Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin (OTİM) Giderilmesi Projesi Türkiye Uygulamaları. Şenol ATAMAN 30 Ekim ISTANBUL

Transkript

1 Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin (OTİM) Giderilmesi Projesi Uygulamaları Şenol ATAMAN 30 Ekim ISTANBUL

2 Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin (OTİM) Giderilmesi Projesi

3 Ozon Tabakası Ozon tabakası atmosferin yaklaşık km arasındaki stratosfer tabakasında yoğun olarak bulunur. Bu tabaka güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlarının (UV-B) dünyaya ulaşmasını önler.

4 Ozon Tabakası UV-B ışınları bütün yaşayan organizmalar üzerinde zararlı etkilere sahiptir; bitkilerin büyüme hızını azaltır, insanlarda cilt kanserine sebep olur, göze zarar verir, enfekte hastalıklara (sıtma vb.) gibi yakalanma riskini artırır.

5 Ozon Tabakası 70' li yılların başında, stratosferdeki ozon parçalanmasına insan yapısı olan bazı kimyasalların neden olduğu tespit edilmiştir.

6 Ozon Tabakası Ozon tabakası zarar gördükçe, dünyaya ulaşan UV-B ışınlarının miktarı da artmaktadır. Bu zarar genelde klor ve/veya brom içeren kimyasalların dünya yüzeyinden yükselerek stratosfere ulaşmasıyla gerçekleşir.

7 Ozon Tabakası Güneş ışınlarının etkisiyle bu tür maddelerin ayrışması ile oluşan serbest klor ve brom radikalleri ozon ile reaksiyona girerek zincirleme reaksiyon oluşturmaktadır. Bu tek klor veya brom radikalinin atmosferde bozulmadan önce 100,000 civarında benzer reaksiyon oluşturduğu ve atmosferik yaşam süresinin 74 ile 111 yıl arasında değiştiği tahmin edilmektedir.

8 Ozon Tabakası Ozon tabakasının incelmesine neden olan maddelerin teknik isimleri aşağıdaki gibidir: -kloroflorokarbonlar (CFC) -halonlar -metil kloroform -karbon tetraklorid -hidrobromoflorokarbonlar (HBFC) -hidrokloroflorokarbonlar (HCFC) -metilbromid

9 Montreal Protokolü Ozon Tabakasını İncelten Maddelerin (OTİM) kullanımını kontrol altına almak üzere 1987'de imzalanan ve 1989'da yürürlüğe giren "Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü" isimli, 'nin de taraf olduğu uluslararası anlaşma ile; endüstride kullanılan OTİM'lerin üretim ve tüketimine, zamana ve alternatif madde ve teknolojilere bağlı olarak kısıtlamalar getirildi.

10 Montreal Protokolü Gelişmekte olan taraf ülkelere alternatif madde ve teknolojilere geçmeleri için gerekli teknik ve maddi yardımı sağlamak amacıyla gelişmiş ülkelerin katkısıyla 1990 yılında Montreal Protokolu Çok Taraflı Fonu" isimli bir fon oluşturuldu.

11 Montreal Protokolü Dünya Bankası nın 1992 yılında de gerçekleştirdiği çalışmayla, ülke stratejisi hazırlandı.

12 Montreal Protokolü OTİM kullanıcılarının ikame madde ve teknolojilere geçmeleri için gerekli teknik ve maddi yardım sağlamak amacıyla Çok Taraflı Fon dan kaynak sağlamak üzere Dünya Bankası yla 1994 ve 1995 yıllarında anlaşmalar imzalandı.

13 Montreal Protokolü Bu anlaşmalarla Çevre ve Orman Bakanlığı ve TTGV çeşitli görevler üstlendi.

14 Çevre ve Orman Bakanlığı nın n GörevleriG OTİM'lerin giderilmesine yönelik politikaların geliştirilmesi ve oluşturulması, kanun ve yönetmelikler düzenlenmesi, (Ulusal Ozon Politikası), OTİM'lerin kullanılmasını azaltan vergilendirme sisteminin geliştirilmesi, OTİM ithalatının kontrol altında tutulması amacıyla izleme ve lisanslama, kullanıma sınırlama getirme çalışmalarının yapılması, Ozon panellerinin ve halkı bilinçlendirme kampanyalarının düzenlenmesi.

15 Kanunsal Düzenlemeler Taraf olunan Montreal Protokolu (MP) gereği OTIM ve OTIM içeren cihazların ithalatına ilişkin yasaklama ve kota oluşturma çalışmaları 1998 de başlatıldı. OTİM'lerin giderilmesine yönelik ilk yönetmelik 25 Temmuz 1999 da Resmi Gazete de yayımlandı. Ozon panelleri aracılığıyla sektör temsilcileri konu hakkında bilgilendirildi. Ocak 2000 den itibaren CFC ler ve CFC içeren cihazların ithalatı MP ye taraf ülkelerden yasaklanarak, diğer ülkelerden ithalata ilişkin kota sistemi oluşturuldu. Zorunlu kullanım alanları ve servis amaçlı kullanım ithalatı ÇOB iznine bağlandı. Ocak 2006 dan itibaren CFC ithalatı tamamen yasaklanarak, zorunlu kullanım ithalatı ÇOB iznine bağlandı. OTİM'lerin giderilmesine yönelik 2. yönetmelik 23 Mayıs 2006 da Resmi Gazete de yayımlandı.

16 TTGV nin GörevleriG OTİM kullanıcılarının adreslerine ulaşılarak kullanılan teknoloji, kullanılan OTİM, ürün ve ara ürünlerin tanımlanması için çalışmalar yapılması, Özellikle KOBİ lerin için OTİM lerin giderilmesine yönelik koşullar, teknolojik seçenekler ve sağlanabilecek destekler konusunda bilgilendirilmesi ve seminerler düzenlenmesi, OTİM giderme seçeneklerini ortaya koymaya yönelik demonstrasyon projeleri hazırlanması, Ülke çapında değişim projelerinin hazırlanarak Dünya Bankası aracılığıyla Çok Taraflı Fon'a sunulması ve destek sağlanması, Onaylanan projelerin yönetilmesi ve izlenmesi.

17 Proje Desteği Ozon Tabakasını İncelten Maddeler (OTİM) olarak adlandırılan kloroflorokarbon ve halon maddelerinin -Soğutma / Havalandırma -Köpük -Çözücü -Aerosol -Yangın Söndürme, -Tarım (Metil Bromid) sektörlerinde, OTİM ler yerine kullanılacak maddelere ve teknolojilere geçişin sağlanması amaçlı projeler Montreal Protokolü Çok Taraflı Fonu nun destekleme kriterlerine göre desteklenmektedir.

18

19

20

21 Desteklenen Projelerde Aranan Özellikler Projeyi Öneren Kuruluşun; OTİM leri üretiminde kullanıyor olması, Soğutma /Havalandırma, Köpük, Çözücü, (solvent), Aerosol ve Yangın Söndürmesektörlerinin birisinde faaliyet gösteriyor olması, Projenin; OTİM kullanımının azaltılması ile doğrudan ilgili olması, Montreal Protokolu Çok Taraflı Fonu tarafından belirlenen Proje Finansman ve Mali Verimlilik Kriterleri ne uygun olması, Teknolojik açıdan kabul edilebilir olması gerekmektedir.

22 Desteklenen Maliyetler Yatırım Maliyetleri (Tasarım, Ekipman, Patentler ve Lisanslar, İnşaat, Montaj, Eğitim, Başlangıç (start-up)), Artan İşletme Maliyetleri (Hammadde, elektrik, işçilik, bakım gibi)

23 Sektör Kullanılan Maddeler Alternatifler Soğutma Köpük Freon-12, Freon-11, Freon-113, Freon-11, Freon-12, Freon-114 R-134a, Freon-22 HFC karışımları Su, karbondioksit, hidrokarbonlar, HCFC 141b,n-pentan, siklopentan Solvent Aerosoller Freon-113, karbontetraklorid, metilkloroform Freon-11, Freon-12, Freon-114 no-clean teknolojisi, sulu ve yarı-sulu sistemler, alkoller, hidrokarbonlar, mekanik temizleme vb. Propan, bütan, hava, vb. Yangın Söndürücüler Halonlar Kuru toz, halokarbonlar, sulu sistemler

24 Proje Destek Durumu (WB) Ağustos 2007 sonu itibariyle, TTGV OTİM Projeleri kapsamında, belirtilen sektörlerde faaliyet gösteren ve Montreal Protokolu Çok Taraflı Fonu tarafından kabul edilen 165 projeye sağlanan destek miktarı 24.6 milyon ABD Doları tutarındadır. Bugüne kadar desteklenen projelerle de OTİM tüketiminin %98 i giderilmiş olup, 2007 da OTİM tüketimi tamamen kaldırılmıştır.

25 Projesi Desteklenen Kuruluşlar lar (WB) Arçelik Profilo Klimasan Uğur SFA Süntaş Aselsan Teba Gümaksan Külahçıoğlu Teknik Malzeme Elele Safaş Pimsa 1. Kurumsal Güçlendirme Projesi (TTGV- Çevre Bakanlığı) Çözücü Şemsiye Projesi 1 (17 firma) Beta Proses Adana Zirai Müc. Ar.Ens. (MeBr) Tariş (MeBr) Ürosan Köpük Şemsiye Projesi (5 firma) Çözücü Şemsiye Projesi 2 (16 firma) 2. Kurumsal Güçlendirme Projesi (TTGV-Tarım Bakanlığı) Soğutma Sektör Projesi- KOBİ Bileşeni (77 firma) Soğutma Sektör Projesi- Eğitim Bileşeni (KOSGEB & MEB), (2 proje) Soğutma Sektör Projesi Geri Kazanım -Dönüşüm Bileşeni (KOSGEB) Soğutma Sektör Projesi- Chiller Bileşeni (17 firma) Soğutma Sektör Projesi- Gümrük Yetkililerinin Eğitimi ve Teçhizatlandırılması Bileşeni (TTGV) EPS İdaş Pürplast Thermaflex Elta Soğutma Sektör Projesi- Son Kullanıcı Dönüşümü Bileşeni (2 firma) Soğutma Sektör Projesi- Teknik Yardım ve Yönetim Bileşeni (TTGV) 3. Kurumsal Güçlendirme Projesi (TTGV-Çevre Bakanlığı-Tarım Bakanlığı) Halon Bankası (ASO)

26 UNIDO Kaynaklı Fonlar UNIDO bu fon kapsamındaki etkinliklerini yürütmek üzere Aralık 1999 da TTGV ile bir anlaşma imzalamıştır. Sözkonusu anlaşmada, UNIDO projelerinin de başarıyla uygulanması için TTGV nin aracılık yapması; projelerin hazırlanmasından tamamlanmasına kadar olan süreçlerde oluşabilecek sorunları çözerek UNIDO ya danışmanlık hizmeti sunması; gelecekte yerel ve bölgesel anlamda ortak projeler oluşturulması gibi konular yer almaktadır. Bu kapsamda köpük ve MeBr sektörlerinde desteklenen proje sayısı 12 ve toplam bütçesi 4.2 milyon ABD Doları tutarındadır.

27 Gerçekle ekleştirilen Diğer Çalışmalar 1995 de, sektörü tanımlamak üzere 1500 kuruluşa anket çalışması gerçekleştirildi. Haziran 1996 da, İstanbul, Ankara ve İzmir de ilgili 5 sektöre yönelik eğitim seminerleri düzenlendi. 1997, 1998 yıllarında eğitim seminerlerine devam edildi. 1998,1999 yıllarında köpük, soğutma ve solvent sektörlerine yönelik demonstrasyon projeleri gerçekleştirildi. Soğutma, Köpük ve Solvent sektöründeki KOBİ lere yönelik araştırma ve anketler yapılarak şemsiye projeler hazırlandı da Soğutma Sektörü Yönetim Planı (RSP) ve Projesi hazırlandı de Halon Bankası kurulması için proje çalışmaları başlatıldı. Metil Bromür için Ulusal Strateji ve Eylem Planı hazırlandı.

28 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi (RSP) de yürürlüğe konulan Proje ile soğutma sektöründe CFC lerin kullanımının 2006 yılına kadar tamamen giderilmesi amaçlanmıştır CFC-12 kota değerleri (ODP ton) CFC-11 kota değerleri (ODP ton) CFC-115 kota değerleri (ODP ton) ,

29 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi Soğutma sektöründeki küçük ölçekli üreticilerin dönüşümlerinin gerçekleştirilmesi Soğutma sektöründe servis hizmeti veren işletmelerin eğitimi ve bilgilendirilmesi Bakım onarım sırasında R-12 nin geri kazanımı ve tekrar kullanılması çalışmalarının Ulusal Geri Kazanım Programı çerçevesinde gerçekleştirilmesi OTİM ile çalışan soğutma gruplarının (chiller) dönüştürülmesi: OTİM girişinin kontrolu için gümrük yetkililerinin eğitimi ve teçhizatlandırılması R-12 ile çalışan mevcut soğutucularda dönüşümün gerçekleştirilmesi

30 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi 77 KOBİ nin OTİM alternatifi madde ve teknolojilere dönüşümü sağlanmıştır. Soğutma sektöründe servis hizmeti veren işletmelerin eğitimi ve bilgilendirilmesi ile ilgili olarak KOSGEB ile ortak olarak yürütülen çalışmalar sonrası 2004 yılı başında servis hizmeti veren işletmelerde çalışan teknisyenlere yönelik eğitimi programları başlatılmış olup sözkonusu eğitimler halen devam etmektedir.

31 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi KOSGEB ile yürütülen çalışmalar çerçevesinde Ankara (ASO), İstanbul (ISISO) ve İzmir (ESSIAD) da 3 iyileştirme kurulmuş olup; belirlenen diğer 24 İl de geri dönüşüm merkezi kurulumu için MESF e yetki verilmiştir.

32 Merkezlerin Dağılımı ISTANBUL ANKARA IZMIR İyileştirme ve Geri Dönüşüm Merkezleri Geri Dönüşüm Merkezleri

33 İstanbul- (ISISO), İzmir - (ESSIAD) Ankara- (ASO 1. Org. San. Böl.), Adana, Ankara, Aydın, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, İçel, Denizli, İstanbul (Avrupa), İstanbul (Anadolu), İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Eskişehir, Samsun, Şanlıurfa, Trabzon, Zonguldak. Muğla, Antalya, Kütahya, Balıkesir, Tekirdağ Merkezler

34

35

36 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi Bugüne kadar 19 kuruluşun 37 soğutma grubunun (chiller) dönüşümü gerçekleştirilerek 18 MT ODP giderilmiş ve enerji tüketiminde %20-30 tasarruf sağlanmıştır. Sözkonusu destek halen devam etmektedir.

37 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi 2003 ve 2004 yıllarında gümrük yetkililerine eğitimler gerçekleştirilerek; Gümrük Müsteşarlığı nca belirlenen gümrük noktaları için OTİM lerin gümrükte kontrollerini sağlayan test cihazı desteği sağlanmıştır.

38 Soğutma Sektörü OTİM M Giderme Projesi Bu kapsamda R-12 ile çalışan mevcut ticari tip soğutucularda kompressor, soğutucu gaz ve yağ değişimi ile ilgili 2 proje gerçekleştirilerek 1000 adet ticari tip soğutucunun alternatif madde ve teknolojilere dönüşümü sağlanmıştır. Bu projelerle 1 MT ODP giderilmiş ve enerji tüketiminde %15-20 tasarruf gerçekleştirilmiştir.

39

40 , 49 ülke arasından Montreal Protokolu nu başarılı olarak uygulayan 9 ülke içine girerek Birleşmiş Milletler den ödül aldı

41 ÇOB ve TTGV rollerinin açıkça belirlenmiş olması ve oluşturulan mekanizma başarıda önemli rol oynadı. KOBİ ler de dahil olmak üzere özel sektör, bir sivil toplum kuruluşu olan ve TTGV tarafından kullandırılan Uluslararası Fon a ilgi gösterdi. ÇOB, TTGV ve Uluslararası Uygulayıcı kuruluşlar arasında etkili ve verimli işbirliği sağlandı. Uluslararası bir fonun o ülkede yerel bir kuruluş tarafından yürütülmesi başarıyı arttırdı. Sonuç

42 Sonuç Projenin yürütülmesi sırasında ÇOB tarafından çıkarılan yönetmelikler ve kanunsal düzenlemeler başarının en önemli faktörleri arasındaydı. STK tipi yerel kuruluşlarda az bürokrasi olması ve sanayinin taleplerine hızlı cevap vermesi, Fon un etkili kullanılmasını sağladı. Farklı sektörlere göre farklı hizmetlerin verilmesi ve farklı yöntemlerin uygulanması projenin başarıyla uygulanmasını sağladı.

43 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar HCFC lerin üretim ve tüketiminin hızlandırılmış bir takvimle azaltılması Madde 5 ülkelerinde HCFC tüketim ve üretim miktarlarının sırasıyla 2009 ve 2010 yılı olarak baz alınması 2013 de HCFC tüketim ve üretimlerin bu yılllardaki miktarlar baz alınarak dondurulması

44 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar Madde 2 (Gelişmiş) ülkelerde HCFC tüketim ve üretiminin aşağıda belirtilen hızlandırılmış bir takvimle azaltılarak 2020 yılında sonlandırılması; (a) 2010 a kadar %75 azaltım, (b) 2015 e kadar %90 azaltım, (c) arası %0,5 servis amaçlı kullanıma izin verilmesi.

45 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar Madde 5 (Gelişmekte olan) ülkelerde HCFC tüketim ve üretiminin aşağıda belirtilen hızlandırılmış bir takvimle azaltılarak 2030 yılında sonlandırılması; (a) 2015 e kadar %10 azaltım, (b) 2020 e kadar %35 azaltım, (c) 2025 e kadar %67,5 azaltım, (d) arası %2,5 servis amaçlı kullanıma izin verilmesi.

46 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar Gelişmekte olan ülkeler için yukarıda belirtilen azaltım takvimi çerçevesinde uygun olabilecek teknoloji değişim maliyetleri için fon sağlanması ve bunun uygunluk kriterlerinin düzenlenmesi için Montreal Protokolü Yürütüme Komitesi nin (MPYK) görevlendirilmesi. Madde 5 ülkelerinde az ve çok az HCFC tüketen ülkelere teknik ve finansal yardım sağlanması için MPYK nin görevlendirilmesi.

47 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar Üye ülkelerin hızlandırılmış HCFC azaltımı yönetim planları hazırlamasını ve HCFC veri tabanları oluşturmasını sağlamak üzere MPYK nin görevlendirilmesi. HCFC lere alternatif teknoloji ve maddelerin seçiminde çevresel (özellikle iklim üzerine etkileri), sağlık, güvenlik ve ekonomik önceliklerin gözönünde bulundurulmasının sağlanması.

48 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar HCFC lerin azaltımı için hazırlanan ve fon talep edilen projelerde mali verimlilik kriterlerine uygun projelere öncelik verilerek aşağıdaki projeler tiplerine odaklanılması; (a) Ozon inceltme potansiyeli yüksek HCFC içeren projeler, (b) Alternatif teknoloji ve maddeler kullanıldığında diğer çevresel etkileri minimum olan projeler (Küresel ısınma potansiyeli, enerji kullanımı vb faktörler açısından), (c) Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere (KOBİ) yönelik projeler.

49 19. Üye Ülkeler Toplantısı (Eylül l 2007) HCFC ler İle İlgili Alınan Kararlar HCFC lerin zorunlu kullanım alanlarının gelişmiş ülkelerde 2015 e kadar, gelişmekte olan ülkelerde 2020 ye kadar belirlenmesi. Gelişmiş ülkelerde arası %0,5 servis amaçlı kullanım izninin ve gelişmekte olan ülkelerde arası %2,5 servis amaçlı kullanıma izninin gözden geçirilmesi. HCFC lerin hızlandırılmış azaltımında, gelişmi ülkelerden gelişmekte olan ülkelere çevreye zarar vermeyen en uygun alternatif madde ve teknolojiler in transferinin Çok Taraflı Fon Programları ile uyum içinde sağlamasına yönelik önlemlerin alınması

50