T.C. IĞDIR VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ IĞDIR 2011 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. IĞDIR VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ IĞDIR 2011 YILI İL ÇEVRE DURUM RAPORU Banu ASLAN CAN Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Zehra ARAT YILMAZ Çevre Yönetimi ve Çevre Denetimi İşleri ÇED Hizmetleri ve Çevre İzinleri İşleri Şb. Md. V i

2 ii

3 ÖNSÖZ Çevre Sorunları, tüm dünyanın gündeminde önemli yer teşkil etmektedir. Dünya insanları; çevre kirliliğinin, sınırlı olan kaynakların gün geçtikçe azalmasına ve böylece stratejik önem kazanmasına neden olduğunu görmüşlerdir. Çevre sorunlarının ulusal olmakla kalmaması, küresel boyut kazanması, bu sorunların çözümünde işbirliği yapmayı gerekli kılmıştır. Çevre sorunlarının çözümü, sorunların ne olduğunu ve nedenlerini bilmekle mümkündür. Sorunların tanınmasında Çevre Durum Rapor larının katkısı büyüktür. Çevre Durum Raporu, İlimizi ve ilimizin çevre sorunlarını tanıma, ve bu sorunları giderebilme konusunda tüm halkımıza kaynak olabilecek özellikte bir rapordur. Bu raporun hazırlanmasında emeği geçen, İl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz personeline teşekkür ederim. Amir ÇİÇEK Iğdır Valisi iii

4 ÖNSÖZ Anayasamızın 56. maddesinde Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir denilmektedir. Baş döndürücü bir hızla artan sanayi ve teknolojideki gelişmelerin meydana getirdiği çevre kirliliği, nüfusun hızla artması ve buna bağlı olarak bitmez gibi görünen doğal kaynakların hızla tükenmesi çevre konusunu dünya gündeminin ilk sıralarına yerleştirmiştir. Çevre kirliliğinin sınır tanımaz özellikte oluşu da onu küresel bir sorun haline getirmiştir. Çevre sorunlarının neler olduğunun bilinmesi ile, çevre koruma ve çevre sorunlarını giderme çalışmaları daha etkin bir şekilde yapılabilecektir. Çevre Durum Raporları çevresel durumu anlamaya yönelik olarak hazırlanan, ilgili tüm sektörlerin çevre ile ilişkilerinin ortaya konulduğu, çevre konusundaki değişmelerin takip edilebileceği, çevreyi koruma ve çevre sorunlarını giderme noktasında yön gösterebilecek nitelikte kapsamlı bir rapordur. Hazırlamış olduğumuz raporun çevre sorunlarının çözümünde yol gösterici olmasını ve ilgili kurum ve kişilere kaynak niteliğinde olmasını dilerken, hazırlanmasında yardımcı olan tüm kurum ve kuruluşlara ve İl Müdürlüğümüz personeline teşekkür ediyorum. Banu ASLAN CAN Çevre ve Şehircilik İl Müdürü iv

5 KUTLU SÖĞÜT AĞACI (ATA'NIN DOĞA SEVGİSİ YAPRAKLARINDA BİLLUR BİLLUR GÖZYAŞLARI AĞLIYORLAR BİRİNİ ÖZLÜYORLAR ESKİ ANKARA'DA, İLK MECLİSE GİDEN YOL ÜSTÜNDE BIR TEK SÖĞÜT AĞACI VARDI; KAR DEĞİL, YAĞMUR DEĞIL GÜMÜS YAPRAKLARINA TOZ YAĞARDI. AMA O ''OLSUN...'' DERDİ, VARSIN OLSUN, AZ SONRA BU YOLDAN O, GEÇECEK. BEKLERDI. UMUT DOLUYDU, İYİMSERDİ BU BEKLEYİŞİ DE SEVERDİ. HER GÜN, AMA HER GÜN, ''O'' GEÇERKEN ÖNÜNDEN BIR ŞENLİK BIR DÜĞÜN SÖĞÜTÜN GÜMÜŞ YAPRAKLARI ŞIKIR ŞIKIR OYNARDI. DUNYADA MUTLULUK DİYE BİR ŞEY VARDIYSA EĞER BU BULUŞMADA VARDI. MUSTAFA KEMAL PAŞAYDI HER GÜN O YOLDAN GEÇEN İSTER GEÇ OLSUN, İSTER ERKEN.VE YANINDA KİM VARSA GÖZLERİ GÜLER, BAK! DER, İŞTE BAK! BU AĞAÇ BENİM SEVGİLİM, ANAM, BACIM, ANKARA'DAKİ TEK AĞACIM! BÖYLESİNE SEVİYORUM ONU VE BEKLİYORUM, BİR GÜN BU ŞEHRİN AĞAÇLARA DONANIP DOLDUĞUNU. GÜNLERDEN BİR GÜN, SABAHIN O TATLI SERİNLİĞİNDE GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA GENE AYNI YOLDAN GEÇERKEN VE YANINDAKİLERE ''BAK, BAK BU BENIM...'' DERKEN, GÖZLERİNE İNANAMADI, AĞACINI YERINDE BULAMADI. YOL MÜHENDİSLERİ EMİR VERMİŞTİ ÇARESİZ... SÖĞÜTÜ KESİN DEMİŞLERDİ. ŞIMDİ AZİZ ATATÜRK, ELLERİNİ YÜZÜNE KAPAMIŞ AĞLIYORDU. KÜÇÜK BIR ÇOCUK GİBİ: ''AMA O, BENİM AĞACIMDI'' DİYE AĞLIYORDU. GÖRENLER O ANI UNUTAMADI O AĞIDI, O İSYANI... BIRILERİ DE YOK CANIM ÖYLE ŞEY OLMAZ DEDİLER MUSTAFA KEMALLER AĞLAMAZ DEDİLER. AMA SÖĞÜTLER... O GÜNDÜR, BU GÜNDÜR YAPRAKLARINDA PIRIL PIRIL GÖZYAŞLARI BU ANLAYIŞA İSYAN ETTILER '' O, BİRTEK AĞAÇ İÇİN BİLE AĞLARDI'' DEDİLER AĞLARDI. ONDA İŞTE BÖYLE KOCAMAN BİR YÜREK VARDI. M. Kemal ATATÜRK v

6 ANA BAŞLIKLARI Sayfa COĞRAFİ KAPSAM 1 DOĞAL KAYNAKLAR 8 HAVA (ATMOSFER VE İKLİM 14 SU 25 TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 30 FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 33 TURİZM 48 TARIM VE HAYVANCILIK 54 MADENCİLİK 68 ENERJİ 71 SANAYİ VE TEKNOLOJİ 75 ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 82 YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 86 ATIKLAR 113 GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 118 AFETLER 121 SAĞLIK VE ÇEVRE 128 ÇEVRE EĞİTİMİ 147 ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 147 vi

7 ÇEVRE DURUM RAPORLARINDA KULLANILACAK REHBER A. COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 2 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 5 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 6 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 7 B. DOĞAL KAYNAKLAR 8 B.1. Enerji Kaynakları 8 B.1.1. Güneş 8 B.1.2. Su Gücü 8 B.1.3. Kömür 8 B.1.4. Doğalgaz 8 B.1.4. Doğalgaz 8 B.1.6.Biyokütle 8 B.1.7. Petrol 8 B.1.8. Jeotermal Sahalar 8 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 8 B.2.1. Ormanlar 8 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 9 B.2.2. Çayır ve Mera 9 B.2.3. Sulak Alanlar 9 B.2.4. Flora 10 B.2.5. Fauna 10 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer 10 Hassas Yöreler B.3. Toprak 10 B.4. Su kaynakları 12 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 12 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler 13 B.5. Mineral Kaynaklar 13 B.5.1. Sanayi Madenleri 13 B.5.2. Metalik Madenler 13 B.5.3. Enerji Madenleri 13 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 13 vii

8 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM 14 C.1. İklim ve Hava 14 C.1.1. Doğal Değişkenler 14 C Rüzgar 14 C Basınç C Nem C Sıcaklık 16 C Buharlaşma 17 C Yağışlar 18 C Yağmur 18 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 19 C Seller 19 C Kuraklık 19 C Mikroklima 19 C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme C Yeşil Alanlar 20 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 20 C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 22 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 22 C.2.2. Partikül Madde (PM Emisyonları 23 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 23 C.2.4. Azot Oksit (NOx Emisyonları 23 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 23 C.3.Atmosferik Kirlilik 23 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 23 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 23 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 24 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 24 C Su Üzerindeki Etkileri 24 C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 24 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri 25 D. SU 25 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 25 D.1.1. Yeraltı Suları 25 D.1.2.Jeotermal Kaynaklar 26 D.1.3. Akarsular 26 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 26 viii

9 D.1.5. Denizler 26 D.2.Doğal Drenaj Sistemleri 26 D.3.Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 27 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 27 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 28 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 28 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 28 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk 28 D.5.2. Zehirli Gazlar 28 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 29 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 29 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 29 D Siyanürler 29 D Petrol ve Türevleri 29 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 29 D Pestisitler ve Su Kirliliği 29 D Gübreler ve Su Kirliliği 29 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 29 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 29 D.5.7. Patojenler 30 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 30 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 30 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 30 E.1. Genel Toprak Yapısı 30 E.2. Toprak Kirliliği 30 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 31 E Atmosferik Kirlenme 31 E Atıklardan Kirlenme 31 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 31 E.3. Arazi 31 E.3.1. Arazi Varlığı 31 E Arazi Sınıfları 32 E Kullanma Durumu 32 E.3.2. Arazi Problemleri 32 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 33 F.1. Ekosistem Tipleri 33 F.1.1. Ormanlar 33 F Ormanların Ekolojik Yapısı 33 F İlin Orman Envanteri 33 F Orman Varlığının Yararları 33 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 34 F.1.2. Çayır ve Meralar 34 F.1.3.Sulak Alanlar 34 ix

10 F.1.4. Diğer Alanlar(Stepler vb. 34 F.2. Flora 34 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 34 F.2.2. Türler ve Populasyonları 37 F.3. Fauna 37 F.3.1 Habitat ve Toplulukları 37 F.3.2. Türler ve Populasyonları 37 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar 40 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 40 F Hayvan Hakları İhlalleri F Valilikler,Belediyeler ve Gönüllü Kuruşlarla işbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (* Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava x

11 Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak xi

12 Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb. F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar xii

13 (* Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km Kara Yüzeyi (km Su Yüzeyi (km Kıyı Uzunluğu (m 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel 8.1. İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler 8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb. 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb. G.TURİZM 48 xiii

14 G.1.Yörenin Turistik Değeri 48 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 48 G Fiziki Özellikleri 49 G.1.2. Kültürel Değerler 51 G.2. Turizm Çeşitleri 51 G.3. Turistik Altyapı 52 G.4. Turist Sayısı 53 G.5. Turizm Ekonomisi 53 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 53 H. TARIM VE HAYVANCILIK 54 H.1. Genel Tarımsal Yapı 54 H.2. Tarımsal Üretim 55 H.2.1. Bitkisel Üretim 55 H Tarla Bitkileri 57 H Buğdaygiller 57 H Baklagiller 57 H Yem Bitkileri 57 H Endüstriyel Bitkiler 57 H Bahçe Bitkileri 59 H Meyve Üretimi 59 H Sebze Üretimi 60 H Süs Bitkileri 62 H.2.2. Hayvansal Üretim 62 H Büyükbaş Hayvancılık 63 H Küçükbaş Hayvancılık 63 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi 63 H Su Ürünleri 63 H Kürk Hayvancılığı 64 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4.Tarımsal işletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri 64 H.4.2. Özel İşletmeler 66 H.5. Tarımsal Faaliyetler 66 H.5.1. Pestisit Kullanımı 66 H.5.2. Gübre Kullanımı 67 H.5.3. Toprak Kullanımı 67 I. MADENCİLİK 68 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 68 I.1.1. Sanayi Madenleri 68 I.1.2. Metalik Madenler 68 I.1.3. Enerji Madenleri 68 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler xiv

15 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 70 I.3. Cevher Zenginleştirme 71 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ 71 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 71 J.1.1. Taşkömürü 71 J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit 71 J.1.4. Bitümlü Şist 71 J.1.5. Hampetrol 71 J.1.6. Doğalgaz 71 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum 71 J.1.8. Orman 71 J.1.9. Hidrolik 71 J Jeotermal 71 J Güneş 72 J Rüzgar 72 J Biyokütle 72 J.2. İkincil Enerji Kaynaları 72 J.2.1. Termik Enerji 72 J.2.2. Hidrolik Enerji 73 J.2.3. Nükleer Enerji 73 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 73 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 73 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 74 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 75 K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 75 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 76 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 79 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 79 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 81 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 81 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 81 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 81 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 81 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 81 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 81 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 81 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 82 xv

16 L.1.Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi 82 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3.Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları 83 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 83 L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları 83 L Karayolları Genel 83 L Ulaşım Planlaması 84 L Toplu Taşım Sistemleri 84 L Kent İçi Yollar 84 L Araç Sayıları 84 L.2.2. Demiryolları 84 L Kullanılan Raylı Sistemler 84 L Taşımacılıkta Demiryolları 84 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar 85 L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3.Haberleşme 86 L.4. İlin Plan Durumu L.5.İldeki Baz İstasyonları 86 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 86 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 86 M.1.1. Kentsel Alanlar 86 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 86 M Kentsel Büyüme Deseni 86 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 87 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 87 M Kentsel Yenileme Alanları 87 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 87 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 87 M.1.2. Kırsal Alanlar 87 M Kırsal Yerleşme Deseni 87 M Arazi Mülkiyeti 87 M.2. Altyapı 88 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 88 M.3.1. Kamu Binaları 88 M.3.2. Okullar xvi

17 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 102 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 102 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 103 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 103 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 103 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 103 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 103 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 103 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 103 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 103 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 103 M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik 104 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 104 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 104 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 104 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 104 M.5.1. Görüntü Kirliliği 104 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 104 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 104 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 104 M.5.5. Kentsel Atıklar 105 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 105 M.6. Nüfus 105 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 105 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 105 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 105 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 111 N. ATIKLAR 113 N.1. Evsel Katı Atıklar 113 N.2. Tehlikeli Atıklar 113 N.3. Özel Atıklar 113 N.3.1. Tıbbi Atıklar 113 N.3.2. Atık Yağlar 116 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 116 N.3.4 Pil ve Aküler 116 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 116 N.3.6. Tarama Çamurları 116 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 116 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 116 N.4. Diğer Atıklar 116 N.4.1. Ambalaj Atıkları 116 N.4.2. Hayvan Kadavraları 116 N.4.3. Mezbaha Atıkları 116 N.5. Atık Yönetimi 116 xvii

18 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 117 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma 117 Merkezleri 117 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 117 N.8.2. Atıkların Yakılması 117 N.8.3. Kompost 117 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 117 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 117 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 118 O.1. Gürültü 118 O.1.1. Gürültü Kaynakları 119 O Trafik Gürültüsü 119 O Endüstri Gürültüsü 119 O İnşaat Gürültüsü 119 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2.Gürültü ile Mücadele 119 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 119 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 119 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 119 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 120 O Fiziksel Etkileri 120 O Fizyolojik Etkileri 120 O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri 121 O.2.Titreşim P. AFETLER 121 P.1. Doğal Afetler 121 P.1.1. Depremler 121 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 121 P.1.3. Seller 121 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 121 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 121 P.1.6. Fırtınalar 121 P.2. Diğer Afetler 122 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 122 P.2.2.Denize Dökülen Petrol ve Dığer Tehlikeli Atıklar 122 P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. İl afet Acil Durum Ekipleri 122 xviii

19 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 125 P.3.3. İlkyardım Servisleri 127 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 127 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 127 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 127 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 128 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 128 R.1.1.Sağlık Kurumlarının Dağılımı 128 R.1.2.Bulaşıcı Hastalıklar 131 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 131 R Denizler 131 R Zoonoz Hastalıklar 131 R.1.3 Gıda Hijyeni 132 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 132 R.1.5. Bebek Ölümleri 132 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 142 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 143 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 143 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 143 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 143 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 145 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 145 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 146 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 146 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 146 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 147 S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 147 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 147 S.2.1. Çevre Vakıfları 147 S.2.2. Çevre Dernekleri 147 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 147 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 147 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 148 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması xix

20 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 148 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 1. Şehirden Bir Görünüm 2 Şekil 2. Iğdır İl Haritası 3 Şekil 3. Ağrı Dağı 5 Şekil 4. Iğdır Topografya Haritası 6 Şekil 5. Iğdır Tektonik ve Fay Haritası 7 Şekil 6. Iğdır İli Çayır ve Mera Durumu 9 Şekil 7. Soykırım Anıtı 46 Şekil 8. Karakale nin günümüzdeki hali 49 Şekil 9. Büyük Ağrı Dağı ile Küçük Ağrı Dağı 50 Şekil 10. Kümbet 51 Şekil 11. Iğdır Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı (% 57 Şekil 12. Iğdır da Organize Sanayi Bölgesinin Yeri 77 xx

21 TABLO LİSTESİ Sayfa Tablo 1. Iğdır İlçelerinin Merkeze Uzaklıkları ve Yüzölçümleri 1 Tablo 2. Iğdır İlinin Komşularına Olan Sınırları 2 Tablo 3. Iğdır İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 11 Tablo 4. Iğdır ın İçme Suyu İhtiyacı 12 Tablo 5: Akarsu Kaynakları 13 Tablo 6. Iğdır İl Merkezinde Gün İçinde Ortalama Rüzgar Hızı 14 Tablo 7. Iğdır İl Merkezinde Ortalama Basıncı 15 Tablo 8. Iğdır İl Merkezinde Nispi Nem 15 Tablo 9. Iğdır İl Merkezinde En Yüksek ve En Düşük Sıcaklıklar 16 Tablo 10. Iğdır İl Merkezinde 2005 /2006Yılı Ortalama Sıcaklık 16 Tablo 11. Iğdır İl Merkezinde Buharlaşma Miktarı 17 Tablo 12. Iğdır İl Merkezinde Gün İçinde Toplam Yağış Miktarı 18 Tablo 13. Iğdır İl Merkezinde Gün İçinde 2005 /2006 Yılı Toplam Yağış Miktarı 18 Tablo 14. Iğdır İl Merkezinde Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Verileri 19 Tablo 15. İlimizde Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtların Sayıları Ve Kullanılan Akaryakıt Miktarları (2009/ Tablo 16. SO2 ölçümleri ve PM ölçümleri 22 Tablo 17. Iğdır Florası Bilgileri 34 Tablo 18. Iğdır Faunası Bilgileri 37 Tablo 19. İlimiz Merkez Ve İlçelerinde Sahipsiz Hayvan Sayısı. 40 Tablo 20. Iğdır Sit Alanları 48 Tablo 21. İlimizde Bulunan Turizm İşletme Belgeli Tesisler 52 xxi

22 Tablo 22. Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri 52 Tablo 23. Dilucu Kara Hudut Kapısından Giriş ve Çıkış Yapan Turistler 53 Tablo 24. Tarımsal Ürünlere Göre Arazi Dağılımı 54 Tablo yılı Tarım Ürünlerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 55 Tablo Yılında Iğdır ve Iğdır Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları Tablo Yılında Iğdır ve Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarları Tablo Yılı Meyve Ağaç Sayıları ve Meyve Üretim Miktarları 59 Tablo Yılında Iğdır ve Iğdır Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı (Ha Tablo Yılında Türkiye, Iğdır ve Iğdır Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Miktarları (Ton Tablo Yılında Türkiye, Iğdır ve Iğdır Alt Bölgelerinde Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları (Ton Tablo Yılında Iğdır İlinde Hayvan Sayısı 62 Tablo 33. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları 65 Tablo ve 2010 Yıllarında İl Sınırları İçinde Kullanılmakta Olan Zirai Mücadele İlaçlarının Yıllık Tüketimini (Ton 66 Tablo 35. Iğdır İli Kimyevi Gübre Tüketimi Cetveli Tablo 36. Iğdır İli Maden Durumu Tablo 37. Madencilik Faaliyetleri xxii

23 Tablo 38. İlde Maden Rezervi İşleyen Sanayi Tesisleri 70 Tablo 39. Iğdır İl Merkezinde Günlük Ortalama Güneşlenme Süresi 72 Tablo 40. Iğdır İl Merkezinde Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı 72 Tablo 41. Iğdır İli Abone Tipi ve Elektrik Tüketimi 73 Tablo 42. Iğdır İli Toplam Abone Sayıları 74 Tablo 43. Kaçak Kayıp Oranlarının Yıllara Göre Dağılımı 74 Tablo 44. Iğdır'da Maden Varlığının Dağılımı ve Niteliği 77 Tablo 45. Maden Arama Ve İşletme Ruhsatı Alan Ocaklar. 78 Tablo 46. Sanayi Tesislerinin Sektörel Dağılımı 79 Tablo 47. Sanayi Tesisleri 81 Tablo 48-. Kent-Köy Nüfus Yoğunlukları 87 Tablo 49- İlimiz Okul Öncesi,İlköğretim ve Ortaöğretim Okul Durumu 88 Tablo 50-İlimiz İlçelere Göre Okul Durumu 93 Tablo 51- İl Geneli Öğrenci Sayıları 94 Tablo 52-İlimiz Okul Öncesi Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı ve Okullaşma Oranı Tablo 53. İlimiz İlköğretim Okulu Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı ve Okullaşma Oranı Tablo 54. İlimiz Ortaöğretim Okulu Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı ve Okullaşma Oranı Tablo 55. İlimiz Mesleki ve Teknik Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı ve Okullaşma Oranı Tablo 56. İlimiz Öğretmen Öğretmen Durumu 98 Tablo 57.İlimiz İlköğretim Okullarında Yatılı Öğrenci Durumu 99 Tablo 58.İlimiz Ortaöğretim Okullarında Yatılı Öğrenci Durumu 101 xxiii

24 Tablo 59.İlimiz Son Öğretim Yılında Yapılan Başlıca Çalışmalar 102 Tablo 60. Nüfusun Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Dağılımı 106 Tablo 61. Bölge Nüfusunun Geniş Aralıklı Olarak Gruplandırılması 106 Tablo 62. İlçe, Köy Nüfuslarının Cinsiyete Göre Dağılımları 107 Tablo 63. İlin Döneminde Göç Verdiği İller 112 Tablo 64. İlin Döneminde Göç Verdiği Ülkeler 112 Tablo 65. İl Sınırları İçindeki Sağlık Kurumlarında Oluşan Tıbbi Atıkların Ayrı Toplanması, Ünite İçinde Taşınması ve Geçici Depolanması 113 Tablo 66. İl Sivil Savunma Müdürlüğü Personel Ve Kadro Çizelgesi 123 Tablo 67. İl Sivil Savunma Müdürlüğü Araç, Gereç Ve Malzeme Çizelgesi 124 Tablo 68.Iğdır Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü Kadro ve Unvan Durumu 125 Tablo 69. Iğdır Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü Araç ve Gereç Durumu 126 Tablo70. İlimizdeki Sağlık Kuruluşları 128 Tablo 71. Yıllara Göre Temel Sağlık Göstergeleri 128 Tablo Yılı Türkiye ve Iğdır Geneli Bazı Temel Sağlık Göstergeleri 129 Tablo 73. Nüfusun Yıllara Göre Eğitim Durumu 129 Tablo.74. Nüfusun Yıllara Ve İlçelere Göre Dağılımı 129 Tablo 75. Temel Demografik Veriler 130 Tablo 76. İlimizdeki İçme ve Kullanma Sularında Yapılan Analizler ve Analiz Sonuçları 131 xxiv

25 Tablo 77.İlimizde Bildirimi Zorunlu Hastalıklarının Dağılımı 131 Tablo 78. Aşılama çalışmaları 132 Tablo Yılı İlçelere Göre Çocuk Ölümleri 132 Tablo Yılı Bebek Ölümleri 133 Tablo Yılı Ve 2011 Yılı Gebe-Bebek 1-4 Yaş Çocuk İzlemleri 134 Tablo Yılı Bağımlı Nüfus Oranı 135 Tablo Yılı Bebek Ölümleri (1000'de 135 Tablo Yılı Bebek ve Çocuk İzlemleri 135 Tablo Yılı Çocuk Ölümleri 135 Tablo Yılı Düşük Hızları 135 Tablo Yılı Hayati İstatistik Veri Oran Ve Hızları 136 Tablo Yılı Kaba Doğum Ve Genel Doğurganlık Hızı 136 Tablo 89. Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızı (% Tablo 90. Yataklı Tedavi Kurumlarında İlk 5 Ölüm Sıralaması 2008 Yılı 137 Tablo 91. Yataklı Tedavi Kurumlarında İlk 5 Ölüm Sıralaması 2010 Yılı Yıllık 137 Tablo Yılı Yataklı Tedavi Kurumlarında Görülen İlk 10 Hastalık Sıralaması 138 Tablo 93. Yataklı Tedavi Kurumları Servis Hizmetleri (2010 Yılı 138 Tablo 94. Yıllara Göre Form 018 de Tespit Edilen Hastalıklar 139 Tablo 95. Sağlık Ocaklarının Yıllara Göre Laboratuvar Çalışmaları 139 Tablo 96. Iğdır Devlet Hastanesi Laboratuvar Ve Röntgen Çalışmaları 2006 Yılı Yıllık 140 Tablo 97. Iğdır Devlet Hastanesi laboratuar Ve Röntgen Çalışmaları 2010 Yılı Yıllık 141 Tablo98. Yıllara Göre Tüm Ölümlerin Yaş Gruplarına Dağılımı 142 Tablo.99. Aile Planlaması Yöntemleri İl Geneli Toplamı 143 xxv

26 Tablo 100. ÇED OLUMLU VEYA ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR Kararı Verilen Projeler 148 xxvi

27 (A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş : Prof.Dr. M. Fahrettin KIRZIOĞLU na göre Iğdır bölgesine ilk yerleşen kavim Orta Asya dan (MÖ.4000 tarihinde gelen Hurilerdir. Iğdır ın adı; 24 Oğuz boyundan ikincisi sayılan Üç-Ok koluna mensup Oğuz Han ın altı oğlundan biri olan Cengiz Alp in en büyük oğlu Iğdır Beğ den gelmektedir. Bu boyun ilk başbuğu Iğdır Beğ dir. Iğdır kelime olarak iyi, büyük, ulu, ünlü, yiğit, başkan ve bahadır gibi anlamlara gelmektedir. Iğdır İli ile ilgili olarak bugüne kadar yapılan çeşitli arkeolojik araştırmalar sonucu, bölgede tarihin en eski devirlerinden itibaren yerleşimin olduğunu görüyoruz. Iğdır Ovasında küçük taş aletlerle çakmaktaşından yapılmış aletlerin bulunmuş olması, mezolitik (yontma taş devrinin bu bölgede yaşandığını göstermektedir. 14 Kasım 1920 tarihinde 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa komutasındaki Kahraman Türk ordusunca Ermeni işgalinden kurtarılarak, Türkiye topraklarının ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Iğdır Kars a bağlı bir ilçe iken, ekonomik ve coğrafi konumu dikkate alınarak 27 Mayıs 1992 tarih ve 3806 Sayılı Kanunla Kars ilinden ayrılarak Türkiye nin 76. İli olmuştur. İl merkezi, Aralık, Karakoyunlu ve Tuzluca ilçeleri ile Karakoyunlu Köyü Kars İlinden ayrılarak Iğdır İline bağlanmıştır. Iğdır Ovası Doğu Anadolu Bölgesinin mikroklima özelliği gösteren, en alçak ve yüzölçümü en geniş olan ovalarından biridir. Doğu Anadolu gibi yüksek platolar ve dağlık bölgelerin geniş yer kapladığı bir bölgede bulunan ve sahip olduğu bağıl yüksekliği ile havza olarak belirlenen Iğdır ili çevresine göre gerek iklim gerekse toprak ve bitki örtüsü gibi doğal çevre özellikleri bakımından oldukça değişik özellikler gösterir. A.2. İl ve İlçe Sınırları : İlin yüzölçümü 3588 km² ve Iğdır Ovasının ortalama yüksekliği m arasında değişmektedir. İlin %26 sını (922 km² ova,%74 ü (2,617 km² dağlık ve engebeli alan oluşturur. İlde Merkez İlçe ile birlikte 4 ilçe 3 belde ve 156 köyü bulunmaktadır. Bu ilçelerin merkeze olan uzaklıkları ile yüzölçümleri Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Iğdır İlçelerinin Merkeze Uzaklıkları ve Yüzölçümleri İLÇE MERKEZE UZAKLIĞI (km YÜZÖLÇÜMÜ (km2 MERKEZ 1431 ARALIK KARAKOYUNLU TUZLUCA Kaynak: Iğdır İl Çevre Durum Raporu

28 A.3. İlin Coğrafi Durumu: Iğdır İli Doğu Anadolu Bölgesinin Erzurum-Kars Bölümünde yer alır ' doğu boylamı ve kuzey enlemi Iğdır İli toprakları üzerinden geçmektedir. Kuzey ve kuzeydoğu sınırını Aras Nehri ve bu nehrin yatağı boyunca geçen Ermenistan sınırını teşkil eder. Güneydoğusunda ve doğusunda Nahcivan ve İran, güneyde Ağrı İli, batı ve kuzeybatısında Kars İli yer almaktadır. Iğdır İl haritasını Şekil 2 de görebilirsiniz. Tablo 2 de ilin komşu ülke ve illere olan uzaklığı ile sınır kapıları belirtilmiştir. Tablo 2. Iğdır İlinin Komşularına Olan Sınırları ÜLKE veya İL UZAKLIK (km SINIR KAPISI NAHCİVAN 80 Dilucu Sınır Kapısı ERMENİSTAN 20 Alican Sınır Kapısı (Kapalı İRAN 85 Doğubeyazıt-Gürbulak Sınır Kapısı KARS 130 AĞRI 142 Kaynak : Iğdır İl Çevre Raporu 2007 Şekil 1. Şehirden Bir Görünüm 2

29 Şekil 2. Iğdır İl Haritası A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu: Dağlar: Doğu Anadolu Bölgesinin Erzurum-Kars bölümü ile Yukarı Murat-Van bölüm arasında yer alan dağ sırasıyla Iğdır Ovasını güneyden kuşatan dağlık kütleler batıdan doğuya sırasıyla Durak Dağı (2811 m, Zor Dağı (3196m, Zor Dağlarında Haçça Tepesi (2486 m, Köroğlu Tepesi (2895 m, Pamuk Dağı (2639m, Büyük Ağrı Dağı (5137m, ve Küçük Ağır Dağı (3896 m, sönmüş volkan dağlarından oluşmuştur. Ağrı Dağı Türkiye nin en yüksek dağıdır ve eteklerinde yaylalar bulunmaktadır. Şekil 3 de Ağrı Dağından bir görüntü görebilirsiniz. Ovalar: Aras nehri boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Iğdır ovası Batı Iğdır ovası, Doğu Iğdır Ovası ve Dil Ovasından oluşmaktadır. Batı ve Doğu Iğdır Ovası 832 km², Dil Ovası ise 90 km² lik alanı kaplar. Iğdır Ovasının Türkiye-İran sınırına kadar uzaklığı 100 km ye yaklaşır. Ortalama ova genişliği 20 km kadardır. Deniz seviyesinden yüksekliği güneyden-kuzeye ve batıdan-doğuya doğru gidildikçe azalmaktadır. Ortalama yüksekliği 850 m dir. Bağıl yükseklikleri 60 metreyi aşmayan Kireçtepe ve Ateştepe gibi yükseltiler hariç tutulursa tamamen engebesiz ve düz bir ovadır. Deniz seviyesinden yüksekliği; batıda Çalpala Köyü dolaylarında 910 m, doğuda Dil Ucunda 795 m dir. Ova yüzeyinde ortalama eğim değerleri %1-2 arasında değişmektedir. Aras Nehri taşıdığı sedimentlerle kendi yatağını yükseltmiş ve ova yüzeyinin üstüne çıkmıştır. Eğim doğrultusu, Aras Nehrinden itibaren güneydoğuya doğrudur. Genetikleri yönünden azonal topraklar sınıfına giren ova topraklarında hakim olan formasyon bazalttır. Bazaltlar üzerinde muhtelif zamanlarda farklı yerlerden taşınmak suretiyle alüvyal karakterli toprak örtüsü oluşmuştur. Batı ve güneydeki yamaç araziler kolüvyal karakterlidir. 3

30 Aras Nehrinin Iğdır Ovası topraklarının bünyesi üzerinde büyük etkisi olmuştur. Geçmiş devirlerde taşkınlar ve Aras Nehrinin yatak değiştirmelerine bağlı olarak kil, silt, kum ve değişik bünyede topraklar oluşmuştur. Ovada granüler yapıda olan topraklarda geçirgenlik, su tutma kapasitesi ve havalandırma gibi özelliklerin elverişli oluşuna karşılık, diğer yapılardaki topraklarda bu özellikler zayıftır. Ova topraklarının büyük bir kısmında derinlik 150 cm den daha fazla olup, batıdan doğuya doğru gidildikçe, toprak kalınlığı genellikle artmaktadır. Toprak derinliğini sınırlayan çakıl ve kum katmanları olup, bu katmanlar, Aras nehrinin geçmiş devirlerde yatak değiştirmeleri sonucu oluşmuştur. Bundan dolayı bazı alanlarda toprak derinliği 10 cm ye kadar iner. Ovanın hemen hemen her tarafında tuzlu, alkali ve borlu topraklara rastlanır hektar yüzölçümüne sahip olan Iğdır Ovasının hektarı(%43.8 tuzlu, alkali, tuzlu-alkali ve borlu araziler olup, tarıma uygun değillerdir. Bu gibi sahalara hektarı bulan yol, kanal, yerleşme, sazlık ve kamışlık alanları da eklersek, ova yüzölçümünün hektarının veya %34 den fazlasının tarım dışı olduğu anlaşılır. Ova toprakları, kireç bakımından zengindir. Genel olarak toprakların kireç değerleri %10-15 arasında olmakla birlikte bazı arazilerde bu değerler %21-37 arasında değişmektedir. Sulama ve yağışlar sonucu genellikle toprak profillerinde nispi bir kireç yıkanması meydana gelmiş ve mevcut drenaj şartlarına göre kireç alt tabakalarda birikmiştir. Toprak yapısının düzelmesinde, su tutma, havalanma, ısınma ve geçirgenlik kapasitelerinin kireççe zengin oluşu, özellikle ıslah sahaları için önem kazanmaktadır. Halen bu sahaların ph değerleri çok yüksektir. Islah sonrası ph değeri %8.5 e düştükten sonra kireç, toprakta aktif hale geçmektedir. Toprakta yeter derecede kireç mevcudiyeti, tatbik edilecek jips miktarını zamanla azaltacak ve toprak ıslahına yardım edecektir. Ova topraklarında, bitki adaptasyonu ve tarımı tehdit edecek şekilde, özellikle kök bölgesi dahilindeki çeşitli horizonlar tuzluluk problemi göstermektedir. Genellikle üst ve alt topraklar tuzlu, kök bölgesi altındaki tabakalar tuz bakımından normal bir durum göstermektedir. Ovada tuzluluğun meydana gelişi çeşitli sebeplere dayanmaktadır. Bu sebepler; a Civar tepelerden yüzey suları ile ovaya taşınmış olan tuzlar, drenaj yetersizliği dolayısıyla yüzeyde yoğunlaşmıştır. Yağışların yıkamayı sağlayamayacak şekilde az oluşu, buharlaşmanın fazlalığı, Aras Nehrinden gelen taşkın sularının zaman zaman araziyi basması sonucunda, toprak tarafından sızdırılamayan küvet kısımlarda suların satıhta birikerek buharlaşması neticesinde tuzlanmalar meydana gelmektedir. b Tuzluluk, toprağın alt horizonlarında ve orijininde mevcuttur. Toprak yüzeyine devamlı olarak çıkan tuzlu suların buharlaşması neticesinde, üst horizonlarda tuz birikmekte ve üst toprağın tuz iyonlarıyla doymasıyla kristalleşmeler oluşmaktadır. c Ovada taban sularının tuzlu oluşu da tuzluluğun şiddetini artırmaktadır. Ovada büyük bir saha işgal eden tuzlu-alkali topraklarda tuzluluğu genellikle Na2So4, alkaliliği ise Na2Co3 tuzları oluşturmaktadır. Ova topraklarının %37 sinde bu sorunla karşılaşılmaktadır. Dil ovasın da ise bu oran %87 civarındadır. Ova toprakları genellikle organik madde bakımından fakir durumdadır. Bunun sebebi olarak; kireç fazlalığı, oksidasyonun yüksek oluşu ve tuzlu-alkali sahalarda bitki örtüsünün azlığı 4

31 Şekil 3. Ağrı Dağı veya hiç olmayışını göstermek mümkündür. Gübrelemeye önem verilmeden yapılan uzun süreli sulamalar sonucu topraklar organik madde bakımından fakirleşmiştir. Bu bakımdan; toprakların çiftlik gübresi kullanılarak organik madde bakımından zenginleştirilmesi zorunlu görülmektedir. Ancak bölgede çiftlik gübresi aynı zamanda yakacak olarak da kullanıldığından toprakların organik madde bakımından zenginleştirilmesi çok zor gözükmektedir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi: Iğdır bölgesinin 1. Jeolojik zamana ait kristalin şistler ile asit ve barit intrizyonlerin oluşturduğu anlaşılmaktadır. 1. Jeolojik zamana ait olan yapılar Aralık İlçesi doğusunda Ortaköy ve Yukarı Çiftlik köyleri arasında rastlanmaktadır. Karbonifet devrinde oluştuğu kabul edilen bu yapı sedimenter (tortul-çökel kayaçlardan oluşmaktadır. Dış güçler karalardan aşındırmalarını sürdürmekte ve bu dönemde deniz ilerlemeleri ve geri çekilmeleri görülmektedir. Bölgemizin batısında (Tuzluca İlçesi dolaylarında 2. Jeolojik zamana ait üst kretesa yaslı ofiyolotik kayaçlar ile 3. Jeolojik zamandaki Alp Orojenezi ile yükselerek su yüzüne çıkmıştır. Ovanın büyük bir kısmında ise çökme devam etmiş ve bu çökmeler 3. Jeolojik zamana Oligosen sonlarına kadar devam etmiştir. Oligosenden sonra gelen Miyosen de kara halinde olan bölge Pliyosen de tekrar alçalmayla subsidens karakteri kazanmıştır. Göl ortamı haline gelen havzada bölgede kalın mern ve bunlar arasında kum taşları birikmiştir. 3.Jeolojik zamanın son devri olan pliyosenden itibaren bölge yavaş yavaş kara haline geçmeye başlamıştır. Ülkemizin büyük bir bölümü kuşatan kırık hatları doğu-batı yönünde bölgeyi de içine almış böylece 3.Jeolojik zamanın sonundan başlayan volkanik faaliyetler kırıklar devam ederek 4. Jeolojik zamana kadar devam etmiştir. 4. Jeolojik zamanda bölgeye yayılan volkanik kökenli Bazalt ve Andazit örtüsü ile birlikte çevreden gelen akarsuların biriktirmelerine devam ederek kalınlığı bazı yerlerde metreye varan alüvyonları biriktirmişlerdir. 5

32 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma: Iğdır Havzası, Jeolojik açıdan çok geç litoloji birikimlerine sahiptir ve Ağrı Dağı volkanizması ile eş zamanlı olarak meydana gelmiştir. Havzanın temeli Miyosen öncesi birikimlerden oluşmaktadır. Genç Miyosen-Pliyosen volkanizma ve sedimantasyon birimler, önce paleojen yaşlı evapoitler ve volkanitlerden oluşan temel üzerine uyumsuzluk yüzeyi ile yerleşmiştir. Daha derin temel ise Doğu Anadolunun büyük bölümünde olduğu gibi üst kratase ofiyolitli karmaşıktan ibarettir. Bu derin temel üzerine uzun süren yapısal deformasyon ve erozyon döneminden sonra uyumsuzluk yüzeyi üstüne paleojen volkanizması (eosen-oligosen ve evaporitli sediment istifi (oligosen-miosen oturmaktadır. Bu iki temel üzerine, Iğdır Havzasının oluşumunda yer alan genç volkan ve tortul tabakalar eş zamanlı olarak, yanal ve düşeyde geçişli olarak birikmiştir. Arap plakası-avrasya çarpışması ile Iğdır-Erivan havzasının ve Ağrı volkanlarının oluşumları başlamıştır. Miyosenden daha yaşlı jeolojik formasyonlar havzanın derin temeli günümüzde havza dışında uzaklarda mostra vermektedir. Bunların büyük çoğunluğu batıda, Tuzluca-Balıkgölü arasındaki bölgede yüzeyleşen ofiyolitli karmaşık ve daha genç volkanik ve sedimantal istiflerden oluşmaktadır. Şekil 4. Iğdır Topografya Haritası 6

33 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya: Iğdır dan geçen fay hatlarını gösteren harita Şekil 5 de verilmiştir. Şekil 5. Iğdır Tektonik ve Fay Haritası (A. COĞRAFİ KAPSAM, KAYNAKÇA Iğdır İl Çevre Durum Raporu 2007 Iğdır İl Tarım Master Planı

34 (B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş: İlde yıllık ortalama güneşleme süresi 6,42 Saat/dakika, ışınım şiddeti Cal/Cm2.dak dır. İlimizde Güneş Enerjisi sadece su ısıtmak amacı ile konutlarda kullanılmaktadır. Yıllık Kullanılan Güneş enerjisi miktarı ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. B.1.2. Su Gücü: İlimizin en önemli akarsuyu Aras nehridir. Nehrin ortalama debisi 42,2 m3/sn nehirden sadece sulama ve enerji üretmek amacı ile Kiti HES 20 km batısında Arpaçay barajı ile yılda 6 Gwh elektrik enerjisi üretmektedir. B.1.3. Kömür: İlimizde kömür rezervlerimiz yoktur. B.1.4. Doğalgaz: İlimizde doğalgaz kaynağı ve kullanımı yoktur. B.1.5. Rüzgar: İl sınırlarında yıllık ortalama rüzgar hızı 1,5 m/sn dir. Bu hız çok düşük olduğundan rüzgar enerjisi ilimizde tercih edilen bir enerji kaynağı olmamıştır. Konu ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. B.1.6. Biyokütle İlimizde adet küçük baş, adet büyükbaş hayvan varlığı bulunmaktadır. Bu hayvanlardan oluşan hayvansal atıklar geleneksel yöntemler kullanarak enerjiye yada tarımsal gübre olarak kullanılmaktadır. B.1.7. Petrol: İlimizde petrol çıkarılmamaktadır. B.1.8. Jeotermal Sahalar: İlimizde jeotermal sahalar mevcut değildir. B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar: Iğdır yüzölçümünün %0,6 sını (561 ha orman ve fundalık alanlar oluşturmaktadır. Orman varlığı yok denecek kadar azdır. Aras Nehri havzası ve Ağrı Dağı; tilki, tavşan, kirpi, kurt, balıkçıl, ördek, kaz, keklik ve göçmen kuşlar için doğal barınak alanlarıdır. 8

35 Orman-fundalık alanların %78 i III. sınıf arazilerde bulunmaktadır. Genç bazalt lavlardan oluşan çıplak kayalıklar ve yerleşim alanlarının büyük bölümü tarıma elverişli alan üzerinde kurulmasıyla birlikte VIII sınıf arazilerin kapsamı içine alınmıştır. İlimizde yoğun bir erozyon yaşanmakta olup, Müdürlüğümüz tarafından yoğun olarak erozyonla mücadele kapsamında çalışmalar devam etmektedir. B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır. B.2.2. Çayır ve Mera: Iğdır ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı ha dır. Bu alanın alt bölgelere göre dağılımı Şekil 6 da verilmiştir. Ha Çayır Mer'a Alanı Altbölge alanı Alt Bölgeler Şekil 6. Iğdır İli Çayır ve Mera Durumu Alt bölgelerin yüzölçümleriyle mera alanları karşılaştırıldığında, III. Alt bölgenin yüzölçümünün %59,8 ini Çayır-mera alanlarının oluşturduğu görülmektedir. II. Alt bölgenin yüzölçümünün ise %34,7 si çayır-mera alanıdır. I. Alt bölgede ise %31,2 dir. İlin çayır mera alanlarının %16 ı derin, %11 i orta derin, %40 ı sığ, %33 ü çok sığ topraklardan oluşmaktadır. Bu alanların hektarı düz, hektarı hafif, hektarı orta, hektarı ise dik araziler üzerinde yer alır. B.2.3. Sulak Alanlar: İl sınırları içerisinde tescil edilmiş sulak alan bulunmamaktadır. Ancak ilimiz sınırları dahilinde bilgileri bakanlığa gönderilmiş su kuşlarının göç yolları üzerinde bulunan Bulakbaşı sazlığı bulunmaktadır. Bu sazlık henüz tescil edilmemiş olmasına rağmen sulak alan özelliklerini gösteren bir alandır. 9

36 B.2.4. Flora Konu Ayrıntılı olarak F. Flora - Fauna ve Hassas Yöreler bölümünde incelenmiştir. B.2.5. Fauna Konu Ayrıntılı olarak F. Flora - Fauna ve Hassas Yöreler bölümünde incelenmiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler: Konu Ayrıntılı olarak F. Flora - Fauna ve Hassas Yöreler bölümünde incelenmiştir. B.3. Toprak: Iğdır Ovasında hakim olan formasyon bazalttır. Bazaltlar üstünde, muhtelif zamanlarda farklı yerlerden taşınmak suretiyle alüvyal karakterli toprak örtüsü meydana gelmiştir. Geçmiş zamanlarda taşkınlar ve Aras Nehrinin yatak değiştirmelerine bağlı olarak kil, silt, kum ve değişik bünyede topraklar oluşmuştur. Batı ve güneydeki yamaç araziler kolüvyal karakterlidir. Ovada granüler yapıda olan topraklarda geçirgenlik, su tutma kapasitesi ve havalandırma gibi özelliklerin elverişli oluşuna karşılık, diğer yapılardaki topraklarda bu özellikler zayıftır. Ova topraklarının büyük bir kısmında derinlik 150 cm den daha fazla olup, batıdan doğuya gidildikçe toprak kalınlığı artmaktadır. Toprak derinliğini sınırlayan çakıl ve kum katmanlarıdır. Ovanın hemen hemen her tarafında tuzlu, alkali ve borlu topraklara rastlanır. Topraklar kireç bakımından zengindir. Bu sebeplerden dolayı bitki fakirliği görülmekte topraklar organik madde bakımından fakir durumdadır. Toprak yapısının düzelmesinde, su tutma, havalandırma, ısınma ve geçirgenlik kapasitelerinin kireççe zengin oluşu, özellikle ıslah sahaları için önem kazanmaktadır. Halen bu sahaların ph değeri çok yüksektir. Islah çalışmaları sonrası ph değeri 8,5 a düştüğünde kireç toprakta aktif hale geçmektedir. Toprakta yeteri kadar kireç bulunması tatbik edilecek jips miktarını zamanla azaltacak ve toprak ıslahına yardım edecektir. Iğdır da I-IV. sınıf araziler ha olup, ha alanda tarım yapılmakta, ha lık alanı I sınıf tarım arazisini oluşturmaktadır ha alanı kaplayan V-VII sınıf arazilerin ha lık bölümünde işlemeli tarım yapılmakta olup, büyük bir kısmını oluşturan çayır-mera alanları VI ve VII sınıf araziler üzerinde yoğunlaşmıştır. Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I. Sınıf tan VIII. Sınıf a doğru giderek artmaktadır. Tablo 3 de bu sınıflara göre arazi kullanım alanları gösterilmiştir. SINIF - I: Topografyası düz arazilerdir. I. Sınıf arazilerin kapladığı alan ha olup il yüzölçümünün %7 ini teşkil etmektedir. Bu arazilerin hektarında sulu tarım yapılmaktadır hektarlık alan bağ-bahçe olup, tamamı düz arazi üzerindedir. Her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli derinliği ve eğim derecesi ile tarıma çok uygundur. Toprak özellikleri çeşitli bitkilerin yetiştirilmesine imkan verirken, entansif bir tarım uygulanmasında esas olan sulama, eğim, drenaj şartlarının elverişliliği nedeniyle kolayca tatbik edilebilir. Hemen hemen bütünüyle Batı Iğdır Ovasında yayılış gösterir. 10

37 SINIF- II: Toplam miktarı hektardır ve il yüzölçümünün %2 i kapsar. Düz ve hafif eğimli arazilerdir. Bu arazilerin; hektarında kuru tarım, hektarında sulu tarım yapılmaktadır. 72 hektarı bağ-bahçe, hektarı çayır-mera, ve hektarı funda arazisidir. SINIF- III: ha kapladığı alan ile ilin %10 nu teşkil eder. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; ha kuru tarım, ha sulu tarım,1.110 ha bağ bahçe, ha çayır-mera, ha orman-funda gibi dağılıma sahiptir. Toprak derinliği fazla değildir, taşlık oranı ise yüksektir. SINIF- IV: IV. sınıf araziler ilin ha alanı ile %10 nnu kaplamaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise şöyledir; ha kuru tarım, ha sulu tarım,477 ha bağ-bahçe, ha çayır-mera, alanlarıdır. SINIF- V: 650 ha alanı ile ilin %0,20 sini kaplamaktadır. Tuzluca İlçesi sınırları içinde önemli yer tutar ve çayır-mera alanları şeklindedir. SINIF- VI: ha alanı ile ilin %28 ini kaplar. Bu toprakların kullanım durumları ise şöyledir; hektarında kuru tarım, hektarında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların hektarında çayır-mera, 233 hektarında funda alanı mevcuttur. SINIF- VII: ha alanı ile ilin %30 lık kısmını kaplar. VII inci sınıf arazilerde tarım yapılmamaktadır. Toprağın sığ oluşu yanında taşlık oranı da yüksektir. Güneydeki dağlık yörede görülen bu sınıf arazilerden otlak olarak yararlanılmaktadır. SINIF- VIII: VIII sınıf araziler 40,700 ha ile il topraklarının %13 ünü oluşturur. Bu sınıf araziler; sazlık-bataklık, ırmak taşkın yatakları, çıplak kaya ve moloz, yerleşim alanları ve su yüzeyleri alanları içine dahil edilmiştir. Tablo 3. Iğdır İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu Tarımsal Alanların Sınıfsal Dağılımı [2011] İLÇE (IĞDIR Kaynak: Tarım İl Md. I. Sınıf ha II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V. Sınıf VI. Sınıf VII. Sınıf VIII. Sınıf ha ha ha ha ha ha ha MERKEZ ARALIK Merkeze dahildir KARAKOYU NLU TUZLUCA Kaynak:İl Tarım Müdürlüğü 11