaki dengenin bundan sonra da bozulmaması amacı ile yonca ve korunga ekim alanlarında çok zorunlu olmadıkça pestisit uygulaması yapılmamasının uygun olaca ı kanısına varılmı tır. 158