DOKUZ EYLÜL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ PROJE NO: 2006.KB.EGT. 001 MÜZAKERE (PROBLEM ÇÖZME) VE ARABULUCULUK EĞĠTĠM

Transkript

1 DOKUZ EYLÜL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ PROJE NO: 2006.KB.EGT. 001 MÜZAKERE (PROBLEM ÇÖZME) VE ARABULUCULUK EĞĠTĠM PROGRAMININ, LĠSE ÖĞRENCĠ ÇATIġMALARI ÜZERĠNDEKĠ ETKĠSĠNĠN ĠNCELENMESĠ EXAMINING THE NEGOTIATION (PROBLEM SOLVING) AND MEDIATION PROGRAMS EFFECTS ON HIGH SCHOOL STUDETNS CONFLICTS PROJE KOORDİNATÖRÜ Doç. Dr. ABBAS TÜRNÜKLÜ PROJE GRUBU Öğr. Gör. Dr. TARKAN KAÇMAZ Öğr. Gör. Dr. EBRU ĠKĠZ Uzm. DĠLARA SÜNBÜL Uzm. HATĠCE ERGÜL D.E.Ü. ANLAġMAZLIK ÇÖZÜMÜ ARAġTIRMA VE UYGULAMA MERKEZĠ

2 ÖZET Bu araģtırmanın üç temel amacı bulunmaktadır. AraĢtırmanın birinci amacı, lise birinci sınıflarında kiģiler arası çatıģmaların ve anlaģmazlıkların yapıcı, onarıcı ve barıģçıl yönetimi için kültürümüze uygun, öğrencilere uygulanacak kiģiler arası çatıģmaların çözümünde Müzakere (problem çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programı geliģtirmektir. Bu program liselerde öğretmenler tarafından, kendi baģlarına uygulayabilecekleri Ģekilde bir el kitabı olarak geliģtirilmiģtir. Program öğretmen ve öğrenci kitabı biçiminde iki ayrı kitap (öğretmen kitabı ve öğrenci uygulama kitabı) olarak oluģturulmuģtur. AraĢtırmanın ikinci amacı, geliģtirilen eğitim programının öğrenciler üzerindeki etkisini ölçmektir. Bu amaca ulaģmak için Müzakere (problem çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programının, çatıģma çözüm eğilimleri, atılganlık düzeyleri, saldırganlık düzeyleri, öfke kontrol düzeyleri ve özsaygı düzeyleri gibi kiģisel özellikleri üzerindeki etkisi ölçülmektedir. AraĢtırmanının üçüncü amacı ise, kiģiler arası çatıģmaların çözümünde akran arabuluculuğunu, bir sorun çözme modeli olarak lise düzeyinde uygulayarak, karģılaģılan somut ve gerçek öğrenciler arası çatıģmaların üzerinde etkililiğini ölçmektir. Bu çalıģmada, Müzakere (Problem Çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programının, ortaöğretim dokuzuncu sınıf düzeyindeki öğrencilerin çatıģma çözme becerileri üzerindeki etkisini incelemek amacıyla, temel araģtırma deseni olarak ön-test - son-test kontrol gruplu yarı deneysel desen kullanılmıģtır. Deneysel çalıģma, 482 öğrenci ile çalıģılarak gerçekleģtirilmiģtir. Öğrencilerin %62.6 sı (302) deney grubunda, %37.4 ü (180) ise kontrol grubunda bulunmaktadır. ÇalıĢma grubunu oluģturan öğrencilerin cinsiyetlerine göre dağılımı incelendiğinde, deney grubunun %57,95 i, kontrol grubunun %50.0 ı kız öğrencilerden oluģurken; deney grubunun %42.05 i, kontrol grubunun %50.0 ı erkek öğrencilerden oluģmaktadır. ÇalıĢma grubu genel olarak değerlendirildiğinde grubun %54.98 i kız, %45.02 si erkek öğrencilerden oluģmaktadır. AraĢtırmanın bağımlı değiģkenleri öğrencilerin çatıģma çözüm eğilimleri, öfke kontrolü, özsaygı düzeyi, atılganlık düzeyi, saldırganlık düzeyi, arabuluculuk sonuçları ve arabulucu öğrencilerin, arabuluculuk sürecine iliģkin algılarıdır. AraĢtırmanın bağımlı değiģkenlerini ölçmek amacıyla çatıģma çözüm eğilimleri, öfke kontrolü, özsaygı, atılganlık ve saldırganlık ölçeği ile arabuluculuk formu ve yarı yapılandırılmıģ görüģme formu kullanılmıģtır.

3 Kullanılan ölçekler farklı araģtırmacılar tarafından geliģtirilen hazır ölçeklerdir. Buna karģın arabuluculuk formu ve görüģme formu araģtırmacılar tarafından geliģtirilmiģtir. AraĢtırmanın bağımsız değiģkeni Müzakere (problem çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programıdır. Müzakere (problem çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programı, dört temel beceri alanını içeren ve 31 ders saatini kapsayan, 19 etkinlikten oluģan bir eğitim programı olarak geliģtirilmiģtir. Müzakere (Problem Çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programının içerdiği dört ana tema Ģunlardır: KiĢiler arası çatıģmaların doğasının anlaģılması; ĠletiĢim becerileri; Öfke yönetim becerileri; KiĢiler arası çatıģmalarda çözüm becerileri: müzakere ve akran arabuluculuk. Müzakere (Problem Çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programının uygulanmasına, eğitim-öğretim yılı birinci döneminde baģlanmıģtır. Okulun ilk haftası, ölçekler ön-test olarak öğrencilere uygulanmıģtır. Daha sonra proje kapsamında çoğaltılan öğrenci kitapları basılarak, deney grubunda yer alan tüm öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılmıģtır. Bu çalıģmalardan sonra, 14 Ģubede eğitim programı araģtırmacılar tarafından uygulanmaya baģlanmıģtır. AraĢtırmacılar 16 hafta boyunca her bir sınıfa, haftada iki ders saati, derse girerek eğitim vermiģlerdir. Etkinliklerin uygulanması sürecinin tamamlanmasından sonra deney ve kontrol grubunda yer alan dokuzuncu sınıf öğrencilerine ölçekler son-test olarak uygulanmıģtır. Son-test uygulaması ile eğitim-öğretim yılı, birinci yarıyılı projenin eğitim ve nicel veri toplama süreci sona erdirilmiģtir. Ġkinci yarıyılda, deney grubunda yer alan sınıflardan arabulucu öğrencileri seçilmiģtir. YaklaĢık olarak öğrencilerin 1/3 ü arabulucu olarak arkadaģları tarafından seçilmiģtir. Sınırlı sayıda öğrencinin arabulucu olarak seçilmesinin nedeni, bu yaģ grubunda her bir lise öğrencisinin böyle bir beceriye vakıf olmasının güç olacağı düģüncesidir. Arabulucu öğrencilerin, arkadaģları tarafından seçilmelerinin ardından, akran arabuluculuk süreci devreye girmiģtir. Arabulucu öğrenciler, ikiģer kiģilik takımlar halinde, sınıflarında iki hafta boyunca arkadaģları arasında yaģanan çatıģmalarda arabuluculuk yapmıģlardır. Akran arabuluculuk çalıģmaları eğitim-öğretim yılının sonuna kadar iki yıl devam etmiģtir. Arabuluculuk yapan öğrencilerle haftalık nöbetlerinden sonra proje kapsamında geliģtirilen arabuluculuk görüģme protokolü kullanılarak, projenin nitel verileri toplanmıģtır. Arabuluculuk oturumlarını yöneten 24 kız ve 21 erkek öğrenci olmak üzere, toplam 45 arabulucu öğrenci ile yaģadıkları deneyimler üzerine, görüģmeler yaparak nitel veriler toplanmıģtır. AraĢtırmada, Müzakere (problem çözme) ve Akran Arabuluculuk eğitim programının öğrencilerin saldırganlık, atılganlık, özsaygı ve öfke yönetim düzeyleri ile çatıģma çözüm

4 eğilimleri üzerindeki etkisini ölçmek için deney ve kontrol grubundaki tüm öğrencilere ön-test ve son-test olarak uygulanan ölçeklerle toplanan verilerden, programın etkisine yönelik anlamlı sonuçlar elde edilmemiģtir. Buna karģın, akran arabuluculuk yaklaģımının öğrenci çatıģmalarının yapıcı ve barıģçıl çözümüne ulaģmak için kullanılmasına baģlandığında, oldukça etkileyici sonuçlar elde edilmiģtir. Arabuluculuk sürecine yansıyan 253 öğrenci çatıģmasının %94.9 u anlaģma ile sonuçlanırken; %5.1 in de ise çatıģma devam etmiģtir, anlaģmaya ulaģılamamıģtır. Arabuluculuk süreci anlaģmayla sonuçlanma ve sonuçlanmama bakımından karģılaģtırıldığında, istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaģtığı saptanmıģtır. Buna ek olarak, arabuluculuk toplantılarında ulaģılan anlaģmaların içeriği incelendiğinde tüm anlaģmaların %88 i uzlaģı, barıģ ve affetme ile sonuçlandığı saptanmıģtır. Benzer biçimde arabulucu öğrencilerle yapılan görüģmelerden de sürece iliģkin oldukça pozitif sonuçlar elde edilmiģtir. Eğitimden ve uygulamalardan esas katkı sağlayan kiģilerin, öğrencilerin genelinden çok, bizzat arabulucu öğrenciler olduğu saptanmıģtır. Tüm bu sonuçlar çerçevesinde, akran-arabuluculuk yaklaģımının alt sosyo ekonomik çevrelerdeki liselerde, öğrenci çatıģmalarında etkili bir sorun çözme yaklaģımı olarak uygulanabileceği söylenebilir.

5 ABSTRACT This study had three major goals. First was to develop a Conflict Resolution and Peermediation (CRPM) program to be used in handling interpersonal conflicts of the first-year high school students in a constructive, reparative and peaceful way that is culturally relevant. This program was developed as a handbook to be used in high schools by the teachers. The program consists of a teachers book and a students book. The second goal of the study was to analyze the effects of the program on the students. For that purpose, effects of the CRPM program on some personality characteristics, such as conflict resolution styles, and levels of assertiveness and aggression, anger management and self-esteem, were investigated. The third goal of the study was to implement peer mediation as a conflict resolution model at high school level and evaluate its effectiveness on real student interpersonal conflicts. In this study, pretest/posttest, quasi-experimental with control group basic research design was used to analyze the effects of a Conflict Resolution and Peer-mediation program on the conflict resolution skills of ninth-year students. The experimental study involved 482 students. The experiment group had 302 (62.6%), and the control group had 180 (37.4%). Gender breakdown of the students in the study group was as follows: 57.95% of the control group and 50.0% of the experiment group were female, while 42.05% of the control group and 50.0% of the experiment group were male. The study group as a whole had 54.98% females and males. The dependent variables of the study were conflict resolution styles, anger management and level of self-esteem, assertiveness and aggression, mediation results and mediators perception of mediation process. Data were collected through conflict resolution styles, anger management, self-esteem, assertiveness and aggression scales, and mediation forms and semistructured interview forms. The scales used were developed by various other researchers. However, mediation form and interview form were developed by the researchers. The independent variable of the study was the Conflict Resolution and Peer-mediation program. The Conflict Resolution and Peer-mediation program was developed as 31-hour program with 19 activities built around four basic skills; understanding the nature of conflicts, communication skills, anger management skills, interpersonal conflict resolution skills, and negotiation and peer mediation.

6 Conflict Resolution and Peer-mediation program was implemented during the first semester of academic year. The pretest questionnaires were administered during the first week. Later, the student books printed as part of the project were provided to the students free of charge. After that the program was introduced by the researchers in 14 classrooms. Researchers taught each class two hours a day for 16 weeks. Following the instruction, the ninth-year students in the experiment and the control groups were given the posttest questionnaires. With the administration of posttest questionnaires, the training and quantitative data collection phases of the project were completed by the end of first semester of academic year. During the second semester, peer mediators were selected among the students in the experiment group classrooms. Nearly 1/3 of the students were selected as mediators by their peers. The limited number of mediator students resulted from the assumption that not all students at this level may have these skills. Following the selection of mediator students by their peers the peer mediation process was initiated. Based on this, in teams of two, for two weeks, mediator students acted as peer mediators of their classrooms in their friends conflicts. The peer mediation process went on for two years until the end of academic year. Qualitative data were collected from the mediators upon completion of their turn through mediator interview protocol developed for the project. A total of 45 (24 girls and 21 boys) mediator students were interviewed regarding their experience and qualitative data were collected. No meaningful results were obtained from data collected through pretest/posttest questionnaires to measure the effectiveness of the Conflict Resolution and Peer-mediation program on the levels of aggression, assertiveness, self-esteem and anger management, and conflict resolution styles of the students in the study group. However, when peer mediation approach was used for constructive and peaceful resolution of student conflicts significant results were obtained. Of the 253 student conflicts referred to mediation, 94.9% resulted in agreement, while in 5.1% conflict continued and no agreement was reached. When the mediation process was compared in terms of agreement and disagreement, a statistically significant difference was found. Furthermore, when the content of the agreements reached at mediation sessions were analyzed, 88% resulted in compromise, peace and excuse. Similarly, fairly positive and encouraging results were obtained from the interviews with the mediator students regarding the process. It was seen that the mediator students had benefitted from the process more than the general student population. Based on these results, it can be concluded

7 that the peer mediation approach might prove to be an effective conflict resolution method in handling conflicts of students in low-ses high schools.