JEOTERMAL SANTRALLAR ÇN KISA VE UZUN SÜREL KUYU TESTLER

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "JEOTERMAL SANTRALLAR ÇN KISA VE UZUN SÜREL KUYU TESTLER"

Transkript

1 33 JEOTERMAL SANTRALLAR ÇN KISA VE UZUN SÜREL KUYU TESTLER Bayram ERKAN ÖZET Jeotermal kaynakların verimli ve ekonomik kullanılabilmesi için gerekli bilgiler kuyu testleri ile elde edilmektedir. Kuyu testleri kuyular delinirken balayan, jeotermal kaynaa uygun optimum performanslı iletmenin planlanması sürecinde devam eden ve jeotermal sistemlerin dinamii gerei iletme aamasında da süreklilik arz eden çalımalardır. Bu çalımada, ülkemizde çalıan ve planlanan jeotermal santralların bulunduu sahalarda yapılan test çalımalarında kullanılan test aletleri ve ekipmanları ile yapılan testler hakkında bilgiler verilmitir. Yapılan testler; dinamik, statik basınç ve sıcaklık ölçümleri, gaz oranı ölçümü, su kaybı testi, kararsız basınç testleri, üretim testleri ve yöntemleri, inhibitör ve izleyici testleri olarak özetlenmitir. Bu testlerin amacı, planlaması, yapılıı ve elde edilen bilgiler sunulmu, ilgili örnekler verilmi, ancak; testlerin deerlendirilmesi çok detaylı olduundan bu bildirinin kapsamı dıında tutulmutur. 1. GR Son yıllarda enerji fiyatlarında ve talebindeki artı, yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilginin artması ve özendirilmesi, toplumsal çevre bilincinin gelimesi, yerli kaynak kullanımına olan ilginin artması, yasal düzenlemelerin yapılması gibi nedenler jeotermal enerjiden elektrik üretmeye olan ilgiyi artırmıtır. Jeotermal enerji kaynakları açısından zengin olan ülkemizde elektrik üretimine uygun jeotermal sahalar Batı Anadolu bölgesinde yer almaktadır. lk jeotermal elektrik santralı Denizli Kızıldere de 1984 yılında devreye alınmı, ikinci santral ise Aydın Salavatlı da 2006 yılında devreye girmitir. Denizli Kızıldere de var olan santrala entegre olarak çalıacak bir santralın kurulum çalımaları devam etmektedir. Bir dier jeotermal santral yatırımı ise Aydın Germencik de devam etmektedir. Bazı sahalarda da jeotermal santral yatırımı ile ilgili ön çalımaların devam ettii bilinmektedir. Jeotermal santral yatırımlarının hız kazandıı bu dönemde, jeotermal enerji kaynaına uygun sürdürülebilir projelerin planlanması oldukça önemlidir. Projelerin sürdürülebilir olması kaynakla ilgili olarak kuyular, rezervuar ve jeotermal sistem hakkında yeteri kadar bilginin elde edilmesi ile mümkündür. Elde edilen bilgiler sahanın optimum ve verimli iletilmesine yöneliktir. Kaynakla ilgili bu bilgilerin alınması sondajlar öncesinde sahada yapılan etüt çalımaları ile balar ve sahanın iletilmesi sürecinde de devam eder. Jeotermal sistemlerin dinamik yapısı bilgilerin sürekli güncellenmesini zorunlu kılar. Etüt safhasında yapılan jeoloji, jeofizik, jeokimya çalımaları ile elde edilen veriler, sondaj çalımaları esnasında ve sonrasında alınan daha gerçekçi verilerle güncelletirilir. Kuyuların delinmesi sırasında ve sonrasındaki bilgilerin çounluu kuyu testleri ile elde edilir.

2 34 Kuyu testleri kuyuların delinmesi esnasında balar. Bu aamada sıcaklık, basınç ve nadiren enjeksiyon veya üretim testleri yapılır. Bu testlerden elde edilen bilgiler, kuyu ile ilgili kararların alınmasında ve sondaj programlarının yapılmasında kullanılır. Sonraki aamalarda kuyu ve rezervuar ile ilgili bilgiler elde edilir. Sondaj çalımalarının bitirilmesinden sonra yapılan testler kuyu tamamlama testleri olarak adlandırılır. Bu kapsamda su kaybı, enjeksiyon, basınç düüm, statik-dinamik sıcaklık ve basınç testleri ile üretim testleri yapılır. Sondaj makinasının lokasyondan ayrılıp kuyu baına üretim sistemlerinin balanmasından sonra kısa dönem testleri yapılır. Bu testler kapsamında genellikle sıcaklık ve basınç ölçümleri, kararsız basınç testleri, gaz oranı ölçümü, kimyasal analiz için numune alma ve üretim testleri gerçekletirilir. Uzun dönemli testlerde ise üretim ve/veya enjeksiyonla kuyu, rezervuar parametrelerindeki deiimler izlenir. Üretim kuyularında çökelme problemine yönelik inhibitör testleri ve uygulamaları bu dönemde yapılır. Kuyular arası etkileimin belirlenmesi, rezervuarın daha geni bölgelerine ait parametrelerin bulunması amacı ile çok kuyulu testlerden olan giriim testleri uzun dönemde yapılır. Rezervuar basıncının korunması, ısıl enerji üretiminin artırılması, sıcak ve kirletici kimyasal maddeler içeren atık suyun ortadan kaldırılması gibi nedenlerle uygulanan tekrarbasma (reenjeksiyon) çalımalarında yapılan izleyici testleri de uzun dönemde yapılan testlerdendir. Uzun dönemde giriim, inhibitör, enjeksiyon, izleyici testleri esas olmakla beraber bunların yanında dier testlerde yapılmaktadır. Jeotermal sahanın iletilmesi aamasında da saha izleme programları hazırlanarak kuyu testleri ve ölçümler belirli aralıklarla yapılmaya devam edilir. Sıcaklık, basınç, debi, gaz oranı ve akıkanın kimyasal özellikleri sürekli gözlenerek daha önceki verilerle karılatırma ve güncelleme olanaı salanır. Kuyu testlerinden kuyu performansı ile ilgili bilgiler ve rezervuar parametrelerinin yanında rezervuarın yapısı, ekli, durumu gibi birçok bilgi elde etmek mümkündür. Elde edilen bilgiler kuyu ve rezervuar ile ilgili kararların alınmasında, ileriye yönelik performans tahminlerinin yapılmasında ve modelleme çalımalarında kullanılır. Kuyularda yapılan testlerin tipi, sayısı, süresi, sırası konusunda genelletirilmi bir uygulama olmayıp test yapılacak kuyuya, sahaya, sahadaki kuyu sayısına, testin amacına, daha önce kuyuda / sahada yapılan testlere göre deikenlik gösterebilmektedir. Bu çalımada; Ülkemizde çalıan ve planlanan jeotermal santralların bulunduu sahalarda yapılan test çalımalarında kullanılan test aletleri ve ekipmanları genel olarak tanıtılmakta, belirlenen sahalar su baskın sahalar olduundan, su baskın sahalarda yapılan testler hakkında genel bilgiler sunulmaktadır. Yapılan testler dinamik, statik basınç ve sıcaklık ölçümleri, gaz oranı ölçümü, su kaybı testi, kararsız basınç testleri, üretim testleri ve yöntemleri, inhibitör ve izleyici testleri olarak özetlenmitir. Bu testlerin amacı, planlaması, yapılıı ve elde edilen bilgiler sunulmutur. 2. JEOTERMAL KUYU TESTLERNDE KULLANILAN ALET VE EKPMANLAR 2.1. Vinç Üniteleri Kuyu içerisinde kullanılacak ölçüm alet ve cihazlarının kuyu içine indirilip çıkarılmasında kullanılırlar. Güç ünitesi, aktarma organları, tambur, fren sistemi, derinlik sayacı ve aırlık göstergesinden oluur. Hidrolik ve mekanik tür aktarma organları olan tipleri vardır. Vinç üniteleri kullanım amaçlarına göre deiik büyüklükte ve tipte imal edilmektedir.

3 Tambur üzerine sarılan borusal malzeme veya telin çapına ve özelliine baı olarak tambur çapı ve dolayısı ile de vinç ünitesinin büyüklüü deimektedir. Kuyu içi ölçüm cihazları 0, 072-0,092 inç çaplı, eksiz, paslanmaz, çelik ölçü telinin (wire line) ucuna balanarak kuyu içine indirilip çıkarılırlar. Bu vinçler amerada vinci veya ölçü vinci (wire line unit) olarak adlandırılırlar. Vinç üniteleri metal ase üzerine monteli ve tekerlekli tip olmak üzere iki ayrı tipte imal edilmektedirler. Kuyu derinliinin fazla olmadıı durumlarda insan gücü ile çalıan, sadece tambur ve fren mekanizmasından oluan basit sistemler de kullanılmaktadır. Vinç üniteleri üzerindeki derinlik sayaçları genelde mekanik olup derinlii metre veya feet cinsinden gösterirler. Son yıllarda gelitirilen elektronik derinlik sayaçları (depth box), inilen derinliin yanında ini, çıkı hızlarını da sayısal olarak göstermekte ve elektronik ortamda bilgileri zamana karı hafızaya kaydetmektedir. Kuyu içi ölçümlerin elektronik cihazlarla alındıı durumlarda alınan verilerin zamanla ve derinlikle deiimi belirlenebilmektedir. Kuyu içi ölçüm sisteminin ematik görünümü ekil 1 de görülmektedir. 35 ekil 1. Kuyu içi ölçüm sisteminin ematik görünümü Basınç, Sıcaklık ve Akı Ölçerler Kuyu içindeki basınç ve sıcaklık ölçümleri jeotermal koullara uygun olarak yapılmı özel cihazlarla yapılmaktadır. Son yıllara kadar mekanik cihazlar kullanılırken gelien teknoloji ile birlikte elektronik cihazlar da kullanılmaya balamıtır. Ülkemizde kullanılan cihazlarla ilgili bazı bilgiler Tablo 1 de verilmitir [1]. Kuyu içinden ölçü almak amacı ile kullanılan mekanik aletler Amerada tipi olarak ilk imalatçısının ismi ile anılmakta ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Cihaz saat, element ve gövde olmak üzere üç ana parçadan olumaktadır. Element olarak basınç, sıcaklık veya akı ölçer algılayıcıları ayrı ayrı kullanılmaktadır. Gövdenin üstüne ölçü teline balantıyı salayan parça (wire line/rope socket), içine saat ve kaydedici mekanizma, altına ise element balanmaktadır. Gövdenin çapı 1 ¼ inç dir. Cihaza ayrıca kılavuz, merkezleyici ve aırlık balanabilmektedir.

4 36 Zamana karı basınç ve sıcaklık deiimi, safir uçlu bir çizici ile silindirik kart tutucu içinde bulunan, bir yüzeyi özel malzeme ile kaplanmı, ince, metal kart üzerine sürekli olarak çizilir. Saatin dönü hareketi bir mekanizma ile kart tutucuyu dikey yönde hareket ettirir. Basınç veya sıcaklık elementine balı olan çizici ise yatay yönde hareketlenir. Ölçü sonunda kart üzerinde bulunan hem dikey hem yatay yöndeki mesafeler bir mercek vasıtası ile hassas olarak özel bir kart okuma aleti (two way chart reader) ile belirlenir. Ölçü esnasında yapılan ilemlerin kaydı tutulduundan kart üzerindeki dikey mesafeden zamana karı deiim belirlenir. Basınç veya sıcaklık deiimi ölçüden önce atmosferik koullarda çizdirilen baz çizgiden olan yatay mesafedeki deiimden belirlenir. Elementlerin kalibrasyonu esnasında düzenlenen tablolardan bakılarak bu mesafeler basınç veya sıcaklık deerlerine dönütürülür. Basınç ölçümlerinde ayrıca sıcaklık düzeltmesi yapılır. Bilgisayar ve ekran yardımı ile kart okumanın yapılabildii elektronik kart okuyucu da kullanılabilmektedir. Tablo 1. Kullanılan basınç ve sıcaklık cihazlarının özellikleri [1]. Cihaz modeli Algılayıcı tipi Doruluk Çözünürlülü k Basınç kapasitesi ( psi ) Sıcaklık kapasitesi ( o C ) KPG Bourden tüpü 0,2 % FS 0, 05 % KTG Bi- metal - / + 1 o C 0, 05 % RPG-3 Bourden tüpü 0,2 % FS 0, 05 % K8HTEMRGEO Sıcaklık RTD - / + 0,2 o C 0,01 o C (6saat) Basınç Piezoresistive -/ +0,024% FS 0,0003% FS (6saat) K10HTEMRGEO Sıcaklık RTD - / + 0,015 o C 0,02 o C (6saat) Basınç Piezoresistive - / + 0,05% FS 0,0003 % FS (6saat) Akı ölçer Reed Switch 0,25-0,8RPS (6saat) K8 S. UNT Basınç Silicon Kristal - /+0,024% FS 0,0003 % FS PS Basınç Qartz - /+ 0,01 % FS 0,0001 %FS FS, Full Scale, maksimum ölçüm kapasitesi RPS, devir / saniye Mekanik aletlerle farklı sürelere sahip saatleri kullanmak mümkündür. Kullanılan saatlerin maksimum süreleri 3, 6, 12, 24, 48, 72, 120, 180 saat eklinde deimektedir. Kullanılacak saatlerin süreleri yapılacak testin süresine göre seçilir. Basınç elementleri (KPG- RPG) çoklu helisel bourden tüpü prensibi ile çalımaktadırlar. Sıcaklık elementleri (KTG) ise iki ayrı tipte imal edilmektedirler. KTG LV (liquid vapour) tipleri KPG ile aynı prensipte çalıırken, KTG BM (bi metal) tipleri sıcaklıa farklı reaksiyon gösteren birletirilmi iki metalin sıcaklık karısında oluturduu dönme hareketi prensibi ile çalıırlar. Basınç ve sıcaklık elementleri test yapılacak kuyuda karılaılacak basınç ve sıcaklıa uygun olarak seçilirler. Mekanik akı ölçer (Flowmeter MK II) kuyu içinde deiik seviyelerdeki akı hızlarını (toplam akıınüretim veya enjesiyon- % si cinsinden) karılatırmak amacı ile kullanılmaktadır. Direk olarak hız ve debi deeri vermezler, kuyuda bilinen bir noktadaki deerlerle dier yerlerdeki deerler göreceli olarak karılatırılır. Basınç veya sıcaklık elementlerinin yerine gövdeye balanır. Belirlenen derinliklerde bekleme yapılarak ölçü alınmaktadır. Akı ölçer sonuçları kuyu içindeki akıkanın sıcaklık, younluk ve viskozitesi ile akı tipi ve faz durumundan etkilendiinden yorumlamalarda göz önüne alınmalıdır. Çok nadir olarak kullanılmaktadırlar. Dikkatli kullanım, düzenli kalibrasyon, doru ve hassas okuma ile mekanik aletlerle birçok ölçü için yeterli dorulukta ölçüm yapılabilmektedir. Ancak giriim (Interference) testlerinde ve kararsız basınç testlerinde (pressure transient tests) yetersiz kalmaktadırlar.

5 Bakım ve servislerinin kolay ve yerinde yapılabilir olmasının yanı sıra elektronik aletlere göre ucuz olmaları nedeniyle yaygın olarak kullanılmaktadırlar. K8-HT EMR jeotermal elektronik cihazı 300 o C sıcaklıkta 6 saate kadar ölçüm yapabilmektedir. Cihaz ısı iletimi düük, silindirik muhafazanın içerisinde olup alt kısmında basınç ve sıcaklık algılayıcılar bulunmaktadır. Kuyudaki akıkanın basıncı kapiler bir boru içindeki özel sıvı ile basınç algılayıcısına iletilmektedir. Sıcaklık algılayıcısı ise direk akıkanla temas halinde olup iletim kablo ile salanmaktadır. Sabit aralıklarla veri alınabildii gibi deiken aralıklarla da veri alınabilmektedir. K10- HT EMR jeotermal elektronik cihazı, K8 modeli ile benzer yapıda olup ilave olarak elektronik akı ölçer (spinner/ flowmeter) balanabilmektedir. Kuyu içinden ölçü alan cihazlar yanında yüzeyde basınç deerlerini algılayan ve kaydeden basınç üniteleri de kullanılmaktadır. Bu tür cihazlar çounlukla giriim testlerinde kullanılmaktadır. Giriim testi düzenekleri ile sabit bir derinlikte kararsız basınç testlerinin yapılmasında da kullanılabilmektedirler. Bu cihazlar genelde iki bölümden olumaktadır. Basıncı ölçen basınç algılayıcı, dönütürücü birim (pressure transducer) ile transducerden aldıı frekans deerlerini sayısal basınç deerlerine dönütüren ve bu verileri depolayabilen, bilgisayara aktarabilen, ekranda gösterebilen ve bilgisayar aracılıı ile programlanabilen bir arabirimden (data loger/ pressure monitor) olumaktadır. ki birim arasındaki balantı kablo ile salanmaktadır. Bu iki birimin beraber imal edildii cihazlar da mevcuttur. K8 Yüzey Ünitesinde iki birim bir arada bulunmaktadır. Bu ünitede ki basınç ve bir sıcaklık algılayıcısı vardır Ölçü Borusu (Kurtarma Borusu Recovery Tube) Kuyuda yapılacak ölçümlerde veya ilemlerde kullanılacak alet ve cihazların kuyuya indirilip çıkarılmaları esnasında basınç altında bekletildii haznedir. Kuyuya indirilecek malzemenin çapına ve boyuna göre deiik çap ve boylarda imal edilirler. Kuyu baı üretim sistemlerinin balı olduu durumlarda T-borunun üzerine balanarak hem statik hem dinamik durumlarda ilem yapılabilir. Kuyu baı üretim sistemlerinin balı olmadıı durumlarda ana vananın üzerine balanarak sadece statik durumlarda ilem yapılabilir. Kuyuya indirilecek malzemeye göre boyutu deien makara en üst kısımda bulunur. Ölçüm borularının üst kısmında basınç altında sızdırmazlıı salamak için sızdırmazlık balıı (stuffing box) vardır. Sistemin içinde kalan basıncı ve akıkanı tahliye edip boaltmak için ölçü borusu alt kısmına yakın yerde tahliye vanası bulunur Yüzey Üretim Boruları Akıkanın kuyu baındaki ana vanadan seperatör veya susturucuya yatay olarak yönlendirilmesini salarlar. Ana vana üzerine monte edilen T boru ile yatay borulardan oluur. T boru ile yatay borular arasında testler esnasında akıı kontrol etmek amacı ile ikinci bir akı kontrol vanası kullanılır. T- borunun üzerine ölçü borusu balanır. Yatay borular üzerinde basınç, sıcaklık manometreleri ile numune alımı ve gaz ölçümlerinde kullanılmak üzere çıkılar bulunur. Orifist ile ölçüm yapılacaksa yaklaık olarak arada orifist balantı flanları ile basınç manometreleri için balantılar vardır. Uç boru ile ölçüm yapılacaksa yatay boruların en ucunda uç boru balantı flanları vardır. Hem orifist hem uç boru ile ölçüm yapılacaksa her iki balantı beraber bulunur Uç Boru Üretim, entalpi hesaplarının uç boru yöntemi ile hesaplanacaı durumlarda uç boru basıncı (lip pressure) ölçümünde kullanılır [2]. Borunun kendisi ve çıkı yüzeyi düzgün olmalı, boru iç çapı hesaplamalarda kullanılacaından hassas olarak ölçülmelidir. Bir ucunda balanacaı vanaya veya flana uygun flan balantısı, dier ucunda ise uç basıncı okumayı salayacak ekilde manometre takılmasına uygun delik bulunur. Bu deliin çapı 6 mm dir ve borunun uç kısmından 6 mm içerde bulunur (ekil 2).

6 38 ekil 2. Dikey üretimde uç borunun ematik görünümü 2.6. Seperatör, Orifist, Susturucu (Silencer), Savak Sistemleri Kuyudan üretilen su ve buhar karıımlarının belirli basınçta su ve buhar olarak ayrıtırılmasında seperatörler kullanılır. Ayrımanın atmosferik koullarda yapıldıı üstü açık seperatörler ise susturucu (silencer) olarak bilinirler. Susturucuların isimlerinden de anlaılacaı gibi dier bir görevi de uç borudan büyük bir gürültüyle çıkan akıkanın gürültüsünü azaltmaktır. Aynı zamanda akıkanın direk atmosfere verilmesi durumunda çevreye verilebilecek zararları da önlemektedir. Tekli veya ikili dikey silindirik sistemlerdir. Merkez kaç kuvvetinden yararlanmak amacı ile akıkan girileri teet olarak yönlendirilir. Seperatörde ayrıan buharın debisi orifistlerle ölçülürken, susturucudan ayrılan buhar susturucunun üst kısmından atmosfere atılır. Sıcak su ise susturucunun ön tarafında bulunan ve debiyi ölçmekte kullanılan bir savaa yönlendirilir. Susturucudan çıkan suyun savakta oluturacaı aırı dalgalanmaları önlemek için susturucu ile savak arasına dalgakıran görevi yapacak kapalı sistemler balanabilir. T-boru, ölçü borusu, seperatör, orifist, yatay üretim boruları, uç boru, susturucu ve savak monte edilmi genelletirilmi bir kuyu baı üretim sisteminin ematik görünümü ekil 3 de görülmektedir. ekil 3. Genelletirilmi kuyu baı üretim sisteminin ematik görünümü

7 Savakların ön pencereleri deiik ekillerde yapılabilmesine karın yüksek debili kuyularda dikdörtgen ekilli savak pencereleri yaygın olarak kullanılmaktadır. ematik bir dikdörtgen savak penceresi ekil 4 de görülmektedir. Savaktan geçen suyun oluturacaı dalgalanmayı önlemek için savak içerisine delikli, metal saç dalgakıranlar yerletirilmektedir. Savaklarla ilgili deiik standartlar ve formüller olmasına karın yaygın olarak kullanılan formüller aaıda verilmitir. Ölçümlerin doruluunun artırılabilmesi için pencere kenarları düzgün ve keskin, savak havuzu kırıntı ve pisliklerden temizlenmi, seviye ölçü borusu sıfırlaması iyi yapılmı olmalıdır. Seviye ölçüm noktasının savak penceresinden olan mesafesi (F), ölçülebilecek maksimum su seviyesinin (h m ) en az 4 katı kadar mesafede olmalıdır. Savaktan geçen su debisi, savak ölçüleri metre olarak eitlik (1) ile hesaplanmaktadır [3]. M ( B b) 1,5 0,177 h * h B = 60 * w * b * h * (107, ,2 * 25,7 * 2,04 * ) (1) h D D * B D w + w = Savak su younluu, (gr/cm 3 ) M = Savak su debisi, (ton/ saat) w 39 ekil 4. Dikdörtgen savak penceresinin ematik görünümü 2.7. Giriim (Interference) Testi Sistemleri Giriim (Interference) testinde aktif kuyu veya kuyuların (üretim veya enjeksiyon) gözlem kuyularında yaratmı olduu basınç/ su seviyesi deiimi izlenir. Aktif kuyularda normal üretim veya enjeksiyon sistemleri kurulu iken gözlem kuyularında basıncı veya su seviyesini izleyecek sistemler kurulur. Su seviyeleri erit metrelerle ölçülebilecei gibi otomatik ölçüm ve kayıt yapabilen tamburlu sistemler de kullanılabilmektedir. Basınç deiimlerinin uzun süreli gözlenmesi ise özel sistemlerle yapılmaktadır. Giriim testi basınç gözlem sistemleri yüzey sistemi, kuyu içi sistemi ve borular olmak üzere üç ana bölümden olumaktadır. Yüzey sistemi kuyu baında bulunan ölçü borusu (kurtarma borusu, recovery tube), boru çapına uygun makara ve sızdırmazlık balıı (stuffing box), boruları kuyuya indirip çıkarmakta kullanılacak vinç ünitesi, boruların yüzeyde kalacak ucuna balanan yüksek basınç manifolt ve balantıları ile azot tüpü ve basınç algılayıcısından olumaktadır. Kullanılan kapiler borular (capillary tubing) eksiz, 1/8 inç (3.175 mm.) dı çaplı, 825 metal alaımdan yapılmıtır. Kuyu içi sistemi ise boruların ucunda kuyuya indirilen sistemdir. Sistem boru balantı elemanı, genleme haznesi (expansion chamber), aırlık ve kılavuzdan olumaktadır.

8 40 Sistem kuyu içinde belirlenen derinlie indirilerek yüzey sistemi, boruların içi ve genleme haznesi azot gazı ile doldurulur. Genleme haznesinin alt balantı elemanı yakınında delikler mevcut olup basınç iletiimi bu deliklerle salanır. Genleme haznesinin büyüklüü basınçta olması beklenen deiime göre belirlenir. ndirilen derinlikteki basınç azot gazı vasıtası ile yüzeye iletilir. Boruların içindeki azot gazının yapmı olduu basınç ihmal edilir veya hesaplama yapılarak düzeltme yapılır. Gece gündüz sıcaklık farklarının yarattıı basınç deiimlerini minimuma indirmek amacı ile sistemin yüzeyde kalan kısımları izole edilir. ekil 5 de gözlem kuyusunda kullanılan giriim testi sisteminin ematik görünümü yer almaktadır. ekil 5. Gözlem kuyusunda kullanılan giriim testi sisteminin ematik görünümü nhibitör Basma Sistemleri Jeotermal akıkanın oluturduu çökelmeleri, kabuklamayı (scaling) önlemek amacı ile kullanılan inhibitörler kuyu içinden inhibitör basma sistemleri ile basılmaktadırlar. nhibitör basma sistemleri kullanılacak inhibitörlerin gerek teknik gerekse ekonomik açıdan deerlendirilmesi için test amaçlı çalımalar yanında iletme aamasında sürekli basma amaçlı kullanılabilmektedirler. Çok basit sistemlerden çok detaylı sistemlere kadar deien uygulamalar bulunmaktadır. nhibitör basma sistemleri giriim testi sistemlerine benzer ekilde yüzey sistemi, kuyu içi sistemi ve borular olmak üzere üç ana bölümden olumaktadır. Yüzey sistemi basit olarak kuyu baında bulunan ölçü borusu, boru çapına uygun makara ve sızdırmazlık balıı, boruları kuyuya indirip çıkarmakta kullanılacak vinç ünitesi, boruların yüzeyde kalacak ucuna balanan yüksek basınç vana ve balantıları ile inhibitör tankı, pompası, çek valf, debi kalibrasyonu için ölçekli boru, filtreler ve basınç manometresinden olumaktadır. Deiik çap ve kalitelerde borular kullanılmakta olup genelde eksiz, 4.65 mm dı çaplı içi teflon kaplı-1/4 inç- 3/8 inç- 8 mm. dı çaplı 316 SS, SSL veya incoloy 825 malzemeden yapılmı borular kullanılmaktadır. Kuyu içi sistemi ise boruların ucunda kuyuya indirilen sistemdir. Sistem boru balantı elemanı, daıtıcı, aırlık ve kılavuzdan olumaktadır (ekil 6). Sistem kuyu içinde belirlenen derinliklere indirilerek; yüzeyden pompa debisi ve/veya inhibitör konsantrasyonları deitirilebilmektedir. Yüzey sistemlerine kullanım amacına göre ek parçalar ilave edilebilmektedir. Bunlardan bazıları nhibitör yükleme ve karıtırma pompası, yedek inhibitör karıtırma tankı, darbe sönümlendirici (pulsation dampener), kontaktörlü basınç manometresi, basınç tahliye vanası (pressure relief valve), debimetre, tank seviye göstergeleri, kaydedicileri ve alarm eklinde sayılabilir. Deiik tipte (diyaframlı, pistonlu) basınç ve debi kapasitesine sahip pompalar kullanılmaktadır. Pompalar kuyunun debisine, basılacak inhibitörün miktarına, viskozitesine, su karıtırma oranına, boruların çapına ve indirilecei derinlie balı olarak seçilmektedir.

9 41 ekil 6. nhibitör basma sisteminin ematik görünümü Gaz Oranı Ölçüm ve Numune Alma Ekipmanları Jeotermal kuyulardan üretilen akıkanlar genellikle youmayan gazlar (non-condensible gas) içerirler. Jeotermal akıkan içerisinde bulunan youmayan gazların (CO 2, H 2 S, NH 4 gibi) toplam akıkan içerisindeki oranının doru belirlenmesi rezervuar mühendislii, kuyu içi akı ve üretim hesaplamaları, kurulacak tesisle ilgili hesaplamalar ve jeokimyasal hesaplamalar açısından büyük önem taımaktadır. Akıkan içerisindeki youmayan gaz oranının hesaplanabilmesi için gaz oranı ölçümleri yapılmaktadır. Genel olarak youmayan gazların %99 a yakın bölümünü CO 2 gazı oluturduundan, gaz oranı hesaplamalarında youmayan gazların tamamı CO 2 varsayılır. Yüksek sıcaklıklı jeotermal sahalardaki gaz oranı ölçümü, buhardaki gaz oranı ölçülerek yapılır. Bunun için öncelikle kuyudan üretilen akıkanın buhar (buhar+gaz) fazının ayrıtırılması gerekir. Gaz oranı ölçümü yapılacak yerde seperatör varsa buhar+gaz, direk seperatör buhar çıkı hattından alınır. Seperatör yoksa kuyudan üretilen akıkan önce bu amaçlar için yapılmı mini seperatörden geçirilir. Ayrıtırılan buhar+gaz daha sonra su soutmalı youturucudan geçirilerek buharın youması salanır. Mini seperatör ve youturucu ekil 7 de görülmektedir [4]. Buhar+gaz içerisindeki gaz oranı, deiik tipteki gaz ölçüm düzenekleri (gazometreler) kullanılarak hacimsel yöntemle veya özel hazırlanmı cam ielere doldurularak laboratuarlarda kimyasal yöntemle belirlenir. Hacimsel yöntemin kullanıldıı bir gaz oranı ölçüm düzenei ekil 8a da görülmektedir [5]. Bu düzenekle belirli zaman diliminde hacmi belirli tüpten geçen gaz ile youan suyun hacmi ölçülmektedir. Yaygın olarak kullanılan gazometrede ise (ekil 8b) youturucu ve gaz ölçüm bölümü beraber imal edilmitir. Atmosferik koullarda gazın, hacmi bilinen haznedeki suyu ötelemesi esnasında oluan youmu suyun miktarı ölçülmektedir. Ölçülen gaz ve youmu buharın ölçüm koullarında veya standart koullardaki hacimleri hesaplanarak gazın, buhar+gaz içindeki oranları saptanmaktadır.

10 42 ekil 7. Mini seperatör (solda) ve youturucunun (sada) ematik görünümü [4]. ekil 8. Gaz oranı ölçümünde kullanılan düzeneklerin ematik görünümü. Kimyasal analizler için yüzey hatlarının deiik yerlerinden numuneler alınabildii gibi kuyu içinden istenilen derinlikten numune almak mümkündür. Kuyu içinden numune almak için özel yapılmı kuyu içi numune alıcılar (down hole sampler) kullanılmaktadırlar. Numune alımında numune alıcı ile özel mekanik saat beraber kullanılmaktadır. Belirli süreye ayarlanan saat, zamanı gelince akıkan giri vanasını açmakta ve akıkan hazneye dolduktan sonra kapatmaktadır. Ölçü telinin ucunda belirlenen derinlie indirilerek alınan numune, yüzeyde transfer aparatları ile özel numune kaplarına aktarılmaktadır. Kuyu içi numune alıcılar nadiren kullanılmaktadırlar.

11 Yüzey hatlarının deiik yerlerinden su, buhar ve gaz analizleri için numuneler alınmaktadır. Savaktan alınan su numunesi yanında, seperatörden ayrılan suyun youturucudan geçirilerek youturulması sonucu elde edilen sudan da su numunesi alınmaktadır. Buhar numunesi, seperatörden ayrılan buhar youturularak alınmaktadır. Gaz numunesi ise seperatörden ayrılan ve youturucuda youmayan gazlardan alınmaktadır. Ayrıca özel amaçlar için deiik basınç ve sıcaklık koullarında da numuneler alınabilmektedir Kuyu çi Çap Belirleme Ekipmanları (Go Devil- Caliper) Kuyuların üretim borusu çapında olan azalmaların belirlenmesi amacı ile kullanılırlar. Genellikle kabuklama olan kuyularda kabuk kalınlıının ve derinliinin belirlenmesinde kullanılmaktadırlar. Bu amaçlar için hazırlanmı deiik çaplardaki kısa boru parçaları (go devil) ölçü teli ucunda kuyuya indirilerek çapların deitii derinlikler kabaca belirlenir. Bu sistemle kuyudaki en dar çaplı kısmın altındaki çap deiimleri belirlenememektedir. Kuyu koullarının uygun olması durumunda çap deiimlerinin derinlie karı sürekli kaydedildii kaliper (caliper) log uygulamaları da yapılmaktadır zleyici Testi (Tracer Test) Ekipmanları Enjeksiyon testlerinde ve çalımalarında rezervuar parametrelerinin saptanması amacı ile izleyici testleri (tracer tests) yapılmaktadır. zleyici testinde genel olarak tekrarbasma kuyularından akıkanla birlikte basılan izleme maddelerinin üretim kuyuları ve varsa doal çıkılardan geli miktarları sürekli olarak izlenir. zleme maddeleri kimyasal, radyoaktif ve floresan izleme maddeleri olmak üzere üç ana grupta toplanmaktadır. Floresan izleme maddeleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Varı noktasındaki akıkan içindeki floresan izleme maddelerinin konsantrasyonu fluoremetre (fluorometer) ile yapılmaktadır. Arazi tipi ve laboratuar tipi fluoremetre olmak üzere iki tipte imal edilmektedirler Manometreler, Termometreler, Barometre, Kronometre Kuyu baı basıncı, yatay üretim borusu basıncı, orifist basınçları, seperatör basıncı, youturucu çıkı basıncı ve uç basıncı ölçmekte kullanılan, deiik ölçme aralık ve hassasiyetlerine sahip gliserinli, oklara dayanıklı manometreler kullanılmaktadır. Ölçüm aralıkları ölçülecek basıncın deiim aralıına uygun olarak seçilmelidir. Ölçümlerin salıklı yapılabilmesi için manometreler ile ölçüm yapılacak hattın arasına üç yollu vana, titreim kesici ve sifon balanmalıdır. Orifist öncesi ve sonrası basınçlar yerine iki basıncın farkını ölçen basınç ölçerler de kullanılmakta olup civalı tiplerinin yanında kart üzerine sürekli analog kayıt yapan tipleri de vardır. Yüzey donanımlarındaki sıcaklık ölçümleri yatay üretim borusunda, seperatörde, youturucuda, savakta ve gazometrede yapılmaktadır. Civalı, kadranlı ve elektronik tipleri kullanılmaktadır. Ölçümün hassasiyeti için ölçüm aralıkları ölçülecek sıcaklıın deiim aralıına uygun olarak seçilmelidir. Testler sırasındaki hava basıncını ölçmekte hassas barometreler kullanılmaktadır. Gaz oranı ölçümlerinde kronometreler kullanılmaktadır.

12 44 3. JEOTERMAL KUYULARDA YAPILAN TESTLER VE ÖLÇÜMLER 3.1. Sıcaklık Ölçümleri Sıcaklık jeotermal kuyularda en önemli parametrelerdendir. Sıcaklık ölçüleri sondaj esnasında alınmaya balanır ve iletme aamasında da belirli aralıklarla alınmaya devam edilir. Sondaj esnasında alınan sıcaklık ölçüleri sondaj ile ilgili kararların alınmasında kullanıldıı gibi daha sonraki deerlendirmelerde de kullanılır. Kuyu tamamlandıktan sonraki deiik aamalarda kuyu kapalı durumda iken statik sıcaklık, kuyudan üretim yapılırken veya kuyuya akıkan basılırken dinamik sıcaklık ölçüleri alınır Statik Sıcaklık Ölçümleri Kuyudan üretim yapılmadan veya kuyuya akıkan basılmadan, kuyu kapalı iken statik durumda yapılan ölçümlerdir. Kuyu içi sıcaklık profilini belirlemek amacı ile yapılabildii gibi belirli bir derinlikteki sıcaklık deiimini gözlemek amacı ile yapılabilir. Sondaj esnasında geçilen formasyonların sıcaklık deerleri hakkında bilgiler elde etmek amacı ile statik sıcaklık ölçüleri alınmaktadır. Ara muhafaza borusunun indirilecei derinliin belirlenmesinde, muhafaza borusu arkasına alınacak seviyeler hakkında bilgi edinilmesinde, kuyuya devam edilip edilmeyeceine karar verilmesinde sondaj esnasında alınan sıcaklık ölçüleri kullanılmaktadır. Ayrıca farklı sıcaklıklı rezervuar seviyelerinin geçilmesi durumunda seviyelerin sıcaklıklarının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Çünkü daha sonraki aamalarda seviyeler arası akı olması durumunda seviyelerin gerçek sıcaklıklarının belirlenmesi zorlamaktadır. Bu veriler kuyu programlarının yapılması, dier ölçülerin deerlendirilmesi ve rezervuar deerlendirmeleri gibi daha sonraki deiik aamalarda da kullanılmaktadır. Sondaj çalımalarına herhangi bir nedenle ara verilmesi sıcaklık ölçümleri için iyi bir fırsat oluturmaktadır. Ölçümlerden elde edilen geçici sıcaklık verilerinden gerçek formasyon sıcaklıklarının saptanmasında, kararsız basınç testlerindekine benzer ekilde Horner sıcaklık yükselim tekniini kullanmak yöntemlerden biridir. Analiz tekniinde kondüktif ısı akı modeli kullanıldıından önemli sirkülasyon kaçaklarının olduu bölümde gerçek formasyon sıcaklıklarının saptanması için kullanılmamalıdır. Kuyu dibinde kaçaklar olumusa ölçüm, kaçaın baladıı noktadan yeteri kadar uzaklaılarak rezervuardan olacak konvektif ısı akıları ihmal edilebilecek seviyeye getirilmelidir. Deiik rezervuar seviyeleri arasında kuyu içi akı varsa deerler bozulacaından analiz teknii kullanılmamalıdır [6]. Sondajın tamamlanmasından sonra kuyuda sondaj akıkanı varken ve üretime açılmadan genelde sıcaklık ölçümü yapılmaktadır. Üretim ile kuyu içerisine girecek akıkan dier seviyelerin orijinal deerlerini bozacaından bozulmamı sıcaklıkların alınması açısından önemlidir. Bekleme zamanı ne kadar uzun olursa gerçek sıcaklık deerlerine o oranda yaklaılır. Ancak sondaj ünitesini lokasyonda uzun süre tutmanın getirecei maliyetler yanında, sondaj esnasında kesilen kırıntıların ve çamurun uzun sürede rezervuarda yaratacaı hasarlardan kaçınma ve kuyuyu biran evvel devreye alma gibi düüncelerle genellikle uzun süre beklenmez. Kuyu tamamlama testleri kapsamında yapılan su kaybı ve enjeksiyon testleri esnasında kuyu soutulduundan, kuyunun ısınma periyodunda belirli aralıklarla statik sıcaklık ölçümleri alınır. Ölçülerle kuyunun daha hızlı ısınan seviyeleri göreceli olarak belirlenir ve dier sıcaklık ölçülerinin yorumlanmasında kullanılırlar [7]. Kuyuların uzun süreli kapalı kalmaları durumunda kuyu içinde çok belirgin ve sürekli bir kuyu içi akı yoksa kuyu içi sıcaklıklar uzun sürede dengeleneceinden formasyon sıcaklıkları ve gradyan deiimleri hakkında bilgiler elde edilir. Uzun süreli üretimlerden sonra alınan sıcaklık ölçüleri olası deiikliklerin deerlendirilmesinde ve dier ölçülerin yorumlanmasında kullanılır (ekil 9).

13 Basınç (Bar) Basınç 40 Sıcaklık Derinlik (Metre) Sıcaklık ( o C) ekil 9. Statik ölçüde basınç ve sıcaklıın derinlikle deiimi Dinamik Sıcaklık Ölçümleri Kuyudan üretim yapılırken veya kuyuya akıkan basılırken dinamik durumda yapılan ölçümlerdir. Kuyu içi sıcaklık profilini belirlemek amacı ile yapılır. Üretim halinde ölçü alınırken üretim debisi sabit ve test aleti kuyuya rahatlıkla indirilip çıkartılabilecek seviyede olmalıdır. Üretim halinde alınan dinamik sıcaklık ölçümlerinden elde edilen kuyu içi sıcaklık profillerinden, farklı sıcaklıklara sahip rezervuar seviyelerinin olup olmadıı, varsa farklı seviyelerin sıcaklık veya kuyu içi karıım sıcaklıkları, kuyu içi faz deiimleri ve derinlikleri saptanmaktadır (ekil 10). Belirli zaman aralıklarında alınan farklı dinamik profillerin karılatırılması sonucu ise üretimle rezervuar sıcaklıklarındaki deiimleri belirlemek mümkündür. Özellikle tekrarbasma uygulamalarının yapıldıı durumlarda ölçümler sıklatırılmaktadır Sıcaklık Akı Sıcaklık ( o C) Akı (rpm) Derinlik (Metre) ekil 10. Dinamik ölçüde akı ve sıcaklıın derinlikle deiimi

14 Su Kaybı (Water Loss) Testi Su kaybı (water -loss) testi kuyuya akıkan basılırken dinamik durumda yapılan ölçümlerdendir. Sondaj çalımalarının bitiminde yapılan su kaybı testinde kuyu içi sondaj çamuru ve kırıntılardan arındırılmı olmalıdır. Bu amaçla sondaj çalımalarının bitirilmesinden sonra ilk olarak kuyudaki çamur temiz su ile deitirilerek kuyu yıkanır. Kuyu yava yava üretime açılarak ısınması salandıktan sonra kuyunun kendisini temizlemesi salanır. Daha sonraki aamada belirli bir program çerçevesinde kuyu tamamlama testlerine geçilir. Kuyu tamamlama testleri kapsamında öncelikle su kaybı testi yapılmaktadır. Su kaybı testinde sabit debide kuyuya souk su basılırken alınan sıcaklık ve/veya akı profillerinden, suyun rezervuara gittii veya rezervuardan kuyuya akıın olduu seviyeler belirlenir. Kuyuda birden fazla üretim seviyesi olması ve pompa debisinin düük kalması durumunda bazı seviyeler aktif hale geçmeyebilir [8]. Bu durumlarda deiik debilerde birden fazla su kaybı testi yapmak gerekebilir (ekil 11). Su kaybı testleri ile belirlenen seviye, dier testler ile beraber deerlendirilerek kararsız basınç testlerinde bekleme seviyesi olarak ve asitleme gibi operasyonlarda asit basma seviyesi olarak kullanılmaktadır. Sıcaklık ( o C) Derinlik (Metre) WL 1-5,4 l/s WL 2-13,5 l/s WL 3-20 l/s- 55 oc WL 2+1GÜN ekil 11. Su kaybı testinde sıcaklıın derinlikle deiimi 3.2. Basınç Ölçümleri Jeotermal kuyularda önemli parametrelerden birisi de basınçtır. Basınç ölçümleri de sondaj esnasında alınmaya balanır ve iletme aamasında da belirli aralıklarla alınmaya devam edilir. Kuyu kapalı iken statik durumda, kuyudan üretim yapılırken veya kuyuya akıkan basılırken dinamik durumda ve bu ikisinin beraber uygulandıı durumlarda yapılan ölçümlerdir. Kuyu içi basınç profilini belirlemek amacı ile yapıldıı gibi belirli bir derinlikteki basınç deiimini gözlemek amacı ile de yapılmaktadır Statik Basınç Ölçümleri Kuyudan üretim yapılmadan veya kuyuya akıkan basılmadan kuyu kapalı iken statik durumda yapılan ölçümlerdir. Kuyu içi basınç profilini belirlemek amacı ile yapılabildii gibi belirli bir derinlikteki basınç deiimini gözlemek amacı ile yapılabilir. Sondaj esnasında oluacak herhangi bir kaçak veya geli, gerçek formasyon basıncını ölçmek için uygun bir ortam oluturur. Çamur kaçaı veya akıkan gelii kuyu ile rezervuar arasında bir balantı kurulduunun göstergesidir. Kaçaın veya geliin olduu derinlik biliniyorsa, sirkülasyon kesilerek kuyudaki çamur younluu, kuyudaki çamurun statik seviyesi veya kuyu baı basıncı deerlerinden formasyon basıncı hesaplanabilir. Ancak kuyudaki akıkanın younluu tam olarak belirlenemediinden rezervuar basıncı belirli bir hata payı ile bulunabilir.

15 Kuyudaki kaçak seviyesinden alınacak basınç ölçümü ile gerçek rezervuar basıncı saptanabilir. Basınç ölçümü kaçak oluumundan hemen sonra tijlerin içinden yapılabilir. Kuyu tamamlama testleri kapsamında kuyunun ısınma periyodunda belirli aralıklarla statik basınç ölçümleri alınır. Isınma sürecinde kuyu içerisindeki akıkanın younluu ve basınç gradyeni deieceinden, bu süreçte alınan basınç ölçümlerinin beraber deerlendirilmesi sonucu kararsız basınç testlerinin yapılacaı derinlik saptanır. Kuyularda belirli aralıklarla alınan statik basınç ölçümlerinden elde edilen ortalama rezervuar basınçları, kuyudaki ortalama rezervuar basıncının zamanla deiimini belirlemekte kullanılır. Tüm kuyuların ortalama rezervuar basınçlarında oluan deiimler beraber deerlendirilerek saha ile ilgili alınacak kararlarda kullanılır Dinamik Basınç Ölçümleri Kuyudan üretim yapılırken veya kuyuya akıkan basılırken dinamik durumda yapılan ölçümlerdir. Kuyu içi basınç profilini belirlemek amacı ile yapılır. Üretim halinde ölçü alınırken üretim debisi, sabit ve test aleti kuyuya rahatlıkla indirilip çıkartılabilecek seviyede olmalıdır. Üretim halinde alınan dinamik basınç ölçümlerinden elde edilen kuyu içi basınç profillerinden kuyu içi faz deiimleri ve derinlikleri saptanmaktadır (ekil 12). Belirli zaman aralıklarında alınan farklı dinamik profillerin karılatırılması sonucu, ortalama kuyu içi akı basıncı ile kuyu içi faz deiimleri ve derinliklerinde oluabilecek deiimleri belirlemek mümkündür. Dinamik basınç ölçümleri inhibitör basma derinliinin belirlenmesi açısından önemli olup dinamik sıcaklık ve gaz oranı deerleri ile birlikte yorumlanırlar Basınç Sıcaklık Basınç (Bar) Sıcaklık ( 0 C) Derinlik (Metre) ekil 12. Dinamik ölçüde basınç ve sıcaklıın derinlikle deiimi Kararsız Basınç Testleri (Pressure Transient Tests) Kararsız basınç testlerinde (pressure transient tests) kuyu debisinde yapılan deiiklie karılık rezervuarın tepkisi olarak kuyu dibi basıncında meydana gelen deiim kaydedilir. Testler esnasında basınç aleti debi deiimine balanılmadan ana geçirgen seviyenin karısına indirilir ve stabil bir basınç deeri elde edilecek kadar kısa beklemeden sonra debi deiimi yapılır. Tek kuyulu kararsız basınç testlerinde debi deiiminin olduu kuyuda basınç deiimi ölçülürken, çok kuyulu kararsız basınç testlerinde basınç deiimi farklı kuyularda ölçülmektedir.

16 48 Tek kuyulu testlerde statik durumdaki bir kuyudan sabit debide üretim yapılmaya (basınç azalım) veya kuyuya akıkan basmaya (enjeksiyon) balayınca kuyu dibi basıncında zamana balı deiim veya sabit debide üretim yapan kuyuda üretimin durdurulması (basınç yükselim) veya sabit debide akıkan basılan kuyuda akıkan basmanın durdurulması (basınç düüm) ile kuyu dibi basıncındaki zamana balı deiim kaydedilir. Test süresince ideal olarak debinin sabit olması istenir. Debinin belirli zaman aralıklarında sabit olmak koulu ile deitirildii çok debili testler yapılabilmektedir. Çok kuyulu testlerden olan giriim testinde ise üretim veya enjeksiyonun yapıldıı aktif kuyu veya kuyular ile basınç deiiminin izlendii gözlem kuyu veya kuyuları beraber kullanılır. Kararsız basınç testlerinden elde edilen veriler sayısal ve grafiksel olarak analiz edilir. Öncelikle tip eriler ve basınç türev erileri ile uygun rezervuar modeli belirlenir. Daha sonra belirlenen model ile ilgili parametreler saptanır. Bunun için Horner, MDH gibi grafiksel doru analiz yöntemleri, eri abakları ile manuel eri çakıtırma yöntemleri, bilgisayar destekli modern eri analiz yöntemleri kullanılmaktadır. Son aamada da bulunan sonuçların deerlendirilmesi ve uyumluluu yorumlanmaktadır [9,10]. Kararsız basınç testlerinden kuyu dibi akı basıncı, ortalama rezervuar basıncı, verimlilik/ üretebilirlik/ prodüktivite indeksi ve enjektivite indeksi gibi kuyu performansı ile ilgili bilgiler, kuyu cidarı koullarını belirleyen mekanik zar faktörü gibi parametreler, geçirgenlik, porozite, toplam sıkıtırılabilirlik gibi rezervuar parametrelerinin yanında rezervuarın yapısı (homojen, çatlaklı, tabakalı vs) ve rezervuar sınırının uzaklıı, ekli, durumu gibi birçok bilgi elde etmek mümkündür. Elde edilen bilgiler kuyu ve rezervuar ile ilgili kararların alınmasında, ileriye yönelik performans tahminleri ve modelleme çalımalarında kullanılır. Rezervuarın dinamik yapısı gerei iletme sürecinde de bu testler belirli aralıklarla yapılırlar ve böylece daha önceki verilerle karılatırma ve güncelleme olanaı salanır Enjeksiyon Testi (Injection Test) Kuyuya sabit debide su basılması sırasında kuyu içinde oluan basınç deiiminin deerlendirildii testtir (ekil 13). Debinin belirli zaman aralıklarında sabit olmak koulu ile deitirildii (genelde her adımda belirli oranda artan) çok debili testler de yapılmaktadır. Basılacak suyun temini ve kuyu baında depolanması ile su basmakta kullanılacak pompanın debi ve basınç kapasitesi testin süresini ve enjeksiyon debisini belirleyen önemli faktörlerdir. Genel olarak kuyu tamamlama testleri kapsamında su kaybı testinden sonra yapıldıklarından, testte; çamur pompaları ve tankları kullanılır. Enjeksiyon sırasında basılan su temiz, debiler sabit ve ilem kesintisiz yürütülecek ekilde organize edilmelidir. Basma ve tekrarbasma kuyularında enjeksiyon çalımalarına balarken test için uygun ortam olutuundan enjeksiyon testi yapılmaktadır. Test esnasında kuyu içi basınç bilgileri ile beraber veya bu bilgilerin alınamadıı durumlarda kuyu baı basınçları veya su seviyesi bilgileri de toplanmalı ve deerlendirilmelidir. Bu testte basınç aleti su basılmaya balanılmadan ana geçirgen seviyenin karısına indirilir ve kısa beklemeden sonra su basılmaya balanılır. Su basma sırasında kaydedilen basınç deerleri uygun tekniklerle yorumlanarak rezervuar parametreleri hesaplanır. Üretim kuyularında çok kullanılmasa da tekrarbasma kuyularının tasarım ve iletilmesinde esas parametrelerden biri olan enjektivite indeksi bu test ile belirlenmektedir Basınç (Bar) Basınç 120 Debi Zaman (Saniye) Debi (Ton/saat) ekil 13. Enjeksiyon testinde basıncın ve debinin zamanla deiimi

17 Basınç Düüm Testi (Fall-off Test) Kuyuya yapılan sabit debideki enjeksiyonun durdurulması ile kuyu içinde oluan basınç deiiminin deerlendirildii testtir (ekil 14). Enjeksiyon testi sonunda ve basma/ tekrarbasma kuyularında enjeksiyon çalımalarına herhangi bir nedenle ara verilmesi esnasında yapılırlar. Enjeksiyon testi süresince debiyi sabit tutmaktaki güçlükler ve debideki küçük deiimlerin kuyu dibi basıncını etkilemesi sonucu enjeksiyon testi yerine devamında yapılan basınç düüm testini deerlendirmek daha uygun olabilmektedir. Bu testte basınç aleti su basılırken ana geçirgen seviyenin karısına indirilir ve kısa beklemeden sonra su basma ilemi sonlandırılır. Enjeksiyon sırasında rezervuarda oluan basınç yükseliminin enjeksiyonun kesilmesinden sonraki düüü kaydedilir. Bu bekleme esnasında kaydedilen basınç deerleri uygun tekniklerle yorumlanarak rezervuar parametreleri belirlenir. Basınç (Bar) Basınç Debi Debi (Ton/saat) Zaman (Saniye) 0 ekil 14. Basınç düüm testinde basıncın ve debinin zamanla deiimi Basınç Azalım Testi (Pressure Draw-Down Test) Kuyunun üretime geçirilmesi ile kuyu dibinde oluan basınç dümesinin deerlendirildii testtir. Bu testte kuyu kapalı iken basınç aleti yüksek geçirgenlikli seviyenin karısına gelecek ekilde indirilir ve kısa beklemeden sonra kuyu sabit debide üretime açılır. Bu ekilde üretimden dolayı oluan basınç düümü kaydedilir. Kuyunun ısıtılmadan aniden açılmasının fazla tercih edilmemesinin yanında debiyi ısınma sürecinde sabit tutmaktaki güçlükler nedeni ile uygulamada fazla tercih edilmeyen testlerdendir. Bu dezavantajları gidermek amacı ile önce kuyunun düük debide üretime açıldıı ve kademeli olarak üretimin artırıldıı çok debili testler yapılabilmektedir. Bu ekilde kuyu içi akı performans ilikisini belirlemek mümkün olabilmektedir. Bu basınç düüm deerleri uygun tekniklerle yorumlanarak rezervuar parametreleri belirlenir Basınç Yükselim Testi (Pressure Build-Up Test) Basınç azalım testinin tersine sabit debide üretim yapan kuyunun üretiminin durdurularak kuyu dibinde oluan basınç yükselmesinin deerlendirildii testtir (ekil 15). Bu testte de benzer ekilde kuyu üretim yaparken basınç aleti yüksek geçirgenlikli seviyenin karısına gelecek ekilde indirilir ve kısa beklemeden sonra kuyu kapatılır. Kapatma sonucu oluan basınç yükselimi kaydedilir. Ölçülen basınç deerleri uygun tekniklerle yorumlanarak rezervuar parametreleri belirlenir. Ayrıca kuyunun verimlilik indeksi (PI, productivity index) deeri de bulunabilir.

18 Basınç (Bar) Basınç Debi (Ton/saat) Debi Zaman (Saniye) ekil 15. Basınç yükselim testinde basıncın ve debinin zamanla deiimi Giriim Testi (Interference Test) Giriim testi çok kuyulu testlerden olup, bu testte üretim veya enjeksiyonun yapıldıı aktif kuyu veya kuyular ile basınç deiiminin izlendii gözlem kuyu veya kuyuları beraber kullanılır. Üretimin ve/veya enjeksiyonun gözlem kuyularındaki tepkileri kaydedilir (ekil 16). Kuyular arası etkileimin belirlenmesi, tek kuyu testleri ile elde edilen kuyu civarı rezervuar parametreleri yerine rezervuarın daha geni bölgelerine ait parametrelerin bulunması, rezervuar heterojenliklerinin saptanması ve yapılacak modelleme çalımalarına temel oluturacak verilerin saptanması amacı ile giriim testleri yapılmaktadır. Genellikle uzun dönemli testler kapsamında yapılırlar. Sahanın iletilmesi aamasında saha gözlem planlarına uygun olarak gözlem kuyularında sürekli ölçümler alınarak yapılan testlerdendir. Basınç (Psi) Gözlem basıncı Ortalama net üretim Net Üretim (Ton/saat) Zaman (Saat) 0 ekil 16. Giriim testinde gözlem basıncı ve debinin zamanla deiimi

19 Üretim Testleri Kuyudan yapılabilecek maksimum ve optimum üretim debilerinin saptanması, deiik kuyu baı ve/veya kuyu dibi basınçlarındaki debilerin ve entalpinin belirlenmesi, maksimum üretim basıncının saptanması gibi amaçlarla üretim testleri yapılmaktadır. Kararsız basınç testleri ile dinamik basınç ve sıcaklık ölçümlerinde üretim testleri dolaylı olarak yapılmakta olup, testler sonunda elde edilen debi deerleri dier testlerin deerlendirilmesinde ve yorumlanmasında kullanılmaktadır. Kuyuların üretim özelliklerinin ve performanslarının saptanması için yapılan üretim testleri, zaman açısından kısa ve uzun süreli üretim testleri olarak iki ayrı gruba ayrılabilmektedir. En fazla birkaç gün süren kısa süreli üretim testlerinde farklı kuyu baı basınçlarına karılık gelen üretim deerleri belirlenmesine karılık daha uzun süreli, aylarca sürebilen uzun süreli üretim testlerinde, kuyu baı basıncı veya debi sabit tutularak, debi veya kuyu baı basınçlarındaki deiim saptanmaktadır. Kısa süreli üretim testlerinde kuyu içinde oluabilecek kabuklamayı önleyici tedbirler genellikle alınmazken, uzun süreli üretim testlerinde kabuklamayı önleyici inhibitör basma düzenekleri ile çalıılır. Üretim testlerinde kuyunun açılması ve kapatılması kademeli olarak yapılır ve her kademede üretimin ve basıncın kararlı ve stabil olması beklenir. Bu süre su baskın yüksek geçirgenlikli jeotermal sahalarda kısa iken, buhar baskın jeotermal sahalarda daha uzun sürebilmektedir. Jeotermal akıkan içerisindeki youmayan gaz içerii yüksekse, hesaplanan entalpi ve debi deerleri gerçek deerlerden oldukça yüksek çıkmaktadır [2,11]. Ülkemizdeki jeotermal sahalarda youmayan gaz içerii deerleri genelde yüksek olduundan uç boru yöntemi ile hesaplamalar yapılırken gaz oranına göre düzeltmeler yapılmalıdır. Üretim testlerinde çok basit ölçme donanımlarının yanında kapsamlı donanımlar da kullanılabilmektedir. Basit sistemlerde ölçümlerdeki hata payı daha yüksek iken kapsamlı sistemlerde hata payı azalmaktadır. Genellikle ölçümlerde uç boru, orifist, seperatör, savak ve susturucudan oluan deiik kombinasyonlar kullanılmaktadır Uç Basınç (Lip Pressure) Yöntemi ile Üretim Testi Russel James [12] tarafından deneysel olarak gelitirilmi çok yönlü kullanılabilen basit bir yöntemdir. Seperatör metodu kadar doru sonuçlar vermemesine karın çok az donanım ve ekipmanla kolay yapılabilmesinden dolayı tercih edilmekte ve kullanılmaktadır. Uç boru çapı, akıı engellemeyecek kadar geni ve uç basınç okunabilecek kadar dar seçilmelidir. Bu da kuyunun üretimine ve sıcaklıına balı olarak deimektedir. Sondaj çalımalarının tamamlanmasından sonra kuyu tamamlama testlerine balanmadan kuyunun ilk üretim testi genellikle bu yöntemle yapılır. Üretim esnasında kuyuda bulunan çamur ve kırıntılar atılarak aynı zamanda kuyunun kendini temizlemesi salanır. Çevre koullarının uygun olması durumunda dikey veya dikeye yakın olarak üretim yapılır. Bu durumda uç boru direk ana vanaya balanır. Çevre koullarının uygun olmadıı durumlarda ise uç boru kuyu baına balanan T- borunun bir ucuna balanarak yatay üretim yapılır. artlara göre yatay üretimde uç boru atmosferik seperatöre yönlendirilerek akıkanın kontrollü ekilde uzaklatırılması salanır. Saha çalımalarında çounlukla kullanılan birimlerle toplam akıkan debisini hesaplamakta eitlik (2) kullanılmaktadır. Bu yöntemde uç boru iç çapı ve uç basıncın mutlak deeri ölçülebildii halde akıkanın entalpisi ölçülmemekte veya hesaplanmamaktadır. lk defa üretime açılan kuyularda kuyu dibi sıcaklıına karılık gelen entalpi deeri kullanılmaktadır. Rezervuarın tek fazlı, sıkıtırılmı su olduu durumlarda benzer ekilde kuyu dibi sıcaklıına karılık gelen entalpi deeri alınır. Kızıldere Jeotermal Sahasında kuyuların mekanik olarak temizlenmesinden ve/veya asitlenmesinden sonra hem kuyunun kendini temizlemesi hem de üretim miktarının belirlenmesi için uç basınç yöntemi ile üretim testi yapılmaktadır. Bulunan deerler temizlik ve/veya asitleme öncesi deerlerle ve daha önceki yılların deerleri ile karılatırılarak sondaj makinası lokasyonda iken deerlendirme yapılabilmektedir.

20 52 P 0,96 * d 2 c M 5 c t = 4 * 10 * (ton/ saat) (2) h 1,102 o M t = Toplam akıkan debisi, (ton/saat) h o = Akıkanın entalpisi, (kj/kg) P c = Ölçülen uç basınç, (psia) d c = Uç boru iç çapı, (metre) Susturucu (Silencer) Savak Yöntemi ile Üretim Testi Bu yöntemde susturucuya gelen akıkan atmosferik koullarda su ve buhar fazlarına ayrılmaktadır. Buhar susturucunun üst kısmından atmosfere atılırken su susturucunun alt kısmına balanan savaa yönlendirilir. Savaktan geçen suyun debisi savak formüllerinden hesaplanır. Savakta ölçülen suyun debisine susturucudaki buharlama miktarı eklenerek kuyunun toplam üretim miktarı bulunur. Susturucudan ayrılan buhar oranı hesaplanırken, atmosferik koullardaki suyun ve buharın entalpi deerleri ile kuyudan üretilen akıkanın entalpi deerleri kullanılır. Bu yöntemin kullanılabilmesi için kuyudan üretilen akıkanın entalpi deerinin sabit ve biliniyor olması gerekir. Akıkanın rezervuar koullarında tek fazlı ve sıkıtırılmı su olarak bulunduu ve rezervuardan kuyuya tek faz olarak girip kuyu içinde veya yüzey hatlarında iki faza dönütüü kuyularda, uzun dönemde kuyu içi ısı kayıpları ihmal edilebileceinden akıkan entalpisi olarak kuyuya giri sıcaklıındaki suyun entalpisi kullanılmaktadır. Kuyuya giren akıkan sıcaklıının/ entalpisinin sabit olmadıı durumlarda entalpinin de hesaplanması gerektiinden bu yöntem kullanılamamaktadır. Kuyudan üretilen akıkanın susturucuya gelmeden seperatörde ayrıtırılıp, seperatör koullarında ayrıtırılan suyun susturucuya gönderilmesi durumunda da yukarıda belirtilen koullarda bu yöntem kullanılabilmektedir. Bu durumda susturucudan ayrılan buhar oranı hesaplanırken atmosferik koullardaki suyun ve buharın entalpi deerleri ile seperatör koullarındaki suyun entalpi deerleri kullanılır. Seperatördeki buhar oranı hesaplanırken ise seperatör koullarındaki suyun ve buharın entalpi deerleri ile kuyudan üretilen akıkanın entalpi deerleri kullanılır. Seperatörden ayrıtırılan buhar miktarı, buhar hattı üzerine konulacak orifist ile ayrıca hesaplanabilir. Bu yöntem Kızıldere Jeotermal Santralında kullanılmakta olup kuyuların üretim deerleri sürekli olarak kaydedilmektedir. Üretim testinde deiik kuyu baı basınçlarında debinin deiimi belirlenerek erileri çizilir (ekil 17) Debi (Ton/saat) Kuyubaı basıncı (Kg/cm 2 ) ekil 17. Üretim testinde debi, kuyubaı basıncı deiimi

OAG 100A HİDROLOJİ EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTE

OAG 100A HİDROLOJİ EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTE 2012 OAG 100A HİDROLOJİ EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTE www.ogendidactic.com Giriş OAG-100 Hidroloji Tezgahı ve çeşitli yardımcı modül üniteleri ile Akışkanlar Mekaniği derslerinde ayrıntılı ve kapsamlı deneysel

Detaylı

AX5000 KONTROL PANELLER

AX5000 KONTROL PANELLER AX5000 KONTROL PANELLER ÜRÜN SPESFKASYONU UYGULAMA AX5000 serisi, farklı modellerde kontrol panellerinden oluur. Bazı AX5000 panelleri tek baına ya da bir haberleme aı içinde baka panellerle kullanılabilirler.

Detaylı

1. BAYLAN SU SAYAÇLARI TEST MASASI BTB-06

1. BAYLAN SU SAYAÇLARI TEST MASASI BTB-06 1. BAYLAN SU SAYAÇLARI TEST MASASI BTB-06 Baylan BTB-6 Test Masası ev tipi sayaçların ISO 4064/3 standardına göre performans testlerini gerçekleştirmek üzere Baylan Ölçü Aletleri bünyesinde tasarlanmıştır.

Detaylı

FRANCİS TÜRBİNİ DENEY SİMÜLASYONU

FRANCİS TÜRBİNİ DENEY SİMÜLASYONU 1 COK-0430T 2 COK-0430T FRANCİS TÜRBİN DENEYİ DENEYİN AMACI: Francis türbinin çalışma prensibini uygulamalı olarak öğrenmek ve performans karakteristiklerinin deneysel olarak ölçülmesi ile performans karakteristik

Detaylı

TEST MASASI BTB-6. BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ.

TEST MASASI BTB-6. BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. TEST MASASI BTB-6 BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Fabrika: A.O.S.B. 10046 Sok. No:14 Çiğli - İZMİR - TÜRKİYE Tel: (0.232) 232 376 77 57 Fax: (0.232) 376 77 59-376 79 74 web: www.baylansayaclari.com

Detaylı

AKM 205 BÖLÜM 8 - UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ

AKM 205 BÖLÜM 8 - UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ AKM 205 BÖLÜM 8 - UYGULAMA SORU VE ÇÖZÜMLERİ Doç.Dr. Ali Can Takinacı Ar.Gör. Yük. Müh. Murat Özbulut 1. Yoğunluğu 850 kg/m 3 ve kinematik viskozitesi 0.00062 m 2 /s olan yağ, çapı 5 mm ve uzunluğu 40

Detaylı

JEOTERMAL SONDAJ TEKNİĞİNİN ESASLARI

JEOTERMAL SONDAJ TEKNİĞİNİN ESASLARI (Sondaj Dünyası Dergisi, Sayı 4) www.sondajcilarbirligi.org.tr JEOTERMAL SONDAJ TEKNİĞİNİN ESASLARI Adil ÖZDEMİR (adilozdemir2000@yahoo.com) Jeotermal sondajların 40 yıl civarında bir tarihi vardır ve

Detaylı

VENTURİMETRE DENEYİ 1. GİRİŞ

VENTURİMETRE DENEYİ 1. GİRİŞ VENTURİMETRE DENEYİ 1. GİRİŞ Genellikle herhangi bir akış esnasında akışkanın tabakaları farklı hızlarda hareket ederler ve akışkanın viskozitesi, uygulanan kuvvete karşı direnç gösteren tabakalar arasındaki

Detaylı

YAKMA YÖNETM VE BRÜLÖR KONTROL SSTEMLER

YAKMA YÖNETM VE BRÜLÖR KONTROL SSTEMLER 63 YAKMA YÖNETM VE BRÜLÖR KONTROL SSTEMLER Serdar HIZIROLU ÖZET Bu seminerde, mikroilemci kontrollu tam elektronik Yakma Yönetim ve Brülör Kontrol Sistemi ni oluturan ana kontrol ünitesi, servo motorlar,

Detaylı

OAG 100-A-B-C HİDROLOJİ EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTELERİ

OAG 100-A-B-C HİDROLOJİ EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTELERİ 2012 OAG 100-A-B-C HİDROLOJİ EĞİTİM SETİ ANA ÜNİTELERİ www.ogendidactic.com Giriş OAG-100 Hidroloji tezgahı, akışkanlar mekaniği deneyleri için ana ünite yani; akış sağlayıcı su kaynağı olarak kullanılmaktadır.

Detaylı

FRANCİS TÜRBİN DENEYİ

FRANCİS TÜRBİN DENEYİ ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 407 MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI II DERSİ FRANCİS TÜRBİN DENEYİ Hazırlayan Yrd.Doç.Dr. Mustafa ÖZBEY SAMSUN 1/6 FRANCİS

Detaylı

JEOTERMAL ENERJİLİ BÖLGESEL ISITMA SİSTEMLERİNDE GÖZLEM: BALÇOVA ÖRNEĞİ

JEOTERMAL ENERJİLİ BÖLGESEL ISITMA SİSTEMLERİNDE GÖZLEM: BALÇOVA ÖRNEĞİ 275 JEOTERMAL ENERJİLİ BÖLGESEL ISITMA SİSTEMLERİNDE GÖZLEM: BALÇOVA ÖRNEĞİ Niyazi AKSOY ÖZET Jeotermal sahaların işletilmesi sırasında debi, sıcaklık, basınç, su seviyeleri, üretilen ve re-enjekte edilen

Detaylı

Dumlupınar Gaz Atomizasyonu Ünitesi

Dumlupınar Gaz Atomizasyonu Ünitesi Dumlupınar Gaz Atomizasyonu Ünitesi DPT projesi desteği ile tasalanarak kurulan gaz atomizasyon ünitesinin genel görünümü şekil 1 de verilmiştir. Dumlupınar Gaz Atomizasyon ünitesi altı ana bölümden oluşmaktadır.

Detaylı

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MÜHENDİSLİKTE DENEYSEL METODLAR -I BERNOULLİ DENEYİ FÖYÜ 2014 1. GENEL BİLGİLER Bernoulli denklemi basınç, hız

Detaylı

AKIŞ ÖLÇÜMLERİ. Harran Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1

AKIŞ ÖLÇÜMLERİ. Harran Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1 AKIŞ ÖLÇÜMLERİ Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1 Akış ölçümleri neden gereklidir? Akış hız ve debisinin ölçülmesi bir çok biyolojik, meteorolojik olayların incelenmesi, endüstrinin çeşitli işlemlerinde

Detaylı

3. YÜZEYSEL SULARDAN SU ALMA

3. YÜZEYSEL SULARDAN SU ALMA 3. YÜZEYSEL SULARDAN SU ALMA Akarsu veya göllerin yakınında bulunan beldeler, eer akarsuyun debisi veya göl yada rezervuarın kapasitesi senenin bütün mevsimlerinde gerekli miktarda suyu çekmeye yeterli

Detaylı

Toprakta Kireç Tayini

Toprakta Kireç Tayini Toprakta Kireç Tayini Toprakta kireç tayininde genellikle kalsimetre düzeneği kullanılır ve % kireç miktarı CaCO 3 cinsinden ifade edilir. Elde edilen veriler doğrultusunda toprakların kireç içeriğine

Detaylı

SORU 1) ÇÖZÜM 1) UYGULAMALI AKIŞKANLAR MEKANİĞİ 1

SORU 1) ÇÖZÜM 1) UYGULAMALI AKIŞKANLAR MEKANİĞİ 1 SORU 1) Şekildeki sistemde içteki mil dönmektedir. İki silindir arasında yağ filmi vardır. Sistemde sızdırmazlık sağlanarak yağ kaçağı önlenmiştir. Verilen değerlere göre sürtünme yolu ile harcanan sürtünme

Detaylı

SMILE KONTROL PANELLER

SMILE KONTROL PANELLER ÖZELLKLER SMILE KONTROL PANELLER ÜRÜN SPESFKASYONU UYGULAMA Smile Smile serisi, serisi, farklı farklı modellerde modellerde kontrol kontrol panellerinden oluur. panellerinden Paneller röle oluur. sayısı

Detaylı

OAG 122 5 MT AÇIK KANAL VE MODÜLLERİ. www.ogendidactic.com

OAG 122 5 MT AÇIK KANAL VE MODÜLLERİ. www.ogendidactic.com 2012 OAG 122 5 MT AÇIK KANAL VE MODÜLLERİ www.ogendidactic.com OAG-122 AÇIK KANAL EĞİTİM SETİ VE UYGULAMA MODÜLLERİ GİRİŞ Bu akış kanalı ve aparatları, öğrencilere barajlar, yapay suyolları, nehirlerin

Detaylı

BASINÇ DÜÜRME VE EMNYET STASYONU CHAZLARI SSTEMLER

BASINÇ DÜÜRME VE EMNYET STASYONU CHAZLARI SSTEMLER BASINÇ DÜÜRME VE EMNYET STASYONU CHAZLARI SSTEMLER 163 Sultan ÖRENAY ÖZET Basınç Düürme ve Gaz Emniyet Hattı, Küresel Vana, Filtre, Regülatör, Emniyet Kapama Ventili, Emniyet Firar Ventili, Manometre,

Detaylı

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK - 402 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 4

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK - 402 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 4 BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK - 0 MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY İÇİNDE SABİT SICAKLIKTA SİLİNDİRİK ISITICI BULUNAN DİKDÖRTGEN PRİZMATİK SAC KUTU YÜZEYLERİNDEN ZORLANMIŞ TAŞINIM

Detaylı

Soğutma ve Isıtma Birlikte / Geçiş Mevsimi

Soğutma ve Isıtma Birlikte / Geçiş Mevsimi Soğutma Modu Soğutma kulesi devrede, kazan kapalıdır. Tüm zonlar soğutma ihtiyacında ve soğutma esnasında açığa çıkan enerji kule, yer altı veya toprak altı borulaması ile atılır. Bu esnada çevrim suyu

Detaylı

JEOTERMAL SANTRALLARDA POMPA UYGULAMALARI

JEOTERMAL SANTRALLARDA POMPA UYGULAMALARI JEOTERMAL SANTRALLARDA POMPA UYGULAMALARI 263 A. Özden ERTÖZ ÖZET Jeotermal santrallarda pompalar, jeotermal akıkanın üretilmesinde, üretilen akıkanın seperatörde ayrıtırılmasından sonra sıvı fazın evaporatöre

Detaylı

840180YK SANTRAL REGÜLATÖRÜ

840180YK SANTRAL REGÜLATÖRÜ GAZ ALETLERİ 444 5 168 [info@alkangaz.com] [www.alkangaz.com.tr] 840180YK SANTRAL REGÜLATÖRÜ GİRİŞ 840180YK basınç regülatörleri, yüksek basınç için direk etkili cihazlardır, diyagram tarafından kontrol

Detaylı

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MÜHENDİSLİKTE DENEYSEL METODLAR -I OSBORN REYNOLDS DENEY FÖYÜ 1. Deney Amacı Bu deneyin amacı laminer (katmanlı)

Detaylı

3.1. Proje Okuma Bilgisi 3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandası

3.1. Proje Okuma Bilgisi 3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandası HİDROLİK SİSTEM KURMAK VE ÇALIŞTIRMAK 3.1. Proje Okuma Bilgisi 3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandası Basınç hattından gelen hidrolik akışkan, 3/2 yön kontrol valfine basılınca valften geçer. Silindiri

Detaylı

BESMAK MARKA BCO 113 SERİSİ TAM OTOMATİK BİLGİSAYAR KONTROLLÜ HİDROLİK BETON TEST PRESİ VE EĞİLME TEST SİSTEMİ

BESMAK MARKA BCO 113 SERİSİ TAM OTOMATİK BİLGİSAYAR KONTROLLÜ HİDROLİK BETON TEST PRESİ VE EĞİLME TEST SİSTEMİ BESMAK MARKA BCO 113 SERİSİ TAM OTOMATİK BİLGİSAYAR KONTROLLÜ HİDROLİK BETON TEST PRESİ VE EĞİLME TEST SİSTEMİ Resim 1- Beton Basınç Dayanımı Test Presi Resim 2 - Eğilme Test Sistemi BETON TEST PRESİ GENEL

Detaylı

Selçuk Üniversitesi. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. Kimya Mühendisliği Bölümü. Kimya Mühendisliği Laboratuvarı. Venturimetre Deney Föyü

Selçuk Üniversitesi. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi. Kimya Mühendisliği Bölümü. Kimya Mühendisliği Laboratuvarı. Venturimetre Deney Föyü Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü Kimya Mühendisliği Laboratuvarı Venturimetre Deney Föyü Hazırlayan Arş.Gör. Orhan BAYTAR 1.GİRİŞ Genellikle herhangi bir akış

Detaylı

BD 5400 İletkenlik Duyargası. Montaj ve Kullanım Kitapçığı

BD 5400 İletkenlik Duyargası. Montaj ve Kullanım Kitapçığı BD 5400 İletkenlik Duyargası Montaj ve Kullanım Kitapçığı BD 5400 MKK v10.02-tr 1 İÇİNDEKİLER 1. ÖNEMLİ NOTLAR... 3 2. TANIMLAMA... 3 3. TEKNİK ÖZELLİKLER... 4 4. MONTAJ ve KABLOLAMA... 5 4.1. Montaj...

Detaylı

Administrator tarafından yazıldı. Çarşamba, 22 Haziran 2011 18:58 - Son Güncelleme Cuma, 24 Haziran 2011 15:48

Administrator tarafından yazıldı. Çarşamba, 22 Haziran 2011 18:58 - Son Güncelleme Cuma, 24 Haziran 2011 15:48 SONDAJ TEKNİĞİ Sondajın Tanımı ve Açıklaması:Bir delici uç yardımı ile yeryüzünden itibaren içeriye doğru belirli çap ve derinlikte dönen borular ile veya darbeli tel, halat ve delici uç ile kuyular açılmasına

Detaylı

Akışkanların Dinamiği

Akışkanların Dinamiği Akışkanların Dinamiği Akışkanların Dinamiğinde Kullanılan Temel Prensipler Gaz ve sıvı akımıyla ilgili bütün problemlerin çözümü kütlenin korunumu, enerjinin korunumu ve momentumun korunumu prensibe dayanır.

Detaylı

AKARSULARDA DEBİ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ

AKARSULARDA DEBİ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ AKARSULARDA DEBİ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Akım Ölçümleri GİRİŞ Bir akarsu kesitinde belirli bir zaman dilimi içerisinde geçen su parçacıklarının hareket doğrultusunda birçok kesitten geçerek, yol alarak ilerlemesi

Detaylı

DEBİ ÖLÇÜM DENEYİ. Bu deneyin amacı dört farklı yöntem ile sıkıştırılamaz bir akışkanın (suyun) debisini ölçmektir. Bu yöntemler

DEBİ ÖLÇÜM DENEYİ. Bu deneyin amacı dört farklı yöntem ile sıkıştırılamaz bir akışkanın (suyun) debisini ölçmektir. Bu yöntemler DEBİ ÖLÇÜM DENEYİ 1. DENEYİN AMACI Bu deneyin amacı dört farklı yöntem ile sıkıştırılamaz bir akışkanın (suyun) debisini ölçmektir. Bu yöntemler 1) Venturi ile debi ölçümü 2) Orifis ile debi ölçümü 3)

Detaylı

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KMB-305 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI I

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KMB-305 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI I ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ KMB-305 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI I DENEY 2 : BORULARDA BASINÇ KAYBI VE SÜRTÜNME DENEYİ (AKIŞKANLAR MEKANİĞİ) DENEYİN AMACI:

Detaylı

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 402 MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 9A GERİNİM ÖLÇER KULLANARAK GERİLİM ANALİZİ YAPILMASI

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 402 MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 9A GERİNİM ÖLÇER KULLANARAK GERİLİM ANALİZİ YAPILMASI BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAK 40 MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI DENEY 9A GERİNİM ÖLÇER KULLANARAK GERİLİM ANALİZİ YAPILMASI TEORİ Bir noktada oluşan gerinim ve gerilme değerlerini

Detaylı

Hidroliğin Tanımı. Hidrolik, akışkanlar aracılığıyla kuvvet ve hareketlerin iletimi ve kumandası anlamında kullanılmaktadır.

Hidroliğin Tanımı. Hidrolik, akışkanlar aracılığıyla kuvvet ve hareketlerin iletimi ve kumandası anlamında kullanılmaktadır. HİDROLİK SİSTEMLER Hidroliğin Tanımı Hidrolik, akışkanlar aracılığıyla kuvvet ve hareketlerin iletimi ve kumandası anlamında kullanılmaktadır. Enerji Türleri ve Karşılaştırılmaları Temel Fizik Kanunları

Detaylı

5.4 Sıcak su ve kalorifer destekli sistemler

5.4 Sıcak su ve kalorifer destekli sistemler 5.4 Sıcak su ve kalorifer destekli sistemler 5.4.1 Tank içinde Tank sistemler Daha önce de oldukça detaylı bir şekilde açıklamış olduğumuz gibi, dış tankın içine monte edilen içi emaye kaplı ve Mg koruma

Detaylı

ATIKSU ARITIMINDA TESİS TASARIMI

ATIKSU ARITIMINDA TESİS TASARIMI ATIKSU ARITIMINDA TESİS TASARIMI Doç. Dr. Eyüp DEBİK 02.12.2013 Son çöktürme havuzları Biyolojik arıtmadan sonra arıtılmış atıksuyu biokütleden yerçekimi etkisi ile fiziksel olarak ayıran dairesel ya da

Detaylı

TERS DOLAŞIMLI SONDAJ UYGULAMALARI

TERS DOLAŞIMLI SONDAJ UYGULAMALARI (Sondaj Dünyası Dergisi, Sayı 4) www.sondajcilarbirligi.org.tr MADEN ARAMA ÇALIŞMALARINDA TERS DOLAŞIMLI SONDAJ UYGULAMALARI Adil ÖZDEMİR (adilozdemir2000@yahoo.com) Maden aramaya yönelik sondajlar, genellikle

Detaylı

TÜBİTAK UME Ulusal Metroloji Enstitüsü Akışkanlar Grubu Düşük Gaz Debi Ölçüm Laboratuvarı

TÜBİTAK UME Ulusal Metroloji Enstitüsü Akışkanlar Grubu Düşük Gaz Debi Ölçüm Laboratuvarı TÜBİTAK UME Ulusal Metroloji Enstitüsü Akışkanlar Grubu Düşük Gaz Debi Ölçüm Laboratuvarı 10-50 L/min Debi Aralığında Gaz Debi Ölçüm Karşılaştırma Protokolü UME-G2AL-TR-K005 Temmuz 2013 - Gebze İçindekiler

Detaylı

RMS İSTASYONLARI NEDİR?

RMS İSTASYONLARI NEDİR? KERİM ÖZBEYAZ RMS İSTASYONLARI NEDİR? O Basınç düşürme ve ölçüm istasyonu bölgesel istasyonlardan orta basınçta gelen gazı müşterinin ihtiyaç duyduğu basınca düşürme ve faturalamaya baz alacak ölçümü yapmak

Detaylı

JEOTERMAL KUYULARDA. 1. Tek Kademeli Çimentolama GİRİŞ ÇİMENTOLAMA OPERASYONLARI. Çimentolama işleminde üç farklı teknik uygulanmaktadır;

JEOTERMAL KUYULARDA. 1. Tek Kademeli Çimentolama GİRİŞ ÇİMENTOLAMA OPERASYONLARI. Çimentolama işleminde üç farklı teknik uygulanmaktadır; JEOTERMAL KUYULARDA ÇİMENTOLAMA OPERASYONLARI Bülent TOKA* GİRİŞ Jeotermal enerjiden yararlanmaya yönelik sondaj çalışmaları her geçen gün daha derinlere doğru artarken, karşılaşılan zor sondaj koşulları

Detaylı

ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ

ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ Konsolidasyon Su muhtevası Dane dağılımı Üç eksenli kesme Deneyler Özgül ağırlık Serbest basınç Kıvam limitleri (likit limit) Geçirgenlik Proktor ZEMİN SU MUHTEVASI DENEYİ Birim

Detaylı

JEOTERMAL KUYULARDA ÜRETİM ÖLÇMELERİ

JEOTERMAL KUYULARDA ÜRETİM ÖLÇMELERİ 127 JEOTERMAL KUYULARDA ÜRETİM ÖLÇMELERİ Umran SERPEN ÖZET Bu çalışmada jeotermal kuyulardan üretilen tek ve iki fazlı akışkanların üretim miktarları ve entalpilerinin yanında gaz ölçüm yöntemleri anlatılmış

Detaylı

4.Sıkıştırılamayan Akışkanlarda Sürtünme Kayıpları

4.Sıkıştırılamayan Akışkanlarda Sürtünme Kayıpları 4.Sıkıştırılamayan Akışkanlarda Sürtünme Kayıpları Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü 1 1. Amaç Sıkıştırılamayan bir akışkan olan suyun silindirik düz bir boru içerisinde akarken

Detaylı

PERİYODİK KONTROL ÖNCESİ MÜŞTERİ TARAFINDAN YAPILMASI GEREKEN ÖN HAZIRLIK FORMU

PERİYODİK KONTROL ÖNCESİ MÜŞTERİ TARAFINDAN YAPILMASI GEREKEN ÖN HAZIRLIK FORMU BUHAR VE KIZGIN SU KAZANLARI ÖNCELİKLE TESTİN SAĞLIKLI BİR BİÇİMDE YAPILABİLMESİ İÇİN KAZAN SOĞUK OLMALIDIR. 1. Kazan ön kapağı açılmalı ve kazan ısıtma yüzeyleri temizlenmelidir. 2. Emniyet ventilleri

Detaylı

Dalgıç pompalarda soğutma ceketi uygulaması

Dalgıç pompalarda soğutma ceketi uygulaması TEKNİK MAKALE Dalgıç pompalarda soğutma ceketi uygulaması Hazırlayan: Ali Umut Çakıcı Dünyanın öncü kuruluşlarından Grundfos olarak ürettiğimiz her bir dalgıç pompanın karşılığında uygun vasıflarda mevcut

Detaylı

Basınç Düşürücü Vanalar

Basınç Düşürücü Vanalar Basınç Düşürücü Vana Tipleri : Buhar, gazlar ve sıvılar son kullanım noktalarına genellikle yüksek basınçlarda iletilirler. Bu noktalarda, bir basınç düşürücü vana, emniyet ve verimlilik açısından ve uygulamanın

Detaylı

YAĞMUR SUYU (YAPRAK) FİLTRESİ YAĞMUR SUYU TOPLAMA

YAĞMUR SUYU (YAPRAK) FİLTRESİ YAĞMUR SUYU TOPLAMA YAĞMUR SUYU (YAPRAK) FİLTRESİ YAĞMUR SUYU TOPLAMA NASIL ÇALIŞIR? YAĞMUR SUYU NASIL TOPLANIR? Başta çatılar olmak üzere, açık alanlar otoparklar, yollar ve drenaj borularından toplanabilir. NERELERDE KULLANILIR?

Detaylı

Jeotermal Kaynaklardan Güç Üretim Modelleri, Tasarım ve Performans Değerlendirmesi Üzerine Görüşler

Jeotermal Kaynaklardan Güç Üretim Modelleri, Tasarım ve Performans Değerlendirmesi Üzerine Görüşler Jeotermal Kaynaklar Sempozyumu 2016 Jeotermal Kaynaklardan Güç Üretim Modelleri, Tasarım ve Performans Değerlendirmesi Üzerine Görüşler Hilal Kıvanç Ateş 15/04/2016 İçerik: Giriş Jeotermal Santral Teknolojilerinin

Detaylı

DİYAFRAMLI SU BASINÇ REGÜLATÖRÜ (DSBR)

DİYAFRAMLI SU BASINÇ REGÜLATÖRÜ (DSBR) DİYAFRAMLI SU BASINÇ REGÜLATÖRÜ (DSBR) DEĞİŞTİRİLEBİLİR KARTUŞ VE FİLTRELİ Aralık 2016 Ürün Kodu 341915 342015 342115 342215 341920 342020 342120 342220 341925 342025 342125 342225 Bağlantı Ölçüsü Ürün

Detaylı

GÜZ YARIYILI CEV3301 SU TEMİNİ DERSİ TERFİ MERKEZİ UYGULAMA NOTU

GÜZ YARIYILI CEV3301 SU TEMİNİ DERSİ TERFİ MERKEZİ UYGULAMA NOTU 2018-2019 GÜZ YARIYILI CEV3301 SU TEMİNİ DERSİ TERFİ MERKEZİ UYGULAMA NOTU Su alma kulesinin dip kısmında çıkılacak olan iletim borusuyla Q max 1,31 m 3 /sn olan su, kıyıdaki pompa istasyonuna getirilecektir.

Detaylı

ATLAS ISI İSTASYONU ( IST )

ATLAS ISI İSTASYONU ( IST ) ATLAS ISI İSTASYONU ( IST ) MODELLER : - IST-30 ( 30 Kw ) - IST-45 ( 45 Kw ) - IST-60 ( 60 Kw ) - IST-80 ( 85 Kw ) Atlas Sayaç ve Ölçü Aletleri AŞ. 2012 yılında IST model numaralı kat istasyonları üretimine

Detaylı

MANOMETRELER 3.1 PİEZOMETRE

MANOMETRELER 3.1 PİEZOMETRE 18 3 MANOMETRELER Düşük sıvı basınçlarını hassas olarak ölçmek için yaygın bir metot, bir veya birden fazla denge kolonu kullanan piezometre ve manometrelerin kullanılmasıdır. Burada çeşitli tipleri tartışılacaktır,

Detaylı

AKIŞKANLARIN ISI İLETİM KATSAYILARININ BELİRLENMESİ DENEYİ

AKIŞKANLARIN ISI İLETİM KATSAYILARININ BELİRLENMESİ DENEYİ T.C. ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ AKIŞKANLARIN ISI İLETİM KATSAYILARININ BELİRLENMESİ DENEYİ Hazırlayan Yrd.Doç.Dr. Lütfü NAMLI SAMSUN AKIŞKANLARIN ISI İLETİM

Detaylı

b. Gerek pompajlı iletimde, gerekse yerçekimiyle iletimde genellikle kent haznesine sabit bir debi derlenerek iletilir (Qil).

b. Gerek pompajlı iletimde, gerekse yerçekimiyle iletimde genellikle kent haznesine sabit bir debi derlenerek iletilir (Qil). 4. GÜNLÜK DÜZENLEME HAZNESİ TASARIMI 4.1. Düzenleme İhtiyacı: a. Şebekeden çekilen debiler, iletimden gelen debilerden günün bazı saatlerinde daha büyük, bazı saatlerinde ise daha küçüktür. b. Gerek pompajlı

Detaylı

A SERİSİ TERS OZMOZ CİHAZLARI

A SERİSİ TERS OZMOZ CİHAZLARI A SERİSİ TERS OZMOZ CİHAZLARI STANDART ÖZELLİKLER Membran kılıfları FRP veya Paslanmaz çelik TFC Spiral sarım membranlar 2,5 ve 4 çap SS304 kalite paslanmaz çelik dikey santrifüj yüksek basınç pompası

Detaylı

Daire Isıtma Üniteleri. Daire İçi Isı Dağıtımı ve Kullanma Suyu Isıtması İçin

Daire Isıtma Üniteleri. Daire İçi Isı Dağıtımı ve Kullanma Suyu Isıtması İçin Daire Isıtma Üniteleri Daire İçi Isı Dağıtımı ve Kullanma Suyu Isıtması İçin Daha İyi Bir Gelecek İçin: Techem Çevre dostu ve ekonomik Doğal kaynakların hızla tükendiği günümüzde, enerjiye olan ihtiyaç

Detaylı

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü A. GENEL BİLGİLER

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü A. GENEL BİLGİLER Rapor No: Rapor Hazırlama Tarihi: Tarihi: Firma/İşletme Adı: de kullanılan ilgili standart veya metot: I. İşletmenin Genel Tanıtımına İlişkin Bilgiler 1) İşletmenin ticari unvanı, 2) İşletmenin adresi,

Detaylı

TEST MASASI BTB-7. BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ.

TEST MASASI BTB-7. BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. TEST MASASI BTB-7 BAYLAN ÖLÇÜ ALETLERİ SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. Fabrika: A.O.S.B. 10046 Sok. No:14 Çiğli - İZMİR - TÜRKİYE Tel: (0.232) 232 376 77 57 Fax: (0.232) 376 77 59-376 79 74 web: www.baylansayaclari.com

Detaylı

AKIŞKAN STATİĞİNİN TEMEL PRENSİPLERİ

AKIŞKAN STATİĞİNİN TEMEL PRENSİPLERİ 8 AKIŞKAN STATİĞİNİN TEMEL PRENSİPLERİ 2 2.1 BİR NOKTADAKİ BASINÇ Sıvı içindeki bir noktaya bütün yönlerden benzer basınç uygulanır. Şekil 2.1 deki gibi bir sıvı parçacığını göz önüne alın. Anlaşıldığı

Detaylı

HİDROLİK MAKİNALAR YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI

HİDROLİK MAKİNALAR YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI HİDROLİK MAKİNALAR YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI HİDROLİK TÜRBİN ANALİZ VE DİZAYN ESASLARI Hidrolik türbinler, su kaynaklarının yerçekimi potansiyelinden, akan suyun kinetik enerjisinden ya da her ikisinin

Detaylı

ÇÖZÜM 1) konumu mafsallı olup, buraya göre alınacak moment ile küçük pistona etkileyen kuvvet hesaplanır.

ÇÖZÜM 1) konumu mafsallı olup, buraya göre alınacak moment ile küçük pistona etkileyen kuvvet hesaplanır. SORU 1) Şekildeki (silindir+piston) düzeni vasıtası ile kolunda luk bir kuvvet elde edilmektedir. İki piston arasındaki hacimde yoğunluğu olan bir akışkan varıdr. Verilenlere göre büyük pistonun hareketi

Detaylı

ISI Mühendisliği İçindekiler

ISI Mühendisliği İçindekiler ISI Mühendisliği İçindekiler Aktarım hesabı...2 Genel...2 Nominal tüketim...2 Nominal tüketimin hesaplanması...4 Tesis kapasitesi...6 Tesis kapasitesinin hesaplanması...8 1 Aktarım Hesabı Genel Aktarım

Detaylı

ÖN ÇÖKTÜRME HAVUZU DİZAYN KRİTERLERİ

ÖN ÇÖKTÜRME HAVUZU DİZAYN KRİTERLERİ ÖN ÇÖKTÜRME HAVUZU DİZAYN KRİTERLERİ Ön çöktürme havuzlarında normal şartlarda BOİ 5 in % 30 40 ı, askıda katıların ise % 50 70 i giderilmektedir. Ön çöktürme havuzunun dizaynındaki amaç, stabil (havuzda

Detaylı

HTG HDROLK ELEMANLARIN SEMBOLLER

HTG HDROLK ELEMANLARIN SEMBOLLER HTG HDROLK ELEMANLARIN SEMBOLLER Sembollerin çizimi Daire Elektrik Motoru Hidrolik Pompa Hidrolik Motor Ölçüm Aletleri Daire Elektrik Motoru Hidrolik Pompa Hidrolik Motor Ölçüm Aletleri Daire Elektrik

Detaylı

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir.

Yeraltısuları. nedenleri ile tercih edilmektedir. DERS 2 Yeraltısuları Türkiye'de yeraltısularından yararlanma 1950den sonra hızla artmış, geniş ovaların sulanmasında, yerleşim merkezlerinin su gereksinimlerinin karşılanmasında kullanılmıştır. Yeraltısuları,

Detaylı

SU BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ (DK-SBD)

SU BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ (DK-SBD) SU BASINÇ DÜŞÜRÜCÜ (DK-SBD) DİYAFRAMLI, DEĞİŞTİRİLEBİLİR KARTUŞ VE FİLTRELİ Ağustos 2018 Ürün Kodu 1915 2015 2115 2215 1920 2020 2120 2220 1925 2025 2125 2225 ÜRÜNLER Bağlantı Ölçüsü Ürün Çeşitleri Maks.

Detaylı

POMPALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ

POMPALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ POMPALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ -1- Pompa Sistemleri Akışkanları transfer etmek, tesisat direncini karşılayabilmek ve Farklı seviyelerde yükseklik farkını karşılayabilmek için kullanılırlar. Genel olarak

Detaylı

TEKNOTES 94008 LIQUID PERMEAMETER

TEKNOTES 94008 LIQUID PERMEAMETER TEKNOTES 94008 LIQUID PERMEAMETER Teknotes 94008 Liquid Permeameter 1 ) GENEL ÖZELLĐKLER 2) TEKNĐK ÖZELLĐKLER 3) KURULUM 4) KULLANIM 5) SERVĐS Kurulum, kullanım, taşıma ve servis öncesinde lütfen bu kılavuzu

Detaylı

POMPALAR FLYGT SUMAK FLYGT POMPA

POMPALAR FLYGT SUMAK FLYGT POMPA POMPALAR FLYGT FLYGT POMPA Flygt Experior, son teknoloji hidrolik kısmı, üstün verimlilikteki motorlar ve akıllı kontrollerden oluşan üç ana işlevin avantajlarını içerir. Flygt Experior, kurulumu ve çalıştırılması

Detaylı

VANTİLATÖR DENEYİ. Pitot tüpü ile hız ve debi ölçümü; Vantilatör karakteristiklerinin devir sayısına göre değişimlerinin belirlenmesi

VANTİLATÖR DENEYİ. Pitot tüpü ile hız ve debi ölçümü; Vantilatör karakteristiklerinin devir sayısına göre değişimlerinin belirlenmesi VANTİLATÖR DENEYİ Deneyin amacı Pitot tüpü ile hız ve debi ölçümü; Vantilatör karakteristiklerinin devir sayısına göre değişimlerinin belirlenmesi Deneyde vantilatör çalışma prensibi, vantilatör karakteristiklerinin

Detaylı

BASINÇLI KAPLARDA ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

BASINÇLI KAPLARDA ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ 1 Basınçlı kaplarda temel prensip olarak hidrostatik test yapılması esastır. Bu testler, standartlarda aksi belirtilmediği sürece işletme basıncının 1,5 katı ile ve bir yılı aşmayan sürelerle yapılır.

Detaylı

AKIŞ ÖLÇÜMLERİ. Kütlenin korunumu prensibine göre içerisinde üretim olmayan bir sistem için;

AKIŞ ÖLÇÜMLERİ. Kütlenin korunumu prensibine göre içerisinde üretim olmayan bir sistem için; ÖLÇME TEKNİĞİ DERS NOTLARI 2 AKIŞ ÖLÇÜMLERİ Akışkanın hareketi sırasındaki hızı ve debisi, bilim ve sanayinin pek çok yerinde ihtiyaç duyulan bilgilerdir. Bu verilerin ölçülmesi için pek çok cihaz geliştirilmiştir.

Detaylı

Hidrolik devre sembolleri Hidrolik Devre Kontrol ve Ekipman Sembolleri

Hidrolik devre sembolleri Hidrolik Devre Kontrol ve Ekipman Sembolleri Hidrolik devre sembolleri Hidrolik Devre Kontrol ve Ekipman Sembolleri Çizgi Temel Semboller Sürekli Çizgi - Akış hattını gösterir Daire - Yarımdaire Kare - Dikdörtgen Dörtgen Çeşitli Semboller Üçgen Pompa

Detaylı

Hidrolik Devre Kontrol ve Ekipman Sembolleri Çizgi Temel Semboller Sürekli Çizgi - Akış hattını gösterir Kesik Çizgi - Pilot veya drenaj hattını gösterir Daire - Yarımdaire Bir ünitedeki iki veya daha

Detaylı

SOLENOİD KONTROL VANASI

SOLENOİD KONTROL VANASI SOLENOİD KONTROL VANASI TARIMSAL SULAMA ENDÜSTRİYEL ALANLAR İÇME SUYU Su Sistemleri Su Sistemleri İzmir de 2004 Yılında Tayfun Yazaroğlu tarafından kurulan Tayfur Su Sistemleri, 207 yılından itibaren Tayfur

Detaylı

eko10000 SERİSİ HİDROLİK KONTROL VANALARI

eko10000 SERİSİ HİDROLİK KONTROL VANALARI eko10000 SERİSİ HİDROLİK KONTROL VANALARI eko10001 MANUEL HİDROLİK Manuel hidrolik kontrol vanaları, hat basıncı ile çalışan, 3 yollu bir selektör vana ile açma-kapama sağlayan hidrolik kontrol vanalarıdır.

Detaylı

SD-AY mA SEVİYE PROBU

SD-AY mA SEVİYE PROBU SD-AY420 4-20mA SEVİYE PROBU Vira Isı Endüstriyel Ürünler A.Ş. Metal İş Sanayi Sitesi 11. Blok No:37-39 İkitelli/İstanbul Tel: 0.212.549.57.70 Fax: 0.212.549.58.48 info@viravalf.com www.viravalf.com SD-AY420

Detaylı

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/11) Akreditasyon Kapsamı

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/11) Akreditasyon Kapsamı Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/11) TEKNOLOJİK Ve Danışmanlık Hizmetleri Sanayi Ve Dış Laboratuvarı Adresi : Osmaniye mah. Ümraniye Sok. No:11/B Bakırköy 34144 İSTANBUL/TÜRKİYE Tel : 0 212 660 87

Detaylı

EĞİTİM NOTLARI 16 BASINÇLI HAVA HATLARI BASINÇLI HAVA HATLARI

EĞİTİM NOTLARI 16 BASINÇLI HAVA HATLARI BASINÇLI HAVA HATLARI Basınçlı hava, endüstriyel tesislerde yaygın bir şekilde kullanılan bir enerji türüdür. Basınçlı hava, dış ortamdan alınan havanın bir kompresörde belli bir oranda sıkıştırılmasıyla elde edilir. Serbest

Detaylı

AKIŞ ÖLÇÜMLERİ. Harran Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1

AKIŞ ÖLÇÜMLERİ. Harran Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü. Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1 AKIŞ ÖLÇÜMLERİ Dr.M.Azmi AKTACİR-2010-ŞANLIURFA 1 Akış ölçümleri neden gereklidir? Akış hız ve debisinin ölçülmesi bir çok biyolojik, meteorolojik olayların incelenmesi, endüstrinin çeşitli işlemlerinde

Detaylı

Gereği gibi projelendirilen ve inşa edilen bir kuyu, su taşıyan bir formasyondan ekonomik olarak su alınmasını sağlayan hidrolik bir yapıdır.

Gereği gibi projelendirilen ve inşa edilen bir kuyu, su taşıyan bir formasyondan ekonomik olarak su alınmasını sağlayan hidrolik bir yapıdır. DERS 5 Gereği gibi projelendirilen ve inşa edilen bir kuyu, su taşıyan bir formasyondan ekonomik olarak su alınmasını sağlayan hidrolik bir yapıdır. Başarılı bir kuyu projesi hazırlamak ve inşa edebilmek

Detaylı

Santrifüj Pompalar: MEKANİK ENERJİYİ, AKIŞKANDA KİNETİK ENERJİYE ÇEVİREN VE AKIŞKANLARI TRANSFER EDEN MAKİNALARDIR.

Santrifüj Pompalar: MEKANİK ENERJİYİ, AKIŞKANDA KİNETİK ENERJİYE ÇEVİREN VE AKIŞKANLARI TRANSFER EDEN MAKİNALARDIR. KSB DÜNYASINA D HOŞGELD GELDİNİZ SANTRİFÜJ J POMPALAR Santrifüj Pompalar: MEKANİK ENERJİYİ, AKIŞKANDA KİNETİK ENERJİYE ÇEVİREN VE AKIŞKANLARI TRANSFER EDEN MAKİNALARDIR. POMPA KESİT T RESMİ POMPA ANA PARÇALARI

Detaylı

IRROMETER NASIL ÇALIIR...

IRROMETER NASIL ÇALIIR... IRROMETER NASIL ÇALIIR... Irrometer bir tansiyometre prensibi ile görev yapar. Irrometer içi saf su dolu bir tüp, bir vakum göstergesi ve gözenekli porselen bir balık ihtiva eder. Kök bölgesi derinliine

Detaylı

Kullanım Kılavuzu. Çamaır Makinası PW9

Kullanım Kılavuzu. Çamaır Makinası PW9 Kullanım Kılavuzu Çamaır Makinası PW9 38 9065-31 05.51 çinder Genel...3 Program butonları...3 Opsiyon butonları... Balama butonu... Deterjan Haznesi... Gösterge bilgilsi...5 Arıza Kodları...6 Yıkama Programı...7

Detaylı

STATİK BALANS VANASI / DİŞLİ

STATİK BALANS VANASI / DİŞLİ STATİK BALANS VANASI / DİŞLİ STATİK BALANS VANASI Balans vanası ısı transferi istenen cihaz ve üniteler için tasarlanmış malzemelerdir. Isı transferi için debinin üstünde bir akışı engelleyerek sistemin

Detaylı

Su seviyesi = ha Qin Kum dolu sütun Su seviyesi = h Qout

Su seviyesi = ha Qin Kum dolu sütun Su seviyesi = h Qout Su seviyesi = h a in Kum dolu sütun out Su seviyesi = h b 1803-1858 Modern hidrojeolojinin doğumu Henry Darcy nin deney seti (1856) 1 Darcy Kanunu Enerjinin yüksek olduğu yerlerden alçak olan yerlere doğru

Detaylı

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ AKIŞKANLAR MEKANİĞİ LABORATUVARI

T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ AKIŞKANLAR MEKANİĞİ LABORATUVARI T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ AKIŞKANLAR MEKANİĞİ LABORATUVARI BORULARDA VE HİDROLİK ELEMANLARDA SÜRTÜNME KAYIPLARI DENEY FÖYÜ 1. DENEYİN AMACI Borularda

Detaylı

PROSES KONTROL DENEY FÖYÜ

PROSES KONTROL DENEY FÖYÜ T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MAKİNA TEORİSİ, SİSTEM DİNAMİĞİ VE KONTROL ANA BİLİM DALI LABORATUARI PROSES KONTROL DENEY FÖYÜ 2016 GÜZ 1 PROSES KONTROL SİSTEMİ

Detaylı

Isıtma ve sıcak su sistemleri için emniyet tahliye vanaları

Isıtma ve sıcak su sistemleri için emniyet tahliye vanaları Isıtma ve sıcak su sistemleri için emniyet tahliye vanaları 311-312-313-314 513-514 527 EST serileri 01253/18 TR FM 21654 003 Genel 311, 312, 313, 314, 513, 514, 527 EST serisi emniyet tahliye vanaları

Detaylı

Ekstra Güvenlik ve Anti-Terör Sistemleri METAXDOOR SECURITY. Security Geçiş Sistemleri. Kayar Kapılar. Döner Kapılar.

Ekstra Güvenlik ve Anti-Terör Sistemleri METAXDOOR SECURITY. Security Geçiş Sistemleri. Kayar Kapılar. Döner Kapılar. Döner Kapılar Kayar Kapılar Hastane Kapıları 90 Derece Kapılar Security Geçiş Sistemleri METAXDOOR SECURITY Ekstra Güvenlik ve Anti-Terör Sistemleri METAXDOOR RBK Road Blocker Metaxdoor RBK Road Blocker

Detaylı

Sektöre ÖzgüRedüktörler - 1

Sektöre ÖzgüRedüktörler - 1 Sektöre ÖzgüRedüktörler - 1 Yılmaz Redüktörün standart üretim yelpazesinin içerisinde genel kullanım amaçlı üretilen redüktörlerin dışında sektöre özgü imal edilmiş özel redüktörlerde bulunmaktadır. Bu

Detaylı

ISO Doğal ve Yapay Göllerden Numune Alma Kılavuzu TS 6291 Göl ve Göletlerden Numune Alma Kuralları

ISO Doğal ve Yapay Göllerden Numune Alma Kılavuzu TS 6291 Göl ve Göletlerden Numune Alma Kuralları SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İZLEME VE SU BİLGİ SİSTEMİ DAİRE BAŞKANLIĞI ISO 5667-4 Doğal ve Yapay Göllerden Numune Alma Kılavuzu TS 6291 Göl ve Göletlerden Numune Alma Kuralları KİMYASAL İZLEME ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

Detaylı

Teknik Dokümanlar ve Kullanım Talimatları Ön Arıtma Sistemi

Teknik Dokümanlar ve Kullanım Talimatları Ön Arıtma Sistemi Teknik Dokümanlar ve Kullanım Talimatları Ön Arıtma Sistemi 4.17 Fosfatlama Bölgesi İçin Kimyasalları Dozajlama Kostik Soda İçindekiler 1 Dozaj Sistemi... 2 1.1 Açıklama... 2 1.2 Seviye İzleme Aygıtı LSA

Detaylı

1000-200000 m3/h, 400-1500 Pa. Kavrama, kayış-kasnak veya direk tahrik Eurovent e göre Kısa/Uzun gövde; kılavuz giriş kanatlı/kanatsız

1000-200000 m3/h, 400-1500 Pa. Kavrama, kayış-kasnak veya direk tahrik Eurovent e göre Kısa/Uzun gövde; kılavuz giriş kanatlı/kanatsız Aksiyal fanlar Üretimin açıklanması Değişik rotor türleri için, çıkış konumu, gövde geometrisi, gövde sacı kalınlığı, ve malzesi yönünden geniş bir seçme olanağı bulunmaktadır. Aşağıdaki açıklamalar standart

Detaylı

Temel Semboller. Sürekli Çizgi - Akış hattını gösterir. Kesik Çizgi - Pilot veya drenaj hattını gösterir

Temel Semboller. Sürekli Çizgi - Akış hattını gösterir. Kesik Çizgi - Pilot veya drenaj hattını gösterir Çizgi Temel Semboller Sürekli Çizgi - Akış hattını gösterir Kesik Çizgi - Pilot veya drenaj hattını gösterir Bir ünitedeki iki veya daha fazla fonksiyonu gösterir Daire - Yarımdaire Daire - Enerji çevrim

Detaylı

NK Numune Alma Kabı Montaj ve Kullanım Kitapçığı

NK Numune Alma Kabı Montaj ve Kullanım Kitapçığı NK Numune Alma Kabı Montaj ve Kullanım Kitapçığı NK MKK v10.01-tr 1 İÇİNDEKİLER 1. ÖNEMLİ NOTLAR... 3 2. TANIMLAMA... 3 3. TEKNİK ÖZELLİKLER... 4 4. MONTAJ... 5 5. NUMUNE ALMA İŞLEMİ... 6 6. BAKIM... 6

Detaylı

ÇÖZÜMLER ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) İnşaat Mühendisliği Bölümü Uygulama VII

ÇÖZÜMLER ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) İnşaat Mühendisliği Bölümü Uygulama VII Soru 1 : Şekildeki hazne boru sisteminde; a- 1, 2, 3 noktalarındaki akışkanın basınçlarını bulunuz. b- Rölatif enerji ve piyezometre çizgilerini çiziniz. Sonuç: p 1=28.94 kn/m 2 ; p 2=29.23 kn/m 2 ; p

Detaylı