KENT ORMANCILIĞI PROF. DR. ĠBRAHĠM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESĠ 2012 TRABZON (KENTSEL ALANLARIN BĠTKĠLENDĠRĠLMESĠ)

Transkript

1 KENT ORMANCILIĞI (KENTSEL ALANLARIN BĠTKĠLENDĠRĠLMESĠ) PROF. DR. ĠBRAHĠM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESĠ 2012 TRABZON

2 Kent Ormanı ġehirlerdeki bütün park, bahçeler, yol (alle) ağaçları, kamu binaları çevresindeki ağaçlar, özel ve devlete ait mülklerdeki ağaç veya ağaç toplulukları, doğal ormanlardan kalan korular ve yapay olarak kurulan park, bahçe ve ormanlar hep kent ormanı ve kent ağacı kavramı içinde yer alır. Basit manada kent ormanı, Ģehirler içinde ve çevresindeki bütün odunsu bitkileri kapsar. Parklar kent ormanları içinde orman tarifine en uygun üniteleri oluģtururlar.

3 Daha basit bir ifadeyle, kentler içinde ve yakın çevresindeki bütün otsu ve odunsu bitkiler ile bunların kapladığı alanlar kent ormanı kavramı içerisindedir. Bu kavram içerisinde; park ve bahçeler, doğal ve yapay ormanlar, korular, mezarlıklar, cadde ve yol ağaçlandırmaları, özel ve tüzel kiģilere ait her türlü yeģil alanlar, vb. sayılabilir.

4 Kent ormancılığı kavramı ilke kez 1965 yılında Toronto üniversitesinde yerel yönetim ağaçlandırmalarının baģarı ve baģarısızlıkları üzerine yapılan bir çalıģmada kullanılmıģtır yılında Florida Parlamentosu ülke ormanları kanununa ağaçların ve ilgili bitki topluluklarının uygun kullanımı aracılığıyla kent ve kent yakını alanlarda çekici ve sağlıklı bir çevrenin yaratılmasıyla bu alanların güzelliklerinin geliģtirilmesi ifadesini eklemiģtir.

5 1972 yılında Amerika (ABD) Ormancılar Cemiyeti bir Kent Ormancılığı ÇalıĢma Grubu kurmuģtur. Bu çalıģma grubu kent ormancılığı anlayıģını Ģu Ģekilde tanımlamaktadır:

6 Kent ormancılığı, özellikli bir branģtır ki, amacı, kent halkının psikolojik, sosyolojik ve ekonomik refahı için, ağaç, ağaççık, çalı vb. yetiģtirmek ve planlamaktır.

7 Basit bir Ģekilde kent ormancılığını kentsel bir toplumda bütün ormanlar kent ormanıdır Ģeklinde değerlendirmiģtir 1972 Amerikan Ormancılar birliğinin yaptığı tanımlamada ise; kent ormancılığı, kent toplumlarının psikolojik, sosyal ve ekonomik rahatlığına mevcut ve potansiyel katkıları için ağaçların yönetimini ve yetiģtirilmesini amaç edinen, ormancılığın uzmanlaģmıģ bir dalıdır.

8 En geniş anlamda kent ormancılığı yerel yönetim boşaltım havzaları ve atık dönüşümler, yaban hayatı doğal ortamları, açık hava rekreasyon imkanları, peyzaj düzenlemeleri, ağaçların genel olarak korunması ve hammadde olarak odun ürünlerini içeren çok yönlü bir yönetim sistemini içerir.

9

10 1978 yılındaki Amerika da ormancılıkla ilgili yasada kent ormancılığı, kent ve toplum ormanları kentte yaģayanların yaģam kalitelerini geliģtirir, konut ve ticari alanların ekonomik değerini arttırır, hava kalitesin düzenler, karbon dioksit birikimini azaltır, kent alanlarına sıcak havanın etkisini azaltır ve toplumun düģünce ve sosyal rahatlığına katkıda bulunur.

11 FAO ya göre ise; kent ormancılığı kent toplumunun psikolojik, sosyal ve ekonomik refahını sağladığı katkılarından dolayı ağaçların yönetilmesidir. Kent ormancılığı insanların yaşadığı yerlerdeki ağaçlık alanlar, ağaç grupları ve tek tek bulunan ağaç ile ilgilenir. Bu durum, ağaçların çeşitli yarar ve orunlarının meydana geldiği alanlarda birden çok doğal ortamı (yolları, parkları, sahipsiz ortamları, vb.) içeren kentsel alanlar için çok yönlüdür.

12 1988 de yapılan bir tanımlamada ise, kent ormancılığı, kent sakinleri için birçok çevresel ve sosyal yararların korunma altına alınması amacıyla kentlerdeki ağaçların yetiştirilme, bakım ve yönetimiyle bütünleşmiş kapsamlı bir kent yaklaşımı olarak değerlendirilmiştir de, kent ormancılığı genel ormancılığın özel bir dalıdır. Ve kent toplumunun psikolojik, sosyolojik ve ekonomik rahatlığına ağaçların mevcut ve potansiyel katkıları için bu ağaçların yönetimi ve bakımını kendine amaç edinmiģtir. Ağaçların katkıları, çevreye rekreasyonel ve genel rahatlatıcı özellikleri katar, kapsamlı iyileģtirici etkilerini içerir. ġeklinde tanımlanmıģtır.

13 Aynı yıl, kent ormancılığı, insanlara ekonomik, çevresel, sosyal ve toplumsal sağlık açısından sağlanan yararlar için kent içindeki ve çevresindeki ağaçların, ormanların, yeģil alanların ve bu alanlarla ilgili kaynakların sürdürülebilir planlama, bitkilendirme, koruma ve bakım çalıģmalarıdır.

14 1991 de kent ormancılığı, kent alanlarında özel olarak değil genel olarak bulunan ağaçları içine alan bütün tipik aktiviteleri kapsamaktadır ifadesini kullanmıģtır. Tanım geniģ boyutlu, tüm bir kent ağaç popülâsyonunun yönetimini içine almaktadır.

15 1994 de sürdürülebilir kent ormancılığı konusuna farklı bir bakış açısı getirilmiş, kent ormancılığına ormancılık ve arborikültür bilimi ve çalışmalarını bir bileşimi olarak yaklaşılmıştır. Bu bağlamda kent ormancılığı, ekolojik, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik amacıyla kent orman peyzajının içinde veya yakınındaki kamu ve özel alanların planlanması ve yeterli olacak şekilde yönetilmesi olarak tanımlanmıştır.

16 IUFRO ise, kent ormancılığı, kent içi ve çevresindeki ağaçların kent toplumuna sağladığı psikolojik, sosyolojik, ekonomik ve estetik yararlar göz önünde tutularak ağaç ve orman kaynaklarının sanatsal, bilimsel ve teknolojik bir yönetim biçimi sergileyen yaklaģımdır.

17 1999 ve 2000 yıllarında kent ormancılığı, kent içinde veya kent yakınında bulunan ağaçlar ile orman topluluklarının rahatlatıcı değerleriyle birlikte planlanması, tasarlanması, kurulması ve yönetilmesi olarak tanımlanmıģtır. Burada ormancılık, peyzaj mimarlığı ve peyzaj ekolojisinin kent ormancılığı araģtırmalarında payı olan baģlıca disiplinler oldukları ortaya konulmuģtur.

18 Kentsel yeģil alanlar içerisinde önemli bir yere sahip olan kent ormanları hakkında yukarıda bazıları verilen çok sayıda ve çeģitte tanımlar yapılmıģtır. Bu tanımlamaların büyük bir kısmı yabancı kaynaklı olup bir birliktelik de yoktur. Dolayısıyla kent ormanı yerine kentsel yeģil alanlar denmesinin daha uygun olacağı düģünülmüģtür.

19 Yukarıda verilen tanımlar ve etkili faktörler bir bütün halinde değerlendirildiğinde; * Kent ormanları ülkelere göre farklılıklar göstermesine rağmen temelde kent karakterine olan estetik, rekreaktif, sağlıklı yaģam, genel çevresel kalite ve biyoçeģitlilik katkılarıyla kentler için sürdürülebilir birer açık ve yeģil alan parçalarıdır,

20 * Kentler içerisinde küçük parçalar halinde bulunan ve çoğunlukla bozulmalara neden olan parça yeģil alanlar, yeģil alan kalitesini azaltmaktadır, * Planlama sistemleri ile tüm kent ormanları farklı kültür ve sosyal ihtiyaçlara cevap verebilecek özgünlükleri içermelidir, * Kent ormanları barındırdıkları fonksiyonlar itibarı ile çeģitliliği sağlamalı ve birden çok amaca hizmet edebilmelidir, * Koruma ve sürdürebilme stratejileri belirlenmeli ancak bu stratejiler mutlaka uygulamaya konulmalıdır,

21 Girdiler Katılımcılık ve süreklilik Kent politikaları Çok disiplinli yaklaģım Eğitim (Bilgilendirme ve Bilinçlendirme) Parasal kaynak Nitelikli personel Çıktılar * Estetik (Görsel) * Ekolojik * Sosyal ve Kültürel * Psikolojik * Rekreatif * Ekonomik

22 Kent Ormancılığının Tarihçesi Tarihsel süreçte hüküm süren birçok medeniyetler Anadolu toprakları üzerinde sayısız yerleģim merkezleri kurmuģlardır. Bu merkezlerin son yıl öncesine ait olanları halen Türkiye nin çeģitli bölgelerinde kalıntılar halinde görülebilmektedir. Eski çağlarda ağaçlar insan ve toplum hayatında; sembol olma, kutsallık, meyve, gölgeleme, barınma gibi yönleri ile ön plana çıkmıģtır. Ancak insan ve toplum hayatındaki geliģmelere paralel olarak ağaçların önemi ve değeri daha da artmıģ, görsel ve iģlevsel etkileri ağırlık kazanmıģtır. Ağaçların kentsel peyzajdaki görsel ve iģlevsel etkilerinin anlaģılması da esasen antik çağlar kadar eskilere dayanır. Mısır da milattan önce binlerce kilometre uzaklıklardan taģınan ağaçların kentlere dikildiği ve yine milattan önce Theophrastus ( M.Ö.) ve Pling (23-79) in ağaçların dikimi ve bakımı ile ilgili kapsamlı bilgiler verdiği tarihi yazıtlarda belirtilmektedir.

23 Danimarka daki ilk halka açık park Kopenhag da 1870 yılında tesis edilmiģ, 1866 da Amsterdam da çok sayıda kent parkları kurulmuģtur. Ġngiltere de halk parkları 18. yüzyılda tesis edilmiģ, daha sonraki yıllarda peyzaj özellikleri geliģtirilmeye devam etmiģtir. Zira 19. yüzyılın ortalarında Ġngiliz halkının %50 si kentlerde yaģarken 1911 de bu oran %80 e çıkmıģtır. Kentsel yeģil alanlardan botanik ve hayvanat bahçeleri ile mezarlıklarda çok eski çağlara kadar gitmektedir. Kopenhag da 1600, Paris te 1635, Edinburgh botanik bahçesi 1670, Londra daki Royal botanik bahçesi ise 1759 yılında tesis edilmiģtir. Dublin deki hayvanat bahçesi 1821, Londra daki ise 1826 yılında tesis edilerek kentsel yeģil alanlara katılmıģtır.

24 Tarihsel süreç içerisinde, yol ağaçlandırmalarının geliģimine bakacak olursak; yol ağaçlarının ilk kullanımı 15. yüzyıl Rönesans bahçeleri nde gerçekleģtirilmiģtir. 17. yüzyılda yol ağaçları Fransa, Ġngiltere ve Ġtalya da asaletin bir simgesi olarak değerlendirilmiģtir. Bu dönemlerde ağaçlandırma tekniği ve büyük ağaçların nakli konusunda önemli aģamalar kaydedilmemiģtir. Ancak ağaçların yollar üzerindeki gerçek rolü anlaģılamamıģtır. Türkiye de ise kentlerdeki ağaç kültürü konusundaki en eski kayıtlar 500 yıl öncesine ait dönemleri kapsamaktadır. Bu kayıtlarda gerek önceden yapılmıģ, gerekse yapılmakta olan kent ağaçlandırmaları konusunda bilgiler bulunmaktadır. Yol ağaçlarının günümüz düģüncesine uygun olarak ortaya çıkıģı 19. yüzyılın ikinci yarısında Rönesans Avrupası nda olmuģtur.

25 Mihrabad korusu yeģil alanlarından bir görünüm

26 Ülkemizde bu alandaki bilinçli ve sistemli çalıģmalar, Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin kuruluģu ile baģlamıģtır. Bugün, geliģmiģ modern yerleģim alanlarına baktığımızda yol düzenlemeleri içinde, kent içi yol ağaçlandırmalarının önemi çok yoğun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu uygulama aynı zamanda bir kentin prestiji açısından da çok önemlidir. BaĢta Ġstanbul olmak üzere birçok kentte kentsel yeģil alanlar ve kent ağaçları, Cumhuriyet öncesi ve sonrası olmak üzere 2 ana baģlıkta açıklanacaktır.

27 Cumhuriyet Öncesi (Osmanlı) Kent Ağaçları Bu dönemde dikimi en çok yapılan egzotik ağaç türü Ehrami Servi, Pinus pinea dır. Bunun yanında; Atkestanesi, Salkım söğüt, Doğu mazısı olmuģtur de Fatih Sultan Mehmet in Beykoz da Tokad bahçesi ile Boğaziçi nin ilk bahçesi kurulmuģtur tarihinde Kanuni Sultan Süleyman ın diktirdiği Serviler bugün anıtsal niteliktedir. Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde ilk kent ormanı ise yılları arasında Ġstanbul da Haliç sırtlarında kurulmuģtur. Fatih Sultan Mehmed KasımpaĢa-Hasköy arasındaki tersane bahçesine adet satrançvari servi ağacı diktirmiģtir.

28 Osmanlı Ġmparatorluğu nun YükseliĢ Dönemi 1722 de Sultan III. Ahmed, 1745 de Sultan I. Mahmud un buyrukları ile Boğaziçi ve Kağıthane ye Ihlamur, Karaağaç, MeĢe, KocayemiĢ, DiĢbudak, Gürgen, Çınar, Defne, Erguvan ve Ahlat fidanlarının dikimleri emredilmiģtir. Ġstenen bu fidanlar mevcut su kenarı ve ormanlardan elde edilen yabani nitelikteki fidanlardı.

29 Esas geliģmeler, XVII. yüzyılın sonlarında ve XVIII. yüzyılın baģlarında (Lale devri) Ġstanbul un çeģitli yerlerinde estetik ve rekreasyonel amaçlarla kurulan koruluklar ile köģk, saray ve kasırların bahçelerinde yapılan plantasyonların kurulması ile gerçekleģmiģtir. Benzer çalıģmalar diğer büyük Anadolu kentlerinde de kısmen uygulanmıģtır.

30 Gerek bu süreçte, gerekse bir önceki dönemde özellikle dinsel mekânlarda (cami, kilise, medrese, türbe, havra, sinagog avluları) çoğunlukla Çınar, Servi, Çitlembik, Sakız gibi türlerle yapılan ağaçlandırmaların 500 yaģına ulaģmıģ örneklerine günümüzde birçok tarihi Türk kentinde (özellikle; Ġstanbul, Bursa, Edirne, Ġzmir) rastlamak mümkündür. Bu ağaçlar halen kentlerin yeģil dokusuna katkıda bulunmanın ötesinde 500 yıl öncesi dönemle günümüz arasında bağ kuran anıt nitelikli eģsiz doğal ve kültürel varlıklar olarak olağanüstü değerler taģımaktadırlar. İSTANBUL

31

32 Ġstanbul da yol ağaçlandırmalarına örnek teģkil edebilecek en önemli çalıģmalar ise 1856 yıllarında Dolmabahçe-BeĢiktaĢ yolu, ikinci yol 1870 yıllarında Beykoz- AbrahampaĢa Korusu, üçüncü yol ise 1873 yılında uygulanan Büyükdere ve Belgrad Ormanı arasında uygulanmıģtır (Londra Çınarı (Platanus x acerifolia) tüm fidan materyalinin Ġtalya dan getirilmiģtir.

33 Bu dönemde Ġstanbul Halkalı da (1892) Halepçamı, Servi, Karaçam, Mazı, Sedir, DiĢbudak türleri ile büyük bir kent koruluğu kurulmuģtur. Yine 1916 da Ġstanbul da Haliç in sahilinde ve yamaçlarında bugün de mevcudiyetini koruyan bir Fıstıkçamı koruluğu kurulmuģtur. Bu çalıģmalar aģama aģama Ġstanbul un diğer kesimlerine yaygınlaģtırılmıģtır. Ġstanbul da bu süreçte gerçekleģtirilmiģ bitkilendirme ve düzenlemelerin etüt ve envanteri yılları arasında yapılmıģ ve Ġstanbul da 902 adet egzotik ağaç ve çalı taksonu saptanmıģtır. Bu sayı Ġstanbul daki bitki türü zenginliği ve çeģitliliği açısından önemlidir. Bu bitkilerden 285 adedi tek veya ender olarak Ġstanbul da kullanılan bitkilerdir.

34 1.2. Cumhuriyet Dönemindeki Kent Ağaçları Cumhuriyet döneminin ilk önemli çalıģması 1930 lu yıllarda Ġç Anadolu da step rejyonda yer alan baģkent Ankara da gerçekleģtirilmiģtir. Atatürk ün direktifleri ile kentin kuzeybatısında Gazi koruluğu kurulmuģtur. Aynı dönemde Ġstanbul-Florya da Atatürk Ormanı, Yalova-Termal de Termal koruluğu kurulmuģtur. Cumhuriyet dönemindeki kapsamlı çalıģmalar II. Dünya SavaĢı sonrasında gerçekleģtirilmiģtir.

35 1949 yılında Ġ.Ü. Orman Fakültesi ve Orman Bakanlığı iģbirliği ile, bitki türü çeģitliliğinin kent halkına tanıtılması ve kentlerde kullanımı mümkün olabilecek olanların denenmesi amaçlarına yönelik olarak Ġstanbul da Türkiye nin ilk Arboretumu (Atatürk Arboretumu) kurulmuģtur

36 Kent içindeki ağaçlandırmalar ise esasen Belediyeler tarafından gerçekleģtirilmektedir. Bu çalıģmalarla kentlerde, kiģi baģına düģen yeģil alan miktarlarında önemli düzeylere ulaģılmıģtır. Ülke genelinde çok yüksek miktarlara ulaģan fidan ihtiyacını karģılayabilmek için baģta Ġtalya olmak üzere çeģitli Avrupa ülkesi fidanlıklarından ithal fidan getirilme yoluna gidilmiģtir.

37 Kent ağaçlandırmaları, günümüzde resmi kurumlar yanında sivil toplum örgütleri tarafından da sahiplenilmiģ durumdadır. Bu ihtiyaçlara paralel olarak ülke genelinde kent ağacı fidanlıklarının sayıları ve kapasiteleri de artmıģtır.

38 Özellikle son dönemlerde süs bitkilerine verilen önemden dolayı yerli fidan üretimi çalıģmaları hız kazanmıģtır. BaĢta Sakarya, Yalova, Ġzmir ve Antalya olmak üzere ülkenin birçok yerinde özel sektör fidan üretimi gerçekleģtirilmeye baģlanmıģtır.

39 ġehirlerdeki bütün park, bahçeler, yol (alle) ağaçları, kamu binaları çevresindeki ağaçlar, özel ve devlete ait mülklerdeki ağaç veya ağaç toplulukları, doğal ormanlardan kalan korular ve yapay olarak kurulan park, bahçe ve ormanlar hep kent ormanı ve kent ağacı kavramı içinde yer alır

40

41 Türkiye Kent Ormanları

42 T.C. Orman ve Su Bakanlığı OGM tarafından 2003 yılında baģlatılan ve Her Ġlde Bir Kent Ormanı sloganı ile tesis edilmeye baģlanan kent ormanları sayısı bugün itibarıyla 69 il 20 ilçede toplam 90 ı geçmiģ bulunmaktadır. Bu sayı, her geçen gün artmakta, hemen hemen her ilde bir kent ormanı yanında bazı illerde 2 hatta 3 kent ormanı tesis edilmeye devam etmektedir yılı itibarıyla tesis edilmiģ kent ormanlarını ziyaret eden kiģi sayısı 4 milyon kadardır. Proje ile kent içerisinde, yakınında yada çevresindeki doğal veya yapay ağaçlıklı alanlar kent ormanı Ģeklinde düzenlenerek insanların doğa ile baģ baģa kalacakları ortamların oluģturulması amaçlanmıģtır yılı sonu itibarıyla tesis edilmiģ yada açılması planlanmıģ kent ormanı sayısı 90 a çıkmıģ olup bunların il ve kent merkezine uzaklıkları, alanları ve flora-fauna özellikleri verilmiģtir. Ġzleyen yıllarda her ilde ve birçok ilçede kent ormanı açılıģı planlanmaktadır.

43 OGM tarafından tesis edilmekte olan kent ormanlarının kuruluģ esasları, genel olarak aģağıdaki gibidir. 1. Alan seçimi: Alan seçiminde en önemli kriter ulaģım kolaylığının olmasıdır. Bu nedenle kent içi veya bitiģiğindeki alanların seçilmesinde, büyüklükleri kentin kullanım potansiyeli ile doğal ve yapay ormanların olup olmamasına göre değiģebilir. Seçilecek alanlar tel örgüyle çevrilmemelidir. 2. GiriĢ kapısı ve kulübesi: Kapılar ana yollara yakın ve giriģe uygun yerlerde ahģap ağırlıklı olmadır. Kapı yanında doğaya uygun giriģ kulübesi yapılabilecektir. Ayrıca giriģte kuruluģ amacı, alanı, krokisi, bitki ve hayvan türleri, vb. bilgileri içeren tanıtım levhaları olmalıdır. 3. Uyarı ve yönlendirme levhaları: Özellikle yürüyüģ yolları ve patikaları boyunca insanları bilgilendirmek, yönlendirmek amaçlı belirli aralıklarla ahģap ağırlıklı levhalar olmalıdır

44

45 4. YürüyüĢ yolları ve patikaları: YürüyüĢ yolları kent ormanları için önemli olup geniģlikleri 2 metreyi geçmemelidir. Ayrıca bu yollara ilave yürüyüģ patikaları düģünülmeli ve bunların da geniģlikleri 1 metreyi geçmemelidir. Yollar tamamen doğaya uygun olmalı, asfalt yada beton olmamalıdır. 5. Gözlem kulesi: Yöreye hakim noktalardan kent ve çevresini en iyi görebilmek amacıyla tesis edilirler. AhĢap olmaları tercih edilir. Bunlar aynı zamanda yangın gözetleme vb. amaçlı da değerlendirilir.

46 6. Oturma ve dinlenme bankları: Kent ormanına gelen insanların oturması ve dinlenmesine yönelik yapılan tesislerdir. Bunların bir kısmı yağmur barınağı Ģeklinde kapalı bir kısım ise açık olabilir. 7. ÇeĢme ve tuvaletler: Doğaya uygun olacak Ģekilde ve uygun yerlerde insan ihtiyaçlarını karģılamak amaçlı tesis edilirler. Bu alanlar bitkisel materyallerle görsel kirliliğe sebep olmayacak Ģekilde planlanmalı ve tesis edilmelidir

47 8. Çocuk oyun alanları: Çocukların oyun oynamasına yönelik ayrılan alanlardır. Bu alanlar basit, güvenilir, kontrol edilebilir ve ahģap ağırlıklı malzemelerden yapılmalıdır. Sakatlıklara meydan vermeyecek Ģekilde tesis edilmelidirler

48 9. Bitki ve hayvan türleri tanıtım alanları: Kent ormanı içerisinde yer alan bitki ve hayvan türleri hakkında bilgilerin verilmesi, bu türlerin yerinde görülebilmesi ve tanınması için görsel tanıtım levhaları yapılmalı ve bunların yürüyüģ yolları ve patikalarla iliģkilendirilmesi gerekmektedir. 10. Spor alanları: Beden ve ruh sağlığını geliģtirmek amacıyla yapılacak tesisler olup yürüyüģ yoları ve patikalar boyunca ayrı ayrı olabilecekleri gibi belirli alanlarda topluca da tesis edilebilmeleri mümkündür

49 11. Otopark: Kent ormanları içerisinde acil durumlar ve kontrol amaçlı araç dıģında motorlu araçların girmesi sakıncalıdır. Araçlar için giriģ yakınında uygun alanlarda park yerleri tesis edilmeli, bitkilerle doğaya uygun hale getirilmeli, zemininin çamur olmaması için stabilize malzeme ile kaplanması gereklidir. Bu alanlarda beton ve asfalt elemanlar kullanılmamalıdır.