FOTOGRAFİ NİN TARİHÇESİ

Transkript

1 FOTOGRAFİ NİN TARİHÇESİ Fotoğrafçılığın başlangıç tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Fotoğraf tarihi karanlık kutu içinde görüntü elde etmenin tarihi olduğu kadar, bu görüntüleri fotokimyasal yollarla saptamanın da tarihidir. Sekizinci yüzyılda Cabir İbni Hayyam ın Gümüş Nitrat ın güneş ışığı etkisiyle karardığını bulması ve 15. asırda büyük sanatçı Leonardo da Vinci nin karanlık odada mevcut ufak bir deliğin dış dünyadaki görünümlerini aksettirmesi fotoğrafçılık tarihindeki önemli başlangıçlardır. Sanatçılar Rönesans devrinde karanlık kutuyu buldular. Böylece, ışığın girdiği ufak bir delik aracılığıyla karanlık kutunun öbür ucunda konunun ters çevrilmiş bir görüntü görebiliyordu. 18. yüzyılda karanlık kutunun bir ucuna mercek ve diğer ucuna da buzlu cam konularak görüntü kutunun dışında görülebilir hale getirildi. Resim 1. İlkel kameranın resim çiziminde kullanılması Işığın kimyevi maddeler üzerindeki etkisi ve gümüş tuzlarının görüntü sapma duyarlılığı 200 yıl önceden biliniyordu yılında, kireç ve gümüş nitrat sürülmüş bir kağıt üzerine bir şekil konulup güneşe tutulduğunda kağıt üzerinde bu şeklin bir görüntüsünün meydana geldiği görülmüştür. 19. yüzyılın başında kağıt, gümüş nitrat çözeltisine batırılarak negatiflerin elde edilmesi başarıldı. Fotoğrafçılığın ilk ve esaslı gelişmesi, vernikle saydam hale getirilmiş olan kağıt üzerindeki bir görüntünün kalay levha üzerine getirilmesidir. Daha sonra, Yuda Bitümü ile kaplanmış kalay levha üzerine düşürülen bir görüntüde güneş ışığı düşen yerlerin beyazlaştığı görülmüştür. Niepce ile başlayan fotoğraf çalışmaları 1829 da Jacques Mande, Daugerre ile birleşip 1837 de Daugerreotype ı ortaya koymalarıyla birden gelişim göstermeye başladı. Bu işlem gümüşle karıştırılmış bakır bir levhanın sünger tozu ve zeytinyağı ile silindikten sonra 1/16 oranında su ve nitrik asit birleşiminde yıkanıp hafif bir ateşte ısıtılmasını ve ikinci defa nitrik aside batırılmasını gerektiriyordu. Böylece hazırlanan levha iyoda batırılıp kameraye yerleştiriliyor, ışık durumuna göre 5 ile 40 dakika poz veriliyordu. Elde edilen görüntü 47,5 ºC ısıdaki cıvayı kapsayan bir tepsinin içine konulana kadar ortaya çıkmıyordu yılında ışığı 16 kere fazla geçiren bir mercek kullanılarak poz süresi düşürüldü. Daugerre tipi ile elde edilen görüntü çok net olmakta ise de gümüş bakır karışımı levhanın kolayca kırılması ve bu yönden çok pahalı olması fazla gelişmesini önledi. Aynı süreler içinde Henry Fox Talbot bir takım kimyasal maddelere batırılmış kağıtlar üzerinde görüntü elde etmeyi başardıysa da yavaş yavaş kararması ve görüntünün net olmaması nedeniyle kolayca unutuldu. Ancak Talbot un bu buluşu için ilk defa fotoğraf kelimesi kullanılmıştır. Bir süre sonra da negatiflerin pozitife çevrilmesi başarılmıştır. Böylece modern fotoğrafçılığın temeli atılmıştır. Daha sonra fotoğraf kağıtları, yumurta akına batırılarak pürüzsüz bir yüzey elde edilmiştir. Ancak bu yöntem ayrıntıları ortaya çıkarmakta başarısız olmuştur. Yumurta akının iyotlaşması ise başarılı sonuç vermiştir. Bundan sonra ıslak levha yöntemi daha sonra da kuru levha yöntemi bulunmuştur. Bu tarihlerde bir fotoğraf çekebilmek için ulaşılabilmiş en büyük poz süresi 1/25 saniye idi. 1

2 1852 yılında George Eastman, Kodak kameralarında 10 poz çekebilen bromür kaplı jelatin rulolar bulunan Kodak fotoğraf kameralarını piyasaya sürerek çok büyük aletler taşıması gereken fotoğrafçıya kolay hareket imkanı sağladı. Fotoğraf çekildikten sonra kamera fabrikaya gönderiliyor ve jelatin film kağıttan ayrıldıktan sonra bir cam üzerine yerleştiriliyor ve sonra yeniden kameraya film doldurularak sahibine iade ediliyordu de Hermann Vogel emülsiyonları muhtelif banyolara batırılarak duyarlılıklarını arttırma yolunu buldu yılında kırmızıya karşı duyarlılığı çok sınırlı olan ortokomatik filmin yanında, pankromatik filmler ortaya çıktı. Fotoğraf 19. ve 20. asırda değişik astigmat merceklerin, selüloz asıllı filmlerin kullanılması, fotoğraf kamerası ve film sanayindeki gelişmelerle günümüzdeki durumuna geldi. 1. FOTOGRAFİ NİN TANIMI Fotoğraf kelimesi, Yunanca photo ışık ve Latince graph çizmek, iz bırakmak sözcükleri birleştirilerek oluşturulmuş bir bileşik isimdir. Anlam olarak, ışık yardımı ile iz bırakmak anlamına gelir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi fotografi için ön şart ışığın var olmasıdır. Işığın olmadığı bir ortamda fotografi olgusundan bahsedilemez. Fotoğraf cisimlerden yansıyan elektromanyetik radyasyonun toplanıp odaklanmasıyla oluşturulur. En yaygın rastlanan fotoğraflar insan gözünün görebileceği kalıcı görüntüler yaratan dalga boylarıyla oluşturulan fotoğraflardır. Fotoğraf, doğada mevcut gözle görülebilen maddi varlık ve şekilleri, ışık ve bazı kimyasal maddeler yardımıyla ışığa karşı duyarlı hale getirilmiş film, kağıt veya her hangi bir madde üzerine saptayan fiziksel ve kimyasal bir işlemdir. Fotoğrafçılık uluslararası bir dildir ve modern hayatta üçüncü bir göz vazifesi görür. Fotoğrafçılık bakmakla görmenin ayrı ayrı şeyler olduğunu kanıtlar. Fotoğraf bugünkü gelişme devrinde bir bilim ve diğer bilim kollarının da hiç şüphesiz ki en büyük yardımcısıdır. Sadece fotoğraf sözünü inceleyerek bile, ışığın bu serüvende ne denli önemli olduğunu kolayca anlayabiliriz. Bir fotografik ürünün oluşabilmesi için ışık gücünden başka şu disiplinlerden yaralanılır: 1. Fiziksel 2. Kimyasal 3. Mekanik Kameraların objektifleri, vizör sistemleri ve fotometrelerde fiziksel disiplinlerden; filmler ve bunların developmanlarında kimyasal disiplinlerden; kamera ve yardımcı gereçlerin mekanik parçalarında da mekanik disiplinlerden yararlanılır FOTOGRAFİ KAMERALARI Kamera İlkesi: Şayet kübik bir kutunun bir yüzeyine iğne deliği kadar bir delik açar ve bunun karşı yüzeyine buzlu bir cam yerleştirirsek, deliğin karşısındaki cisimlerin buzlu cam üzerinde ters olarak belirdiğini gözleyebiliriz. Hangi türde olursa olsun tüm kameralar bu ilkeye göre işlev yaparlar. (Şekil 1) Şekil 1. Temel kamera ilkesi 19. yy. ın başlarından günümüze değin çok çeşitli objektifler ve kameralar üretilmiştir. Bunların çoğu amatör amaçlı basit kameralardır ve bunlarla elde edilen fotoğraflar basılarak çoğaltılmak için elverişsizdir. Baskıya uygun fotoğraflar elde edebilmek için büyük boyutlu film şasesine sahip hassas 2

3 objektifli kameralar kullanmak gerekir. Günümüzde amatör ve profesyonel amaçlı kameralar çok çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Şimdiye kadar yapılan sınıflandırmalar genellikle boyutlarına, kullanılış şekil ve amaçlarına veya özel durumlarına göre yapılmıştır. Bunların içinde en uygun olanı film formatına göre yapılan sınıflandırmadır. Buna göre: 1. Küçük Format Kameralar 2. Orta Format Kameralar 3. Büyük Format Kameralar Buradaki format kavramı kameralarda kullanılan standart film boyutlarıyla bağlantılıdır KÜÇÜK FORMAT KAMERALAR 24x36 mm olarak anılan filmlerin kullanıldığı ve bu ölçüdeki şaseye sahip kameralar bu gruba girer. Basit vizörlü ve sabit objektifli tip küçük format kameralar amatörler tarafından hatıra fotoğrafları çekiminde tercih edilir. Sabit objektifli ve telemetreli olan tipler de çoğunluktadır. Ancak günümüzde gerek amatör gerekse profesyonel amaçlı olarak en yaygın kullanılan ve üretilen kamera tek objektifli ve refleks vizörlü küçük format kamera tipidir. Hassas objektiflerin kullanıldığı bu tipteki pahalı kameralar amatör ve profesyonel olarak kullanılmaktadır. (Şekil 2) Şekil 2. Tek objektifli refleks kameranın kesiti ve şeması Şekil 3. Pentaprizma ve vizör sistemi Resim 2. Tek objektifli refleks kamera Tek objektifli küçük format refleks bir kameranın özellikleri şöyle sıralanabilir: 1. Objektifleri değişebilir. 2. Refleks vizör sistemi sayesinde doğrudan objektifin içinden gelen görüntü saptanır. (Paralaks hatası olmaz.) 3

4 3. Objektif değişebilir olduğundan perde obtüratör sistemi zorunludur ve bu sistemde 1/500 obtüratör değerinden daha fazla değerler elde edilebilir. 4. Pozometre sistemi doğrudan objektifin içinden gelen ışığı değerlendirdiğinden hassas bir ölçüm sağlanmış olur. 5. Kullanımları son derece pratiktir. Bu kameraların en önemli dezavantajı 24x36 mm lik filmlerin basım için fazla büyütmeye uygun olmamasıdır ORTA FORMAT KAMERALAR 4,5x6-6x6-6x7-6x9 cm boyutlarında film şasesine sahip kameralar bu gruba girer. Bu boyutlar profesyonel amaçlara daha uygundur. Gelişim sürecinde basit orta format kutu kameralar veya körüklü tipler üretilmiştir. Günümüzde profesyonel amaçlı kullanılan tiplerden birisi Çift Objektifli Refleks, diğeri ve daha gelişmiş (yaygın kullanılan) olanı ise Tek Objektifli Refleks olarak anılan kameralardır ORTA FORMAT ÇİFT OBJEKTİFLİ REFLEKS KAMERA Bu kameralarda üst ve altta olmak üzere iki objektif bulunur. Üstteki objektif görüntüyü çerçevelemeyi ve netliği sağlayan vizör objektifidir (Şekil 4). Alttaki objektif ise görüntü tespitini sağlayan objektiftir ve daha kaliteli merceklerden oluşur. Bu kameraların genelde dezavantaj olan özelliklerini şöyle sıralayabiliriz: 1. Vizör ve tespit objektifleri arasında mesafe farkından dolayı özellikle yakın durumdaki objelerin tespitinde paralaks hatası oluşur. 2. Objektifleri sabittir ve 1/500 den daha yüksek obtüratör değerleri yoktur. 3. Kullanımları pratik değildir. Şekil 4. Orta format çift objektifli refleks kamera kesiti ve şeması ORTA FORMAT TEK OBJEKTİFLİ REFLEKS KAMERA Çift objektifli refleks kameraların sisteminden esinlenerek üretilmiş kameralardır, ancak onlardaki dezavantajlar giderilmiştir. Tek objektifli küçük boy refleks kameralarda olduğu gibi deklanşöre basıldığında ayna yukarıya kalkar (Şekil 5) ve pozlarıma bitince eski halini alır. Bu tür kameraların özellikleri şöyledir: 1. Objektifleri değişebilir. 2. Vizör ve tespit işlemi tek objektife bağlı olduğundan paralaks hatası oluşmaz. 3. İstenildiğinde kamera gövdesinden ayrılabilen ve magazin olarak anılan film taşıyıcı kutular sayesinde, çekim esnasında değişik tür filmlerin kullanımına olanak sağlanmıştır. 4. Kullanımları pratiktir, gerek stüdyo gerekse dış konu çekimlerinde en çok tercih edilen kameralardır. 4

5 Şekil 5. Orta format tek objektifli refleks kameranın şeması ve kesiti BÜYÜK FORMAT KAMERALAR 6x9 roll (rulo) filmlerle 9x12-13x18-18x24 cm vb. plaka filmlerin kullanıldığı körüklü stüdyo kameraları bu gruba örnektir. Hacim olarak büyük ve ağır olduklarından üçayak veya sehpa adını verdiğimiz aparatlar üzerine monte edilmiş olarak kullanılırlar. Körüğün ileri geri hareketiyle şaseye yerleştirilen bir buzlu cam üzerinde netlik ve çerçeveleme işlemi yapılır. Daha sonra film şasesine karanlık ortamda film yerleştirilir ve buzlu cam geri alınarak yerine film şasesi monte edilir, bundan sonra pozlandırma işlemi yapılır. Çoğunlukla sanayi fotoğrafları, mimari konular, reklam fotoğrafları vb. konularda bu tür kameralar tercih edilir. (Şekil 6) Özellikleri: 1. Objektifleri değişebilir. 2. Film boyutları büyük olduğu için 1/1 kullanıma veya aşırı büyütme işlemlerine uygundur. 3. Körük veya şasenin duruş açısını değiştirerek perspektif hataları önlenebilir. Şekil 6. Büyük format kameranın şeması ve dış görünümü 5

6 1.2. MERCEKLER İçinden geçen ışık ışınlarını yaklaştıracak (toplayacak) veya uzaklaştıracak (dağıtacak) şekilde kırılmalarını sağlayacak biçimde yapılmış saydam cisimlere mercek denir. Objektiflerdeki camlar veya gözlük camları birer mercektirler. İki türlü mercek vardır: 1. İnce kenarlı (Yakınsak - Pozitif) mercekler, 2. Kalın kenarlı (Iraksak - Negatif) mercekler. Merceklerin yüzeyleri genel olarak bir kürenin parçasıdır ve bu yüzeyleri oluşturan kürelerin merkezlerini birleştiren doğruya merceğin asal ekseni denir. Mercek asal ekseni üzerinde ve merceğin içinde tam ortada bulunan noktaya merceğin optik merkezi denir. (Şekil 7) Şekil 7 Mercek optik merkezinden geçen ışınlar doğrultularını değiştirmezler, yani kırılmaya uğramazlar. Mercek asal eksenine paralel gelen ve ince kenarlı bir mercek üzerine düşen ışınlar mercek asal eksenine yaklaşacak şekilde kırılırlar ve bu eksen üzerinde bir noktada kesişirler. Bu kesiştikleri noktaya merceğin odak noktası denir. Odak noktasının mercek optik merkezine olan uzaklığına odak uzaklığı denir ve f harfiyle gösterilir. (Şekil 8) Şekil 8 İnce kenarlı mercekler ışınları asal eksene yaklaştıracak şekilde, kalın kenarlı mercekler ise uzaklaştıracak şekilde kırarlar. (Şekil 9) 6

7 Şekil MERCEK KUSURLARI RENKLENME KUSURU Bir merceğin asal eksenine paralel gelen beyaz ışınlar mercek üzerine düştükleri zaman kırılmaya uğrarlar ve beyaz ışığı oluşturan her basit tek renkli ışın mercek asal eksenini ayrı bir odak noktasında keser. Ucuz optik aletlerin merceklerinde renklenme sapıncı (kromatik sapınç) denilen bu kusur meydana gelir. Bunun sonucu fotoğrafta net olmayan bir görüntü meydana gelir (Şekil 10). Şekil 10 Bu kusur akromatik adı verilen mercek sistemleri kullanılarak yok edilebilir. Akromatik mercek sisteminde Crown camından imal edilmiş ince kenarlı bir mercekle Flint camından imal edilmiş kalın kenarlı bir mercek kullanılır. Bu sistemde sisteme gelen beyaz ışık birinci mercekte kırılmaya uğrayarak renklere ayrılır, ancak daha kırıcı olan ikinci mercek bu kırılan ışınları toplayarak bir çıkış noktasından toplu halde beyaz ışık olarak çıkarır. (Şekil 11) Şekil 11. Renklenme kusurunun düzeltilmesi 7

8 KÜRESEL SAPMA Merceklerde bu kusurun nedeni mercek asal eksenine yakın gelen ışınların uzak gelenlerden daha az açıyla kırılmasıdır. Mercek asal eksenine yakın gelen ışınların verdiği odak noktasıyla, kenarlardan gelen ışınların verdiği odak noktasının farklı olmasıdır. Bu kusurun giderilmesi için de birçok merceklerle yapılmış sistemler kullanıldığı gibi diyaframın kısılmasıyla da bu kusur bir dereceye kadar giderilir. (Şekil 12) Şekil 12. Basit merceklerde küresel sapma GÖRÜNTÜNÜN BÜKÜLMESİ Düz kenarlı olan bir konunun görüntüsünde düz olan kenarların iç veya dışa doğru büküldüğü görülür. Kullanılan mercek ince kenarlı bir mercekse bu bükülme içe, kalın kenarlı bir mercek ise bükülme dışa doğrudur (Şekil 13). Şekil 13 Fotoğraf kameralarında bu kusurlar, ters yönde bükülmeler meydana getiren mercekler kullanılarak giderilir OBJEKTİFLER Bir kameranın en önemli işlevdeki parçası objektifidir. Objektif, çekilecek nesneden gelen ışıkları toplayarak film üzerine net düşmelerini sağlayan mercek yada mercekler topluluğudur. Gerçekte ince kenarlı bir mercekle de görüntü elde etmek olasıdır. Ancak bu görüntüde mercek kusurlarından dolayı bazı bozukluklar ortaya çıkacaktır ve bunları gidermek için birleşik mercekler ve bunların gruplandırılmalarından yararlanılır. Bir objektifin üzerinde, özelliklerini belirten; odak uzaklığı, en açık ve en kapalı diyafram açıklığı, netleme mesafesi gibi bilgiler bulunmaktadır. Objektifler formülleri, yapıları ve kaliteleri ne olursa olsun bazı değişmez optik kurallara uygun olarak tek veya birkaç mercek sisteminden meydana gelmişlerdir. Objektif, fotoğrafı çekilecek 8

9 konunun bütün noktalarından yansıyarak gelen ışınları odak noktasında asal eksene dik odak düzleminde toplayarak konunun küçük bir görüntüsünün oluşmasını sağlar. Şekil 14. Objektif Objektif birden fazla mercekten meydana gelmiş bir mercekler sistemi olduğuna göre objektifin odak uzaklığı ne olacaktır? Bu durumda da her mercekten ayrı bir kırılış yönü ile yoluna devam eden ışınlar son mercekten çıktıktan sonra yine mercekler asal eksenine doğru kırılarak yollarına devam ederek asal ekseni bir noktada keserler ki, işte bu nokta objektifin odak noktasıdır ODAK UZAKLIĞI Optik merkez ile film düzlemi arasındaki mesafedir. Milimetre cinsinden ifade edilir. Objektifler odak uzaklıklarına göre sınıflandırılırlar: Normal, kısa, uzun. Buna ilave olarak değişen odak uzunluklarına sahip objektiflere zoom objektif denilmektedir. Bir objektifin odak uzunluğunu belirlerken, objektifin takılı olduğu fotoğraf kamerasının kullandığı film formatının belirleyici olduğunu bilmemiz gerekir. Örneğin günümüzde en yaygın kullanılan fotoğraf kameraları 35mm lik, yani 24mmx36mm film kullanan kameralardır. Bu filmlerin köşegen uzunlukları 43mm dir. Odak uzaklığı genellikle Latince Focus yani odak noktası kelimesine atfen T harfi ile ifade edilir. f harfinden sonra gelen rakam ise milimetre cinsinden uzaklığı ifade eder. Örneğin f 50 demek, bu objektifin odak uzaklığının 50 mm olduğunu gösterir. Odak uzaklığı 8 mm ile 2000 mm arasında değişen çok çeşitli odak uzaklıklı objektifler vardır. Fotoğrafçılıkta kısa odak uzaklıklı objektif, uzun odak uzaklıklı objektif gibi bazı deyimler kullanılır. Bu deyimleri genel manada kullanmak bazen yanılgılara neden olur. Çünkü değişik görüntü boyutları veren kameraların objektifleri de değişik odak uzaklığına sahiptirler. Örneğin 9x12 cm boyutunda görüntü veren fotoğraf kamerası için normal odak uzaklığı sayılan 135 mm veya 150 mm lik bir objektif, 6x6 cm lik bir kamera için uzun odak uzaklıklı ve 24x36 mm lik kamera için ise teleobjektif sayılır. Bir kamerada normal objektifin odak uzaklığı ölçüsü, kameranın film şasesinin köşeden köşeye (diyagonal) olan ölçüsünden biraz daha büyüktür. Örneğin, 24x36 mm lik film şasesinin diyagonali yaklaşık 43 mm dir. Buna göre bu kameradaki normal objektif odak uzaklığı 45 veya genellikle 50 mm dir. Bu kamerada 35 mm lik bir objektif kullanılırsa buna Geniş Açılı objektif, 100 mm lik bir objektif kullanılırsa buna da Dar Açılı objektif denir (Şekil 15). 9

10 Şekil 15 Çeşitli formatlardaki fotoğraf kameralarında kullanılan normal objektif odak uzaklıkları genellikle şöyledir: Görüntü boyu 24 x 36 mm olan kameralarda 50 mm Görüntü boyu 6 x 6 cm olan kameralarda mm Görüntü boyu 6 x 9 cm olan kameralarda 105 mm Görüntü boyu 9 x 12 cm olan kameralarda mm Görüntü boyu 13 x 18 cm olan kameralarda 210 mm Görüntü boyu 18 x 24 cm olan kameralarda mm Bir objektifin odak uzaklığı ve görüntü boyutlarının köşegeninin uzunluğu biliniyorsa bu objektifin azami görüş açısı bulunabilir. Bunun için görüntü boyutlarının köşegeni uzunluğunda tabanı ve objektif odak uzaklığına eşit yüksekliği olan bir üçgen çizilir. Bu üçgenin tabanı karşısına gelen tepe açısı bu objektifin görüş açısını verir OBJEKTİF ÇEŞİTLERİ Fotoğraf tarihi gelişimi içinde objektifleri Basit objektifler, Pertzval objektifleri, Simetrik çiftler, Anastigmatlar ve Üç elemanlılar diye 5 grupta toplamak mümkündür. Bu guruplaşma 1839 ile 1902 yılları arasını kapsar. Bu tarihten sonra 20. yy. her şeyde olduğu gibi fotoğraf alanında da gelişmeler çağı olmuştur. Bilhassa kamera yapımındaki sonsuz gelişme objektiflerde de büyük yenilikler yapılmasını zorunlu kıldı. Bunun sonucu birçok modern objektifler ve bu modern objektiflerin yanında birçok özel amaçlı objektifler yapılmıştır. Artık objektiflerde varılabilecek en mükemmele varılmıştır. Fakat yine de objektiflerde simetri sistemi ve üç elemanlı sistem en ideal şekil olarak korunmuştur (Şekil 16). Şekil 16. Bazı modern objektif kesitleri 10

11 STANDART (NORMAL) OBJEKTİFLER 35mm format için standart objektif 50 ya da 55mm dir. Çektikleri görüntüler, aşağı yukarı çıplak gözle görülenin aynısı olduğu için standart objektif diye bilirler. Optik kalitesi olarak en iyi sonuçlar normal objektiflerle elde edilir. Standart objektifler genel amaçlı fotoğraflar için mükemmeldir. Standart objektifler genelde en hızlı objektiflerdir ve maksimum diyafram açıklıkları geniştir (f 1,4 gibi). Odak uzunluğu, takılı olduğu kameranın kullandığı filmin köşegen uzunluğuna eşit olan objektiftir. 35 mm film formatında (yani bizlerin kullandığı film formatı) normal odaklı objektifin odak uzunluğu 43 mm dir. Ama genelde kolaylık olması açısından bu rakam 50 ye yuvarlanır ve 50mm objektifler normal odaklı kabul edilir GENİŞ AÇILI OBJEKTİFLER Normal objektiflerin görüş açısı dir. Bu açıdan fazla bir görüş açısının sağlanması geniş açı olarak adlandırdığımız ve normal objektife göre daha küçük odak uzaklığındaki objektiflerle olur. Çekim mesafesinin az olduğu fakat geniş bir alanın görüntülenmek istenildiği durumlarda geniş açılı objektiflerden yararlanılır. 50 mm odaklı normal bir objektife göre 35, 28, 22, 18, 16, 12 mm lik objektifler geniş açılı sayılır ve odak uzaklığı küçüldükçe görüş açısı da artar. 16, 12 mm lik objektiflere fisheye = balıkgözü objektifler de denilir. Balık Gözü Objektifler en geniş görüş açısı olanağı sağlarlar. Bu tür objektifler kullanılarak elde edilen görüntülerde dikey ve yatay çizgiler önemli ölçüde bozulur. Dairesele yakın görüntüler elde edilir. Yaratıcı görüntülere ulaşmada oldukça yardımcı olan, 6-16 mm arasındaki objektiflerdir. Geniş açılı objektiflerde yapılan tespitlerde objektife yakın olan objeler orantı dışında büyük uzaktakiler ise yine orantısız olarak küçük çıkar. Ayrıca görüntü bükülmesi kusurları oluşur. Bu hatalar görüş açısı arttıkça daha belirgin olarak meydana çıkar. Standart objektifler ya da tele objektiflere göre daha geniş bir alanı görebilirler. Geniş açılar 35mm den başlar 21mm ye kadar iner. Bundan küçük geniş açılar, görüntünün kenarında biçim bozulmasına neden olabilir. Manzaralar, geniş panaromalar, etkileyici bir gökyüzü ve kalabalık sahneler için geniş açı idealdir. Sıkışık iç mekanlarda çalışırken de yararlıdır. Geniş açılı objektiflerin görüş açısı normal objektiflere göre gittikçe genişleyen, alan derinliğini artıran niteliktedirler. Yaygın olarak, çok dar alanlardaki en geniş görüntüyü elde etmekte kullanılırlar. 35 mm nin altındaki odak uzunluklarında elde edilen görüntünün köşe ve kenarlarında bozulmalar oluşturabilirler. Ancak bazı fotoğrafçılar bu bozulma etkisini estetik bir değer olarak kullanabilirler DAR AÇILI OBJEKTİFLER (TELEOBJEKTİFLER) Teleobjektif, fotoğraf kamerasını konuya yaklaştırmaya gerek kalmaksızın, normal odak uzaklığı olan objektiflerden daha büyük görüntü veren objektiflerdir. Bunun için biri önde ve diğeri arkada olmak üzere iki ayrı objektif grubundan meydana gelmiş bugünkü kullanılışlı teleobjektifler yapılmıştır. Teleobjektiflerde öndeki mercekler grubu ince kenarlı (yakınsak) mercekler sistemi ve çoğu zaman bundan oldukça uzakta bulunan arkadaki mercekler grubu ise kalın kenarlı (ıraksak) mercekler sistemidir (Şekil 17). Odak uzunluğu, takılı olduğu kameranın kullandığı filmin köşegeninden uzun olan objektiflerdir. Yine 35 mm formatı için, 85 mm, 105mm, 200mm, 300mm uzun odaklı objektiflere örneklerdir. Resim 3. Teleobjektif 11

12 Şekil 17. Bir teleobjektifin küçük format kameraya monte edilmiş görüntüsü ve bir teleobjektif kesit görüntüsü Teleobjektifin büyütme oranına kısaca teleobjektifin gücü adı verilir ve 2x, 3x, 4x şeklinde ifade edilir. Bu ifadeyle o teleobjektifin normal odak uzaklıklı bir objektifi verdiği görüntü boyutlarından 2, 3 veya 4 kat daha büyük bir görüntü elde edileceği anlatılmaktadır. Fazla yaklaşılamayan portre, spor veya doğa gibi konuların çekimlerinde kullanılır. Vahşi hayvan ve doğa fotoğrafları gibi uzaktaki konuları yakına getirmekte, teleobjektifler mükemmeldirler. Ayrıca, orta ve arka planı büyütüp ön planı küçülttükleri için de ilginç perspektif etkiler yaratırlar. Birçok fotoğrafçı 35mm lik kameralarda yüzün bütününü gösteren portre çekimleri için 90mm lik objektifleri ideal sayar. 100, 200, 300, 400 mm odak uzaklığı olan objektiflerdir. Bu tür objektifler 75mm ile 1200mm arasındadır. 90 ile 250mm arasındaki bir teleobjektif en kullanışlı olanıdır. Yine de, 250mm lik bir objektifin ağır olduğu ve kamerayı elinizde tutarak fotoğraf çekerken, elin titremesinden dolayı resmin bozulmaması için, hızlı enstantane kullanılması gerektiği unutulmamalıdır. Genellikle teleobjektifler 2x, 3x, 4x güçte ve f/3,5 diyafram açıklıklıdır. Özel haller için daha büyük güçlerde teleobjektifler de vardır. Teleobjektiflerde büyütme oranı ve odak uzaklığı arttıkça görüş açısı da o oranda daralır. Aşağıdaki tabloda bu daralışı açı değerleri olarak görmek mümkündür. Tablo 1 Objektif tipi Odak Uzaklığı (mm) Büyütme oranı (gücü) Görüş (Normal objektife göre) açısı 24 0,48 x 85 Geniş açı 28 0,56 x ,7 x ,8 x 54 Normal objektif 50 1,0 x ,7 x ,8 x ,0 x ,7 x 18 Teleobjektif 180 3,6 x 13, ,0 x 12, ,8 x ,0 x 8, ,2 x ,0 x 6 12

13 Teleobjektiflerde de görüntüler hiçbir zaman kusursuz değildir. Özellikle ardarda duran objeler arasındaki mesafe farkı küçülür ve fotoğraf görüntüsünde derinlik olgusu azalır. Not: Bir kamerada en doğal görüntü normal objektifle sağlanır. Zorunlu olmadıkça dar veya geniş açılı objektifler kullanılmamalıdır. Şekil 18. Bir formatta normal, dar ve geniş açı görüntü şeması DEĞİŞEN ODAK UZAKLIKLI VEYA ZOOM OBJEKTİFLER Bir teleobjektifin mercek gruplarındaki ince ve kalın kenarlı merceklerin aralarındaki mesafe değiştirilebilirse odak uzaklığı da değişir. Odak uzaklığının değişme miktarı ince ve kalın kenarlı mercek elemanları arasındaki değişme olanağına bağlıdır. Bu kuraldan yararlanılarak Zoom (Zum) objektifler yapılmıştır. Böylece objektifin yan tarafındaki bir kolu veya üzerindeki bir halkayı çevirmekle objektif odak uzaklığı örneğin 28 mm den 200 mm ye kadar değiştirilebilir. Bu ise konuya hiç yaklaşmadan istenilen uzaklıktan fotoğraf çekmeyi sağlamak demektir. Resim 4. Zoom Objektif Zoom objektiflerin sabit odak uzaklıkları yoktur. Bunların odak uzaklıkları, en küçük ve en büyük değer olarak açıklanır. Bu tür objektiflerin avantajları çok açıktır: odak noktaları ve resim açılarını basamaksız olarak değiştirmek mümkündür. En uzun ve en kısa odak uzaklıklarının orantısına, zoom faktörü denir. Örn.: 36mm 108mm odak uzaklığı olan bir objektifin faktörü 3 olarak belirlenir; yani 3-kat-zoom (3x) objektif söz konusudur. 13

14 Zoom objektif kullanmanın faydası, değişik durumlara göre değişik odak uzaklıklı teleobjektifler taşıyıp her defasında değiştirmemektedir. Bir tek zoom objektifle birçok objektiften sağlanacak yarar sağlanmış olur. Sabit odak uzaklığı olan objektiflerin optik kalitesi, zoom objektiflerden daha iyidir. Ayrıca zoom lar sabit odaklı objektiflerden çok daha ağırdır DİYAFRAM Göz bebeği dairesel olarak büyüyüp küçülen açıklığıyla retinanın üzerine düşen ışığın miktarını kontrol eder. Az ışıklı bir konuya bakıldığında göz bebeği dairesel olarak açılır, çok ışıklı bir konuya bakıldığında ise küçülür. Fotoğraf çekerken kullanılan ışığa karşı duyarlı filmin yeterli bir kararma için belirli miktarda ışığın etkisinde kalması gerekir. Ancak belirli miktardan fazla ışık gücünde objektiften geçen ışık miktarını azaltmak, az ışık gücü varsa giren ışık miktarını arttırmak gerekir. İnsan gözünde ayarlamayı kendi kendine halleden bir sistem vardır. Bu sistem gözbebeğidir. Objektiflerde kamera içine girecek olan ışık miktarını mevcut; koşullara göre ayarlamak gerekmektedir. Fazla miktarda ışık aldığı zaman, objektiften giren ışığı azaltmak, az ışık aldığı zaman da artırmak gerekir. Bu işi yapmayı sağlayan kısma diyafram adı verilir. (Şekil 19) Diyafram Çeşitleri: A. İlk Diyafram B. Basit Diyafram C. İris Diyafram Şekil DİYAFRAM ÇEŞİTLERİ BASİT DİYAFRAM Fotoğraf kameralarında bazı teknik gelişmelerin başladığı sıralarda ilk değişime uğrayan kısımlardan biri de diyafram olmuştur. Diyaframın bu ilk gelişmesindeki esas ilke yine delikli bir plakaydı. Daha sonra delikler bir daire üzerine yerleştirilmişti İRİS DİYAFRAMLAR Bütün fotoğraf kameralarında kullanılan diyafram tiplerinin en iyisidir. İris diyaframlarında birçok ince metal levha objektif etrafındaki bir halkaya bağlanmıştır. Objektif dışındaki bir kontrol halkasının hareket ettirilmesiyle ince metal plakalar birbirleri üzerinde açılıp kapanarak istenilen diyafram açıklığını verirler DİYAFRAMIN YERİ Tek mercekli objektiflerde diyafram için en uygun yer mercek önüdür. Bazı durumlarda mercek arkasına da yerleştirilebilirler. Birkaç mercek elemanlı objektiflerde ise kesinlikle mercek elemanları arasında bulunur. Şayet objektif simetrik yapılı ise diyafram simetrik mercek guruplarının arasında 14

15 tam ortadadır. Objektif simetrik olmayan bir mercekler düzeni şeklinde ise bu defa diyafram genellikle iki mercek grubu arasına yerleştirilir DİYAFRAM AÇIKLIKLARI Günümüzde diyafram açıklıkları standart rakamlarla belirlenmiştir. Objektiflerde bulunabilen standart diyafram değerleri şöyle sıralanır: 1,1 1,2 1,4 1,8-2 2,8-4 5, Buna göre diyafram değeri rakam olarak büyüdükçe diyafram açıklığı azalır. Bir diyafram değerinden daha büyük bir diyafram açıklığı seçildiğinde (örneğin 4 den 5,6 ya) açıklık küçülür ve giren ışık iki kat azalırken, daha küçük bir diyafram açıklığına geçildiğinde (örneğin 4 den 2,8 e) giren ışık miktarı iki kat artar. Bir objektifin ön yüzünde o objektifteki en açık diyafram değeri kazınarak belirtilmiştir. Örneğin: Bir objektifin üzerinde 50 mm ve 1:2,8 rakamları yazılıysa 50 mm odak uzaklığını ifade ederken 2,8 o objektifteki en açık diyafram değerini belirtir. Bu duruma göre o objektifte (2) diyafram değeri veya ondan küçük diyafram değerleri olmaz. Odak uzaklığı sabit kalmak şartıyla en açık diyafram değeri ne kadar küçük olursa objektifin ışık geçirme gücü artar ve daha kaliteli bir objektif sayılır. Örneğin: 50 mm 1:2,8 e göre 50 mm 1:1,4 lük bir objektifte yararlı açıklık daha büyük demektir (Şekil 20). Şekil 20 Diyafram değeri, rakam olarak küçüldükçe açıklık olarak büyür ve miktar olarak çok ışık geçirir. Diyafram değeri, rakam olarak büyüdükçe; açıklık olarak küçülür ve miktar olarak az ışık geçirir. Bir objektifin kalitesi, birçok özellikle beraber, temel olarak objektifin ışık geçirme değeriyle ölçülür. (Objektifin en çok açılabildiği f değeriyle). En yüksek ışık geçirme değeri, objektifin sahip olduğu en büyük diyafram açıklığıdır (en küçük f değeridir). Mesela tüm diğer parametreler sabitken, mm bir objektifin f değeri 4 olan hali 800 dolar civarındayken (yaklaşık değerler), aynı objektifin f:2,8 olanı 1600 dolar civarında bir fiyata satılmaktadır. Objektiften, kamera içine girecek olan ışık miktarını, mevcut koşullara göre ayarlamak gerekmektedir. Diyafram değerleri için standardize edilmiş bir sıralama vardır; her basamak, giren ışık miktarının ikiye katlanmasına veya yarılanmasına yol açar. Diyafram, netlik derinliğinden sorumludur. 15

16 Şekil 21 Örneğin 8 diyaframdan bir basamak ilerleyip 11 diyaframa gelirseniz, giren ışık miktarını yarı yarıya düşürmüş olursunuz. Aynı anda, çekmek istediğiniz konunun, netlik derinliğini yükseltmiş olursunuz. Tabii ki bu işlemi, tersine de uygulamak mümkün. Giren ışık miktarının ikiye katlanması veya yarılanması, her diyafram basamağında vardır; yani ister 2 den 2.8 diyaframa, isterse 8 den 5.6 diyaframa geçilsin. Değişken ışık şartlarını dengelemek amacı ile ışık miktarının basamaklandırılması, gereken enstantane yi hesaplamak için bir kolaylık olarak görünmektedir. Bu şekilde eşit pozlandırma, garantiye alınır. 2,8 diyafram 1/500 enstantane ile 4 diyafram 1/250 enstantane eşit değerde ayarlardır. Aslına bakılırsa diyafram sayıları, orantı sayılarıdır. Diyaframın etkin açıklık orantısı ile odak uzaklığının bölümünden oluşurlar. Küçülen diyafram açıklığı ile beraber, diyafram sayısı da küçülür. Ancak diyafram sayısı her zaman tam sayı olarak verildiği için, garip bir durum ile karşı karşıya kalıyoruz: diyafram sayısı ne kadar büyük olursa, diyafram açıklığı o kadar büyük olur. Daha basit bir anlatımla diyafram sistemi bir çeşmeden akan suya benzer, çeşme sonuna kadar açıldığında (diyafram açıldığında- rakam olarak küçüldüğünde) çok su akar, çeşme kısıldığında (diyafram kısıldığında rakam olarak büyüdüğünde) ise az su akar. Şekil 22 16

17 Şekil OBTURATOR (PERDE HIZI - ÖTRÜCÜ - ENSTANTANE) Birçok kez iyi bir görüntünün elde edilmesi için fotoğraf kamerası objektifinden gerekli miktarda ışığın, gerekli süre ile geçmesi gerektiğinden söz etmiş ve gerekli miktar ışığın geçişinin de diyafram denilen mekanizma ile ayarlandığını görmüştük. Buna karşılık kameralarda gerekli miktarda ışığın gerekli geçiş süresi de obtüratör denilen mekanizmalar tarafından sağlanır. Göz kapağının görevini yapar; yani, ışığın düşme süresini belirler. Böylece hızlı veya yavaş enstantaneler (pozlama süreleri) kullanılarak, görüntülemek istenen fotoğrafik tasarımlar yapmak mümkündür. Bilindiği gibi fotoğraf bir anın saptanmasıdır ve böyle de olması gayet normaldir. Çünkü kullanılan filmin duyarlılığı bunu gerektirir. Genellikle duyarlı filmin ışığın etkisine bırakıldığı süre saniyenin kesirleri ile ölçülür, özellikle hareketli konuların fotoğraflarının çekilmesinde bu çok önemlidir. Hareketli konuların fotoğraflarının tespitinde geçen ışığın süresi, yani objektifin açık kalış süresi saniyenin kesirleri olarak ayarlanmazsa konu objektifin açık kaldığı sürece hareket edeceğinden film üzerinde bu hareketler bir takım çizgilerden ve belirsiz şekilden oluşmuş bir görüntü halinde saptanacaktır ki bu da net olmayan flu bir sonuçtur. İşte konudan yansıyan ışınların, fotoğrafta hareketi belli etmeyecek şekilde ve duyarlı film üzerine etki edebilecek bir süre içinde kameraya girmesinde kontrolü sağlayan mekanizma obtüratördür. Muhtelif tip obtüratörler objektifin saniyenin 1/1000 ine kadar kısa bir zaman parçası açık kalmasını sağlayacak yapıdadır. Obtüratörlerin bu hızları da diyafram açıklıklarında olduğu gibi belirli ve standart bir dizide toplanmıştır. Objektifin ikinci ayar halkası veya kameranın üstündeki bir düğmesi üzerinde göreceğiniz bu rakamlar genellikle şu şekilde sıralanmıştır: B - T Ülkemizde çok yaygın olarak obtüratör hızlarına enstantane deyimi kullanılır. Örneğin 60 enstantane dendiği zaman bununla anlatılmak istenen, objektifin saniyenin 60 biri kadar bir süreyle açık kalacağıdır. Obtüratör hızları da, diyafram açıklıklarında olduğu gibi, bir evvelki hızın bir sonrakinin tam yarısı olmasıdır. Böylece, dizide birbirini izleyen rakamlar yani enstantaneler birbirlerinin yarısı veya iki katıdır. 17

18 Bu dizilerde bir de B ve T harfleri vardır. T harfi Time zaman kelimesinin ilk harfidir. Kameranın enstantane ayarı T harfine getirilip deklanşöre basılırsa, objektif deklanşöre ikinci basışa kadar açık kalır. Bu duruma poz verme denir. Bu şekilde kameranın objektifi saniyelerce ve hatta dakikalarca açık tutulabilir. Özellikle gece fotoğrafçılığında ve zayıf ışık koşulları altında fotoğraf çekimlerinde bu şekilde poz verme ile fotoğraf çekilir. B harfi ise kısa poz vermeler içindir. Enstantane ayarı B harfine getirilip deklanşöre basıldığında objektif açılır ve deklanşör bırakıldığında ise objektif kapanır. Yani objektif deklanşörden parmağınızı çekmediğiniz sürece açık kalır OBTÜRATÖR TİPLERİ Genel olarak obtüratörler iki tiptir: a) Mercekler arası obtüratörler: Birden fazla mercek elemanlı objektiflerde merceklerin arasına yerleştirilmiş obtüratörlerdir. b) Perde obtüratörler: Merceklerin arasında yada gerisinde olmayıp, doğrudan doğruya kameranın arkasında film yüzeyi önünde hareket eden kumaş veya metal perdeli obtüratörlerdir MERCEKLER ARASI DİYAFRAM TİPİ OBTÜRATÖRLER Diyafram tipi obtüratörler aynen diyaframlarda olduğu gibi bir halka üzerine yerleştirilmiş ve birbiri üzerinde kayarak açılıp kapanabilen 3 ila 5 metal plakadan oluşmuşlardır. Bu plakalar o şekilde ayarlanmıştır ki, bir nokta halinden yıldız veya köşegen şeklinde açılışa geçer ve kapanırken de bunun tamamen tersi olur. Böylece film yüzeyinin her tarafına aynı miktarda ışığın düşmesi sağlanmış olur. Tipik mercekler arası diyafram tipi obtüratörlerin bir açılış ve kapanışları 2 ile 4 milisaniyedir. (Şekil 24) Şekil 24. Diyafram tipi obtüratör mekanizması Bu tip obtüratörlerin çok karışık bir yapıları olup objektif etrafını çevreleyen bir halka içine yerleştirilmiş birçok küçücük parçalardan oluşmuşlardır. Bu halkayı harekete getiren ana yay obtüratörün en yüksek hızını belirler. Diğer hızlar ise bu halkayı frenleyici bir mekanizma ile sağlanır. Ucuz fotoğraf kameralarında 1/25 ve 1/60 gibi bir veya iki enstantane ayarı vardır. Daha gelişmiş kameralarda ise bir dişliler dizisi kullanılmakta 1/500 den 1 saniyeye kadar bütün enstantaneler sağlanmıştır. Ancak bir iki ender objektifte diyafram tipi obtüratörlerin enstantane hızları 1/1000 e kadar erişebilmiştir. Bunun dışında genellikle en hızlı durum 1/500 dür PERDE OBTÜRATÖRLER (ODAK DÜZLEMİ OBTÜRATÖR) Perde obtüratörleri anlatmadan önce şu açıklamayı zorunlu buluyoruz. Aslında burada anlatacağımız obtüratör tipleri perde obtüratörler değildir. Fakat ülkemizde yaygın bir şekilde bu deyim kullanıldığından biz de bu deyimi aynen kullanıyoruz. Perde obtüratörler aslında objektif önünde kullanılan bir perdenin hareketi ile belirli hızları veren obtüratör tipidir. Aşağıda anlatacağımız ve perde obtüratör diye tanımlayacağımız obtüratör tipi için doğru birdeyim kullanmak gerekirse, buna odak düzlemi obtüratör demek gerekir. Çok küçük enstantaneye sahip, görüntü boyutları küçük ve objektifi değiştirilebilen fotoğraf kameralarında genellikle perde obtüratörler kullanılır. 18

19 Bu tip obtüratörler ortalarında çizgi şeklinde bir yarık bulunan bir perdedir ve bir silindirden diğer silindire sarılacak şekildedir. Perde duyarlı film yüzeyinin hemen önündedir. Perdenin bir silindirden diğerine sarılışı çizgi şeklindeki yarığın duyarlı film yüzeyi önünde bir kenardan diğer kenara doğru hareketini sağlar ve bu hareket ile duyarlı film yüzeyi gerekli ışığı alır. Perdenin bu hareketi yukarıdan aşağıya doğru olduğu gibi sağdan sola da olabilir. Birçok fotoğraf kamerasında ise perde obtüratörler iki perdelidir. Bu perdeler arasında kalan açıklık obtüratör aralığını oluşturur. Filmin gerekli süre ile gerekli miktarda ışığın etkisi altında kalması bu iki perde arasındaki yarığın bir kenarından diğer kenarına doğru hareketi ile sağlanır. (Şekil 25) Şekil 25. Perde Obtüratör sistemi Resim 5. Farklı enstantanede çekimler 19

20 Genellikle lastik ile kaplanmış bezden veya metalden yapılmış bu tip obtüratörlerde B ve T ayarları vardır. Bu tip obtüratörier genellikle 1 saniyeden 1/1000 e kadar enstantane hızına sahiptirler. Bazı tiplerinde hareketi sağlayan yaya ilaveten bir de dişli ilave edilmiştir. Bazı fotoğraf kameralarında, fotoğraf çeken kişinin çektiği fotoğrafta yer alabilmesi için, obtüratörün hareketini deklanşöre basıldığı andan saniye geciktiren düzenler ilave edilmiştir (Timer). Resim 6. Hızlı örtücü hızı 1/1000 Resim 7. Yavaş Örtücü hızı 1/2 Örtücü hızları şöyle sıralanır: 1/8000-1/4000-1/2000-1/1000-1/500-1/250-1/125-1/60-1/30-1/15-1/8 - ¼ - ½ - 1 ve üzeri (genelde 30 ye kadar, üzeri Bulb modu) Örtücü hızı 1 tam saniyedir, 1/2 ise saniyenin yarısı, 1/125 ise saniyenin 125 te biridir. 1/60 tan sayı olarak büyük örtücü hızları titremenin yavaş yavaş başladığı (kullanılan objektifin odak uzaklığına da bağlıdır) ve yavaş yavaş tripod gerektiren örtücü hızlarıdır. Genelde elde çekim için 1/125 alt limit kabul edilir ve 1/125, 1/250, 1/500 ve üzeri hızlarda elde çekimlerde pek sorun olmaz. Ancak 1/30, 1/15, 1/8 gibi hızlar riskidir ve sehpa kullanımını gerektirir ENSTANTANE AYARI Fotoğraf kamerasının, saniyelerle ve saniyenin kesirleriyle işaretlenmiş bir kadranla kontrol edilen enstantane ayarı, diyafram açıklığı ile birlikte film üzerine ne kadar ışık düşeceğini belirler. Ama, daha da önemlisi, enstantane ayarı, hareketli ya da durağan konuların net ve keskin detaylı olarak mı yoksa belli bir izlenimi ifade edercesine bulanık olarak mı kaydedileceğini belirler. Obtüratör açıkken fotoğraf kamerasının hareket etmesiyle oluşabilecek istenmeyen titremelerden kaçınmak için, yeterince yüksek bir enstantane hızı kullanmalısınız. Eğer, kameranızı bir üç ayak üstüne oturtursanız, kameranın titreme tehlikesi ortadan kalkacağından, saniyeler süren uzun enstantaneler kullanabilirsiniz. Buna karşın kamerayı elinizde tutuyorsanız genel kural, hiç değilse objektifinizin odak uzaklığına denk bir enstantane seçmektir. Yani Odak uzaklığı Enstantane hızı 50mm lik objektif için 1/60 sn. ya da üstü mm de 1/125 ya da üstü 250mm de 1/250 ya da üstü enstantane kullanın. Bu kuralın nedenlerinden biri objektiflerin uzunlaştıkça daha ağırlaşması, diğeri ise kameradaki en küçük hareketin objektifin uç noktası uzaklaştıkça daha fazla kaymaya sebep olmasıdır. Fotoğrafını çektiğiniz hareketli bir konuyu yorumlamak için, enstantaneyi kullanabilirsiniz. Örneğin, koşan bir insanı çekerken, bütün ayrıntılarıyla dondurulmuş bir görüntü için 1/250 hatta 1/500 sn lik bir enstantane kullanılırsa çekim sırasında koşan insan figürü, objektifin görüş alanının bir ucundan diğer ucuna doğru çok hafif olarak hareket etmiş olacaktır. Sonuç: yine kesinlikle tanınabilir bir koşucudur; ama bu kez görüntü biraz bulanıktır ki, bu da hareket ve canlılık hissi yaratır. 20

21 Her zaman, enstantane ile diyafram açıklığını birlikte dikkate almak zorundasınız. Aynı örneği kullanarak 1/500 sn de doğru poz için pozometreniz f 4 verdiyse, 1/60 sn de f11 kullanmanız gerekecektir. Bu durumda netlik derinliği önemli ölçüde artacak belki de, dikkati dağıtan bir arka plan da netleşecektir. Enstantaneyi yaratıcı bir şekilde kullanmanın başka bir yolu da pan yapma, yani obtüratör açıkken fotoğraf kamerasını hareket ettirmektir. Bunu yapmak için, 1/30 ya da 1/60 saniyelik bir enstantane seçin ve pozlandırma yaparken konuyu kameranıza göre aynı konumda tutmaya çalışarak konunun hareketini kamerayla izleyin. Hareket eden konu net görünecek; ama, bütün hareketsiz nesneler (arka plan gibi) bulanık olacaktır. İyi bir fotoğraf çekebilmek için, gerekli miktarda ışığın gerekli süre ile objektiften geçmesi gerekir. Nasıl, objektiften geçen ışığın ne miktarda film yüzeyine geleceğini diyafram kontrol ediyorsa, aynı ışığın film yüzeyinde ne kadar süre ile kalacağını enstantane kontrol eder. Hareketli konuların fotoğraflarının çekiminde objektiften geçen ışığın süresi, yani objektifin açık kalış süresi saniyenin kesirleri olarak ayarlanmazsa, konu objektifin açık kaldığı sürece hareket edeceğinden film üzerinde bu hareketler flu görüntüler olacaktır. Bu noktada enstantane konudan yansıyan ışınların, fotoğrafta hareketi belli etmeyecek şekilde ve film üzerine etki edebilecek bir süre içinde kameraya girmesini sağlar. Diyafram göz bebeği ise, enstantane göz kapağının açılıp kapanmasıdır. Fotoğraf kameramızın içinde bulunan sensörün veya filmin üzerine düşen ışığın süresini ayarlayan sistem, fotoğrafın ne kadar zaman diliminde çekileceğini de belirler. Enstantane yaprak adı verilen metalden yapılmış perdedir. Deklanşöre basıldığında seçilen zamana göre perde-enstantane açılır film ya da sensör üzerine ışık üzerine düşer ve perde kapanır. Işık koşullarına ve hareket özelliklerine göre bir fotoğraf ya çok kısa ve ya uzun zaman süresinde çekilebilir. Işığın film üzerine düştüğü süreye Pozlandırma adı verilir. Güçlü ışıklarda az, zayıf ışıklarda uzun pozlandırma yapılır. Yine hareketi dondurmak için az, flulaştırmak için uzun pozlandırma söz konusudur. Düşük pozlandırma sürelerinde (özellikle gece manzara fotoğrafı çekimlerinde) perde daha uzun süre açık kalacağı için, fotoğraf kameramiz titreşime karşı aşırı hassasiyet gösterir. Bu gibi durumlarda kesinlikle tripod kullanılmalıdır. Özen isteyen durumlarda, az ışıkta çok yakından ya da çok uzakta bulunan bir konunun fotoğrafı çekilmek istendiğinde, fotoğraf kamerası yeterli bir süre için yani obtüratörün açık kaldığı sürece durağan kalması gerektiği zamanlarda tripoda ihtiyaç olur DİYAFRAM ENSTANTANE İLİŞKİSİ Diyafram ve enstantane bilgisi, aralarındaki ana ilişki, fotoğrafın temeli olarak kabul edilebilir. Bu ilişkinin özünü anlamadan, doğru pozlayabilmek ve istediğimiz fotoğraflara ulaşabilmek ancak şans eseri olabilir ki, biliyorsunuz şans her zaman insana gülümsemez. Pozlamayı, ışığa karşı duyarlı filmin ışıktan etkilenmesi olarak tanımlanır. Pozlama sırasında film yüzeyine ulaşan ışık 2 temel sistem tarafından kontrol edilir. Bunlar yukarıda bahsedilen diyafram ve örtücüdür. Daha basit bir ifade ile filmin pozlanabilmesi için bir diyafram açıklığı ve bir örtücü hızı belirlenmelidir. Objektiften geçerek filmin üzerine düşen ışığın miktarını diyafram, süresini ise örtücü hızı belirler. İşte bu iki sistem arasında çok önemli bir ilişki vardır. Fotoğraf çeken kişinin amacı, film yüzeyine net ve doğru ışık yoğunluğunda görüntü elde etmektir. Görüntünün doğru ışık yoğunluğunda olması pozlama ile ilgilidir. Işık, film üzerine ne gereğinden az (az pozlama) ne de gereğinden çok (fazla pozlama) düşmelidir. Hem miktar hem de süre açısından doğru ışığın filme ulaşması gerekmektedir. Pozlama esnasında hangi diyafram açıklığı ile hangi örtücü hızının kullanılacağının bilinmesi önemlidir. Bu nedenle diyafram ile örtücü arasındaki ilişkinin bilinmesi gerekmektedir. Pozlamayı belirleyen 3 ana unsur şunlardır: 1) Aydınlanma: Fotoğrafı çekilen konunun bulunduğu ışıklandırma durumu 2) Konunun yapısı: konunun dokusu ve ton değerlerine bağlı olarak üzerine düşen ışığın ne kadarını yansıtacağı 3) Filmin ISO ASA değeri: Üçüncü olarak da kullanılan filmin ışığa duyarlılığı yani ISO değeri önemlidir. 21

22 Yürüyen bir kişinin dışarıda güneş ışığı koşullarında net bir fotoğrafını çekmek istiyoruz. Konumuz hareketli ve biz bu hareketi dondurmak istiyoruz: O halde 1/125 bizim için gerekli olan örtücü hızıdır. (veya üzeri) İçinde bulunulan ışık koşullarında, 100 ASA lık bir film kullanıyorsak, diyelim ki pozometremiz bize 1/125 enstantane hızı (örtücü hızı) için f:5,6 değerini versin. O halde 100 ASA lık filmimizle bu kareyi çekmek için kullanacağımız değerler: t 1/125 f:5,6 dır. Aynı kareyi bir başka değer sistemini kullanarak çekecek olursak t: 1/500 yaparsak karşılık gelecek değer f:2,8; t 1/1000 yaparsak karşılık gelecek değer ise: f:2 dir. Aynı kareyi çekerken fikrimiz değişti ve yürüyen adamı dondurmak yerine, hareket netsizliğini de fotoğrafımıza katmak ve karemize biraz ritim kazandırmak istedik. O halde yapacağımız daha uzun bir örtücü hızı belirlemek: t 1/15 seçersek örneğin f ne olur? t 1/125 iken f:5,6 idi. t 1/125 den; 1/15 e kaç stop ilerledi? 1/125 ten 1/60 (1); 1/30 (2); 1/15 (3) stop ilerledi. Süreyi t 1/125 den 1/15 e uzatırsak 1/125 e göre 3 kat uzun süre filmimiz ışığa maruz kalacak. O halde süre uzayınca miktarı azaltmamız gerekiyor: f değerini 3 stop kısarız. f değeri 5,6 dan 8 e kısılırsa (1), 11 e kısılırsa (2), 16 ya kısılırsa (3) stop. O halde1/125 5,6 yerine 1/15 16 diyafram kullanabiliriz. (1/125 5,6 ) ile ( 1/15 16) değerleri aynı yoğunluktaki ışığa karşılık gelirler ve iki değer sistemi de filmimizi başta varsayılan koşullarda doğru miktarda pozlar. Ancak iki halde çekilen fotoğraflar farklı fotoğraflardır. ( Resim 6 ve Resim 7 ye bakın) (1/125-5,6) ile çekilen karede yürüyen insan hareketi donmuş bir halde kayıt edilirken, (1/15 16) sistemi ile çekilen karede yürüyen insanın ardında bir hareket netsizliği çizgisi (iz) olur ve hareketli alan flu olur. Kullanabileceğimiz değerler özetle: (1/1000-2), (1/500-2,8 ), (1/250-4), (1/125-5,6), ( 1/60-8 ), ( 1/30-11), ( 1/15-16) Aynı şekilde ASA (ISO) değerinin de etkisi vardır. Örneğimizde ASA değerini 100 ASA olarak belirlemiştik. Yani 100 ASA da, 1/125 e 5,6 diyafram. Aynı koşullarda kullandığımız film 200 ASA ve yine enstantane seçimimizin sabit olduğunu düşünelim: t 1/125 e karşılık bu kez, 200 ASA için pozometremiz 8 diyafram isteyecekti. Yani 100 ASA için 1/125 e 5,6 doğruysa aynı koşullarda 200 ASA için 1/125 e 8 olacaktır. ASA değeri arttıkça, filmin ışığa karşı duyarlılığı artar, yani hızı artar, yani daha az ışıkta pozlanabilir DOĞRU POZLANDIRMA Pozlandırmayı üç etken belirler: filmin ışığı olan duyarlılığı ya da hızı (Uluslararası Standartlar Organizasyonu ISO tarafından verilen sayılarla belirlenir) objektif diyaframının açıklığı (f sayısı ile ayarlıdır); ve obtüratörün açık kalma süresi ya da enstantane (saniyenin kesirleri olarak ölçülür: 1/1000 sn vb.). Doğru pozlandırmanın elde edilmesi, özellikler fotoğrafçılığa yeni başlayanlar için oldukça zordur. Bu konuda, zaman zaman deneyimli profesyoneller bile hata yapabilir. Öte yandan günümüzün yarı ya da tam otomatik pozlandırma programlı fotoğraf kameraları diyafram ve enstantaneyi otomatik olarak ayarlar ve genellikle iyi verirler. Buna karşın belirli bir konuyu çekerken etkin bir görüntü elde edebilmek için tek bir enstantane ve diyafram açıklığı birleşimine bağlı kalmak gerekmez. Bu yüzden fotoğraf kamerası seçerken, pozlandırması elle (manuel olarak) ayarlanabilen, hiç değilse bir diyafram ya da enstantane öncelikli pozlandırma programı olan bir kamera tercih edilmelidir. Doğru poz değerini sizin hesaplamanız gerekir. Çünkü çekeceğiniz fotoğrafın duygusunu hangi poz değerlerinin daha iyi vereceğini sizden daha iyi kimse bilemez. Çektiğiniz fotoğrafın en önemli bölümü görülmesini istediğinizden daha açık görünüyorsa fazla pozlandırdınız daha koyu görünüyorsa az pozlandırdınız demektir. Tablo 2 f enstantane 1/1000 1/500 1/250 1/125 1/60 1/30 1/15 1/8 22

23 Yukarıdaki tablodaki f ve enstantane değerlerinden eşit miktarda ışık geçer. Yani f:5.6 1/125 değerlerinde geçen ışık miktarı f:8 1/60, f:11 1/30 veya f:16 1/15 değerlerinde geçen ışık miktarları aynıdır. Pozlandırmada önemli olan hangi değerleri seçeceğimiz. Yukarıdaki tabloda düşük enstantane ve f değerlerini (f:22 1/18) seçersek alan derinliği fazla olan bir görüntü sunacaktır. Ama 1/8 lik poz süresi kamerayı oynatmadan tutmamız gerektiğini söyleyecektir. Bu durumda elle yapılacak çekimlerde görüntünün bozulmasına neden olacaktır. Yine yukarıdaki tabloda f:2 1/1000 değerlerinde yapacağımız çekimde diyafram açıklığı en büyük değerde olmasına karşın 1/1000 lik poz süresi film düzlemine düşecek ışık miktarının yeterli olmadığı durumu yaratacak bu da konumuzun görüntüsünün fotoğrafta belli belirsiz çıkmasına neden olacaktır. Çekeceğimiz konu ne kadar hareketli ise o derece yüksek enstantane değerleri kullanarak hareketi dondurabiliriz. Bazı fotoğraf kameralarının kademesiz enstantane ayarları vardır; yani, belirtilen sayıların arasında da enstantane ayarı yapmak mümkündür VİZÖR VE NETLEŞTİRME (ODAKLAMA) SİSTEMLERİ Fotoğrafını çekeceğiniz bir konunun filmde, aşağı yukarı ne büyüklükte ve hangi çerçeve içinde çıkacağı elbette ki önemli bir sorundur. Fotoğraf kameralarında bu işlemin yapılmasını sağlayan kısma vizör denir. Vizörleri iki kısımda inceleyeceğiz: a) Basit vizörler b) Netleştirme sistemleriyle birlikte görev yapan vizörler VİZÖR ÇEŞİTLERİ BASİT VİZÖRLER Yalnızca çerçevelemeyi ve yaklaşık olarak görüntü büyüklüğünü gösterebilen vizörlerdir. Çok pahalı olmayan kameraların vizörleri bu tip vizörlerdir. Mesafe ayarını ve netleştirmeyi sağlamazlar. Çok çeşitli basit vizör vardır. Birtakım kutu kameralarda ve katlanabilen körüklü kameralarda en basit vizör tipleri vardır. Bugün küçük veya orta format kameralarda mevcut refleks vizör sistemleri aynı zamanda netleştirme işlemini de görürler REFLEKS SİSTEMLER Stüdyo (Atölye) kameralarının netlik ve çerçevelemeyi yapan arka buzlu camının kusursuzluğunun küçük format fotoğraf kameralarına uygulanması her zaman düşünülen bir sorun olmuştur. Çünkü bütün vizör ve netleştirme sistemleri hiçbir zaman son derece kusursuz olamamış ve stüdyo kamerasının buzlu camındaki görüntü kadar kusursuz bir netlik ve çerçeveleme olanağı vermemiştir. Bu olanağının gerçekleşmesi sonunda refleks sistemler doğmuştur. Gerek tek objektifli ve gerekse çift objektifli refleks sistemlerde hemen hemen aynı esas kullanılmıştır. Fotoğraf kamerası içine objektifin tam karşısında eğimli duran bir ayna, üzerine gelen ışınlar yansıyarak üstteki bir buzlu camda konunun tam bir görüntüsünü verir. Buzlu camdaki görüntünün netleştirilmesi için objektif mesafe ayar halkası çevrilerek objektifin ileri ve geri hareketi sağlanarak görüntü netleştirilir. 23

24 Şekil 26. Çift objektifli refleks kamerada vizör sistemi Tek objektifli refleks kameralarda fotoğraf çekme sırasında deklanşöre basıldığı zaman refleks aynası yukarı katlanır ve bu şekilde objektiften gelen ışınlar film üzerine düşerler. Çift objektifli refleks kameranın ise refleks kısmı ayrı bir karanlık odada ve ayna sabittir. Şekil 27. Tek objektifli refleks kamerada vizör sistemi PARALAKS Gerek basit ve gerekse optik vizörlü kameralarda ve gerekse telemetreli ve çift objektifli refleks kameralarda objektifinden geçen ışınlarla vizör merceğinden yada refleks objektifinden geçen ışınlar arasında bir ayrım vardır. Bu ayırım her iki objektif yada objektif ile vizör merceği arasındaki mesafeden ileri gelir. Çünkü iki optik sistem birbirine paralel olan eksenler üzerine yerleştirilmişlerdir. Bu nedenle vizörden tam olarak ayarlanan bir çerçevelemenin, fotoğraf çekildiği zaman aynı çerçevelemeyi vermediği görülür. Özellikle yakın plan çalışmalarında bu çok daha fazla önem kazanır. Örneğin yarım bir fotoğraf çekiliyorsa ve vizörden tam bir çerçeveleme yapılmış ise de filmde çeneden kesik bir yarım boy fotoğrafı elde edilmiş olur (Şekil 28). Bu kadar önemli sonuçlar verebilen bir sakınca kamera yapımcıları tarafından önemle ele alınmış ve aşağı yukarı bütün kameralarda paralaks düzeltmeleri yapılmıştır. Tek objektifli refleks kameranın ise hiçbir şekilde paralaks tehlikesi yoktur. Çünkü görüntüyü sağlayan ışınlarla, filmi etkileyecek ışınlar aynı objektiften aynı açı altında geçmektedirler. Bu nedenle bu gibi kameralarda herhangi bir paralaks tehlikesi yoktur. 24

25 Şekil 28. Paralaks oluşumu NETLİK VE ALAN DERİNLİĞİ HİPERFOKAL UZAKLIK Hiperfokal uzaklık, bir kamerada objektif sonsuza ayar edildiğinde kameraya en yakın net çıkan konu ile kamera arasındaki uzaklık olarak kısaca tanımlanabilir. Bir objektifin mesafe ayar bileziği üzerinde kazınmış rakamlara bakıldığında küçükten büyüğe giden sıralamanın sonunda örneğin; 20 rakamı ve onun yanında ( ) sonsuz simgesi bulunur. Bunun anlamı: Objektif en açık diyafram değerinde ve sonsuza ayarlı konumdayken kameraya 20m uzaktaki cisimlerle sonsuzdaki cisimler odaklanma düzleminde nettir. Bu durumda 20m = hiperfokal uzaklıktır. Hiperfokal uzaklığın başlangıç noktası sonsuz netlik başlangıç noktası olarak da kabul edilir. Sonsuz netliğin başlangıç noktası ve daha sonraki (sonsuz) uzaklıklardan gelen ışınlar objektif asal eksenine paralel kabul edilir ve bu durumda sonsuzdaki tüm görüntüler de teorik olarak odaklanma düzleminde nettir. Burada netlik için kıstas; odaklanma düzleminde görüntüyü oluşturan noktaların çaplarının 0,1 mm den büyük olmamasıdır. Başka bir deyişle bu noktaların çapları 0,1 mm den büyükse görüntü bulanık (flu) yani net değildir. Sonsuz netliğin başlangıç noktası ile kamera arasında herhangi bir mesafede bulunan cisimlerin görüntüleri ise odaklanma düzleminin arkasında oluşur ve bu görüntülere ait noktaların çapları odaklanma düzleminde 0,1 mm den büyük bulanık daireler oluştururlar. Diyafram açıklığının azaltılması halinde bulanık dairelerin çapları küçülür ve bu görüntüler de net yapılabilir. Diyafram açıklığı kapandıkça görüntü dairelerinin çapları küçülür ve buna bağlı olarak hiperfokal uzaklık sınırları içindeki kameraya daha yakın veya uzaktaki görüntüler de giderek netleşir (Şekil 29). Objektifin odak uzaklığı küçüldükçe hiperfokal uzaklık da küçülür ve küçük odak uzaklığına sahip ( mm gibi) objektiflerde görüntü dairelerinin çaplan en az 0,03 0,05 mm ye kadar düşer. Bir objektifte odak uzaklığı belli ise diyafram açıklıklarındaki hiperfokal uzaklıklar şu formülle bulunabilir: Sonsuz netliğin başlangıcı = f x f x 100 / Seçilmiş diyafram açıklığı Örnek: f=50mm Diyafram açıklığı = 2 ise Sonsuz netliğin başlangıcı = (fxfx100)/ Seçilmiş diyafram açıklığı = (5x5x100)/2 =12,5m veya 4 diyafram için = (5x5x100)/4 = 6,25m olarak bulunur. 25

26 Şekil ALAN DERİNLİĞİ Daha önce de bahsettiğimiz gibi hiperfokal uzaklık içinde bulunan cisimlerin (objektif sonsuzda iken) görüntüleri odaklanma düzleminin arkasındadır. Bu cisimlerden herhangi birinin net olabilmesi için telemetre sisteminden yararlanırız ve böylece net olmasını istediğimiz nokta odak düzlemine taşınmış olur. Ancak bu durumda net yapmış olduğumuz noktadan kameraya doğru ve yine bu noktadan geriye doğru belli bir alan netlik sınırları içindedir. Buna alan derinliği denir. 26

27 Net yapılan noktanın arkasında kalan net alan mesafesi öndeki net alan mesafesinin yaklaşık olarak iki katı büyüktür (Şekil 30). Alan derinliği şu faktörlere bağlı olarak artar veya azalır: 1. Diyafram açıklığı küçüldükçe alan derinliği artar. 2. Obje ile kamera arasındaki mesafe arttıkça alan derinliği artar. 3. Geniş açılı objektiflerde (kısa odaklı) alan derinliği fazladır. Şekil 30 Geniş açılı objektiflerin cömert bir netlik derinliği vardır (netlik alanı) ve objektif açısı genişledikçe netlik derinliği artar. En geniş açılarda objektifin netlik ayarını yapmak pratik olarak gereksizdir: çünkü geniş netlik derinliği çerçeve içindeki her şeyin net olmasını sağlar. Öte yandan, tele objektiflerin alan derinliği oldukça dardır. Bu objektifleri (ve teleobjektif zoomları) kullanırken, netlemeye çok dikkat etmemiz gerekir; çünkü bunlar çok fazla hata kaldırmaz. Diyafram açıldıkça (f sayıları küçüldükçe) netlik derinliği azalır. Diyafram açıklığı, netlik derinliğini yönetir dedik, ancak netlik derinliği kavramı ne anlama geliyor? Konuların netlenmesi, düzeyler ile olur. Bir konu netleşirse, bu alan bir netlik düzeyi oluşturur. Bu alanda, konunun yansıttığı bütün ışıkların, ışığa duyarlı filim yüzeyindeki kesişme noktaları bulunur. Konunun yansıttığı diğer, bütün ışıkların kesişme noktaları, ışığa duyarlı yüzeyin önünde veya arkasında bulunur. Bu alanlar bulanık olarak yansıtılır. Fotoğraf diyafram seçimi ile netlik derinliğini azaltarak vurgulamak istediğiniz nesneyi daha belirgin hale getirebilirsiniz. Örneğin çalıların önünde duran bir kuş resmi çekiyorsanız f sayısı büyükse (diyafram kısık) kuşla birlikte çalılar da net çıkacaktır; f sayısı küçükse (diyafram açık) kuşu netlediğinizde arkadaki çalılar net olmayacak böylelikle kuş daha belirgin gözükecektir. Diyafram açıklığı ve enstantaneyi seçebilme derecesi büyük ölçüde var olan ışık koşullarına ve kullandığınız filmin türüne bağlıdır. Örneğin, çok az ışıkta f8 in seçilmesi, doğru pozlandırma sağlamak için, olanaksız derecede yavaş bir enstantane gerektirecektir. Böylesine yavaş bir enstantanede, yavaş hareket eden bir figürün bile hareketini dondurmak imkansızlaşacaktır. Burada ek bir kontrol ölçünüz, filminizin hızı ya da ışığa duyarlılığıdır. Filmin hızının ikiye katlanması durumunda (diyelim ki ISO 200 den 400 e) aynı ışık koşullarında daha hızlı bir enstantane ya da daha kısık bir diyafram kullanarak yine doğru bir pozlandırma elde edebilirsiniz. Diyafram ve obtüratör ayarlarını gösterdiği sürece, öncelikli pozlandırma ayarı olan otomatik bir kamerada programı kendi istediğinize göre yönlendirebilirsiniz. Diyafram-öncelikli pozlandırma programındayken objektifi f 5,6 ya ayarladığınızı ve fotoğraf kamerasının de doğru pozlandırma için 1 / 125sn. seçtiğini varsayın. Diyafram ve obtüratör arasındaki ters orantılı ilişkiden ötürü, gerçekte 1 / 500sn lik bir enstane istiyorsanız diyaframı f 2,8 e ayarlamanız yeterli olacaktır. 27

28 ALAN DERİNLİĞİNİN OBJEKTİF ÜZERİNDEN KONTROLÜ Alan derinliği fotoğrafçı için önemli bir olgudur. Fotoğraf çekimi sırasında seçmiş olduğumuz diyafram değerinde ve netlik mesafesinde ne kadar alan derinliğine sahip olduğumuzu bilmek yararlı olur. Modern objektiflerde mesafe ayar bileziği rakamlarının karşısında, kazınmış diyafram değerleri vardır. Seçmiş olduğumuz diyafram değerinin karşısındaki metre rakamları bize yaklaşık olarak ön plandaki ve arka plandaki netlik sahamızı bilmemize yardımcı olur.(şekil 31) Şekil 31 Örneğin; Net yapmış olduğumuz nokta tam 2 m de ve seçilmiş diyafram 8 ise ön plan netliği 1,7 m ile 2 m arasında, arka plan netliği de 2 m ile 2,5 m arasındadır. 16 diyafram değerinde bu mesafe artar FOTOGRAFİDE KULLANILAN YARDIMCI ARAÇLAR KABLO DEKLANŞÖR Fotoğraf çekiminde üzerinde önemle durulacak durumlardan birisi de, deklanşöre basış anında kameranın titremesidir. Genellikle, deklanşöre basış anında bu titreme olur ve bu nedenle de sonuç bozuk olur. İşte bu titremelere engel olmak için kablo deklanşör kullanılır. Kablo deklanşörler çelik bir kablo içine yerleştirilmiş çelik bir teldir (1), ucundaki bir düğmeye basmakla kameraya kumanda edilir (2) (Şekil 32). Normal kablo deklanşör boyu 20 cm dir. Bundan daha kısa kablo deklanşörlerin parmak titremelerini kameraya iletme tehlikeleri vardır. Kablo deklanşörler çok duyarlı olduklarından iyi bakım isterler. Aksi halde tutukluk yapabilirler. Şekil OTOMATİK DEKLANŞÖRLER Birçok kameralarda bir poz otomatiği, yani obtüratörün hareketini deklanşöre basıldığı andan saniye geciktiren geciktirme düzenleri vardır. Kamerasında bu şekilde geciktirme düzeni olmayan kimsenin en önemli yardımcı malzemelerinden biri de otomatik deklanşördür. Otomatik deklanşörler, deklanşöre basıldığı andan saniye sonra obtüratörü harekete geçiren bir saat 28

29 düzenidir. Bu sayede fotoğraf çeken kimsenin çektiği fotoğrafta yer alması sağlanmış olmaktadır (Şekil 33). Şekil KABZA Çeşitli tip fotoğraf kameraların daha rahat bir şekilde kullanmak için çok değişik tipte kabzalar vardır. Bir tabanca kabzası görünüşünde olan bu aksesuarlar genellikle tetik yerine kablo deklanşör düğmesi taşırlar. Böylece deklanşman işlemi daha kolaylaşmış olur. Değişik kullanışlar için çok değişik kabza şekilleri vardır ÜÇAYAK (TRİPOD) Bir fotoğrafçının en önemli ve her zaman yanında taşıması gereken bir yardımcı malzemesi de iyi kalitede bir ayaktır. Kural olarak 1/30 dan uzun pozlar için, kameranın deklanşman anında hareketsiz kalması olanaksız veya çok büyük ustalık isteyen bir iştir. Bu durumda kamerayı kesinlikle sert ve hareketsiz bir yüzey üzerine dayamak gerekir. Her istenildiği anda ve istenilen yerde, istenilen yükseklikte sert ve hareketsiz bir yüzeyin bulunması olanaksızdır. Resim 8. İyi bir ayak, ağır ve sabit olmalı, rüzgar ve etraftaki sarsıntılardan etkilenmemelidir. Ayrıca istenilen yüksekliği verebilmeli ve kameranın her tarafa hareketini sağlayacak bir başlık mekanizmasına sahip olmalıdır. Bugün bu gayeye uygun çok değişik ayak tipleri vardır. Üçayağın kullanım nedenleri şunlardır: Uzun Pozlama Özellikle ışık şartlarının uzun pozlamayı (uzun enstantane değerlerini) gerektirdiği koşullarda, eğer fotoğraf kameramızı bir şekilde sabitlemeden deklanşöre basarsak, film veya sensör kayıt esnasında titreyeceği için, sonuç karemiz titrek olur. Bu durum bazıları için kendine münhasır bir tarz olmakla beraber, normal şartlarda, titrek veya tamamıyla netsiz kareler çekim anında kaynaklanan bu özensizliğin bir sonucu olarak sonuçta karenin gücünden kaybetmesini beraberinde getirir. Fotoğraflarımızda netsiz alanlar olmayacak mı sorusunu sorabilirsiniz bu cümlenin ardından. Özellikle hareketli nesneler, canlılar, biz ne kadar çekim anında kameramızı sabit de tutsak (veya tripod ile sabitlesek) netsiz çıkacaklardır. Sorun zaten hareket edenlerde değil, sabit duranlardadır. Biz 29

30 eğer fotoğrafımızı çekerken fotoğraf kameramızı sabitlersek, durağan her şey karemizde net çıkmalıdır (Net alan derinliğinin içindeki bölgelerde). İşte bunun için sehpa vazgeçilmez yardımcılarımızdan birisidir. Mimari Mimari fotoğraf çekimlerinde, elimizdeki kameramız ile çekim yapmak genelde sıkıntı yaratır. Kadrajımızı ne denli özenle yaparsak yapalım, vücudumuzdaki en ufak bir titreme, kadrajımızda çok milimetrik de olsa bir kaymaya neden olur. Mimari eserler özenerek, mühendislik bir itina ile yataylar ve düşeyler tam anlamıyla olması gerektiği gibi imar edilirler. Bizim de o zaman fotoğrafçı olarak görevimiz o eseri planlayan ve imar eden ustalara saygı duymak ve o eserin en düzgün haliyle filmimize kayıt etmeye özen göstermektir. Ağırlık Fotoğraf kamerası ağırdır arkadaşlar, bir de ucuna şöyle optik performansı yüksek kallavi bir objektif taktığımızı düşünelim. Ağırlık artar. Kol kaslarımız ne denli güçlü olursa olsun bir süre sonra kadraj yaparken artık kameramız bize ağır gelmeye başlar, bu da maalesef fotoğrafı takip etme ve doğru zamanda deklanşöre basma refleksimizi azaltır. Böyle durumlarda kameramızı tripoda bağlamak, arka fona hakım olduktan sonra, ön tarafta geçmesini beklediğimiz bir insanı (mesela) tripodun üzerinde beklemek her zaman daha avantajlıdır. Doğa Eğer doğadaysanız, doğa fotoğrafına gönül vermişseniz, titizsiniz demektir. Değilseniz de olacaksınız merak etmeyin. Doğa fotoğrafçıları bir kelebeğin kanatlarındaki kılcal tüylerin, bir kuşun gagasının, bir çekirgenin o incecik antenlerinin peşindedirler. Yani doğacılar detaycıdırlar. Detayı kaydetmek ise özen ister, sabır ister, yani tripod ister. Gece çekimleri Uzun pozlama kısmında yazdığım gibi, gece fotoğrafına meraklıysanız, tripod en önemli araçlarınızdan biri olmalıdır GÜNEŞLİK (PARASOLEY) İstenmeyen ışınların kameraya girmesini önlemek gayesiyle kamera objektifi önüne takılan bir tip konik borudur. Çok gerekli bir yardımcı olan güneşlikten özellikle güneşe karşı çekilen fotoğraflarda istifade edilir. Güneşliklerin iç kısımlarının kesinlikle mat siyah boyalı olması gerekir (Şekil 34). Şekil YAKIN PLAN FOTOĞRAFİ (CLOSE-UP) Bilindiği gibi her objektifin odak uzaklığına bağlı olarak maksimum bir yaklaşma mesafesi vardır. Küçük boyutlu cisimlerin fotoğraflanabilmesi için bu yaklaşım mesafesinden daha fazla yaklaşmak gerekir. Yakın plan fotografide genellikle konu büyüklüğünde veya konudan 3 4 kez daha 30

31 büyük bir görüntü elde edilir. 8 9 veya 10 kat büyütme oranı ile yapılan çekimler ise makro fotoğraf olarak isimlendirilir. Bu işlemler için bazı özel araçlara gereksinim vardır. Bunlar: 1. Uzatma tüpleri 2. Körük sistemi 3. İlave mercekler dir YAKIN PLAN FOTOGRAFİDE KULLANILAN ARAÇLAR UZATMA TÜPLERİ ( EXTENTION TUBE) Bir tarafı kameraya (tek objektifli refleks v.b.) takılan diğer ucuna da objektifin monte edildiği borulardır. Değişik yaklaşım mesafeleri için 5 mm, 10 mm, 15 mm, 25 mm, 30 mm gibi değişik boylarda uzatma boruları kullanılır. Boru uzunluğu arttıkça yaklaşma mesafesi de artar (Şekil 35). Şekil KÖRÜK SİSTEMİ Uzatma tüplerine göre daha iyi fakat pahalı bir sistemdir. Bir aparat üzerinde bulunan körüğün bir tarafına kamera (tek objektifli refleks v.b.) diğer tarafına da objektif monte edilir. Körüğün uzatılıp kısaltılmasına göre yaklaşım mesafesi ve dolayısıyla büyütme oranı artar veya azalır (Resim 9). Resim İLAVE MERCEKLER Sabit objektifli kameralarda yakın plan çekim, objektifin önüne takılan büyütücü (ince kenarlı) merceklerle sağlanır. Değişik yaklaşım mesafeleri için değişik büyütme oranlarında mercekler kullanılır. 31

32 1.9.2.YAKIN PLAN ÇEKİMLERDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR 1. Kamera mutlaka çok sağlam bir üçayak üzerinde sabit olmalı. Ayrıca cisim de hareketsiz olmalıdır. 2. Uzatma tüpleri veya körük kullanımında odak uzaklığının artmasına bağlı olarak filme gelen ışık gücü azalır. Bu nedenle normal poz değerinden daha fazla poz vermek gerekir. Poz artırımının ne kadar yapılacağı şu formülle bulunur: Poz etkeni = (Objektif ile film arası mesafe) 2 / (Objektif odak uzaklığı) 2 Örneğin: 50mm odak uzaklığına sahip bir objektifle yapılacak çekimde objektif optik merkezi ile film düzlemi arasındaki mesafe 25cm olduğunda: Poz etkeni = (Objektif ile film arası mesafe) 2 / (Objektif odak uzaklığı) 2 = (250mm) 2 / (50mm) 2 = / 2500 = 25 dir. Bu duruma göre normal poz değerimiz örneğin; 1 saniye, f=16 diyafram değeri ise; diyafram değeri sabit kalmak şartıyla poz değeri 25 kat arttırılır. Yani çekimde 25 saniye poz vermek gerekecektir. 3. Yakın plan çekimlerde alan derinliği son derece azalır. Özellikle makro çekimlerde alan derinliği 1 mm nin altına iner. Bu nedenle çok kısık diyafram değerlerinde çekim yapmak faydalıdır. Bunun daha rahat sağlanabilmesi için objenin çok iyi aydınlatılmış olması gerekir POZOMETRELER (IŞIK ÖLÇER) Pozlama, aslında fotoğraf çekmek eyleminin gerçek anlamda sözlere dökülmüş halidir. Yani ışığa duyarlı bir yüzeye, gerektiği kadar ışığın gerektiği kadar sürede düşürülmesi eylemidir. Bu noktada karşımıza gerektiği kadar ışık (miktar) ve gerektiği kadar sürede (süre) olmak üzere iki önemli kavram çıkar. Fotoğraf çekerken ışığı miktar ve süre olarak kontrol etmek gerekir. Fotoğrafa başlarken bu iki kavramı kontrol etmek bizlere çok zor gelir, adeta başımıza dert olurlar. Ama zaman ilerledikçe ve bizler bu iki kavramı içselleştirdikçe, aslında ışığın miktarını ve süresini kontrol etmenin (etmek zorunda olmanın) başa bela dert bir durum olmadığı, tam tersine bu iki büyüklüğün (miktarın ve sürenin) aslında bizim fotoğraf çekerken en büyük enstürmanlarımız olduğunu anlarız. Fotografide önemli problemlerden birisi de yapılacak fotoğraf tespitinde ışığın iyi ölçümlenmesidir. Ortamdaki veya obje üzerindeki yansıyan ışığın doğru ölçümlenmesi ile elde edilecek obtüratör ve diyafram değerleri kameraya uygulanarak doğru renk ve ton değerlerinde fotoğraflar elde edilir. Bunu sağlayan araçlara pozometre denir. Pozometreler kısaca ışık enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren elemanlardır. Üç tür pozometre vardır: 1. Kameranın yapısında bulunan pozometreler 2. Yansıyan ışığı ölçen el pozometreleri 3. Hem yansıyan hem de gelen ışığı ölçebilen profesyonel amaçlı pilli pozometreler POZOMETRE ÇEŞİTLERİ KAMERANIN YAPISINDA BULUNAN POZOMETRELER Özellikle tek objektifli refleks kameralarda objektiften geçerek gelen ışığı ölçen pozometre sistemidir. Gelen ışığın etkisiyle duyarlı fotoelektrik plakada oluşan çok küçük değerdeki akım pozometre ibresini hareketlendirir. Genellikle ibrenin hareketi vizör penceresinden gözlenir durumdadır. Çoğunlukla diyafram değerleri ile (-, +) oynayarak uygun obtüratör değeri otomatik olarak sağlanır. Profesyonel amaçlar için fazlaca uygun değildir YANSIYAN IŞIĞI ÖLÇEN POZOMETRELER Daha çok amatör amaçlı el pozometreleridir. Cisim veya cisimlerden yansıyarak gelen ışık gücü ölçülerek poz değerleri bulunur. Pozometre gözü kamera görüş açısına yakın bir açı içinde gelen 32

33 ışınları değerlendirir. Pilsiz olan tiplerinde Selenyum plaka üzerine gelen ışığın gücüne göre (binde on amper seviyesinde) bir elektrik akımı meydana gelir. Elektrik akımı devreye seri olarak bağlanmış bir miliampermetreye hareket verir ve ampermetre bobinine bağlı ibre hareketlenir HEM YANSIYAN HEM DE GELEN IŞIĞI ÖLÇEN EL POZOMETRELERİ Profesyonel amaçlı pozometrelerdir. Gelen ışığın ölçümlenebilmesi pozometre gözünün önüne yarım daire şeklinde bir kapağın getirilebilmesi ile mümkün olur. Genellikle pilli pozometrelerdir. Kadmiyum sülfür bir eleman üzerine gelen ışığın şiddetine göre devredeki direnç değişir ve geçen akım miktarı azalır veya çoğalır. Yine devreye seri bağlı miliampermetre akımın şiddetine göre ibreyi hareketlendirir. (Resim 10) Resim POZOMETRE İLE ÖLÇME TEKNİĞİ Pozometre ile ölçüme başlamadan evvel yapılması gereken iki önemli işlem vardır: 1. Pozometre pilli ise pilin bitip-bitmediğin kontrolü yapılır. 2. Çekimde kullanılan filmin DIN/ASA değerine göre pozometre kalibre edilir. (Aynı işlemler pilli veya pilsiz pozometresi olan kameralar için de geçerlidir.) Bunlar yapılmadığı takdirde doğru ölçme sağlanamaz. 33

34 POZOMETRENİN ÇALIŞMASI VE DEĞERLENDİRME Pozometre ışık gücüne maruz kaldığı zaman ışığın şiddetine göre ibre sağa doğru hareketlenir ve bir noktada durur. Bu durumda ayar halkası çevrilerek, genelde uç kısmı bir halka şeklinde olan ikinci ibre düz ibre ile çakıştırılır. Daha sonra obtüratör ve diyafram skalasında karşı karşıya gelen değerler bize gerekli olan değerleri gösterir. (Şekil 36) Şekil 36 a) Cisim veya konu hareketli ise değerleri seçilebilir. b) Konu çok hareketli ise değerleri seçilebilir. c) Çekilecek konuya göre alan derinliği önemli ise 8-11, 15-8 veya 2-22 değerleri seçilebilir. Bunlar ve benzeri kararları fotoğrafçı vermelidir. Not: Profesyonel fotografide seçilen normal değerde bir poz çekildikten sonra mutlaka bir alt ve üst diyafram değerleri ile çekim tekrarlanarak biraz açık veya koyu iki (veya isteğe göre daha fazla) alternatif ton değeri sağlanır POZOMETRE İLE IŞIĞIN ÖLÇÜMLENMESİNDE YÖNTEMLER Şayet elimizde yansıyan ve gelen ışığı ölçebilecek bir pozometre varsa iki tür ışık ölçümü yapabiliriz: 1. Yansıyan ışığı ölçerek, 2. Konuya gelen ışığı ölçerek YANSIYAN IŞIĞA GÖRE ÖLÇME YÖNTEMİ 1. Konu yanına gidilerek ölçülemeyecek durumda ise, pozometre kameranın yanından konuya doğru ve -hafifçe yere- eğmek suretiyle ölçüm yapılır. 2. Konu bize yakın ise, konunun en çok ışık alan noktasından ve en az ışık alan noktasından (pozometreyi yaklaştırarak) birer ölçüm yapılır ve bulunan değerlerin ortalaması alınır. Örneğin; Işıklı bölgede bulduğunuz değer 11/125, en az ışıklı bölgede bulduğunuz değer de 5,6/125 olsun. Bu durumda diyafram değerlerinin ortası olan 8/125 değerini seçmeniz gerekir GELEN IŞIĞA GÖRE ÖLÇME YÖNTEMİ Bu yöntemde pozometre konu üzerinde en iyi çıkmasını istediğimiz bir noktadan (Opal beyaz kapak fotometre gözünün önüne getirilmiş durumda iken) ana ışık kaynağına doğru tutulur ve yine aynı noktadan bir kez de kameraya doğru tutulur. Bu ölçümler esnasında pozometre üzerine hiçbir gölgenin düşmemesine dikkat edilmelidir. İki ölçüm de tamamlandıktan sonra iki ölçüm değerlerinin ortalaması alınır. (Bir önceki paragrafta verilen örnek gibi) Not: Profesyonel çalışmalarda özellikle yakın konuların ölçümlenmesinde konunun birçok noktasından ölçüm yapılabilir veya her iki yöntemle de ayrı ayrı ölçüm yapılarak değerlendirmeye gidilebilir. 34

35 AZ IŞIKLI ORTAMLARDA IŞIĞIN ÖLÇÜMLENMESİ Işığın az olduğu kapalı mekanlarda veya gece fotoğrafı çekimlerinde 1 saniyeden daha fazla pozlandırma yapmak gerekir. (10 sn, 20 sn gibi) Profesyonel amaçlı pozometrelerde bu tür ölçüm yapabilmek için gerekli eklentiler yapılmış. Pozometrenin yanında bulunan bir düğmeye basıldığında pozometre az ışık ortamında ölçüm konumuna girer ve ölçüm bu konumda yapılır FOTOGRAFİDE KULLANILAN FİLMLER GENEL AYRIM Siyah Beyaz (negatif) Nadiren pozitifi de bulunur. Negatif Renkli Pozitif (dia reversal) Gün ışığı Yapay ışık SİYAH-BEYAZ FİLMLER Günümüzde kullanımları renkli filmlere göre daha az olmakla birlikte gerekli durumlarda tercih edilir. Genellikle negatif sonuç verecek şekilde üretilirler. Ancak pozitif sonuç verenler de yapılmıştır. Elde edilen negatif daha sonra agrandizman veya kontak kopya yoluyla fotoğraf kartına tab edilerek pozitif görüntü elde edilir RENKLİ FİLMLER Öncelikle negatif ve pozitif sonuç verecek şekilde iki tür renkli film vardır. Negatif ve pozitif renkli filmler ayrıca yapay ışık ve gün ışığında kullanılmak üzere iki türde üretilirler. Şu an piyasada daha çok hem gün ışığı hem de yapay ışıkta kullanılabilen Universal tip renkli negatifler bulunmaktadır. Renkli negatif filmler de agrandizman yoluyla renkli fotoğraf kartlarına tab edilerek pozitif hale dönüştürülür. Renkli pozitif filmler ise (Reversal veya dia pozitif olarak da isimlendirilir) tespit edilen görüntünün aslını veren filmlerdir. Doğrudan renk ayrımı yapmak veya projeksiyon kamerası ile seyredilmek üzere kullanılırlar. Ayrıca özel bir yöntemle pozitif renkli filmlerden renkli fotoğraf kağıdına tab işlemi de yapılabilir. Bazı pozitif filmlerin renk meydana getiren maddeleri developman eriyiği içindedir. Bu tür filmler pozlandırıldıktan sonra o film firmasına ait yetkili kılınmış özel laboratuvarlarda develope edilirler. Örneğin Kodakchrome böyle bir filmdir. Diğer tip filmler ise (Ektachrome gibi) genel laboratuvarlarda develope edilebilir. Bunların renk verici maddeleri emülsiyonları içindedir. Siyah-beyaz filmlerde bir emülsiyon katı olmasına karşın renkli filmlerde; en üstte maviye, ortada yeşile ve en altta da kırmızıya duyarlı olarak üç kat emülsiyon tabakası vardır. Maviye duyarlı kat ile yeşil kat arasında sarı bir filtre vardır. Bu filtre edici tabaka yeşil ve kırmızıya duyarlı tabakalara sızabilecek mavi ışınları absorbe eder. Bu genel bilgiler dışında fotografi filmleri dört başlık altında incelenebilir: 1. Boyutlarına göre 2. Işığa karşı duyarlılıklarına göre 3. Renk ısısına karşı duyarlılığına göre (Renkli filmler için) 4. Renk duyarlılığına göre (Siyah-Beyaz filmler için) 35

36 RENKLİ FİLM ÇEŞİTLERİ STANDART FİLM BOYUTLARINA GÖRE AYIRIM ROLL FİLMLER 24x36mm lik film şasesine sahip küçük format kameralarda kullanılan 36 veya 24 kare film elde edilebilecek şekilde piyasaya sunulan filmler ve orta format kameralarda kullanılan eni 6 cm lik filmler. Kullanılan kameranın şase boyuna göre aynı tür filmden farklı poz sayıları elde edilir. Bunlar 120 lik film olarak da anılır. (Şekil 37) Şekil PARÇA FİLMLER Orta veya büyük format kameralar için üretilirler. 25, 50 veya 100 adetlik paketler halinde satışa sunulurlar. Standart boyutlar: 4,5 x 6 cm (vesikalık fotograf çekimi için) 6 x 9 cm 9 x 12 cm 10 x 12,5 cm 10 x 15 cm 13 x 18 cm SAHİFE FİLMLER Büyük format kameralar için üretilirler. Genelde 10 luk paketlerde satışa sunulurlar. Standart boyutlar: 18 x 24 cm 24 x 30 cm 50 x 60 cm IŞIĞA KARŞI DUYARLILIĞA GÖRE AYRIM Tüm filmler az veya çok ışık şartlarında kullanılmak üzere farklı duyarlılık derecelerinde üretilirler. Her filmin ambalajı üzerinde duyarlılık derecesi DIN ve ASA normuna göre belirtilmiştir. Örneğin ISO 21/100 gibi rakamsal ifadede 21 DIN ve bunun eşdeğeri olan 100 ASA belirtilmiş olur. DIN rakamları logaritmik ASA ise aritmetiktir. Filmlerin duyarlılık dereceleri genel olarak emülsiyon içinde bulunan gümüş tuzları kristallerinin şekil ve durumlarıyla ilgilidir. Küçük ve düzgün kristaller daha düşük, büyük ve düzensiz yapılı kristaller yüksek duyarlılıklı emülsiyonları oluşturur. Ayrıca duyarlılığı arttırıcı bazı kimyasal maddeler de emülsiyonlara katılabilmektedir. Düşük ve orta duyarlılıktaki filmler normal ışık şartlarında yüksek duyarlıklı filmler ise ışık gücünün az olduğu şartlarda kullanılmalıdır. Buna göre 36

37 16 ile 40 ASA filmler az duyarlı kontrastlık yüksek 50 ile 100 ASA filmler orta duyarlı kontrastlık normal 125 ile 200 ASA filmler hızlı duyarlı kontrastlık ortanın altı 200 ile 2000 ASA filmler çok hızlı duyarlı kontrastlık düşük filmler olarak gruplandırılır. Filmlerin duyarlılığı arttıkça gren denilen noktacıkların oluşumu artar. Özellikle filmin büyütülmesi halinde bu noktacıklar (grenlik) daha belirgin olarak ortaya çıkar RENKLİ FİLMLERDE RENK ISISINA GÖRE AYIRIM Daha öncede bahsettiğimiz gibi renkli filmler yapay ışık ve gün ışığı olmak üzere iki türde üretilir. Bu durum, gün ışığının ve yapay ışıkların farklı renk ısısında olmalarından kaynaklanır. Gün ışığı beyaz ışık olarak kabul edilir. Bunun nedeni gün ışığında kırmızı, yeşil ve mavi renk dalga boylarının eşit oranda bulunmasıdır. Yapay ışıkta ise kırmızı renk oranı artar. Buna göre yapay ve gün ışığı olmak üzere iki tür film üretmek gerekli olmuştur. Bir yapay ışık filmi ile gün ışığında çekim yaparsak filmde mavi renk, tam tersi gün ışığı, filmi ile yapay ışıkta çekim yaparsak filmde kırmızı renk hakim olur. Bu durum, gerektiğinde özel dönüştürme filtreleri kullanılarak önlenebilir. Yapay ışık filmlerinin ambalajları üzerinde Tungsten kelimesi, gün ışığı filmlerinde Day Light kelimesi ile film türü belirtilmiştir. Elektronik flaşlı çekimlerde gün ışığı filmleri kullanılır SİYAH-BEYAZ FİLMLERDE RENK DUYARLILIĞINA GÖRE Siyah-Beyaz filmler de emülsiyon yapılarındaki kimyasal duyar maddelere veya bunların oranlarına göre bir renge karşı duyarlı olarak üretilebilirler. Siyah-Beyaz bir filmin bir renge karşı duyarsız olması demek o renkteki objelerden gelen ışınların filmi etkilememesi demektir. Bu da konunun o noktalarından detay elde edilmemesi sonucunu doğurur. Genel olarak iki tür film üretilmektedir: ORTAKROMATİK FİLMLER Kırmızı renklere duyarsız, yeşil ve sarı renklere çok duyarlıdır. Bu nedenle yeşilin hakim olduğu manzara fotoğraflarında tercih edilebilirler. Reprodüksiyon filmleri bu çeşittendir. Filmin pozitif sonucunda kırmızı yerler, siyah çıkar PANKROMATİK FİLMLER Tüm renklere karşı duyarlı filmlerdir. Çok amaçlı olarak kullanılabilirler. Not: Tüm filmlerin ambalajları üzerinde son kullanma tarihleri kayıtlıdır. Tarihi geçmiş filmler kullanılmamalıdır. Filmler pozlandırıldıktan sonra uzun süre bekletilmemeli en kısa zamanda develope edilmelidir FOTOĞRAFİ FİLTRELERİ Fotografi filtreleri filmlerde renk sapmalarını önlemek için, ton değerlerini değiştirebilmek için, istenmeyen görüntülerin belli oranda azaltılabilmesi için veya özel efektler elde edebilmek için kullanılan aksesuarlardır. Genel olarak objektifin önüne takılabilecek şekilde üretilirler. Ancak objektifin önüne elle tutulan renkli folyolar şeklinde de olabilmektedir. Resim 11. Filtreler 37

38 FOTOGRAFİDE KULLANILAN FİLTRELER Fotografi filtreleri üçe ayrılır: 1. Renkli filmlerle kullanılan filtreler 2. Siyah-beyaz filmlerle kullanılan filtreler 3. Hem renkli, hem siyah-beyaz filmlerle kullanılan filtreler (renge etkisi yok) RENKLİ FİLMLERLE KULLANILAN FİLTRELER 1. Renk düzeltme (konversiyon) filtreleri ve 2. Renk dengeleme filtreleri olarak ikiye ayrılır RENK DÜZELTME (KONVERSİYON) FİLTRELERİ Bu filtreler gün ışığı filmlerini yapay ışıkta, yapay ışık filmlerini de gün ışığında kullanmamıza yardımcı olur. Renkli filmler gün ışığı ve yapay ışık olarak ikiye ayrılır. Bunun sebebi gün ışığı ile yapay ışığın K derecelerinin farklı olmasıdır. Gün ışığı kırmızı-yeşil-mavi renk yoğunluklarının eşit olduğu ışıktır. Günün değişik saatlerine göre ya da değişen mevsimlere göre ile K arasında değişiklik gösterir. Yapay ışık araçları ise düşük K derecelerine sahiptir. Bu nedenle yapay ışık şartlarında kırmızı renk yoğunluğu mavi ve yeşil renk yoğunluğundan daha fazladır. Örneğin: 100 W lık bir ampulün K derecesi 3200, gün ışığı tipi fluoresan lambaların 4600 K, bir mum ışığının ise 1900 K derecedir. Buna göre mum ışığında kırmızı yoğunluğu yüzdesi % 70 civarındadır. Örneğin ateşte ısıtılan demir. İşte bu nedenlerle bağlı olarak gerektiğinde renk sapmasına engel olmak için, yapay ışık filmlerini günışığında kullanırken, gün ışığı filmlerini de yapay ışık film şartlarında kullanırken renk düzeltme filtreleri kullanılır. Not: Filtre konusunda şu iki kural unutulmamalıdır. 1. Her filtre kendi rengindeki renkleri açar ve güçlendirir. Kendi zıttı (Komplamenteri) olan renkleri absorbe eder yani geçirmez. 2. Filtre kullanımında gerçekte her filtre gelen ışık için bir engeldir. Yani gelen ışığın şiddetini azaltır. Bu yüzden filtre faktörüne dikkat etmek gerekir. Her filtrenin kenarında 1,5 2 4 gibi rakamsal değerler kazınmıştır. Buna göre; örneğin 2 faktörü kazılıysa ki bu 1 diyafram açmak veya diyaframı sabit tutacaksak 1 düşük obtüratör değerine geçmek demektir. Renk düzeltme filtrelerine örnekler: 80 A Filtresi: Rengi mavi, Fak. 2,4. İşlevi: Gün ışığı filmleri ile 3200 K lik yapay ışık şartlarında çekim yapılırken kullanılır. Kullanılmadığı takdirde filmin genelinde aşırı kırmızılık oluşur. 80 B Filtresi: Rengi mavi, Fak : 2. İşlevi : Gün ışığı filmleri ile 3400 K lik yapay ışık şartlarında çekim yapılırken kullanılır. Kullanılmadığı takdirde filme turuncu renk hakim olur. 85 A Filtresi: Rengi turuncu, Fak : 2. işlevi : 3400 K lik A tipi yapay ışık filmi ile gün ışığında çekim yapmak durumunda kaldığımızda bu filtre kullanılır. Kullanılmadığı takdirde filmlerde mavi hakimiyeti ortaya çıkar. 85 B Filtresi: Rengi koyu turuncu, Fak : 2,1. işlevi : 3200 K lik B tipi yapay ışık filmi ile gün ışığında çekim yaparken, kullanılmadığında filmde daha koyu mavilik oluşur RENK DENGELEME FİLTRELERİ Işık kaynaklarının isteğimiz dışındaki değişikliklerine bağlı olan sapmaların önüne geçmek için bu filtreler kullanılır. Öğle saatlerinde (güneş ışınlarının atmosfere dik geldiği saatler) kırmızı, yeşil ve mavi renklerde önemli bir sapma olmaz. Ancak gündoğumu veya günbatımında yeryüzüne yatay gelen güneş ışınları daha fazla bir atmosfer tabakası kat etmek zorundadır. Bu durumda kırmızı dalga boylan 38

39 atmosferi kolay geçerken, daha kısa dalga boylarına sahip mavi ve yeşiller saçılarak eksilir. İşte bu nedenle sabah ve saatlerinde gökyüzünde kızıllık hakim olur. 82 A Filtresi: Rengi açık mavi, Fak : 1,3. İşlevi : Gün ışığı filmleri ile sabah ve akşam saatlerinde çekim yapılırken kullanılmazsa fotoğrafta kırmızılık ortaya çıkar. Not: İnsan gözü K derecesine bağlı olan renk sapmalarını algılar ancak beyin bu farkları düzelterek tolere eder. Biz bu nedenle ışıktaki renk sapmalarını fark etmeyiz. Ancak filmler çok küçük farklarda bile değişikliği saptayabilir. TL-D Filtre: Rengi uçuk mor, Fak : 2. İşlevi : Gün ışığı filmleri ile floresan lamba aydınlatması yapılan mekanlarda çekim yapılırken kullanılmadığı takdirde filmde yeşil tonlar oluşur. 81 A Filtresi: Rengi uçuk pembe. Fak : 1,4. İşlevi : Gün ışığı filmleri ile bulutlu havalarda çekim yapılırken meydana gelebilecek, mavimsi tonları azaltır. Gün ışığı filmleri kullanarak, elektronik flaşlar ile yapılan çekimlerde daha yumuşak efekt kazanılır SİYAH-BEYAZ FİLMLERLE KULLANILAN FİLTRELER K1-K2-K3 Filtreler: Açık sarı, sarı, koyu sarı, Faktörleri 1,5-2-2,5. işlevleri : Az miktarda ultraviyole ışınları ile mavi ve mor renkleri absorbe ederler, yakın mesafeli manzara çekimlerinde bulutların daha fazla ortaya çıkmasına sebep olurlar. Karlı alanlarda yapılan çekimlerde yüksekte ve alçakta olan noktalardaki ton farklarının daha belirgin olarak ortaya çıkmasına sebep olurlar Turuncu Filtre: Rengi turuncu, Fak : 2,5. işlevi : San filtrelerin yaptığı işi fazlasıyla yapar. Ultraviyole, mavi ve yeşil tonları absorbe eder. 25 A Filtre: Rengi kırmızı, Fak : 8. işlevi : Sarı ve turuncu filtrelerin meydana getirdiği etkilerin en fazlasını yapar. Gün ışığında yapılan çekimlerde normalden daha fazla poz vermek şartıyla ay ışığında (gece) çekim yapılmış gibi efekt kazanılır. Kırmızı ve turuncu tonları açar. Infrared filmlerle kullanıldığında özel efektler elde edilir. X0 - X1 Filtreleri: Renkleri sarı-yeşil, yeşil. Faktörleri 2,4, İşlevleri: Yeşil tonların fazla olduğu ormanlık alanlarda çekim yapılırken kullanılır. Yeşil tonları güçlendirdiği için ton farklarını daha belirgin hale getirir. Yeşil üzerindeki detayların daha net olarak tespitini sağlar HEM RENKLİ, HEM SİYAH-BEYAZ FİLMLERLE KULLANILAN FİLTRELER U.V. Filtre: Şeffaf cam ultraviyole ışınlarını absorbe eder. Sisli görüntüleri giderir. Özellikle parlak yaz güneşinde deniz kenarında ve yüksek karlı alanlarda devamlı kullanılır. N.D. (Neutral Density) Filtresi: Renklen gri, bu filtrelerin işlevi yüksek ASA değerindeki filmlerle güçlü ışıkta çekim yapmamıza olanak tanır. Renge etkisi yoktur. Gelen ışığın gücünü azaltır. Difüzer Filtre: Yüzeyi pürüzlü, şeffaf cam, İşlevi: Görüntüyü yumuşaklık kazandırmak puslu bir görünüm kazandırmak için kullanılır. Renge etkisi yoktur. Polarizasyon Filtresi: Işık dalgalan bir yüzeye çarpıp yansıdıklarında kısmen polarize olurlar. Kısmen polarize olmuş bu ışınların önüne bunları engelleyici bir polarizasyon filtresi yerleştirdiğimizde yansımaları engellemiş oluruz. Kullanıldığı yerler: altın, gümüş ve çelik eşya gibi parlak malzemelerin çekiminde, vitrin çekimlerinde kullanılması zorunludur. Rengi gridir. Faktörü 3 veya 4 tür. Renge etkisi yoktur. Çekilecek objeye veya vitrine 34 ~ 40 açılar arasında yerleştirildiğinde maksimum polarizasyon sağlanır. Filtre sağa sola döndürülmek suretiyle polarize işlemi gözlenebilir. Uygun noktada çekim yapılır. (Şekil 38) 39

40 Şekil 38 Resim FOTOĞRAFİ FİLMLERİNİN DEVELOPMANI Filmlerin develope edilmesi genel anlamda kullanılmakla birlikte developman denildiğinde fotografik emülsiyonda pozlanma sonucu meydana gelmiş olan gizli görüntünü geliştirilmesi ve bu iş için kullanılan kimyasal karışımlar akla gelir. Bir fotografik malzemenin kalıcı bir biçimde görünür hale getirilmesi için developman banyosu, stop banyosu ve tespit (fiksaj) banyosu işlemlerinden geçmesi gerekir SİYAH-BEYAZ FİLMLERİN BANYO EDİLMESİ VE İŞLEM SIRASI Siyah-beyaz veya renkli roll filmler tank adını verdiğimiz kapalı kutularda banyo edilir. Banyo işlemleri sırasında ayrıca termometre, ölçekli kap, zaman saati, makas ve akar suya ihtiyaç vardır. İşlem sırası ve dikkat edilecek noktalar: 1) Film ucu düz ve köşeleri 45 kesilerek hazır hale getirilir. Ve tamamen ışıksız bir ortamda banyo tankının spiraline yerleştirilir. Tankın kapağı kapatılır. Burada dikkat edilecek hususlar: a) Tankın bütün parçaları bir önceki işlemden sonra çok iyi yıkanmış ve kurutulmuş olmalıdır. b) Filmin spirale takılması sırasında eller kuru olmalı ve film kırılmamalıdır. 2) Tankın kapağındaki delikten daha önceden ölçülerek hazırlanmış banyo sıvısı boşaltılır. Aynı anda poz saati çalıştırılır. Developman işlemi başlamıştır. Dikkat edilecek noktalar: a) Developman banyo ısısı öngörülen sıcaklıkta olmalıdır. Genellikle bu sıcaklık 20 C dir. Developman süresi 5 dakikadan fazla ise banyo ısısı kontrol altında tutulmalıdır. b) Developmanın tanka doldurulmasından hemen sonra tankın dip kısmı yumuşak bir yere bir kaç kez vurularak filmin emülsiyon yüzeyinde oluşabilecek hava kabarcıkları giderilir. c) Developman süresinde tank yavaş sallanmak suretiyle ajitasyon yapılır. 3) Developman süresinin bitiminde developman sıvısı boşaltılarak tankın kapağı açılmadan tankın içerisine su doldurulur. Ve fazla bekletmeden tekrar boşaltılır. Dikkat edilecek nokta: bu işlem saniyelik bir süre içerisinde yapılmalıdır. 4) Tankın içine tespit banyosu doldurulur. Dikkat edilecek nokta: fiksaj banyosu taze ise 3 ile 5 dakika tespit için yeterlidir. Ancak 10 dakikadan fazla fiksajda kalmamalıdır. 5) Fiksaj süresi bittiğinde fiksaj sıvısı boşaltılarak önce tankın kapağı açılmadan akarsu altında 15 dakika yıkanması sağlanmalı (bu esnada banyo tankımızda yıkanmış olur) normal yıkama işlemi yarım saat sürmelidir. 40