ISBN Sertifika No.: 10704

Transkript

1 ELIAS CANETTI (D Ö ) Elias Canetti Rusçuk ta (Bulgaristan) do du, üç erkek kardeflin en büyü üydü. Ailesi 15. yüzy lda Osmanl mparatorlu u na s nan spanyol Yahudilerindendi. lk olarak eski spanyolca ve Bulgarca ö rendi. Tuna nehri üzerindeki önemli limanlardan biri olan Rusçuk ta o y llarda 7-8 ayr dil konuflulmaktayd. Canetti nin dile olan duyarl l böyle bafllad. Canetti 1911 y l nda ailesiyle birlikte ngiltere ye yerleflti. Orada ngilizce ve Frans zca ö rendi. Babas n n ani ölümü üzerine 1912 y l nda Viyana ya göç ettiler. Bu arada birkaç ay Lozan da kald lar. Annesi orada Canetti ye zora dayal bir yöntemle Almanca ö retti. Aile y llar n Zürih te, y llar n ise Frankfurt ta geçirdikten sonra yeniden Viyana ya döndü. Canetti, annesinin iste i üzerine kimya ö renimi gördü ve 1929 y l nda doktoras n tamamlad. Ama bu arada edebiyat, sanat, felsefe gibi alanlarla da ilgilenmekteydi. Üniversitede Karl Kraus un derslerini izledi. Canetti 1925 y l nda kitle olgusuyla ilgilenmeye karar verdi y l nda Hitler in Almanya da iktidara gelmesi, onu kitle ve iktidar aras ndaki iliflkileri sorgulamaya yöneltti y l nda tek roman olan Körleflme yi yay mlad. Nazilerin 1938 y l nda Avusturya y iflgal etmelerinden birkaç ay önce Paris e, sonra Londra ya gidip çal flmalar n orada sürdürdü. Canetti Kitle ve ktidar 1949 y l nda yazmaya bafllad. Kitap 1960 y l nda yay mland. ngiltere, Amerika ve Fransa da ilgiyle karfl lanmas na ra men ilk bask lar Almanya da pek ilgi görmeyen Körleflme, 1963 y l nda Almanya da üçüncü kez yay mlan nca Canetti birbiri ard na ödüller almaya bafllad de Büchner, 1981 de Franz Kafka ve Nobel edebiyat ödüllerini ald. Yaflam n n son y llar n Londra ve Zürih te geçiren Canetti, 1994 y l nda Zürih te öldü ve vasiyeti üzerine James Joyce un yan na gömüldü. YAPITLARI: Roman: Die Blendung, 1935 (Körleflme, çev.: Ahmet Cemal, Payel Y., 1981). Oyunlar: Hochzeit, Komodie der Eitelkeit, Die Befristeten, Araflt rmalar, Denemeler, Notlar: Masse und Macht, 1960 (Kitle ve ktidar, 1998). Die Stimmen von Marrakesch, 1968 (Marakefl te Sesler, çev.: Kamuran fiipal, Cem Y., 1960). Der andere Prozess, Di Provinz des Menschen, 1973 ( nsan n S las, çev.: Ahmet Cemal, yi fieyler Y., 1996). Der Ohrenzeuge, 1974 (Kulakmisafiri, Elli Karakter, çev.: fiemsa Ye in, Payel Y., 1994). Das Gewissen der Worte, 1975 (Sözcüklerin Bilinci, çev.: Ahmet Cemal, Payel Y., 1984). Das Geheimherz der Uhr, Die Fliegenpein, Nachträge aus Hampstead, An lar: Die gerettete Zunge, 1977 (Kurtar lm fl Dil, çev.: fiemsa Ye in, Payel Y., 1995). Die Fackel im Ohr, 1980 (Kulaktaki Meflale, çev.: fiemsa Ye in, Payel Y., 1997). Das Augenspiel, 1985 (Gözlerin Oyunu, çev.: fiemsa Ye in, Payel Y., 2000).

2 Ayr nt : 200 A r kitaplar dizisi: 1 Kitle ve ktidar Elias Canetti Çeviren Gülflat Aygen Yay ma haz rlayanlar Ender Ateflman-Tamer Tosun Kitab n özgün ad Masse und Macht Çeviride kullan lan metinler Crowds and Power, Penguin Books, 1992, çev.: Carol Stewart ( ngilizce çeviri Canetti nin gözetiminde yap lm flt r.) Masse und Macht, Claassen Verlag, 1992 Claassen Verlag Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak resmi Hatice Öcal Kapak düzeni Orhan Deliorman Arka kapak foto raf Jerry Bauer Düzelti Mehmet Celep Bask Kayhan Matbaac l k San. ve Tic. Ltd. fiti. Davutpafla Cad. Güven San. Sit. C Blok No.: 244 Tapkap / stanbul Tel.: (0212) Sertifika Na.: Birinci bas m 1998 kinci bas m 2003 Üçüncü bas m 2006 Dördüncü bas m 2010 Beflinci bas m 2012 Bask adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Eminönü - stanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Elias Canetti Kitle ve ktidar

4 A IR K TAPLAR D Z S NSANLI IN MAHREM TAR H Theodore Zeldin RUJ LEKES Yirminci Yüzy l n Gizli Tarihi Greil Marcus B Z B Z YAPAN H KÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKS ZM, AHLÂK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer MPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri D S PL N Askeri taat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin AHLÂK PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yarat c l k James M. Jasper KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ Richard Sennett CAZ K TABI Ragtime dan Fusion ve Sonras na Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOfiAN KADINLAR Vahfli Kad n Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés C NSELL N TAR H Michel Foucault SEKS SYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Baflkald r ve Rock n roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Ba Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez ÇOKLUK mparatorluk Ça nda Savafl ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri B R AHLÂK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlâk Felsefesi & Bir Kiflilik Eti i Agnes Heller MUTFAK SAVAfiI Damak Zevkinin Jeopoliti i Christian Boudan KT SAD ADALET VE DEMOKRAS Rekabetten flbirli ine Robin Hahnel TAR H BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdi i Dönüflümler ve Gelece i Lewis Mumford AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott MET N ÇÖZÜMLEMELER Yasemin G. nceo lu & Nebahat A. Çomak Diflillik, Güzellik ve fiiddet Sarmal nda KADIN VE BEDEN Yasemin G. nceo lu & A. Kar AVRUPA F KR Anthony Pagden Ç ÇEKLER N KÜLTÜRÜ Jack Goody

5 Veza Canetti ye

6

7 çindekiler Kitle Dokunulma korkusu Aç k ve kapal kitle Deflarj Y k c l k Patlama Zulüm Dünya dinlerinde kitlelerin evcillefltirilmesi Panik Bir çember olarak kitle Kitlenin nitelikleri Ritim

8 Durgunluk Yavafll k ya da hedefin uzakl Görünmez kitleler Egemen duygular na göre kitlelerin s n fland r l fl Mütecaviz kitleler Kaç fl kitleleri Yasak kitleleri Karfl t na dönme kitleleri fiölen kitleleri Çifte kitle: Kad nlar ve erkekler. Canl lar ve ölüler Çifte kitle: Savafl Kitle kristalleri Kitle simgeleri Atefl...78 Deniz...82 Ya mur...84 Nehir...85 Orman...86 Ekin...87 Rüzgâr...88 Kum...89 Y n...90 Tafl y nlar...91 Hazine...91 Sürü Sürü: Sürü türleri Avc sürüsü Savafl sürüsü A t sürüsü Art fl sürüsü Komünyon çe dönük ve sessiz sürüler Sürünün belirlili i. Sürülerin tarihsel süreklili i Arandalar n atalar na iliflkin efsanelerdeki sürüler Arandalarda geçici oluflumlar Sürü ve din Sürülerin baflkalafl m Kasai Lelelerinde avc l k ve orman Jivarolar n savafl ganimeti Pueblo K z lderililerinin ya mur danslar Savafl n dinamikleri üzerine: lk ölüm. Zafer Bir savafl dini olarak slam A t dinleri fiiilerin Muharrem törenleri Katolisizm ve kitle Kudüs teki Kutsal Atefl

9 Tarihte kitle Ulusal kitle simgeleri ngilizler Hollandal lar Almanlar Frans zlar sviçreliler spanyollar talyanlar Yahudiler Almanya ve Versailles Enflasyon ve kitle Parlamenter sistemin do as Paylafl m ve art fl. Sosyalizm ve üretim Zosalar n kendi kendilerini yok etmeleri ktidar n iç organlar Ele geçirme ve içe alma El Elin sabr Maymunlar n parmak al flt rmalar Eller ve nesnelerin do umu Maymunlarda ve insanlarda y k c l k Öldürenler her zaman güçlüdür Yemenin psikolojisi üzerine Hayatta kalan Hayatta kalan Hayatta kalma ve yaralanmazl k Bir tutku olarak hayatta kalma Hayatta kalan olarak yönetici Josephus un kurtuluflu Despotun hayatta kalanlara düflmanl. Hükümdarlar ve ard llar Hayatta kalma biçimleri lkel inançta hayatta kalan Ölülerin h nc Salg n hastal klar Mezarl klar Ölümsüzlük ktidar n unsurlar Güç ve iktidar ktidar ve h z Soru ve cevap

10 Gizlilik Yarg lama ve mahkûm etme Affetme iktidar. Merhamet Emir Emir. Kaç fl ve s z Emrin evcillefltirilmesi Geri tepme. Emir verme kayg s Birden fazla bireye yöneltilen emirler Emir beklentisi Arafat taki hac lar n emir beklentisi Disiplin ve emrin neden oldu u s z Mo ollar. At ve ok Dini had mlaflt rma. Skopsiler fiizofrenideki negativizm Karfl t na dönme S z n n kayboluflu Emir ve idam. Hoflnut cellat Emirler ve sorumsuzluk Dönüflüm Buflmanlar aras nda önsezi ve dönüflüm Kaç fl dönüflümleri. Histeri, mani ve melankoli Kendini art rma ve kendini tüketme. Totemin ikili yap s Delirium tremens e dönüflüm ve kitleler Taklit ve simülasyon Figür ve maske Maske düflürme iktidar Dönüflüm yasaklar Kölelik ktidar n özellikleri nsan n durufl biçimleri ve bunlar n iktidarla iliflkisi Ayakta durma Oturma Yatma Yere oturma Diz çökme Orkestra yöneticisi fiöhret Zaman n düzenlenmesi

11 Saray Bizans mparatoru nun yükselen taht Genel paralitikler ve büyüklük nosyonlar Yöneticiler ve paranoyaklar Afrikal krallar Bir Delhi Sultan : Muhammed Tu luk Schreber vakas : I Schreber vakas : II Sonsöz Hayatta kalan n sonu NOTLAR KAYNAKÇA D Z N

12

13 Kitle

14

15 DOKUNULMA KORKUSU nsan, bilinmeyenin dokunuflundan daha çok korkutan hiçbir fley yoktur. nsan kendisine de en fleyi görmek ve tan mak, hiç de ilse s n fland rmak ister. Yabanc herhangi bir fleyle fiziksel temastan her zaman kaç nma e ilimindedir. Karanl kta beklenmedik bir dokunuflun sebep oldu u korku, pani e kadar varabilir. Üzerine giydikleri bile yeterli bir güvenlik duygusu vermez; giysileri y rtmak ve kurban n ç plak, yumuflak, savunmas z etini delmek kolayd r. nsanlar n etraflar nda yaratt klar bütün mesafelerin nedeni bu korkudur. Kendilerini baflka hiç kimsenin giremeyece i evlere kapat rlar ve ancak orada bir dereceye kadar güvende hissederler. H rs z korkusu

16 16 yaln zca soyulma korkusu de ildir, ayn zamanda karanl n içinden aniden uzanan beklenmedik bir elden duyulan korkudur. Dokunulma karfl s nda duydu umuz tiksinti insanlar n aras na kar flt m zda da bizimle birliktedir; kalabal k bir sokak, lokanta, tren ya da bir otobüs içindeki hareketlerimiz bu duygu taraf ndan yönlendirilir. nsanlar n yan bafllar nda durup, onlar yak ndan gözlemleyebilir ve inceleyebiliriz. Bu durumda bile elimizden geldi i kadar gerçek bir temastan kaç n r z. E er kaç nm yorsak bu, birisinden hoflland m z içindir; o zaman da yaklaflan biz oluruz. stenmedik bir temas için dilenen özrün çabuklu u, bu özür beklenirken yaflanan gerilim, derhal özür dilenmedi inde gösterdi imiz fliddetli ve hatta kimi zaman fiziksel tepki, bunu yapan n kim oldu undan emin olmad m z zaman bile mütecavize duydu umuz antipati ve nefret zor bir durum karfl s nda gösterdi imiz bütün farkl tav rlar ve yabanc bir dokunufla gösterdi imiz fevkalade duyarl tepkiler burada uyan k ve sinsi oldu u kadar, derine yerleflmifl bir insan e ilimiyle, bir kez kiflili inin s n rlar n belirledikten sonra insan asla terk etmeyecek olan bir fleyle u raflt m z kan tlar. nsan uykuda, çok daha savunmas zken, bir dokunuflla bile kolayca rahats z edilebilir. nsan, bu dokunulma korkusundan yaln zca kitle içinde kurtulabilir. Korkunun karfl t na dönüfltü ü tek durum budur. Bunun için insan yo- un bir kitleye gereksinme duyar; kendisine yaslanan n kim oldu unu art k fark etmemesi için bu kitle fiziksel bak mdan da yo un ve s - k fl k olmal d r. nsan kendini kitleye b rak r b rakmaz, art k kitlenin dokunuflundan korkmaz olur. deal durumda, kitle içinde herkes eflittir; kitle içinde cinsiyet dahil hiçbir ayr m n önemi yoktur. Kitlenin içinde kendisini iten her kimse, o da kendisi gibi biridir. Onu, kendisini duyumsuyormufl gibi duyumsar. Birdenbire her fley tek ve ayn bedende oluyormufl gibi olur. Belki de kitlenin yo unlaflmaya çal flmas n n nedenlerinden biri budur: Kitle, her bireyi dokunulma korkusundan, mümkün oldu u kadar bütünüyle kurtarmak ister. nsanlar birbirlerine ne kadar kuvvetli yaslan rlarsa, birbirlerinden korkmad klar ndan o kadar emin olurlar. Dokunulma korkusunun bu karfl t na dönüflü kitlelerin do as nda vard r. Rahatlama hissi, kitle yo unlu unun en çok oldu- u yerde en çarp c d r.