HARCAMA-VERGİ GELİRİ HİPOTEZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Transkript

1 HARCAMA-VERGİ GELİRİ HİPOTEZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ Harun TERZİ (*) Sabiha OLTULULAR (**) Öze: Bu çalışmada Türkiye ekonomisi için vergi gelirleri ve kamu harcamaları arasındaki ilişki hem eşanlı denklem sisemi hem de zaman serisi modelleri ile incelenmişir. Granger nedensellik, Engle-Granger ile Johansen koenegrasyon esleri kullanılarak değişkenlerin zaman serisi özellikleri belirlenmişir. Bu çalışmanın ampirik sonuçları vergi gelirleri ile harcamalar arasındaki ilişkinin poziif ve harcamalardan vergi gelirine doğru ve Türkiye ekonomisinde harcama-vergi hipoezinin geçerli olduğunu (spend-ax hypohesis) gösermekedir. Anahar kelimeler: vergi geliri, harcamalar, eşanlı denklem sisemi nedensellik, zaman serisi Absrac: This sudy uilizing boh ime series and simulaneous equaion sysems invesigaes he relaionship beween ax revenues and governmen spendings in Turkey. Coinegraion ess are being uilized o deermine boh ime series characerisics and he direcion of causaliy for he variables. The direcion of causaliy and elasiciy have significan policy implicaions. Empirical resuls of his sudy mainly suppor he evidence of posiive relaion beween ax revenues and governmen spendings. Moreover, he resuls from Granger causaliy ess express unidirecional causaliy running from ax revenues o governmen spendings and indicae he validiy of spendax hypohesis for Turkey. Keywords: ax revenues, governmen spendings, simulaneous equaion sysems, causaliy, ime series I. Giriş 970 lerden sonra sanayileşmiş ülkelerde kamunun ekonomideki rolünün ve kamu harcamalarının finansmanının sorgulanmaya başlanmasıyla birlike kamu harcamalarını kısmaya yönelik uygulamalar da önem kazanmışır. Son yıllarda gelişmiş ülkelerde olduğu gibi gelişmeke olan ülkelerde de kamu harcamalarında meydana gelen arış, ekonomi lieraüründe kamu harcamaları ile vergi gelirleri arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik araşırmaları arırmışır. Vergi-harcama ilişkisini belirlemeye yönelik araşırmalar genel olarak iki grupa sınıflandırılmakadır. Bu araşırmaların bir kısmı ekonomik gelişmenin kamu harcamalarına ekisini incelerken, diğer kısmı harcama ve gelir gibi iki makro değişken arasındaki nedensellik ilişkisini incelemekedir. Ekonomerik analizler daha çok bu iki değişken arasındaki uzun dönemli ilişkiyi nedensellik ve koenegrasyon ekniği ile belirlemeye yönelikir. Kamu harcamalarındaki arışın vergi gelirleri ile özel sekörün yaırımları üzerinde uyarıcı ekisi olacağını savunan ikisaçılara göre, kamu harcamaları yaırım, (*) Prof. Dr. Karadeniz Teknik Üniversiesi İİBF İkisa Bölümü (**) Bl. Uzm. Karadeniz Teknik Üniversiesi SBE

2 2 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR eğiim, alyapı gibi özel sekörün yaırımlarını kolaylaşırabilir ve piyasadaki eksiklikleri giderebilir. Ancak, kamu harcamalarının finansmanında borçlanma veya yüksek oranlı vergilerin uygulanması özel sekör üzerinde olumsuz ekiler de yaraabilir. Türkiye ekonomisinde 980 sonrası başlayan liberalleşme ve özelleşirme çabaları kamu harcamalarının finansmanında oraya çıkan olumsuzlukların kendini gösermesi ile kamu harcamalarının yapısı ve devlein ekonomideki rolünün sorgulanmasına neden olmuş, harcamaları kısacak, haa azalacak isikrar poliikalarının uygulanmasını gündeme geirmişir. 970 li yıllarda enflasyonun yükselmeye başlaması ile birlike ekonomide meydana gelen olumsuz gelişmelerden kurulmak için birçok isikrar poliikası hazırlanmışır. 24 Ocak kararlarında kamu harcamalarının sağlam kaynaklardan finansmanının sağlanabilmesi için kamu gelirlerinin (özellikle vergi gelirleri yer almaka) arırılması ve harcamalarının olabildiğince kısılmasının sağlanması yönünde karar alınmışır. Vergi gelirleri, kamu harcamalarının finansmanında kullanılan en önemli mali kaynak olmasının yanında hedeflenen makro ekonomik poliikaların gerçekleşirilmesinde de önemli bir araçır. Ekin bir maliye poliikası için kamu gelirleri ile kamu harcamaları arasında gerekli uyumun sağlanamaması, kamu harcamalarının karşılanmasında borçlanmayı kaçınılmaz hale geirmekedir. 980 li yıllardan sonra kamu harcamalarının finansmanında kamu gelirlerinin yeersizliği kamu borçlarında önemli arışlara neden olmuşur. Kamu borçlarının yüksekliği, mali disiplin ile vergi sisemindeki yeersizlikler Türkiye ekonomisinde yaşanan ekonomik krizlerin önemli bir kaynağı haline gelmişir. 980 ve sonrası uygulanan bir çok isikrar programında mali disiplinin sağlanması ile vergi siseminin rasyonelleşirilmesi esas alınmışır. Ancak mali sisemde yapılan reformların eksikliği ve uygulamadaki yeersizliği kamu harcamalarının kamu gelir ve vergilerle finansmanı yerine borçla finansmanını hızlandırmışır. Özellikle 990 lı yıllardan sonra daha sık karşılaşılan ekonomik krizlerde mali disiplinsizlik, kamu harcamalarının borçla finansmanının yaraığı sürdürülemez kamu borçları ile iç borçlanmanın yaraığı yüksek reel faizler dikkai çekmekedir. Kamu ve vergi gelirlerinin aran kamu harcamalarını karşılamadaki yeersizliği borç-faiz döngüsüyle Türk ekonomisinin kırılganlığının armasına neden olmuşur. Kamu ve vergi gelirleri ile harcamalar arasında uyumun bir çok isikrar programında sağlanamamasında; () Yüksek vergi oranlarına rağmen vergi abanının genişleilememesi, vergi gelirlerinin yeersiz kalması, vergi yükünün adalesiz dağılması; (2) Eğiim, sağlık, adale, sosyal güvenlik ve alyapı hizmeleri konularında oplumun aran beklenilerine paralel olarak kamu harcamalarında meydana gelen arışlar önemli rol oynamışır. Kasım 2000 ve Şuba 200 krizleri kamu gelir ve harcamaları üzerindeki baskının armasına neden olmuşur. Ekonominin yeniden yapılandırılması için uygulamaya konan güçlü ekonomiye geçiş programı yeni bir vergi reformu

3 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 3 yapmaksızın kamu maliyesindeki hem mali disiplinin sağlanmasına hem de vergi gelirlerinin ve oranlarının arırılmasına yönelik önceki isikrar programlarını desekleyici düzenlemeler geirmişir yılı büçesinde 2003 yılında olduğu gibi sıkı bir mali disiplinin yürüülmesi esas alınmışır yılı büçesi 55,5 karilyon TL dir yılında büçe gelirinin 8,9 karilyon TL sinin vergi gelirlerinden karşılanması amaçlanmışır. Bu rakamın % 73,6 sı dolaylı vergilerden oluşmakadır. Vergi gelirlerinin 2,2 karilyon TL si gelir vergisidir, bunun da % 90,6 sı ücre gelirinden elde edilmekedir. Türkiye de vergi ve harcama ilişkisi aşağıdaki Grafik ve 2 de göserilmişir. Grafik : Vergi Geliri ve Harcama İlişkisi ( ) 4,8 4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 LVG LH ,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0, 0 Grafik 2: Vergi Gelirinin Harcamalara Oranı ( ) 0,7 0,7 0,69 VG/H 0,66 0,66 0,66 0,6 0,64 0,66 0,63 0,54 0,57 0,59 0,59 0,53 0,57 0,49 0, Grafiklerde, harcamalar yıllar iibari ile armaka, bu arışa paralel olarak, vergi gelirlerinde de harcamalar kadar olmasa da belirli bir arışın olduğu görülmekedir. Vergi gelirleri ve kamu harcamaları arasındaki ilişkinin belirlenmesi, özellikle büçe açığı veren ekonomilerde denk büçenin sağlanabilmesine yönelik alernaif poliikaların oluşurulmasında önemlidir. Mali disiplinin sağlanması durumunda kamu açıklarının vergi gelirlerinin arırılması ile kapaılabileceğini savunanlara karşı olarak, vergi gelirlerinin arırılması kullanılabilir gelir ile özel asarrufları azalacağından ve aran vergi gelirleri hükümeleri daha fazla harcama yapmaya eşvik edeceğinden kamu açıklarını gidermede ekili bir yönem olmayacakır. Bu

4 4 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR nedenle kamu açıklarının kapaılmasında vergi gelirlerinin arırılması yerine kamu harcamalarını azalmak daha ekili bir yönem olacakır. Alernaif bir diğer görüşe göre de, eş zamanlı bir şekilde kamu harcamaları azalılırken vergi gelirlerinin arırılması kamu açıklarının kapaılmasında daha ekili bir yönemdir. II. Vergi Geliri ve Harcama İlişkisi Lieraürde vergi gelirleri ile kamu harcamaları arasındaki ilişki dör farklı şekilde sınıflandırılmakadır: () Mali eşanlılık hipoezine göre devle kamu harcamalarının fayda-maliyeini karşılaşırarak eşanlı bir şekilde kamu harcamaları ile vergi gelirlerinin mikarlarını belirler. Mali uyum hipoezine göre kamu idarecileri vergi gelirleri ile kamu harcamaları arasında sürekli bir uyum sağlama gayrei içerisinde olduklarından söz konusu iki değişken arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisi vardır. Bu bakımdan harcama ve vergiler çif araflı olarak belirlenir (Musgrave 966; Melzer-Richard 98; Miller-Russek, 990); (2) Vergi gelirleri ile kamu harcamalarının ilişkisiz olduğu hipoezine göre kamu harcamaları vergi gelirlerinden bağımsızdır (Wildavsky, 988); (3) Vergi gelirlerinin kamu harcamalarına neden olduğunu ileri süren vergiharcama hipoezine göre vergi gelirleri arığında kamu harcamaları da armakadır. Friedman (982), vergi gelirlerinin armasının kamu harcamalarını arıracağını dolayısıyla bunun kamu açıklarının daha da armasına neden olacağını ifade emekedir. Vergi gelirleri kamu harcamalarının armasına neden olduğundan vergi gelirlerinin azalılması kamu harcamalarının ve açıklarının azalılması yönünde hüküme üzerinde bir baskıya neden olacakır. Bu hipoez hüküme harcamalarının vergi gelirlerine bağlı olduğunu, hüküme harcamalarını vergi gelirlerini konrol alına alarak kısılayabilmekedir. Buchanan-Wagner (978) yaklaşımına göre de vergi gelirlerinin azalılması kamu harcamalarını azalırken, vergilerin arırılması kamu harcamalarını azalmakadır. Bu bakımdan negaif nedensellik vergi gelirlerinden kamu harcamalarına doğrudur. Bu yaklaşımda kamu harcamalarının maliyeini arıran vergi arışları yerine daha az harcama yapılmasını önermekedir; (4) Kamu harcamalarının vergi gelirlerine neden olduğunu ileri süren harcama-vergi hipoezine göre hükümeler önce harcama yapar daha sonra bu harcamalara kaynak yaramaya çalışır. Bu nedenle kamu harcamalarını finanse emek için hükümeler vergi gelirlerini arırma eğilimindedirler. Hükümeler olağanüsü hallerde uygulamaya koydukları yeni vergileri olağanüsü haller sona erdiken sonra da devam eirme eğiliminde olduklarından yeni vergiler kamu harcamalarında sıçramaya neden olmakadır. Bu nedenle büçe açıklarını konrol alına almak için kamu harcamalarının azalılması gerekmekedir. Bu yaklaşımda kamu harcamalarındaki arış vergi gelirlerinin arırılmasına neden olmakadır (Barro, 979; Peacock-Wiseman, 979). Kamu harcamaları ile vergi gelirleri arasındaki ilişkiyi incelemeye yönelik çalışmalar 980 li yıllardan sonra hız kazanmışır. Büçe açıkları, kamu

5 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 5 harcamaları ve vergiler gelişmeke olan ülke ekonomilerinde ekonomik isikrar ve kalkınmada önemli sorun oluşurmalarına rağmen, ekonomerik çalışmalar daha çok gelişmiş ülke ekonomilerini kapsamakadır. Harcama ve gelir ilişkisini gelişmiş ve gelişmeke olan ülkeler iibariyle ampirik olarak inceleyen çok sayıda araşırma yapılmışır. Anderson, Wallace ve Warner (986), Von Fursenberg ve Green (986), Miller ve Russek (990), Baghesani ve Mconwn (994) ABD; Payne (997) Kanada; Ram (998) ve Cheng (999) de birçok ülke grupları için; Darra (998) Türkiye; Li (200), Chang ve Ho (2002) de Çin ekonomisi için harcama ve gelir ilişkisini incelemişlerdir. Vergi gelirleri-kamu harcamaları ilişkisi lieraürde yaygın bir şekilde incelenmiş olmasına rağmen bu iki değişken arasındaki ilişkinin yönü arışmalıdır. Kamu harcamalarının vergi gelirlerine neden olduğunu desekleyen ampirik çalışmaların yanında nedenselliğin ers yönde olduğunu savunan çalışmalar da mevcuur. Ampirik çalışmalardan elde edilen farklı sonuçların nedensellik analizinde kullanılan değişkenlerin zaman boyuunun ve gecikme uzunluklarının farklılığından kaynaklandığı bir çok araşırmacı arafından ileri sürülmüşür. Vergi gelirleri ile kamu harcamalar arasındaki ilişkiyi inceleyen ampirik araşırmalar aşağıda sınıflandırılmışır: A. Vergi Gelirleri-Harcamalar Arasında Karşılıklı Nedensellik Vardır Mali eşzamanlılık hipoezini (fiscal synchronizaion hypohesis) savunan Musgrave (966) ve Melzer-Richard (98), kamu gelirlerinin harcamalarla eş zamanlı değişme eğiliminde olduğunu ve gelir-harcama kararlarının aynı zamanda alındıklarını ileri sürmekedirler. Seçmenlerin harcamalar ve gelirlerin seviyeleri ile ilgili bir karar verirken kamu hizmelerinin marjinal faydalarını ve marjinal maliyelerini kıyasladıklarını ifade emişlerdir. Gelirler ile harcama arasında çif yönlü bir ilişkinin olduğu, harcamaların gelirleri ekileyebildiği gibi harcamaları da ekileyebileceği ifade edilmekedir. Musgrave (966), ABD ekonomisinde kamu harcamaları ile vergi gelirleri arasında çif yönlü bir nedensellik olduğunu ileri sürmüşür. Singh- Sahni (984), Hindisan ekonomisinde dönemi kamu harcamaları ile vergi gelirleri arasında çif yönlü bir nedensellik olduğunu ileri sürmüşlerdir. Belessiois (995), 3 AB üyesini kapsayan çalışmada beş ülke (Almanya, Yunanisan, Porekiz, Fransa, Finlandiya) için iki değişken arasında çif yönlü nedensellik belirlemişir. Miller ve Russek (990), vergi geliri ile harcamalar arasındaki ilişkiyi, hem üçer aylık hem de yıllık nominal ve reel verilerle dönemi incelemişler ve üçer aylık veriler kullanılarak yapılan koenegrasyon ve haa düzelme modellerinde çif yönlü bir nedensellik bulmuşlardır. Baghesani ve Mcnown (994), Koren ve Siassny (998) gibi Chang ve Ho (2002) da, harcamalar ile vergi gelirleri arasındaki ilişkiyi Çin ekonomisi için incelerken önceki çalışmalardan farklı olarak modellerine gayri safi yuriçi hasılayı (GSYİH) ekleyerek Granger nedensellik ile Johansen-Juselius

6 6 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR koenegrasyon eslerini kullanmışlar, dönemini kapsayan ve mali uyum hipoezini desekleyen çalışmada kamu harcamalar ile vergi gelirleri arasında geri beslemenin olduğunu ileri sürmüşlerdir. Cheng (999), sekiz Lain Amerika ülkesini kapsayan çalışmasında yıllık veriler kullanarak vergi gelirleri ile kamu harcamaları arasındaki ilişkiyi Granger nedensellik analizi ile incelemişir. Analizde, Çin (954-94), Kolombiya (950-93), Dominik Cumhuriyei (955-9), Panama (949-93), Brezilya (962-9), Honduras (950-95), Paraguay (958-93) ve Peru (953-94) gibi bir çok ülke için nedensellik analizi yapılmışır. Hsiao yönemi kullanılarak yapılan nedensellik analizinde Çin, Panama, Brezilya ve Peru da çif yönlü bir nedensellik ilişkisi; Kolombiya, Dominik Cumhuriyei, Honduras ve Paraguay da ise vergiden harcamalara doğru bir nedensellik ilişkisi bulunmuşur. Chang ve Ho (2002), yıllık verilerle dönemini kapsayan araşırmada Çin ekonomisi için harcamalar ile vergi gelirleri arasındaki ilişkiyi Granger nedensellik ve Johansen ve Juselius koenegrasyon esleri ile incelemişlerdir. Harcamalar ile vergi gelirleri arasında çif yönlü nedensellik olduğunu bulan araşırmacılar, değişkenler arasında uzun dönemli bir ilişki olduğunu da belirlemişlerdir. Abdul Aziz ve diğerleri (2002), Malezya ekonomisinde dönemi kamu harcamaları ile vergi gelirleri arasında çif yönlü bir nedensellik olduğunu ileri sürmüşlerdir. B. Vergi Gelirleri ile Harcamalar İlişkisizdir Baghesani ve McNown (994), arafından öne sürülen farklı kurumlar hipoezi (insiuional seperaion hypohesis) harcama ve gelirleri kurumsal olarak birbirinden ayırmışır. Belessiois (995), dönemi İngilere de; Hoover-Sheffrin (992), ABD ekonomisinde; Ross-Payne (998), dönemi ABD ekonomisinde kamu gelirleri ile kamu harcamaları arasında bir nedensellik ilişkisi olduğunu doğrulayan bir kanı elde edememişlerdir. Wildausky (988), gelir ile harcamanın bağımsız olduğunu böylelikle gelir ile harcama arasında herhangi bir ilişkinin mevcu olmadığını ileri sürmüşür. C. Vergi Gelirleri Kamu Harcamalarının Nedenidir Friedman (978) ve Buchanan-Wagner (977), arafından savunulan vergi-harcama hipoezi (ax-spend hypohesis), vergi gelirleri ile harcamalar arasında ek yönlü bir ilişkinin olduğunu ve ilişkinin vergi gelirlerinden harcamalara doğru olduğunu ileri sürmüşür. Friedman (978), kamu gelirlerindeki değişmenin kamu harcamalarında bir değişmeye neden olacağını, vergi gelirinin arırılmasının sadece harcamaların armasına yol açacağını ifade ederek büçe açıklarını azalmada vergi gelirlerinin arırılmasının ekin bir yol olmayacağını belirmişir. İlişkinin vergilerden harcamalara doğru olduğunu ileri süren Friedman, büçe açıklarını azalmada ekin olan yolun vergi gelirlerinin azalılması olduğunu ifade emişir. Buchanan ve Wagner (977),

7 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 7 Friedman ın aksine ilişkinin poziif değil de negaif olduğunu ve vergi gelirlerinin arırılmasıyla büçe açıklarının azalılabileceğini ileri sürmüşlerdir. Belessiois (995), dönemi Danimarka, İrlanda, İalya, Avusurya ve İspanya ekonomilerinde; Owoyw (995), dönemi G-7 ülkelerinde Japonya ve İalya için vergi gelirlerinden kamu harcamalarına doğru bir nedensellik olduğu sonucuna varmışır. Benzer sonuç ABD ekonomisi için Manage-Marlov (986), Friedman (972, 978), Buchanan-Wagner (977, 978) ve Ram (988) arafından da bulunmuşur. Manage ve Markov (986), nedenselliğin yönünün vergilerden kamu harcamalarına doğru olduğunu belirlerken Anderson, Wallace ve Warner (986), harcamalardan vergilere doğru olduğunu belirmişlerdir. Ram (988) ise, ulusal seviyede vergiden harcamalara, yerel seviyede ise harcamadan vergilere doğru bir nedensellik olduğunu ifade emişir. Payne (997), Kanada ekonomisi için GSYİH yi kullanarak, harcama ve gelir arasındaki ilişkiyi Johansen-Juselius koenegrasyon ve haa düzelme modelleri ile incelemiş ve nedenselliğin yönünün harcamalardan vergi gelirlerine doğru olduğunu ifade emişir. Chang, Liu ve Caudill (2002), dönemini kapsayan çalışmalarında yıllık veri sei ile 0 gelişmiş ülkede gelir ile harcama arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Granger nedensellik esinin sonucuna göre, Japonya, Kuzey Kore, Tayvan, İngilere ve ABD için gelirden harcamalara doğru ek yönlü, Avusurya ve Kuzey Afrika da harcamalardan gelirlere doğru ek yönlü bir nedensellik olduğu, ancak Yeni Zelanda ve Tayland da bir nedensellik ilişkisinin olmadığını ileri sürmüşlerdir. Chang, Liu ve Caudill (2002), dönemi Japonya, Kuzey Kore, Tayvan, İngilere ve ABD de gelirden harcamalara doğru ek yönlü, Avusurya ve Kuzey Afrika da ise harcamalardan gelirlere doğru bir nedenselliğin olduğunu ileri sürmüşlerdir. D. Harcamalar Vergi Gelirlerinin Nedenidir Barro, Peacock ve Wiseman arafından savunulan harcama-vergi hipoezi (spend-ax hypohesis) kamu harcamalarındaki değişmenin kamu gelirlerinde değişmeye neden olacağını ifade emekedir. Peacock ve Wiseman (979), kriz dönemlerinde aran geçici kamu harcamalarındaki arışın sürekli kamu gelirlerini arırma eğilimde olduğunu ifade emekedirler. Devlein önce harcadığını sonra vergi geliri ile bu harcamaları finanse eiğini ileri süren ikisaçılar büçe açıklarını azalmak için kamu harcamalarının azalılması gerekiğini ifade emekedirler. Barro (974), bugün yapılan kamu harcamalarının geleceke belirli bir süre sonra vergi yükünü arırmasına neden olacağını belirmişir. Von Fursenberg, Green ve Jeong (986), dönemi ABD; Peacock-Joulfaian-Jones (99), dönemi ABD; Ram (988), dönemi ABD; Belessiois (995), dönemi Hollanda ve Belçika; Dahlberg-Johanson (998), dönemi İsviçre ve Cheng (999), Lain Amerika ülkelerini kapsayan çalışmada Kolombiya (950-93), Dominik Cumhuriyei (955-9), Paraguay (958-93) ve Honduras (950-95) için kamu

8 8 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR harcamalarından vergi gelirlerine doğru bir nedensellik olduğunu ileri sürmüşlerdir. Darra (998), dönemi Türkiye de vergi gelirlerinden kamu harcamalarına doğru negaif bir nedenselliğin olduğunu ve bu sonucun Buchanan-Wagner hipoezini deseklediğini ileri sürmüşür. Pınar (998), Türkiye için döneminde perol şoklarını akip eden dönemler dışında kamu gelirleri ile kamu harcamaları arasında çif yönlü nedensellik bulmuşur. Türkiye ekonomisinde Akçoraoğlu (999) dönemi kamu harcamalarından kamu gelirlerine doğru bir nedensellik ilişkisi olduğunu ileri sürmüşür. Bu sonuca göre Türkiye de önce yapılacak harcamalar belirlenmeke daha sonrada planlanan harcamaları karşılayacak gelirler aranmakadır. Sağbaş (200), dönemi Türkiye de belediye harcamaları ile hükümeen alınan mali desek arasındaki nedensellik ilişkisini belirlemeye yönelik uyguladığı 2 nedensellik esinin sekizinde mali deseken belediye harcamalarına doğru bir nedensellik ilişkisi olduğunu belirlemişir. Vergi geliri ile harcama ilişkisini inceleyen araşırmalar Tablo de özelenmişir. Tablo : Vergi Geliri ile Harcama İlişkisini İnceleyen Araşırmalar Araşırmacı Ülke, Dönem, Veri Sei ve Yönem Sonuç Manage, Markow (986) ABD Y GC VG-H Anderson, Wallace, Warner (986) ABD Y GC H-VG Von Fursenberg, Green (986) ABD H-VG Von Fursenberg, Green, Jeong (986) Q GC, VECM H-VG Blackley (986) GC VG-H * ; H-VG ** Manage, Markow (987) Y GC ME Ram (988) ABD Y Q VG-H * ; H-VG ** Miller, Russek (990) ABD Q nominal veriler, reel veriler, Y EG, ECM ME Baghesani, Mconwn (994) ABD 955:-89:4 ECM FK Owoye (995) Payne (997) G-7 ülkeleri ECM Kanada Y JJ, ECM Karakilidis (997) Yunanisan GC KE ME KE Park (998) Kore Y GC VG-H Akçoraoğlu (998) Türkiye Y GC, EG, JJ, ECM H-VG Hondroyiannis (999) Yunanisan GC, JJ, ECM, H-VG Chang (999) VECM Çin , Kolombiya , Dominik Cumhuriyei 955-9, Panama , Brezilya 962-9, Honduras , Paraguay , Peru Y GC Japonya, İalya da VG-H; diğer ülkelerde ME H-VG Çin, Panama, Brezilya, Peru da ME; Kolombiya, Dominik Cum., Honduras, Paraguay da VG-H

9 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 9 Tablo : Vergi Geliri ile Harcama İlişkisini İnceleyen Araşırmalar (Devam) Kollias, Makrydokis (2000) Chang, Liu, Caudill (2002) Yunanisan, İspanya, İrlanda, Porekiz ECM Japonya, Kuzey Kore, Tayvan, İngilere, ABD Avusurya, Kuzey Afrika, Yeni Zelanda, Tayland Y GC Yunanisan, İrlanda da ME; İspanya da VG-H, Porekiz de FK Japonya, Kuzey Kore, Tayvan, İngilere, ABD VG-H; Avusurya, Kuzey Afrika da H-VG; Yeni Zelanda, Tayland da FK Chang, Ho (2002) Çin Y GC, JJ ME Chang, Ho (2002) Tayvan GC, JJ VG-H Darra (2002) Tunus, Lübnan Y VG-H *** Konsaninou (2004) Yunanisan 970:-97: GC, VECM VG-H VG-H vergi-harcama;h-vg harcama vergi; ME mali eşzamanlılık; FK farklı kurumlar hipoezi, GC Granger nedensellik, JJ Johansen koenegrasyon, ECM haa düzelme modeli, VECM Vekör haa düzelme modeli, Y yıllık, Q üçer aylık ve P panel veri sei. * ulusal, ** yerel seviyede, *** negaif yönlü III. Veri Sei ve Yönem A. Veri Sei Bu çalışmada beş değişkenle eşanlı bir model kurulmuşur. Değişkenler gayri safi mili hasıla (GSMH), vergi geliri (VG), dolaysız vergi geliri (VG), dolaylı vergi geliri (VG2) ve kamu harcamaları (H) dır. Çalışmanın emel amacı, vergi geliri ile kamu harcamaları arasındaki ilişkiyi hem nedensellik analizleri hem de klasik regresyon yönemleriyle belirlemekir. Klasik regresyon analizinde GSMH serisi kullanılarak değişkenler arasındaki ilişki önce iki aşamalı en küçük kareler yönemi ile analiz edilmişir. Ancak klasik regresyon analizi ikisa eorisinden yararlanarak model kurmayı öngördüğünden nedenselliğin yönü hakkında bir bilgi vermemeke ve değişkenler arasındaki anlamlı bir ilişkinin bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı hakkında bir fikir vermemekedir. Bu bakımdan değişkenler arasındaki ilişki nedensellik esleriyle de ayrıca incelenerek farklı nedensellik ilişkisinin olduğunu savunan eorilerin geçerliliği araşırılmışır. İki değişken arasında sıkı bir ilişki olduğu zaman (korelasyon kasayısı yüksek olduğu zaman) akla hemen iki değişken arasında bir birlikelik mi yoksa nedensellik mi var? soru gelebilir. İsaisiksel olarak, ilişki bir birlikeliğin ifadesidir. Nedensellik herşeyden önce eorik bir açıklamaya dayanmakadır. Nedensellik esi Keynesgil Makro- Ekonomik Teori ve Granger Tesi ile açıklığa kavuşurulabilir. Dolayısıyla ikinci olarak, urizm gösergeleri ile ekonomik büyüme arasında bir nedensellik irdelemesi yapılacakır. Bu surele, Granger s Causaliy Tes aracılığı ile, değişkenler arasında ilk önce bir ilişki olup olmadığı, ve varsa bu ilişkinin yönü espi edilmeye çalışılacakır. Zaman serisi analizlerinde 984:2-2003:2 ve 986:0-2003:2, eşanlı denklem siseminde ise 986:0-2003:2 dönemini kapsayan aylık veriler

10 0 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR kullanılmışır. Veriler, Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası (TCMB) veri abanından derlenmiş ve değişkenlerin logariması alınarak modeller çözülmüşür. B. Yönem 2AEKK (İki Aşamalı En Küçük Kareler) Yönemi Yapısal Model LH λ + λ LVG + ε LVG = δ + δ LGSMH LH = ˆ ˆ LH = Π0 + ΠLGSMH + ν 0 2 LVG + δ LH = φ + φ LGSMH + φ LVG + ε + ε = ϕ0 + ϕlh + ε 2 LVG = Π 2 + Π 3LGSMH + ν ˆ ˆ Π ˆ 0 = ϕ0 + ϕφ0 ; Πˆ = ϕφ; ν = ϕε + ε 2 İndirgenmiş yapıdaki denklemler LVG = Πˆ 0 + Πˆ LGSMH + ω LH = Πˆ ) ) LVG = Πˆ + Πˆ LGSMH LH = Πˆ Πˆ LGSMH + ν 3 + Πˆ LGSMH Πˆ : indirgenmiş kalıp kasayıları. İndirgenmiş kalıp kasayılarının ahminleri ˆ β ˆ ˆ ˆ ˆ 0 = Π 2 βπ ˆ Π3 0 β = Πˆ Yukarıdaki eşiliğin sağında içsel değişken bulunmamakadır. LGSMH modelde dışsal değişkendir ve alacağı değerler sabi rakamlar şeklinde işlem göreceğinden v haa erimlerinden bağımsız olacakır. Böylece Π ˆ ˆ + Π 2 kasayılarının EKK yönemiyle bulunacak ahmin değerleri sapmasız olacakır. Durağanlık Analizi Durağan olmayan serilerle yapılacak regresyon analizi ile ahmin edilen ve F isaisikleri geçersiz ve sahe regresyon ilişkisine neden olacağından serinin öncelikle durağanlığının sağlanması gerekmekedir. Durağanlığın belirlenmesinde Dickey-Fuller (DF), Phillips-Perron (PP) ve KPSS esleri kullanılmışır. Sandar DF ve genişleilmiş DF esleri aşağıdaki denklemlerle ifade edilmişir (Dickey-Fuller, 979, 98). Y = α + β + ε () Y 3 Y = α + βy + δrend + ε (2) Y = α + βy Y = α + βy 2 p + ϕ Y i + ε3 (3) i= p + λ Y i +δrend + ε4 (4) i=

11 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 Burada α, β, δ, λ ve φ kasayıları ve p opimal gecikme uzunluğunu gösermekedir. Birim kök esinde X I(0) değildir olan H 0 hipoezi hesaplanan DF veya ADF isaisiği mulak değer içinde kriik ablo değerlerinden büyük ise reddedilir ve serinin durağan olduğuna karar verilir. Nedensellik Tesleri İki değişken arasındaki nedensellik ilişkisini belirlemede geleneksel olarak sandar Granger (969) ve Hsiao nedensellik esi uygulanmakadır. Bu ese Y değişkeninin geçmiş değerleri bir başka değişken olan X + in değerinin ahmininde isaisiksel olarak anlamlı bir kakıda bulunuyorsa Y değişkeni X in Granger anlamda nedenidir. Bu es için aşağıdaki regresyon denklemlerinin ahmin edilmesi gerekmekedir. 0 m Y = β + β Y u (5) X 0 k= p k= n k k + αix i + i= q kx k + δiy i + v i= = γ + γ (6) Yukarıda Y ve X nedensellik ilişkisinin araşırıldığı değişkenleri, u ve v ookorelasyonsuz beyaz gürülülü haa erimlerini, zamanı, k ve i gecikme sayılarını, m, n, p ve q gecikme uzunluklarını gösermekedir. H 0 hipoezi α i =δ i =0 ve H hipoezi en az bir α i 0 ve δ i 0 dır. İsaisiksel olarak en az bir α i (δ i ) anlamlı ise Granger anlamda X neden Y sonuçur (Y neden X sonuçur). Eğer α i ve δ i isaisiksel olarak anlamlı ise karşılıklı, iki yönlü nedensellik vardır. Nedensellik esinde önce değişkenlerin durağanlığı sonra koenegrasyon ilişkisi incelenir. Tesin uygulanmasında opimal gecikme uzunluklarının belirlenmesi önemlidir. Gecikme uzunluğunun olması gerekenden az olması durumunda göz ardı edilen değişkenler nedeniyle model yanlı olacakır. Aynı şekilde gecikme uzunluğunun olması gerekenden fazla olması durumunda ahminciler ekin olmayacakır. Hsiao (98), sisemaik ooregressif bir yönemle her bir denklemdeki değişken için opimal gecikme uzunluğunun belirlenmesi için FPE krieri ile Granger nedenselliği birleşirerek Hsiao yönemini gelişirmişir. Hsiao nedensellik esinin gecikme uzunluğunu belirleyen diğer yönemlere göre daha güvenilir sonuçlar verdiği lieraürde genel kabul görmekedir. Hsiao yaklaşımı iki aşamadan oluşmakadır. İlk aşamada bağımlı değişkenin ooregressif regresyon denklemleriyle opimal gecikme uzunluğu FPE krieriyle belirlenmekedir. m Y = α + β + ε (7) Y i i= Opimal gecikme uzunluğu m belirlendiken sonra ikinci aşamada açıklayıcı değişken aşağıdaki regresyon denklemine kaılarak n için opimal gecikme uzunluğu yine FPE formülü yardımıyla belirlenmekedir.

12 2 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR m n Y = α + βy + γx + ε (8) i i= j= j 2 Nedensellik esinde FPE(m,n)<FPE(m) ise X in neden ve Y nin sonuç olduğuna karar verilir. Y den X e nedenselliğin belirlenmesi için yukarıdaki işlemlerde değişkenlerin yeri değişirilerek aynı aşamalar uygulanmakadır. Koenegrasyon Analizi Koenegrasyon analizi zaman serileri arasındaki uzun dönem ilişkisini ahmin emeye yönelik bir analizdir. Engle-Granger koenegrasyon esi aşağıda oluşurulan (9) ve (0) nolu koenegrasyon denklemler ile ahmin edilmekedir. Y = α0 + αx + u (9) X = α + α Y + u (0) 0 2 Koenegrasyonun varlığı için, (9) ve (0) nolu denklemlerden elde edilen haa erimlerinin (u ) durağan olması beklenir ve aşağıdaki () ve (2) nolu denklemler ahmin edilir. q = βu + αi u i + v i= q 2 = βu 2 + αi u 2 i + v2 i= u () u (2) Burada β =0 ise haa erimlerinin durağan olmadığı ve değişkenler arasında koenegrasyon ilişkisinin var olmadığı, ersi durumda ise koenegrasyon ilişkisinin olduğu ifade edilmekedir. Koenegrasyon analizi haa erimlerinin durağan ve değişkenlerin koenegre olduklarını (uzun dönemde birlike hareke eiklerini) gösermekedir. Ancak bu sonuç değişkenler arasında kısa dönemli bir dengenin varlığı konusunda herhangi bir bilgi vermemekedir.

13 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 3 A. 2AEKK Analizi IV. Ampirik Bulgular Tablo 2: 2AEKK analizi LGSMH Denklemr 2 LH= LVG 0.96 LVG= LH -isaisiği (.4) (5.3) (-.2) (5.3) 0.96 Denklem r 2 LH= LVG 0.88 LVG= LH isaisiği (3.85) (28.36) (-3.39) (28.36) Denklem LH= LVG2 LVG2= LH r 2 -isaisiği (.2) (57.3) (-9.39) (57.3) VG dolaysız vergi geliri, VG2 dolaylı vergi geliridir. Araç değişken olarak GSMH seçilmişir. B. Durağanlık Analizi Seriler, hem rendsiz hem de rendli modellerle incelenmişir. ADF ve KPSS eslerine göre serilerin birinci farkında, PP esine göre de seviyesinde durağan olduğuna karar verilmişir (Tablo 3). Tablo 3: Birim Kök Tesi ADF Tes PP Tesi KPSS Tesi Değişkenler Trendsiz Trendli Trendsiz Trendli Trendsiz Trendli LVG * * * LH * * * LVG * * 0.02 * * LH -5.5 * * 0.07 * * * % anlamlılık seviyesinde durağan C. Nedensellik Analizi Granger ve Hsiao yönemi ile elde edilen sonuçlarda, harcamalardan vergi gelirlerine doğru poziif bir nedenselliğin olduğu ahmin edilmişir (Tablo 4 ve 5). Tablo 4: Granger Nedensellik Tesi Denklem F-esi Nedensel İlişkiler Nedenselliğin Yönü F(,200)=3.7 H neden VG sonuç + 2 F(,202)=0.04 VG neden H sonuç değil

14 4 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR Tablo 5: FPE esi Denklemler FPE Nedensel İlişkiler VG= VG(3) VG= VG(3)+ H() H neden VG sonuç H= H(2) H= H(2)+ VG() VG neden H sonuç değil D. Koenegrasyon Analizi Tablo 6 ve 7 de vergi gelirleri ile harcamalar arasında koenegrasyonun olduğu ve uzun dönemde değişkenlerin birlike hareke eikleri görülmekedir. Tablo 6: Engle-Granger koenegrasyon analizi Koenegrasyon SDF -isaisikleri ADF -isaisikleri Denklemleri LVG=f(LH) -5.43* -5.43(0)* LH=f(LVG) -4.93* -4.93(0)* *% anlamlılık seviyesinde anlamlı. Kriik ablo değeri 4.00 dır. Tablo 7: Johansen Koenegrasyon Analizi Kriik Değer λ max Kriik Değer λ race H 0 H İsaisik %95 %90 İsaisik %95 %90 r=0 r= r r= r 2 r= VG, H ve GSMH değişkenlerinin oluşurduğu modelin Johansen koenegrasyon esinin sonuçları Tablo 7 de göserilmişir. %95 anlamlılık seviyesinde maksimum özdeğer isaisik (λ max ) değeri (74.99) kriik değerden (7.68) ve iz değer isaisik (λ race ) değeri (208.50) kriik değerden (24.05) büyük olduğundan H (r=) hipoezine karşı koenegrasyon ilişkisi olmadığını ifade eden H 0 hipoezi (r=0) reddedilir. Bu sonuçlar, VG, H ve GSMH nin zaman içinde birlike hareke eiğini gösermekedir. VG H ve GSMH nin uzun dönem ilişkisi için oluşurulan modelden elde edilen vekörlerin denklemleri aşağıda göserilmişir. LVG=3.093LGSMH+.99LH LH=0.398LVG+0.40LGSMH Bu sonuca göre, uzun dönemde LGSMH ile LVG ve LH arasında poziif bir ilişki mevcuur. LGSMH deki % lik bir arış LVG yi %3.093

15 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 5 oranında, LH deki % lik bir arış LVG yi %.99 oranında arırmakadır. Uzun dönemde LGSMH ile LVG ve LH arasında poziif bir ilişki mevcuur. LVG deki % lik bir arış LH yi %0.398 oranında, LGSMH deki % lik bir arış LH yi %0.40 oranında arırmakadır. V.Sonuç Bu çalışmada vergi geliri ve harcama ilişkisi hem zaman serisi hem de eşanlı denklem sisemi modelleri ile incelenmişir. Nedensellik ilişkisinin espii için Granger nedensellik analizi, Hsiao yönemi ve haa düzelme modeli uygulanmışır. Uzun dönem analizi için Engle-Granger ve Johansen koenegrasyon yönemleri kullanılmışır. Eşanlı denklem siseminde am belirlenme olduğu için iki aşamalı en küçük kareler yönemi ile de vergi geliri harcama ve GSMH arasındaki ilişki ahmin edilmişir. Birinci farkında durağan olan vergi geliri ve harcama arasında ek yönlü ve harcamalardan vergi gelirine doğru olan nedensellik ilişkisi gerek Granger nedensellik analizi ve Hsiao yönemi ile elde edilmişir. Uzun dönemde de vergi geliri, harcama ve GSMH arasında poziif bir ilişki mevcuur. Ampirik sonuçlar, incelenilen dönemde, Türkiye de vergi gelirlerinin nedenin harcamalar olduğunu yani, harcama-vergi hipoezinin (spend-ax hypohesis) geçerli olduğunu gösermekedir. Barro, Peacock ve Wiseman arafından savunulan harcama-vergi hipoezi (spend-ax hypohesis) kamu harcamalarındaki değişmenin kamu gelirlerinde değişmeye neden olacağını ifade emekedir. Peacock ve Wiseman (979), kriz dönemlerinde aran geçici kamu harcamalarındaki arışın sürekli kamu gelirlerini arırma eğilimde olduğunu ifade emekedirler. Kamu gelir ve harcama poliikası ekonomik kalkınma ve isikrar üzerinde önemli bir role sahipir. Türkiye 2000 yılı Kasım ve 200 yılı Şuba aylarındaki krizlerden sonra "Güçlü Ekonomiye Geçiş Programında" kamu gelirharcamalarında ekinlik ile verimliliğin arırılmasını ve vergi siseminin daha ekin bir hale geirilmesini amaçlamışır. Türkiye de 2005 yılı büçesinde öngörülen kamu giderlerinin yüzde 8 inin kamu gelirleriyle ve özellikle vergiyle finanse edilmesi planlanmışı. Kamu harcamalarının finansmanında borçlanma yerine asıl finansman kaynağı olan vergi ve benzeri kamu geliri kullanılmaya çalışılmışır. Aynı zamanda vergi oranlarının düşürülmesi ve kamu harcama yöneiminin de ekinleşirilmesi amaçlanmışır yılı büçe kanun asarısında da mali disiplini güçlendirmek ve bu çerçevede, büçe harcamalarını sağlam gelir kaynaklarıyla karşılamak ve kaynak-harcama dengesini göz önünde bulundurmak hedeflenmişir. Bu çalışma Türkiye de kamu harcamalarının kamu gelirlerinden daha önce belirlendiği görüşünü deseklemekedir. Devlein önce harcadığını sonra vergi geliri ile bu harcamaları finanse eiğini ileri süren vergi harcama hipoezi büçe açıklarını azalmak için kamu harcamalarının azalılması gerekiğini ifade emekedirler. kaynak yaramadan önce harcamaların yapılması büçe

16 6 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR açıklarının kapaılamamasında önemli bir rol oynamakadır. Bu amaçla özellikle kamu harcamalarının gerekliliğinin belirlenmesi ve vergi sisemini iyileşirmesi önemlidir. Kaynak yaraılmadan yapılan kamu harcamalarının geleceke kaçınılmaz olarak vergi yükünün armasına neden olacağı dikkae alınmalıdır. Kaynakça Akçoraoğlu, A., (999) Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri ve Keynesçi Poliikalar: Bir Nedensellik Analizi, G.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, 2/99, s Anderson, W., Wallace, M. S. ve John, T. W., (986) Governmen Spendings and Taxaion: Wha Causes Wha?, Souhern Economic Journal, 52, s Baghesani, H. ve Mconown, R., (994) Do Revenues or Expendiures Respond o Budge Disequilibria?, Souhern Economic Journal, 6, s Blackley, P. R., (986) Causaliy beween Revenues and Expendiures and he Size of he Federal Budge, Public Finance Quarerly, 4, s Chang, T. ve Ho, Yuan-H., (2002) A Noe on Tesing Tax-and-Spend, Spendand-Tax or Fiscal Synchronizaion: The Case of China, Journal of Economic Developmen, 27, s Chang, T., Liu, W. R. ve Caudill, S. B., (2002) Tax and Spend, Spend and Tax or Fiscal Synchronizaion: New Evidence for Ten Counries, Applied Economics, 34, s Cheng, B. S., (999) Causaliy Beween Taxes and Expendiures: Evidence from Lain American Counries, Journal of Economics and Finance, 23, s Çeinaş, (2004) Darra, A. F., (998) Tax and Spend, or Spend and Tax? An Inquiry ino he Turkish Budgeary Process, Souhern Economic Journal, 64, s Dickey, D. A. ve Fuller, W. A., (979) Disribuion of he Esimaors for an Auoregressive Time Series wih Uni Roo, Journal of American Saisical Associaion, 74, s (98) Likelihood Raio Saisics for an Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Economerica, 49, s Granger, C. W. J., (969) Invesigaing Causal Relaions by Economeric Models and Cross-Specral Mehods, Economerica, 37, s (986) Developmens in he Sudy of Co-inegraed Economic Variables, Oxford Bullein of Economics and Saisics, 48, s

17 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 20 Eylül 2006 Sayı: 2 7 Hondroyiannis, G. ve Papaperou, E., (996) An Examinaion of he Casual Relaionship beween Governmen Spending and Revenue: A Coinegraion Analysis, Public Choice, 89, s Hsiao, C., (979) Causaliy Tess in Economerics, Journal of Economic Dynamics and Conrol, 2, s (98) Auoregressive Modeling and Money Income Causaliy Deecion, Journal of Moneary Economics, 7, s Karakilidis, C. D., (997) Spending and Revenue in Greece: New Evidence from Error Correcion Modeling, Applied Economic Leers, 4, s Kollias, C. ve Makrydakis, S., (2000) Tax and Spend or Spend and Tax? Empirical Evidence from Greece, Spain, Porugal and Ireland, Applied Economics, 32, s Konsaninou, P. T., (2004) Balancing he Budge hrough Revenue or Spending Adjusmens? The Case of Greece, Journal of Economic Developmen, 29, s Koren, S. ve Siassny A., (998) Tax and Spend or Spend and Tax? An Inernaional Sudy, Journal of Policy Modeling, 200, s Li, X., (200) Governmen Revenue, Governmen Expendiure, and Temporal Causaliy: Evidence from China, Applied Economic, 33, s Mackinnon, J., (99) Criical Values for Coinegraion Tess in Long-Run Economic Relaionships-Readings in Coinegraion, Eds. by Engle and Granger, Oxford Universiy Press. Manage, N. ve Marlow M. L., (986) The Causal Relaion Beween Federal Expendiures and Receips, Souhern Economic Journal, 52, s Marlow, L. M., Manage, N., (987) Expendiures and Receips: Tesing for Causaliy in Sae and Local Governmen Finances, Public Choice, 53, s Miller, S. M. ve Russek, F. S., (990) Co-inegraion and Error-correcion Models: Temporal Causaliy beween Governmen Taxes and Spendings, Souhern Economic Journal, 57, s Oweye, O., (995) The Casual Relaionship Beween Taxes and Expendiures in he G7 Counries: Coinegraion and Error-correcion Models, Applied Economics Leers, 2, s Park, W. K., (998) Granger Causaliy beween Governmen Revenues and Expendiures in Korea, Journal of Economic Developmen, 23, s

18 8 Harun TERZİ, Sabiha OLTULULAR Payne, J. F., (979) The Tax-Spend Debae: The Case of Canada, Applied Economics Leers, 4, s Pınar, A. (998) A Model of Governmen Expendiures in Turkey, Yapı Kredi Economic Review, 9, s Ram, R., (988) Addiional Evidence on Causaliy Beween Governmen Revenue and Governmen Expendiure, Souhern Economic Journal, 54, s Von Fursenberg, G. M. ve Green, R. J., (986) Tax and Spend or Spend and Tax?, Review of Economics and Saisics, 48, s Sağbaş, İ. (200) Cenral-Local Fiscal Relaions in Turkey: A Technical Analysis of Fiscal Equalisaion, Turkish Sudies, 2, s.2-42.