ERGENE HA VZASINDA ~EHiRLER VE ~EHiRLE~ME. Siiheyla BALeI AKOV A'

Transkript

1 ERGENE HA VZASINDA ~EHiRLER VE ~EHiRLE~ME Siiheyla BALeI AKOV A' Tiirkiye'nin kuzey battsmda, Mannara BOlgesinin Avrupa kltasmda kalan topraklan iizerinde yer alan, kuzeyden Istranca Daglan, giineyden Koru, Ganos ve Tekir Daglannm meydana getirdigi anzah ve nispeten yiiksek daglaf ve yaylalarla yevrili Ergene HavzaSI Yunanistan ile Bulgaristan smlflnm yakmmda bulunmaktadlr. Arazinin hemen hemen tamammm diiz ve diize yakm egimlere sahip olmasl, topragm derin ve verimli olmasl, bolgede yok sert kl~ ~artlanmn goriilmemesi, akarsulann Havza'da bir ag gibi yer almasl, yer altt suyu baklmmdan da elveri~li ~artlar gostennesi, dl~ ve iy pazara yakmhk, ula~lm imkanlanmn iyi olmasl tanmsal faaliyetler, sanayi faaliyetleri ve dolaylslyla yerle~me iyin biiyiik avantaj olu~tunnaktadlr. Ergene Havzasl'nda yerle~me tarihi oldukya eskilere inmektedir. Bolgedeki ~ehirler biryok uygarhgm etkisi altmda kalml~tir. Bolgedeki h6yiiklerin varhgl yerle~menin tarih oncesine kadar indiginin kamtldlr. ~ehir dedigimiz zaman, ~ehre has hayat tarzmm geli~tigi, fonksiyonlann ye~itlendigi, belli bir niifus biiyiikliigiine ula~ml~, yevredeki yerle~meleri ekonomik, sosyal ve kiiltiirel ayldan etkileyen yerle~meler akla gelmektedir. Ergene Havzasl'nda bu ozelikleri gosteren yerle~meler smlrh olup, her biri tek ba~ma soz konusu ozellikleri ta~lmamaktadlr. Bu yah~mada yerle~melerin ~ehirkif aynmmda idari manada ~ehir klstasl kullamlml~tir. Ancak ~unu ifade etmek miimkiindiir ki, Tiirkiye genelinde oldugu gibi Ergene Havzasl'nda da ~ehir olarak nitelenen biryok yerle~mede ~ehre has hayat tarzl goriilmemekte, tablo loda da goriildiigii iizere biiyiik bir klsmmda ziraatla ugra~an niifus onemli yer tutmakta, zirai karakter aglr basmaktadlr. Kofyaz, Pehlivankoy, ipsala ve Lalapa~a'YI bunlara omek gosterebiliriz. Niifus miktanmn da yok fazla olmadlgl bu yerle~melerde ~ehre has hayat tarzl nispeten goriilmekte, yevrelerindeki yerle~melere gore fonksiyonlan biraz daha fazla ye~itlenmi~ bulunmakta ve yevrelerindeki yerle~melerin merkezi konumunda bulunmaktadlrlar. Bu sebeple ~ehir yerle~meleri - mekansal kullamm ili~kisinde yok fazla ye~itlilik gostenneyen, benzer ozelliklere sahip bir tablo ortaya Ylkmaktadlr. D09. Dr., Istanbul Oniversitesi Edebiyat Faknltesi Co~rafYa Botomo.

2 30 N oj >C) < c z.- ~ w oj w ::IE z w o 0( i I \ N z w o I, L w oj ~ w z w C) ~ w

3 Biilgede ::;ehirlerin DagIilml Bolgedeki ~ehirierin dagtilmma baktiglmlzda yukanda da ifade edildigi iizere bolgeye ozgu cografi ozelliklerin \'Ok I'e~itli ekonomik faaliyetlerin siirdgrulmesinde, yerle~melerin daglh~mda ve geli~iminde etkileri son derece al'lktlf. Akarsu boylan, akarsulann birie~tigi kav~ak noktalan, deniz ve gol klyllan tarihin her doneminde yerie~ilmi~, kurulu~ yeri olarak yerle~meler tarafmdan tercih edilmi~lerdir. Genelde iilkemizde oldugu gibi, havza da da bunu gormek miimkiindiir. Y erie~me haritasmda da gordiigiimiiz iizere Kofl'az, Klrklareli, Pmarhisar, Vize, Saray, <;erkezkoy Istranca daghk kutlesinin eteklerinde dag ile ovanm birle~tigi hat Uzerinde yer almaktadlr. Eski tarihi bir yol olan istanbul-edime yolu da bu hat boyunca uzanmaktadlr. <;orlu, LUieburgaz, Babaeski ~ehirleri de hem bir akarsu yam ve kav~agmda, aym zamanda Asya kltasml A vrupa kltasma baglayan havzanm ortasmdan gel'en yol iizerinde yer almaktadlriar. Keza diger ~ehirier de hem bir akarsu yakim veya kav~agmda hem de diger onemli ula~lm hatlarmda yer almaktadlriar. Ergene Havzasmda nufusun daglh~1 duzenli degildir. Dogal ~artlar kuzey ve giineyde gel'i~ ozellikleri gostererek nufusun daglh~mda etkili olmakla beraber, be~eri ~artlarm etkisi de I'ok belirgindir. Gel'i~ sahalarmda topograrya ~artlarl I'ok olumsuz ~artlar gostermemekle beraber havzanm orta kesimlerinin daha elveri~li ~artlar gostermesi yerle~melerin havzanm il' kesimlerinde yogunla~masmda ve I'qitlenmesinde etkili olmu~tur. Be~eri ~artlar itibariyle baktiglmlzda nufusun daglhmmda en etkili olumsuz fakt6r smlr sahalannda gorulen sosyo-ekonomik etkilerdir. Sahada, slmriarda yer alan ~ehirlerde, slmriarm degi~imiyle ve Ulkenin sava~ tehdidi altmda kaldlgl donemlerde niifusta buyuk degi~meler meydana gelmi~tir. ipsala, Kofl'az, Klrklareli ~ehirieri bunun il'in iyi birer omektir. Bu etkiler nufusun dagdlmmda ve ~ehirle~mede etkili olmu~tur. SmlrIarda yer alan ~ehirier ekonomik sosyal gul'lerini kaybetmi~lerdir. HinterIant sahalarml hatta umlandlarml kaybetmi~ler, tekrar yeni hayat sahalan olu~turmaga l'alt~ml~lar, mevcut dogal ve be~eri ~artlar dogrultusunda hayat sahalanm olu~turduklannda niifus geli~imini de ya~aml~lar, aksi taktirde nufuslan duragan hale gelmi~ veya gittikl'e nufus kaybetmi~lerdir. Smlr ve smlra yakm ~ehirierde, sanayi faaliyetierinin gerl'ek anlamda olu~amadlgl, ~ehirle~menin geli~emedigi, nufus artl~mm aksine buralardan, bolgede sanayile~menin hlzlandlgl yerle~melere bir nufus aklmmm oldugu gorulmektedir. Sanayile~menin hlzlt bir ~ekilde gerl'ekle~tigi yerie~melerde nufus yogunlugu I'ok hlzh artml~, nufus basklsl ortaya I'lkml~tlr. 31

4 32 Ozellikle <;:orlu, <;:erkezkoy, Liileburgaz ve Babaeski'nin bat! ile doguyu birbirine baglayan onemli ula~lm akslannda yer almasl, sanayi ve ticaretin bu alanlarda daha fazla geli~me potansiyeli bulmalan niifusun geli~me ve yekim merkezleri olmalanm hazlrlaml~tlr. Niifus HareketIeri, Degi~imi, ~ehirler ve ~ehirle~me Uzerine EtIdleri y erle~me tarihi oldukya eskilere inen sahamn niifusu bolge ve yevresinde ya~anan tarihi olaylar dogrultusunda bazl donemler artml~, bazl donemler azalml~; niifus ozellikleri degi~iklikler gostermi~tir niifus saylm sonuylanna gore havzada ki~i y~amakta olup, ~ehir niifusu ki~idir yill niifus saylm sonuylanm bir tarafa blrakacak olursak ~ehir niifusunda her donemde biiyiik artl~lar gorlilmli~tlir. Ergene Havzasl genelinde gorlilen nufus artl~mda etkili olan fakt6rler etkilerini ~ehir nufusu iizerinde daha fazla gostermi~lerdir. Tlirkiye'ye ve 6zellikle havzanm da iyinde oldugu Trakya'ya olan goy hareketleri yok eski tarihlere inmektedir. Ozellikle TUrkiye Cumhuriyetin kurulu~u ve yeni smlrlann olu~maslyla Balkan iilkelerinde ya~ayan yok saylda yurtta~lmlz Balkanlarda ya~anan biryok olay sonucu lilkemize goy etmi~tir. Y a~anan sava~lar ve sonrasmdaki geli~meler yok sayldaki yurtta~lmlzm TUrkiye'ye yonelik g6ylerinin devamml tewik etmi~tir. Ulkemize olan bu goy hareketlerinde, sahanm smlrda yer almasl, sosyo-kiilhirel ayldan goymenlerin geldikleri yerlerle benzer 6zellikler ta~lmasl gibi etkenler goymen nufusun yogunlugunun burada yerle~mesinde etkili olmu~tur. diger taraftan bolgenin iilkemizin batl slmrmda yer almasl, lilkemiz savunmasml saglamak maksadlyla konu~lanan birliklerin bu sahada yerle~mesini, yogunla~masml gerekli kllml~t!r. Asker nufusun bolge nufusu iyindeki ve ~ehirle~medeki yeri oldukya onemlidir. Tablo 1: Ergene Havzasmda Yillar itibariyle $ehirntifusunun Degi~imi ;woo ehirnufusu ToptBllI ]

5 33 Tablo 2: Ergene Havzasmda Y dlar itibariyle $ehir NUfusunun Degj~imi ii~e Ktrklare!i Babaeski Kof~ LOleburgaz PehlivankOy Pmarhisar Vize Havsa ipsala Lalap%I Silleoglu UzunkOprii CerkezkOy Corlu Hayrabo1u Malkara Muralh Q Saray Toplam IL Dlinya sava mm ortaya ylkl lyla Tlirkiye sava a fiilen kahlmamakla birlikte askeri, ekonomik ve sosyal ayldan Tlirkiye'de sava tan etkilenmi, erkek nlifusun onemli bir klsml askere ahnml, Tlirkiye genelinde bir onceki doneme gore oldukya dti lik olan nlifus artl hlzl havzada daha da dli lik olmu tur. Bulgaristan ve Yunanistan ile olan smlfln bolgemizde yer almasl sebebiyle bir smlr bolgesi olan havza' da sava m tilke genelinde ntifus lizerindeki etkileri daha kuvvetli hissedilmi, ntifusun onemli bir klsml Anadolu' ya goy etmi, goye bagh olarak bir ntifus kaybl gortilmli tlir. Havza genelinde nlifusun artl mda etkili olan IL Dlinya sava mm askeri, ekonomik ve sosyal etkileri ehir nlifusu tizerinde daha etkili olmu Ylllan arasmda Yllhk nlifus artl hlzl %0-703 olarak geryekle mi tir Ylllan arasmda da ehir nlifusundaki artl fazla olmaml~tlr Yllmda olan ntifus, 1950 Yllmda ancak ye Ylkml tlr. Olumsuz etkiler ~ehir nlifusunu etkisi altmda tutmaya devam etmi~tir doneminde nufus artl hlzmm sava~m etkisinden slynldlgl ve yine artl a geytigi gortilmektedir. Bolgedeki

6 34 dogal nufus artl~ hlzi yam slra Anadolu'ya g09 eden nufus evlerine donmu~ ve tekrar Balkanlardan yoreye olan gol'lerle nufus artml~tlr sonrasmda ~ehirlerde nufus artl~l hlzh bir surece girmi~tir. $ehir nufusunun artl~mda ve ~ehirle~mede yukanda sozunu ettigimiz Balkan Ulkelerinden gol' eden nufusun katktlan buyuktur Ylhnda Bulgaristan'dan yakla~lk ki~i Ulkemize gol' etmi~tir. 1945' de Yugoslavya'da rejim degi~imiyle Ulkemize olan gol'ler hlzlanml~tlr. Yunanistan'dan da giil'ler olmu~tur doneminde de ozellikle gol'lerin etkisiyle nufus artl~ hlzi fazlala~ml~tlr. GUnUmUze degin de dalgalanmalar gorulmekle birlikte nufus artl~l devam etmi~tir. Gol' olgusu diineminde de kendini belirgin olarak gostermi~, Bulgaristan'dan yakla~lk ki~i Ulkemize gol' etmi~tir. Niifus artl~mda etkili olan diger iinemli faktiir TUrkiye genelinde ya~anan kalkmma hamleleri ve klrlardan ~ehirlere Grafik Ergene Havzaslnda $ehir, Klr ve Toplam NOfusun Yillara Gore Delii~imi :;;ehir -Kif -Toplam t ~ r~--+ r~--+ r~--+_-+--r_~_1 yonelen nufustur. Ergene Havzasmda da yurt dl~mdan olan gol'lere ilave olarak havza il'inde de bir nufus hareketi olmu~, nufus klrlardan ~ehir1ere yonelmi~, ~ehirlerde yeni yeni mahalleler kurulmu~tur. Bu tarihten itibaren havzada nufusu hareketlendiren yeni bir olgu ortaya I'lkml~ttr. Bu surei' 1970 sonrasmda Ktrklareli, Edirne ve <;:erkezkoy'un kalkmmada oncelikii yiireler listesine ahnmasl ve sanayiinin geli~mesiyle hlzlanml~tlr sanayile me hareketiyle havza gol' almaya ba laml~tlr tarihleri arasmda Edirne, tarihleri arasmda Klrklareli, tarihleri arasmda <;:erkezkoy kalkmmada iinceiikli yiireler arasmda yer alml~- biiylece sanayile~me hareketinde onem1i bir dinamik olarak bazl te~viklerden yararlanma imkanlannm ve sanayile meyi

7 35 kolayla~tlran imkanlann saglanmaslyla, havzada sanayile~me hareketlenmi~tir. Tablo 2 de de goruldiigii iizere Liileburgaz, <;orlu ve <;erkezkoy'de niifus arti~i yok fazladlr. Tablo 3: Ergene Havzasmda Yililk NOfus Artl~1 (%0) () ~~bir Ufusu 68,50-70,33 2,61 59,44 45,45 30,22 26,50 27,85 26,91 31,39 26,67 29,66 Ir Niifusu 39,25-26,38 19,48 22,84-2,35 7,01-7,62-2,65 13,01-1,17-4,96-9,87 opjam 46,41-36,84 15,91 30,89 9,99 13,82 3,44 8,35 18,38 12,32 9,39 10,21. Dogum Yerine Gore niifusu degerjendirdigimizde, istatistik verilerin yetersizligi sebebiyle il bazmda degerler kullallilmi~ olmakla birlikte, degerlendirmelerde biiyiik sapmalar gostermeyecektir. Bolgede, bolge di~i dogumlularm miktan oldukya onemlidir. Bolge di~i dogumlu ki~inin ini istanbul dogumlular, ini diger illerde doganlar, iinii de yurt di~mda doganlar olu~turmaktadlr. Yurt di~mda dogan niifus iyinde Balkan iilkelerinden iilkemize gelenler onemli bir yere sahiptir. Ozellikle Bulgaristan dogumlular, Tekirdag smlrlan iyinde, yurt di~i dogumlu ki~inin iinli, Klrklareli'nde, ki~inin linii, Edirne'de, ki~inin 9553 Unii olu~turmaktadlr. Soz konusu bu ntifus ozeliikle 1950 sonrasmda gelen goymenleri yansltir. Gliniimiizdeki degeriere gore yurt di~i dogumlular % 8 gibi bir orana sahip olmakla birlikte geymi~ ku~aklarda bu deger % 80 leri a~maktadlr. Havza iyi niifus hareketierinde Tekirdag ki~i i1e en fazla niifus yeken ii olmu~, bunu I3 300 ki~i ile Klrklareli, II 351 ki~i i1e Edirne izlemi~tir. Tablo 4'de de goriildiigii iizere havzada diger iiierde doganlar ve ozeilikle istanbul dogumlular da onemli bir yer tutar. Soz konusu bu nufus ozeliikle havzadaki sanayile~me hareketieriyle artmi~ ve olu~mu~tur. istanbul'daki biryok sanayi kurulu~unun sahaya ozeliikle <;erkezkoy- <;oriu ve Liileburgaz'a ta~mmasi bu tesislerde yah~an nufusun onemli bir kismmi da buraya yekmi~tir. TUrkiye'de iller arasi net goy buyiiklugiine gore iiierin siralalli~mi inceledigimizde doneminde Edirne be~inci sirada, Tekirdag 18. sirada, Klrklareli 21. sirada yer almakta, doneminde Tekirdag 10. siraya yukselmekte, Klrklareli 24. siraya, Edirne otuzuncu maya inmektedir.

8 donemin de de Tekirdag'm on birinci Slfaya yilkseldigi, Klrklareli'nin yirmi dokuzuncu slraya indigi, Edirne'nin de otuz birinci Slfaya indigi goriilmektedir doneminde goy alan illerin ba mda gelen, 69 ile verdiginden yok daha fazla goy alan istanbul iii, Tekirdag'a aldlgmdan daha yok goy vermi tir. 2 Bu oldukya dikkat yekicidir. Ozellikle ba~ta <;orlu ve <;erkezkoy' olmak ilzere bolgede sanayile~me hareketlerinin nilfus hareketlerine yanslmasldlr. Edirne ve Klrklareli ise goy alan bir bolgede yer almakla birlikte net goy oranlan negatiftir. Tablo 4: Ergene Havzasmda iller itibariyle Dogum Yerine G6re NUfus Do~um Yeri Havza i'ti istanbul Yurt Diger iller Ktrklareli Tekirdag IEdime Klrklareli Edime Tekirdag Ktrklareli Edirne Tekirdag Ktrklareli Edirne Tekirdag \ Toplam DI~I Havza geneline baktiglmlzda biltiln ~ehirlerdeki nilfus geli~imi, degi~imi ve ~ehirle~me aym ohnaml~hr. Genel olarak az yocukluluk egiliminin hakim oldugu Ergene Havzasl ehirlerinde dogal nilfus artl 1 fazla degildir. Soz konusu niifus dalgalanmalan bir smlr bolgesi oimasl sebebiyle askerin varhgl ve zaman zaman yekilmesi, goymen niifusun geli~i ve sanayile me hareketleriyle paralel olarak geryekle~mi tir. Mesela ispala'da 1935 Ylhnda yakla lk 2241 olan niifus 2000 Ylh itibanyla 8471 dir. 65 Yllda yakla lk dort katl artl~ gostermi tir Aym donemler iyin Liileburgaz'a bakhglmlzda 1935 Yllmda olan niifus 2000 Yllmda ye ula ml~tir. Yani yakla lk 7 katma ula ml tir. <;erkezkoy'de aym donemler arasmda artl %967, <;orlu'da % 1197 yani 12 kat, Murath'da Kocaman, T., ''Ttirkiye'de it; GOyler, iller Arast ve Kif - Kent goyjeri ve GOy Edenlerin Nitelikleri ( )", Tilrkiye'de Tanmsal Yapi ve istihdam, s. 86, Ek Tabla 3'ten yararlantlml~ur. A.g.e. Ek Tabla 5 ve 6 dan yararlamlml~tlr.

9 %392, Vize'de %69 duro Smlra yakm ~ehirlerde ve ula~lm agma fazla yakm olmayan ~ehirlerde nufus artl~l daha az, ozellikle 1970 sonrasmda sanayi faaliyetlerinin artl~ gosterdigi ~ehirlerde nlifus artl~l yok fazladlr. Bu ~ehirler havza dl~mdan nlifus yektikleri gibi havza iyindeki diger fazla geli~memi~ ~ehirlerden ve ozellikle klrlardan yok saylda nlifus yekmi~lerdir. 37 Tabl.5: Ergene Havzasmda Belli B~h ~ehirlerde Yllhk NOfus Art!!! (%0) \Klrklareli 86,73-160,98 2,00 54,29 11,19 40,99 20,25 38,57 17,44 23,79 10,19 12,48 lbabaeski 169,63-142,96 15,02 110,86 7,94 36,05 10,87 30,76 ti,98 22,36 23,52-2,1l iueburgaz 41,07-26,87 3,02 75,28 40,62 27,57 16,02 30,57 19,33 39,22 37,54 41,64 psala -4,79 58,47-18,50 169, ,59 62,80-54,57 83,90-47,43 23,69-10,04!uZtlnkoplil 71,12-67,85 47,40 48,10 32,44 20,87 28,41 29,29 6,33 39,02 5,03 6,99 Ferkezkoy 193,06-12,07-187,18-12,81 75,53-4,12 45,03 46,43 85,26 65,41 51,00 63,05 torlu 72,84-62,95-18,04 80, ,49 32,71 45,19 31,95 45,47 46,78 64,68 im,lk"" -26, ,51 22,38 67,61 27,85 39,42 18,79 13,77 39,52 14,22 20,19 ~aray 74,20-52,66 19,34 8,51 56,27 30,48 39,31 17,15 41,70 31,62 19,43 23,74 Ergene Havzasmda yer alan ~ehirler nlifus itibanyla, nlifus bliylikllikleri fazla olmayan ~ehirlerdir nufus saylml sonuylanna gore nlifusu i a~an ~ehir saylsl 1 olup, bu ~ehir <;:orlu ~ehridir. Nlifus buyilklliklerine gore ~ehirler tabla 6 da gortilmektedir. Nlifusu arasmda olan ~ehir saylsi iki, nilfusu ile arasmda olan ~ehir saylsl dort, nilfusu ile arasmda olan ~ehir saylsl be~, nilfusu 5000 ile arasmda olan ~ehir saylsl liy, 5000 nlifusun altmda kalanlarm saylsl da ilytlir (Tablo 6) Ylhnda ~ehir nlifusunun toplam nlifusa oram %23.1 iken, 2000 Ylhnda %56.30 a ula~ml~ttr. Tabl.6: Niifus Biiyiikliigiine Gore ~ehirler (2000 yil! itibariyle) NOfusu i a~an ~ehirler <;:.r1u Ntifusu araslnda Ktrklareli Merkez, LOleburgaz NOfusu arasmda Babaeski, UzunkoprO, <;erkezkoy, Malkara Ntifusu arasmda Pmarhisar, Vize, Hayrabolu, Muratit, Saray Ntifusu arasmda Havsa, ipsaia, Slileoglu Nlifusu in altmda ~ehirler Kof,az, Lalapa!a, Pehlivankoy

10 38 Niifus biiyiikliigii itibariyle <;:orlu ~ehri ilk mayi almakta, <;:orlu'yu slraslyla Liileburgaz, Klrklareli, <;:erkezkoy, Uzunkoprii, Babaeski, Malkara, Hayrabolu, Murath, Saray, Pmarhisar, Vize, ipsala, Havsa, Siileaglu, Pehlivankoy, Lalapa~a, Kofyaz izlemektedir. il merkezi olan Klrklareli'nin niifus degerlerinde kendi iyinde artl~ goriilmekle birlikte, Ergene Havzasl'nda yer alan diger bazl ~ehirlere gore ~ehirsel geli~imi ve niifus geli~imi daha yava~ almu~tur. Ozellikle idari olarak kendine bagh alan Liileburgaz ~ehrinde gerek ~ehirsel geli~me, gerekse niifus artl~1 yok daha fazla olmu~tur. Havzada ilyelere gore ~ehir ve klr niifusunun oranlanna bakacak olursak havzada niifusun % 56.30'u ~ehirlerde, % 43.69'u klrlarda ya~amaktadlr. Tiirkiye geneliyle kar~jla~tlflldlgmda klr niifusu ara~tlrma sahasmda yok daha yiiksektir (Tiirkiye'de niifusun % 34.96'sl klrlarda, %65'i ~ehirlerde). ilyelere gore ~ehir niifusunun klr niifusuna oram tabla 7 de goriilmektedir. Tablo 7: ilyelere Gore ~ehir Nufusunun Kif NOfusuna Cram ~ehir Nilr"s" ( % ) Klr Nilr"s" ( % ) Tiirkiye Ergene Havzasl Klrklareli Merkez Babaeski Kof<;az LUleburgaz PehlivankBy Pmarhisar Vize Saray 42, Havsa ipsala Lalapa,a Siilogl" Uzunkopru (:erkezkoy Gorlu Hayrabolu Malkara Murath

11 Tablo 7'de de goruldugu i1zere ~ehir nufusu altt i1yede yuzde ellinin Uzerinde, yedi i1yede de yuzde elli civarmdadlr. ~ehir nufusunun oldukya yuksek oldugu ilyeler ozellikle Klrklareli Merkez, LUleburgaz, <;orlu ve Muratll dlr. Soz konusu merkezler klrdan ~ehre goyler ve dl~ardan goylerle yok saylda nufusu kendilerine yekmi~lerdir. Sanayile~me hareketinin nufus Uzerine etkilerini gormek mumkundur. Havzada ya~ayan nufusu kesin yizgilerle klr ve ~ehir nufusu olarak aylrmak da pratikte oldukya guytlir. Klrlarda ya~ayan nufusun onemli bir klsml ~ehirlerde mulk edinmi~tir. Ve bir ayagl ~ehirlerdedir. Aym ~ekilde ~ehirde ya~ayan nufusun onemli bir klsml da koylerinde topraklan mevcut olup ekonomik olarak klrsal alanla baghhk gostennektedir. Ve soz konusu ~ehirlerin onemli bir klsml klrsal karakter ta~lmakta olup, ~ehre has hayat tarzmm hakim oldugu geryek bir ~ehir huviyetinden uzaktlr. 39 Faal NUfusun Ekonomik Faaliyet Kollarma Gore Daglh~l Faal nilfusun ekonomik faaliyet kollanna gore dagtllml bize ~ehirlerin fonksiyonel yaplsl ve ~ehirle~mesi hakkmda bilgi vennektedir. Ergene havzasmda ~ehirler olyeginde nufusu ekonomik faaliyetlere daglh~l itibariyle inceledigimizde tabla 8 de de goruldugu iizere zirai nufusun onemli yer tuttugunu gonnekteyiz. NUfusunun % 20 - % 42 sinin zirai faaliyetlerde bulundugu ~ehirler Kofyaz, ipsala, Lalapa~a ve Pehlivankoy, niifusunun %10- %20 sinin zirai faaliyetlerde bulundugu ~ehirler Vize, Muratll, Havsa, Hayrabolu, Uzunkoprli, Malkara, nufusunun % 1 - %10 unun zirai faaliyetlerde bulundugu ~ehirler <;erkezkoy, <;orlu, Klrklareli Merkez iiye, Babaeski, LUleburgaz, Pmarhisar, Saray, SUleoglu'dur. Havzada ki ~ehirlerin yogu klrsal karakterlidir. Klr ve ~ehir arasmda baglar kuvvetli olup, ~ehirlerde ya~ayan nufusun onemli biiliimunun geyimi klrsal alandan saglanmaktadlr. Degi~en ekonomik, sosyal ve kuiturel ~artlar bireylere imkanlar dahilinde birkay rolu birden yukleyebilmektedir. Ogrenci ~ehirde okula giderken, ayni zamanda koyunde zirai faaliyetlerde bulunmakta, ~ehirde esnaf olan bir ki~i ayni zamanda koyunde ziraat yapmakta, ~ehirde fabrikada i yi olarak yah an bir ki i ~artlar dogrultusunda klrdaki faaliyetlerini surdunnekte, klrlarla bagml koparmamaktadlr. Ulkemizde artlar dogrultusunda mulk edinmenin, ~ehirlerde ya~amamn cazibesi ara~ttnna sahasmda da nufusun onemli bir klsmml klr ve ~ehirde, her iki yerde de yerle meye yoneltmi tir. ~ehirler genelde yevresinin pazarl konumunda dlr. 0 sebeple toptan ve perakende ticaret de onemlidir. F.4

12 40 Ancak Ergene Havzasmm onemli pazarmm da istanbul oldugu onemli bir geryektir. Tablo 8: Ergene Havzasmdaki $ehirlerde Zirai FaaJiyetle ilgilenen Faal NUfusun PaYI Zirai FaaIiyetie ilgilenen Faal Niifusun PaYI $EHiRLER 0/042 - %20 Kof,az, ipsala, Lalapa~a, Pehlivankoy %20~%lO Vize, Muratll, Havsa, Hayrabolu, UzunkoprU, Malkara %10 dan az GerkezkaY,Gorlu, K.Jrklareli, Babaeski, LUleburgaz, Pmarhisar, Saray, SUleoglu ~ehrin ~ehir hiiviyetinin belirlenmesinde, ~ehirsel ~ehirdeki faal niifusun geryekle~tirdigi faaliyet tlirii oldukya onemlidir. Havzadaki 18 ~ehirden 14 iinde ilk slrada yer alan ekonomik faaliyet yok biiyiik bir boliimiinii asker nufusun olu~turdugu Toplum hizmetleri, sosyal ve ki~isel hizmetlerde garev yapanlar olu~turmakta, diger dart ~ehirde de ikinci slrada yer almaktadlr. imalat sanayiinde yah~anlar, iki ~ehirde ( <;:erkezkay, Murath) ilk slrayl almakta, yedi ~ehirde (Liileburgaz, Pmarhisar, Vize, Havsa, <;:orlu, Saray, Hayrabolu) ikinci slrada, be~ ~ehirde (Klrklareli, Babaeski, Kofyaz, Pehlivankoy, ipsala) iiyiincii slrada, dart ~ehirde (Lalapa~a, Siileoglu, UzunkoprU, Malkara) dorduncii srrada yer almaktadlr. Parekende ve Toptan ticarette, istihdam edilenler iiy ~ehirde ikinci, sekiz ~ehirde iiyiincii slrada, yedi ~ehirde dordiincii slrada yer almaktadlr. Ancak hal a zirai faaliyette bulunanlarm ilk srrada oldugu iki ~ehir (Pehlivankay, ipsala), ikinci slrada oldugu dart ~ehir (Kofyaz, Lalapa~a, Siileoglu, Malkara) iiyiinyii srrada oldugu dart ~ehir, dordiincii slrada oldugu iki ~ehir ve digerleri bulunmaktadlr (Tablo 10). ge!i~iminin tespitinde, Gene! olarak, Sanayile~me hareketleriyle imalat sektiiriindeki istihdam artml~, geli~en sanayii ve niifus, gerek sanayi gerekse ikametgah talebini arttlrml~, baylece in~aat ve baymdlrhk geli~mi~, artan niifusla birlikte perakende ticaret, lokanta ve otellerde yah~anlarm sayilan da artml~tlr. Hizmet sektiirii geli~mi~tir. Smlfiandlrma ilunde in~aat sektiiru belli bir yere gelmi~tir. in~aat sektiirunde yah~anlarm artl~l ~ehirde in~aatlann arttlgml gostermektedir. Mesela Klrklareli'de 1955 yilmda in~aat sektariinde yah~an saylsl 185 iken 1960'da 390'a 1990'da 940'a Ylkml~tIr. Klrklareli onceki danemlerde bir ziraat ~ehri iken, ~ehirde zirai fonksiyon hakim iken, guniimuzde ziraat fonksiyonu smlfiandlrmaya gare altmcl srrada yer almaktadlr Ylhnda zirai faaliyette

13 bulunanlar 2077 ki~i, 1965'de 1033 ki~i iken 1990'da 696 ki~iye du~mu~tur. ~ehir1erde Aktif nufusun iktisadi faaliyetlere gore dagl hmml birkay ~ehrimiz1e omekleyecek olursak; 41 Tablo 9: Ergene Havzasmda AktifNUfusun ~ehir Toplammda iktisadi Faaliyetlere Gore Daglh~l ULASTIRMA MALI TOPLUM KUR '.5.~ -'"'- -"5. 6,0 -"~." ~7 7,9 O,S, 100,0 ~.,,~" ' " ,2 0,0 11,3", 7,0 14,S ',3 3,3 0,7 100,0 ~,r<u 186 J I' F,;;:;=+";;;:5"S+,S,..:0;;;-,Ot.,.; 5'o:';-j"'_-:2 11"",0f >"S-'9+---::~ ,3. 100,0 I-0I<b,,"u " S "I ,5 0,' 20,4 1,4 7,9 15,2 4,1 3,0 41,2 1,0 100,0 41,6 0,0 9,5 0,9 3,5. S,'-.4, ,5,3,''- '00,0 -'72 40,n ' 49 i ,7 O,S 11, 0,5 3,3 7,9 4,4 2,3 62,S 1,0 100,0 ".~ " ,1 0,4 --""- -"0 3"-.11,,-.4,7 2,'-..'0,1 0,,- '00,0 ~"" ", ,2 0,0 23, 0,' 7,S 13,1 6,6 5,6 7,9 I,S' 100,0 ""I "'-.E 13'. -'92.. \32 1"...rr32.." ,S 0, 12,' 0,3 3,9 S,5 3,S ~5 32,9 ~" 10.. ~,.,. n 2 " '62 ~~+28~I,,~'S,..:0~~t~S,~,,'_~0>,,~4f---~~'~ 9+_~I"~'S1-_~"5~~4~'S~~-4--,0~~~'~100,~0 ""'!I' -''' ! ' J ,4 ~O 0,0 1,6 3,4 1, I~ 1,3 0,6 i 100,0 ~",,,,ri ' 75S ,2 0,6 ~+7 * 0,4+_-;,; 66S-,,6+_7.5-17~-If---"" 5,,',',-9+3,,,""'+_20-,,,5-t_--; 11',"-,,0-+'72;'100,0;.1 ~""'koy '009.' "- -'"."- '10456 I,S 0,1 47,9 0,0 10,6 5,S 2, 2~ 28,3 0,5; 100,0 ~"I' i ,1 ',2 27, 0,2 12,3 4,1 3,0 1,0 0,3,100,0 ~~=t~s45~~o+~s84~~~=tj ~-+~83~0-+_~224 ~~227+-~"'~~f---~\3~159~"62~ 1".'"'' 14,2 0,0 14,S 0,4 13,9 3,S 3,7 43,S 0,2.,100, ' I I "'''''' 18,5 3,3 11,4 0,6 7,9 17,1 4,9 3,7 3". 0,2: 100, ' IS. 428 ' "- -'12 -"- l"j'. 13,2 0,0 40,0 0,4 9,0 10,7 5,5 2,9 17,1 1,0 I 100,' ~"'" I ,S 0"-.""- 0,2 S~ 12,'.. 2,2 39,9 0,2 I 100,' r:;erkezkoy ehrinde faal nufusa baktiglmlzda, imalat sanayiinde yah~anlar %47,9'luk payla ilk slrada yer almaktadlr. Bunu slrasiyla %28,26'hk payla toplum hizmetleri, sosyal ve ki~isel hizmetlerde gorev yapanlar, %10,6'hk payla in~aat ve baymdlrhk i~lerinde yah~anlar, %5,78'lik payla perakende ticaret, lokantalar ve otellerde yah~anlar, %2,29'luk payla mali kurumlar,

14 42 sigorta, ta~mmaz mallara ait i~ler ve kurumlarda yah~anlar, %1,81'lik payla ziraatta yah~anlar ve digerleri olu~turmaktadtr. Sanayile~menin etkisiyle ku9uk bir kasaba olan <;erkezkoy'de aktif niifusun faaliyet alanlan tamamen degi~mi~ olup, imalat sanayiinde yah~anlar niifusun yansmt meydana getinnektedir. Htzh sanayile~me ve ~ehirle~meyle birlikte in~aat sektiiriinde de biiyiik geli~me olmu~, ~ehrin faal niifusunun onemli bir ktsmmm yah~ttgt grubu olu~tunnu~tur. Soz konusu geli~meler, perakende ticaret, lokantalar ve otellerde yah~anlarm artt~mda da goriilmektedir. Bu geli~melerle ziraat sektiiriinde 9ah~anlann payt yok gerilemi~tir. Ergene Havzast genelinde yer alan ~ehirler arasmda zirai niifusun en az oldugu ~ehir olarak dikkati yeker. <;erkezkoy'de de askeri niifus fazla olup, imalat sektiiriinde yah~anlann hemen arkasmdan gelmektedir. Liileburgaz ~ehri Ergene Havzast'ndaki diger ~ehirler gibi daha onceleri kuyiik bir ziraat ~ehri iken, asker niifusun gelmesiyle, ~ehirdeki diger i~ kollan geli~mi~, fonksiyonlar ye~itlenmi~tir. 1970'li ytllarda da, daha once tek tiik var olan sanayi tesislerinin artt~tyla da ~ehrin kimligi htzh bir degi~ime ugramt~ttr. Faal niifus gruplamasmda imalat sanayiinde yah~anlar ikinci strada yer almaktadtr. Dyiincii strada perakende, toplu ticaret, lokantalar ve otellerde yah~anlar, dordiincii strada in~aat ve baymdtrhk i~lerinde yah~anlar yer almaktadtr. ilk stralarda yer alan faaliyetlerdeki artt~lar (asker nufusun varhgt, sanayinin artt~t, bunlara bagh olarak niifusun artt~t ve dolaytstyla perakende, toptan ticaretin artt~t) in~aat sektiiriinii koriiklemi~tir. Ziraai faaliyetlerde yah~anlar be~inci strada yer almakta ve bunu digerleri izlemektedir. ~ehirier ve ~ehir1e~mede Etkili Bir Faktor OIarak "Sanayi FaaIiyet1eri" Ergene havzasmda sanayi faaliyetlerinin geli~mesini temelde iki devre. olarak almak miimkiindiir. ilk devreye ~oyle bir baktlacak olursa, Cumhuriyetin ilk ytllarmda genel olarak i~letmelerin kiiyiik i~letme ~eklinde oldugu goriiliir. Un degirmenleri, yag i~leme tesisleri, piriny i~leme tesisleri gibi. DIke genelinde goriilen sanayi hamlelerinde, olu~turulan sanayi planlannda (1934 Birinci sanayi plant, 1937 ikinci sanayi plant) Ergene Havzasmda geryekle~tirilmek iizere yatmmlar onerilmi~tir. Sahada ilk onemii yatmm, devlet destegi ve ozel kesim tarafmdan geryekle~tirilen Alpullu $eker Fabrikastdtr. Bolgede yeti~tirilen ~eker pancarmt i~leyecek olan Alpullu $eker Fabrikast 1926 ythnda i~letmeye aytlmt~ttr. 1970'lere kadar Ergene Havzasmda sanayi faaliyetleri oldukya yava~ bir ~ekilde geli~mi~, genelde kiiyiik i~letmeler ~eklinde yer almt~,

15 43 boige sanayi iiretiminin onemii bir onemii yer tutan en onemli tesisler <;imento Fabrikasl oimu tur. klsmml oiu turan, boige ekonomisinde AlpuIIu ~eker Fabrikasl ve Pmarhisar Tablo 10: Faal Ntifusun iktisadi Faaliyet Koluna Gore Siralandlgi ~ehirler ve ~ehir SaYlsl iktisadi Faaliyet Kolu :)ehir SaVISI :)ehirler Toplum Hizmetleri, Sosyal ve Ki~isel Hizmetler'de I ('ail<;:anlarm Klcklareli, Babaeski, Kofyaz, Loleburgaz, Pmarhisar, Vize, I. Suada Yeraldlg;1!)ehirler 14 Saray Havsa, Lalap~a. Saieoglu, UzunkOprO, <;or1u, Hav~abolu, Malkara 2. Sicada Yeraldlgl,sehieler 4 PehlivankOy, tpsa1a. <;erkezk6y,murath imalat Sanayinde C;ah~anlarm I. Suada YeraldlgJ!)ehirler 2 <;erkezkoy,muratit 2. Sirada Yeraldlgl.sehirler 7 Loleburgaz, Pmarhisar, Vize, Havsa, <;or1u, Hayrabolu, Sarav 3. Suada Yeraldlg,l$ehirier 5 Kuklareli, Babaeski, Kofyaz, PehHvankOy,lpsaia 4. Snada Yeraldlgl Sehirler 4 Lalapa~a, Soleoglu, UzunkOprU, Malkara Toptan ve Perakende Ticaret, ~~kanta ve Oteller de ah_.. anlarm 2. Slfada Yeraldl~1 Sehirler 3 Klfklareli, Babaeski, UzunkOprll 3. Slrada Yeraldl~1 Sehirler 8 LOleburgaz, Pmarhisar, Vize, Lalap~a,Soleo~lu, Malkara, Sarav 4. Sirada Yeraldl~1 Sehirler 7 Kof~az, PehlivankOy, Havsa, ipsala, yerkezkoy, Ha~abolu, Murath jn~aat'da ~ah~anlann 3. Sirada Yeraldlgl Sehirler 1 <;erkezkoy <;orlu, 4. Slfada Yeraldl~1 Sehirler 5 Klfklareli, Babaeski, Loleburgaz, <;orlu, Saray 5. Sirada Yeraldlgl Sehirler 8 Pmarhisar, Havsa, ipsala, SOleoglu, UzunkOprU, Hayrabolu, Malkara, Murath 6. Slrada Yeraldlgl Sehirler 2 Vize, Lalap~a 8. Slfada Yeraldl~1 Sehirler 1 Kof,az, Ziraat, A VC~I~; OrmancIllk, Bahk" lhkda ahsanlann 1. Sirada Yeraldlgl Sehirler 2 PehlivankOy, tpsala 2. Slfada Yeraldlgl Sehirler 4 Kof~az, Lalapa~a, Suleoglu, Malkara 3. Sirada Yeraldlgt Sehirler 4 Havsa,UzunkOprO, Hayrabolu, Murath 4. Strada Yeraldlgl Sehirler 2 Pmarhisar, Vize 5. Slfada Yeraldlgl Sehirler 2 LOieburgaz, Saray 6. Slrada Yeraldlgt Sehirler 3 Klrkiareli, Babaeski, <;orlu 7. SJrada Yeraldlgl Sehirler 1 <;erkezkoy

16 44 ikinci devre olarak belirtebilecegimiz 1970 sonrasmda bolgede sanayi faaliyetlerinde bir hareketlenme goriilmektedir. Bu hareketlenmede en onemli etken bolge illerinin kalkmmada oncelikli yoreler listesine ahnmalan ve bazt te~viklerden yararlanma imkanlanmn olu~turulmastdtr. Nitekim tarihleri arasmda Edirne, tarihleri arasmda Ktrklareli, tarihleri arasmda <;::erkezkoy kalkmmada oncelikli yoreler listesinde yer almt~lardtr. Ozellikle 1970 den sonra sanayi tesislerinin, mekamn kullamml, ~ehirler ve ~ehirle~me iizerindeki etkileri olduk9a onem ta~tmaktadtr. Ergene havzasmda sanayinin kurulu~unda belirleyici fakwrlerden hammadde olduk9a onemli iken, 1970 ler sonrasmda diger fakwrler de belirleyici rol oynamt~lar, diger kurulu~ ~artlanmn uygunlugu, tekstil-dokuma ve deri sanayinin sahada geli~mesinde etkili olmu~tur. istanbul' da sanayile~me faaliyetlerinin giin ge9tikge artmasl, buna bagh olarak olduk9a hlzh niifus artt~mm goriilmesi, 9arplk bir ~ekilde ikamet alanlarmm geli~mesi ve bunlara dayah olarak ortaya 9tkan bir 90k problem, bu problemleri 90zmek, yeni problemlerin olu~maslm engellemek maksadt yeni bir taklm politikalarm iiretilmesini gerekli ktlmt~, olu~turulan alternatifler arasmda, soz konusu sanayi ve gii91ii rekabetin farkh alanlara kaydtnlmast hedeflenmi~ ve dolaytslyla istanbul'a olduk9a yakm ve uluslararasl diger ula~tm aglan ile de desteklenen ve 90k ge~itli avantajlann sunuldugu sahalar olarak, oncelikle <;::erkezkoy- <;::orlu -Liileburgaz gevresi ozellikle dokuma ve deri sanayinin yeni kurulu~ alanlanm olu~turmu~tur. Bunlardan biri de, istanbul' da kurulabilecek yeni sanayi tesislerinin kurulmasmt temin etmek, boylece biraz olsun niifusu bu alanlara gekmek, 0 bolgede de planh gekim bolgesi olu~turmak maksadlyla <;::erkezkoy ilgesinin sanayile~meye a9tlmasldtr. Boylece bir yandan istanbul'da yer alan bir 90k sanayi tesisi tamamen bolgeye ta~mml~, yada ek tesislerini bolgede kurmu~, diger yandan yeni sanayi tesisleri kurulmu~tur. Bolgede tesis edilen sanayi tesisleri ile birlikte ortaya 9tkan, geli~en planh ve planslz yerle~me, mekansal bir degi~imi de beraberinde getirmi~tir. <;::erkezkoy'de sanayinin yogunla~tlgt yer <;::erkezkoy Organize Sanayi Bolgesidir. istanbul'a olduk9a yakm olan bu alanda olu~turulan organize sanayi bolgesinin dt~mda, sanayi tesisleri, <;::erkezkoy-<;::orlu, <;::erkezkoy-saray hattl ba~ta olmak iizere ula lm agl gevresinde verimli tanm arazileri iizerinde kurulmu tur. Ozellikle Edirne'nin, Ktrklareli'nin ve <;::erkezkoy' iin kalkmmada oncelikli yoreler listesinde yer almast bu sanayi sekwriiniin yorede kurulu unu te vik etmi tir. Merkezi istanbul'da yer alan bir 90k sanayi burada da tesisler kurmu lardtr.

17 Yukanda sozu edilen etkenler dl~mda <;:orlu'dan Ergene nehrinin bir kolu olan <;:orlu deresinin geymesi, <;:orlu ve yevresinde besin sanayinin dl~mda hammadde ile yok yakm ili~kisi olmayan yok ye~itli sanayilerin, ozellikle tekstil-konfeksiyon ve deri sanayinin oldukya geli~mesine ve yogunl~masma sebep olmu~tur. <;:orlu ve yevresinde sanayinin kurulu~u yok eski tarihlere inmekle birlikte (1936), geli~me ve yogunlugun art\~1 1980'lerden sonra gorulmektedir. ileri teknolojilere sahip tekstil ve deri fabrikalannm yam Slra, <;:orlu deresi yevresinde Kazhye~me'nin eski tabakhaneleri de yer almaktadlr. Bu mevkide kuyuk imalathanelerin yam slra buyuk kurulu~lar da yer almaktadlr. LUleburgaz'da da sanayi faaliyetleri genellikle E-S ve TEM yevresinde verimli topraklar Uzerinde herhangi bir plan ve projeden uzak, dagmlk olarak yer almaktadlr. Burada da gunumuzde tekstil ve konfeksiyon sanayi glda sektoru ile ba~a ba~ gitmektedir. Sanayinin bu kadar ye~itlenmesinde, LUleburgaz'm onemli iki arter Uzerinde yer almasl, pazarlara yakmhgl ve ozellikle Klrklareli'nin tarihleri arasmda kalkmmada oncelikli yoreler listesinde yer almasl oldukya etkili olmu~, sanayi faaliyetlerini kendine yekmi~tir. ilyede sanayi faaliyetlerinin artl~l, yerle~me Uzerinde de kendini oldukya fazla hissettirmi~, bolgede nufus artml~, sanayi verimli topraklardan alan kazamrken, diger taraftan yerle~me de slmrlanm geni~letmi~ ve yerle~me iyin siirekli bir alan kazamml, tanm alan Ian iyin de alan kaybl gundeme gelmi~tir. Bu sanayile~me hareketi ~ehirle~menin de dinamigini olu~tur11lu~tur. Bu tesisler, yevrelerinde yeni yerle~melerin kurulmasma, mevcut yerle~melerin alan kazanmalarma ve hlzh bir ~ehirle~meye sebep olmaktadlrlar. Ergene havzasmda sanayi faaliyetlerinin daglh~ma bakl1glmlzda, tesislerin sahamn her yerine e~it olarak dagilmadlgl gorulmektedir. Ulkeyi Avrupa'ya baglayan hemen hemen havzanm ortasmdan geyen D-I00 yolu kenarlan veya yakm bolgeleri temelde ula~lm imkamna bagh olarak sanayinin yogunla~t\gl aynca te~vik kapsamma gir11lesi sebebiyle <;:erkezkoy Organize Sanayi bolgesi ve kabaca <;:orlu- LUleburgaz- <;:erkezkoy Uygeninde kalan alan, sanayinin yogunla~tlgl bolgelerdir. Bu yogun bolgelerin dl~mda bazl diger ~ehir ve yevrelerine goz atacak olursak ; Murath' da sanayi tesislerine baklldlgmda yok saylda ve planh bir dagill~ goster11ledigi gozlenmektedir. Ancak burada dikkati yeken bir husus oncelikle hammaddeye bagh olarak kurulmu~ tesislerin yam slra <;:orlu ve <;:erkezkoy'de oldugu gibi hammaddesi yevreden temin edilmeyen sektlirlerin de mevcudiyetidir. Burada da <;:orlu, <;:erkezkoy ve LUleburgaz'l etkileyen faktorlerden soz etmek mumkiindur. Muratll, mevki 4S

18 46 olarak istanbul'u Avrupa'ya baglayan, hammaddenin teminini, Uretim sonrasl pazarlara ula~lml ve ula~tirmayl kolayla~tiran ana artere olduk9a yakmdlf. Bu husus ta, ~imdilik sanayi faaliyetleri 90k hlzh artmasa da bu tilr sanayilerin bolgeye gelmesinde ve sanayinin ge~itlenmesinde etkili olmaktadlr. Saray'l diger ilgelerle kar~lla tirdlglmlzda sanayi faaliyetieri olduk9a azdlr. Eski istanbul-klrklareli-edirne yolu lizerinde yer alan Saray'da hemen hemen aym hat lizerinde yer alan <;:erkezkoy'de gorulen sanayile~me gibi bir sanayile~me hareketi gorlilmemi~tir. Sanayinin istanbul'a ula~lm baklmmdan daha yakm olan ve TEM otoyoluna ve E-5 yoluna daha kolay baglanan, ge~itii te~viklerle desteklenen <;:erkezkoy'de yogunla~masl en azmdan ~imdiye kadar sanayi tesislerinin biraz daha kuzeye 9lkl~ml engellemi~tif. Ancak bu alanlar da sanayi faaliyetierini ~kme egilimindedirler. Bolge nlifusunun bir klsml <;:erkezkoy'de ki sanayi tesislerinde 9ah~maktadlr. <;:ok saylda i~9i de servislerle <;:erkezkoy' deki sanayi tesislerine gitmekte orada istihdam edilmektedir. Klrklareli Merkez ilgede sanayi tesisleri diger ilgelerin 90gunda goruldligu lizere planslz ve dagmlk bir bi9imde kurulmu lardlr. Genellikle otoyol gevresi sanayi tesislerinin daglldlgl alanlan olu~turmaktadlr. Sanayi faaliyetieri 90k fazla geli~memi~tir. Sanayinin daha fazla ve dlizenli geli~ebilmesi, i sizlige 90zlim bulmak i9in organize sanayi bolgesi kurma 9ah malan devam etmektedir. Merkez ilgede de hakim sanayi kolu olan glda sanayinin yanlsifa son Yillarda geli~melere bagh olarak tekstil, konfeksiyon sektorline ait tesisler de onemli ol9ude artml~tlr. Bu sektore ait tesislerin daha da artacagl a91ktir. Ozellikle organize sanayi bolgesinin kurulmaslyla bu artl daha da fazlala~acaktir. Babaeski'de de sanayi faaliyetleri hakim olarak glda sektorlinde yer almaktadlr. Tlim havzada gorlildligli lizere son Yillardaki degi~im ve geli melere bagh olarak tekstil-konfeksiyon sanayi Babaeski'de de geli imini devam ettirmektedir. Babaeski sanayinin kurulu~ yeri olarak ge9mi i eskiye inmektedir. Cumhuriyet sonrasmda lilke kalkmma hamlelerinde ba~ta yer alan sanayi tesislerinden Alpullu ~eker Fabrikasl Babaeski Alpullu'da kurulmu tur. Bu tesisi kli9lik 9aph sanayi tesisleri izlemekle birlikte Babaeski'de sanayile me hareketieri yogun olarak gergekle memi~tir. 1970'lerden sonra Ergene Havzasmdaki sanayile me hareketierinden Babaeski de nasi bini almakla birlikte bu geli me yeni yeni hareketlenme gostermektedir. Sanayi tesisleri genellikle E- 5 ve TEM otoyolu gevresinde yer almaktadlr. Alpullu ~eker Fabrikasmm Babaeski'nin ehirle mesinde etkisi onemlidir.

19 Pmarhisar'a sanayinin giri~i Cumhuriyetin ilk yillarma rastlar. Tiirkiye'de geryekle~tirilen ilk sanayi atlhmlan esnasmda Pmarhisar'da da Trakya'nm ilk ozel sanayi tesislerinden Pmarhisar <;:imento Fabrikasl kurulmu~tur. Sanayi faaliyetleri look yaygm olmamakla birlikte giiniimiizde Pmarhisar'da da sanayi geli~im iyindedir. Giiniimiizde bunlara ilave olarak yeni yeni konfeksiyon ve tekstil sanayi de yoreye girmi~tir. Havza'da hammaddenin kolay ve ueuz temin edilmesi ve ula~lm kolayhgl sanayi faaliyetlerinin kurulu lannm temelini olu~turmaktadlr. Ozellikle Ylllan arasmda Edirne'nin kalkmmada oneelikli yore listesinde yer almasl ve ye~itli te~viklerin verilmesi glda sekt6riinun yam Slra diger sekt6rlerin de geli~mesine zemin haz!rlaml~t1r. Havza'nm istanbul-avrupa karayolunun (E 5 ve TEM) iizerinde yer almas!, Edirne merkeze look yakm konumda bulunmasl, Avrupa'ya yakmhk, bolgede son Ylllarda geli~en ve yayllan sanayi kolu olan tekstil sanayinin burada da kurulmasma temel olu~turmu~tur. UzunkoprU'de sanayi faaliyetierinin kurulu~u eski tarihlere inmektedir UzunkoprU'de de oneelikle hammaddeye bagh olarak kurulan glda sanayinin hakim oldugunu gormekteyiz. Burada sanayi tesisleri daglmk ve belli bir plandan uzak olarak kurulmu~lard!r. 47 SONU<;: Tiirkiye'nin kuzeybatlsmda Avrupa'yla yakmla~t1gl noktada yer alan, yakla lk hektar alana sahip ara t1rma sahasl, olabildiginee diiz, hafif dalgah yuzey ekilleri, derin verimli topraklan, sahada bir ag gibi yayilml akarsularl, look kurak ve look sleak olmayan iklimi, egitimli, nitelikli niifus yaplslyla look ye itli ekonomik faaliyetler iyin bir eazibe alamdlr. Ara t1rma sahasmm slmrda yer almasl, hemen yakmmda istanbul 'un bulunmasl, uzun yillar ozellikle sanayi ve tiearet gibi look ye~itli ekonomik faaliyetlerin de istanbul'u tereihleriyle sonuylanml~t1r. Yurt dl mdan bolgeye geryekle~tirilen niifus hareketleri bir tarafa blraklhrsa, bolgede ekonomik, kulturel istemlerini kar!layamayan niifus istanbul'a ve yurt dl ma go\, etmi~tir. istanbul'un hlzh ve diizensiz bir ~ekilde buyiimesi, siirekli olarak goy almasl ve bunun sonueu olarak yerle menin yevreye sayaklar eklinde yayilmasl, dogal kaynaklar iizerindeki iddetli baskllar, ehirde ekonomik, sosyal ve kiilturel karma a, yevre ve ya am kalitesindeki gerileme gibi ba hea sorunlara yoziim bulabilmek maksadlyla, ara tlrma sahasmm dogu kesimi istanbul metropolitenini

20 48 rahatlatmak adma sanayiiye ayllml~, burada kurulan sanayilerin onemli bir klsml merkezi istanbul'da bulunan ~irketlerin iiretim merkezi niteligini kazanml~tir. Belli bir plan lama dogrultusunda gelen ve bolgeye yerle~en sanayi tesisleri, planslz sanayile~menin ve yerle~menin dinamiklerini olu~turmu~lardlr. Sekizinci Be~ Yllhk Kalkmma Plam Bolgesel Geli~me Ozel ihtisas Komisyonu Raporu, metropoliten alanlar ve istanbul ili kent1e~me stratejileri alt komisyon raporu, sonu9 ve oneriler bowmiinde "istanbul ve gevresi ele almdlgmda, iilkenin 7. kademe metropoliten merkezi veya 1. derece polarize bolge merkezi olarak, bolgedeki a~irl YlgI1ma, ulusal ula~lm koridorlan boyunca (Edirne-Bolu aksl) desantralize edilmelidir,,3 ~eklinde bir oneri yer almaktadlr. illerin sosyo-ekonomik geli~mi~lik malamasmda Tekirdag ve Klrklareli iiieri ikinci derece geli~mi~ iller kapsamma girmekte, Tekirdag 8., Klrklareli ise 14. mada yer almaktadlr. Yukanda da ifade ettigimiz gibi havzanm toprak, su ve insan kaynaklanndan yeterli derecede ve koruma-kullanma-siireklilik dengesinde yararlamlamamaktadlr. Niifusun egitim duzeyi iyi olmakla birlikte, onemli bir bowmu bolgede istihdam edilememektedir. YapI1masl gereken planlamalarda once bu potansiyeller havza olyeginde yok iyi bir ~ekilde ele ahnmah, havzamn, zaten bir butunliik iyinde oldugu istanbul metropoliten merkezi ve yevre sahalanyla entegrasyonu saglanmahdlr. Yoksa salt istanbul metropoliten merkezinin desantralize edilmesi gereken alanlar olarak du~unulmesi, bolge ve U1ke olyeginde daha once de ya~andlgl Uzere yok saylda problemin olu~masma zemin olu~turacaktlr. Bu sahalar sahip olduklan cografi potansiyelle gerek bolge, gerekse TUrkiye iyin bir kez elden ylktigmda bir daha ele geyirilemeyecek nadide alanlardlr. Ge9mi~ten gunumuze kadar niifus ve yerle~melerin genelde akarsu boylannda, yeraltl suyunun bulundugu yerlerde, deniz ve gol klyllanm kurulu~ yeri olarak tercih ettikleri goruliir. Ulkemizin topografya ve yerle~me haritalan yakl~tirlldlgmda bunu aylk olarak gormek mumkundur. Bu genel dogru Ergene Havzasl iyin de geyerlidir. NUfus akarsu boylarmda, akarsu kav~aklannda yerle~mi~, yogunla~ml~, ekonomik faaliyetlerini surdiirmii~tiir. Bu sebeple bu olgu gelecekte de devam edecektir. Sosyo-ekonomik hayat buna bagh olarak geryekle~tirilecektir. Ara~tIrma sahamlzdan bir ornek verecek olursak, Tekirdag'a bagh <;:orlu ilyesinden blrakllan ye~itli atlklar Edirne'ye bagh UzunkoprU ilyesinde su ve toprak DPT-200D, Bl)lgesei Geli~me Ozel. ihtisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be~ Yllhk Kalkmma Plam, s. 174, Ankara.

21 kirliligi yaratarak, bu sahamn dogal ve ekonomik yaplsllll bozmaktadlr. Bu sebeble ~ehirle~me ve sanayile~me dikkatle irdelenmelidir. DUnya ekonomisindeki yeni geli~melerle Ulkeler arasl ili~kiler ve yogu kez beraberinde gelen baglmhhklar gun geytikye artmaktadlr. Bu geli~me iyinde Ulkemiz de yer almakta olup, iizellikle biilgesel politikalar bu olu~umdan etkilenmektedir. Siiz konusu bu olu~um surecinde biilgesel bazda iy ve dl~ dinamiklerin uyumunun saglanmasl zorunlulugu bulunmaktadlr. KUreselle~me surecinde alt biilgeler de ulus devlet slmrlanm a~arak, kuresel ili~kilerde yer alabilmektedir. Gerek biilgesel, gerekse kuresel iilyekte tilkemizin batlsl cografi konumu ve cografi potansiyeli nedeniyle yekim noktasl olmu~tur. Bu baglamda Ergene Havzasl bu iy ve dl~ dinamikleri birle~tirebilmeli, sahip oldugu potansiyeli i~leyerek, hakettigi noktaya gelebilecek, sanayile~mesini, ~ehirle~mesini saghkh bir ~ekilde surdurebilen bir biilge iizelligini giisterebilmelidir. 49 KAYNAK<;:A AK<;:URA, T, 1974, Dogu Mannara Bolgesi 6n plam, Yedinei iskan ve ~ehireilik Haftasl KonferanSl. Ankara. AKOVA, Balel, SUheyla, 2002, Ergene Havzasmda Mekansal Kullammlar. Cantay Yay.istanbul. AKOV A, Ba\cI,SUheyla, 2002, Ergene Havzasmm Cografi Potansiyeli, <;:antay Yay. istanbul. AKTEPE, M, 1953, XIV.ve XV.ASlflarda Rumeli'nin TUrkler Tarafmdan iskamna Dair. TUrkiyat Mecmuasl, Cilt: X. istanbul. Clarke, I. John, 1971, Population Geography and the Developing Countries Londra. DiE 1995, TOrkiye NUfusu, Demografi Yapisl ve Geli!imi, Ankara. DiE 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 1995, 1999,2000 NUfus istatistikleri DiE 1996, n. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Toplum ve Go,. Ankara. DiE 1998, Ekonomik ve Sosyal Gostergeler "EDiRNE" DiE Yay. Ankara. DiE 1998, Ekonomik ve Sosyal Gostergeler "K1RKLARELi" DiE Yay. Ankara. DPT 2000, Bolgesel Geli!me, 6ze1 ihtisas Komisyonu Raporu, Sekizinei Be!Yllllk Kalkmma Plam. Ankara.

22 50 DPT 2000, Sekizinci Be~ydhk Kalkmma Plam Dncesinde BOlgesel Geli~me Ankara. DPT 1991, Kalkmmada Dncelikli YOreler Raporu No: 9, Ankara. DPT 2000, Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Be~ Ydhk Kalkmma Plam Ankara. DPT 2000, "Sanayi Politikalan" Sekizinci Be~ YIlhk Kalkmma Plam Dzel ihtisas Komisyonu Raporu. Ankara. GDNEY, SUha, 1995, ~ehir Cograryas!, ist.oniv. Yay. istanbul. HALACOGLU, Abmet, 1995, Balkan Harbi SIrasmda Rumeli'de TUrk GO~leri ( ) KOCAMAN, Tuncer, 1997, TUrkiye'de i~ Go~ler, illeraras! ve KIr-Kent Go~leri ve GO~ Edenlerin Nitelikleri ( ), DPT. Yay., Ankara. DZDOGAN, Mehmet- 1986, Trakya Bolgesinde Yap!lan Tarih Dncesi Ar~tIrmalar!, TUrk Tarih Kurumu Yay., IX. TUrk Tarih Kongresinden Ayn Baslm Ankara. SAYDAM, Abdullah, 1997, Kmm ve Kafkas GO~leri Ankara. ( ), TUrk Tarih Kurumu Yay. SERGON, Omit,1993, TUrkiye'de Kent NUfusu ve Kentle~me Hareketleri. istanbul Oniversitesi Deniz Bilimleri ve Cograrya EnstiWsU BUlten. Say!: 10 istanbul.

23 ABSTRACT Ergene Basin, which is located in the northwest of Turkey and is surrounded by Istranca Mountains from north; by rugged and comparably higher mountains formed by Koru, Ganos, and Tekir Mountains and highlands from the south, is close to Greek and Bulgaria borders. The land having jlat or near jlat slopes, the deep and productive soil, the streams running through the Basin like a web, suitable conditions provided with its underground waters, its close proximity to internal and external markets, good transportation facilities, agricultural activities, industrial activities all have caused great advantageous for settling down. The history of settlement of Ergene Basin has gone wcry back in the past. When we think of a city, what come to one's mind are settlements where life styles unique to cities have been developed, certain population size has been reached; and by which the economic, social and cultural aspects of the other settlements in the vicinity have been injluenced Settlements in Ergene Basin having such features have been limited and each and every one has not had the said characteristics on its own. Therefore, a picture without variances in use of locations and having similar features has been seen in the city settlements. The effects of the population movements and industrialization are great with respect to urbanization activities in the region. While the population movements, the migration from Balkans in particular and the military population in the region, have been effective in urbanization; including Klrklareli, Edirne and <;erkezkoy in the list of regions having priority in development after 1970 has speeded up the industrialization process, the population specially in Liileburgaz, <;orlu and <;erkezkoy have considerably increased 51