ARTRİTTE KAN TESTLERİ VE RÖNTGEN FİLMLERİ

Transkript

1 ARTRİTTE KAN TESTLERİ VE RÖNTGEN FİLMLERİ» Kitapçık hakkında» Testler neden yapılır?» Teşhis neye dayanır?» Ne tip testler vardır?» Geleceğe bakış?» Terimler Kitapçık hakkında Bu kitapçık artritinizin değerlendirilmesinde kullanılan çeşitli testleri anlamanıza yardımcı olacaktır. Testlerin neden yapıldığını ve en sık kullanılan testleri açıklamaktadır. İtalik harflerle gösterilen terimler kitapçığın sonunda sözlük bölümünde açıklanmaktadır. Çok sayıda araştırma ve romatizmal hastalık olduğundan bütün sorunların cevabı olmayabilir. Kitapçığı okuduktan sonra hala sorularınız olması durumunda doktorunuza veya diğer tıbbi personele danışınız. Testler neden yapılır? Testler (veya araştırmalar) artriti olan hastalar üzerinde uygulanır. Testlerin amacı şunlar olabilir: - Tanı koymak - Hastalığınızla ilgili diğer olasılıkları elemek - Artritinizin ne kadar aktif olduğunu değerlendirmek - Artritinizin nasıl ilerleyeceğini tahmin etmek - En iyi tedavi şeklini belirlemek - İlaç tedavisinin etkililiğini izlemek

2 Teşhis Neye Dayanılarak Konur Birçok artrit çeşidi olduğunu bilmekteyiz. Doktorunuz üç grup bilgi ile artrit tanısını koyacaktır. - Klinik geçmişiniz: Doktorunuza söyledikleriniz - Klinik muayene: Doktorunuzun sizi muayene ederek buldukları - Test sonuçları: Daha ciddi nedenleri elemek için yapılabilir Ne Tip Testler Vardır? Kan Testleri Birçok test çeşidi vardır ve bunlardan bazıları daha sık kullanılır. Örneğin kan grubunuz araştırılıyorsa doktorunuz sadece bunun üzerinde çalışabilir. Kan genellikle kolunuzdaki bir toplar damardan doktor, hemşire ya da flebetomist (kan almak için eğitilmiş kişi) tarafından alınır. Koruyucular içeren farklı şişelerde depolanır daha sonra laboratuvarda analiz edilir. Bir şişe kanla genellikle bir grup test yapılabilir ve diğer testler için kullanılamaz. Bu testlerin sonuçları hemen belli olmayabilir. Bazı testlerin sonuçlarının gelmesi günler hatta haftalar alabilir. Kan sonuçları günden güne fark edebilir bu son derece normaldir ve bazı ölçütlerde küçük değişkenler önemli olmayabilir. Kan testleri tanı koymada, hastalığın ya da ilaç yan etkilerinin takibinde yararlı olabilir. Antikorların takibinde bazı kan testleri kullanılabilir. Normal vücut bakterilerle virüslerle veya antijen dediğimiz yabancı maddelerle savaşmak için antikorlar üretir. Fakat otoimmün hastalıklar dediğimiz bazı hastalıklarda, antikorlar vücudun kendi dokularına saldırabilirler. Kanda farklı antikor tiplerinin tespiti, değişik artrit formlarının test edilmesine yardımcı olabilir. Kan testlerinden elde edilen en önemli tahliller aşağıda listelenmiştir: Tam Kan Sayımı (FBC): Bu test, doktorunuzun anemi veya kansızlığınız (hemoglobin eksikliği) ve akyuvarlarımız (enfeksiyonlarla savaşan hücreler) ve trombosit (kanı pıhtılaştıran hücreler) düzeylerinizin normal olup olmadığına karar vermesini sağlar. Artiritli hastaların kan sayımında genellikle az sayıda anormallik vardır. Bu durum çeşitli ilaç tedavilerine bağlı olarak da ortaya çıkabilir. Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR) Bu basit testle kırmızı kan hücrelerinin tüp içindeki çökme hızlarına bakılır. Bu artritinizin ne kadar enflamasyona neden olduğunu gösterir ve artrit düzeldikçe bu ölçüm de düzelir. Eritrosit sedimentasyon hızı yaşla artar ve kadınlarda erkeklerden daha yüksek olma eğilimindedir. Örneğin 65 yaşında bir kadında normallik üst sınırı 35 mm/st dir. Bazı laboratuarlar, enflamasyon seviyesini ölçmek için, plazma viskozite (PV) veya C-reaktif protein (CRP) gibi farklı metotlar kullanırlar. Biyokimyasal Profil Bazı kan testleri karaciğer veya böbrek fonksiyonlarınızı gösterir. Bu

3 testler ayrıca tuz derecesini ve kalsiyum düzeylerini de gösterir. Bunların tamamı artritten veya tedaviden etkilenebilir. Romatoid Faktörü (RF) Bu faktör, Romatoid artritli bazı bireylerde bulunan bir antikordur. Sadece Romatoid artritli hastalarda bulunmaz. Artriti olmayan ve bu antikoru bulunduran bireyler olabileceği gibi Romatoid Artritli hastaların 1/3 ünde bu antikor bulunmayabilir. Diğer bulgularla birlikte değerlendirildiğinde faydalı bir testtir. Testin pozitif olması Romatoid Artritinizin olduğu anlamına gelmez. Romatoid faktör miktarı bir rakamla belirtilir. Ankilozon spondilit, reaktif artrit denilen enflamatuar artrit tipinde bu test negatiftir. Antinükleer Antikorlar (ANA) Bazı artrit türlerinde kanda bu antikorlar bulunur. Bunlar genellikle eklemler dışındaki bazı vücut organlarını (böbrekler gibi) etkileyen hastalıklardır. Antinükleer antikorlar, Sjögren sendromu ve skleroderma gibi bağ dokusu hastalıklarında sıklıkla görülürler ve bu test özellikle lupusun (sistemik lupus eritematosus, veya SLE) görüntülenmesi son derece uygundur. Doğru tanı koymaya yardımcı olmak üzere çok sayıda antinükleer antikor mevcuttur. Ürat Hepimizin kanında ürat bulunmaktadır. Proteinlerin yıkım ürünüdür ve idrarla atılır. Eğer düzeyi yükselirse, özellikle el ayak eklemlerinde kristal olarak birikebilirler. Bu kristaller gut adı verilen şiddetli enflamasyona neden olur. Kandaki ürat düzeyi teşhise yardımcı olabilir ve tedaviye yanıtı değerlendirmede kullanılabilir. Diğer Kan Testleri Şu Şu ölçümleri yapmak üzere kullanılan diğer testler: - Kompleman (lupusta hastalık aktivitesini gösterir) - İmmünoglobulinler (enfeksiyonlarla savaşmaya yardımcı olur ve bazı hastalıklarda değişebilir) - Artiriti tetikleyebilen çeşitli enfeksiyonlara karşı hareket eden antikorlar Genetik Çalışmalar Bazen tanı koymak için genetik çalışmalar yapılması gerekebilir. Örneğin Ankilozon Spondilit hastalığı ile ilişkili olabilecek HLA B27 nin olup olmadığına bakılabilir. Çoğu vakalarda genetik çalışmalar faydalı değildir. Dikkat: Eğer doktorunuz tarafından, ilaç etkilerinin gözlenebilmesi için bir takım kan testleri yaptırmanız gerektiği söylendiyse bunları yaptırmanız son derece önemlidir. Röntgen Filmleri Eklem ve kemiklerinizin görüntülenmesi için röntgen filmleri en çok kullanılan testlerdendir. Röntgen filmleri hastanenin özel bir bölümünde (radyoloji), size vücudunuzun hangi kısmının filminin çekileceğini söyleyen teknisyenler tarafından çekilir. Göğüs hastalıklarının artrit ile bağlantılı olduğu düşünüldüğünden romatoloji bölümlerine gelen hastalardan genellikle röntgen filmi istenir. Filmin çekilmesi için X ışınları vücudunuzdan geçirilerek ve röntgen filminde toplanır. Bu

4 film daha sonra basılır ve izlenir. Standart flimler kemik dışı dokulardaki problemleri nadiren gösterirken ana kemik moleküllerini göstermede özellikle iyidirler. Bunun sonucunda, artrit oluşumunun ilk evresi çok iyi gözlenemeyebilir. Fakat, doktora kemikteki hasar görmüş bölgeler gibi artrit tanısı koymada yardımcı olabilecek öğeleri gösterebilirler. Normal bireylerde kemiklerin röntgen görüntüsü değişkendir ve yaşla beraber, bu görüntülerde değişiklikler meydana gelebilir. Örneğin, ağrıları olmayan kişilerde bile yaşa bağlı değişiklikler röntgen filmlerinde görülebilir. Sıklıkla eklem içinde veya çevresinde şiddetli enflamasyona rağmen röntgen filmleri normal olabilir. Buna ek olarak, röntgen filmlerinde anormallik görülürse de bu ağrı, şişlik ya da tutukluğun nedeni olmayabilir. Bundan dolayı doktorunuz sadece röntgen filmlerine dayanarak değil fizik, muayene ve diğer testlerle birlikte değerlendirme yapılacaktır. Diğer Görüntüleme Yöntemleri Eklem ya da standart röntgen filmi yanında film çekmek ve röntgen filmi kullanmak için farklı görüntüleme metotları mevcuttur: Bu film kemiklere şiddetli hasrı göstermektedir. Artrografi: Röntgen filmini daha ayrıntılı görmek için ekleme bir miktar boya enjekte edilir. Bazen de boya damar içine enjekte edilerek dolaşım değerlendirilebilir (buna arteriyogram veya venogram adı verilir). Bilgisayarlı Tomografi (CT) Bu yöntem, vücut bölümleri ya da dilimlerinin görüntülerini kaydeden x-ışınları kullanır. Bu çok sayıda görüntü daha sonra bir bilgisayar aracılığıyla kesitsel resimlere dönüşür. Bilgisayarlı tomografi iskeletin ayrıntılı biçimde görüntülenmesini sağlar, fakat aynı zamanda sıradan bir röntgen filminde görülmeyecek kaslar gibi diğer dokuların da görülmesini sağlar. İzotop Kemik Tarama İzotop gama ışını denilen bir kimyasal türü yayan kimyasaldır. İzotopun küçük bir miktarı kana verilir ve kemikler tarafından alınır. Gama ışınları özel bir kamerayla tutulur ve bu bilgi kemiğin hangi bölgelerinde enflamasyon olduğunu gösteren bir görüntü oluşturan bilgisayara gönderilir. Verilen radyasyon dozu oldukça azalır ve hızlı bir şekilde idrarla atılır. Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) Güçlü bir manyetik alanda yüksek frekanslı radyo dalgalarını kullanır. Radyo dalgaları vücut dokularında su molekülleri ile etkileşir ve geri dönen sinyaller bilgisayar ile işlenerek vücut görüntülemesi sağlanır. MRI röntgen filmi ile tespit edilemeyen özellikle kıkırdak tendonlar ve sinirler gibi yumuşak dokuların görüntülenmesini sağlar. MRI sıklıkla yumuşak dokulardaki erken ve küçük bozuklukları tespit etmek için kullanılır. Enflamasyon bulguları da görüntülenir. Özellikle omur ve diz için faydalıdır. MRI görüntüleme bireyler arsında farklılık gösterir ve çoğunluğu normaldir ve sonucun isteği yapan doktor tarafından değerlendirilmesi önemlidir.

5 Dual Enerji X Işını Absorbsiometre (DEXA) Bu görüntüleme yöntemi kemik yoğunluğunu ölçmek için kullanılır ve osteoporozun tanı ve takibinde özellikle özellikle faydalıdır. Ultrason Bu görüntüleme yöntemi vücut içindeki görüntüleri oluşturmak için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanır. Eklemlerin ve tendonların çevresinde sıvı toplanıp toplanmadığını görmek için uygulanan yöntem, osteoporoz riskini belirlemek içinde kullanılmaktadır. Sinoviyal sıvı Analizi Bütün hareketli eklemler kayganlık için az miktarda sıvı içerirler. Eğer bu artarsa eklem şişebilir. Bu sıvının incelenmesi enfeksiyonların veya gutun tespitinde önemli olabilir muayene için iğne veya şırınga ile eklemden sıvı alınır. İğne kemiğe değil kemikler arasındaki eklem boşluğuna sokulur. Kan testinden daha fazla can yakıcı değildir. Sıvının alınması rahatsızlık ve şişliğe de iyi gelir. Sıvı daha sonra laboratuarda incelenir. Rengine ve berraklığına bakılır ve mikroskop altında kan hücreleri, kristal ve bakteri için incelenir. Biyopsi Biyopsi vücuttan küçük bir doku parçasının alınmasıdır; bu doku parçası mikroskop altında incelenebilir. Biyopsi vücuttaki hemen hemen her dokuya yapılabilir ve genel ya da lokal anestezi altında gerçekleştirilebilir. Yalnızca, tanı için mutlaka gerekli görüldüğü takdirde yapılır. Bazı artrit türleri vücudun her yerini etkileyebilir. Bunun anlamı doğru tanı koymak uygun tedaviye başlamak için dokunun mikroskop altında incelenmesi gerektiğidir. İdrar Testi İdrar testi tanı koymada ve spesifik ilaç tedavisini kontrol etmede kullanılır. Daha Az Kullanılan Testler Bu testler şunlardır: Artroskopi Diz gibi bir eklemin içine bakmak için kullanılan bir tür teleskoptur. Bu muayene, eklemi doğrudan değerlendirmek, biyopsi yapmak veya menisküs ameliyatı gibi cerrahi işlemler gerçekleştirmek için kullanılır. Ve gerektiğinde lokal veya genel anestezi altında gerçekleştirilebilir. Sinir İletimi Çalışmaları / Elektromiyografi (NSCI/EMG) Bu testler birbirinden farklı olsalar da aynı zamanda yapılırlar. Bu testler, sinir ve kasların doğru çalışıp çalışmadığını değerlendirmek için kullanılmaktadır. Sinir iletimi çalışmaları uyarıların sinirlerden kaslara iletimini ölçerken, EMG bu uyarılar sonucu kasta oluşan elektiriksel aktiviteyi ölçer. Elektirokardiyogram (ECG) Kalbin nasıl çalıştığını görmek için kullanılır. Kalp bazı artrit türleri ile romatizmalardan etkilenebilir. Pulmoner Fonksiyon Testleri (PFT) Bu testler akciğerin nasıl çalıştığını gösteren üfleme testleridir. Akciğerler artritin kendisinden ve nadiren de uygulanan tedaviden etkilenebilir.

6 Geleceğe Bakış Bu kitapçıkta da göreceğimiz gibi günümüzde tıp çalışanları, çok sayıda test ile farklı tekniklere sahiptir. Bazıları ucuz ve kolay uygulanabilirken diğerleri pahalı ve özel merkezlerde yapılıyor olabilir veya bekleme süresi uzun olabilir. Çalışanlara artrit tanısı ve takibini yapmada yardımcı olmak üzere çalışmalar da yapılmaktadır. Sizin de desteğinizle Artrit Araştırma Kampanyası (arc) bu araştırmaları desteklemeye devam edecektir. Terimler Anestezik : Algı azaltıcı ilaç. Lokal anestezikler ile vücudun belli bir kısmının algısı azaltılır. Genel anestezik ile hastanın şuuru kapanır. Antijenler : Vücudun yabancı ya da potansiyel olarak tehlikeli olarak algıladığı maddelerdir. Antijenler vücutta antikor tepkisinin ortaya çıkmasına neden olur. Kompleman : Kanda bulunan bir enzim sistemidir. Enzim, vücutta biyolojik reaksiyonun ortaya çıkmasına neden olan maddedir. Kompleman basamaklı bir enzim sistemidir, bunun anlamı reaksiyonların başlamasını sağlamak üzere farklı enzimlerle birbiri ardına aktif hale geçiyor olmalarıdır. 19 farklı proteinden oluşan kompleman sistemi yabancı maddelerin veya mikroorganizmaları zararsız hale dönüştürerek fakat aynı zamanda enflamasyon oluşmasını sağlayarak vücudun savunma sisteminde önemli bir rol oynar. Kan, komplemanın başlıca elemanlarınının ne kadarının kanda bulunduğunu bulmak bulmak için test edilir. Hemoglobin : Kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunur ve kana rengini veren pigmenti içerir. Oksijenle birleşip ayrışabildiğinden oksijenin vücutta taşınmasına yardım eder. HLA B27 ( İnsan lökosit antijeni ) : HLA-B ailesine ait HLA genlerinden biridir. HLA- B27, ankilozan spondilit hastalarında tek belirleyici olmasa da bu durumdaki hastaların %95 inde bulunur. Fakat genel nüfusun da %8 inde mevcuttur. Reaktif artrit ve psöriyatik artrit gibi diğer hastalıklar da HLA-B27 ile ilişkili olabilir. İmmünoglobulinler : Belirli enfeksiyonlara karşı bağışıklıktan sorumlu olan bir kan proteini kategorisidir. Plazma (kan plazması) : İçinde kan hücrelerinin bulunduğu açık renkli bir sıvıdır. Mineral tuzlar, protein ve eser elementler içerir. Radyografi Teknisyeni : Röntgen film (radyograf) çekiminde uzmanlaşmış kişi. Translated, with permission, from the booklet ' Blood Tests and X-Rays' 6004/BLOOD/04-2 published by the Arthritis Research Campaign, United Kingdom ( The translation was carried out by RAED, not by the Arthritis Research Campaign. RAED is responsible for the accuracy of this translation.

7 English edition: Pelin Sakalsız-Ödağacıoğlu Scientific edition: Dr. A. Dinç Kaynak: