Uluslar yıllar boyunca insan gibi yaşamak için çeşitli özgürlükler ve haklar uğruna

Transkript

1 Uluslar yıllar boyunca insan gibi yaşamak için çeşitli özgürlükler ve haklar uğruna savaşmıştır. Bu savaşlar daha önce uygulanmamış yeni rejimler türetmiş, var olan rejimleri iyileştirmiş ya da süregelen rejimleri yerle bir etmiştir. Geçmişten günümüze devam eden bu savaşların önderleri arasında Muammer Kaddafi de yer almaktadır. Kabilesinin de desteği ile var olan rejimi devirmiş ve Cemahiriye Sistemi nin kurulması için çalışmıştır, bu konuda başarılı olmuştur. Sömürgeciliğe, ırkçılığa ve baskıcılığa karşı çıkmak üzere Libya da var olan rejimi yıkmış olan Muammer Kaddafi; 2011 de kendi rejiminin yıkılışına tanık olmuş ve daha sonra da linç edilerek öldürülmüştür. Kendisi lider olarak tanımlanabileceği gibi diktatör, kardeş lider, devrim lideri, kılavuz olarak da tanımlanabilir. Kaddafi devlet üzerinde otoriter rejimini sürdürürken aynı zamanda neredeyse hiçbir Arap liderinin denemeye kalkışmadığı reform çalışmalarını yapmıştır. Yaptığı reformlar güç dengesine yansımadıysa bile, sivil halkın hoşnutsuzluğunun azaltılması hedeflenmiştir. Askeri kişiliğini siyasi bir mertebeye çıkaran Kaddafi 40 küsur yıl kadar Libya yı devlette resmi bir pozisyonda olmadan hâkimiyeti altında tutmuş ve Libya nın meşru temsilcisi olarak tanınmıştır. Kaddafi, 2011 yılına kadar devam eden Libya liderliğinde birçok sorun ile karşılaşmıştır. Uzun yıllar boyunca sömürgeci ülkelerin baskısı altında yaşayan ve bağımsızlığı bir süre tanımayan Libya, sonraki süreçte bağımsızlığına kavuşmuştur. Fakat yine de birçok rejime ev sahipliği yapmıştır. Ülkedeki rejim değişikliklerinden biri olan Kaddafi Libyası ; İslami Sosyalizmi, Arap Birliği ni, bağımsız ülkelerle birlik olmayı; ırkçılık, sömürgecilik ve toplumsal baskıya karşı koymayı amaçlamıştır. Ancak Kaddafi nin ülke yönetiminde yoğunlukla kendi kabilesine ve yandaş kabilelere yer vermesi, ülkenin petrol ve doğal gaz

2 gibi yeraltı kaynaklarından elde ettiği gelir patlamasının sadece üst tabakadaki yurttaşlara yansıması, bu yüzden de alt tabaka ve üst tabaka arasında orta düzeyin oluşamaması, ekonomik sorunların neden olarak kullanılıp fakir kalan halkın emperyalist dış güçler tarafından stimüle edilmesi sonucu ortaya çıkan kelebek etkileri ile Kaddafi rejimi muhalif güçler tarafından mimlenmiştir. Kaddafi nin yaşadığı problemler bunlar ile sınırlı kalmamıştır. Muhalif güçlerin dış güçler tarafından desteklenmesi ile oluşan isyan büyük boyutlara ulaşmış, can ve mal kaybına sebebiyet vermiştir. Ülke üç gruba ayrılmıştır; muhalifler, iktidar ve sivil halk. Ülkede oluşan muhalif gruplar çeşitlenmiş ve nitelik kazanmıştır. Kendilerine teçhizat destekleri geldiği zamanda bile muhalifler, isyanlar süresince Kaddafi rejimine baskın gelememiştir. Ülkede zarar gören silahsız sivil halk dış güçler( BM, NATO, ABD,...vb) tarafından korunmaya çalışılmıştır fakat bu insani yardımlar amaçlarından sapmış ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin 1973 sayılı kararı her bir yandan çekiştirilerek farklı yorumlanmıştır. Kararın her şeyden önce asıl olarak yetki verdiği konu sivillere insani yardım ulaştırılmasıdır. Ne var ki bu konu savaşın arka planında kalmıştır. Ülkede diktatörlük olarak tanımlanan rejime karşı olan muhalif güçlere yapılan destek, 1973 sayılı karara bağlanmış ve bu destek kapsamında ülke içi karmaşa halinde silahlı taraflardan birine yardım etmek net bir şekilde egemen bir devletin iç işlerine müdahale kapsamına girer ki Birleşmiş Milletler Anlaşması böyle bir müdahaleyi yasaklamaktadır. 1 Libya daki Arapların yaklaşık %85 i kabile olarak örgütlenmiştir. Kaddafi, izlediği politikada kabile yapısı ile birlikte siyasi mevkilerde yoğun bir şekilde kendi kabilesinin ve kardeş kabilelerin konumlandırılmasına özen göstermiştir. 1 BM Anlaşması madde 2/7 de Anlaşma nın hiçbir hükmü, Birleşmiş Milletler e herhangi bir devletin kendi iç yetki alanına giren konulara müdahale yetkisi vermediği gibi, üyeleri de bu türden konuları Anlaşma uyarınca bir çözüme bağlamaya zorlayamaz; ancak bu ilke, VII. Bölüm de öngörülmüş olan zorlayıcı önlemlerin uygulanmasını hiçbir biçimde engellemez.

3 Kaddafi nin kişisel ve kurumsal desteği ülkedeki kabile yapılanmasıdır. Kendisi, askeri ve siyasi nüfuzunu güçlendirmek ve bu nüfuzunu ülke genelinde pekiştirmek amacıyla kabile desteğine ciddi bir şekilde önem vermiştir. Kaddafi, ülkesindeki güç dengelerinde kabile desteğine her zaman dikkat etmiş ve maddi mükâfatlar ile kendi bünyesine bağlı kıldığı kabilelerle ittifak içerisine girmiştir. Kaddafi çevresine ilk olarak kendisi ile kan bağı bulunanları yerleştirmiştir. Ailesi minik çaplı isyanların bastırılmasında ve rejimin muhafaza edilmesinde çok önemli bir kilit noktada yer almıştır. Güç piramidinde kendisinden sonra yerleştirdiği aile fertleri ve kabilesi; Kaddafi nin ülkenin doğusunda kalan kabilelere nüfuz edememesi ve diğer kabilelerden göremediği destek sonucu doğan güvensizlik hissini bastırmaya yardımcı olmuştur. Kabilesi kendisine sadık bir çevre oluştururken, kardeş kabilelerden bazıları isyan sürecinde Kaddafi rejiminde muhalif tarafa geçmiştir. Bu taraflar arası geçişler, kabileler arasında rekabete yol açmıştır ve bir süre sonra rakip kabileler örgütler kurarak rejime karşı bir güç duvarı oluşturmuştur. Kaddafi, aynı kabilede olmasalar da İslami Sosyalizm i benimseyen kişiler tarafından destek görmüştür. Libya İç Savaşı olarak adlandırılan isyanlar sürecinde Kaddafi, hem bazı avantajlara hem de dezavantajlara sahiptir. Savaş süresince muhalifler her ne kadar destek görmüş de olsa Kaddafi rejiminin teçhizatını bastırabilecek gücü bulamamıştır. NATO gibi örgütlerin olaya dahil olmasıyla, muhalif güçler hedeflerine ulaşmışlardır. Kaddafi, ülkesindeki petrol ve doğal gaz yataklarını bulduktan ve ihracatını yaptıktan sonra elde ettiği gelirle, üst tabaka yurttaşlara himet vermiş ve cephanesini doldurmuştur. Yurtdışından aldığı silahlarla rejiminin temellerini güçlendirmiştir. Öyle ki İç Savaş sonrasında evinin yağmalanıp harap edilmesi sonucu ortaya çeşitli füzeler çıkmıştır. İsyancılar Kaddafi nin altın tabancasıyla, füzeleriyle fotoğraf çekilip

4 rejiminin geldiği durumu gözler önüne sermektedir. Buradan da anlaşılabileceği gibi ülkenin ekonomik gelirlerini sorunun çözümü için kullanmıştır ki bu ekonomik gelirlere ulaşabilmek bu noktada bir avantajdır. İslam Devletlerinin bazılarının desteği de b u konuda Kaddafi rejimine yardımcı olmuştur. Bir rejimi yıkıp başa geçmesi, en başından beri şiddet yanlısı bir görünüme sahip olduğunu düşündürtmüştür. Bu noktada yasal bir süreç yerine güçlü olan rejimin kazanması gibi bir politika izlemesi Libya nın yeni lideri olan Kaddafi yi korkutucu bir kişilik olarak dünyaya tanıtmıştır. Afrika ülkelerinin arasından sıyrılmıştır fakat İç Savaş dönemindeki gerginlikler, diplomatik yönden barışçıl bir geçişe ev sahipliği yapmamıştır. Kaddafi rejimini deviren muhalifler; görüşmelerde, bir daha böyle bir diktatörlüğün meydana gelmesi sonucu Kaddafi ye yapılanların aynısının o şahsa yapılacağını söylemekten kaçınmamıştır. Dezavantajlar olarak ise kabilelerin birbirlerine düşmanlığı, darbe girişimlerini onaylamayan ülkeler tarafından Kaddafi nin gördüğü tepki, ülkenin sürekli olarak sömürülecek bir yapı olarak görülmesi, amaçlanan hedeflerin doğru yerlere ulaşmaması(alt tabak-üst tabaka ayrımı) gibi durumlar örnek gösterilebilir. Muammer Kaddafi kardeş kabilelerinin desteğini isyan sürecinde de büyük ölçüde almıştır. Fakat Avrupalı devletler tarafından başından beri pek hoş karşılanmayan darbe girişimi sonucu başa geçtiği için Kaddafi, bu tip ülkelerin desteğini alamamıştır. İsyan sürecinde yapılan diplomatik görüşmeler sonucu verim alınamamış ve askeri sürece geçmek için nedenler gösterilmiştir. Ayı zamanda Kaddafi nin savaş uçakları ve paralı askerleri ile halka ateş açtırması ve ölenlerin sayısının binlerle ifade edilmesi, diplomatik süreçten ziyade askeri sürece geçilmesini haklı çıkarmıştır. Eğer Kaddafi daha olumlu bir politika bulup ülkelerinin desteğini kazansaydı yeni süreç muhaliflere karşı nasıl olurdu, diye düşünmek karmaşa doğurur çünkü şu anki açıdan baktığımızda politikasını değiştirmeyeceğini düşünmek

5 mantıklı gelirken aynı zamanda farklı bir politika izlemeye başlayıp ülkelerin desteğini kazanmak istemesini düşünmek olağan olabilir ve bu dünya için sürpriz bir durum ortaya çıkarır. En başından beri savaşçı ve asker yapılı bir siyaset izleyen Kaddafi nin çözümleri isyan süreci nedeniyle oluşmamıştır. Çözüm sürecinin bu denli askeri bir çatışma içerisinde ısrarla diplomatik oluşu Kaddafi nin çözüm yerine savaşı desteklemesine neden olmuştur. Ülkenin yöneticisi olarak Kaddafi nin, kendi rejimini korumak için bu denli silahlanması muhaliflerin de silahlanma isteğini tetiklemiş ve iki silahlı tarafın birbiriyle savaşı gibi bir süreci başlatmıştır. Sonuç olarak Kaddafi tarafında ve muhaliflerde çözüm oluşmamışken BM ülkeleri diplomatik yollarla bu sorunu halletmeye çalışmışlardır. Kaddafi nin, rejimini korumak amacıyla Cemahiriye Sistemi(Cumhurlar Uygulaması) kurması ve liberal demokrasinin Batı uydurması olduğunu düşünmesi siyasal sorunları ortaya çıkarmıştır. Kabileler arası oluşan rekabetler de muhalif tarafların sayıca güçlenmesine neden olmuş ve rejiminin tepki görmesini günden güne yaklaştırmıştır. Ülkenin lideri olarak silahlanması muhalif kuvvetleri tahrik etmiştir ve tepki çekmesine neden olmuştur. Ekonomik açıdan güçlenilmesine rağmen bu gelişmenin halka yansımaması, halkın rahatsız olmasına neden olmuştur. Lockerbie Faciası nda takındığı tavır dış politikada değişime yol açmış ve Kaddafi yi kimlik arayışına yönlendirmiştir. En başından itibaren yaptığı darbe girişimi nedeniyle tepki gören Kaddafi, bu etiketini değiştirememiştir. Kendisini yol gösterici ve kılavuz olarak görürken dış dünyada ve muhalif güçlerce diktatör olarak tanınmıştır. Eğer, kendisi de asker olan Kaddafi; ülkesinin başına darbe yerine daha az askeri güç içeren bir konumla gelseydi şu an ölü olur muydu veya en azından amaçladığı fikirleri gerçekleştirebilir miydi? diye düşünmemek elde değil.

6