ÖZET. Beşinci bölümde elde edilen sonuçlar açıklanmıştır. Pencerelerin genel özellikleri ortaya konmuştur.

Transkript

1 ÖZET Bu çalışma; Kırklareli nin eski yerleşim birimlerinden, günümüze ulaşan sivil mimarlık örneklerinde bulunan pencerelerin analiz edilmesini içermektedir. Kırklareli nde 18. yüzyılın sonları, 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında yapılmış olan konutlar mevcuttur. Bu konutların pencereleri de bulunduğu devrin mimari özelliklerini yansıtmaktadır. Yapılan çalışmada, yoğunlukla yerinde yapılan incelemeler sonucu, mevcut geleneksel mahallelerdeki korunması gerekli yapılar tespit edilmiş, bunların pencerelerinin orijinal yapısını koruyup korumadığına bakılmış, tadilata uğramadığı tespit edilenlerinin analizleri yapılarak çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır. Birinci bölüm, giriş bölümü olup; bu bölümde konunun önemi ve amacına değinilmiş, kullanılan materyaller ve metod hakkında bilgi verilmiş, pencere kavramına değinilerek geleneksel Türk konutunda pencerenin yeri belirtilmiştir. İkinci bölümde, mevcut sivil mimarlık örneklerindeki pencerelerin yapısal, biçimsel ve tamamlayıcı elemanları bakımından analizi yapılarak, çeşitli özellikleri anlatılmıştır. Üçüncü bölümde; yapılan analizlerden elde edilen bulgular açıklanmıştır. Dördüncü bölümde; bulgulardan elde edilen bilgiler ışığında değerlendirme yapılmasını içermektedir. Beşinci bölümde elde edilen sonuçlar açıklanmıştır. Pencerelerin genel özellikleri ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Konut, Geleneksel Pencere

2 ABSTRACT Windows are spesific topic in the building of Kırklareli. They represent essential and characterizing elements of an architecture culture, which perceieves the external space as natural extension of private ambit. This study aim of is to analyze those constans to which typological analysis of the window theme can be refereed in each structural functional, formal aspect. The analysis is conducted with reference to evaluation and stabilization of constructıon characters of the constant elements. Construction modes in relation to different historical periods to adapted materials, to new techniques allowed by the technological proress have been analyzed. And the historical development, urban planning, urban and cultural fabric of the town have been mentioned and general information is given about Kırklareli. Key words: Traditional house, traditional windows

3 ÖNSÖZ Geleneksel konutlarda çalışmak, yaşadığımız çevrede daha önce yaşamış toplumların hayatlarına bir pencere açmak gibidir. Konutlarda bulunan yapı elemanlarından biri olan pencereleri incelemek dahi onların yaşam felsefelerini ve estetik duyarlılığını tanımamıza yardımcı olmaktadır. Araştırmalarım sırasında katkıları ile çalışmamı yönlendiren hocam sayın Prof. Dr. Nevnihal ERDOĞAN a, gerek alan çalışmalarında gerekse analiz çalışmalarında yardımını esirgemeyen Öğr. Grv. Hasan ZENGİN e, ihtiyaç duyduğum anda hep yanımda bulduğum öğrencilerime, alan çalışmaları sırasında hoşgörüleri ve yardımları nedeniyle Kırklareli halkına ve her zaman manevi desteğini hissettiğim Prof. Dr. Servet EKMEKÇİ ye sonsuz teşekkürler. Ocak 2004 İzzet YÜKSEK

4 ÖZET ABSTRACT ÖNSÖZ HARİTA LİSTESİ TABLO LİSTESİ FOTOĞRAF LİSTESİ ŞEKİL LİSTESİ İÇİNDEKİLER iii iv v vii vii viii xi 1. GİRİŞ Konunu Önemi Ve Amacı Materyal Ve Metod Pencerenin Tarihsel Gelişimi Pencerenin Tanımı, Fonksiyon, Yapım Ve Biçim Özellikleri Pencerelerin Sınıflandırılması Geleneksel Türk Konutunda Pencere Geleneksel Türk Konutunda Pencerenin Genel Özellikleri KIRKLARELİ GELENEKSEL KONUT ÇEVRESİNDE PENCERELERİN ANALİZİ Kırklareli Geleneksel Konut Çevreleri Kırklareli Geleneksel Konutu Kırklareli Geleneksel Konut Çevresinde Analiz Yapılan Pencereler BULGULAR DEĞERLENDİRME SONUÇ 229 KAYNAKLAR EK A: İnceleme Yapılan Konutların Listesi ÖZGEÇMİŞ

5 HARİTA LİSTESİ Harita Kırklareli Merkez Mevcut Mahalleleri TABLO LİSTESİ TABLO 1. PENCERE ÖZELLİKLERİ ANALİZ TABLOSU TABLO 2. PENCERE ÖZELLİKLERİNİN İSTATİKSEL VERİ TABLOLARI TABLO 2A. PENCERENİN YAPISAL ÖZELLİĞİ TABLO 2B. PENCERENİN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ TABLO 2C. PENCERENİN TAMAMLAYICI ELEMANLARI FOTOĞRAF LİSTESİ Karakaş Mahallesi Fotoğraf a. Karakaşbey Sokak No: 5 Fotoğraf b. Karakaşbey Sokak No: 5 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Karakaşbey Sokak No: 14 Fotoğraf b. Karakaşbey Sokak No:14 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf c. Karakaşbey Sokak No:14 Normal Kat Ön Cephe Penceresi Fotoğraf d. Karakaşbey Sokak No:14 Normal Kat Arka Cephe Penceresi Fotoğraf a. Mahmutağa Çeşme Çıkmazı No:8 Fotoğraf b. Mahmutağa Çeşme Çıkmazı No:8 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Fevzi Çakmak Caddesi No:31 Fotoğraf b. Fevzi Çakmak Caddesi No:31Penceresi Fotoğraf a. 1 Nolu Fırın Sokak No:1 Fotoğraf b. 1 Nolu Fırın Sokak No:1 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Hasan Paşa Caddesi No:17 Fotoğraf b. Hasan Paşa Caddesi No:17 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Hasan Paşa Caddesi No:21 Fotoğraf b. Hasan Paşa Caddesi No:21 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf c. Hasan Paşa Caddesi No:21 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Hasan Paşa Caddesi No:21/A Fotoğraf b. Hasan Paşa Caddesi No:21 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Hasan Paşa Caddesi No:21 Fotoğraf b. Hasan Paşa Caddesi No:21 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Nüzhediye Sokak No:47 Fotoğraf a. Nüzhediye Sokak No:47 Penceresi

6 Karacaibrahim Mahallesi Fotoğraf a. Şükrü Naili Caddesi No:14 Fotoğraf b. Şükrü Naili Caddesi No:14 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Hapishane Sokak No:25 Fotoğraf b. Hapishane Sokak No:25 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Hapishane Sokak No:21 Fotoğraf b. Hapishane Sokak No:21 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. 2 Nolu Fırın Sokak No:15 Fotoğraf b. 2 Nolu Fırın Sokak No:15 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Kurtuluş Caddesi No:38 Fotoğraf b. Kurtuluş Caddesi No:38 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Mecidiye Sokak No:12 Fotoğraf b. Mecidiye Sokak No:12 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Kurupaşa Çeşme Sokak No:7 Fotoğraf b. Kurupaşa Çeşme Sokak No:7 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Kurupaşa Çeşme Sokak No:6 Fotoğraf b. Kurupaşa Çeşme Sokak No:6 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. İnkişaf Sokak No:27 Fotoğraf b. İnkişaf Sokak No:27 Zemin Kat Penceresi Kocahıdır Mahallesi Fotoğraf a. Kırklar Geçidi Sokak No:1 Fotoğraf b. Kırklar Geçidi Sokak No:1 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a Yanık Kışla Caddesi No: 12 Fotoğraf b Yanık Kışla Caddesi No: 12 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Kayalık Çeşme Dar Sokak No:3 Fotoğraf b. Kayalık Çeşme Dar Sokak No:3 Normal Kat Penceresi Doğu Mahallesi Fotoğraf a. Şükran Sokak No: 13 Fotoğraf b. Şükran Sokak No: 13 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Şükran Sokak No: 19 Fotoğraf b. Şükran Sokak No: 19 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Kesme Kaya Sokak No: 2 Fotoğraf b. Kesme Kaya Sokak No: 2 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. İstiklal Ara Sokak No: 8 Fotoğraf b. İstiklal Ara Sokak No: 8 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. İstiklal Ara Sokak No: 5 Fotoğraf b. İstiklal Ara Sokak No: 5 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf c. İstiklal Ara Sokak No: 5 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a Yanık Kışla Caddesi No: 23 Fotoğraf b Yanık Kışla Caddesi No: 23 Zemin Kat Penceresi

7 Fotoğraf a. Gürcü Sokak No: 13 Fotoğraf b. Gürcü Sokak No: 13 Zemin Kat Penceresi Akalar Mahallesi Fotoğraf a. Acem Geçidi No: 1 Fotoğraf b. Acem Geçidi No: 1 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf c. Acem Geçidi No: 1 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Yahşibey Sokak No: 68 Fotoğraf b. Yahşibey Sokak No: 68 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Sefa Sokak No: 7 Fotoğraf b. Sefa Sokak No: 7 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Dibek Sokak No: 10 Fotoğraf b. Dibek Sokak No: 10 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Dibek Sokak No: 15 Fotoğraf b. Dibek Sokak No: 15 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Dibek Sokak No: 4 Fotoğraf b. Dibek Sokak No: 4 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Dibek Sokak No: 3 Fotoğraf b. Dibek Sokak No: 3 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Dilber Sokak No: 13 Fotoğraf b. Dilber Sokak No: 13 Normal Kat Penceresi Yayla Mahallesi Fotoğraf a. Namazgah Caddesi No: 65 Fotoğraf b. Namazgah Caddesi No: 65 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Yayla Caddesi No: 26 Fotoğraf b. Yayla Caddesi No: 26 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Yayla Caddesi No: 28 Fotoğraf b. Yayla Caddesi No: 28 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Yayla Meydanı No: 3 Fotoğraf b. Yayla Meydanı No: 3 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Laleli Sokak No:4 Fotoğraf b. Laleli Sokak No:4 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Mektep Sokak No:10 Fotoğraf b. Mektep Sokak No:10 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Mektep Sokak No:6 Fotoğraf b. Mektep Sokak No:6 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Merdivenli Sokak No:1 Fotoğraf b. Merdivenli Sokak No:1 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Eski Adliye Sokak No:1 Fotoğraf b. Eski Adliye Sokak No:1 Zemin Ve Normal Kat Penceresi

8 Demirtaş Mahallesi Fotoğraf a. Koşuyolu Ara Sokak No:5 Fotoğraf b. Koşuyolu Ara Sokak No:5 Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Koşuyolu Ara Sokak No:15 Fotoğraf b. Koşuyolu Ara Sokak No:15 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Yayla Caddesi No: 21 Fotoğraf b. Yayla Caddesi No: 21 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Fuat Umay Caddesi No: 1 Fotoğraf b. Fuat Umay Caddesi No: 1 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Fuat Umay Caddesi No: 3 Fotoğraf b. Fuat Umay Caddesi No: 3 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Mehmet Akif Caddesi No: 9 Fotoğraf b. Mehmet Akif Caddesi No: 9 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Fotoğraf a. Büyük Mezarlık Sokak No: 1 Fotoğraf b. Büyük Mezarlık Sokak No: 1 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Büyük Mezarlık Sokak No: 6 Fotoğraf b. Büyük Mezarlık Sokak No: 6 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Tevfik Sağlam Caddesi No:9 Fotoğraf b. Tevfik Sağlam Caddesi No: 9 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Fuat Umay Caddesi No: 4 Fotoğraf b. Fuat Umay Caddesi No: 4 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a. Fuat Umay Caddesi No: 12 Fotoğraf b. Fuat Umay Caddesi No: 12 Zemin Kat Penceresi

9 ŞEKİL LİSTESİ Karakaş Mahallesi Şekil Karakaşbey Sokak No: 5 Normal Kat Penceresi Şekil a. Karakaşbey Sokak No:14 Zemin Kat Penceresi Şekil b. Karakaşbey Sokak No:14 Normal Kat Ön Cephe Penceresi Şekil c. Karakaşbey Sokak No:14 Normal Kat Arka Cephe Penceresi Şekil Mahmutağa Çeşme Çıkmazı No:8 Zemin Kat Penceresi Şekil Fevzi Çakmak Caddesi No:31Penceresi Şekil Nolu Fırın Sokak No:1 Normal Kat Penceresi Şekil Hasan Paşa Caddesi No:17 Zemin Kat Penceresi Şekil a. Hasan Paşa Caddesi No:21 Zemin Kat Penceresi Şekil b. Hasan Paşa Caddesi No:21 Normal Kat Penceresi Şekil Hasan Paşa Caddesi No:21 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Hasan Paşa Caddesi No:21 Zemin Kat Penceresi Şekil Nüzhediye Sokak No:47 Penceresi Karacaibrahim Mahallesi Şekil Şükrü Naili Caddesi No:14 Normal Kat Penceresi Şekil Hapishane Sokak No:25 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Hapishane Sokak No:21 Zemin Kat Penceresi Şekil Nolu Fırın Sokak No:15 Zemin Kat Penceresi Şekil Kurtuluş Caddesi No:38 Zemin Kat Penceresi Şekil Mecidiye Sokak No:12 Zemin Kat Penceresi Şekil Kurupaşa Çeşme Sokak No:7 Zemin Kat Penceresi Şekil Kurupaşa Çeşme Sokak No:6 Zemin Kat Penceresi Şekil İnkişaf Sokak No:27 Zemin Kat Penceresi Kocahıdır Mahallesi Şekil Kırklar Geçidi Sokak No:1 Normal Kat Penceresi Şekil Yanık Kışla Caddesi No: 12 Normal Kat Penceresi Şekil Kayalık Çeşme Dar Sokak No:3 Normal Kat Penceresi Doğu Mahallesi Şekil Şükran Sokak No: 13 Zemin Kat Penceresi Şekil Şükran Sokak No: 19 Zemin Kat Penceresi

10 Şekil Kesme Kaya Sokak No: 2 Zemin Kat Penceresi Şekil İstiklal Ara Sokak No: 8 Zemin Kat Penceresi Şekil a. İstiklal Ara Sokak No: 5 Zemin Kat Penceresi Şekil b. İstiklal Ara Sokak No: 5 Normal Kat Penceresi Şekil Yanık Kışla Caddesi No: 23 Zemin Kat Penceresi Şekil Gürcü Sokak No: 13 Zemin Kat Penceresi Akalar Mahallesi Şekil a. Acem Geçidi No: 1 Zemin Kat Penceresi Şekil b. Acem Geçidi No: 1 Normal Kat Penceresi Şekil Yahşibey Sokak No: 68 Normal Kat Penceresi Şekil Sefa Sokak No: 7 Normal Kat Penceresi Şekil Dibek Sokak No: 10 Zemin Kat Penceresi Şekil Dibek Sokak No: 15 Zemin Kat Penceresi Şekil Dibek Sokak No: 4 Zemin Kat Penceresi Şekil Dibek Sokak No: 3 Zemin Kat Penceresi Şekil Dilber Sokak No: 13 Normal Kat Penceresi Yayla Mahallesi Şekil Namazgah Caddesi No: 65 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Yayla Caddesi No: 26 Zemin Kat Penceresi Şekil Yayla Caddesi No: 28 Normal Kat Penceresi Şekil Yayla Meydanı No: 3 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Laleli Sokak No:4 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Mektep Sokak No:10 Zemin Kat Penceresi Şekil Mektep Sokak No:6 Zemin Kat Penceresi Şekil Merdivenli Sokak No:1 Zemin Kat Penceresi Şekil Eski Adliye Sokak No:1 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Demirtaş Mahallesi Şekil Koşuyolu Ara Sokak No:5 Normal Kat Penceresi Şekil Koşuyolu Ara Sokak No:15 Zemin Kat Penceresi Şekil Yayla Caddesi No: 21 Zemin Kat Penceresi Şekil Fuat Umay Caddesi No: 1 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Fuat Umay Caddesi No: 3 Zemin Kat Penceresi Şekil Mehmet Akif Caddesi No: 9 Zemin Ve Normal Kat Penceresi Şekil Büyük Mezarlık Sokak No: 1 Zemin Kat Penceresi Şekil Büyük Mezarlık Sokak No: 6 Zemin Kat Penceresi Şekil Tevfik Sağlam Caddesi No: 9 Zemin Kat Penceresi Şekil Fuat Umay Caddesi No: 4 Zemin Kat Penceresi Şekil Fuat Umay Caddesi No: 12 Zemin Kat Penceresi

11 1.GİRİŞ 1.1. Konunun Önemi Ve Amacı Kırklareli, Asya ile Avrupa yı birbirine bağlayan bir geçiş bölgesi üzerinde bulunduğundan bir çok kültüre ev sahipliği yapmıştır. Günümüzde bu kültürlerin izlerini taşıyan çeşitli yapıtları bünyesinde barındırmaktadır. Bu yapıtlar içerisinde dönemine ait kültürü en iyi şekilde tanımamıza yardımcı olacak olanlar konutlardır. Kırklareli il merkezi sınırları içerisinde Geç Osmanlı dönemine ait konut örnekleri bulunmaktadır. Tez çalışmasında geleneksel konut dokusunu hızla yitiren Kırklareli nin mevcut değerlerini kaybetmeden kaydedilmesi gerektiği bilinciyle, insanı mimarinin ilk etkileyen elemanlarından biri hatta en belirgini olan, iç ve dış mekanı birleştiren, yapıya bir göz fonksiyonu veren pencereler incelenmiştir. Türk Evi tarih boyunca Türklerin içinde oturdukları ev tipleri olarak yorumlanabilir(günay, 1998). Türk Evi eski Osmanlı Devleti nin sınırları içinde Rumeli ve Anadolu bölgelerinde oluşmuş ve 500 sene kadar devam etmiş, kendi özelliği ile belirginleşmiş bir ev tipidir(eldem, 1968). Türk evi genellikle bir katlıdır. Ancak zaman içinde bir kat adedi fazlalaşmıştır. Fakat daima esas kat tektir. Birkaç katlı evlerde bir esas kat mutlaka en yukarıdadır. Odaların sayı ve şekilleri, plan tipinin meydana gelmesinde en fazla etkisi olan unsurlardır. Odalar sofa üzerine açılır, sofanın şekli ve yeri, plan tipini oluşturan en önemli etkendir(eldem, 1968). Dünya mimarisi içinde başlıca bir tip oluşturan Türk evinde izlenen cephe özellikleri, cepheyi oluşturan en önemli eleman olan pencere dizilerindeki kararlı ve özgün tutum, geleneksel ölçü ve oranlara dayanır. Cepheyi oluşturan ritm, duvar yüzeyinde iç mekanı yansıtan pencere grupları ve sistemi salt şekilci olmayıp kuvvetli bir geleneğin ve kendine özgü yaşam biçiminin çözümüdür.

12 Tez kapsamını oluşturan, Kırklareli nin geleneksel çevrelerinde yer alan konutlar, 19. ve 20. yüzyıla ilişkin sosyal ve kültürel yaşantının günümüze ulaşabilmiş mevcut örnekleridir. Kırklareli nde geleneksel konutların hemen hepsi bahçelidir, çoğunluğunun girişleri nişlidir. Taşıyıcı sistemi kagir yığma yoğunluklu, bodrum üzerine iki katlıdır. İç sofalı plan tipi hakimdir. Genelde iç sofanın iki yanında ikişer oda bulunmaktadır. Cepheleri girişe göre simetrik tasarlanmıştır. Yapılarda çıkma pek tercih edilmemiştir. Cephe düzenlemelerinde silme, pilaster ve kornişler kullanılmıştır. Konsol şeklindeki bacaları karakteristiktir(hacıhafızoğlu,2003). Binalar birbirinin manzarasını ve güneşini kesmeyecek şekilde konumlandırılmıştır. Ayrıca konutlar coğrafi olarak yamaca konumlandırılmış ve sağlam zemin üzerindedir. Tez çalışmasında, Kırklareli nin mevcut sivil mimarisinde pencereler incelenerek tüm bölgelerin karakteristik özellikleri (Fonksiyonel, strüktürel ve estetik) ortaya konulmuş ve böylece kültürel süreklilik yönünde, yeni tasarımlarımızda yararlanmak, konut koruma çalışmalarında yardımcı olmak amaçlanmıştır. Ayrıca, Kırklareli sivil mimarisi ile ilgili yapılmış araştırma ve tezleri de tamamlayıcı nitelikte bir çalışma yapılmıştır. Yapılan çalışma ile Kırklareli Geleneksel Konut Penceresi nin yapım teknikleri, kullanımda getirdiği avantaj ve dezavantajlar, cephe kurgusundaki etkileri, biçimsel özellikleri, ilk yapım aşamasındaki özelliklerini koruyup korumadıkları, pencere kurgusunu etkileyen faktörler, dekoratif özellikleri, zaman içerisinde göstermiş olduğu değişimler ve Geleneksel Türk Konut Penceresi içerisindeki yeri ortaya konmuştur.

13 1.2. Materyal Ve Metod Çalışmaya Ocak 2003 tarihinde, Kırklareli nin geleneksel mahallelerinde, yerinde yapılan gözlemler ve kamera çekimleriyle başlanmıştır. Gözlem çalışması ile 7 mahalle çevresinde 103 adet konut tesbit edilerek, yapılan kamera çekimleri bilgisayar ortamında izlenmiş ve cephe elemanlarından pencereler ve kapılar üzerinde çalışılmaya karar verilmiştir. Tesbit edilen 103 adet konuttan bir kısmı; doğramalarının tahribata uğraması veya aslına uygun olmayan şekilde değiştirildiğinin saptanması, ev sahiplerinden izin alınamaması nedeniyle çalışma kapsamı dışından tutulmuş ve 57 adet konut üzerinde çalışmaya karar verilmiştir. Çalışmanın alanı belirlendikten sonra tespit edilen konutlardaki pencere ve kapılar tek tek incelenmeye başlanmıştır. Bu inceleme kapı ve pencerelerin tadilata uğrayıp uğramadıklarının tespitinden başka, genişlik ve yüksekliklerini, detay ölçülerini, mevcut bezeme ve işlemeleri, cam ve çerçeve ölçülerini, pencere ve kapının bulunduğu duvarın kalınlık ve türünü, kaplama malzemesinin tespitini, katlar arası farklılıkları, varsa aynı katta veya farklı katlarda bulunan farklı pencere türünü, pencerelerin tamamlayıcı elemanları olan korkuluk, kepenk, silme ve denizliklerin tespit edilmesini içermektedir. Yapılan bu ilk tespitlerle elde edilen verilerle, her bir pencere ve kapının 1/10 ölçeğinde plan kesit ve görünüşleri çizilmeye başlanmıştır. Çalışmanın bu safhasında kapı ve pencere elemanının aynı anda incelenmesinin zaman ve teknik açıdan mümkün olamayacağı görülmüş ve çalışma sadece pencereler üzerine yoğunlaştırılmıştır. Pencerelere ait 1/10 ölçekli çizimler, auto cad programı yardımıyla bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bilgisayar ortamında çizim çalışmaları ile fotoğraflar biraraya getirilmiştir. Gerek yerleşimler hakkında bilgi edinmek, gerekse metod ve içerik bakımından Kırklareli nin Mevcut Geleneksel konut Çevresinin Kültür Bağlamında İncelenmesi (Hafızoğlu, 2003) adlı çalışmadan faydalanılmıştır.

14 Mahallelere ilişkin yazılı kaynaklar ve tüm kentte yapılan gözlemler sonunda 7 geleneksel mahalle çevresinde, seçilmiş olan 57 adet konutta mevcut 63 adet pencere ayrı ayrı ayrıntılı olarak irdelenmiş, fotoğrafları çekilmiş, yerinde alınan ölçüler ve fotoğraflar yardımıyla pencerelerin plan, kesit ve görünüşleri çıkarılmıştır. Gözlem ve ölçümlere dayalı olarak yapılan çizim çalışmalarından elde edilen verilerle kapsamlı analizler yapılarak, bulgular elde edilmiş ve bu bulgular değerlendirilerek anlamlı sonuçlara ulaşılmıştır.

15 1.3. Pencerenin Tarihsel Gelişimi İnsanların ilk yaşama mekanı olan mağaralarda kullanılan boşluk mekana giriş ve çıkışı sağlayarak kapı ve pencere görevini birlikte görüyordu. Bu sistem insan emeğinin girdiği ilk mekanlar olan ilkel barınak ve toprakaltı evlerinde de devam etti. Bırakılan bu boşluklar, yapının içine ışık ve havanın girmesini iç ile dışın görüş ve geçiş bakımından bağlanmasını, hacimlerin birbirleri ile ilişki kurmalarını, aynı zamanda içeride yakılan ateş dumanının dışarıya atılmasını sağlamıştır. Soğuk ve güvenlik endişesi, bu barınakların içe dönük ve alabildiğince kapalı tutulmasına neden olmuştur. Uygarlığın başlangıcı ile görülen bu sistemi şaşırtıcı da olsa günümüzde de görmek mümkündür. (Örnek olarak ülkemizden Harran evlerini gösterebiliriz.) İklim şartlarının uygun olmadığı bölgelerde bu şekilde çözüm kabul edilebilir bulunmaktadır. Buna karşılık iklim koşullarının daha uygun olduğu yerlerde pencerenin daha hızlı gelişmesi beklenebilir. Çağımıza ulaşan ilk uygarlıkların yapıtları, genellikle sıcak iklimlerde yapılan uygulamalardır. İklimin uygun niteliği ile avlunun güvenlik sağlayan özelliğinin birleşmesi tek katlı olan bu yapılarda duvar bünyesinde rahat bir boşluk yapılmasına olanak vermiştir. Hafif bir örtü ve ızgara şeklinde bir koruyucunun yer aldığı kapı boşlukları kendiliğinden ve aynı zamanda, mekanlara gerekli ışık ve havanın girmesini gerçekleştirmiştir(izgi, 1975). Mısır lahitlerindeki alçak kabartmalarda saray ve ev tasvirlerinde küçük dikdörtgenlerden meydana gelmiş ve bir çerçeve ile çevrilmiş pencereler görülür. Bu grafik anlatım ve resimler, bize Mısır da sivil mimaride pencereye yer verildiğini kanıtlamaktadır(uluengin, 2000). Giriş ve çıkış eylemi ile birleşmeden yapıya sadece ışık ve hava sağlamak amacı üzere gerçekleştirilen boşluk yani pencereye ait, günümüze ulaşan en eski örnek Mısır daki Karnak Tapınağında bulunmaktadır. İnsan boyunun çok üstünde orta neflerin yanlarında yer alan pencereler claustra denilen taş kafeslerle kapatılmıştır. Mısır da

16 pencere konusu ile ilgili diğer bir öncü deneme Medinetül-Abu tapınağı civarında III. Ramses tarafından yaptırılan pavyonda yer almıştır. Duvar bünyesinden dışa çıkıntı yapan parçalı söve ve monolit lentodan kurulu bir çerçevenin sardığı bu boşluk, istenilen nitelikte bir aydınlatma ve havalandırma sağlamakla birlikte, yapının yüzeyine getirdiği gölge etkisi ve bezeme değeri ile dikkat çekicidir(izgi, 1975). Roma mimarisinde pencere özellikle; Bazilika, Hamam ve Konut türlerinde önem kazanmış ve gelişmiştir. olan epey bir miktar Roma penceresi biliyoruz. Özelikle zenginlerin evlerinde, büyük toplantıların yapıldığı salonların pencereleri, geleneksel avlunun veya kentin doğal güzelliklerinin seyredilmesini sağlayacak şekilde düzenlenmiştir(izgi, 1975). En önemli bulgu, Romalıların ilk kez camı pencere boşluğunu korumak için kullanılmalarıdır. Pompei de bu amaç için kullanılmış olan yarı şeffaf taşlar, 0,50 cm. eninde ve 0,72 cm. boyunda 5-6 mm. kalınlıkta cam plakalar bulunmuştur(uluengin, 2000). Ortaçağ da Roma İmparatorluğunun yıkılmasından gotik mimarinin gelmesine kadar roman stil hüküm sürer. İklimin özelliği, yığma strüktürün kullanılması, boşlukta doğramaya henüz yer verilmemesi, bu devir yapılarında pencerenin dar, küçük ve tepeye yakın yükseklikte detaylanmasına yol açmıştır. Roman devri yapılarında, boşluğun çerçevelenmesi ve mimari etkisi, yuvarlak pencerenin uygulanması açılarından ilginç örneklere rastlanır(izgi, 1975). Roman devrinden sonra Gotik devrinin gelmesiyle mimari yeni bir görünüm kazanmış, Hristiyan felsefesinde maddenin önemini kaybetmesi yapılarda kalıcılığın ifadesi olan, ağır ve ezici taş kitleleri de etkisiz kılarak, taşı hem kitle hem de etki bakımından en aza indirmiştir. Maddenin inkarı ve mekanın mistik etkisi ve Ortaçağ da yapı kurallarının değişmesi ile gotik mimari ortaya çıkmıştır. Nervürler boyunca gelişen yükler belirli yerlerdeki düşey taşıyıcılara aktarılmış ve bu taşıyıcılarda gerekli noktalardaki dengeleme öğeleri ile dengelenmiştir. Böylece nervürlü taşıyıcıların dışındaki yerlerde sağır kitle yerine camlı yüzeyler yapılabilmiştir(izgi, 1975). Hristiyan dini ile ilgili inançların anlatımı pencerelerde vitraylarda sağlanmış, roman devrinde bir taş halka niteliğinde olan rozas, gotikte giderek büyümüş, incelmiş bir dantel

17 görünümünü almıştır. Denilebilir ki modern mimari dışında hiçbir devirde boşluk, gotikte olduğu kadar olağanüstü bir değere ulaşmamıştır(uluengin, 2000). Gotik devrini Rönesans devri takip eder. Rönesans İtalya da başlamış ve yaygınlaşmıştır. Bu devir yapılarında yığma strüktür yeniden kullanılmaya başlanmış ve duvarın etkisi yeniden değer kazanarak boşluklar küçülmüştür. Pencerenin önemi güçlenerek belli boyutlara inmiş ve mimari karakter kazanarak cephede ritmik bir dizi oluşturmuştur. Bu dizi her katta hem birbiri ile hem de değişik bir şekilde çözümlenmiştir. 16. yüzyılda Hollanda ve Belçika da giyotin pencere kullanılmaya başlanmış, İngiltere de ise cam üretimi ve kullanımı yaygınlaşmıştır.. Barok döneminde genellikle bütün duvar ve tavanlar konveksten konkava kadar yuvarlatılmış ve hareketli yeni biçimlerle süslenmiştir. Zengin süslemelerin en fazla görüldüğü yer olan pencerelerde, açılmayan boşluklar içine heykeller yerleştirilerek yalancı pencereler yapılmış, dev çift kolonlar, plastrlar, kırık alınlıklar ve burma sütunlar pencereleri süslemiştir(uluengin, 2000). 17. yüzyıl sonunda klasiğe yeniden ilgi duyulmaya başlanmış, eski Yunan ve Roma eserleri değer kazanarak taklit edilmiş, ne var ki bütün bunlar pencerenin özüne birşeyler eklememiştir. 18. yüzyıl sonundan başlayarak camın pencerede kullanılması, her türlü yapıda yaygınlaşmış, 19. yüzyıl sonlarında art nouveau adıyla oluşan akımda sadece pencere bezemesinde etkili olabilmiştir. 20. yüzyıl çağdaş bilim ve teknik gelişmeler, malzemelerin getirdiği olanaklar (Ahşap konstrüksiyon yerine betonarme karkasın uygulanması, betonun verdiği açıklık imkanı ile cephe genişliğince pencerelerin yapılması) yeni bir ortam oluşmasına neden olmuş, modern mimari bir anlamda evrenselliğe ulaşarak, geleneksel yapım tekniklerine bir çizgi çekmiştir(uluengin, 2000).

18 1.4. Pencerenin Tanımı, Fonksiyon, Yapım Ve Biçim Özellikleri Pencere, binaların içine hava ve ışık girmesi ve içerdekilerin dışarıyı görmesi için duvar yüzeyinde bırakılan açıtlardır(öcal, 1969). Pencere çevremizin bir kısmını çevreler, onu bir çeşit resim haline getirir. Pencere geleneksel duvarda boşluk olarak tanımlanırken, yapının cephesinde doluluk ve boşluğu, saydamlık ve sağırlığı belirleyen ve mekanın dış ile bağlantısını sağlayan bir yapı elemanıdır. Duvar yüzeyindeki bu boşluğun boyutu, kenarları arasındaki oranı ve duvar üzerindeki tekrarlanma şekilleri ile cephelerin görsel etkisini oluşturur. Pencere elemanı değişik şekil ve biçimlerde, değişik aralık ve periyotlarla kullanılarak insanlar üzerinde farklı etkiler yapması sağlanır. Pencerenin yarattığı boşluğun bu şekilde kullanılmasının yanında, bu boşluğun bir çerçeve haline getirilerek, çeşitli şekillerde bezenip, süslenmesi, onun değişik alternatifler içerisinde sunulmasını sağlamaktadır(uluengin, 2000). Günümüze değin, tekniğin verdiği imkan nispetinde ve zamanın ihtiyaçlarına göre pencereler çeşitli şekillerde yapılmışlar ve yapıldığı malzemeye, kullanılış gayelerine göre; göz pencere, gül pencere, tepe pencere, örülü pencere, alçı pencere, sağır pencere, üçüz pencere, yalancı pencere, hacet penceresi, tonoz penceresi, kimdir o penceresi gibi çeşitli isimler almışlardır(öcal, 1969). Bugün ise tekniğin ilerlemesi, ihtiyaç ve zevklerin değişmesi, ekonomik faktörlerin önem kazanması çeşitli şekillerde ve çeşitli malzemelerle pencerelerin düşünülüp uygulanmasına yol açmıştır. Pencere, binalarda ışık ve hava gibi insanlar için zorunlu ihtiyaçları mekana sağladıkları için, binanın kullanış olanaklarını ve içindekilerin sağlık ve yaşamını büyük ölçüde etkiler. Pencere, iç mekan ile dış dünyanın bağlantısını kurar, açıldığı mekana gün ışığı, güneş ve temiz hava sağlar. Yağmur, kar, rüzgar gibi kış etkilerine, yüksek sıcaklık ve güneş gibi yaz etkilerine karşı koruma sağlar. Dışarıda oluşan gürültünün önlenmesi de pencerenin görevidir. İçeriden dışarının görünmesini sağlarken, dışarıdan

19 da içerinin görünmesini önler. Ayrıca binaları tekdüzelikten kurtarıp göz zevkini tatmin etmektir. Hacimlerin yerleşme düzenine katkıda bulunur. Bir pencerenin taşıması gereken özellikleri şöyle sıralayabiliriz; Kanat ve kasası ile kanatlarının birbiri arasından hava geçirmemelidir. Yağmur suyunu içeriye sızdırmamalıdır. Rahatlıkla açılıp kapanmalıdır. Pencere boşluğunu kapatmayacak kayıt kalınlıklarına sahip olmalıdır. Açılan kanatlar ve sabit kanatlar rahatça temizlik yapacak şekilde düzenlenmelidir. Sayılan bu fonksiyonların ışığında pencerenin bir boşluk ve bu boşluğu donatan bir doğramadan oluştuğunu söyleyebiliriz. Pencere boşluğu, söveler, lentolar, kemerler, alınlıklar, pervazlar ile desteklenebilir. Pencere doğraması ise denizlik, kepenk, panjur gibi elemanlarla zenginleştirilebilir. Bu tür elemanlar da birden çok fonksiyonu bir arada yerine getirmektedir. Yani hem yapısal hem de estetik açıdan yararları vardır. Pencere bölümlemeleri kanat açılımları ile ilgilidir. Bölümlemelerin şekil ve boyutlarını temelde sabit ve açılan kanatlar belirler. Açıklığın genişliği, havalandırma isteği ve kolay temizlik yapabilme isteği de pencere bölümlemelerini etkiler.ayrıca pencere kayıtları, pencere boşluğunun estetik bir şekilde doldurulmasında etkilidir. Günümüz uygulamalarında özellikle estetik yönünün pek gözetilmediğini rahatlıkla gözlemleyebiliriz bu sebeple pencere kayıtlarının duyarlı bir biçimde bölündüğü örnekleri gözden geçirmek ve onları yeniden bir değerlendirmeye tabi tutmak gerekir. Pencere bulunduğu duvar yüzeyinde üç farklı şekilde konumlanabilir; Pencere duvar iç kısmında, Pencere duvar ortasında, Pencere duvar dış kısmında. Pencerenin bu konumuna göre de bulunduğu duvarın oluşturduğu profil, düz, kademeli, yuvarlak, açılı şekilde oluşturulabilir. Pencere boşluğunu şekillendiren yüzey

20 ise cam ve onu taşıyan iskelet sisteminden oluşur. Pencere boşluğunu belirginleştiren çerçeve ise lento, denizlik ve yan başlıkların bir araya gelmesiyle oluşturulacağı gibi pencereyi tamamı ile çevreleyen bir söve veya silme ile de meydana getirilebilir. Burada vurgulanmak istenen eleman ön plana çıkabilir, lentonun veya denizliğin daha belirgin olması gibi. Son olarak birbirinden farklı sebeplerle düzenlenen tamamlayıcı elemanlardan söz edebiliriz. Güvenlik endişesi ile yapılan korkuluklar, rüzgar, yağmur gibi doğa koşullarına karşı yalıtım sağlayan kepenk ve panjurlar, içeriden kilit sistemini sağlayan mandal ve ispanyoletler.

21 1.5. Pencerelerin Sınıflandırılması Muhittin Binan ın yaptığı yapım sistemlerine göre pencerelerin sınıflandırılması şu şekildedir (Binan; 1995): 1- Kanatlarının Hareketlerine Göre: Düşey kenar üzerinde hareket edenler, içe veya dışa açılanlar (Yan dönel) Alt kenar üzerinde hareket edenler (Alt dönel) Alt kenar ve yan kenar üzerinde hareket edenler (Karma veya yan-alt dönel) Sürülerek kenara toplanan ve yan kenarda açılanlar (Sürme-yan dönel) Yatay ve düşey eksenliler Yatay, sürülerek katlananlar Düşey sürülerek açılanlar (Düşey sürme) Tümü ile, düşey sürülerek gömülen kanatlar (Düşey gömme) Aynı düzlemde yatay sürülen kanatlar (Yatay sürme) Yatay sürülmekle beraber duvar içinde kaybolan kanatlar (Yatay gömme) Kendi düzlemine paralel açılan kanatlar 2- Kanatlarının Sayısına Göre: Tek kanatlı Çift kanatlı Çift kanatlı, sabit ayaklı Üç kanatlı Çok kanatlı (Dört ve daha fazla) 3- Kanatlarının Yapım Sistemine Göre: A) Tek yüzeyli pencereler Tek yüzeyli camlı Tek yüzeyli çift camlı Tek yüzeyli çift yalıtıcı camlı Tek yüzey üzerine bileşik ahşap kanat Tek yüzey üzerine bileşik metal kanat B) Çift yüzeyli pencereler

22 Derin telarö üzerine içe ve dışa açılan ayrık kanatlı Çift yüzeyli, iki yüzey içe açılır ve çift yüzeyli ayrık kanatlı ismini alır Çift yüzeyli, iki kanat tek sabit çerçeve üzerine oturur, iki kanat bir kerede beraber açılır ve çift yüzeyli bileşik kanatlı ismini alır. 4- Sabit Çerçevenin Yapım Sistemine Göre: Blok telarölü pencere Normal telarölü pencere Derin telarölü pencere 5- Sabit Çerçevenin Duvara Bağlantısına Göre: Sabit çerçeve dişli duvarın dış kısmında Sabit çerçeve dişli duvarın dış kısmında Sabit çerçeve dişsiz duvarda 6- Sabit Çerçevenin Duvar Kalınlığı İçinde Oturduğu Yere Göre: Sabit çerçeve duvar dış tarafında Sabit çerçeve duvar ortasında Sabit çerçeve duvar iç tarafında

23 1.6. Geleneksel Türk Konutunda Pencere Genel anlamda mimarinin, ekonomik ilişkilerin ve toplum yapısının bir yansıması olduğu söylenebilirse de, bu ilişkilerin kendine özgü fonksiyonel gereksinimlerle biçimlendiği, teknik ve malzemenin de etkisinin büyük olduğu açıktır. Türk evinin ve odasının kuruluşuna yapı elemanları iç düzeninin kullanımı ile belirli bir değer kazanarak şekillenmişlerdir. Pencere bu kullanımdan etkilenen en önemli elemandır. Pencerenin detaylanması, istenen özelliklere ulaşırken ortaya çıkabilecek sorunlara da çözüm getirecek şekilde olmalıdır. Işık, hava, görüş için boşluk istenen özellikler olurken, su, ses, ısı gibi dış etkenlerde tedbir alınması gereken sorunlardır. Geleneksel Türk evinde mekana ışık alt pencerelerinin üzerinde düzenlenen, sabit camlı pencerelerle sağlanmış, ahşap kapak ve parmaklıklarla korunmuş alt sıra havalandırma ve görüş fonksiyonlarını yüklenmiştir. Alt sıra pencereler ile üst sıra pencerelerin ortasında odayı çepeçevre dolanan bir raf bulunmaktadır. Rafları yükseklikleri insan boyutları ile doğrudan ilişkilidir, dolayısıyla kullanım alanı bu boyutlarla sınırlanmış olmaktadır(uluengin,2000). Geleneksel Türk evinde kare parçalara bölünmüş pencere örneği mimarlık tarihinde başarılı sayılan; kayıt, doku örneğidir. Bu tip için çerçevenin ve daha ince elemanların yapısal işlevlerinden kaynaklı farklı bir kayıt kalınlığı karakteristiktir. Geleneksel Türk evinde büyük cam elemanlar yerine bölünmüş cam yüzeyler kullanılmıştır. Bu zaman zaman mahremiyeti sağladığı gibi değişik dış perspektifler açısından da çok başarılı çözümlerdir. 17. yüzyılda ancak ahşap kapaklarla korunabilen alt sıra pencerelerin hareketli cam kanatlarının bulunamayışı ışıklı üst çevrenin yüksek tutulmasını gerektirmiştir. Pencerenin yerden yüksekliğini direkt olarak etkileyen döşeme ise, Türk evinde odanın kullanımı ile şekillenmiştir. Bu da tamamen sosyal yapıdan örf ve adetlerden kaynaklanır. Bağdaş kurularak, diz çökerek oturulan, yerde yemek yenilip yine yer yatağında yatılan Türk evinde mobilya yoktur. Oda günün değişik saatleri için değişik fonksiyonları üstlenir. Oturma alanları dışa dönük olarak odanın çevresine, yani pencere

24 önlerine çekilmiş, sedir dediğimiz oda içindeki en önemli oturma elemanı döşemenin yükseltilmesi ile, yapıya bağlı olarak düzenlenmiştir. Üzerinden bağdaş kurularak oturulan bu yükseltinin biçimlenmesindeki değişmeyen temel ilkeler, pencere alt sınırını da belirlemiştir. Yani pencere parapeti Geleneksel Türk Evi nde, sedire bağlı olarak alçak tutulmuştur. Batılılaşma etkilerinin teknik ve sanatta meydana getirdiği değişim, alt sıra pencerelere hareketli ve camlı kanatların girmesi ile fonksiyonunu yitiren üst sıra pencerelerinin giderek küçülmeleri oda boyutlarını etkilemeye başlamış, ışıklı üst çevreye ihtiyacın kalmaması, alt sıra pencerelerden ışığın temini tavanın alçalmasına neden olmuştur(uluengin,2000) Geleneksel konut mimarimizde değişik işlevleri olan pencereler kullanılmıştır. Fakat bu çeşitliliğe rağmen pencere üretim şeklinde fazla bir çeşitlilik gözlenmez. Kullanılan ana malzemeler ahşap ve alçıdır. Ahşap pencereler 18. yüzyıl ortalarından sonra cam kullanımının yaygınlaşması ile kullanılmaya başlanmıştır. Alçı pencere ise kafa penceresi ya da rezven adıyla anılır. 18. yüzyıl öncesinde büyük boyutlu cam üretilmediğinden mekana ışık sağlamak için alt sıra pencerelerin üzerinde tepe pencereleri düzenleniyordu(uluengin vd 2001). 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında, geleneklerin büyük ölçüde etkilendiği batılılaşma hareketi sonucu konuta girmeye başlayan hareketli mobilya ve bunun gereği bağdaş kurma yerine oturma ve yerde yemek yerine masada yemek, sedir yüksekliğini etkilemiş ve sedir elemanını ortadan kaldırmıştır yüzyıl Türk evinde sedir yüksekliğine bağlı olarak cm. olan parapet yüksekliği, yüzyıl evinde mobilya yüksekliğine bağlı olarak cm. ye yükselmiş, ikili düzenin tek pencerede çözümlenmesi duvarı ve dolayısıyla odayı tek boyuta indirerek yatay çizgiyi ortadan kaldırmış, iç düzendeki değişim dıştaki değişimi oluşturmuştur(uluengin,2000).

25 1.7. Geleneksel Türk Konutunda Pencerenin Genel Özellikleri Geleneksel Türk konutunda geleneksel yapım malzemesi ahşaptır. Bu tercih ahşabın fiziksel özelliklerinden ve Türk felsefi düşüncesinden ve kaynaklanmıştır. Ahşap malzemenin sağladığı çeşitli avantajlar ile belli bir modüle uygun yapılar inşaa edilmiştir. Zemin katı yığma taş duvar, üzerine gelen katları ise ahşap karkas dolgu duvarlıdır. Ahşap iskelet sistemin strüktürünü oluşturan ahşap dikme ve payandalar arası, ara dikmeler dar, dikey olarak bölünür ve boşluklar dolgu malzemesiyle doldurulur. İstanbul evlerinde ahşap karkas iki yüzü bağdadi çıtaları yardımıyla kaplanarak ve ara kısmı boş bırakılarak kullanılmıştır(uluengin,2000). Ahşap karkas sistemin getirmiş olduğu zorunluluk, malzemenin strüktürüne de bağlı olarak Türk mimarisinde belli ölçülerin kullanılmasını gerektirmiştir. Böylece modüler bir sistem kurulmuş, bir aks dizisinin oluşturulmuş, bu da doğrudan doğruya pencere ölçüsü ve dizilişini, yani cephe düzenini bulmaya yardımcı olmuştur. Ahşap karkas sistemde 15x15 ve 12x12 cm gibi kesitlere sahip dikmeleri, cm ara ile yerleştirilerek oluşturulmuş, ara dikmelerle de desteklenmiştir. Çoğunlukla üç aksın oluşturduğu çerçeve, çıkmalarla dışarı taşarak odayı oluşturmuş ve akslar arasına yerleştirilen pencereler odalara üç yönde görüş sağlayan havadar mekanlar kazandırmıştır. Türk evinin dört yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti nin sınırları içinde uygulanan sıhhi ve kullanışlı bir tip oluşturmasını bu yapım sistemi sağlamıştır(uluengin,2000). 17. yüzyılda alt sıra pencerelerde hareketli kanat kullanılmaması nedeni ile ahşap kapaklarla kapatılarak korunum sağlanmıştır. Odanın ışık ihtiyacını karşılayan tepe pencereleri ise amacına uygun olarak uzun tutulmuştur. Pencere oranları alt sıralarda 3/5, tepe pencerelerinde ise 3/5 veya 2/3 tür. 18. yüzyılın sonundan itibaren hareketli kanatların ve camın kullanılmasıyla üst sıra pencerelerinin ışık sağlama görevini alt sıra pencereler görmeye başlamış buna paralel olarak alt sıra pencerelerinde oranlar değişmiş ve uzamıştır. Pencerelerde oranlar 3/5 ten ½ ye uzanmıştır. Üst sıra pencereler ise küçülmüştür. Bu durumda toplumun

26 sosyal yapısının değişmesi ve baroklaşmanın etkisi olarak ta açıklanabilir(uluengin,2000). Köşklerde 18. yüzyıl sonlarında olan tepe pencerelerinin küçülmesi ve bodurlaşması, Anadolu da geleneksel Türk evinde 19. yüzyıl sonuna kadar devam etmiş, 19. yüzyıl başında görülen oval şeklin yatık hale gelmesi ve tepe pencerelerinin kaybolması ise evlerde daha yavaş seyretmiş, geleneksel fonksiyonunu yitirse bile devam etmiştir. 20. yüzyıl başlarından kalan evlerde, yuvarlak ya da kare bir delik halini almış tepe pencereleri izlenir(uluengin,2000). Doğramanın giyotin denilen düşey sürme haline gelmesi gereği oranlar da 1/2 olmuştur. 19. yüzyıl İstanbul unda, belirgin bir biçime girmiş pencere 1/2 oranında ve sıra halindedir. Orta sofalı plan tipi kullanılmaya başlandığında cephede iki yanda simetrik oda pencereleri, ortada ise sofa pencereleri daha uzun olarak belirtilmiştir. Oda pencerelerinden daha aşağı sarkarak veya üstü kemerli olarak yükseltilerek belirtilen bu pencerelerde oran genellikle 2/5 olmaktadır. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başına ait örneklerde ise aynı yapının üzerinde, aynı bezeme elemanı ile bezenmiş, ancak oranları farklı pencere grupları bulunmaktadır(uluengin,2000). Alt pencereler kapaklı ve parmaklıklıdır. Erken örneklerde camlı ve hareketli çerçevelerin olmaması, kapakları gerekli kılmıştır. Açılmayan üstlük pencereler genellikle içlik ve dışlık olmak üzere çift yapılmıştır. Camlı çerçevelerin kullanıma girmesinden sonra, kanatlı ve sürme çerçeveler yapılmış, fonksiyonlarını yitiren tepe pencereleri de giderek küçülmüştür. Son devirde süsleme ve üsluplar ne denli farklı olursa olsun, pencere çerçevesi daima sürme olarak yapılmıştır(uluengin,2000). Osmanlı Türk evinde ahşap malzeme, bünyesinde en uygun süsleme tarzını bulmuştur. Alt pencerelerde, geleneksel geçme ahşap parmaklıklar ve ahşap kapaklar görülür. Üstlük nakışlı camlar devrin özelliklerini en iyi yansıtan dekorasyon öğesidir. 18. yüzyılın sonuna ve 19. yüzyılın başına tarihlenen evler barok motiflerle süslenmiştir. Son Osmanlı döneminde de, özellikle İstanbul da, Batı kaynaklı motiflerle bezenmiş değişik üslupların yorumu olan ahşap konutlar yapılmıştır(uluengin,2000).

27 Pencere çerçevesi, kapak duvarla aynı yüzde devam eder. Ampir örneklerde,yivli sütunlar, plastrlar ve sütun başlıkları titizlikle yontularak orijinal görünümlerine uygun yapılmaya çalışılmıştır. Pencere söveleri ince silme takımları ile belirginleştirilmiştir. Diğer üsluplarda malzemenin getirdiği genel bir yüzeysellik hakimdir(uluengin,2000).

28 2. KIRKLARELİ GELENEKSEL KONUT ÇEVRESİNDE PENCERELERİN ANALİZİ 2.1. Kırklareli Geleneksel Konut Çevreleri Kırklareli il merkezi sınırları içerisinde Akalar Mahallesi, Bademli Mahallesi, Cumhuriyet Mahallesi, Demirtaş Mahallesi, Doğu Mahallesi, İstasyon Mahallesi, Karahıdır Mahallesi, Karaca İbrahim Mahallesi, Karakaş Mahallesi, Kocahıdır Mahallesi, Yayla Mahallesi olmak üzere 11 adet mahalleden oluşmaktadır (Kırklareli Belediyesi Yerleşim Planı). Bu mahallelerden bir kısmı yeni yerleşime açılan konut çevreleridir. Geleneksel konut çevreleri merkezden başlayarak yerleşimlerine göre saat yönünün tersine doğru aşağıya sıralanmıştır. Harita: Kırklareli İli, Merkez Mahalleleri

29 Karakaş Mahallesi Karakaş Mahallesi, şehrin merkezinde yer alan kuzeyinde Demirtaş ve Bademlik Mahallesi ile doğusunda Karaca İbrahim Mahallesi ile batıda ise Öztürk Bulvarı ve İstasyon Caddesi ile sınırlıdır. Kırklareli nin en önemli mahallelerinden biridir. Şehrin en önemli caddeleri olan Cumhuriyet Caddesi ve Karaumur Caddesi bu mahalle içerisindedir. Tarihte Türkler, Rumlar, Bulgarlar ve Yahudileri bir arada barındırması nedeni ile tarihi önemi de büyüktür(karaçam, 1995). Yahudilerin yoğun oturmuş olduğu Karakaşbey Sokak, Hasanpaşa Caddesi önemli sivil mimarlık örneklerinin yer aldığı caddelerdir. Hızırbey Hamamı, Hızırbey Arastası, İstasyon Binası, Kültür Müdürlüğü binası, Buzhane binası, Gazhane Sokak ta yer alan un fabrikası binası ve vakıf dükkanları önemli yapılarıdır Karaca İbrahim Mahallesi Karaca İbrahim Mahallesi, Kocahıdır Mahallesi, batıda Karakaş Mahallesi, güneyde Pınar Mahallesi ile sınırlıdır. Kırklareli merkezini tamamlayan bir diğer mahalledir. Kayyumoğlu Çeşme Sokak, Hapishane Sokak ve Mecidiye Sokak önemli sivil mimarlık örneklerinin bulunduğu bölgelerdir. Eski hapishane binası, eski Tekel binası, Müze binası ve Çiçek Pasajı mahallenin önemli yapıtlarıdır Kocahıdır Mahallesi Kocahıdır Mahallesi, kuzeyde Doğu Mahallesi, güneyde Karacaibrahim Mahallesi, batıda ise Tırnova Caddesi ve Mustafa Kemal Bulvarı ile sınırlıdır. Tarihte Türk ailelerin yoğun olarak ikamet ettikleri bilinmektedir(karaçam, 1995). Kırk Şehitler Anıtı da bu mahallededir. Dingiloğlu Parkı ile şehrin merkezine uzanmaktadır.

30 Yanık Kışla Caddesi ve Paşa Çeşme Sokak Geleneksel Mimarlık örneklerinin olduğu bölgelerdir. Kocahıdır İlköğretim Okulu, Kırkşehitler Anıtı mahallenin önemli yapıtlarıdır Doğu Mahallesi Kuzey ve kuzey batıda Akalar Mahallesi, doğuda Bulgaristan yolu, güneyde Kocahıdır Mahallesi ile sınırlıdır. Sivil mimarlık örneklerinin yoğun olarak bulunduğu mahallelerden biridir. Şükran Sokak, Tırnova Caddesi, Kesmekaya Sokak geleneksel konut örnekleri bakımından zengindir. Ahmet Mithat İlköğretim Okulu en önemli yapıtlarıdır Akalar Mahallesi Akalar Mahallesi, kuzeyde Çamlık Mevkii, güneydoğuda Doğu Mahallesi, Batıda Yayla Mahallesi ile sınırlıdır. Tırnova Caddesi üzerinde ve Yayla Mahallesi ne yakın bölgelerde yoğun tarihi özeliği olan binaları mevcuttur. Dibek Sokak en yoğun sivil mimarlık örneklerinin bulunduğu sokaktır. Dilber Sokak, Yahşibey Sokak ta da önemli yerleşimlere ev sahipliği yapmıştır. Kırklareli nin en önemli yapıtlarından biri olan Eski Vali Konağı da bu mahallede Namazgah Caddesi üzerindedir Yayla Mahallesi Yayla Mahallesi, kuzeyde Çamlık Mevkii, doğuda Akalar Mahallesi, güneyde ise Demirtaş Mahallesi ile sınırlanmıştır. Kentin eski yerleşiminin bulunduğu mahalledir. Tarihte, Rumların yoğun olmakla beraber Türkler ve Bulgarların birlikte yaşadığı bir mahalledir. Yayla Caddesi, Namazgah Caddesi, Laleli Sokak, Mektep Sokak öneli yerleşimleri barındırmış sokaklardır. Vali Faik İlköğretim Okulu(Eski Aya Sarande

31 Kilisesi), Tevfik Fikret İlköğretim Okulu, Vakıflar Öğrenci Yurdu(Eski Adliye Binası), Yetimhane Binası(Böcekhane) önemli binalardandır Demirtaş Mahallesi Demirtaş Mahallesi, batıda Cumhuriyet ve Bademlik Mahallesi, doğuda Yayla Mahallesi, güneyde ise Karakaş Mahallesi ile sınırlıdır. Tarihte yine Rumların, Bulgarların ve Türklerin birlikte yaşadıkları mahallelerdendir. Karaumur Caddesi ile bugünkü Kırklareli merkez çarşısına uzanmaktadır. Fuat Umay Caddesi, Büyük Mezarlık Sokak, Mehmet Akif Caddesi, Tevfik Sağlam Caddesi önemli sivil mimarlık örneklerini barındıran bölgeleridir. Eski Türk Ocağı (Dr. Peterkof un Konağı) bu mahallede Yayla Caddesi üzerindedir Kırklareli Geleneksel Konutu Kırklareli nde geleneksel konutlar, turist yolu olarak bilinen çevre yolu ile Edirne Karayolu nun alt sınırlarını çizdiği, şehrin kuzey doğu bölgesinde, sağlam zemin olarak tabir edebileceğimiz bir zemin üzerine ve çoğunlukla belli bir rakımla manzaraya sahip bölgelerde kurulmuştur. Konutların bir veya iki katlı, genellikle bodrum katlı ve bahçelidir. Kırklareli Geleneksel Konutunda geleneksel yapım malzemesi ahşaptır, bunun yanında kagir yığma strüktüre de rastlanmaktadır. Zemin kat geleneksel Türk konutunda olduğu gibi yığma taş olup üst katlarda ahşap iskelet tuğla veya kerpiç ile doldurulmuş üzerine de ahşap kaplama veya kireç sıva uygulanmıştır. Ön cepheleri genellikle güney ve güney doğuya bakmaktadır. Cephelerinde çıkma çok az kullanılmıştır. İç sofalı plan tipi hakimdir. Genelde iç sofanın iki yanında ikişer oda bulunmaktadır. Cepheleri girişe göre simetrik tasarlanmıştır. (Hafızoğlu, 2003)

32 2.3. Kırklareli Geleneksel Konut Çevresinde Analiz Yapılan Pencereler Konut 1: Karakaş Mahallesi Karakaşbey Sokak No:5 Resim a : Karakaş Mahallesi, Karakaşbey Sokak No.5 a) Bina hakkında genel bilgi: İki katlı binanın zemin katı kagir yığma (taş), normal katı ise ahşap karkas (kerpiç dolgu) tır. Bina cephesi kerpiç sıva ile kaplıdır. Ancak yol cephesine sonradan ahşap kaplama yapılmıştır. Pencereler bina cephesinde düzenli bir grup oluşturmamaktadır. b) Pencerenin yapısal özelliği: Analizi yapılan pencere tipi yapının normal katında görülmektedir.pencere ahşap karkas duvarın iç kısmında yer almaktadır. Kasa kanat ve kanat kanat birleşimi kinişli olarak yapılmıştır. Birleşimlerin kinişli olması, yağmur suyu, soğuk hava ve tozun iç mekana sızmasını önler. Aynı zamanda birleşimin özelliğinden dolayı kanatların aynı anda açılıp kapanma zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu bir dezavantaj gibi görünse de kanatlar arasında sabit dikmenin olmayışı, içeridekilerin resim çerçevesinin bölünmemesini sağlar. c) Pencerenin tamamlayıcı elemanları: Pencere kasasından duvarın dış sıvasına kadar olan kısmı, (üst başlık ve iki yan dikme) ahşapla kaplanmıştır. Ahşap kaplamanın duvarla oluşturduğu derz, ahşap pervazla kapatılmıştır. Kasa ile duvar içindeki kaplamanın birleşim derzi çıta ile kapatılmıştır. Buradaki çıta birbiri üzerine gelen iki

33 ahşap malzemenin zaman içerisinde çalışmasıyla aralarında oluşacak boşluğu kapatacaktır. Pencere alt başlığının üst kısmında ahşap denizlik eğimli bir şekilde duvar yüzeyinden dışarıya taşmaktadır. Açılan kanatlarda alt kayıtla birlikte damlalık bir bütün olarak yapılmıştır. Bu da kayıt ve damlalığın ayrı ayrı hazırlandıktan sonra birleştirilmesi ile oluşacak derzlerin açılarak damlalığın fonksiyonunu yitirmesini engellemiştir. Pencerenin içten kilit sistemi mandallar ile olmaktadır. Mandallar pencereleri tutmaya yarayan bir vida veya çivi etrafında dönen ahşap veya metal parçalardır. d) Pencerenin biçimsel özellikleri: Pencere kanatları arada yatay kasa kayıtı olmak üzere altta ve üstte iki sıra halinde çift kanatlı, yan döneldir. Kanatların her Fotoğraf b : Karakaş Mah. Karakaşbey Sok. birinde çok ince ara kayıt vardır. No: 5 Normal Kat Penceresi Pencere ölçüleri 85/185 cm. ebadında olup, 1/2 oranını vermektedir. Pencere doğramasındaki bölümlemeler yatayda iki, düşeyde dört dizi oluşturmaktadır. Açılan kanatlar kendi içinde düşeyde iki dizi oluşturacak şekilde bölünmüştür.

34 2cm Kerpiç Sıva 2cm Kerpiç Sıva 120/120 3cm Denizlik 120/120 2cm Kerpiç Sıva 120/ /120 2cm Kerpiç Sıva ŞEKİL 2.3.1: KARAKAŞ MAH. KARAKAŞ BEY SOKAK NO:5 NORMAL KAT PENCERESİ, PLAN KESİT VE GÖRÜNÜŞLERİ mm

35 Konut 2. Karakaş Mah. Karakaşbey Sokak No:14 2.a. Karakaş Mah. Karakaşbey Sok. No:14 Zemin Kat Penceresi Fotoğraf a : Karakaş Mah. Karakaşbey Sok. No:14 a) Bina hakkında genel bilgi: İki katlı binanın zemin katı kagir yığma (taş), normal katı ahşap karkas (tuğla dolgu) ve duvar yüzeyleri kireç sıvalıdır. Ancak binanın ön cephesindeki duvar normal katta da taş duvar olarak devam etmiştir. Bu özelliği ile çalışma alanı içerisindeki geleneksel konut örnekleri arasında örnek bir yapıdır. Binanın bulunduğu sokak yakın tarihe kadar Musevi vatandaşların yoğun ikametgahı olarak kullanıldığından Yahudi Sokağı olarak anılmaktadır. Binanın bugünkü sahiplerinin ifadelerine göre en az 100 yıllık bir geçmişi vardır. Cephede pencere grupları 2/2 düzenindedir. b) Pencerenin yapısal özelliği: Ön cephenin zemin katında yer alan pencere kagir duvar iç kısmında konumlanmıştır. Pencere doğraması beyaz yağlı boya ile boyalıdır. Ancak alt kayıtta ve kanat damlalıklarında çürümeler görülmektedir. Kasa kanat birleşimi lambalı olup, kasa ile kanat aynı yüzey üzerinde düzenlenmiştir. Yapımın bu