YÜKSEKÖĞRETİMİN FİNANSMANINDA ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR. 1. Grup. Ömer Erdem KODAL Bursa 2012

Transkript

1 YÜKSEKÖĞRETİMİN FİNANSMANINDA ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR 1. Grup Ömer Erdem KODAL Bursa 2012

2 SUNUM PLANI 1 Kavramsal Çerçeve 2 Yabancı Ülke Uygulamaları 3 Türkiye deki Durum 4 Öneriler ve Sonuç

3 Yükseköğretim Nedir? Türk Dil Kurumu na Göre; Üniversiteleri yönetmek görevini ve sorumluluğunu taşıyan birimlerden oluşan kuruluş. Ortaöğretimi bitirenlere, üniversite, akademi vb. eğitim kurumları tarafından planlanıp uygulanan öğretim.

4 Yükseköğretim Nedir? 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu na Göre; Milli eğitim sistemi içinde, orta öğretime dayalı, en az dört yarıyılı kapsayan her kademedeki eğitim - öğretimin sisteminin tümüdür.

5 Yükseköğretim Nedir? Yükseköğretim, genel anlamda, toplumun insan gücü ihtiyacını karşılamak, kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlamak, bilimsel araştırmalar yoluyla toplum sorunlarının çözüme kavuşturulmasına yardımcı olmak görevlerini üstlenmiş kurumlar ve kurallar bütünüdür.

6 Yükseköğretim Nedir? Eğitim ve yükseköğretim, kullanıldıkça tükenmeyen veya eskiyip kullanılmaz hale gelmeyen ve insanın hayatı boyunca giderek artan ölçüde yararlandığı bir mal dır. Kişinin ekonomik, teknolojik ve sosyal çevresi geliştikçe ve karmaşık bir hale geldikçe eğitimin önemi artmakta ve talebi yükselmektedir.

7 Yükseköğretimin Amacı Nitelikli insan gücü yetiştirmek İnceleme ve araştırma yapmak Araştırma sonuç ve önerilerini paylaşmak Bilgi ve teknoloji üretmek Sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlamak

8 Finansman Nedir? Türk Dil Kurumu na Göre; Bir girişime, o girişimin işleyebilmesi, gelişebilmesi için gereken para ve krediyi sağlama işi. Mali imkan sağlama.

9 Yükseköğretimin Finansmanı Yükseköğretim kurumlarının faaliyetlerini sürdürebilmesi için gereken kaynaklar ve bu kaynakların temin edilmesi için gerçekleştirilen yöntemlerin tamamına yükseköğretimin finansmanı denmektedir.

10 Yükseköğretimin Finansmanı Yükseköğretim ile bu hizmetten yararlanan kişilerin doğrudan bir fayda sağlanmasının yanı sıra toplum da bu hizmetten dolayı bir fayda elde etmektedir. Ayrıca yükseköğretimin faydası bölünebilen, pazarlanabilen olduğundan ve ayrıca fiyatlandırılabildiğinden yükseköğretim hizmeti yarı kamusal mal ve hizmetler içerisinde değerlendirilmektedir.

11 Yükseköğretimin Finansmanı Bu nedenle de çoğu ülkede yükseköğretimin finansmanı merkezi yönetimin yanında, bu hizmetten yararlananlar tarafından yada başka kaynaklar tarafından da paylaşılmaktadır.

12 Yükseköğretimin Finansmanı Çeşitli ülkelerdeki yükseköğretimin finansmanına bakıldığında; ülkenin eğitime bakışına, uygulanan ekonomik politikalara ve gelişmişlik düzeyine göre farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Bazı ülkelerde öğrenci kaynaklı finansman yönteminin ağırlık kazanarak öğrencilerden alınan ücretler ile hizmet sunulmakta iken bazı ülkelerde de kamusal finansman yöntemi ağır basmakta ve yükseköğretim sisteminin giderleri ağırlıklı olarak devletlerce karşılamaktadır.

13 Yurtdışı Örnekleri ABD; dünya ülkeleri arasında eğitimin finansmanında özel kaynak kullanımı bakımından en yüksek paya sahip ülkelerden biridir. Eğitimin tüm aşamalarında, eğitim harcamalarının ortalama % 32 si özel kaynaklarla karşılanmaktadır. Diğer taraftan eğitime ayrılan toplam kaynağın toplam kamu harcamaları içerisindeki oranı ise % 15 civarındadır.

14 Yurtdışı Örnekleri Almanya; yükseköğretimin finansmanı temel olarak kamu kaynaklarına dayanmaktadır. Yükseköğretim kurumları eyaletler tarafından yönetilen bir kamu kurumu olarak algılandığı için yükseköğretim kurumlarının cari harcamaları eyalet bütçeleri tarafından karşılanmaktadır.

15 Yurtdışı Örnekleri Fransa; Devlet üniversitelerinin finansmanının büyük bir bölümü merkezi yönetim tarafından karşılanmaktadır. Özel yükseköğretim kurumları da, iki taraf arasında yapılan sözleşmeler yolu ile belirli miktarlarda devlet tarafından finanse edilebilmektedir.

16 Yurtdışı Örnekleri Japonya; Yükseköğretimin finansmanında karma bir model uygulanmaktadır. Merkezi yönetimin yanında yerel yönetim, ulusal bağış programı ve Japon burs fonu ile de finansman sağlanmaktadır. Bunun yanında belirli bir oranda harç da alınmaktadır.

17 Türkiye'deki Durum Türkiye'de ise nispeten karma bir model uygulanmaktadır. Devlet Üniversitelerinin bütçeleri, bağlı bakanlık olması nedeniyle mevzuata göre Milli Eğitim Bakanlığı bütçesi ile birlikte değerlendirilmektedir. Ancak son zamanlarda bu yapı oldukça esnetilmiş olup, bütçelerin neredeyse herhangi bir bağlantısı kalmamıştır. Finansmanın da büyük kısmı merkezi yönetimin katkısı (hazine yardımı) ile sağlanmaktadır. Sayıları yüzü geçen devlet üniversitelerinin bütçeleri, Milli Eğitim Bakanlığı bütçesinin yaklaşık % 25'ini oluşturmaktadır.

18 Türkiye'deki Durum

19 Türkiye'deki Durum Tablo'da da görüldüğü gibi Üniversitelerin bütçesi son yıllarda tutar olarak bir artış göstermesine rağmen; Milli Eğitim Bakanlığı bütçesi içerisindeki payında fazla bir değişiklik olmamıştır. Oysa ki 2006 yılında 53 üniversite varken bugün bu rakam 2 katına çıkmıştır. Ayrıca Üniversitelerin, Merkezi Yönetim Bütçesi içindeki payı önceki yıllarda % 3 düzeyinde iken, 2011 yılında bu oran % 4'e çıkmıştır.

20 Türkiye'deki Durum 2547 sayılı Kanunun 55'inci maddesinde gelir kaynakları, 56'ıncı maddesinde mali kolaylıklar ve 58'inci maddesinde döner sermaye gelirleri ile bu gelirlerin nasıl kullanılacağına ilişkin hükümler sıralanmıştır. Ayrıca sonradan eklenen ek maddeler ile, sınırlı miktarda bazı gelirler de konulmuştur. Yaz okulu, kira gelirleri vb.

21 Yükseköğretim Gelirleri Her yıl bütçeye konulacak ödenekler Kurumlarca yapılacak yardımlar Alınacak harç ve ücretler Yayın ve satış gelirleri Taşınır ve taşınmaz malların gelirleri Döner sermaye işletmelerinden elde edilecek karlar Bağışlar, vasiyetler ve diğer gelirlerdir

22 Türkiye'deki Durum Söz konusu gelirler arasında en büyük pay, merkezi yönetim katkısı yani hazine yardımlarıdır. Bu oran hemen her üniversitede toplam bütçenin % 80'inden fazlasını oluşturmaktadır.

23

24 Türkiye'deki Durum Böyle bir durum ise Üniversitelerin merkezi yönetime hem idari hem de mali bağlılığını göstermektedir. Oysaki günümüzde hemen her konuda olduğu gibi rekabet, kalite, verimlilik, ademi merkeziyet ve benzeri çağdaş kavramlar yükseköğretim için de geçerli olmuştur. Bu nedenle de üniversitelerin mali yapılarını güçlendirmek ve özerkliklerini arttırmak kaçınılmaz olmaktadır.

25 Model Önerileri 1 - Eğitime katılanların, katılım payının arttırılması yılı bütçe rakamları itibariyle öğrencilerden alınan katılım payının toplam bütçe içindeki payı yaklaşık % 11,02'dir. Bu oranın en azından %30'lara çıkarılması gerekmektedir. Bunun yanında ise burs, kredi vb. imkanlar mutlaka genişletilmeli, ihtiyacı olan öğrencilere karşılıksız veya uzun vadeli seçenekler sunulmalıdır.

26 Model Önerileri 2 - Harç ücretlerinin üniversitelerin kendilerince belirlenmesi. Mevcut uygulamada üniversiteler Bakanlar Kurulunca belirlenen harç miktarları ancak % 30 oranında arttırabilmektedir. Üniversiteler kendi harç miktarlarını kendileri belirleyebilmeli ya da en azından mevcut oran arttırılmalıdır. Böylece rekabetçi bir ortamda sağlanabilecektir.

27 Model Önerileri 3 Hazine yardımlarının blok halinde ve nesnel standartlar çerçevesinde verilmesi.

28 Model Önerileri 4 - Elektrik, su, ısınma vb. zorunlu giderlerde muafiyet veya indirim uygulanması. Özellikle elektrik, su, yakıt gibi zorunlu giderler üniversitelerin 03 cari giderler ödeneğinin yaklaşık %25'ine karşılık gelmektedir. Bu giderlerde sağlanacak indirim ya da muafiyetler önemli kaynak sağlayabilecektir. Bunun yanında üniversitelere kendi enerji kaynaklarını yapması ve satması konusunda teşvikler verilmelidir.

29 Model Önerileri 5 - Yapılan ödemelerden kesilen vergilerin üniversitelere kalması için gerekli düzenlemelerin yapılması. Üniversiteler 03 cari giderler ödeneğinin yaklaşık % 40'ını damga ve gelir vergisi ile KDV tevkifatı olarak defterdarlıklara ödemektedirler. Bununla ilgili bir muafiyet ya da en azından indirim sağlanması düşünülebilir.

30 Model Önerileri 6 - Elde edilen kaynakların yatırım amaçlı olarak kullanılmasını sağlamak. Üniversiteler gelir fazlası, net finansman fazlası yada yedek ödenek gibi kaynaklarının büyük bir kısmını cari ve zorunlu giderlere kullanmaktadırlar. Oysa söz konusu kaynakların yatırım amaçlı kullanılması için gerekli önlemlerin alınması yada bunun teşvik edilmesi öz kaynakların verimli kullanımını sağlayacaktır.

31 Model Önerileri 7 - Daha esnek bir bütçe modeline geçilmesi. Bu kapsamda tüm ödeneklerin daire başkanlıklarında toplanması yada 03 kodundaki cari ödeneklerde ekonomik sınıflandırmaya gidilmemesi verimliliği sağlayabilir. Tüm harcama birimlerinin aynı mal ve hizmet alımlarında büyük tutar farklılıkları ortaya çıkmaktadır(örneğin kırtasiye alımları). Oysa İMİD yada SKS tarafından ihale ile alınması maliyetleri düşürecektir. Ayrıca tavan uygulamasında bir önceki yıl ödeneğinin belli oranda arttırılması da üniversiteler için olumsuz bir yapılanma olup daha nesnel standartlar belirlenmelidir.

32 Model Önerileri 8 - Farklı bakanlıklardan ödenek alınabilmesini sağlamak sınırlı uygulamaları yaygınlaştırmak Örneğin spor yatırımları için Gençlik ve Spor Bakanlığından, belli projeler için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından ve benzeri gibi farklı işler için farklı bakanlıklardan ödenek alınabilmesinin yolu açılmalıdır.

33 Model Önerileri 9 Sanayi ve müteşebbisler ile işbirliğinin arttırılması. Mevcut durumda üniversiteler şartlı bağış alabilmektedirler. Ancak bu tür bağış çoğu zaman hiç olmamakta yada çok sınırlı düzeyde kalmaktadır. Bu nedenle sadece şartlı bağış değil her türlü bağışın da kolaylıkla yapılabilmesi ve yaygınlaşması için gerekli imkanlar sağlanmalıdır.

34 Model Önerileri 10 Teknoparkların yaygınlaştırılmasının teşvik edilmesi. Mevcut durumda bazı üniversitelerde teknoparklar bulunmaktadır. Her üniversite için bu tür yatırım alanların kurulması ve kaynak sağlanması önemli bir faktör olacaktır.

35 Model Önerileri 11 Döner sermaye işletmelerinin piyasaya daha etkin bir şekilde girmesi elde edilen gelirlerin dağıtımında etkinlik sağlanması. Mevcut durumda çoğu üniversitelerde döner sermaye bütçeleri yalnızca hastane bütçelerinden oluşmaktadır. Ancak döner sermaye gelirlerinin çeşitlendirilmesi ve elde edilen gelirlerin daha çok yatırım amaçlı kullanılması finansman açısından olumlu bir etki yapacaktır.

36 Model Önerileri 12 Kalkınma ajanslarıyla işbirliği teşvik edilmeli - kaynak aktarımı ile ilgili yönetmelik bir an önce çıkarılmalıdır. Mevcut durumda kalkınma ajansları akademik kadroya ve dolayısıyla üniversitelere önemli imkan sağlamaktadır. Ancak söz konusu projeler için kurum katkısının üniversitelerce karşılanmasına ilişkin beklenen yönetmelik henüz çıkmamıştır.

37 Model Önerileri 13 TÜBİTAK, BAP ve benzeri projelere verilen kaynakların arttırılması. Mevcut durumda özellikle TÜBİTAK tarafından sağlanan kaynaklarda son yıllarda önemli gelişmeler sağlanmıştır. Bunun yanında BAP, AB, SAN-TEZ gibi projelere verilen desteğin arttırılması ya da yeni proje imkanları sağlanması önemli bir finansman kaynağı olacaktır.

38 Model Önerileri 14 Öğrenci sayısının sabitlenmesi yada üniversitelerin kendi sayılarını belirleyebilmesi sağlanmalı. Üniversiteler mevcut bölümlerin kontenjanını arttırmak ve yeni akademik birimlerin kurulmasını istemektedirler. Bunun en önemli nedeni ise öz gelirlerin arttırılmasını sağlamaktır. Ancak bu şekilde genişlemeye karşın tavan uygulaması nedeniyle bütçe rakamları aynı hızla artmamaktadır.

39 Model Önerileri 15 Öğretim elemanlarının ders yüklerinin azaltılması. Mevcut durumda akademisyenler günün neredeyse tamamında derslere girmektedirler. Ders yüklerinin azaltılması ile daha fazla araştırma yapılmasına, proje üretilmesine ve dolayısıyla kaynak sağlanmasına neden olacaktır. Buna karşın ek ders ücretlerinin kaldırılarak maaşlarda iyileştirme yapılması ve mecburi ders yüklerinin arttırılması da düşünülebilir.

40 Model Önerileri 16 Yerel dinamiklerin üniversite yönetimde aktif rol alması. Bu bağlamda 2547'de köklü değişiklikler yapılarak mütevelli heyeti kurulması düşünülebilir. Söz konusu heyette kurum temsilcileri yanında belediye başkanı, vali, ticaret ve sanayi odası başkanı, sendika temsilcisi, öğrenci temsilcisi vb. kişiler yer alabilir. Böylece yerel dinamiklerin üniversite ile işbirliği modeliyle, kaynakların daha verimli kullanılması sağlanabilir.

41 Model Önerileri 17 Üniversitelerin yaptıkları araştırmalarla elde ettiği ürünün piyasaya arzı konusunda şirket kurulmasına izin verilmesi için yasal zemin hazırlanması. Buna karşı görüş olarak da üniversitelerin görevi eğitim öğretim olduğundan şirketleşme olamayacağı belirtilmiştir.

42 Model Önerileri 18 Üniversitelerin sahip olduğu potansiyel bakımından eğitim ve araştırma üniversiteleri olarak ayrıştırılması ve finansmanında buna uygun hale getirilmesi

43 Model Önerileri 19- Üniversite bütçeleri merkezi yönetim bütçe kapsamından çıkarılmalıdır. Bu şekliyle torba bütçe uygulamasından vazgeçilmelidir.

44 Strateji Geliştirme birimlerinin sorunlarının çözülmesi dileğiyle teşekkürler...