ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İŞ GÜVENLİĞİ

Transkript

1 ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İŞ GÜVENLİĞİ 1

2 Elektron ve Elektrik Akımı Atomda pozitif (+) ve negatif yüklü ( ) tanecikler bulunur. Atomun temel taneciklerinden protonlar (+) yüklü, elektronlar ( ) yüklü, nötronlar ise yüksüz taneciklerdir. Atomdaki proton ve nötronlar arasında nükleer çekim kuvveti, protonlar (çekirdek) ve elektronlar yani (+) ve ( ) yüklü tanecikler arasında da elektriksel çekim kuvveti vardır. Farklı yüklere sahip olan bu tanecikler arasındaki kuvvetler sayesinde atomdaki tanecikler birbirini etkileyerek bir arada bulunurlar ve atomu oluşturur. 2

3 Her atomun sahip olduğu proton, elektron ve nötron sayıları birbirinden farklıdır. Belirli sayıda proton, nötron ve elektron farklı konumlarda bir arada bulunarak atomları oluştururlar. Atomun içerisinde atom kütlesinin tamamına yakınının bulunduğu merkeze çekirdek denir. Çekirdeğin hacmi, atomun hacminin yanında çok küçüktür. 3

4 Atomda ( ) yüklü elektronlar çekirdeğin etrafında dolandığı bölgelere katman, yörünge, enerji düzeyi, enerji seviyesi veya kabuk denir. Bazı cisimlere ait atomların dış yörüngelerinde bulunan elektronlar, ısı, manyetik alan, kimyasal reaksiyon gibi bazı etkilere maruz kaldıkları zaman kolaylıkla yörüngelerinden koparak serbest hale gelirler. Bu şekilde atomdan ayrılan elektrona serbest elektron adı verilir. Elektrik akımı serbest elektronların iletken madde içinden akmasıdır. Elektrik akım şiddet birimine Amper denir. 4

5 Elektrostatik Deşarj 5

6 6

7 7

8 ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İŞ GÜVENLİĞİ.

9 9

10 Elektrik Kazaları 10

11 11

12 12

13 z Kısa devre 13

14 14

15 15

16 16

17 Yaklaşım Mesafeleri Gerilim Altındaki İletkenlere yaklaşma mesafesi Gerilim Seviyesi (V) Yaklaşım Mesafesi (cm)

18 Hava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı durumda yapılara olan en küçük yatay uzaklıkları Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme Yatay uzaklık gerilimi kv m 0-1 (1 dahil) (36 dahil) ,5 (72,5 dahil) 3 72,5-170 (170 dahil) (420 dahil) 5 18

19 19

20 Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi kv Yatay uzaklık m 0-1 (1 dahil) (170 hariç) 2, , (420 dahil) 4,5 20

21 Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yerlere olan en küçük düşey uzaklıkları (*) Yalıtılmış hava hattı kabloları kullanıldığında bu yükseklik değerleri 0,5 m. azaltılacaktır. İletkenlerin üzerinden geçtiği yer Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi (kv) 0-1 (1 dahil) 1-17, , En küçük düşey uzaklıklar (m) Üzerinde trafik olmayan sular (suların en 4,5* ,5 kabarık yüzeyine göre) Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb. 5* ,5 Araç geçmesine elverişli köy ve şehir içi 5,5* yolları Şehirlerarası karayolları Ağaçlar 1,5 2,5 2, Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz 2,5 3,5 3, ,7 damlı yapılar Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik ,5 5 8,7 damlı yapılar Elektrik hatları ,5 4,5 Petrol ve doğal gaz boru hatları Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu 4,5 4, uzaklıklar suların en kabarık düzeyinden geçebilecek taşıtların en yüksek noktasından ölçülecektir.) İletişim (haberleşme) hatları 1 2,5 2,5 2,5 3,5 4,5 Elektriksiz demiryolları (ray demirinden ,5 ölçülecektir) 21 Otoyollar

22 22

23 23

24 Orta Gerilim Dağıtım Hattı Yaklaşım Mesafesi

25 Yüksek Gerilim İletim Hattı Yaklaşım Mesafesi 25

26 Elektrik Kazalarının Nedenleri 26

27 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 Enerji Üretim AŞ. İş Güvenliği Yönetmeliği 32

33 33

34 Alınacak Güvenlik Önlemleri Islak zeminlerde Etanj elektrik malzemesi kullanılmalı, Patma tehlikesi bulunan yerlerde elektrik malzemeleri Exproof özellikte olmalı. Elektriksel olarak çift yalıtım 34

35 Yer altı kablolarında yapılacak bir işlemde, elektrik kesilmesinden hemen sonra kapasitif boşalmayı temin için, üzerinde çalışılması gereken kabloların bütün iletkenleri kısa devre edilmeli ve topraklanmalıdır. 35

36 Kısa devre ve topraklama işlemi çalışma yerinin en yakın kısımları üzerinde ve bu yerin her iki ucunda yapılmalıdır. Yeniden gerilim altına girme tehlikesini önlemek için, bütün ayırıcılar açık durumda kilitlenmiş olmalıdır. 36

37 Açık hava elektrik tesisleri en az 180 santimetre yükseklikteki duvar veya tel kafes çitle çevrilmiş olmalı, ikaz levhaları takılmalı, giriş kapıları kilitli olmalıdır. Tesislerin içi ve etrafı kuru ottan arındırılmış olmalıdır. 37

38 Kazan içinde, ıslak yerlerde alternatif akımla çalışan lamba kullanıldığında, izole trafo ile elde edilen en çok 42 volt küçük gerilim kullanılmalıdır. 38

39 Üzerinde çalışma yapılacak teçhizatı gerilimsiz bırakmak için kesiciler ve ayırıcılar açılmalıdır. Birden fazla kaynaktan beslenen elektrik tesisatında, kablo veya hava hatları üzerinde onarıma girişilmeden önce akım her yönden kesilmelidir. Elektrik şebekelerinin bakım, onarım, yenileme işlerine başlamadan önce, bu şebekelerden beslenen tüketicilerde jeneratör bağlı olup olmadığı araştırılmalı, ters besleme olup olmadığı tespit edilmelidir. Ayrıca bu jeneratörlerde enversör şalter bulunmalıdır. 39

40 Kesici ve ayırıcının her fazının açık olduğu gözle ve neon lambalı gerilim ıstankası ile teker teker kontrol edilmelidir. Kesici ve ayırıcılar açık durumda kilitlenmelidir. Kesme cihazları ve kumanda tertibatı üzerine ikaz levhası asılmalıdır. Kilitleme tertibatı mevcut değilse, kesici ve ayırıcının yanında bir nöbetçi bulunmalıdır. Çalışma yerinde gerilim yokluğu kontrol edilmelidir. 40

41 Bir ağaç direğe sağlam olduğundan emin olunmadıkça çıkılmamalıdır. Direğe tırmanmadan önce ya bir çekiç ile dip tarafına vurulmak suretiyle dolgun ve tınlayan bir ses çıkarıp çıkarmadığı kontrol edilmeli, ya da dip kısmı en az 20 santimetre kazılıp çürüme olup olmadığı muayene edilmelidir. 41

42 Fiş-Priz Sistemleri Fiş ve priz sisteminde topraklama kontak elemanları akım kontak elemanlarından önce bağlantıyı sağlamalıdır. 42

43 Mevzuat: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği, Elektrik Tesislerinde Emniyet Yönetmeliği, Enerji Üretim AŞ. İş Güvenliği Yönetmeliği 43

44 İş Güvenliği Malzemeleri 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 55

56 56

57 57

58 58

59 59

60 60

61 61

62 62

63 KORUMA TOPRAKLAMASI Elektrik cihaz ve tesislerinde meydana gelen bir izolasyon hatasında, dış metal gövde gerilim altında kalır. Bu durum gerek işletme personeli ve gerekse temas halinde olabilecek kimseler için hayati tehlikeye neden olur.

64 Gövde ile toprak arasında potansiyel farkın meydana gelmemesi için, yani gövdenin toprağa karşı geriliminin artmaması için dış metal gövde topraklanır.

65 Bu durumda arızalı makinaya temas edebilecek kişiler tehlikeli temas ve adım gerilimlerine karşı korunmuş olur.

66 Canlılar üzerinden geçen elektrik akımının etkileri akım büyüklüğüne ve etki süresine bağlıdır. İnsan bedeninden geçecek akımın büyüklüğü, kişinin vücut direncine, temas noktalarının özelliklerine ve alternatif akımda frekansa bağlıdır. 66

67 İnsan vücut direnci, vücut iç direnci, temas noktalarındaki geçiş dirençleri ve genel olarak akım yolu üzerindeki diğer dirençlerden oluşur. Bu değerler kişilere göre çok farklı değerler alabilirler. 67

68 Ortalama olarak insan vücudu direnci 2500 ohm alınıp, insan için tehlikesiz akım 20 ma alınırsa 50 volt luk bir temas gerilimi sınır değer olarak kabul edilir. Şebeke geriliminde tehlikeli gerilim sınırı 50 volt olarak kabul edilir. 68

69 42 Volta kadar olan gerilimler küçük gerilim olarak kabul edilir. Yüksek frekanslı akımlarda vücut direncinin artması sebebi ile, tehlikenin azaldığı söylenebilir. 69

70 Maksimum dokunma gerilimi, U dmax U dmax 165 0, 25 t : Toprağın özdirenci (ohm.m) t: Arıza akımının akma süresi (maksimum röle açma süresi) (s) 70

71 71

72 ELEKTRİK AKIMININ İNSAN VÜCUDU ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 50 Hz alternatif akımın insan vücudundan geçtiğinde oluşan etkiler. 1 ma Akımın hissedilme sınırı 1-5 ma Elde uyuşma hissi, kol hareketinin zorlaşması 5-15 ma Tutulan cisim bırakılabilir. Kolda kasılma, tansiyon 15-25mA Tutulan cisim bırakılamaz,(e:16, K:10.5) 25-80mA Tansiyon yükselir,kalp düzensiz, teneffüs zor, mA Kalpte fibrilasyon,şuur kaybı, 3-8 A Tansiyon yükselir, kalp durur, akciğerler şişer Kalp durduğu andan itibaren 4 dakika içinde tekrar çalıştırılmaz ise beyin ölümü gerçekleşebilir. 72

73 Alternatif akım etkilerinin akım/zaman bölgeleri AC-1 : Genellikle tepki yoktur. AC-2 : Zararlı bir fizyolojik etki yoktur. AC-3 : Kalp atışlarında aksaklıklar görülür. AC-4 : Tehlikeli fizyolojik etkiler, ağır yanıklar. 73

74 74

75 Topraklayıcı Çeşitleri Topraklayıcı (topraklama elektrotu) Yapay Topraklayıcılar Doğal Topraklayıcılar Konuma göre Biçime göre Metal su boruları Bina demirleri Yüzeysel Şerit Raylar topraklayıcı Örgülü iletken Koruma hatları h<1 m Çubuk Kablo metal mahfazaları Profil (L, T, X, U) Derin Boru topraklayıcı Levha h>1 m Halka Gözlü (ağ) 75

76 76

77 77

78 TOPRAĞIN ELEKTRİKSEL ÖZELLİKLERİ Toprak özgül direncini etkileyen faktörler Toprağın nemlilik oranı Toprağın kimyasal içeriği (tuz oranı v.s.) Toprağın sıcaklığı 78

79 79

80 L1 L2 L3 N NEREYE? 80

81 L1 L2 L3 N 81

82 ŞEBEKE ÇEŞİTLERİ İlk harf trafonun sıfır (yıldız) noktasının toprakla bağlantı durumuna işaret etmektedir. T Toprağa bağlı, I Topraktan yalıtılmış. İkinci harf ise cihazların dış metal gövdelerinin bağlantı durumunu göstermektedir. T Toprağa bağlı N Sıfır hattına bağlı Üç ana sistem TT, TN, IT şeklinde oluşmakta, TN sistemin ise yine üç adet alt grubu meydana gelmektedir. TN-C, TN-S, TN-C-S 82

83 L1 L2 L3 N TT Sistemi 83

84 L1 L2 L3 PEN TN-C Sistemi 84

85 L1 L2 L3 N PE TN-S Sistemi 85

86 L1 L2 L3 PEN N PE TN-C-S Sistemi 86

87 L1 L2 L3 N IT Sistemi 87

88 TT Şebeke İşletme açısından ekonomik sistem, hata akımı topraklama direnci ile sınırlı olduğu için sistemde hasara yol açmaz, Nötrden ayrı topraklama hattına gerek vardır, kurulum maliyeti fazla TN Şebeke Montaj açısından en ekonomik sistem, faz iletken kesiti 10 mm 2 den büyükse TN-C uygulanabilir, Hata anında devrenin kesilmesi gerekir. Her yalıtım hatası kısa devreye eşdeğer, yangın riski, baralar, vs. zorlanması nedeniyle, İşletme açısından pahalı 88

89 IT Şebeke İlk hatada devrenin kesilmemesi en iyi çalışma sürekliliğini sağlar, İlk yalıtım hatası, sistem yalıtım cihazı ile sürekli izlenerek ikinci bir yalıtım hatası meydana gelmeden zamanında ortadan kaldırılırsa insanlar için en iyi korumayı sağlayan sistemdir. Hastane gibi kaçak akımın olması istenmeyen özel yerlerde uygulanabilir tek sistemdir. Sistemde meydana gelecek ilk yalıtım hatasında arızanın yerinin belirlenmesi çok önemlidir. Uygulandığı yerler: Hastane, Madenler, Gemiler, Hava Alanları 89

90 Topraklama Sistemlerinde Kontrol Periyotları Elektrik üretim, iletim, dağıtım tesisleri Enerji nakil ve dağıtım hatları Sanayi tesisleri ve iş merkezleri direnç değerleri Topraklama tesisleri ile ilgili diğer kontroller Sabit işletme elemanları Yeri değişebilen işletme elemanları Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan işyerleri ile ıslak ortamlarda çalışılan işyerleri için kontrol periyotları 1 yılı aşamaz. 2 yıl 5 yıl 1 yıl 2 yıl 1 yıl 6 ay 90

91 Kaçak Akım Koruma 91

92 92

93 93

94 94

95 95

96 96

97 97

98 EŞ POTANSİYEL SİSTEM Topraklamada en güvenli sistem eş potansiyel sistemdir. Bu sistemde tüm topraklamalar, tüm metal bölümler eş potansiyel baraları ile birbirine irtibatlanır. Tesis içerisinde herhangi iki noktada oluşabilecek gerilim farkı önlenmiş ve tüm noktalarda eş potansiyel sağlanmış olur. Bu sistemde Aşırı Gerilim Darbe Koruyucu kullanılması gerekir, sebebi ise dış yıldırımlık sistemini eş potansiyel sisteme irtibatlarken bu sistemin oluşturabileceği aşırı gerilimlere karşı da önlem alınmalıdır. Aksi takdirde bu sistem cihazlar için büyük tehlike oluşturur. 98

99 3. Anten Topraklama bağlantısı 7. Metal Pencere Topraklama bağlantısı 6. Yangın merdiveni Topraklama bağlantısı Diğer metal kısımların Topraklama bağlantısı 99

100 Çelik Konstrüksiyon Topraklama bağlantısı Dış Yıldırımlık Sisteminin Topraklama bağlantısı Radyolink Kulesi Topraklama bağlantısı 100

101 TEMEL TOPRAKLAMASI Tüm metaller topraklama sistemine bağlı 101

102 BİRKAÇ METREDE BİR İNŞ. DEMİRİNE İRTİBAT 30*3 GALVANİZ LAMA TEMEL TOPRAKLAMASI Temel Topraklayıcı kapalı bir ring şeklinde yapılmalıdır ve binanın dış duvarlarının temellerine veya temel platformu içine yerleştirilmelidir.çevresi büyük olan binalarda temel topraklayıcı 20x20 m lik gözlere bölünmelidir. 102

103 103

104 104

105 105

106 Toprak Yalıtım Temel Drenaj Bodrum dış duvarı En az 150 cm. lik bağlantı filizi Zemin betonu ~ 5 cm Bodrum dış duvarı Bağlantı filizi Zemin betonu Temel ~ 5 cm Tespit elemanı Temel topraklayıcı Temel topraklayıcı Demir donatısı bulunmayan temel Demir donatısı bulunan temel 106

107 İnşaat demiri bağlantısı Pot.D.B. Yıldırımlık bağlantı filizi Bağlantı filizi Temel topraklama 30x3.5 mm 107

108 108

109 109

110 TERMOKAYNAK Termokaynak bağlantı sistemi yarı kalıcı bir grafit kalıp içerisinde toz bakıroksit ve alüminyumun yüksek ısıdaki tepkimesi ile yapılan bakır ve çelik kaynak işlemidir. 110

111 Bu bileşenler ( Şekil 2 ve 3 ) ateşlendiğinde bir tepkime oluşur, Ve bu tepkime neticesinde cüruf ve ergimiş bakır meydana 3 gelir. Ergimiş Bakır da daha önce kalıptan geçişini engelleyen ince bir çelik diski eriterek birbirine eklenecek iletkenlere ulaşır. Bu iletkenlerde eriyerek aralarında bir füzyon kaynağı oluşturur

112 Harici ısı kaynağı gerektirmez. Malzeme bulunduğu yerde, birkaç saniyede kaynaklanır. Kaynak bağlantısı moleküler olarak gerçekleşmesi sebebiyle ; Mekanik bağlantının aksine kaynak noktasında gerilim düşümü olmaz. Aşırı akım taşıma kapasitesi en az kaynaklanan iletken kadardır. Mekanik bağlantılarda görülen, zamanda gevşeme ve korozyon görülmez. 112

113 DİRENÇ DÜŞÜRÜCÜ KİMYASAL Her türlü toprak yapısında (Kayalık, Kumlu toprak gibi) topraklama direncini düşüren ve iletkenliği zayıf olan topraklar için ideal bir malzemedir. Zamanla çözülmez veya bozulmaz. Donma dayanıklılığını yaklaşık %10 artırır. Periyodik olarak kontrol edilmesine gerek yoktur. Toprağa zararlı bir etkisi yoktur ve yer altı sularını kirletmez. 113

114 YILDIRIMDAN KORUNMA 114

115 Cumulonimbus 115

116 116

117 YILDIRIM NEDİR Yıldırım; Bulut ile yer arasındaki elektrik yük alışverişidir. Şimşek bulutlar arasında meydana gelen yük alışverişidir. 117

118 Bulutların üst tarafı pozitif yüklü buz kristallerinden oluşurken tabanı negatif yüklü su damlacıklarından oluşur. Pozitif/negatif yük farklılıklarının sebebi atmosferik türbülanstır. Yükler arasında yüksek yoğunlukta elektriksel bir alan oluşur ve bu alan dağılma noktasına ulaştığında bir elektriksel deşarj meydana gelir.bu deşarj; bulutla bulut arasında şimşek çakması şeklinde olduğu gibi bulutla yer arasında yıldırım düşmesi şeklinde de oluşabilir. Akım şiddeti 2 ka ile 250 ka arasında değişir. Işık, Isı, Ses, Mekanik ve Kimyasal etkiler 118

119 Riskli yerler Adım gerilimi Yıldırım düşmesi muhtemel havalarda açık arazide öncelikle güvenli bir yer aranmalı, arazide tek veya yüksek ağaç altlarından uzak durulmalı yıldırıma karşı ve adım gerilimine karşı dikkatli olunmalıdır. 119

120 YILDIRIMLI GÜN HARİTASI 120

121 121

122 NASIL KORUNULUR? YILDIRIMDAN KORUNMA TSE622 DIŞ YILDIRIMLIK İÇ YILDIRIMLIK FRANKLİN ÇUBUĞU B TİPİ KORUMA FARADAY KAFESİ C,D TİPİ KORUMA E.S.E ERKEN AKIM YAYAN PARATONERLER ZAYIF AKIM KORUMA ELEKTROSTATİK PARATONER ELEKTRONİK PARATONER PİEZOELEKTRİK PARATONER PİEZOELEKTRİK PARATONER 122

123 DIŞYILDIRIMLIK SİSTEMLERİ A- PASİF SİSTEMLER 1- FRANKLİN ÇUBUĞU 2- GERGİ TELİ METODU 3- FARADAY KAFESİ 123

124 1- FRANKLİN ÇUBUĞU 124

125 125

126 FRANKLİN ÇUBUĞU UYGULAMA YERLERİ KÜÇÜK TABANLI YAPILAR Cami Minaresi,Deniz Feneri,Nöbetci Kulübesi v.b. FARADAY KAFESLİ YAPILARDA ÖZEL NOKTA KORUMASI Baca çıkıntıları, Özellikle düz çatılardaki cihazlar FRANKLİN ÇUBUĞU KORUMA KONİSİ TEPE YARI AÇILARI H(YÜKSEKLİK) K.SEVİYESİ a acıları 20 M 30 M 45 M 60 M SEVİYE-1 SEVİYE-2 SEVİYE-3 SEVİYE-4 a 25 * * * a * * a * a

127 2- GERGİ TELİ METODU 127

128 3- FARADAY KAFESİ UYGULAMA YERLERİ BÜYÜK TABANLI YAPILAR FARADAY KAFESİ UYGULAMA BİLGİLERİ KORUMA SEVİYESİ KAFES ARALIĞI İNİŞ İLETKEN ARALIĞI (Yapı çevresinde) SEVİYE-1 5X5 m 10 m SEVİYE-2 10x10 m 15 m SEVİYE-3 15x15 m 20 m SEVİYE-4 20x20 m 25 m 128

129 129

130 130

131 131

132 132

133 133

134 B- AKTİF SİSTEMLER 1- ELEKTROSTATİK PARATONER 2- PİEZOELEKTRİK PARATONER 134

135 ELEKTROSTATİK PARATONERLER FOREND EU TESLA ST PETEX Yıldırım öncesi ani olarak değişen ve artan elektrik alan etkisi ile yakalama ucunda oluşan yüksek gerilim iyonizasyon oluşturur. 135

136 PİEZOELEKTRİK PARATONER Cihazda bulunan piezoelektrik kristalin aldığı titreşimlerle ürettiği yüksek gerilim darbeleri,başlık civarında yoğun bir iyonizasyon oluşturur. 136

137 VENTURİ SİSTEMLİ YAKALAMA BAŞLIĞI İYON YAYICI UÇ PASLANMAZ GÖVDE PİEZOELEKTRİK KRİSTAL 137

138 138

139 139

140 140

141 141

142 İyon Plazma Generatörü 142

143 143

144 YILDIRIMLIK VE DİĞER TESİSAT İLİŞKİLERİ 144

145 145

146 AŞIRI GERİLİM DARBE KORUYUCULARI ( İÇ YILDIRIMLIK -- AG PARAFUDR) 146

147 Aşırı Gerilim Darbesi Ani aşırı gerilimler birkaç mikro saniye ile birkaç milisaniye arasında bir meydana gelen ve büyüklüğü kv arasında değerler alabilen olaylardır. Bu büyüklükteki gerilimler, elektronik cihazların dayanma sınırlarının katına eşittir. Anahtarlama Etkisi ve Yıldırımın ikincil etkileri Yıldırım Deşarjı 147

148 1 Yıldırım kaynaklı 2 Şalt hareketleri kaynaklı 148

149 Yıldırımlar hem güç hem de telefon ve veri iletişim hatlarında Ani Aşırı Gerilimlere sebep olabilmektedir. Bu yıldırımların oluşturacağı etkiler; 149

150 Endüktif Kuplaj Etkisi R E1 R E2 İndüktanslı kuplaj, yıldırım akımı ile hatlar arasındaki transformatör etkisi olarak tanımlanabilir. Çok büyük değerdeki yıldırım akımı bir manyetik alan oluşturur ve bu manyetik alan yakın hatlarda gerilimler indüklenmesi ile Ani Aşırı Gerilim meydana getirir. 150

151 Galvanik Kuplaj Etkisi i 1 R E1 U E = R E. i 1 L i 2 i 2 Dirençli kuplaj, aralarında elektriksel bağlantı bulunan binalar veya binalar grubuna yıldırım düşmesi halinde meydana gelir. R E2 Yıldırımın düştüğü yere yakın binanın topraklama sistemi yıldırımın oluşturduğu potansiyel çadırının (gerilim gradyentinin) tesiri altındadır. Buna karşılık aralarında elektriksel bağlantı bulunan komşu binanın topraklama sistemi yıldırımın potansiyel çadırına göre referans topraktır. Bu durumda aradaki elektriksel bağlantılar üzerinden dolaşım akımları geçer ve cihazlar üzerinde aşırı gerilimler oluşur. 151

152 Bir Yıldırım Koruma Sistemi Aşırı Gerilim Koruması Sağlar mı? Aşırı gerilimlere karşı bir paratonerin veya yakalama uçları sisteminin, tesisi tümüyle koruduğu yanlış bir düşüncedir. Paratonerler, yapıya doğrudan yıldırım düşmesine karşı, bilhassa can güvenliğinin sağlanması için gereklidir. Bunun dışında havai hatlardan ve kablolardan gelecek darbelere karsı özel önlemlerin alınması gerekmektedir. 152

153 Ani Aşırı Gerilim Sonuçları Elektronik Cihazlarda kart yanmaları ve lojik Kontrollü cihazlarda program silinmeleri sonucunda ; Endüstriyel tesislerde ölçüm-kontrol sistemlerinin durması sonucu zararlı maddelerin maddelerin sızması. Robotik sistemlerin kontrolden çıkması sonucu zarar ve aksamlara sebep olması. Telefon santrallerinin hasar görmesi sonucu haberleşmenin durması. Hastanelerde kullanılan elektronik cihazlarında ve yasam destek ünitelerinde hasar ve aksamalar 153

154 Ekipman arızalarına bağlı olarak üretim kayıpları ve verimliliğin düşmesi sebebiyle ; Pahalı ekipmanların zarar gördüğü için yenilenmesi. Fabrikalarda imalatın durması.(özellikle bilgisayar destekli imalatın CAD-CAM lerin bulunduğu tesisler) 154

155 Hasarların İstatistikleri Aşırı Gerilim/Dolaylı Deşarj 32% Düşürme Hırsızlık İhmal 9,3 % 8,7 % 11,1 % Kısa Devre Su Baskını Yangın Araba Hırsızlığı 4,3 % 3,6 % 3,4 % 2,2 % Diğerleri 23,6 % Analysis of the Württenbergische Assurance Company

156 Electronic Electronic Electronik Aktif Enerji Kontrolü devre şeması elektronik tetikleme Koruma Sistemi Nasıl Çalışır? Alçak gerilim sisteminde fazlarla U res U res toprak ve nötr ile toprak arasına bağlanan aşırı gerilim darbe koruyucuları, darbe gelmesi durumunda açık devre durumundan iletime geçerek aşırı akımı kendi üzerlerinde söndürürler. Aşırı Gerilim Koruma (Sınıf I/B) Aşırı Gerilim Koruma (Sınıf II/C) Bunun için DIN-IEC normlarında kademeli bir koruma öngörülmüştür. Her kademe darbe gerilimini bir derece azaltarak neticede sistem için zararsız hale getirir. Kaba koruma için B sınıfı; orta seviye için C sınıfı ve hassas koruma için D sınıfı koruma modülleri kullanılır. 156

157 AŞIRI GERİLİM DARBE KORUYUCULARI SEÇİM ÇİZELGESİ KORUMA SEVİYESİ ANA PANO TALİ PANO MAKİNA TEL. SANTRALİ KAMERA SİSTEMİ SEVİYE 1 VE EK ÖNLEM B SINIFI C SINIFI D SINIFI HAT KORUMA KOAKSİYEL KORUMA SEVİYE 1 B SINIFI C SINIFI D SINIFI SEVİYE 2 B+C SINIFI SEVİYE 3 C SINIFI SEVİYE 4 D SINIFI

158 B SINIFI AŞIRI GERİLİM KORUMALARI Ana dağıtım panosunda kullanılır. Diğer aşırı gerilim koruma ürünlerine göre daha yüksek gerilim ve akımlara karşı koruma sağlar. 1 faz için 1 adet 1faz +toprak için 2 adet 3 faz için 3 adet 3 faz + toprak için 4 adet 1. faz 2. faz 3. faz toprak nötr 158

159 C SINIFI AŞIRI GERİLİM KORUMALARI İkincil ( tali ) dağıtım panosunda kullanılır. Ana panoda yapılan korumanın yetersiz kaldığı ve ana pano ile tali pano arasında bir yerden gelebilecek ani yüksek gerilim ve akımlara karşı koruma sağlar. VAL MS faz için VAL MS faz +toprak için VAL MS faz için VAL MS 230/3 3 faz + toprak için VAL MS VAL CP 3S 1. faz 2. faz 3. faz toprak nötr 159

160 1 faz + toprak için 3 faz + toprak için 1. faz 2. faz 3. faz toprak nötr 160

161 POWERSET B VE C BİRARADA AŞIRI GERİLİM KORUMALARI 1 faz için POWERSET 1FM 1 faz +toprak için POWERSET 1+1 FM 3 faz için POWERSET 3 FM 3 faz + toprak için POWERSET 3+1 FM 1. faz 2. faz 3. faz toprak nötr 161

162 CİHAZ PRİZ KORUMALARI Değerli cihazlarınızı Aşırı Gerilime karşı korumak ve ihtiyaçlarınıza cevap verebilecek çeşitlilikte ve şıklıkta priz korumaları mevcuttur. D sınıfı Aşırı Gerilim korumalar sadece bağlı oldukları cihazları korurlar.b ve C sınıfı korumaların mevcut olduğu binalarda D sınıfı korumalara genelde ihtiyaç yoktur. Ancak çok önemli cihazlar varsa B+C+D sınıfı korumalar bir arada kullanılabilir.çok yüksek risk içermeyen yerlerde D sınıfı tek başına yeterli koruma sağlayabilir. 162

163 KOAKSİYEL + PRİZ KORUMA( TELEVİZYON KORUMA ) Televizyon koruma olarak tasarlanmış bu ürün Televizyonunuzu Elektrik şebekesinden, anten ve anten kablosu aracılığıyla gelebilecek aşırı gerilimlere karşı koruma sağlayan kompleks bir üründür. 163

164 DATA KORUMALAR Telefon santralinin kartlarının yanmasında veya bilgisayarlar donanımları, Hub, switch gibi network donanımlarının yanmalarında yeni bir cihaz almak veya tamiratını yaptırmak için harcanan para ve zaman kayıplarını önlemek için daha ekonomik 2 li (2 hat girişli), 4 lü, 6 lı ve 10 lu seriler halinde bulunan DATA TELEFON KORUMA sistemleri mevcuttur. 164

165 Telefon Hat Koruma Data Korumalar Telefon Hat Koruma Bağlantı Örneği Data Koruma Bağlantı Örneği 165

166 KOAKSİYEL, UHF, BNC VE KAMERA KORUMALAR Genellikle bina çatılarında bulunan uydu alıcılar, çanak antenler ile kablolu TV bina girişi gibi aşırı gerilim darbesinin binanıza girişini sağlayacak koaksiyel data girişlerini korumada kullanılır. Bunlar data girişi öncesinde sisteme seri olarak monte edilmektedirler. Farklı adaptörleri ve mekanizmaları ile her türlü sisteme uygun olarak kullanılabilirler. Bağlı oldukları Televizyon ve Televizyon sistemini korudukları düşünüldüğünde ne kadar ekonomik bir çözüm olduğu görülecektir. 166

167 POTANSİYEL DENGELEYİCİLER Paratoner tesisatı ile varsa yakınlarındaki yanıcı ve patlayıcı madde içeren yakıt tankları, doğalgaz boruları v.b. gibi yangın tehlikesi bulunan sistemler ve farklı iki topraklama eş potansiyel oluşturmak amacıyla birbirine potansiyel dengeleyiciler üzerinden bağlanmalıdır..bu sistem yangın tehlikesi olabilecek yerlerdeki topraklamalar içinde kullanılabilir. Bağlantı Örneği 167

168 Endüstriyel Tesisler İçin Aşırı Gerilim Koruma Sistemleri 1 -- B Tipi Koruma 2 -- C Tipi Koruma 3 -- C Tipi Koruma 4 -- D Tipi Koruma 5 -- D Tipi Koruma 6 -- D Tipi Koruma 7 -- D Tipi Koruma 8 -- Telefon Koruma 9 -- Data Koruma 168

169 Normal Binalar için Aşırı Gerilim Koruma Sistemi 1 -- B+C Tipi Koruma 2 -- C Tipi Koruma 3 -- C Tipi Koruma 4 -- D Tipi Koruma 5 -- D Tipi Koruma 6 -- D Tipi Koruma 7 -- D Tipi Koruma 8 -- Telefon Koruma 9 -- Data Koruma 10--Data Koruma 11--Koaksiyel Koruma 169