ÜNİTE. ÖZEL EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME Arş. Gör. Mahmut ÇİTİL İÇİNDEKİLER HEDEFLER BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM PROGRAMI HAZIRLANMASI

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM PROGRAMI HAZIRLANMASI BÖP'ün Aşamaları Uzun Dönemleri Amaçları Seçme Kısa Dönemli Amaçları Seçme BÖP Çizelgesinin Hazırlanması Programın Süresi, Yöntem ve Tekniklerin Belirlenmesi Öğretim Sürecinin Belirlenmesi Kullanılacak Araç-Gereç ve Öğretim Ortamının Hazırlanması BÖP'ün Uygulanmasında Öğretmen İle İş Birliği Yapılması ÖZEL EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME Arş. Gör. Mahmut ÇİTİL Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Çocuklar için hazırlanan BEP doğrultusunda öğretmen ile birlikte bireysel öğretim planı hazırlayabilecek, BÖP e uygun hazırlanan etkinliği uygulamada öğretmenle işbirliği yapabileceksiniz. ÜNİTE 2

2 GİRİŞ BÖP, öğrencinin ulaştırılması istenen amaçları kazanması için, yapması gerekenleri ayrıntılı, belirgin ve açıkça ifade eden planlardır. Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı (BÖP), Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) geliştirme biriminde alınan kararlar doğrultusunda, özel gereksinimli öğrenci için ilgili ders öğretmenlerinin kendi derslerine ait olarak hazırladıkları öğretim programlarıdır. BÖP ler öğrencinin ulaştırılması istenen amaçları kazanması için, yapması gerekenleri ayrıntılı, belirgin ve açıkça ifade eden planlardır. BÖP, günlük, haftalık veya aylık olarak geliştirilebilir. BÖP te, BEP te belirlenen kısa dönemli amaçların (KDA), ders saati/saatleri içinde kazandırılabileceği basamaklar amaç olarak belirlenir. BEP içinde özel eğitime gereksinim duyan öğrencinin tüm yıl boyunca göreceği amaçların tamamı bulunurken BÖP te kısa dönemli amaçlar öğretimsel amaçlarla birlikte, haftalık ya da aylık ders planı olarak planlanarak daha ayrıntılı bir biçimde yer alır. Bu ünitemizde BÖP ün aşamaları ve BÖP ün hazırlanmasında ve uygulanmasında eğitimcilere düşen görevler açıklanmaktadır. BÖP'ÜN AŞAMALARI BEP te öğrenciyle ilgili genel disiplin ve gelişim alanları uzun dönemli, kısa dönemli amaçları ile birlikte genel olarak yer alır. BÖP te ise uzun dönemli amaca ulaştıracak kısa dönemli amacın nasıl işleneceği, kullanılan yöntem teknik, araç gereç, ölçüt, süre ve değerlendirme süreçleri ayrıntılı bir biçimde bulunur. Bu sebeple öğretmenler amaç, işleniş, materyal, değerlendirme alanlarında yapacakları düzenlemelerle BÖP hazırlamalıdırlar. Uzun Dönemli Amaçları Seçme BÖP te uzun dönemli amaca ulaştıracak kısa dönemli amacın nasıl işleneceği, kullanılan yöntem teknik, araç gereç, ölçüt, süre ve değerlendirme süreçleri ayrıntılı bir biçimde bulunur. Özel gereksinimli öğrenci için BÖP hazırlamanın temel şartı; bu öğrenci için BEP hazırlama birimince hazırlanmış bir BEP in çocuğun eğitiminden sorumlu kişiler için sunulmuş olmasıdır. Buradan hareketle BEP te her bir uzun dönemli amaç (UDA) için kimlerin sorumlu olduğunun önceden belirlenmiş olması gerekmektedir. Bu kapsamda uzun dönemli amaçlardan sorumlu olan eğitimci ya da uzman; üzerine düşen sorumluluğu gerçekleştirmek için gereken uygulamalara başlamak durumundadır. Özel eğitimin doğası gereği özel gereksinimli çocuk için belirlenmiş uzun dönemli amaçların sırası ve sayısı çocuğun var olan performans düzeyine, gereksinimlerine, ailenin ve çocuğun isteklerine, çocuğun öğrenme stili ve hızına göre belirlenmektedir. Kaynaştırma uygulamalarında genellikle birçok farklı disiplin alanlarından ve çocuğun öğrenim gördüğü okuldaki birçok dersten uzun dönemli amaçlar belirlenebileceği gibi, çocuğun özelliklerine göre yalnızca birkaç alandan da (öz bakım, toplumsal uyum vb.) çok daha az uzun dönemli amaç belirlenmiş olabilir. BEP hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de çocuk için belirlenmiş uzun dönemli amaçların belirlenen süre içerisinde Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 2

3 Bireysel Etkinlik Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı Hazırlanması gerçekleştirilmesidir. Zaten BEP hazırlanırken uzun dönemli amaçların sırası ve ilgili amaçtan kimlerin sorumlu olduğunun belirlenmiş olması gerekir. Bu nedenle uzun dönemli amacı seçecek uygulayıcı kendisinin sorumlu olduğu alanları belirleyerek bu alanlarda hangi amaçlar için BÖP hazırlayacağına karar vermelidir. BEP te belirtilen sorumlu kişi okul öncesi ya da sınıf öğretmeni ise birden fazla uzun dönemli amacın gerçekleşmesinde görevli olabilir. Bu kapsamda öğretmenin, sorumlu olduğu uzun dönemli amaçlar içerisindeki kısa dönemli amaçlara bakarak hangi amaç için BÖP hazırlayacağına karar vermesi gerekmektedir. Kısa Dönemli Amaçları Seçme İlgili kişi sorumlu olduğu uzun dönemli amaçları ele alarak bu amaçlara ulaşmak için tamamlanması gereken kısa dönemli amaçları incelemelidir. BEP hazırlanırken her bir kısa dönemli amaç için hangi ölçütün, sürenin ve yöntemin önerildiği dikkate alınmalıdır. Kısa dönemli amaçların uzun dönemli amaçlara ulaşmak için BEP hazırlama sürecinde belli bir hiyerarşi ile sıralanması gerekmektedir. Buna göre sorumlu kişi bu amaçlardan ilkini ele alarak BÖP hazırlama sürecine başlamalıdır. Eğer kısa dönemli amaçların sıralanmasında bir hata olduğunu fark ederse bu durumu BEP hazırlama birimine bildirmelidir. Bir BEP formundan UDA ve bundan da bir KDA seçiniz. Bu amaçları neden seçtiğinizi kısaca açıklayınız. BÖP Çizelgesinin Hazırlanması BÖP Çizelgesi nde Olması Gerekenler Öğrenci ile ilgili bilgiler (adı, sınıfı, okulu vb.) Öğrencinin performans düzeyi Uzun dönemli amaç Kısa dönemli amaç Öğretimsel hedef Öğretim süreci (yer, araç-gereç, yöntem, süre, işleniş ve değerlendirme) BÖP de BEP gibi belli bilgilerin sistemli olarak sıralandığı yazılı bir dokümandır. Alanda farklı formların kullanıldığı görülse de BÖP içerisinde olması gereken temel kategoriler şöyledir; Öğrenci ile ilgili bilgiler (adı, sınıfı, okulu vb.) Öğrencinin performans düzeyi Uzun dönemli amaç Kısa dönemli amaç Öğretimsel hedef Öğretim süreci (yer, araç-gereç, yöntem, süre, işleniş ve değerlendirme) Öğrenci ile ilgili bilgiler, öğrencinin performans düzeyi, uzun ve kısa dönemli amaçlar öğrencinin BEP inde yer alması gereken bilgilerdir. Öğrencinin performans düzeyi BEP te özet olarak ya da genel olarak verilebilmektedir. Uygulayıcı ilgili kısa dönemli amaç için öğrencinin daha ayrıntılı bir performans düzeyine gereksinim duyabilir. Böyle durumlarda ilk ünitede açıkladığımız şekilde görüşme, gözlem, kontrol listeleri ve diğer araçlarla öğrencinin ilgili kısa dönemli amaca uygun olarak performansı tekrar alınabilir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 3

4 Tartışma Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı Hazırlanması BÖP'te yer alması gereken aşamalar ile örgün eğitimde kullanlanılan haftalık ya da günlük ders planlarının benzer ve farklı yönlerini tartışınız. Düşüncelerinizi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Tartışma Forumu bölümünde paylaşabilirsiniz. BÖP hazırlanırken seçilen kısa dönemli amacın ilgili olduğu uzun dönemli amaç formda ilgili yere yazılır. BEP te ilgili uzun dönemli amaç için birden fazla kısa dönemli amaç bulunmaktadır. Ancak BÖP hazırlanırken diğer kısa dönemli amaçları bu çizelgeye yazmaya gerek yoktur. Hangi kısa dönemli amaç için BÖP hazırlanıyorsa o amacın çizelgede yer alması gerekmektedir. Öğretimsel hedefler BÖP içerisinde yer alırlar. Her bir kısa dönemli amacın alt amaçlarına da öğretimsel amaçlar denilmektedir. Böylece UDA -kısa dönemli amaçlardan, KDA lar da - öğretimsel amaçlardan oluşurlar. Tablo: 1.1. Örnek BÖP Formu BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ ÖĞRETİM PROGRAMI (BÖP) FORMU Öğrencinin Adı ve Soyadı: Sınıfı: Ünite/ Konu Öğrencinin Performans Düzeyi Uzun Dönemli Amaç Kısa Dönemli Amaç Öğretimsel hedef Öğretim Süreci A) Öğretimin Yapıldığı Yer B) Araç-Gereçler C) Öğretimde Kullanılan Yöntemler/Teknikler D) Süre E) Dersin İşlenişi F) Değerlendirme Öğretimsel hedeflerin belirlenmesi Öğretimsel Hedefleri belirlemek için öğrencinin ilgili kısa dönemli hedef için var olan performans düzeyinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda ölçüt bağımlı ölçü araçlarının kullanılmasında yarar bulunmaktadır. Ölçüt Bağımlı Ölçü Araçları (ÖBT): Ölçüt Bağımlı Ölçü Araçları, öğrencinin bir programla ilişkili olarak neler yapabildiğinin anlaşılması için bireysel performans düzeyini belirlemede kullanılan Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 4

5 Ölçüt Bağımlı Ölçü Araçları, öğrencinin bir programla ilişkili olarak neler yapabildiğinin anlaşılması için bireysel performans düzeyini belirlemede kullanılan araçlardır. araçlardır. ÖBT ler, bir öğrencinin sınıfa göre düzeyini vermekten çok, belirli becerilerde neler yapabildiğini ve neler yapamadığını belirlemeye yarar. ÖBT, öğrencinin öğretilecek olan beceri ve kavramdaki performans düzeyini, belirlenen ölçüte göre saptamak için kullanılan değerlendirme araçlarıdır. Bilgi ya da beceri öğretiminde sunulacak içeriğin belli bir sıralamasının olması gerekmektedir. Bu nedenle ne öğretileceğinin bilinmesi ve bunun analizinin yapılmasında fayda bulunmaktadır. Bir konu, ünite, ya da beceri analiz edildikten sonra ölçüt bağımlı ölçü aracı hazırlanır. Buradan hareketle ve doğal olarak ÖBT hazırlamanın ilk aşaması da, öğretimi yapılacak konuların analizinin yapılmasıdır. ÖBT uygulanmadan önce ilgili konu veya beceri için öğrencinin ön koşul davranışlara sahip olup olmadığının anlaşılması gerekmektedir. Örneğin noktaları birleştirerek şekil çizme becerisi için önce çocuğun kalemi tutup tutamadığına bakmak gerekir. Ön koşul davranışlar çocukta bulunuyorsa bu aşamadan sonra performans alımına geçilebilir. Kavramsal ya da davranışsal konuların analizleri birbirinden farklı biçimlerde yapılabilmektedir. Beceri öğretimi de davranışsal bir konudur. Beceri analizi yaparken somut adımların ortaya konulması gerekmektedir. Örneğin çorap giyme becerisinin analizi yapılacaksa bunun için çeşitli yollar bulunmaktadır. Öğretimden sorumlu kişi bu beceriyi doğrudan gerçekleştirerek her bir aşamayı kaydedebilir, becerinin basamaklarını zihinden belirleyebilir, bir kişi beceriyi yaparken bir diğer kişi aşamaları kaydedebilir, bir uzmana danışılabilir ya da ilgili konuda önceden hazırlanmış bir analiz kullanılabilir. Yardımcı eğitimciler bu süreçte öğretmene katkı sağlayabilirler. Burada sıralanan yöntemlerden biri seçilerek analizin tamamlanması gerekmektedir. Ancak zihinden sıralama, bazı basamakların atlanma olasılığını taşıdığından çok fazla tercih edilmemesinde fayda bulunmaktadır. Beceri analizi, ileri ve tersine zincirlemeye göre yapılabilmektedir. İleri zincirlemede analizi yapılan becerinin basamakları önce yapılandan sonra yapılana doğru; tersine zincirlemede ise analizi yapılan becerilerin basamakları, son yapılandan önce yapılana doğru sıralanmaktadır. Analizi yapılan beceri daha küçük alt basamaklara ayrılabilir. Örneğin "ankesörlü telefon kullanma becerisi bir kişi beceriyi yaparken bir diğer kişi aşamaları kaydededilerek 7 işlem basamağı bulunmuştur. Bu 7 işlem basamağı aşağıdaki örnekte olduğu gibi daha da ayrıntılı bir şekilde basamaklandırılabilir. Kavram analizi, bir kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerinin belirlenmesidir. Kavramın ilişkili nitelikleri, kavramı tanımlar ve onun benzer örneklerini oluştururken, ilişkisiz nitelikleri ise kavramı tanımlamayan ancak kavramın yapısında var olan niteliklerdir. Örneğin, "kırmızı" kavramı için tek ilişkili nitelik, onun renginin kırmızı olmasıdır. Kırmızı renginde olan nesnenin şekli, büyüklüğü, malzemesi gibi nitelikler ise ilişkisiz niteliklerdir. Analizi yapılacak kavramın ilişkili ve ilişkisiz nitelikleri bu şekilde belirlendikten sonra ilişkisiz nitelikler, kolaydan zora doğru sıraya konur. Yani nesnenin şekli, büyüklüğü ve malzemesi sırayla değiştirilir. Çünkü ilişkisiz nitelikleri zorlaştıkça kavramın öğrenilmesi de zorlaşmaktadır. Aynı büyüklükte, aynı biçimde ve aynı malzemeden nesneler Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 5

6 arasından kırmızı renkte olanı göstermek; farklı biçim, farklı büyüklükte ve farklı malzemeden olan nesneler arasından kırmızı olanı göstermek daha kolaydır. Beceri ve kavramın dışındaki diğer konuların analizinde, ele alınan konunun analiz edildikten sonra basamaklarının kendi içerisinde kolaydan zora doğru sıraya konulması gerekmektedir. Beceri, kavram ve konu analizleri yapıldıktan sonra ölçüt bağımlı ölçü araçları hazırlanmasına başlanabilir. Ölçüt bağımlı ölçü araçları "bildirimler", "ölçüt" ve "sorular" olmak üzere üç bölümden oluşur. Tablo: 2.1. Beceri Analizi Örneği Ahizeyi tutar. Ahizeyi kulağına götürür. Kartı alır. Kartı yerleştirir. Sinyali duyunca numarayı tuşlara basarak arar. Aradığı kişi ile konuşmasını yapar. Konuşması bitince kartı alır. Elini ahizeye uzatır. Ahizenin orta kısmını baş ve diğer parmaklarının arasında kalacak şekilde tutar. Ahizeyi kaldırarak yerinden çıkarır. Ahizenin kordonlu kısmı aşağıya, diğer kısmı kulağına gelecek şekilde tutar. Kartı cebinden çıkarır. Kartı, ok işareti telefona gelecek şekilde baş ve diğer parmaklarının arasında tutar. Kartın ucunu kart bölümüne sokar. Kart tamamen girene kadar iter. Çevir sinyali gelene kadar bekler. Sinyali duyunca numaraya bakarak sırayla telefonun tuşlarına basar. Aradığı numara yanıt verene kadar bekler. Karşı taraf yanıt verince kendini tanıtır. Karşı tarafla konuşmasını yapar. Konuşma bitince ahizeyi kordonlu kısmı aşağıya, diğer kısmı yukarı gelecek şekilde yerine yerleştirir. Kartı baş ve diğer parmaklarının arasında tutar. Kartı çeker. Tablo: 3.1. ÖBT Formu ÖBT Örnek Formu Bildirim Ölçüt Sorular / Yönergeler Sonuç Analizi yapılan beceri, kavram ya da ünitenin her basamağı bildirim şekline dönüştürülerek ilgili kısma işlenir. Bildirimler işlendikten sonra, her bir bildirim için Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 6

7 Bireysel Etkinlik Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı Hazırlanması ölçüt belirlenir. Son aşamada ise, bildirimlerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini belirlemeye yönelik sorulara yer verilir. Beceriyle ilgili ölçüt bağımlı ölçü aracındaki sorular bölümünde; "bağımsız (B)", "sözel ipucu (Sİ)", "model olma (MO)" ve "fiziksel yardım (FY)" ifadeleri yer alır. Bunlar için ayrı bir sonuş kısmı da oluşturalabilir. Ayrıca beceriyle ilgili ölçüt bağımlı ölçü aracında yönergelerin yer aldığı sütuna da yer verilebilir. Kavramla ilgili ölçüt bağımlı ölçü aracındaki sorular bölümünde ise bildirime uygun, ölçütü karşılayıcı sorular bulunur. İnternetten ya da uzmanların yardımıyla önceden hazırlanmış üç farklı ÖBT formu bularak inceleyiniz. Ölçüt bağımlı ölçü aracının uygulanması yoluyla performans alımı Bir öğrencinin kavramsal ya da beceri düzeyinin belirlenmesi için hazırlanmış ÖBT lerin uygulanmasında dikkat edilecek hususlar: Performans alımına başlamadan önce, çocuğa hangi konu üzerinde çalışılacağı genel olarak açıklanmalıdır. Her bildirimle ilgili olarak kullanılan araç çeşitlerinin birbirinden farklı olmasına özen gösterilmelidir. ÖBT uygulanırken öğrencinin diğer öğrencileri model almasını önlemek amacıyla birebir uygulanmalıdır. Performans alımına başlamadan önce, çocuğa hangi konu üzerinde çalışılacağı genel olarak açıklanmalıdır (renkle ilgili bir çalışma, vücudumuzla ilgili bir çalışma vb.). Çalışma sırasında, çocuğun uyması gereken kurallar söylenmeli, çalışma sonunda ne yapacağı açıklanmalıdır. Öğrenci iyi motive etmek amacıyla çalışma sonunda ödüllendirileceği söylenebilir Performans alımında kullanılacak araçlar, çoğunlukla öğretmenin kullandığı eli tarafında, masanın yanındaki daha alçak bir masada, sehpa ya da kutu içinde, bildirim sıralarına uygun olarak yerleştirilmiş olmalıdır. Çalışmaya başlamadan önce, araçlar çocuğa gösterilmeli ve incelemesine fırsat verilmelidir. ÖBT örnek formunda olduğu gibi bir kayıt çizelgesinin öğrencinin dikkatini dağıtmayacak ve öğretmenin rahatlıkla kullanabileceği bir konumda olmasına özen gösterilmelidir. Performans alımı sırasında öğretmen, yönergeleri ya da soruları sırasıyla çocuğa yöneltir. Eğer birkaç saniye içerisinde tepki göstermemişse öğretmen, tekrar araçları inceleterek soru yönergesini yinelemelidir. Eğer çocuk yine tepki göstermezse, bu tepkisizlik yanlış olarak kaydedilir. Soru sorulduktan sonra çocuk önce doğru, sonra hemen yanlış cevap vermişse ya da bunun tam tersini yapmışsa öğretmen hiçbir şey söylemeden masadaki araçları toplamalı, çocuğun oturuşunu tekrar düzenlemeli ve araçları dizip tekrar bakmasını sağlayarak soru yönergesini tekrarlamalıdır. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 7

8 Performans alımı süresince, çocuğun tüm tepkilerine öğretmenin tepkisiz kalması gerekir. Ancak çocuk, çalışma süresince uygun oturduğu, gösterilen araçlara baktığı, araçları dizmeye ve toplamaya yardım ettiği için pekiştirilmelidir. Bazı ölçüt bağımlı ölçü araçlarında, özellikle söyleme düzeyiyle ilgili bildirimler, ondan önce gelen bildirimler için ipucu niteliği taşıdığından, söylemeyle ilgili bildirimler, göstermeyle ilgili bildirimlerden önce olacak şekilde sorulur. Çalışma tamamlandığında, çocuğa, çalışma sırasında uyduğu kurallar betimlenerek teşekkür edilmeli ve eğer bir pekiştireç verileceği söylendiyse verilmelidir. Beceri ile ilgili performans düzeyi alımı tekli ya da çoklu fırsata göre belirlenebilir. Beceri ile ilgili performans düzeyi alımı tekli ya da çoklu fırsata göre belirlenebilir. Öncelikle uygulamanın yapılacağı ortam, çocukla bire bir çalışılabilecek şekilde düzenlenmelidir. Ortam düzenlenip performans alımına geçildiğinde beceriyle ilgili ana yönerge verilir. Tekli fırsata göre performans alımında çocuğun bağımsız olarak gerçekleştirdiği ve ya gerçekleştiremediği (yaptı/yapmadı, +/- vb.) basamaklar kaydedilir. Öğretmen bu süreçte hiçbir yardım veya ipucu sunmaz. Çoklu fırsat yönteminde ise öğrenciye ana yönerge sunulduktan sonra öğrencinin yardımsız yaptığı basamaklar için ölçüt bağımlı ölçü aracında "bağımsız" olarak kaydedilir. Çocuk bir beceri basamağını bağımsız olarak yapamaz ya da hatalı yaparsa durdurulur ve o beceri basamağıyla ilgili yardım sunar. Özel eğitim alanında yardımlar genellikle sözel ipucu, model olma ya da fiziksel yardım şeklinde sunulmaktadır. Eğer öğrenci, basamağı bağımsız olarak gerçekleştiremezse önce sözel ipucu verilir. Çocuk sözel ipucu verildiğinde beceri basamağını gerçekleştirirse ölçüt bağımlı ölçü aracında, ilgili basamağın karşısına, "sözel ipucu" olarak kaydedilir. Çocuk, sözel ipucu verildiğinde de beceri basamağını gerçekleştiremezse öğretmen o beceri basamağını kendi önündeki materyallerle açıklayarak yapar ve çocuktan da yapmasını ister. Çocuk, öğretmen tarafından beceri basamağı açıklanarak gösterildiğinde, beceri basamağını gerçekleştirirse ölçüt bağımlı ölçü aracında, ilgili basamağın karşısına, "model olma" olarak kaydedilir. Çocuk, öğretmen tarafından model olunduğunda da beceri basamağını gerçekleştiremezse ölçüt bağımlı ölçü aracında ilgili basamağın karşısına "fiziksel yardım" olarak kaydedilir. Fiziksel yardım sütununun işaretlendiği basamak, daha sonraki beceri basamaklarının ön koşulu niteliğindeyse performans alımı durdurulur ancak fiziksel yardımın işaretlendiği basamak, daha sonraki beceri basamaklarının ön koşulu niteliğinde değilse bu basamak öğretmen tarafından yapılır. Çocuğun daha sonraki basamakları bağımsız olarak gerçekleştirmesine olanak sağlamak amacıyla "Devam et." denerek birkaç saniye beklenir. Eğer çocuk bu beceri basamağını yapamazsa ya da hatalı yaparsa buraya kadar açıklandığı şekilde ipuçları kullanılarak performans düzeyinin belirlenmesine devam edilir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 8

9 Öğretim hedeflerin yazılması Öğretim hedeflerinin yazılmasında öğrencinin yapabildikleri öğrenci için giriş davranışı olarak kabul edilir. Ölçüt bağımlı ölçü araçlarının hazırlanması sürecinde oluşturulan bildirimler öğretimsel hedeflerin belirlenmesinde önemli bir kaynak olma vasfını taşırlar. ÖBT uygulamasının sonucunda öğrencinin ilgili bilgi ya da beceri düzeyinde hangi basamakları bağımsız olarak gerçekleştirdiği, hangilerinde ise sınırlılığa sahip olduğu belirlenir. Öğrencinin yapabildikleri öğrenci için giriş davranışı olarak kabul edilir. ÖBT ile giriş davranışları belirlendikten sonra, öğretimsel hedeflerin yazılmasına geçilir. Öğretimsel hedefler, davranışsal amaç şeklinde yazılmalıdır. Davranışsal amaç yazımı önceki ünitede açıklandığı gibi öğrencinin hangi davranışı, hangi durum ve koşullarda, hangi düzeyde ve hangi ölçütle gerçekleştireceğini içeren gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde ifade edilmelidir. Hedefler yazılırken öğrencinin gerçekleştirmesi beklenen davranışın açıkça betimlenmesi gerekmektedir. Hedefler yazılırken yoruma açık ifadelerin kullanılmaması, hedefi okuyan herkesin aynı şekilde anlayabileceği ifadelerin seçilmesi gerekmektedir. Öğrencinin giriş davranışlarının ve öğretimsel hedeflerin belirlenmesi öğretim planı geliştirilmesinin ilk aşamalarını oluşturmaktadır. Öğretimsel hedefleri gerçekleştirmek için eğitim ortamı ve araçlarının belirlenmesi ve öğretimden önce bunların hazırlanması gerekmektedir. Öğretim sırasında hangi pekiştireçlerin kullanılacağı da önceden belirlenmeli ve bunlar için gerekli hazırlıkların yapılması gerekmektedir. Öğretim planında kullanılacak yöntemlerin belirlenmesinde ne öğretileceğinin ve en etkili biçimde nasıl öğretileceğine karar verilmesi önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğretimin planlanması hem eğitimciler hem de öğrenciler için birçok yarar sağlamaktadır. Öğretimin planlanmasıyla öğretim sırasında yaşanabilecek aksaklıkların ve bu aksaklıklardan doğacak zaman ve efor kaybının önlenmesine yardımcı olacaktır. Öğretim Planlarının yapılmasının çeşitli yararları bulunmaktadır. Bunlara örnek verecek olursak öğretimin planlanması: Öğretim öncesi fiziksel ortamı düzenlemeyi sağlar. Öğrencilerin olası davranış problemlerini azaltır. Öğretim sürecinde araç gereçleri uygun kullanmayı sağlar. Öğrencilerin ders sırasındaki tepkilerine yönelik önlem almayı sağlar. Öğretim boyunca öğrenci ile etkileşimin nasıl sürdürüleceğini planlamayı sağlar. Öğretim sonunda, öğrencinin nasıl değerlendirileceğinin önceden planlanmasını sağlar. BÖP hazırlanmasında öğretimsel hedeflerin belirlenmesinin ardından programın süresinin ve kullanılacak yöntemlerin belirlenmesi gerekmektedir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 9

10 Bireysel Etkinlik Ders Dilimleri Derse giriş, Öğretim zamanı, Etkinlikler, Değerlendirme, Dersin bitirilişi Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı Hazırlanması Programın süresi, Yöntem ve Tekniklerin Belirlenmesi BÖP hazırlanırken programın süresinin belirlenmesi oldukça önemli bir aşamadır. BEP te her bir kısa dönemli amaç için belli tarihlerdeki bir aralık, süre olarak belirlenmektedir. BÖP ilgili olduğu kısa dönemli amacın tamamı için hazırlanabileceği gibi, günlük ya da haftalık olarak da hazırlanabilmektedir. Böyle durumlarda BÖP içerisinde ele alınan öğretimsel amaçların gerçekleşme süresinin belirtilmesi gerekmektedir. Programın süresi belirlenirken öğretim zamanlarının uygun dilimlere ayrılması ve her bir dilimin etkili bir biçimde kullanılması gerekmektedir. Alanyazında 50 dakikalık bir öğretim zamanının 5 dakikasını derse başlama (giriş, kurallar, ödüller), 10 dakika öğretim zamanı, 25 dakika değerlendirme ve etkinlik, 10 dakika da ders bitirme süreci şeklinde ayrılmasını öneren bazı çalışmalar bulunmaktadır. Tabii ki burada belirtilen sürelerin değişebileceği göz ardı edilmemelidir. Öğretmenin; derse giriş, öğretim zamanı, etkinlikler, değerlendirme ve dersin bitirilişi gibi dilimlerin sürelerinin öğretim programında önceden belirlemesi, zamanı etkili bir biçimde kullanmasında önemli yarar sağlayacaktır. BÖP hazırlama sürecinin bir diğer aşaması da uygulanacak yöntem ve tekniklerin belirlenmesi aşamasıdır. Yöntemler ilgili amacın içeriğine ve öğrencinin özelliklerine göre belirlenmelidir. Örneğin; öğrenciye öz bakım becerilerinden el yıkama becerisi öğretilecekse doğrudan öğretim ve ileri zincirleme becerisinin öğretilmesi yöntem olarak seçilebilir. Özel eğitim alanında genel eğitimde de kullanılan anlatım, soru cevap, problem çözme, rol oynama vb. yöntemlerin yanı sıra doğrudan öğretim, basamaklandırılmış yöntem ve yanlışsız öğretim yöntemleri gibi çeşitli öğretim yöntemleri bulunmaktadır. BÖP te öğretilecek amaca göre öğretmenin bu yöntemlerden en uygun olanı seçmesi gerekmektedir. Özel eğitim alanında yayınlanmış birçok kitap, dergi, makale ve tezde bu yöntemlerin ayrıntıları bulunmaktadır. Özel eğitim alanında yayınlanmış kitapları inceleyerek özel eğitim alanında kullanılan yöntemleri öğreniniz. Hangi yöntemin daha çok ilginizi çektiğini kısaca açıklayınız. Öğretim Sürecinin Belirlenmesi Öğretim sürecinin yazımı, öğretimde yapılacakların ayrıntılı olarak ifade edilmesini içerir. Öğretim sürecinin yazımı, öğretimde yapılacakların ayrıntılı olarak ifade edilmesini içermelidir. Öğretim süreci yazılırken, öğretimin nerede yapılacağı, kullanılacak araç-gereçler, öğretimde kullanılan yöntemler/teknikler, programın süresi, dersin işlenişi ve değerlendirmenin nasıl yapılacağı açıkça belirtilmelidir. Öğretim programları hazırlanırken her bir öğretimsel amaçla ilgili bilgilerin nasıl sunulacağının da açıklanması gerekmektedir. Bu aşamaya kadar uzun ve kısa dönemli amaçlar ışığında ve değerlendirme araçları sonucunda belirlenen Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 10

11 öğretimsel hedefler, programın süresi, kullanılacak yöntem, araç-gereçler ve yapılacak ortam düzenlemeleri BÖP içerisinde sıralanır. Ancak tüm bunların nasıl sunulacağı işleniş kısmında ayrıntılı olarak belirlenir. İşleniş kısmı kullanma kılavuzu gibi tüm parçaların ne zaman, nerede, ne şekilde, kime yönelik olarak işleyeceğini gözler önüne seren kısımdır. Bu kısımda önceden belirlenmiş zaman dilimleri içerisinde öğretim aşamaları açıkça belirtilir. Ders işlenişinin yazılmasında: Derse giriş aşamasında, çalışmanın ya da konunun amacı, önceki bilgileri hatırlatma, yeni öğrenilecek bilginin, becerinin yararları gibi konularda nasıl bilgi sunulacağı belirtilir. Öğretim sürecinde hangi yöntem ve tekniklerin kullanılacağı, öğrencilere ne sorulacağı, neler yaptırılacağı belirtilir. Öğrencilere model olma gibi ne tür yardımların sunulacağı belirtilir. İşleniş süresince ve sonunda ne tür pekiştirmelerin kullanılacağı belirtilir. Hangi araç-gerecin ne zaman ve hangi sırada öğrenciye sunulacağı belirtilir. Öğretim sürecinde ve sonunda ne tür etkinliklerin yapılacağı belirtilir. Dersin nasıl sonlandırılacağı ve değerlendirmenin nasıl yapılacağı açıklanır. Kullanılacak Araç-Gereç ve öğretim ortamının hazırlanması Öğretim araç-gereçleri basılı, basılı olmayan ve teknolojik materyaller olarak üç grupta incelenebilmektedir. Hem normal gelişim gösteren öğrencilerin hem de özel gereksinimli öğrencilerin eğiminde kullanılacak araç-gereçlerin hazırlanması önemli bir çabayı gerektirmektedir. Eğim ortamında kullanılan bu araç-gereçler öğretim hedeflerine ulaşmada ve değerlendirme kullanılacak önemli yardımcılardır. Özellikle kavram öğretiminde araç-gereçlerin büyük bir titizlikle hazırlanması ve ilişkisiz niteliklerin olduğu örneklerin çeşitli olmasına özen gösterilmelidir. Öğretim araç-gereçleri basılı, basılı olmayan ve teknolojik materyaller olarak üç grupta ele alınabilir. Basılı araç-gereçler: Çalışma kâğıtları, testler, kitap, dergi, broşür, gazete, harita ve resimli kartlar gibi materyallerden oluşmaktadır. Basılı olmayan araç-gereçler: Kalem, silgi, açacak, makas, yapışkan, maket, üç boyutlu araçlar vb. materyallerden oluşmaktadır. Teknolojik araç-gereçler: Bilgisayar, tablet, kamera, projeksiyon, tepegöz, CD vb. araçları içermektedir. Araç gereçler hazırlanırken öğretimsel amaca ve çocuğun düzeyine uygun olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin bir hikâye okutulacaksa; hikâye metninin puntosu, kelime sayısı, olay örgüsü gibi özelliklerinin öğrencilerin düzeyine uygun olarak hazırlanması gerekmektedir. Ayrıca öğrenci için kullanılacak materyallerin güvenli bir şekilde sunulması gerekmektedir. Örneğin kesme becerisi çalışılırken makasın uygun bir biçimde öğrenciye sunulması ya da oyuncak maketin çocuğa zarar vermeyecek sağlamlıkta ve ağırlıkta olması gerekmektedir. Araç-gereçler belirlenirken çocuğun önceki deneyimlerinden tanıdığı ve toplumsal kültüre uygun nesnelerin seçilmesi gerekmektedir. BÖP hazırlanırken öğretim sürecinde hangi Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 11

12 araç-gereçlerin ne zaman, ne şekilde ve ne amaçla kullanılacağının da belirtilmesi öğretimin planlanmasında dikkat edilmesi gereken bir aşamadır. Öğretim ortamı ilgili öğretim hedefinin çalışılacağı, öğrenci ile etkileşime girilecek yerdir. Bu ortam, sınıf, kaynak oda, uygulama evi ya da atölye gibi herhangi bir yer olabilir. Önemli olan bu ortamın öğretimin hedeflerine uygun bir şekilde düzenlenmesidir. Ortam düzenlenmesinde; özel gereksinimli bireyin ulaşım ve erişebilirliğini kolaylaştıracak fiziksel düzenlemeler, ortamın ses, ışık ve ısısının uygun koşullara getirilmesi gibi genel düzenlemelerin yanısıra öğretim sürecinde öğrenci ve öğretmenin gereksinimine göre yapışacak düzenlemelere yer verilmelidir. Öğrencinin öğretim hedefini gerçekleştirmesini sağlamak için ortamda dikkat dağıtıcı uyaranların olmamasına, yazı tahtası, panolar gibi materyallerin taşınabilir olmasına, mobilyaların güvenli olmasına, dolap, kitaplık, bilgisayar, projeksiyon gibi eşyaların kolay ulaşılabilir olmasına, öğrencinin uygun bir konumda oturmasına (sırtının pencereye dönük olması gibi) özen gösterilmelidir. ÖBT sürecinde de anlatıldığı gibi öğretmenlerin kullanılacakları araç-gereçleri öğrencilerin dikkatini dağıtmayacak, sıralı ve kolay ulaşabileceği bir yerde bulundurması da önemli bir ortam düzenlemesidir. Öğretmen, grup öğretimi ya da bireysel öğretim mi yapacağını önceden belirlemelidir. Grup öğretimi yapacaksa öğretin hedefi ve etkinliğe göre sıraların düzeni (klasik, U düzeni), grubun sayısı gibi düzenlemeleri önceden belirlemelidir. Bu esnada yardımcı eğitimcinin de nerede, kiminle ve ne yapacağı konusunda da planlama yapılmalıdır. Öğretim hedeflerinin değerlendirilmesi Önceki ünitede açıklandığı üzere özel gereksinimli öğrenciler birçok değerlendirme sürecinden geçmektedirler. Bu değerlendirmeler öğrencinin tanılanması ve uygun eğitim kurumuna yerleştirilmesi için yapılan değerlendirmeler, uzun ve kısa dönemli amaçların belirlenmesi için yapılan değerlendirmeler ve uygulanan programların ve amaçların istenen düzeyde gerçekleşip gerçekleşmediğini belirleyen değerlendirmeler olarak üç başlık altında toplanabilir. Öğrenci için BÖP hazırlama ve uygulama sürecinde de değerlendirmeler yapılmaktadır. Öğrencinin belirlenen hedeflere ulaşıp ulaşamadığını belirlemek için öğretim sırasında ve sonunda da sürekli bir biçimde değerlendirmeler yapılması gerekmektedir. Öğretim sırasında yapılan değerlendirmeler öğretmene yaptığı öğretimin etkili olup olmadığı konusunda geribildirim vermektedir. Öğretimin değerlendirilmesi için giriş davranışların belirlenmesi sürecinde kullanıldığı gibi ÖBT ler kullanılabilmektedir. Değerlendirme için kullanılan ÖBT deki öğretimsel hedefler ve ölçütler sabit kalmalı ancak her bildirim için önceki sorulara benzeyen ama farklı sorular, araç-gereçler kullanılmalıdır. BÖP ün değerlendirilmesi için her bir oturum ya da dersin sonunda ilgili öğretimsel hedef için öğrencinin gösterdiği performansın (Sözel İpucu, Model Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 12

13 Olma, Fiziksel Yardım ya da Bağımsız şeklinde) kaydedildiği BÖP Değerlendirme Formunun kullanılması gerekmektedir. Böylece belirlenen tarihlerde yapılan öğretimlerin değerlendirilmesi ve izlenmesi kayıt altına alınmış olur. Öğrenci öğretimsel hedeflere ulaştığı değerlendirildiğinde, kısa dönemli amacın tamamlanması gerekmektedir. Kısa dönemli amacın tamamına beklenen ölçütle ulaşan öğrenci için başka kısa dönemli amaçlar için BÖP hazırlanması sürecine geçilir. BÖP'ÜN UYGULANMASINDA ÖĞRETMEN İLE İŞBİRLİĞİ YAPILMASI Özel gereksinimli bireylerin bulunduğu eğitim ortamlarında yardımcı eğitimcilerin bulunması öğretmen ve özel gereksinimli öğrenci için önemli yararlar sağlayacak bir durumdur. Özel gereksinimli bireylerin bulunduğu eğitim ortamlarında yardımcı eğitimcilerin bulunması öğretmen ve özel gereksinimli öğrenci için önemli yararlar sağlayacak bir durumdur. Eğitim ortamında öğrencilerin eğitimlerinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesinden sorumlu kişi öğretmendir. Ancak yardımcı eğitimci tüm bu süreçlerde öğretmene önceden belirlenmiş bir plan dâhilinde yardımcı olabilir. Böylece ön hazırlık süreçlerinde, araç-gereç hazırlama ve temin etmede, grubu ya da çocuğu ekinliğe hazırlamakta, öğretim sürecinde ve değerlendirmede öğretmen zamanını ve enerjisini çok daha verimli kullanabilecektir. Uygulama Öncesi Kaynak ve Araç Hazırlamak Ünitemiz boyunca bireysel öğretim programı hazırlamak için öğretmelerin yapması gereken birçok aşamadan bahsettik. Özellikle öğretimsel hedeflerin belirlenmesi için gerekli olan performans araçlarının, ölçüt bağımlı ölçü araçlarının hazırlanmasında önemli bir çaba ve efor sarfedileceğinin üzerinde durduk. Yardımcı eğitimciler bu süreçte kaynak sağlamada öğretmenlerle önemli bir iş birliğine girebilmelidirler. Örneğin beceri analizi yapılırken ele alınan becerinin basamaklarını belirlemek için yapılan analizde öğretmen ya da yardımcı öğretmen beceriyi yaparken diğeri becerinin basamaklarının sırasını kaydedebilir. Yardımcı eğitimciler araç-gereç hazırlanması sürecinde de öğretmenlere önemli katkılar sunabilirler. Özellikle kavram ile ilgili ÖBT lerde bir çok araç setinin hazırlanması gerekmektedir. Öğretmenin her bir bildirim ile ilgili araç setlerini tek başına hazırlamaya kalkışmaları ya da bunları temin etmeye çalışmaları yoğun bir uğraşı gerektirecektir. Yardımcı eğitimciler bu konuda öğretmenlere malzeme bulma, bunları uygun şekilde hazırlama ve sıralamada yardım edebilirler. Ayrıca uygulama sırasında öğretmene sırası gelen materyali vererek zaman kaybını önleyebilirler. Ayrıca öğretmen öğrenci ile çalışırken performans kayıtlarını yardımcı öğretmenler tutabilir, ya da diğer öğrencilerle ilgilenerek öğretmenin rahat çalışmasını sağlayabilirler. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 13

14 Grup Ya Da Çocuğu Etkinliğe Hazırlamak Özel gereksinimli bireylerin bulunduğu eğitim ortamlarında, BÖP uygulamalarında yardımcı öğretmenler önemli katkılar sağlamaktadır. Özellikle kaynaştırma ortamlarında özel gereksinimli çocuklar özel bir ilgiye gereksinim duyabilirler. Öğretmen grup öğretimi yaparken özel gereksinimli öğrencinin, öğretmen BÖP e göre özel gereksinimli öğrenci ile ilgilenirken diğer öğrencilerin ilgi veya desteğe gereksinimi olabilir. Böyle durumlarda yardımcı eğitimcilerin sınıfta bulunmalarının çok büyük avantajları olacaktır. Ders esnasında gruba sunulan konunun içeri ile özel gereksinmli çocuğun öğretimsel hedefi farklılaştığında, ya da öğrenci arkadaşlarından geri kaldığında özel gereksinimli öğrenciye destek sunulması gerekir. Böyle durumlarda öğretmen ve yardımcı eğitimci görev paylaşımında bulunarak öğrencinin desteklenmesini sağlayabilirler. Ders esnasında öğretmen sunum yaparken, plana göre bir sonraki etkinlik için ortamın, araç-gereçlerin ya da öğrencinin hazırlanmasının gerektiği durumlar olabilir. Böyle durumlarda yardımcı eğitimci öğretmenin süreyi ve öğretimi etkili kullanması için gereken görevleri üzerine alabilir. Böp Programını Öğretmenle Birlikte Özel Gereksinimli Çocuklara Uygulamak Özel gereksinimli bireylerin bulunduğu eğitim ortamlarında yardımcı eğitimcilerin bulunması öğretmen ve özel gereksinimli öğrenci için önemli yararlar sağlayacak bir durumdur. Daha önce de belirtimiz üzere özel gereksinimli öğrenci için hazırlanmış Bireyselleştirilmiş öğretim programının hazırlanmasından, uygulanmasından ve değerlendirilmesinden sorumlu kişi öğretmendir. Ancak tüm bu süreçlerde öğretmenin birçok alanda yardıma gereksinimi olabilir. Öğretmen yardıma gereksinim duymasa bile yardımcı eğitimcinin üzerine alacağı sorumluluklar öğretmene zaman ve enerji kazandıracaktır. Bu sebeple BÖP uygulanması sürecinde yardımcı eğitimcilerin olmasının bir çok yararı olacaktır. Bu katkıların bir kısmını sıralayacak olursak, yardımcı eğitimciler: Ders öncesinde, değerlendirme sürecinde ve öğretim sırasında öğretmene kaynak ve araç-gereç temininde yardımcı olurlar. BÖP formu, kontrol listeleri, ÖBT gibi araçların hazırlanmasında ve uygulanmasında öğretmene yardımcı olurlar. Ders öncesinde ve esnasında grubun ya da öğrencinin hazırlanmasını sağlarlar. Ders sırasında özel gereksinimli öğrencilere ya da diğer öğrencilere destek sunarlar. Öğretim sürecinde sürenin etkili kullanılması konusunda öğretmene yardımcı olurlar. Ortam düzenlenmesi gerektiğinde öğretmene yardımcı olurlar. Derse sırasında öğretmene sınıf kontrolünde yardımcı olurlar. Davranış gözlem ve kaydedilmesinde öğretmene yardımcı olurlar. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 14

15 Ödev Ödev Ödev Tartışma Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı Hazırlanması BÖP'ün uygulanmasında öğretmenle yapacağınız iş birliğinin size, öğretmene ve öğrencilere etkisini tartışınız. Düşüncelerinizi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Tartışma Forumu bölümünde paylaşabilirsiniz. Kendi belirlediğiniz öğretim hedeflerine uygun olarak bir öğretim süreci örneği hazırlayıp raporlaştırınız. Herhangi bir beceri ya da kavram öğretimi için performans almak amacıyla kendi başınıza bir ÖBT hazırlayınız. Çevrenizde özel gereksinimli olan ve kendisi için BEP hazırlanmış bir öğrenci bularak, bu öğrenci için BÖP hazırlanıp hazırlanmadığını öğreniniz. Eğer hazırlanmamışsa bunun nedenini sorumlulara sorarak raporlaştırınız. BÖP hazırlanmışsa ünitemizdeki kıstaslara göre inceleyerek raporlaştırınız. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 15

16 Özet Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı Hazırlanması BÖP, BEP geliştirme biriminde alınan kararlar doğrultusunda, özel gereksinimli öğrenci için ilgili ders öğretmenlerinin kendi derslerine ait olarak hazırladıkları öğretim programlarıdır. BÖP'ler öğrencinin ulaştırılması istenen amaçları kazanması için, yapması gerekenleri ayrıntılı, belirgin ve açıkça ifade eden planlardır. BÖP uzun dönemli amaca ulaştıracak kısa dönemli amacın nasıl işleneceği, kullanılan yöntem teknik, araç gereç, ölçüt, süre ve değerlendirme süreçleri ayrıntılı bir biçimde içerir. BÖP de BEP gibi belli bilgilerin sistemli olarak sıralandığı yazılı bir dokümandır. BÖP içerisinde Öğrenci ile ilgili bilgiler (adı, sınıfı, okulu vb.), Öğrencinin performans düzeyi, uzun dönemli amaç, kısa dönemli amaç, öğretimsel hedef ve öğretim süreci (yer, araç-gereç, yöntem, süre, işleniş ve değerlendirme) başlıklarında bilgi ve düzenlemeler yer alır. Öğretimsel hedefleri belirlemek için öğrencinin ilgili kısa dönemli hedef için var olan performans düzeyinin belirlenmesi gerekmektedir. Ölçüt bağımlı ölçü araçları, öğrencinin bir programla ilişkili olarak neler yapabildiğinin anlaşılması için bireysel performans düzeyini belirlemede kullanılan araçlardır. ÖBT uygulamasının sonucunda öğrencinin ilgili bilgi ya da beceri düzeyinde hangi basamakları bağımsız olarak gerçekleştirdiği, hangilerinde ise sınırlılığa sahip olduğu belirlenir. Öğrencinin yapabildikleri öğrenci için giriş davranışı olarak kabul edilir. ÖBT ile giriş davranışları belirlendikten sonra, öğretimsel hedeflerin yazılmasına geçilir. Öğretimsel hedefler, davranışsal amaç şeklinde yazılmalıdır. Öğretim sürecinin yazımı, öğretimde yapılacakların ayrıntılı olarak ifade edilmesini içermelidir. Öğretim süreci yazılırken, öğretimin nerede yapılacağı, kullanılacak araç, araç-gereçler, öğretimde kullanılan yöntemler/teknikler, süre, dersin işlenişi ve değerlendirmenin nasıl yapılacağı açıkça belirtilmelidir. Yardımcı eğitimci tüm bu süreçlerde öğretmene önceden belirlenmiş bir plan dâhilinde yardımcı olabilir. Böylece ön hazırlık süreçlerinde, araç-gereç hazırlama ve temin etmede, grubu ya da çocuğu ekinliğe hazırlamakta, öğretim sürecinde ve değerlendirmede öğretmen, zamanını ve enerjisini çok daha verimli kullanabilecektir. Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 16

17 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan Bölüm Sonu Testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. BEP geliştirme biriminde alınan kararlar doğrultusunda, özel gereksinimli öğrenci için ilgili ders öğretmenlerinin kendi derslerine ait olarak hazırladıkları öğretim programına ne denir? a) Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı b) Bireyselleştirilmiş Öğretim Programı c) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan d) Günlük Plan e) Destek Eğitim Programı 2. Bireyselleştirilmiş öğretim programı hazırlamanın temel şartı aşağıdakilerden hangisidir? a) Öğrenci için BEP hazırlama birimince hazırlanmış bir BEP in olması b) Öğrencinin belli derslerde arkadaşlarından geride kalması c) Öğrenci ailesinin ilgili öğretmene başvurarak çocukları için özel bir program istemesi d) Yetersizliği olduğu düşünülen bir çocuğa müdahale etmek amacıyla e) Aileler için BÖP nın hazırlanmış olması 3. Aşağıdakilerden hangisi BÖP çizelgesinde yer alması gereken ögelerden biri değildir? a) Uzun dönemli amaç b) Kısa dönemli amaç c) Öğrencinin alacağı destek hizmet türü d) Öğrencinin var olan performans düzeyi e) Öğretim süreci 4. Aşağıdakilerden hangisi BÖP içinde yer alan öğretim süreci nin ögelerinden değildir? a) Öğretim ortamı / yeri b) Öğretimde kullanılacak yöntemler c) Öğretimin süresi d) Öğretimde kullanılacak araç-gereçler e) Eğitsel tanılama Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 17

18 5. Aşağıdakilerden hangisi ölçüt bağımlı ölçü araçlarının doğru tanımıdır? a) Özel gereksinimli bireyin farklı disiplin alanlarındaki eğitsel gereksinimlerini ve destek hizmetlerini karşılamak için planlanan eğitim programlarının olduğu araçlardır b) Bir öğretim yılı sonunda öğrencinin var olan eğitsel performans düzeyi, öğrenme hızı ve özellikleri doğrultusunda edinebileceği kazanımların olduğu araçlardır c) Öğrencinin performans düzeyi ile uzun dönemli amaç arasında kalan ve daha kısa sürede gerçekleştirilebilen alt amaçların olduğu araçlardır d) Öğrencinin bir programla ilişkili olarak neler yapabildiğinin anlaşılması için bireysel performans düzeyini belirlemede kullanılan araçlardır e) BEP geliştirme biriminde alınan kararlar doğrultusunda, özel gereksinimli öğrenci için ilgili ders öğretmenlerinin kendi derslerine ait olarak hazırladıkları öğretim programlarının olduğu araçlardır 6. Aşağıdakilerden hangisi ÖBT formunda yer almaz? a) Performans düzeyi b) Bildirim c) Ölçüt d) Sorular e) Yönergeler 7. Aşağıdakilerden hangisi ÖBT lerin uygulanmasında dikkat edilecek hususlardan biri değildir? a) Performans alımına başlamadan önce, çocuğa hangi konu üzerinde çalışılacağı genel olarak açıklanmalıdır. b) Çalışma sırasında, çocuğun uyması gereken kurallar söylenmeli, çalışma sonunda ne yapacağı açıklanmalıdır. c) Çalışma tamamlandığında, çocuğa, çalışma sırasında uyduğu kurallar betimlenerek teşekkür edilmelidir. d) ÖBT uygulanırken öğrencinin diğer öğrencileri model almasını önlenmelidir. e) Çalışmaya başlamadan önce, araçlar çocuğa kesinlikle gösterilmemelidir. 8. Aşağıdakilerden hangisi Öğretimsel hedefler yazılırken dikkat edilecek noktalardan biri değildir? Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 18

19 a) ÖBT ile giriş davranışları belirlendikten sonra, öğretimsel hedeflerin yazılmasına geçilmelidir. b) Öğretimsel hedefler, davranışsal amaç şeklinde yazılmalıdır. c) Öğretimsel hedefler hangi davranışın, hangi durum ve koşullarda, hangi düzeyde ve hangi ölçütle gerçekleştireceğini içermelidir. d) Öğretimsel hedefler yazılırken yoruma açık ifadeler kullanılabilir. e) Öğretimsel hedefler gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde ifade edilmelidir. 9. Aşağıdakilerden hangisi öğretim planlarının yapılmasının yararları arasında sayılamaz? a) Öğretim öncesi fiziksel ortamı düzenlemeyi sağlar. b) Öğrencilerle ilgili beklentilerin yükselmesini sağlar. c) Öğrencilerin olası davranış problemlerini azaltır. d) Öğrencilerin ders sırasındaki tepkilerine yönelik önlem almayı sağlar. e) Öğretim sonunda, öğrencinin nasıl değerlendirileceğinin önceden planlanmasını sağlar. 10. Aşağıdakilerden hangisi dersle ilgili sürenin belirlenmesinde dikkate alınacak dilimlerden biri değildir? a) Derse giriş b) Öğretim zamanı c) Öğrencilerin sıkılması d) Dersin bitirilişi e) Değerlendirme Cevap Anahtarı 1.B,2.A,3.C,4.E,5.D,6.A,7.E,8.D,9.B,10.C Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 19

20 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Fiscus E. D, ve C., J. Mandell (2002) Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Geliştirilmesi BEP. (2. Baskı) (Çevirenler: G. Akçemete, H., G. Şenel ve E. Tekin) Ankara: Gürsel, O. (2010) Özel Eğitimde Değerlendirme. Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar ve Özel Eğitim. (Ed. H. İ. Diken) (2. baskı) Ankara: PegemA Yayıncılık Gürsel, O ve Vuran, S. (2013). Değerlendirme ve Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme. İlköğretimde Kaynaştırma (Ed. İ.H. Diken) (2. Baskı). Ankara: PegemA Yayınları Kargın, T. (2010) Özel Gereksinimi Olan Öğrencilerin Yerleştirilmesi ve BEP. Genel Eğitim Okullarında Özel Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim (Ed. G. Akçamete) (3.Baskı) Ankara: Kök Yayıncılık Kargın, T (2010). Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) Hazırlama ve Öğretimin Bireyselleştirilmesi. Özel Eğitime Gereksinim Duyan Çocuklar ve Özel Eğitim. (Ed. H. İ. Diken) (2. baskı) Ankara: PegemA Yayıncılık McLoughlin, J., A. ve R., B. Lewis (2005) Özel Gereksinimli Öğrencilerin Ölçümlenmesi (Dördüncü Basım) Türkçesi: Filiz Gencer, Teknik Editör A. Ataman. Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık MEB (2013). (Millî Eğitim Bakanlığı) Özel Eğitim Uygulama Merkezi (Okulu) I.ve II. Kademe Eğitim Programı (Otistik Çocuklar İçin) internet adresinden Mayıs, 2013 tarihinde elde edilmiştir. MEB (2008). Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Zihinsel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını: selengellibireylerdestekeitimprogram.pdf internet adresinden Mayıs, 2014 tarihinde elde edilmiştir. MEB (2006). Özel Eğitim Hizmetleri Tanıtıcı El Kitabı. Komisyon. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayını: 3_03/ _ozelegitimelkitabi.pdf internet adresinden Mayıs, 2014 tarihinde elde edilmiştir. MEB (2003). Eğitim ve Öğretim Çalışmalarının Plânlı Yürütülmesine İlişkin Yönerge. internet adresinden Mayıs, 2014 tarihinde elde edilmiştir. Özyürek, M. (2009). Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme ve Temelleri (Düzenlenmiş 6. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 20

21 Özmen, E., R. (Ed.) (2012). Zihinsel Engellilerde Öğretmenlik Uygulaması Öğrencilikten Öğretmenliğe Geçiş Süreci. Ankara: PegemA Yayıncılık Pektaş, H. (2008). Özel Eğitim Programlarından ve Farklı Programlardan Mezun Öğretmenlerin Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Kullanma Durumlarının Saptanması. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Şafak, P. (2012) Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı. Temel Eğitim Öğretmenleri İçin Kaynaştırma Uygulamaları ve Özel Eğitim (Ed. Ataman, A.). Ankara: Vize Yayıncılık Şafak, P. (2005). Birlikte Eğitim Ortamındaki Görme Yetersizliğinden Etkilenmiş Öğrencilere Gezici Öğretmenlik Düzenlemesine Göre Verilen Destek Hizmetin Etkililiği. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Vuran, S. (2005) Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Geliştirilmesi. GÜRSEL, O. (Ed.) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınlar Atatürk Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi 21