Kılavuz No. 1 Biyoetik Kurulların Kurulması UNESCO

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Kılavuz No. 1 Biyoetik Kurulların Kurulması UNESCO"

Transkript

1 1 Kılavuz No. 1 Biyoetik Kurulların Kurulması UNESCO 1

2 2 Kılavuz No. 1 Biyoetik Kurulların Kurulması UNESCO BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Bilim ve Teknoloji Etiği Birimi 2

3 3 Kapak Tasarımı ve düzenleme: Jérôme Lo Monaco 2005 yılında BirleĢmiĢ Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu tarafından yayınlanmģtır. 1, rue Miollis Paris Cedex 15 Fransa UNESCO 2005 Fransa da basılmıģtır. SHS/B /01 3

4 4 ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ. 5 GĠRĠġ....7 BÖLÜM I BĠYOETĠK KURULLARININ ÜSTÜNLÜKLERĠ VE GÖREVLERĠ Ġnsan Onuru ve AydınlatılmıĢ Onam Öğretisi Sağlık Mesleklerinde Yeni Uygulamalı Biyoetik Biyoetik Kurullar Nedir? Biyoetik Kurullar Kurma Nedenleri Biyoetik Kuruların Amaç ve ĠĢlevlerine ĠliĢkin Olası YanlıĢ Anlamalar BÖLÜM II HÜKÜMETĠN FARKLI DÜZEYLERĠNDE BĠYOETĠK KURULLAR OLUġTURULMASI Ulusal Düzey Bölgesel Düzey Yerel Düzey...19 BÖLÜM III HÜKÜMETĠN FARKLI DÜZEYLERĠNDE OLUġTURULACAK ÇEġĠTLĠ BĠYOETĠK KURULLAR Ulusal Düzeyde Politika Belirleme ve/veya DanıĢman Biyoetik Kurullar (PBD) Arka Plan Amaçlar ĠĢlevler. 2 2 Kurulun Büyüklüğü. 23 BaĢkan ve Üyelerin Belirlenmesi...23 Maddi Kaynak Sağlamak Biyoetik Ġkilemler: PBD Kurullar için Olgular Sağlık ÇalıĢanı Birliği (SÇB) Biyoetik Kurulları.28 4

5 5 Arka Plan Amaçlar ĠĢlevler Kurulun Büyüklüğü BaĢkan ve Üyelerin Belirlenmesi 31 Kaynak Sağlama Biyoetik Ġkilemler: SÇB Kurulları Ġçin Bir Örnek Olgu Sağlık Hizmetleri/Hastane Etik Kurulları (HEK) Arka Plan Amaçlar ĠĢlevler Kurulun Büyüklüğü BaĢkan ve Üyelerin Belirlenmesi Maddi Kaynaklar Biyoetik Ġkilemler: HEK Ġçin Bir Örnek Olgu AraĢtırma Etik Kurulları (AEK) Arka Plan (i) Biyolojik, Biyomedikal ve DavranıĢ Bilimleri AraĢtırmalarında Hayvan Denek Kullanımı.. 40 (ii) Biyolojik, Biyomedikal AraĢtırmalar ve DavranıĢ Bilimleri AraĢtırmalarına Katılan Bireylerin Korunmasına iliģkin Yönerge (iii) AraĢtırma Etiğinde Temel Ġkilemler (iv) Biyoetik ve Devletlerüstü AraĢtırmalar: DıĢ Devletler ve Ev Sahibi Devletler Amaçlar ĠĢlevler Kurulun Büyüklüğü BaĢkan ve Üyelerin Belirlenmesi

6 6 Maddi Kaynaklar Biyoetik Ġkilemler: HEK Ġçin Bir Örnek Olgu BÖLÜM IV PROSEDÜRLER VE UYGULAMALAR BÖLÜM V BĠYOETĠK KURULLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ BÖLÜM VI ÖNERĠLEN OKUMALAR EK I ULUSAL HÜKÜMETLER DÜZEYĠNDEKĠ BĠYOETĠK KURULLAR EK II ULUSAL HÜKÜMETLER DÜZEYĠNDEKĠ BĠYOETĠK KURUL TÜZÜK ÖRNEKLERĠ. 66 6

7 7 ÖNSÖZ Bu Kılavuz tam olarak baģlığında belirtileni ele almayı amaçlamaktadır: Rehberlik. Bu kılavuz ne sağlık politikalarında etik ilkeleri anlatmak, ne de UNESCO Üye Devletlerinin herhangi birine özel tutum geliģtirmeyi savunmak için yazılmıģtır. Sadece ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde biyoetik kurul kurmuģ pek çok üye devletin çabalarını inceledikten sonra, birkaç öneri sunmak için hazırlanmıģtır. Dünyanın pek çok yerinde halk sağlığını geliģtirme isteğinin yanı sıra, bilim ve teknolojideki geliģmelerin ahlaki boyutu üzerinde düģünme ihtiyacı, içlerinden dört tanesinin bu kılavuzda tanımlandığı ve tartıģıldığı çeģitli Biyoetik Kurulların kurulmasına, sebep olmuģtur. Bu kurullar çeģitli baģlıklar altında toplanır: (1) ulusal ve bölgesel düzeyde etik kurullar, etik ya da biyoetik kurullar ve biyoetik konseyler ; (2) genellikle yerel düzeyde kurulan sağlık çalıģanları birliği biyoetik kurulları; (3) çeģitli üye devletlerde değiģik düzeylerde kurulan sağlık hizmetleri/hastane etik kurulları ve (4) araģtırma etik kurulları. Kılavuz sadece devlet yetkililerinin kullanımı için değil, ayrıca ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde danıģmanlar ve profesyonel ve bilimsel araģtırma dernekleri baģkanları, üyeleri ve diğer mensupları için de hazırlanmıģtır. Doğal olarak, her bir kuruluģ, amaçlarını dile getirme, iģlevlerini geliģtirme ve kendi iģleyiģ yöntemlerini düzenleme özgürlüğüne sahiptir. Elbette, bu kılavuzdaki öneriler, zaman içerisinde, örneğin, yeni elde edilmiģ biyolojik ve tıbbi bilgilerin ve biyoteknolojinin doğru ya da yanlıģ kullanımının nasıl kontrol edilebileceği hakkındaki anlaģmalar ve uygulamalar ile bütünleģtirilebilir. Ancak günümüzde, biyolojik, moleküler ve genetik disiplinlerinde ve biyoteknolojideki yeni buluģlar ve uygulamalar yaģam ve sağlık bilimlerine yavaģ yavaģ o denli geniģ ve kapsamlı olarak nüfuz etmektedir ki, bu alanlarda karar verebilmek ve değerlendirme yapabilmek için, en azından, eleģtirel bir çerçeve ve değerler sistemi geliģtirmeliyiz. Biyoetik kurullar, UNESCO tarafından, özellikle Ġnsan Genomu ve Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1997) ve Ġnsan Genetik Bilgileri Uluslararası Bildirgesi (2003) nden alınan çeģitli belirleyici ölçütleri uyarlamak için ideal platformlardır. UNESCO, biyoetik alanında uluslararası çapta önde gelen bir kurum olarak, üye ülkelerde, etik eğitimi programları, yönergeler, tüzükler, yönetmelikler, yasal düzenlemeler ve biyoetik kurullar oluģturulması yoluyla, biyoetik altyapının kurulmasını ve geliģtirilmesini destekler. YaĢam ve sağlık bilimlerinde ve biyoteknolojide geniģ kapsamlı geliģmelere iliģkin üye ülkelerde ortaya çıkan etik sorunları ele alma konusunda UNESCO Bilim ve Teknoloji Bölümü, yıllar içinde ciddi tecrübe ve uzmanlık kazanmıģtır. Bu kılavuz, biyoetik kurul kurmayı ya da desteklemeyi düģünen Üye Devletlere uygulama kolaylığı sağlayacak bir dizi kitabın ilkidir. Hastane Etik Kurulları Forumu dergisinin kurucusu ve baģ editörü, emekli Profesör Stuart F. Spicker a bu kılavuzu hazırlarken verdiği destek ve uzmanlık bilgisi için teģekkürlerimizi sunarız. YaĢam bilimleri ve biyoteknolojideki yeni geliģmelerin, Üye Ülkelerde mevcut ya da yeni kurulmuģ ulusal, bölgesel veya yerel biyoetik kurullar aracılığı ve iģbirliği ile, sadece- insanlar üzerinde araģtırma ve deneylere katılan hastalar, sağlıklı gönüllüler gibi- bireylere değil, aynı zamanda tüm toplumlara ve dünya kamuoyuna yarar getirecek bilgi akıģını sağlayacağını ümit ediyoruz. Etik konuları tartıģma, analiz etme ve bu konularda politikalar üretme platformu oluģturmada etik kurullar ilk adım olabilir. 7

8 8 Biyolojik bilimler ve biyoteknoloji dallarındaki geliģmelerin ortaya çıkardığı biyoetik meseleleri üzerinde devamlı düģünmek, geleceği, UNESCO Üyesi Ülke yurttaģlarının yararına Ģekillendirme Ģansını bize verecektir. Henk ten Have Direktör Bilim ve Teknoloji Etiği Bölümü UNESCO 8

9 9 GĠRĠġ Ġnsanların hayatları boyunca pek çok role bürünmeleri gayet doğaldır. Shakespeare As You Like It de der ki: Tüm Dünya bir sahnedir Ve bütün erkekler ve kadınlar da birer oyuncu. Dünyaya gelirler ve giderler Ve her kişi zamanı geldiğinde kendi rolünü oynar. Biyoetik açısından bakarsak, her birimizin ömrümüzde değiģik zaman dilimlerinde bir ya da iki rol oynama ihtimalimiz vardır; ya hasta olup, ya da yaralanıp hastanede birer hasta konumunda oluruz veya kendimizi biyomedikal, davranıģsal yahut epidemiyolojik araģtırmaların içinde buluruz ve araģtırma veya vaka incelemelerinde aktif birer katılımcı oluruveririz. Son kırk yıl boyunca, birçok ülkede, hasta olmuģ veya klinik deneylerde yer almayı kabul etmiģ bireylerin tutum ve davranıģlarında ciddi anlamda değiģiklikler gözlenmiģtir. Bu değiģiklik, nesiller boyu etkili olmuģ edilgin rolün tersine, hastaların ve araģtırma gönüllülerinin sergiledikleri, çok daha etkin ve katılımcı tutum ve davranıģlarında kendini göstermiģtir. Bu tutum değiģikliği meydana gelirken, bir yandan da hastaların ve araģtırma katılımcılarının haklarını ve selametini korumak için resmi giriģimler yapılmıģtır. AydınlatılmıĢ onam öğretisi pek çok sayıda ülkede çoktan kurumsallaģmıģtır. Bu öğreti, özellikle II. Dünya SavaĢı ndan hemen sonra Nüremberg Askeri Mahkemesi nin çalıģmaları sonunda -özellikle Hekimler Davası nda- ve Nüremberg Kodu nun (1947) benimsenmesi ve yaygınlaģmasında vurgulanmıģtır. Bu Bildirge, Naziler tarafından tıp bilimi adı altında insanlar ve kısıtlılar üzerinde izinleri alınmadan yapılan dehģet verici ve barbarca araģtırma ve deneylere geliģmiģ toplumların verdiği tepkinin somut ifadesidir ve ardından BirleĢmiĢ Milletler Ġnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nde de yankılanmıģtır. Demokrasiler, yönetilenlerin rızası kuralına dayanarak iģler ve aydınlatılmıģ onam öğretisi bu ilkenin tıp ve diğer yaģam bilimlerine uygulanmasını simgeler. Bu öğreti, deneylerin yapısı, neden olabileceği muhtemel yarar ve risklerini, önceden açıklayarak hastayı/deneği bilgilendirmeyi gerektirir. AraĢtırmalara katılmayı kabul eden hasta ve/veya deneklerin tam ve doğru biçimde aydınlatılmıģ onamlarının alınmasını içerir. Bireylerin hasta olarak ikincil plandaki rollerinin gözardı edilmesi eğilimine karģın, Nüremberg Kodu, tıbbi hizmet bağlamında, hekim ve/veya araģtırmacı liderliğinde yürütülen klinik araģtırma ve deneylerde hasta ve deneklerin iģlevlerine dikkat çekmektedir. Ancak kodlar ve bildirgeler sadece kağıt üzerinde kalan sözlerdir. Kulağa ne kadar hoģ gelirlerse gelsinler kiģiyi zorlayıcı özellikte değildirler. Onları boģ hitabet sözleri olmaktan kurtarmak için, onları halka tanıtacak, benimsetecek, savunacak, kamuoyunu yönlendirecek destekçilere ihtiyaç vardır. idaresini düzenleyecek, uygulayacak ve gözlemleyecek avukatlar gerektirir. Örneğin, her ikisi de ulusal düzeyde politika belirleyici ve danıģman (PBD) biyoetik kurullar olan Fransız YaĢam ve Sağlık Bilimleri Etiği Ulusal DanıĢma Kurulu (CCNE) ve Amerika BirleĢik Devletleri BaĢkanı Biyoetik Kurulu bu tür platformlar olarak hizmet verirler. Ülkelerindeki politikacılara ve hükümetlerine ulusal düzeyde kılavuzluk yaparak, önerilerde bulunurlar (Bkz. Ek 1). Sonunda, hükümetler ve hükümetler düzeyinde 9

10 10 nüfuzlu çevreler, biyoetik kurulların hayat hakkını ya reddederler ya da kabul ederler. Burada ayrıca bazı devletlerin biyoetik kurulları, yasal düzenlemeler çerçevesi içine aldıklarına ve bu Ģekilde tüzel kimlik kazandırma yolunu seçtiklerine dikkat çekmek gerekir. Böylece onları devlet sistemine eklemlemiģ ve kalıcı hale getirmiģlerdir. (Bkz. Ek 2: Danimarka Etik Kurul Yasası, Zambiya Hükümeti Etik Kurul Tüzüğü ve Özbekistan Cumhuriyeti Ulusal Biyoetik Kurul Tüzüğü ). UNESCO, tek tek politikacıların yanı sıra, hükümet, bakanlar ve uzmanlar gibi Üye Devletlerde öneriler geliģtiren herkese hitap eder. Bu yüzden, UNESCO nun sürekli olarak değerlendirmesinin zorunlu olduğu bir bilim politikası boyutu vardır. Bunu sadece Üye Devletlerin hükümetlerine bilim politikaları geliģtirmeleri ve uygulamalarında yardım etmek için değil, aynı zamanda bu politikaların özellikle etik boyutlarına da hitap etmek için yapar. Bu zorunluluğu ayrıntılı bir biçimde ele almak için, bu kılavuzda dört temel hedeften ve hükümetler düzeyinde kurulan üç çeģit biyoetik kuruldan bahsedilmiģtir. Bu hedefler a) bilim ve teknolojinin halk için yararını, ulusal düzeydeki bilim politikalarını ahlaki açıdan kabul edilebilir bir biçimde uygulayarak geliģtirmek, b)bütün sağlık kurumlarında hasta merkezli tedaviyi geliģtirmek, c)biyolojik/biyomedikal, davranıģ bilimleri ve epidemiyolojik araģtırma ve deneylere katılanları korumak, d) biyolojik, davranıģ bilimleri ve epidemiyolojik bilgi kazanımı ve kullanımını kolaylaģtırmak. 10

11 11 BÖLÜM I BĠYOETĠK KURULLARIN KARġILAġTIKLARI ZORLUKLAR VE GÖREVLER Toplumsal bir hareket olarak, biyoetik, sanayileģmiģ ülkelerde yirminci yüzyıl ortalarında baģladı ve klinik ve uygulamalı etik alanında pratik konulara temas ederek, hekimlerin ve hemģirelerin meslek etiği ile bütünlük sağladı. Biyoteknolojik yeniliklerin yanı sıra, yaģam ve sağlık bilimlerindeki hızlı ve büyük geliģmeler karģısında, ahlaki yönden seçim yapmada zorlukların yaģanacağı açıktı. Ulusal düzeyde hükümet yetkilileri ve siyasetçiler ile birlikte, sağlık hizmetleri ve sağlık politikalarının büyük bir hızla değiģen dinamiği içindeki yerel sağlık kurumları, ahlaki olarak sorumlu veya değer yüklü problemleri çözmek için çalıģan daha resmi yapıların gereğini anladılar. En azından, çeģitli bilimsel toplulukların önderleri, günümüzde öne çıkan bir çok biyoetik soruna iliģkin tartıģmaların baģlatılması için biyoetik kuruların oluģturulmasının önemli bir adım olacağını düģündüler. Biyoetik kurul; a) sağlık bilimlerinin b) yaģam bilimlerinin ve c) yeni sağlık politikalarının ahlaki boyutlarını sistemli ve sürekli bir biçimde ele alan bir kuruldur. Biyoetik kurul farklı disiplinlerden uzmanlardan oluģan, çeģitli ahlaki ve biyoetik sorunların ve ikilemlerin farklı bakıģ açılarından değerlendirilerek çözümler üretildiği bir yapıdır. Bundan baģka, bu kurulların üyeleri, sadece biyoetik ikilemlere karģı daha duyarlı olmakla kalmaz, ayrıca zamanla onlarla daha etkili biçimde baģ edebilmek için bilgi ve becerilerini geliģtirirler. BaĢlangıçta içinden çıkılmaz bir ikilem gibi görünen sorunları çözmek için yollar bularak yaparlar. Ġkilem sözcüğü teknik bir terimdir. Biyoetik ikilem iki öncülün genellikle tercihi zor seçenekler sunduğu bir tartıģma türüdür. Bu seçenekler, kimi zaman, açık biçimde, kabul edilemez belki de etik olmayan bir seçimler sunabilir. KiĢi ya da tüm kurul üyeleri ikilemin ortasında kalabilirler. Bu tercihi zor seçenekler karģısında seçim yapmak üzere kurul üyelerinin düģünüp tartıģarak, görüģmeleri ve nihayet karar vermeleri gerekir. Bir kurul bazen ikilemin ortasında kilitlenip kalmamak bir yol bulur., arzu edilmeyen zorlayıcı ikilemlere takılmadan gerekli önerileri ortaya koyarak çözüm üretir. Örneğin, kurula gelen bir vakada, hastaya daha önce ya uzun ağrılı bir yaģamı, ya da acısız daha kısa bir yaģamı seçmesi gerektiği söylenmiģ olabilir. Bu hasta nasıl karar verecektir? Sağlık uzmanları ve seçimi yapan hasta neye karar vermesi gerektiğini nasıl bilecektir? Kurulda, hastaya, salt kronik ağrılı ve uzun yaģam ile acısız daha kısa bir yaģam arasında bir seçim ikilemine düģmeden bir çıkar yol önerilebilir mi? Sadece hastaların değil, klinik araģtırma ve deneylere katılan deneklerin karģılaģtıkları ikilemlerin de çözümü için, sağlık uzmanları belli birtakım öğreti ve kuramlardan yardım almak ihtiyacını duymuģlardır. Bu öğretilerin en baģta geleni, insan onuruna, bireyin bedensel ve ruhsal bütünlüğüne saygı duymayı gerektiren, aydınlatılmıģ onam mekanizmasına dayanır. 1) BĠREYE SAYGI VE AYDINLATILMIġ ONAM ÖĞRETĠSĠ 10 Aralık 1948 de, Ġkinci Dünya SavaĢı ndan üç yıl sonra, BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulu Uluslararası Ġnsan Hakları Bildirgesi ni onayladı. Bildirge, dünya üzerindeki tüm insanların ve toplumların saygın ve değerli olduğunu kabul etmiģtir. 27. Madde, Herkes bilimsel geliģmeleri ve bu geliģmelerin yararlarını özgürce paylaģma hakkına sahiptir demektedir. Bu ifade, hekimlerin ve sağlık uzmanlarının bilimsel ve biyoteknolojik 11

12 12 ilerlemeleri bütün dünya halkının bilgisine sunmak zorunda oldukları anlamına gelir. Bildirge, yaģam ve sağlık bilimleri uzmanı biliminsanlarının, hekimlerin etik sorumluluklarının ve etik davranıģ ve tutumlarını çerçevesini çizer. Birçok ülkede, bir bilim insanı ve/veya araģtırmacı hekimin, insanlar üzerinde klinik araģtırma ve deneylere baģlarken, araģtırma baģkanı ya da araģtırma grubundaki diğer üyelerinde biri tarafından, hasta ya da sağlıklı denek adayının tam aydınlatılmıģ onamının alması zorunludur. AraĢtırma ve deneylere katılan hasta ya da sağlıklı deneklerin gönüllü aydınlatılmıģ onamının alınması için uygulanan ölçütler Ģöyledir: 1a. Hekim ya da araģtırmacı, araģtırmanın getireceği yararları ve muhtemel riskleri hasta ya da sağlıklı araģtırma deneklerine ayrıntılı olarak açıklayarak, katılımcıyı yeterli derecede aydınlatıp, bilgilendirmelidir. 1b. AraĢtırma ve deneylere katılması düģünülen hasta ya da sağlıklı denekler, kendi klinik durumlarını, araģtırma protokolünün amacını, bazen de tedavi seçeneklerini, minimum ölçüyü aģabilecek risk ihtimalini tam olarak anlamalı ve, onlara, bunlar üzerinde düģünmek için yeterli zaman tanınmalıdır. AYDINLATILMIġ ONAMIN ÖLÇÜTLERĠ Birey; 1a.yeteri kadar aydınlatılmalıdır. 1b.klinik araģtırmanın iģleyiģini ve yöntemini yeteri kadar anlamalıdır. 2.araĢtırmaya gönüllü olarak katılır ve zorlanmaz. 3.yeterli zihinsel kapasiteye sahiptir. 4. kanunen reģit yaģa eriģmiģtir. Son yıllarda üye ülkelerde, hekimlerin ve/veya araģtırmacıların, hastalardan ve diğer katılımcılardan kısmi aydınlatılmıģ onam alınıp alınmamasına karar verebilmeleri için gerekli ölçütler geliģtirilmiģtir. Bazı araģtırmacılar hastanelerin sadece acil birimlerinde uygulanabilen araģtırmaları üstlenmiģlerdir. Bu birimlerin yapıları gereği, aydınlatılmıģ onamı alırken, tıp etiğinin dört temel ilkesini uygulamak çok sınırlı ölçüde gerçekleģebilmektedir. Açıkçası, acil vakalarda, hekimin ya da araģtırmacının, bilinci kapalı veya kısıtlı, zihinsel özürlü ya da kanunen reģit yaģın altında olması muhtemel hastaya tedavinin ayrıntılarını anlatmak, araģtırma protokolü hakkında bilgiler vermek için yeterli zamanı yoktur. Ayrıca bireyin o anda zihinsel yeterliliği yoktur ve hatta yaģça küçük olabilir ve bu nedenle kanuni yetki kriterini kullanamayacaktır. 2) SAĞLIK ALANINDA YENĠ UYGULAMALI ETĠK Son yıllarda, en azından geliģmiģ birkaç ülkede tıbbi hizmet ve sağlık kurumları bağlamında gündelik uygulamaları felsefi bakıģ açısıyla ele alma ve değerlendirme yaklaģımı etkili olmaya baģlamıģ; uygulamalı biyoetik kendi baģına bir kurum olarak ortaya çıkmıģ ya da en azından kurumsallaģmıģtır. 12

13 13 Pek çok felsefeci tıp fakültelerinde derslere devam etmiģ, hastane yönetim kurullarında görev almıģ, hem sağlık birimlerinde hem de hükümetin ulusal, bölgesel, yerel organlarında danıģman olarak hizmet vermeye baģlamıģlardır. Birçoğu üniversitelerde kalarak, uygulamalı etik alanında yarı-zamanlı görevler almıģlar, bir vaka hakkında görüģ sorulduğunda danıģmanlık yapmaya, yerel hastanelerin HEK (Hastane Etik Kurulu) nda üye olarak hizmet vermeğe, yerel, bölgesel, ulusal düzeylerde AraĢtırma Etik Kurullarında görev almaya baģlamıģlardır. Biyoetikçiler ayrıca devletin politika belirleyen, siyasa üreten kurullarında çalıģmaktadırlar. BeĢeri bilimler, Felsefe, Teoloji (Ġlahiyat), Sağlık Hukuku alanlarında eğitim görmüģ bu uzmanlar, sadece ulusal değil, bölgesel ve yerel düzeyde de, sağlık politikaları üretenlerin dikkatini çekmeyi baģarmıģlardır. Aynı zamanda pek çok politikacı, biyoetik kaygıların önemini fark etmiģlerdir ve etik konusunda bilgilenmek, mevcut tıp etiği literatürünü takip etmek üzere zaman ayırmaya ve çaba göstermeye baģlamıģlardır. (Bkz. Bölüm VI: Önerilen Okuma). Bu etkileģim sonucu, felsefeciler/biyoetikçiler ve politikacılar bazen ortak çıkarları ve benzer söylemi paylaģtıklarını anlamıģlardır. Üstelik, sağlık çalıģanlarını ve temel bilimcileri etkileyen yasal düzenlemeleri çıkaran ve uygulatan bu nüfuzlu politikacılar, çoğunlukla da resmi tanıklık yoluyla, bu uzmanların bilgilerinden ve önerilerinden yararlanabileceklerini keģfetmiģlerdir. Biyoetik hareket aslında felsefecilerin/biyoetikçilerin ve siyasetçilerin çeģitli sağlık hizmetleri ve sağlık politikaları çerçevesinde ortaya çıkan etik ikilemler ele almak üzere ulusal ve kültürel sınırları aģarak, birçok ülkenin ilgisini çekmiģlerdir. Sınırların aģılması söz konusu olduğunda, bazı yüzleģmelerin ve çatıģmaların ortaya çıkması doğaldır. Zira geliģmiģ ülkelerde geçerli olan değerler ile geliģmekte olan ülkelerde yaygın olarak kabul gören değerler bazen birbirlerine taban tabana zıt olabilmektedir. Son zamanlarda, biyoetik açısından bu kültürlerarası etkileģimin, geliģmiģ ülkelerin uzmanlık birikimi ve geniģ kaynakları ile geliģmekte olan ülkeler üzerinde yeni bir tür kültür emperyalizmi yaratacağı uyarıları yapılmaktadır. Bu da önemli bir sorundur. Bazıları, geliģmiģ ülkelerin savunduklarından farklı olan diğer seçeneğin yavan ve verimsiz bir görecelikten ibaret olmasından korkmaktadırlar. Ancak herkes, dünya ülkelerini birçok bakımdan birbirine bağlayan küreselleģmenin, sağlık sorunları söz konusu olduğunda kendine özgü yerel özellikler barındırdığı konusunda hemfikir görünmektedir. Sonunda, neredeyse herkes, toplumun yalnızca tek bir boyutu olan sağlık hizmetinin, sadece geliģmiģ değil, geliģmekte olan ülkeler tarafından da kavranan, kozmopolit, küresel bir giriģim olmaya baģladığında birleģmektedir. Bizler, kuģkusuz, biyoetik yapının kendisinin hangi radikal dönüģümlerden geçebileceğini önceden tahmin edebiliriz; zaten çevre ve uzay etiği meselelerinde olagelen değiģiklikler ve dönüģümler buna örnektir. 3) BĠYOETĠK KURUL NEDĠR? Yukarıda tanımlandığı gibi, bir biyoetik kurul ; a) sağlık bilimleri b) yaģam bilimleri ve c) yeni sağlık politikalarının etik boyutlarını sistemli ve sürekli bir biçimde ele alan bir kuruldur. Biyoetik kurul terimi, baģkan ile üyelerden oluģan ve sadece gerçek olgulara dayanmakla kalmayıp, bir o kadar da derin normatif konulara temas eden bir grubu simgeler. Bir baģka deyiģle grup sadece bazı ilgi alanlarına iliģkin durumları incelemek için toplanmaz. Kurulun esas iģi, amprik (görgül) verilerin ortaya çıkardığı gerçeklikten öteye gider. Kurul yalnızca Nasıl karar vermeliyim ve hareket etmeliyim? sorusunu değil; daha kapsamlı ve derinlikli olan Nasıl karar vermeliyiz ve nasıl hareket etmeliyiz? sorusuna cevap arar. 13

14 14 Bundan olarak, Bu bizi felsefenin geleneksel bir dalı olan etikten alıp, siyasete yöneltir: Bir hükümet nasıl hareket etmelidir? Bu yüzden biyoetik kurullar sorularını normatif terimlerle ifade ederler. Bir baģka deyiģle, belli bireysel ve toplumsal değerler hakkında ayrıntılı olarak düģünce üreten ve tartıģan bir gruptur ve bu çalıģma biçimi, kiģinin sadece kendi davranıģlarını değil diğerlerinin davranıģlarını da incelemesini gerektirir. Biyoetik kurul üyeleri genellikle, vurgulu harflerle Biyoetik baģlığı altında basılmıģ temel eserlere baģvururlar. Bu kitaplar ve makaleler topluluğu okuyucuyu felsefi olanların yanı sıra teolojik yazılara da götürebilir. Öte yandan, çoğu insan, uzun yıllardır içinde yaģamakta oldukları kendi çevrelerinin ve kültürlerinin değerleri, normları ve tutumları içinde davranmaya eğilimlidirler. Bunlar, çevrelerinde genel olarak kabul gören veya reddedilen nosyonlardır. Örneğin, neredeyse bütün toplumlarda cinayet ve hırsızlık sadece kabul görmemekle kalmaz, aynı zamanda ahlaka aykırı görülür. Hastalık ve erken ölüme karģı, yaģamı ve sağlıktan yana olma tercih etme gibi çok eski ve köklü değerler, etik, hukuki, hatta ekonomik tartıģma ve değerlendirmelerin temelini oluģturur. Biyoetik kurullar, belirli ve bazen de içinden çıkılmaz ahlaki çatıģmalarda, hekimlere ve sağlık çalıģanlarına nasıl davranmaları gerektiği yönünde çözüm önerileri getirmek üzere kurulmuģ olmalarına karģın, aynı kurullardan, yalnızca yaģam bilimlerindeki hekim ve sağlık uzmanlarına değil, politika üretenlere, siyasetçilere, hukukçulara yol göstermeleri de beklenir. Bu kurulların üyeleri, sağlık hizmetleri ortamında sağlık çalıģanlarının (ve bazen de hastaların) tutum ve davranıģlarından kaynaklanan, dikkatle incelenmesi ve irdelenmesi gereken çatıģmaları ve sorunları, ilkeler, normlar ve değerler ıģığında ele alırlar. Biyoetikçiler, etik uzmanları, sağlık hizmetleri ve politikaları hakkında bilgisi olanlar, son yıllarda, akademik çevreler dıģında da tartıģılmakta olan, gündelik hayatın ve uygulamalı biyoetiğin sorunları ile ilgilenmeye baģlamıģlardır. Biyoetikçiler, herhangi bir etik probleme tek ve en doğru cevabı bulma iddiasında değildirler. Çünkü böyle hazır ve kolay cevaplar zaten yoktur. Biyoetik her probleme tek çözüm bulabilen matematik disiplini gibi bir çalıģma alanı değildir. Her Ģeye rağmen, biyoetikçiler siyasetçilere yol gösterebilirler ve biyoetik kurullar problemleri bilgili bir yöntemle analiz edebilirler. Bu Ģekilde, çalıģmaları ve çabaları, bu konuların onlar dıģında baģka Ģekilde ele alınmasına kıyasla çok daha fazla yarar getirebilir. 4) BĠYOETĠK KURULLAR KURMA NEDENLERĠ Yeni bir özdeyiģ diyor ki: Hiçbirimiz hepimiz kadar iyi değiliz. Bu cümle modern bir kamera gibi, neredeyse otomatik olarak, merceklerini, odağı bireyden alarak, belki de sadece iki kiģiden oluģan, fakat genellikle tek bir gayenin yanı sıra, ortak bir amaç için birlikte çalıģan ikiden fazla katılımcının oluģturduğu gruba çevirir. Bu özdeyiģ, birey olarak her birimizin baģından geçen sıkıntıların baģkaları ile beraber çalıģtığımızda üstesinden gelinebileceğini gösterir Üstelik sorunları sadece kendi açımızdan görerek, kendimizi dar olanaklarımız içine hapsetmek yerine, dünyaya daha geniģ bir ufuktan bakma perspektifi verir. Kurullar, birlikte çalıģmak için gerekli verimli ortam sağlarlar. Bilim adamı, hekim, hemģire, sağlık hukukunda uzman bir avukat, bir yönetici, bir sosyal ve davranıģ bilimleri uzmanı, bir biyoetikçi ve benzerlerinden oluģan bir biyoetik kurul, üyelerin birbirleriyle iletiģim içinde, birinin kuvvetli yanından destek alarak, diğerinin zayıf yönlerini telafi ederek, karģılıklı etkileģim içinde çalıģır. Bu ideal bir durum olmayabilir. Çünkü bazen Kurulların yanlıģ veya aptalca davrandığı durumlar olabilir. Ancak mükemmel olana eriģmek zordur ve kurul çalıģmasının avantajları ve yararları apaçıktır. 14

15 15 Ayrıca, bireyler kendi baģlarına hareket ettikleri zaman, kibrin çirkin yüzünü göstermesi gayet muhtemeldir. Kibirli insanlar, baģarılı olduklarında, sosyal bir boģlukta elde edilmiģ baģarılarına abartmaya eğilimlidirler ve bunu diğerlerinin çabalarını göz ardı ederek yaparlar. Yine de bu duruma nadir rastlanır. Bizi kibir konusunda uyaran Thomas Hobbes un 1651 de yayınlanan kitabı Leviathan daki düģüncelerini hatırlayalım: Ġnsanın öyle bir doğası vardır ki bazı insanların daha etkileyici, daha zeki, daha eğitimli olabileceğini kabul eder, ancak en az kendisi kadar akıllı pek çok baģkaları olabileceğine hiç inanmak istemez. Kendilerinden fazlasıyla emindirler, diğerlerine uzaktan bakarlar. Hobbes un düģüncelerini dikkate aldığımızda, günümüz, özellikle sağlık çalıģanlarının ölmekte olan veya acı çeken hastalarla karģılaģtığı biyoteknolojik ve bilimsel sağlık hizmetleri koģullarında, tek tek bireylerin uzmanlar ekibi olarak birlikte çalıģmaya daha fazla yöneldiklerini görürüz. Öğretim üyeleri ve asistanlar arasında da beraber çalıģma yürüterek, iģbirliği yapma ve çalıģmanın sonuçlarını ortak yayın olarak yayınlama eğilimi gözlenmektedir. Günümüzde uzmanlar, gerek kendi kurumlarında gerekse yerel topluluklarda, bölgesel ve ulusal düzeyde çeģitli kurullarda danıģmanlık hizmeti vermektedirler. Bu faaliyetler önce uygulamada grup çalıģmaları olarak baģlar, giderek resmileģip komite, komisyon, kurul, konsey halini alırlar. Bir ilahiyat uzmanı olan Richard A. Mc Cormick, biyoetik kurullar kurmayı desteklemek ve ilgiyi koruyabilmek gereken sekiz yapısal değiģken tanımlamıģtır: 1. Sorunların Karmaşıklığı. AraĢtırmacılar ve sağlık uzmanları etik olarak kabul edilebilir kararlar almayı ister, fakat biyoetik ikilem ve sorunların kendisi zaten belirsiz, karmaģık ve anlaģılması zor olabilir. Ayrıca önerilen çözümler yalnızca gerçekleģtirmesi güç seçenekler olmakla kalmayıp, iģleri daha da zorlaģtırıp, anlaģmazlıklara yol açabilirler. Kurul üyeleri uzmanlık bilgilerini kullanarak, sorunları kavrayabilir, ikilemleri açıkça ifade edebilirler. 2. Seçenek Sıralaması. Bu sıralama genellikle tek bir araģtırmacı veya sağlık uzmanının bakıģ açısını aģabilir. Ancak, kurullar, çok yönlü perspektifler geliģtirerek, daha çok seçenekler ortaya koyabilirler. 3. Araştırma ve Sağlık Hizmetleri Kurumlarının Korunması. Giderek artan ölçüde açık ve eleģtiriye eğilimli hale gelen bir toplumda, kurumlar kamudaki imajlarına gittikçe daha fazla önem vermeye baģlamıģlardır. Onlar için dürüstlük ve güvenirlik giderek daha çok önem kazanmaktadır. Bazı ülkelerde bu durum dava edilme ihtimalini düģüren etki yaratmaktadır. Kurulların varlığı, bilim adamlarının ve sağlık çalıģanlarının taģıdıkları sorumluluğu paylaģmak için uzman gruplardan rehberlik ve tavsiye beklediklerinin göstergesidir. 4. Klinik Kararlarda Hükmün Niteliği. AraĢtırma yapmada uzmanlaģmıģ tıbbi bakım vermek için eğitilmiģ araģtırmacılar ve sağlık çalıģanları, iģ bir hasta vakasında tüm bileģenleri içeren sağlam biyoetik kararlar almaya gelince yeterli olamayabilirler. Çok disiplinli özellikte olan Biyoetik Kurullar, her zaman ideal kararlar önermeseler de veya bütün biyoetik ikilemleri çözmeseler bile, daha sağlam ve güvenilir rehberlik fırsatı yaratırlar. 5. Hasta Özerkliğinin İfadesi ve Önemi. Hastaların, araģtırma deneklerinin ve araģtırmacıların temel değerleri arasındaki çatıģmalar üzerinde düģünmeye değer niteliktedir. Bu durumda bir biyoetik kurul, her bir hastanın bedensel ve ruhsal bütünlüğüne ve özerkliğine saygı duyan fikri zemini sunar. 6. Ekonomik Kaygıların Ortaya Çıkışı. AraĢtırma desteklerinin ve sağlık hizmeti kaynaklarının sınırlı olduğu ve bunlara taleplerin yoğunlaģtığı günümüz koģullarında, araģtırma, hastane, ilaç harcamaları eģit ve adil paylaģım ölçütleriyle yapılmalıdır. 15

16 16 Ancak zaman ve emek maliyetlerinin devamlı yükselmesi, çalıģanları çıkar endiģesi ve ekonomik kaygılar duymaya yöneltmektedir. 7. Bazı Grupların Dini İnançları. AraĢtırma ve sağlık kurumları bilimsel ve tıbbi uygulamalarda zaman zaman biyoetik ve dini kuralların tartıģılabildiği platformlara ihtiyaç duyabilirler. Bu tür kurumlarda bazen biyoetik meseleleri üzerinde farklı yorumlar veya görüģler geliģtirildiği de olur. Günümüzde kurumlar düzeyinde geliģtirilen dini politikalar, bilimsel ve tıbbi uzmanlığın ötesinde yer alırlar. 8. Kamuoyundan Etkilenen Bireysel Kararlar. Bilimsel kararlar alma artık basit bireysel bir mesele değildir. AraĢtırmacılar ve sağlık hizmeti verenler halkın çok esliliğine duyarlı olmalıdırlar. Biyoetik çatıģmalar ortaya çıktığı zaman, yalnız bilimsel ve tıbbi kararlara dikkat çekerek çözüm getirilemez. Politika kararları, tek bir araģtırmacı ya da hekimin uzmanlığını aģan bir biçimde alınmalıdır. McCormick bu değiģkenleri çok isabetli biçimde tanımlamıģtı. Biyoetik kurullar, özellikle bilimsel ve tıbbi uygulamalarda bulunan belirsizlik göz önüne alınırsa bireysel karar mercilerinin sahip olmadığı avantajlara sahiptir. Kısacası, bu belirsizlik Mc Cormick in biyoetik kurul kurmak için gereken iklim dediği olguyu yaratmıģtır. Bu sekiz temel koģul, ister ulusal ister bölgesel isterse yerel düzeyde olsunlar nerede kurulurlarsa kurulsunlar, biyoetik kurulların önemli üstünlüklerini ve görevlerini belirlerler. Ayrıca, biyoetik kurul kurmak için en az beģ neden vardır: Tüm ülkelerde biyoetik kurulların en önemli hedefleri, a) Biyoloji, tıp ve yaģam bilimlerinde ortaya çıkan biyoetik meseleleriyle ilgili farklı görüģ açıları üretmek ve bu konularda uzmanlık hizmeti vermek; b) Halkın yararını arttırmak; c) Hasta merkezli tıp hizmeti geliģtirmek; d) Fiziki, biyolojik, davranıģ bilimleri veya epidemolojik araģtırma ve deneylere katılan hastaları ve sağlıklı gönüllüleri korumak ve e) Sağlığı ve sağlık hizmeti vermeyi geliģtirmeye yönelik yeni bilgilerin kazanımını ve kullanımını kolaylaģtırmak. Eğer bu beģ amaç gerçekleģtirilirse, bu baģarı, bir bakıma, farklı tipte, belki iki ya da üç kiģilik grupların belli konular üzerinde çalıģtığı biyoetik kurulların, bu hedeflerden bir veya ikisine eriģmiģ olmasına bağlı olacaktır. 5) BĠYOETĠK KURULLARIN AMAÇ VE ĠġLEVLERĠNĠN YANLIġ ANLAġILABĠLMESĠ Neredeyse bütün bilim adamları ve sağlık uzmanları üniversite ve mezuniyet sonrasında yoğun eğitim almıģlar, ardından hükümetler ve kamu yetkilileri tarafından, halk ile temas ve hasta ve sağlıklı gönüllüler üzerinde araģtırma ve deneyler yapmayı gerektiren mesleklerini özgürce uygulamak için yetkilendirilmiģlerdir. Ancak, bu tür yetki, bilim adamları ve sağlık uzmanlarıyla temas halinde olanlar için çeģitli koruma yöntemlerini de gerektirir. Bu korunma toplumsal kontrolün yanı sıra hukukun teminatı altında olmalıdır. Bilim ve sağlık hizmetleri bağlamında hukuk, çeģitli tüzükler, yasal kararlar ve özellikle hükümet düzenlemelerinde ifadesini bulur. Bu yüzden, bilimsel ve mesleki uzmanlığın değeri kadar, araģtırma özgürlüğünün, insan haklarının korunması ve kamu yararıyla dengelenmesi gerekir. Biyoetik kurullar, bilimin yararını, insan hakları ve halkın çıkarları ile dengeleyen platformlardır. ÇeĢitli biyoetik kurullar kurmuģ ülkeler, bu kurumlardan, amaçlarını ve hedeflerini saptamalarını ve klinik ve hastane ortamlarında ortaya çıkan biyoetik ikilemleri çözmek için uğraģ vermelerini isterler. AraĢtırmacılar ve sağlık çalıģanları, biyoetik kurulları, çalıģmalarını denetleyecek dıģ kontrol unsurları Ģeklinde, bilim adamı ve sağlıkçı olmayanlardan oluģan gruplar gibi görerek, bu kurulların amaçlarını ve iģlevlerini yanlıģ değerlendirebilirler. Özellikle biyoetik kurullarda hizmet vermemiģ olan bir çok araģtırmacı veya sağlık çalıģanının 16

17 17 bu kurulların faaliyetlerinden kuģku duyarak, onlara direnç gösterdikleri görülür. Zira kurul üyelerinin politikacılar üzerindeki güç ve nüfuzuna güvensizlik duyabilirler. Bu kiģiler, ayrıca halkın bilime ve teknolojiye olan güvensizliğinin, biyoetik kurulların yasal düzenlemeleri aracılığıyla, kendi araģtırma yapma özgürlüklerini engelleyebileceğinden endiģe ediyor olabilirler. Hükümetlerin yasaları ve tüzüklerine olduğu kadar kadar, biyoetik kurulların muhtemel gücü ile ilgili kaygılar, bu kurulların amaç ve iģlevlerinin nasıl yanlıģ anlaģıldığını gösteren tek iģaret değildir. Bazen biyoetik kurulların ifade edilen hedefleri pek net değildir. Kurul, klinik araģtırmalarda yer alan hastalara, sağlıklı gönüllülere, bazı dogmatik seçenekleri zorla kabul ettirmek isteyen yapılarmıģ gibi tehdit olarak algılanabilmektedir. Bu yüzden bilim insanlarının ve sağlık çalıģanlarının halk üzerindeki itibarı zedelenebilir, hastalar ile ortaya çıkan bazı anlaģmazlıklar tamamen olumsuz biçimde algılanabilir. Kurul üyelerini etkileyen bir diğer zorluk da sorumluluktur. Eğer kurul bazı sorunlar üzerinde tartıģır ve politikacılara tavsiyelerde bulunursa, bilim insanları ya da uzmanlar, sorumluluğu, en uç noktaya kadar alabildiğine dağıtacak mıdır? Neyse ki, politikacılar, sonunda, araģtırmalar üzerinde en azından ortalama bir kontrol sağlamada, deneyleri izlemesi kolay yönetmelikler ile yürütmede biyoetik kurulların, mahkemeler veya yarı yasal diğer yapılardan daha iyi iģleyen mekanizmalar olduklarını kabul etmiģlerdir. Modern devletler içinde, bilimde ve teknolojide meydana gelen hızlı ilerlemeler ile ortaya çıkan yeniliklerin yarattığı ahlaki meseleleri ele alıp tartıģmak üzere zemin sağlayan en iyi platformlar biyoetik kurullardır. Biyoetik kurullar, insan hakları ve toplum yararıyla ilgili araģtırma özgürlüğü ile bilimsel ve profesyonel uzmanlığı bağdaģtırmak için çeģitli bakıģ açıları ve değiģik disiplinleri içeren demokratik yapılardır. BÖLÜM II HÜKÜMETĠN FARKLI DÜZEYLERĠNDE BĠYOETĠK KURULLAR OLUġTURULMASI UNESCO üye devletleri, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde biyoetik kurul kurma seçeneğine sahiptirler. Bu, zamanla, sadece tüm halkın ihtiyaçlarına cevap vermekle kalmaz, bölgesel ve hatta yerel topluluklardaki daha küçük nüfusa da hizmet etmek üzere biyoetik kurullar arasında bir iletiģim ağının oluģturulmasına da yarar. Bundan da öte, ulusal düzeyde kurulmuģ biyoetik kurullar, hedeflerini kısıtlamaya karar verseler bile, genellikle bölgesel ve yerel düzeylerde organize olmuģ kurulların sorunlarını içeren pek çok iģlev arasından istediğini seçme olanağına sahiptirler. Aynı zamanda, biyoetik kurullar ulusal düzeyden yola çıkmak zorunda da değildirler. DEVLETĠN 1. ULUSAL 2. BÖLGESEL 3. YEREL DÜZEYLERĠNDE BĠYOETĠK KURULLAR 1. ULUSAL DÜZEY Avustralya, Avusturya, Kanada, Almanya, Malezya, Ġsviçre, ABD ve Venezüella gibi federal sistemlerde, hem ulusal hem de bölgesel hükümetler, kendi alanlarında otorite ve özerkliğe sahiptir. Yöresel yapılar, örneğin eyaletler, bir yandan kendi özerk yönetimleri vardır, bir yandan da ulusal devletlerinkini aģan güce sahiptirler. Bölgesel biyoetik kurullar da böyledir. Yine de yerel kurullar gibi ulusal kurulların altında yer alırlar. 17

18 18 Üniter sistemlerde, mesela Danimarka, Fransa ve Filipinler-sadece ulusal hükümet yetki ve özerkliğe sahiptir. Bölgesel hükümetler görevlerini, iģlevlerini ve varlıklarını belirleyen ulusal hükümetin otoritesinin emri altındadır. Bir hükümetin ister federal ister üniter olsun, biyoetik kurul kurulmasında etkisi vardır. Ulusal düzeyde kurulun nasıl kurulduğuna bağlı olarak pek çok kurul türü olabilir. 1.TÜR: Çoğunlukla, meclis veya sağlık, adalet, bilim vb. konuyla ilgili bakanlıklar gibi hükümete bağlı bir organ tarafından kurulur. Bazı durumlarda, ülkenin, baģkanı, cumhurbaģkanı ya da baģbakanı tarafından kurulabilir. Bu tür kurullar genellikle otoriter yapıdadır, çünkü ulusal bir kurula sahip olmak için verilen politik bir kararın sonucu kurulmuģlardır. Danimarka Etik Kurulu bu türe bir örnektir. (Bkz. Ek 2). 2.TÜR: Hükümet dıģı organlarca kurulmuģ biyoetik kurullar. Bunlar, tıp akademisi, bilim akademisi gibi mesleki bir kurul olabilir; sağlık konseyi, tıbbi araģtırma konseyi gibi sağlık politikaları üreten organlarca kurulmuģ olabilir; Özbekistan da Ibn Sina Vakfı na bağlı danıģma organı olarak kurulan Özbekistan Ulusal Biyoetik Kurulu gibi olabilirler. (Bkz. Ek 2). Bu tür kurullar ayrıca çeģitli organların birleģik hareketi olarak ta ortaya çıkabilirler. (Bkz. Ek 2). Tıbbi AraĢtırma Meclisi ve Sağlık Bölümü tarafından kurulmuģ olan Zambiya Hükümeti Etik Kurulu bu türün bir örneğidir (Bkz. Ek 2). 3.TÜR: UNESCO Ulusal Komisyon tarafından oluģturulmuģ kurullar. Bu türün örnekleri Ek 1 de gösterilen Ekvator ve Mısır dır. Bu tipoloji de bütün kurullar ulusal düzeyde iģlemektedir. Ancak, kurulun etkisi ve rolü, onu kuran kurumun türüne ve kurulun uyguladığı politikaya göre değiģebilir. 1.Tür kurullar genellikle ülkenin politik sisteminde en çok etkiye ve en yüksek nüfuza sahiptirler Ulusal düzeyde kurulmuģ Biyoetik kurulların daha baģka özellikleri de vardır. Örneğin, Fransa ve Ġngiltere deki gibi bağımsız veya örneğin, Japonya, Yeni Zelanda daki gibi hükümete eklemlenmiģ olabilirler. Bağımsız kurullar tarafsız ortamlarda bulunma ve politik sorumluluğu sağlama avantajına sahiptirler. Bu kurullar, örneğin Ġngiltere deki ve Fransa daki gibi danıģma veya Fransa daki gibi politika üretme iģlevlerine sahip olabilirler. Ayrıca daimi, ya da geçici, süreli olarak görevlendirilmiģ olabilirler. Mesela, Fransa da Ulusal Etik DanıĢma Kurulu (CCNE), cumhurbaģkanın imzaladığı bir kararnameyle kurulmuģtur ve 29 Temmuz 1994 te yasal statü kazanmıģtır. Kurul yasama süreci üzerinde etkilidir. Diğer ülkelerde biyoetik kurullar, aynı düzeyde kurulmuģ olsalar bile, farklı uzmanlık alanlarında faaliyet gösterebilmektedirler. Örneğin, Japonya Hükümeti nde, ulusal bir alt kurul geçici olarak toplanıp, biyoetiğin belli bir konusu hakkında bilimsel rapor hazırlayabilmektedir. Daimi kurullar, istikrar ve süreklilik avantajına sahiptirler. Çok çeģitli konuları uzun bir süre boyunca ele alıp iģleme olanağına sahiptirler. Ancak, üyeleri sık sık değiģmez ve bu durum hep aynı bakıģ açsıyla meseleleri ele alma eğilimini doğurur. Teamüle göre davranırlar ve yasalara harfiyen uyarlar. Öte yandan belli bir konuyu ele almak üzere geçici süreyle oluģturulmuģ kurullar, özgül alanlarda uzmanlaģmıģ kiģilerden oluģurlar. Kısa ömürlü oldukları için teamül ve süreklilik uyumunu sağlama yükünü hissetmezler. 2.BÖLGESEL DÜZEY Bölgesel biyoetik kurulların üniterden ziyade federal hükümetlerin bulunduğu ABD gibi ülkelerde kurulma olasılığı daha yüksektir. Çünkü federal hükümetlerin bu tür kurulları oluģturma ve destekleme olasılığı daha yüksektir. Örneğin ABD de federal hükümetler AraĢtırma Etik Kurulları (AEK) (Bkz. Bölüm II, Kısım 4) ve kurumsal inceleme kurulları (Institutional Review Board-IRB) kurmuģlardır ve bu yapılar yıllardır tıp fakültelerinde, üniversitelerde, hastanelerde faaliyet göstermektedirler. Üyelerinin çoğu, yaģam ve sağlık bilimleri dallarından birinde yetiģmiģlerdir ve bu kurumlarda görevlendirilmiģlerdir. 18

19 19 Ancak, kısa bir süre önce, AraĢtırma Etiği Kurulları bu ana kurumların dıģında sorumluluklarının askıda kaldığını öne sürerek, ayrıca bölgesel olarak ta yapılanmıģlardır. Bu bölgesel- araģtırma inceleme kurulları, kurum dıģı, yerel olmayan, coğrafi, mesleki, dıģ, bağımsız, anlaģmalı, kâr amaçlı, ticari inceleme kurulları gibi pek çok isimle anılırlar. Bu kurullar ayrıca bilim adamlarının insanlar üzerinde deney ve araģtırma protokollerini de incelerler. Fakat inceledikleri bu protokollerin çoğu, eğer onaylanırsa, birden fazla coğrafi bölgede uygulanır ve bunlar çok merkezli klinik araģtırmalar olarak kaydedilir. 3.YEREL DÜZEY Yerel biyoetik kurullar, daha çok, esas amacı hasta-merkezli sağlık hizmeti vermek olan cemaat ve din bağlantılı sağlık birimlerinde veya araģtırmaların etik yönden incelenmesi gereken araģtırma kurumlarında kurulurlar. Bu kurullar, sıklıkla Hastane Etiği Kurullarıdır (Bkz. Bölüm III, Kısım 3). Pek çok ülkede, yerel düzeydeki biyoetik kurullar, genellikle, biyomedikal, davranıģ bilimleri ve epidemiyolojik araģtırmalarda insan katılımcıların kullanılmasıyla ortaya çıkan etik meselelerin incelenmesi için kurulmuģtur. AraĢtırmacılar, çoğunlukla, tıp fakülteleri, hemģirelik ve ilgili sağlık yüksek okullarını içeren üniversite çalıģanları arasından atanırlar. Bunlar muhtemelen AraĢtırma Etik Kurulları özelliğini taģırlar ( Bkz. Bölüm III, Kısım 4). 19

20 20 BÖLÜM III HÜKÜMETĠN FARKLI DÜZEYLERĠNDE OLUġTURULACAK ÇEġĠTLĠ BĠYOETĠK KURULLAR Biyoetik kurullar hükümetin farklı düzeylerinde farklı biçim ve iģlevlere sahip olabilir. Birçok kurul kendi kendine çalıģmayı tercih etse de, kurullar arasında iģbirliği ender değildir. DıĢarıdan bakıldığında bir standardın olmayıģı ĢaĢkınlık yaratabilir ve düzenlemeler karmaģık görünebilir; ancak, kendileri için neyin iģlevsel olduğunu bilen kurullar, örgütlenme Ģemalarına pek aldırıģ etmezler. Kısaca, dört kurul biçiminin her biri, kendi amaçlarını, iģlevlerini, çalıģma süreçleri ve eylem planlarını belirleyerek, diğer kurul biçimleriyle birleģmekte bir yarar olmadığı sonucuna varmıģ olabilir. Uygulamada ve birçok devlette, kurullar çeģitli biçimlerde olabilir. BĠYOETĠK KURULLARIN DÖRT BĠÇĠMĠ 1. Politika-Belirleyen ve/veya DanıĢman Kurullar (PBD) 2. Sağlık ÇalıĢanı Birliği Kurulları (SÇB) 3. Sağlık hizmeti / Hastane Etik Kurulları (HEK) 4. AraĢtırma Etik Kurulları (AEK) Bu kılavuzun sonraki bölümlerinin daha iyi anlaģılmasında okuyucuya yardımcı olmak için, aģağıdaki tabloya yer verilmiģtir. Tablo, biyoetik kurulların kurulması için öncelikle (a) hangi hükümet düzeyinde ve (b) hangi biçimde kurulacağına karar vermek gerektiğini açıkça göstermektedir. BĠYOETĠK KURUL BĠÇĠMLERĠ ĠÇĠN UYGUN OLAN HÜKÜMET DÜZEYLERĠ BĠÇĠMLER ULUSAL BÖLGESEL YEREL 1. PBD SÇB + + +/- 3. HEK AEK +/ Çok uygun +/- Uygun olabilir - Uygun değil Bir biyoetik kurulunu kurmadan önce, ilk toplantılarda baģkan ve üyeler kurulun, en azından ilk yıl ya da daha uzun bir süre odaklanılacak olan etkinliklerini yürütmek için yol gösterici olacak temel bir amaç belirleyeceklerdir. Temel amaç genellikle kurulun hangi biçimde kurulduğuna bağlıdır. 20

21 21 21

22 22 ÇEġĠTLĠ BĠÇĠMLERDEKĠ BĠYOETĠK KURULLARIN TEMEL AMAÇLARI 1. PBD: Üye ülkelerin yurttaģları için gereksinime denk düģen bilim ve sağlık politikaları üretmek 2. SÇB: Hastaya hizmet sunumunda doğru mesleksel uygulamaları belirlemek (hekim birlikleri, hemģire birlikleri) 3. HEK: Hasta-merkezli hizmet sunumunu geliģtirmek (hastaneler, ayaktan tedavi klinikleri, uzun-dönem bakım hizmetleri sunan kurumlar, yaģamının son dönemindekilere hizmet sunan merkezler) 4. AEK: Genellenebilir biyolojik, biyomedikal ve epidemiyolojik bilgi üretirken araģtırmalara katılan insanları korumak (ilaçlar, aģılar, tıbbi aygıtlar) 1. ULUSAL DÜZEYDE, POLĠTĠKA-BELĠRLEYEN ve/veya DANIġMAN KURULLAR (PBD) Arkaplan Kurulların tartıģmaları sırasında biyoetiğe iliģkin konuların politika-belirlemeye iliģkin konulardan keskin biçimde ayrılabileceği varsayımı yaygın, ancak yanlıģtır. Bu varsayım basit bir gerçeği göz ardı eder: Sağlık hizmetleri bağlamında, özellikle ulusal düzeyde ortaya çıkan sağlık politikaları sorunları ne kadar ayrıntılı araģtırılırsa, söz etmek gereken biyoetik bileģenler de o kadar çok keģfedilir. Elbette sağlık politikalarını çözümleyenler bunu hemen göremeyebilir; genellikle ahlak uslamlamasının çözümlenmesi alanında eğitim almamıģlardır ve yanlıģ biçimde, kendi yöntemlerinin genellikle istatistiksel yetkinlikten oluģur- değer yüksüz olduğuna inanırlar. Ancak örneğin araģtırma etiğinde, araģtırmaya katılan hastaların yaģam ve sağlıkları anlamında ödedikleri bedel bir biçimde dengeleniyor olsa da, araģtırmaya katılanların zarar görme riskini toplumun diğer üyelerinin edineceği olası yararlarla kıyaslayarak tahmin etmek, etik açıdan ne yansız ne de değer yüksüzdür. Biyoetik, gündelik, gerçek yaģamda önemlidir. Bu nedenle etik konular kolayca gözden kaçırılabilir. Bu, kısmen, Ģu anda ulusal düzeyde neden sadece birkaç tane yasal ve bu nedenle de kalıcı PBD olduğunu ve ulusal düzeydeki PBD lerin belli aralıklarla yeniden kurulması gerektiğini açıklar (Ek 1 ve 2 ye bakınız). Devlet yönetiminin baģında bulunan kiģi, bir PBD kurulup kurulmayacağını ve bunun politik açıdan yararına olup olmayacağını belirleyen tek yetke olabilir. Kamu yararını dikkate alan ortak ve aydınlatılmıģ bir ulusal bilim politikası oluģturma bağlamında uygulamalı etik, daha önce söz edildiği gibi, gelecekteki politikalara iliģkin tartıģmalarda hatta görüģmelerde ortaya çıkan biyoetik konularının çözümünde doğru ve uygun bir çalıģma yaklaģımı sağlar. Gerçekten de, biyoetik konularına ve yaklaģımlarına odaklanmayan kimi düģünürler, etik alanındaki geleneksel ve çağdaģ yaklaģımların, sadece bireylerle değil kurumlarla da iliģkili biyoetik konularının araģtırılmasıyla zenginleģtirilebileceği gerçeğini kabul etmiģlerdir. Ayrıca, değiģik düzeylerde biyoetik kurullar kurmuģ bulunan devletler, özellikle ulusal düzeyde daha kapsayıcı bir yönetim benimsenmesini destekleyebilir ve böylece, zamanla belli biyoetik sorunları ve konuları üzerine özel raporlar oluģturulması ve hatta yeni sağlık 22

23 23 politikaları ve yasal düzenlemelerinin biçimlendirilmesi ve kabul edilmesine yol açacak çok sayıda iģlevin yerine getirilmesi ve birçok biyoetik konusunun gündeme alınmasını sağlayabilir. Amaçlar 1. Sağlık hizmetleri, biyoloji, biyomedikal bilimler ve biyoteknoloji alanlarındaki ilerlemeyle birlikte ortaya çıkan biyoetik konuları ve sorunları hakkında hükümetler, parlamento ve diğer hükümet kurumlarına öneride bulunmak 2. Biyoetik konularına iliģkin görüģ ve öneriler yayımlamak ve böylece politika belirleyenleri etkilemek ve toplum duyarlığı ve katılımını artırmak. Biyoteknoloji alanında olduğu gibi temel ve davranıģsal bilimlerdeki ilerlemelere iliģkin yanıt üretilmesi gerektiğinde, bu türden görüģ ve öneriler yeni yasal düzenlemelerin biçimlenmesine etki etmek ve toplum duyarlığının artırılması ve konunun tartıģılmasına katkı sağlamak anlamında yardımcı olabilir. 3. Basın konferansları, yayınlar, televizyon ve internet gibi araçlar yoluyla yaygın biçimde medyada yer alarak, toplumun gündemindeki biyoetik konuları, sorunları ve özel olaylara iliģkin olarak ulusal düzeyde bir tartıģma forumu oluģturmak. ĠĢlevler 1. PBD nin üyeleri saygın kiģiler olabilir; ancak içlerinden sadece birkaçı kurulun iģlev görmeyi planladığı tüm alanları kapsayan bir uzmanlığa sahiptir ve daha da azı biyoetik açıdan sorgulamayı öğrenmiģtir. Öyleyse, üyelerin temel görevlerinden birinin kendilerini eğitmek olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu eğitimin büyük kısmı resmi olmayan yoldan olur; üyeler birbirlerinden öğrenirler, bilgili kiģilerle konuģurlar, literatürü araģtırırlar. Bunun yanısıra, eğitimin bir kısmı da seminerler, dağıtılan okuma metinleri ve çağrılı konuģmacılar aracılığıyla resmi biçimde olur. ĠliĢkilerin güçlenmesi için yüz yüze iletiģimin eģsiz üstünlükleri bulunduğundan, coğrafi yakınlık sürecin iģlemesi açısından önemli bir yarar sağlar. Yine de bu özellik, internet ve e- posta çağında eskisine göre daha az öneme sahiptir. 2. Biyoetik kurulların önemli bir iģlevi, biyolojik ve davranıģsal bilimler ile biyoteknolojideki geliģmelerin insani ve ahlaki anlamını sorgulamak ve klinik araģtırmalara katılan yetiģkin ve çocukları korumaya yönelik yasal düzenlemeler yakından izlemektir. 3. Kurul ayrıca, insanların katıldığı biyolojik ve davranıģsal araģtırmaları düzenlemenin, sınırlamanın ya da yasaklamanın (örneğin geçici bir genelge yayımlanması ile) sonuçlarını değerlendirmelidir. 4. Kurul biyolojik ve biyomedikal teknolojilerin uygun kullanımının tartıģıldığı bir ortam sağlamalıdır. 5. Kurul, yeni biyolojik teknolojilerin ulusal düzeyde yeni kurallar ve düzenlemeler oluģturulması ve uygulanmasını gerektirip gerektirmediğini belirlemek için, bu teknolojilerin ahlaki ve kültürel anlamlarının yansıtılacağı yerdir. 6. Kurul, yukarıda sözü edilen geliģmelerle iliģkili özgün biyoetik sorunlarını araģtırmalıdır. 7. Diğer bir görev, biyoetik sorunlarının ve ikilemlerin sadece çeģitli sağlık çalıģanları ve bilim çevrelerinin üyelerince değil, aynı zamanda medya çalıģanları ve toplum tarafından daha iyi anlaģılmasını kolaylaģtırmaktır. 8. Kurul sadece belli teknolojilerle bağıntılı konuları değil, daha geniģ anlamda biyoetik sorunları ele almalıdır 23

24 24 9. Son olarak kurul, özgün biyoetik sorunlar, ikilemler ve olgular söz konusu olduğunda, üye ülkeler arasında üretici bir iģbirliği sağlanmasının olanaklarını araģtırmalıdır. Kurulun büyüklüğü PBD lerdeki üyeler, 40 üye gibi çok sayıda olabildiği gibi (örneğin Fransa daki Ulusal Etik Danışma Kurulu), 18 üye gibi az sayıda da olabilir (örneğin ABD deki Başkanlık Biyoetik Konseyi). Ulusal düzeydeki birçok kurul, komisyon ve konseyde olduğu gibi, nazik bir denge kurulmalıdır: Ne az ne de çok üye. Kurul küçük çapta olduğunda etkinlik artar ve ortak karara varmak kolaylaģır. Büyük olduğunda ise çeģitli görüģlerin dile getirilme olanağı ve dolayısıyla kararın temsil gücü artar, ancak etkinlik ve iç tutarlılık azalır. BaĢkan ve üyelerin belirlenmesi Eğer ulusal düzeyde bir PBD sadece hükümet baģkanına danıģmanlık veriyorsa, PBD baģkanı ve üyelerinin atanması ve görevlerinin sonlandırılması konusunda tek yetkili hükümet baģkanıdır. Bununla birlikte, kurul oldukça teknik bir alana iliģkin olarak çalıģıyorsa, bu yetki hemen hemen her zaman resmi yetkililer, uzmanlar, hatta güvenilen arkadaģlara danıģılarak kullanılır. PBD politika-belirleyen bir kuruluģ ise, hükümet baģkanı baģkan ve üyeleri atama yetkisine yine sahip olacaktır; ancak büyük olasılıkla yasama organının bu atamaları onaylaması gerekecektir. Yetkinin bu biçimde paylaģılması, sıklıkla devletin yasama organının, hükümet baģkanının kimi adayları destekleme ve kimilerini de veto etme kararlarını anlamlı ölçüde etkilemesi anlamına gelir. Ġster danıģmanlık versin, ister politika belirlesin ya da her iki iģleve de sahip olsun, ulusal düzeyde PBD üyelerinin belirlenmesi söz konusu olduğunda iki konu önem kazanır: Biri, sınırlı da olsa, baģkanın üyeleri belirlemekteki rolüdür. Önemli hükümet yetkilileri, örneğin sağlık bakanı veya bakanlık çalıģanları saygın ve bilgili bir kiģiyi baģkanlığa aday göstererek ulusal düzeydeki bir biyoetik kurul için isim önererek süreci baģlatabilir. Birimsel devletlerde, daha önce sözü edildiği gibi, bölgesel ve yerel yönetimlerin bu tür bir kurul oluģturmaya yetkisi olmadığından, bu uygulama tek gerçekçi seçenek olabilir. Kurul baģkanları, kendisinin atanma sürecine bir biçimde katılmıģ olabilen ve bürokrasinin çıkarlarına hizmet etmeye eğilimli olan yerel politika danıģmanları ile kurulun örgütlenme yapısını tartıģmıģ olabilir. Gerçekten de, bu danıģmanlar değiģik disiplinlerin temsilcileri olarak belli bazı kiģileri kurul üyeliğine önermiģ olabilir. Biyoetik kurullar söz konusu olduğunda, seçilen üyelerin bir kısmının bir sağlık mesleğine iliģkin eğitim almıģ olması, ayrıca bilimsel eğitime de sahip olması önemlidir. BaĢkanlar, kurulun etkili biçimde iģleyebilmesi için gerekli olduğunu ileri sürerek üyelerin seçimindeki etkilerini mümkün olduğunca artırmaya eğilimlidirler. BaĢkan, ancak kendisine belli ölçüt ve süreçlere göre kurul üyelerini seçme yetkisi verildiğinde tam anlamıyla verimli çalıģabileceğini ileri sürebilir. BaĢkan kiģisel olarak süreci baģlatabilir ve birçok nitelikli kiģiyle iletiģim kurarak kurul üyeliğine davet edebilir. Bu zorlu bir iģtir ve uzun zaman gerektirir. BaĢkan ayrıca baģkalarının önerdiği adayları da kabul edebilir; kısaca baģkan, ulusal düzeyde yeni kurulacak bir PBD de hizmet edecek saygın ve nitelikli adayları geniģ bir yelpaze içinden belirleyebilir. 24

Kılavuz No.1. Biyoetik Kurulların Oluşturulması

Kılavuz No.1. Biyoetik Kurulların Oluşturulması Kılavuz No.1 Biyoetik Kurulların Oluşturulması Orijinal adı: Establishing Bioethics Committees-Guide N o 1 İlk baskısı Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından yapılmıştır.

Detaylı

ULUSAL Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KONSEYĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar. Amaç ve kapsam

ULUSAL Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KONSEYĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar. Amaç ve kapsam ULUSAL Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ KONSEYĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve kapsam MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, Ulusal ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Konseyinin kuruluģ amacını,

Detaylı

UZMANLIK DERNEKLERİ ETİK KURULLAR KILAVUZU. TTB-UDEK- Etik Çalışma Grubu

UZMANLIK DERNEKLERİ ETİK KURULLAR KILAVUZU. TTB-UDEK- Etik Çalışma Grubu UZMANLIK DERNEKLERİ ETİK KURULLAR KILAVUZU TTB-UDEK- Etik Çalışma Grubu 31 Ekim 2009 TTB-UDEK Etik Çalışma Grubu UZMANLIK DERNEKLERİ ETİK KURULLARI GENEL OLARAK ETİK KURULLAR Etik Kurullar: Tanım Etik

Detaylı

1.) Kamu Görevlileri Etik DavranıĢ Ġlkeleri ile BaĢvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik aģağıdakilerden hangisi hakkında uygulanamaz?

1.) Kamu Görevlileri Etik DavranıĢ Ġlkeleri ile BaĢvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik aģağıdakilerden hangisi hakkında uygulanamaz? Test 3 1.) Kamu Görevlileri Etik DavranıĢ Ġlkeleri ile BaĢvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik aģağıdakilerden hangisi hakkında uygulanamaz? A) Bakanlar kurulu üyeleri B) Mahalli idareler ve bunların

Detaylı

FIRAT ÜNİVERSİTESİ DENEYSEL ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KURULUŞ VE İŞLEYİŞ YÖNERGESİ

FIRAT ÜNİVERSİTESİ DENEYSEL ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KURULUŞ VE İŞLEYİŞ YÖNERGESİ FIRAT ÜNİVERSİTESİ DENEYSEL ARAŞTIRMALAR MERKEZİ KURULUŞ VE İŞLEYİŞ YÖNERGESİ 1. BÖLÜM: Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar AMAÇ Madde 1. Bu Yönergenin amacı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığının 16 Mayıs 2004

Detaylı

YÖNETMELİK. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinden: MEHMET AKĠF ERSOY ÜNĠVERSĠTESĠ KADIN SORUNLARI UYGULAMA VE. ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ

YÖNETMELİK. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinden: MEHMET AKĠF ERSOY ÜNĠVERSĠTESĠ KADIN SORUNLARI UYGULAMA VE. ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ 3 Temmuz 2012 SALI Resmî Gazete Sayı : 28342 YÖNETMELİK Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinden: MEHMET AKĠF ERSOY ÜNĠVERSĠTESĠ KADIN SORUNLARI UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç,

Detaylı

T.C. B A Ş B A K A N L I K Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü. Sayı : B.02.0.PPG.0.12-010-06/5464 30 NĠSAN 2010 GENELGE 2010/11

T.C. B A Ş B A K A N L I K Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü. Sayı : B.02.0.PPG.0.12-010-06/5464 30 NĠSAN 2010 GENELGE 2010/11 GENELGE 2010/11 Dokuzuncu Kalkınma Planında yer alan Ġstanbul un uluslararası finans merkezi olması hedefini gerçekleģtirmek üzere yapılan çalıģmalar kapsamında, Ġstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi

Detaylı

OKULLARDA GELİŞİMSEL ve ÖNLEYİCİ PDR-3. Prof. Dr. Serap NAZLI Ankara Üniversitesi

OKULLARDA GELİŞİMSEL ve ÖNLEYİCİ PDR-3. Prof. Dr. Serap NAZLI Ankara Üniversitesi OKULLARDA GELİŞİMSEL ve ÖNLEYİCİ PDR-3 Prof. Dr. Serap NAZLI Ankara Üniversitesi KGRP de 5 Ana Müdahale Doğrudan müdahaleler: 1. Psikolojik danıģma 2. Sınıf rehberliği Dolaylı müdahaleler: 3. Konsültasyon

Detaylı

IV.ULUSLARARASI POLİMERİK KOMPOZİTLER SEMPOZYUMU SERGİ VE PROJE PAZARI SONUÇ BİLDİRGESİ 7-9 MAYIS 2015

IV.ULUSLARARASI POLİMERİK KOMPOZİTLER SEMPOZYUMU SERGİ VE PROJE PAZARI SONUÇ BİLDİRGESİ 7-9 MAYIS 2015 IV.ULUSLARARASI POLİMERİK KOMPOZİTLER SEMPOZYUMU SERGİ VE PROJE PAZARI SONUÇ BİLDİRGESİ 7-9 MAYIS 2015 TMMOB Kimya Mühendisleri Odası Ege Bölge ġubesi Koordinatörlüğünde IV. Uluslararası PolimerikKompozitler

Detaylı

Öğretmenlik Meslek Etiği. Sunu-2

Öğretmenlik Meslek Etiği. Sunu-2 Öğretmenlik Meslek Etiği Sunu-2 Tanım: Etik Etik; İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan

Detaylı

İletişim Programlarına Özgü Öğretim Çıktıları

İletişim Programlarına Özgü Öğretim Çıktıları İletişim Programlarına Özgü Öğretim Çıktıları Lisans düzeyindeki bir iletiģim programının değerlendirilmesi için baģvuruda bulunan yükseköğretim kurumu, söz konusu programının bu belgede yer alan ĠLETĠġĠM

Detaylı

T.C. KARTAL BELEDİYE BAŞKANLIĞI İSTANBUL

T.C. KARTAL BELEDİYE BAŞKANLIĞI İSTANBUL KARARIN ÖZÜ : Sivil Savunma Uzmanlığı nın Görev ve ÇalıĢma Yönetmeliği. TEKLİF : Sivil Savunma Uzmanlığı nın 31.03.2010 tarih, 2010/1043 sayılı teklifi. BAġKANLIK MAKAMI NA; Ġlgi: 18.03.2010 tarih ve 129

Detaylı

T.C. B A ġ B A K A N L I K Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü. Sayı : B.02.0.PPG.0.12-010-06/14200 3 ARALIK 2009 GENELGE 2009/18

T.C. B A ġ B A K A N L I K Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü. Sayı : B.02.0.PPG.0.12-010-06/14200 3 ARALIK 2009 GENELGE 2009/18 I. GİRİŞ GENELGE 2009/18 2007-2013 döneminde Avrupa Birliğinden Ülkemize sağlanacak hibe niteliğindeki fonlar Avrupa Konseyinin 1085/2006 sayılı Katılım Öncesi Yardım Aracı Tüzüğü ve söz konusu Tüzüğün

Detaylı

T.C. BĠNGÖL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ Strateji GeliĢtirme Dairesi BaĢkanlığı. ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN)

T.C. BĠNGÖL ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ Strateji GeliĢtirme Dairesi BaĢkanlığı. ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN) ÇALIġANLARIN MEMNUNĠYETĠNĠ ÖLÇÜM ANKET FORMU (KAPSAM ĠÇĠ ÇALIġANLAR ĠÇĠN) Düzenleme Tarihi: Bingöl Üniversitesi(BÜ) Ġç Kontrol Sistemi Kurulması çalıģmaları kapsamında, Ġç Kontrol Sistemi Proje Ekibimiz

Detaylı

Dünya Hekimler Birliği, Hasta Hakları Bildirgesi 1

Dünya Hekimler Birliği, Hasta Hakları Bildirgesi 1 Dünya Hekimler Birliği, Hasta Hakları Bildirgesi 1 34. Dünya Hekimler Toplantısı nda kabul edilmiş (Lizbon, Portekiz, Eylül/Ekim 1981), 47. Dünya Hekimler Birliği Kurultayı nda değişikliğe uğramış (Bali,

Detaylı

Free, Open Access, Medical Education Serbest,Açık Erişimli Tıp Eğitimi Kısaca FOAM adı verilen ve Free, Open Acess, Medical Education manasına gelen

Free, Open Access, Medical Education Serbest,Açık Erişimli Tıp Eğitimi Kısaca FOAM adı verilen ve Free, Open Acess, Medical Education manasına gelen Free, Open Access, Medical Education Serbest,Açık Erişimli Tıp Eğitimi Kısaca FOAM adı verilen ve Free, Open Acess, Medical Education manasına gelen ve ICEM 2012 Konferansı esnasında Dublin de baģlayan

Detaylı

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Ahmet ÖZKAN tarafından hazırlanan Ġlkokul ve Ortaokul Yöneticilerinin

Detaylı

TOPLUMSAL CĠNSĠYETLE ĠLGĠLĠ KURAMLAR. İlknur M. Gönenç

TOPLUMSAL CĠNSĠYETLE ĠLGĠLĠ KURAMLAR. İlknur M. Gönenç TOPLUMSAL CĠNSĠYETLE ĠLGĠLĠ KURAMLAR İlknur M. Gönenç Erkek diģi sorulmaz, muhabbetin dilinde, Hak kın yarattığı her Ģey yerli yerinde. Bizim nazarımızda, kadın erkek farkı yok, Noksanlıkla eksiklik, senin

Detaylı

GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale. Prof. Dr. Serap NAZLI

GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale. Prof. Dr. Serap NAZLI GeliĢimsel Rehberlikte 5 Ana Müdahale Prof. Dr. Serap NAZLI Okul psikolojik danışmanları okullarda hangi PDR etkinliklerini uygular? PDR etkinliklerinin genel amacı nedir? Doğrudan-Dolaylı Müdahaleler

Detaylı

DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE PERSONEL BELGELENDĠRMESĠ

DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE PERSONEL BELGELENDĠRMESĠ Türk Akreditasyon Kurumu Personel Akreditasyon Başkanlığı Akreditasyon Uzmanı 1 Ülkemizde ve dünyada tüm bireylerin iģgücüne katılması ve iģgücü piyasalarında istihdam edilebilmeleri için; bilgiye dayalı

Detaylı

BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ. Dilek OLUT

BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ. Dilek OLUT BĠR DEVLET HASTANESĠNDE ÇALIġANLARIN HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠ ALGILARININ ĠNCELENMESĠ Dilek OLUT Tıp biliminin ilk ve temel prensiplerinden biri Önce Zarar Verme ilkesidir. Bu doğrultuda kurgulanan sağlık

Detaylı

İLEDAK İletişim Programlarına Özgü Öğretim Çıktıları

İLEDAK İletişim Programlarına Özgü Öğretim Çıktıları İLEDAK İletişim Programlarına Özgü Öğretim Çıktıları Lisans düzeyindeki bir iletiģim programının değerlendirilmesi için baģvuruda bulunan yükseköğretim kurumu, söz konusu programının bu belgede yer alan

Detaylı

ĠZMĠR KENT KONSEYĠ GENÇLĠK MECLĠSĠ BĠLĠġĠM ÇALIġMA GRUBU ETKĠNLĠK VE EĞĠTĠMLERĠ. Simge SavaĢan & Baran Güntan

ĠZMĠR KENT KONSEYĠ GENÇLĠK MECLĠSĠ BĠLĠġĠM ÇALIġMA GRUBU ETKĠNLĠK VE EĞĠTĠMLERĠ. Simge SavaĢan & Baran Güntan ĠZMĠR KENT KONSEYĠ GENÇLĠK MECLĠSĠ BĠLĠġĠM ÇALIġMA GRUBU ETKĠNLĠK VE EĞĠTĠMLERĠ Simge SavaĢan & Baran Güntan AJANDA Kent Konseyi Nedir? Gençlik Meclisi Nedir? Ġzmir Gençlik Meclisi BiliĢim ÇalıĢma Grubu

Detaylı

Örgütler bu karmaģada artık daha esnek bir hiyerarģiye sahiptir.

Örgütler bu karmaģada artık daha esnek bir hiyerarģiye sahiptir. Durumsallık YaklaĢımı (KoĢulbağımlılık Kuramı) Durumsallık (KoĢulbağımlılık) Kuramının DoğuĢu KoĢul bağımlılık bir Ģeyin diğerine bağımlı olmasıdır. Eğer örgütün etkili olması isteniyorsa, örgütün yapısı

Detaylı

Klinik ve Araştırmada Etik. Prof. Dr. Sibel ERKAL İLHAN

Klinik ve Araştırmada Etik. Prof. Dr. Sibel ERKAL İLHAN Klinik ve Araştırmada Etik Prof. Dr. Sibel ERKAL İLHAN Klinik Etik Klinik etik tıbbi uygulamaların içsel bir yönüdür. Her klinik vakada etik boyut vardır. Etik Karar Verme Karar alırken bilimsel ve teknik

Detaylı

EGE ÜNİVERSİTESİ TEHLİKELİ ATIK YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

EGE ÜNİVERSİTESİ TEHLİKELİ ATIK YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç EGE ÜNİVERSİTESİ TEHLİKELİ ATIK YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Madde 1- Bu Yönergenin amacı, Ege Üniversitesi Rektörlüğü sorumluluk alanı içinde bulunan eğitim, öğretim,

Detaylı

BELEDĠYE BĠRLĠKLERĠNDE EĞĠTĠM ÇALIġMALARI

BELEDĠYE BĠRLĠKLERĠNDE EĞĠTĠM ÇALIġMALARI BELEDĠYE BĠRLĠKLERĠNDE EĞĠTĠM ÇALIġMALARI YEREL YÖNETĠM REFORMU SÜRECĠNDE BELEDĠYELERĠN EĞĠTĠM ĠHTĠYACINI BELĠRLEME ÇALIġTAYI 25-26 Ocak 2006 / Ankara Birliklerin Hukuki Dayanakları Anayasanın 127 nci

Detaylı

BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VE YAYIN ETĠĞĠ. Prof. Dr. Besti Üstün

BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VE YAYIN ETĠĞĠ. Prof. Dr. Besti Üstün BĠLĠMSEL ARAġTIRMA VE YAYIN ETĠĞĠ Prof. Dr. Besti Üstün ARAġTIRMA ETĠK BĠLĠM ETĠK NEDĠR???? Değerler felsefesinde; estetik güzel ve çirkini, etik iyi ve kötüyü sorgular. Ġyinin ve kötünün, doğrunun ve

Detaylı

www.binnuryesilyaprak.com

www.binnuryesilyaprak.com Türkiye de PDR Eğitimi ve İstihdamında Yeni Eğilimler Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK Türk PDR-DER Başkanı 16 Kasım 2007 Adana Türkiye de Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetleri Başlangıcından günümüze

Detaylı

YÖNETMELİK. Siirt Üniversitesinden: SĠĠRT ÜNĠVERSĠTESĠ YABAN HAYVANLARI KORUMA, REHABĠLĠTASYON UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM

YÖNETMELİK. Siirt Üniversitesinden: SĠĠRT ÜNĠVERSĠTESĠ YABAN HAYVANLARI KORUMA, REHABĠLĠTASYON UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM 2 Şubat 2015 PAZARTESİ Resmî Gazete Sayı : 29255 Siirt Üniversitesinden: YÖNETMELİK SĠĠRT ÜNĠVERSĠTESĠ YABAN HAYVANLARI KORUMA, REHABĠLĠTASYON UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç,

Detaylı

TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE. Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi

TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE. Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi ÇOCUK ÇEVRE ĠLIġKISI Ġnsanı saran her Ģey olarak tanımlanan çevre insanı etkilerken, insanda çevreyi etkilemektedir.

Detaylı

DİŞ HEKİMLİĞİNDE ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ

DİŞ HEKİMLİĞİNDE ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Asistan Etik Eğitimi 20-21 Şubat 2015 DİŞ HEKİMLİĞİNDE ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ Yrd Doç Dr FUNDA GÜLAY KADIOĞLU ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ Tıp Fakültesi Tıp Tarihi

Detaylı

TEKNOLOJİ VE TASARIM DERSİ

TEKNOLOJİ VE TASARIM DERSİ TEKNOLOJİ VE TASARIM DERSİ FELSEFESİ,TEMEL İLKELERİ,VİZYONU MEHMET NURİ KAYNAR TÜRKIYE NIN GELECEK VIZYONU TÜRKĠYE NĠN GELECEK VĠZYONU GELECEĞIN MIMARLARı ÖĞRETMENLER Öğretmen, bugünle gelecek arasında

Detaylı

BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU

BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU GOÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Tokat Halk Sağlığı Müdürlüğü BĠRĠNCĠ BASAMAK SAĞLIK ÇALIġANLARINDA YAġAM DOYUMU, Ġġ DOYUMU VE TÜKENMĠġLĠK DURUMU Yalçın Önder¹, Rıza Çıtıl¹, Mücahit Eğri¹,

Detaylı

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ BESLENME VE DİYETETİK BÖLÜMÜ. BESLENME ve DİYETETİK UYGULAMALARI YÖNERGESİ

BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ BESLENME VE DİYETETİK BÖLÜMÜ. BESLENME ve DİYETETİK UYGULAMALARI YÖNERGESİ BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ BESLENME VE DİYETETİK BÖLÜMÜ BES 433- BES 435 BES 430 -BES 432 BESLENME ve DİYETETİK UYGULAMALARI YÖNERGESİ 1 BİRİNCİ BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER Madde 1: Bu yönerge,

Detaylı

ÖĞR.GÖR.DR. FATĠH YILMAZ YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MESLEK YÜKSEKOKULU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ PROGRAMI

ÖĞR.GÖR.DR. FATĠH YILMAZ YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MESLEK YÜKSEKOKULU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ PROGRAMI ÖĞR.GÖR.DR. FATĠH YILMAZ YILDIZ TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ MESLEK YÜKSEKOKULU Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ PROGRAMI Dünya da her yıl 2 milyon kiģi iģle ilgili kaza ve hastalıklar sonucu ölmektedir. ĠĢle ilgili kaza

Detaylı

TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM

TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM Esin ÖZDEMİR Avrupa Birliği Daire Başkanlığı Uzman 15 Ocak 2010, Ankara 1 ĠÇERĠK Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı Sorunlar Türkiye de Sanayi/Okul ĠĢbirliği TOBB ve Eğitim Oda

Detaylı

İnsan Kaynakları Yönetiminin Değişen Yüzü

İnsan Kaynakları Yönetiminin Değişen Yüzü İnsan Kaynakları Yönetiminin Değişen Yüzü İnsan Kaynakları Yönetiminin Değişen Yüzü 21. yüzyılda Ģirketlerin kurumsallaģmasında, insan kaynakları yönetiminin Ģirketlerde etkin bir Ģekilde iģlemesi, giderek

Detaylı

OKULÖNCESĠNDE TEMATĠK YAKLAġIM ve ETKĠN ÖĞRENME. Prof. Dr. Nilüfer DARICA Hasan Kalyoncu Üniversitesi

OKULÖNCESĠNDE TEMATĠK YAKLAġIM ve ETKĠN ÖĞRENME. Prof. Dr. Nilüfer DARICA Hasan Kalyoncu Üniversitesi OKULÖNCESĠNDE TEMATĠK YAKLAġIM ve ETKĠN ÖĞRENME Prof. Dr. Nilüfer DARICA Hasan Kalyoncu Üniversitesi Uzun yıllar öğretimde en kabul edilir görüģ, bilginin hiç bozulmadan öğretenin zihninden öğrenenin zihnine

Detaylı

Ek-1. Tablo 1. TYYÇ nin OluĢturulma AĢamaları ve Tamamlanma Tarihleri. 1 Süreci baģlatmak için karar alınması Nisan 2006

Ek-1. Tablo 1. TYYÇ nin OluĢturulma AĢamaları ve Tamamlanma Tarihleri. 1 Süreci baģlatmak için karar alınması Nisan 2006 Ek-1 Tablo 1. TYYÇ nin OluĢturulma AĢamaları ve Tamamlanma Tarihleri TYYÇ OluĢturma AĢamaları Tamamlama Tarihi 1 Süreci baģlatmak için karar alınması Nisan 2006 2 ÇalıĢma takviminin oluģturulması 2006

Detaylı

SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ. MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY

SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ. MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY SAĞLIK ORTAMINDA ÇALIġANLARDA GÜVENLĠĞĠ TEHDĠT EDEN STRES ETKENLERĠ VE BAġ ETME YÖNTEMLERĠ MANĠSA ĠL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ HEMġĠRE AYLĠN AY GİRİŞ ÇalıĢmak yaģamın bir parçasıdır. YaĢamak nasıl bir insan hakkı

Detaylı

Etik, Biyoetik, Hukuk: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar

Etik, Biyoetik, Hukuk: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar Etik, Biyoetik, Hukuk: Temel Kavramlar ve Yaklaşımlar Hazırlayan:Esma BÖLÜK 1 Ahlak insanlara özgüdür. Bununla birlikte tarih, gelenekler, eğitim, dini inançlar gibi pek çok kültürel unsurdan etkilenir.

Detaylı

ÜCRET SİSTEMLERİ VE VERİMLİLİK YURTİÇİ KARGO

ÜCRET SİSTEMLERİ VE VERİMLİLİK YURTİÇİ KARGO ÜCRET SİSTEMLERİ VE VERİMLİLİK YURTİÇİ KARGO ALĠ ARIMAN:2008463007 OSMAN KARAKILIÇ:2008463066 MELĠK CANER SEVAL: 2008463092 MEHMET TEVFĠK TUNCER:2008463098 ŞİRKET TANITIMI 1982 yılında Türkiye'nin ilk

Detaylı

Öğrenciler 2 yıllık çalışma sürecinde;

Öğrenciler 2 yıllık çalışma sürecinde; Diploma Programı Çerçevesi Diploma programı her kültürün kendisine adapte edebileceği esnek bir program sunarak kendi değerlerini yitirmeyen uluslararası farkındalığa ulaşmış bireyler yetiştirmeyi hedefler.

Detaylı

SAĞLIKTA DÖNÜġÜMÜN TIP EĞĠTĠMĠNE ETKĠSĠ

SAĞLIKTA DÖNÜġÜMÜN TIP EĞĠTĠMĠNE ETKĠSĠ SAĞLIKTA DÖNÜġÜMÜN TIP EĞĠTĠMĠNE ETKĠSĠ Sağlıkta yapılan dönüģümü değerlendirirken sadece sağlık alanının kendi dinamikleriyle değil aynı zamanda toplumsal süreçler, ideolojik konumlandırılmalar, sınıflararası

Detaylı

KALĠTE BĠLGĠLENDĠRME TOPLANTISI SONUÇ BĠLDĠRGESĠ. 18 Temmuz Harran Üniversitesi. Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi

KALĠTE BĠLGĠLENDĠRME TOPLANTISI SONUÇ BĠLDĠRGESĠ. 18 Temmuz Harran Üniversitesi. Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi KALĠTE BĠLGĠLENDĠRME TOPLANTISI SONUÇ BĠLDĠRGESĠ 18 Temmuz 2018 Harran Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Konferans Salonu Osmanbey YerleĢkesi, ġanlıurfa Harran Üniversitesi Kalite Koordinatörlüğü

Detaylı

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SU ÜRÜNLERĠ VE SU SPORLARI. UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SU ÜRÜNLERĠ VE SU SPORLARI. UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SU ÜRÜNLERĠ VE SU SPORLARI UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; Hitit Üniversitesi Su Ürünleri

Detaylı

GÜNEġĠN EN GÜZEL DOĞDUĞU ġehġrden, ADIYAMAN DAN MERHABALAR

GÜNEġĠN EN GÜZEL DOĞDUĞU ġehġrden, ADIYAMAN DAN MERHABALAR GÜNEġĠN EN GÜZEL DOĞDUĞU ġehġrden, ADIYAMAN DAN MERHABALAR ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ BAġARILI YÖNETĠMDE ĠLETĠġĠM Hastane İletişim Platformu Hastane ĠletiĢim Platformu Nedir? Bu

Detaylı

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ Psikolojik Danışma ve Rehberlik RPD 201 Not II Uz. Gizem ÖNERİ UZUN Eğitimde Rehberlik *Rehberlik, bireyin en verimli bir şekilde gelişmesini ve doyum verici

Detaylı

[Dünya Tabipler Birliği nin Eylül 1995, Bali, Endonezya da yapılan toplantısında kabul edilmiştir.]

[Dünya Tabipler Birliği nin Eylül 1995, Bali, Endonezya da yapılan toplantısında kabul edilmiştir.] [Dünya Tabipler Birliği nin Eylül 1995, Bali, Endonezya da yapılan toplantısında kabul edilmiştir.] Giriş Hekimler, hastaları ve geniş toplum kesimleri arasındaki ilişkilerde son yıllarda önemli değişikler

Detaylı

ANKARA ÇOCUK DOSTU ġehġr PROJESĠ UYGULAMA, GÖREV VE ÇALIġMA YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR

ANKARA ÇOCUK DOSTU ġehġr PROJESĠ UYGULAMA, GÖREV VE ÇALIġMA YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR Amaç ANKARA ÇOCUK DOSTU ġehġr PROJESĠ UYGULAMA, GÖREV VE ÇALIġMA YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR Madde 1- Ankara Çocuk Dostu ġehir Projesinin amacı Ankara yı; Çocuk Hakları SözleĢmesini

Detaylı

MUSTAFA KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLGĠSAYAR BĠLĠMLERĠ UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ

MUSTAFA KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLGĠSAYAR BĠLĠMLERĠ UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ MUSTAFA KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ BĠLGĠSAYAR BĠLĠMLERĠ UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi

Detaylı

ĠZMĠR KÂTĠP ÇELEBĠ ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠ ĠNTÖRN DOKTORLUK EĞĠTĠMĠ UYGULAMA USUL VE ESASLARI

ĠZMĠR KÂTĠP ÇELEBĠ ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠ ĠNTÖRN DOKTORLUK EĞĠTĠMĠ UYGULAMA USUL VE ESASLARI 1 ĠZMĠR KÂTĠP ÇELEBĠ ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠ ĠNTÖRN DOKTORLUK EĞĠTĠMĠ UYGULAMA USUL VE ESASLARI Amaç ve Kapsam Madde 1- (1) Bu usul ve esaslar Ġzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem VI

Detaylı

TMMOB FĠZĠK MÜHENDĠSLERĠ ODASI ÖĞRENCĠ ÜYE VE ÖĞRENCĠ TEMSĠLCĠLĠKLERĠ YÖNETMELĠĞĠ

TMMOB FĠZĠK MÜHENDĠSLERĠ ODASI ÖĞRENCĠ ÜYE VE ÖĞRENCĠ TEMSĠLCĠLĠKLERĠ YÖNETMELĠĞĠ TMMOB FĠZĠK MÜHENDĠSLERĠ ODASI ÖĞRENCĠ ÜYE VE ÖĞRENCĠ TEMSĠLCĠLĠKLERĠ YÖNETMELĠĞĠ Amaç Madde 1- Bu yönetmeliğin amacı, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Fizik Mühendisleri Odası Öğrenci Üyeliği ve

Detaylı

S. NO İŞBİRLİĞİ YAPILACAK KİŞİ VE KURULUŞLAR

S. NO İŞBİRLİĞİ YAPILACAK KİŞİ VE KURULUŞLAR 1 2 DR.FEVZİ-MÜRÜVET UĞUROĞLU ORTAOKULU 2016-2017 / 2017-2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILLARI EĞİTİM ORTAMLARINDA UYUŞTURUCU KULLANIMI VE BAĞIMLILIK İLE MÜCADELE EYLEM PLANI Eğitim ortamında ortamlarında uyuģturucu

Detaylı

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ. SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ. SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU 2012 ĠÇĠNDEKĠLER ÜST YÖNETĠCĠ SUNUġU I- GENEL BĠLGĠLER A- Misyon ve Vizyon.. B- Yetki, Görev ve Sorumluluklar... C- Ġdareye

Detaylı

AKILCI İLAÇ KULLANIMI. Uzm. Dr. F. İlknur VAROL İnönü Ünv. T.Ö.T.M. Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme BD.

AKILCI İLAÇ KULLANIMI. Uzm. Dr. F. İlknur VAROL İnönü Ünv. T.Ö.T.M. Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme BD. AKILCI İLAÇ KULLANIMI Uzm. Dr. F. İlknur VAROL İnönü Ünv. T.Ö.T.M. Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme BD. AKILCI İLAÇ KULLANIMI GeliĢmekte olan toplumların en büyük sorunlarından biri haline

Detaylı

TÜRKİYE TİPİ BAŞLANLIK SİSTEMİ MODEL ÖNERİSİ. 1. Başkanlık Sistemi Tartışmasının Temel Gerekçeleri

TÜRKİYE TİPİ BAŞLANLIK SİSTEMİ MODEL ÖNERİSİ. 1. Başkanlık Sistemi Tartışmasının Temel Gerekçeleri TÜRKİYE TİPİ BAŞLANLIK SİSTEMİ MODEL ÖNERİSİ Mehmet Uçum 1. Başkanlık Sistemi Tartışmasının Temel Gerekçeleri a. Tartışmanın Arka Planı Ülkemizde, hükümet biçimi olarak başkanlık sistemi tartışması yeni

Detaylı

AB ĠLE MÜZAKERE SÜRECĠNDE AB MÜKTESEBATINA UYUMUN VE BU BAĞLAMDA ÇEVĠRĠNĠN ÖNEMĠ. Nilgün ARISAN ERALP TEPAV AB ENSTİTÜSÜ DİREKTÖRÜ

AB ĠLE MÜZAKERE SÜRECĠNDE AB MÜKTESEBATINA UYUMUN VE BU BAĞLAMDA ÇEVĠRĠNĠN ÖNEMĠ. Nilgün ARISAN ERALP TEPAV AB ENSTİTÜSÜ DİREKTÖRÜ AB ĠLE MÜZAKERE SÜRECĠNDE AB MÜKTESEBATINA UYUMUN VE BU BAĞLAMDA ÇEVĠRĠNĠN ÖNEMĠ Nilgün ARISAN ERALP TEPAV AB ENSTİTÜSÜ DİREKTÖRÜ 1 AB ÜYELİK (KOPENHAG) KRİTERLERİ Siyasi Kriterler demokrasiyi, hukukun

Detaylı

TÜRK ECZACILARI BİRLİĞİ ECZACILIK AKADEMİSİ BİLİM, HİZMET, TEŞVİK VE AKADEMİ ÖZEL ÖDÜLLERİ BAŞVURU ESASLARI VE FORMLAR

TÜRK ECZACILARI BİRLİĞİ ECZACILIK AKADEMİSİ BİLİM, HİZMET, TEŞVİK VE AKADEMİ ÖZEL ÖDÜLLERİ BAŞVURU ESASLARI VE FORMLAR TÜRK ECZACILARI BİRLİĞİ ECZACILIK AKADEMİSİ BİLİM, HİZMET, TEŞVİK VE AKADEMİ ÖZEL ÖDÜLLERİ BAŞVURU ESASLARI VE FORMLAR Madde 1. TÜRK ECZACILARI BĠRLĠĞĠ ECZACILIK AKADEMĠSĠ tarafından: Bilim, Hizmet, TeĢvik

Detaylı

Yaşam Boyu Öğrenim de MTÖ Öğretmen Sendikalarının Rolü. ETUI-ETUCE Semineri Vilnius Litvanya Mart 2011

Yaşam Boyu Öğrenim de MTÖ Öğretmen Sendikalarının Rolü. ETUI-ETUCE Semineri Vilnius Litvanya Mart 2011 Yaşam Boyu Öğrenim de MTÖ Öğretmen Sendikalarının Rolü ETUI-ETUCE Semineri Vilnius Litvanya 29-31 Mart 2011 Sendikamızı temsilen yönetim kurulu üyelerimiz Fikret Civisilli ve Deniz Özalp ETUCE konferansına

Detaylı

EV EKSENLĠ ÇALIġMA; Kadınlar Neden Ev Eksenli ÇalıĢıyor?

EV EKSENLĠ ÇALIġMA; Kadınlar Neden Ev Eksenli ÇalıĢıyor? EV EKSENLĠ ÇALIġMA; Kadınlar Neden Ev Eksenli ÇalıĢıyor? Ev Eksenli ÇalıĢmanın Sorunları ve Olası Çözüm Yolları Gül ERDOST-Ev Eksenli ÇalıĢan Kadınlar ÇalıĢma Grubu BĠZ KĠMĠZ? Ev-eksenli çalıģanlardan

Detaylı

T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü

T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Ceza Ġnfaz Kurumlarında Madde Bağımlılığı Tedavi Hizmetleri Serap GÖRÜCÜ Psikolog YetiĢkin ĠyileĢtirme Bürosu Madde bağımlılığını kontrol altında

Detaylı

YÖNETMELİK. e) Katılımcı: Yeterlilik kazanmak üzere sertifikalı eğitim programına katılan kiģiyi,

YÖNETMELİK. e) Katılımcı: Yeterlilik kazanmak üzere sertifikalı eğitim programına katılan kiģiyi, 4 Şubat 2014 SALI Resmî Gazete Sayı : 28903 Sağlık Bakanlığından: YÖNETMELİK SAĞLIK BAKANLIĞI SERTĠFĠKALI EĞĠTĠM YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve kapsam MADDE 1 (1) Bu

Detaylı

Küme Yönetimi URGE Proje Yönetimi. Kümelenme Bilgi Merkezi Deneyimleri

Küme Yönetimi URGE Proje Yönetimi. Kümelenme Bilgi Merkezi Deneyimleri Küme Yönetimi URGE Proje Yönetimi Kümelenme Bilgi Merkezi Deneyimleri Temel Ġlkeler Mevcut durumun değiģmesi kolay değildir, ZAMAN ve ÇABA gerektirir. DeğiĢimden ziyade DÖNÜġÜM, EVRĠM sürecidir. BaĢarı

Detaylı

Yaşam Sonu Kararlarında Hastane Etik Kurulları / Etik Konsültasyon. Öğr. Gör. Dr. Müge Demir Tıp Tarihi ve Etik AD mdemir@hacettepe.edu.

Yaşam Sonu Kararlarında Hastane Etik Kurulları / Etik Konsültasyon. Öğr. Gör. Dr. Müge Demir Tıp Tarihi ve Etik AD mdemir@hacettepe.edu. Yaşam Sonu Kararlarında Hastane Etik Kurulları / Etik Konsültasyon Öğr. Gör. Dr. Müge Demir Tıp Tarihi ve Etik AD mdemir@hacettepe.edu.tr Tanım Etik danışmanlık (konsültasyon) tıbbi konsültasyonun bir

Detaylı

DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER

DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER Kayıtlara göre, Doğu Kara Denizde heyelan sorunun varlığı 1929 dan beri bilinmektedir. Bu coğrafyada, özellikle can kaybına neden olan heyelanlardan

Detaylı

İstanbul da Kurulan Cumhuriyetin İlk Milli Hemşirelik Okulu Kızılay Hemşirelik Lisesi

İstanbul da Kurulan Cumhuriyetin İlk Milli Hemşirelik Okulu Kızılay Hemşirelik Lisesi İstanbul da Kurulan Cumhuriyetin İlk Milli Hemşirelik Okulu Kızılay Hemşirelik Lisesi Hale TOSUN* Balkan SavaĢları sırasında profesyonel anlamda yetiģmiģ hemģirelere olan ihtiyaç kaçınılmaz olarak kendini

Detaylı

PSĠKOLOJĠK DANIġMANLAR ĠÇĠN ETĠK VE YASAL KONULAR

PSĠKOLOJĠK DANIġMANLAR ĠÇĠN ETĠK VE YASAL KONULAR PSĠKOLOJĠK DANIġMANLAR ĠÇĠN ETĠK VE YASAL KONULAR Prof.Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Başkanı SUNU PLANI Toplumsal YaĢamı

Detaylı

İstanbul İmam Hatip Liseliler Derneği YÖNERGESİ

İstanbul İmam Hatip Liseliler Derneği YÖNERGESİ AKADEMİ BİRLİĞİ YÖNERGESİ Birinci Bölüm Genel Hükümler Amaç Madde 1 tarafından yürürlüğe konan bu yönergenin amacı, Akademi Birliği nin amacını, görev, yetki ve çalışma alanlarını düzenlemektir. Tanımlar

Detaylı

KAHRAMANMARAġ SÜTÇÜ ĠMAM ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠ AKADEMĠK ARAġTIRMALARI DEĞERLENDĠRME KOMĠSYONU KURULUġ VE ÇALIġMA ESASLARI YÖNERGESĠ

KAHRAMANMARAġ SÜTÇÜ ĠMAM ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠ AKADEMĠK ARAġTIRMALARI DEĞERLENDĠRME KOMĠSYONU KURULUġ VE ÇALIġMA ESASLARI YÖNERGESĠ Senato : 23 Haziran 2010 / 9-14 KAHRAMANMARAġ SÜTÇÜ ĠMAM ÜNĠVERSĠTESĠ TIP FAKÜLTESĠ AKADEMĠK ARAġTIRMALARI DEĞERLENDĠRME KOMĠSYONU KURULUġ VE ÇALIġMA ESASLARI YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam ve Yasal

Detaylı

İSMAİL VATANSEVER ETİK VE BİYOETİK KAVRAMLARININ KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK PROJELERİ İLE İLİŞKİSİ

İSMAİL VATANSEVER ETİK VE BİYOETİK KAVRAMLARININ KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK PROJELERİ İLE İLİŞKİSİ İSMAİL VATANSEVER ETİK VE BİYOETİK KAVRAMLARININ KURUMSAL SOSYAL SORUMLULUK PROJELERİ İLE İLİŞKİSİ 1 ETİK NEDİR? ETİK NEDİR? Etik terimi Yunanca ethos yani "töre" sözcüğünden türemiştir. Değerler felsefesinin

Detaylı

SAĞLIK SERBEST BÖLGESĠ (SSB) ÇALIġMASI

SAĞLIK SERBEST BÖLGESĠ (SSB) ÇALIġMASI SAĞLIK SERBEST BÖLGESĠ (SSB) ÇALIġMASI T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI SAĞLIK HĠZMETLERĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SAĞLIK TURĠZMĠ DAĠRE BAġKANLIĞI 20-11-2012-ANKARA 1 SERBEST BÖLGE TANIMI Genel olarak serbest bölge; ülkenin

Detaylı

KÜTAHYA KAMU HASTANELERĠ BĠRLĠĞĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ EVDE SAĞLIK HĠZMETLERĠ

KÜTAHYA KAMU HASTANELERĠ BĠRLĠĞĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ EVDE SAĞLIK HĠZMETLERĠ KÜTAHYA KAMU HASTANELERĠ BĠRLĠĞĠ GENEL SEKRETERLĠĞĠ EVDE SAĞLIK HĠZMETLERĠ (TEMMUZ 2014 ) SAMİ AKPINAR UZMAN Evde Sağlık Hizmetinin Sunumu:10.03.2005 Tarih ve 25751 sayılı resmi gazetede yayınlanan usul

Detaylı

TÜRKĠYE FUBOL FEDERASYONU GENEL KURUL ĠÇ TÜZÜĞÜ

TÜRKĠYE FUBOL FEDERASYONU GENEL KURUL ĠÇ TÜZÜĞÜ TÜRKĠYE FUBOL FEDERASYONU GENEL KURUL ĠÇ TÜZÜĞÜ I-BAġLANGIÇ HÜKÜMLERĠ MADDE 1 Amaç ĠĢbu iç tüzüğün amacı, Türkiye Futbol Federasyonu ( TFF ) genel kurul toplantılarında izlenecek tüm usul ve esasları belirlemektir.

Detaylı

ETİK.

ETİK. ETİK Etik nedir? Doğruyla yanlışı, haklı ile haksızı, iyi ile kötüyü, adil ile adil olmayanı ayırt etmek, doğru, haklı, iyi ve adil olduğuna inandığımız şeyleri yapmaktır. sokrates(ks).pps Etik, neyin

Detaylı

ĠKĠNCĠ BÖLÜM KABUL EDĠLEBĠLĠRLĠK HAKKINDA KARAR. BaĢvuru n o 46766/13 Yılser GÜNGÖR ve diğerleri / Türkiye

ĠKĠNCĠ BÖLÜM KABUL EDĠLEBĠLĠRLĠK HAKKINDA KARAR. BaĢvuru n o 46766/13 Yılser GÜNGÖR ve diğerleri / Türkiye ĠKĠNCĠ BÖLÜM KABUL EDĠLEBĠLĠRLĠK HAKKINDA KARAR BaĢvuru n o 46766/13 Yılser GÜNGÖR ve diğerleri / Türkiye T.C. Adalet Bakanlığı, 2013. Bu gayri resmi çeviri, Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve DıĢ

Detaylı

SINIFTA ÖĞRETĠM LĠDERLĠĞĠ

SINIFTA ÖĞRETĠM LĠDERLĠĞĠ SINIFTA ÖĞRETĠM LĠDERLĠĞĠ Doç. Dr. Yücel GELĠġLĠ G.Ü.MEF. EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ Öğretimde Liderlik 1 Liderlik kavramı Liderlik kavramı yöneticiyle eģ tutulan kavram olmakla beraber aralarında ciddi fark

Detaylı

İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyomedikal Mühendisliği Tezli Yüksek Lisans Programı Genel Bilgi

İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyomedikal Mühendisliği Tezli Yüksek Lisans Programı Genel Bilgi İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyomedikal Mühendisliği Tezli Yüksek Lisans Programı Genel Bilgi Biyomedikal mühendisliği; tıp ve mühendislik alanlarındaki bilgi ve teknolojiyi,

Detaylı

TÜRKİYE DE KOBİ UYGULAMALARI YMM. NAİL SANLI TÜRMOB GENEL BAŞKANI IFAC SMP (KOBİ UYGULAMARI) FORUMU İSTANBUL

TÜRKİYE DE KOBİ UYGULAMALARI YMM. NAİL SANLI TÜRMOB GENEL BAŞKANI IFAC SMP (KOBİ UYGULAMARI) FORUMU İSTANBUL TÜRKİYE DE KOBİ UYGULAMALARI YMM. NAİL SANLI TÜRMOB GENEL BAŞKANI IFAC SMP (KOBİ UYGULAMARI) FORUMU İSTANBUL 21 MART 2011 HOġ GELDĠNĠZ IFAC in Sayın Başkanı, Kurul Üyeleri, Dünyanın dört bir yanından gelmiş

Detaylı

Salih AKYÜZ Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneği Başkanı

Salih AKYÜZ Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneği Başkanı Salih AKYÜZ Hasta ve Çalışan Hakları ve Güvenliği Derneği Başkanı Hak Kavramı Herhangi bir varlığın, kanuni veya ahlaki gerekçelerle, sahip olması veya yapabilmesi olağan şeyler.. Hak Kavramı Kazanımlara

Detaylı

PROSTAT KANSERİ HASTALARA BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK HĠZMETLERĠ M.Y.O. ÖĞR. GÖR. ADĠLE NEġE (ÇAPARUġAĞI)

PROSTAT KANSERİ HASTALARA BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK HĠZMETLERĠ M.Y.O. ÖĞR. GÖR. ADĠLE NEġE (ÇAPARUġAĞI) PROSTAT KANSERİ HASTALARA BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM GAZĠANTEP ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK HĠZMETLERĠ M.Y.O ÖĞR. GÖR. ADĠLE NEġE (ÇAPARUġAĞI) Kanser hastalığının yol açtığı strese verilen yanıt, sergilenen uyum

Detaylı

Öğr. Gör. Dr. Müge DEMİR HÜTF Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

Öğr. Gör. Dr. Müge DEMİR HÜTF Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Öğr. Gör. Dr. Müge DEMİR HÜTF Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Diyaliz makinesinin icadı (1960 lı yıllar) Kanada Rahipleri Tıbbi Ahlak Kılavuzu (1971) New Jersey Yüksek Mahkemesi Karen Ann Quinlan Kararı

Detaylı

TC İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİ STAJ RAPORU/DEFTERİ HAZIRLAMA İLKELERİ

TC İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİ STAJ RAPORU/DEFTERİ HAZIRLAMA İLKELERİ TC İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ PSİKOLOJİ BÖLÜMÜ ÖĞRENCİ STAJ RAPORU/DEFTERİ HAZIRLAMA İLKELERİ Eylül, 2011 İÇİNDEKİLER GĠRĠġ... 3 A. Öğrenci Staj Raporu/Defterinin Başlıca Bölümleri...

Detaylı

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Feyzi ÖZMEN tarafından hazırlanan Aday Öğretmenlerin Öz Yeterlilikleri

Detaylı

NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011

NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 9. GENEL SONUÇLAR... 1 9.1. GĠRĠġ... 1 9.2. DEĞERLENDĠRME... 1 9.2.1. Ġlin Genel Ġçeriği... 1 9.2.2. Proje Bölgesinin Kapasiteleri... 1 9.2.3. Köylülerin ve Üreticilerin Kapasiteleri... 2 9.2.4. Kurumsal

Detaylı

TÜRKİYE DAĞCILIK FEDERASYONU KURULLARININ GÖREVLERİNE İLİŞKİN TALİMAT. BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

TÜRKİYE DAĞCILIK FEDERASYONU KURULLARININ GÖREVLERİNE İLİŞKİN TALİMAT. BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar YÖNETĠM KURULU: DAĞCILIK FEDERASYONU KARAR TARĠHĠ : 21.01.2007 KARAR NO : 02 TÜRKİYE DAĞCILIK FEDERASYONU KURULLARININ GÖREVLERİNE İLİŞKİN TALİMAT BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde

Detaylı

MARKA ŞEHİR ÇALIŞMALARINDA AVRUPA ŞEHİR ŞARTI SÖZLEŞMESİ DİKKATE ALINMALI

MARKA ŞEHİR ÇALIŞMALARINDA AVRUPA ŞEHİR ŞARTI SÖZLEŞMESİ DİKKATE ALINMALI ENER DEN MARKA ŞEHİR AÇIKLAMASI VAHDET NAFİZ AKSU, ERZURUM DA YAPILAN MARKA ŞEHİR TOPLANTISINI DEĞERLENDİRDİ: ENER olarak, Erzurum un Marka Şehir haline gelmesini yeni kalkınma paradigması oluşturulmasıyla

Detaylı

HASTANE KALĠTE YÖNETĠM SĠSTEMLERĠNDE ISO 9001:2000 JCI AKREDĠTASYONU KARġILAġTIRMASI. Dr. Aylin Yaman Ankara Güven Hastanesi Kalite Yönetim Bölümü

HASTANE KALĠTE YÖNETĠM SĠSTEMLERĠNDE ISO 9001:2000 JCI AKREDĠTASYONU KARġILAġTIRMASI. Dr. Aylin Yaman Ankara Güven Hastanesi Kalite Yönetim Bölümü HASTANE KALĠTE YÖNETĠM SĠSTEMLERĠNDE ISO 9001:2000 JCI AKREDĠTASYONU KARġILAġTIRMASI Dr. Aylin Yaman Ankara Güven Hastanesi Kalite Yönetim Bölümü KALĠTE YÖNETĠM SĠSTEMĠ Bir kuruluģu kalite bakımından idare

Detaylı

Türkiye deki yenilikçi okulları belirlemek, buluşturmak ve desteklemek için yeni bir program...

Türkiye deki yenilikçi okulları belirlemek, buluşturmak ve desteklemek için yeni bir program... Türkiye deki yenilikçi okulları belirlemek, buluşturmak ve desteklemek için yeni bir program... DeGiSen DUnyada GeliSmek Her Cocuk Fark yaratabilir Empati, Yaratıcılık, Liderlik, Ekip CalıSması Ashoka

Detaylı

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu v TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu ÖNSÖZ Yirmi birinci yüzyılı bilgi teknolojisi çağı olarak adlandırmak ne kadar yerindeyse insan hakları çağı olarak adlandırmak da o kadar doğru olacaktır. İnsan

Detaylı

SOSYAL BİLGİLER DERSİ ( SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI ÖMER MURAT PAMUK REHBER ÖĞRETMEN REHBER ÖĞRETMEN

SOSYAL BİLGİLER DERSİ ( SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI ÖMER MURAT PAMUK REHBER ÖĞRETMEN REHBER ÖĞRETMEN SOSYAL BİLGİLER DERSİ (4.5.6.7 SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI 1 DERS AKIŞI 1.ÜNİTE: SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMININ GENEL YAPISI, ARADİSİPLİN, TEMATİK YAKLAŞIM 2. ÜNİTE: ÖĞRENME ALANLARI 3. ÜNİTE: BECERİLER

Detaylı

Gençlerin Katılımına ilişkin Bildirgenin tanıtımı Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Bildirgesi

Gençlerin Katılımına ilişkin Bildirgenin tanıtımı Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Bildirgesi Gençlerin Katılımına ilişkin Bildirgenin tanıtımı Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımına İlişkin Gözden Geçirilmiş Avrupa Bildirgesi Barış sosyal birlik beraberlik kültürler arası diyalog katılım

Detaylı

Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargıları ve Cinsiyet Ayrımcılığı. Ġlknur M. Gönenç

Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargıları ve Cinsiyet Ayrımcılığı. Ġlknur M. Gönenç Toplumsal Cinsiyet Kalıp Yargıları ve Cinsiyet Ayrımcılığı Ġlknur M. Gönenç BİR PRENSES HAYAL EDELİM. SİZCE HANGİ MESLEK? KALIP YARGILAR Kalıpyargılar bir gruba iliģkin bilgi, inanç ve beklentilerimizi

Detaylı

Madde 2- (1) Bu Yönerge Türk Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Derneği tüzüğüne dayanarak hazırlanmıģtır.

Madde 2- (1) Bu Yönerge Türk Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Derneği tüzüğüne dayanarak hazırlanmıģtır. TÜRK PSĠKOLOJĠK DANIġMA VE REHBERLĠK DERNEĞĠ YAYIN YÖNERGESĠ Madde 1- (1) Bu yönergenin amacı, Türk Psikolojik DanıĢma ve Rehberlik Derneği tarafından basılmak üzere her türlü süreli ve süresiz yayınlar

Detaylı

HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ

HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ HEMODĠYALĠZ HASTALARININ UMUTSUZLUK DÜZEYLERĠ *Derya BaĢaran ** Özlem ġahin Altun *Diaverum Özel Merzifon Diyaliz Merkezi **Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Psikiyatri HemĢireliği AD GİRİŞ

Detaylı

T. C. ORTA ANADOLU KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ İÇ KONTROL (İNTERNAL CONTROL) TANITIM SUNUMU

T. C. ORTA ANADOLU KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ İÇ KONTROL (İNTERNAL CONTROL) TANITIM SUNUMU T. C. ORTA ANADOLU KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ İÇ KONTROL (İNTERNAL CONTROL) TANITIM SUNUMU HAZIRLAYAN: MUSTAFA KARAKAYA İÇ DENETÇİ Eylül 2011 SUNUM PLANI GiriĢ 25 adet sunu bulunmaktadır. Kısaca

Detaylı

Revizyon Tarihi: 04.04.2015

Revizyon Tarihi: 04.04.2015 Revizyon Tarihi: 1 Bu dökümanda GAB 2014 ve Revize GAB 2014 (rev_05) arasındaki farklar yer almaktadır. 2 www.tuad.org.tr Tüm kılavuzları www.tuad.org.tr adresinden indirebilirsiniz. ESOMAR kod ve yönetmeliklerini

Detaylı

ÖĞRETMENLİK MESLEK BİLGİSİ DERSLERİ ÖĞRETMENİ

ÖĞRETMENLİK MESLEK BİLGİSİ DERSLERİ ÖĞRETMENİ TANIM ÇalıĢtığı eğitim kurumunda; öğrencilere eğitim ve öğretim teknikleri ile ilgili eğitim veren kiģidir. A- GÖREVLER Öğretmenlik meslek bilgisi dersleri ile ilgili hangi bilgi, beceri, tutum ve davranıģların,

Detaylı

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI KORUMA DERNEĞİ ÇALIŞMA GRUPLARI VE KOMİTELER YÖNETMELİĞİ

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI KORUMA DERNEĞİ ÇALIŞMA GRUPLARI VE KOMİTELER YÖNETMELİĞİ FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI KORUMA DERNEĞİ ÇALIŞMA GRUPLARI VE KOMİTELER YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Hukuki Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı, Fikri Mülkiyet Hakları Koruma Derneği

Detaylı