Editör Prof. Dr. Metin Ateş SAĞLIK HİZMETLERİ YÖNETİMİ

Transkript

1 Editör Prof. Dr. Metin Ateş SAĞLIK HİZMETLERİ YÖNETİMİ

2 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Yay n No : 2872 flletme-ekonomi : Baskı Mart 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço- alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Cd. Maltepe Mh. Prestij İş Merkezi No: 27/806 K:9 Zeytinburnu/İSTANBUL Kapak Tasar m : Müge Günbaş Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Sağlık hizmetleri, en genel tanımıyla, sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisi için yapılan çalışmalar bütünü olarak tanımlanabilir. Ayrıca,; hastalıkların teşhis, tedavi ve rehabilitasyonu yanında hastalıkların önlenmesi ve toplumun sağlık düzeyinin geliştirilmesi ile ilgili faaliyetleri de kapsar. Sağlık hizmetlerine ilişki faaliyetler çok çeşitlidir. Sağlığın korunması için çevreye yönelik olarak güvenilir su kaynaklarının sağlanması, katı atıkların denetimi, zararlı canlılarla mücadele, besin sanitasyonu v.b. gibi faaliyetler yerine getirilirken, kişiye yönelik olarak bağışıklama, erken tanı, aile planlaması ve ana çocuk sağlığı, ilaçla koruma gibi faaliyetler sunulur. Hastalık, kaza, ve yaralanmaya maruz kalan bireylere yönelik ise, tanı, tedavi, vücut arazlarının azaltılması ve ölümünün önlenmesi için, hekimlik yöntemleri ve uygun teknolojiler kullanılarak bir takım sağlık faaliyetlerinde bulunulur. Aynı şekilde, bedensel ya da ruhsal yönden sakat kalmış olanların başkalarına bağımlı olmaksızın yaşayabilmelerini sağlayabilmek için tıbbi ve sosyal rehabilitasyon hizmetleri verilir. Günümüzde, yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak yaşlık nüfusun artması, kronik hastalıkların fazlalaşması, hastane maliyetlerinin yükselmesi, kazaların artması yukarıda sayılanlardan değişik türde sağlık hizmetlerini gündeme getirmiştir. Bu çalışma ile değişen koşulların zorunlu hale getirdiği bu yeni sağlık hizmet çeşitlerinin tanıtılması ve nasıl yönetilebileceği hakkında öğrenciler ve diğer sağlık profesyonellerine yönelik bilgilere yer verilmiştir. Bu amaçla; öncelikle sağlık hizmetlerinin giriş kapısı niteliğinde olan Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerine yer verilmiş devamında Yaşlık Bakım Hizmetleri, Evde Bakım Hizmetleri, Acil Sağlık Hizmetleri ile İş Sağlığı Hizmetlerine ilişkin bilgiler verilerek, yönetim ve organizasyon yapıları açıklanmaya çalışılmıştır.

4 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Bu kitabın konu ile ilgili kişilere yararlı bir kaynak olmasını umuyor, olası eksik ve hataların düzeltilebilmesi için öneri ve katkılarınız beklenmektedir. Prof. Dr. Metin Ateş IV

5 İÇİNDEKİLER I. BÖLÜM BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİ Sayfa No Prof. Dr. Metin Ateş GİRİŞ BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİ ile İLGİLİ GENEL BİLGİLER Tanımlar Temel Sağlık Hizmeti Birinci Basamak Sağlık Hizmeti Birinci Basamak Sağlık Kuruluşu Birinci Basamak Hekimi Genel Pratisyenlik/Aile Hekimliği Disiplini Aile Sağlığı Merkezi/Aile Sağlığı Birimi Genel Pratisyen/Aile Hekim Uzmanı Aile Doktoru/Aile Hekimi Aile Diş Hekim Aile Sağlığı Elemanı Uzman Hekim Toplum Sağlığı Merkezi... 4

6 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No Toplum Sağlığı Uzmanı/Toplum Sağlığı Hekimi Acil Yardım İstasyonu İkinci Basamak Sağlık Kurumu Üçüncü Basamak Sağlık Kurumu Yerel Sağlık İdaresi Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Önemi Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Yapısal Özellikleri Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Özellikleri Birinci Basamak Sağlık Hizmeti Sunan Kuruluşlar: Sağlık Ocakları Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması Merkezleri (AÇSAP) Dispanserler AİLE HEKİMLİĞİ Aile Hekimliğinin Gerekliliği: Aile Hekiminin Görev Ve Sorumlulukları DÜNYADA AİLE HEKİMLİĞİ UYGULAMALARI Almanya İngiltere Almanya ve İngiltere deki Temel Sağlık Hizmetlerine İlişkin Genel Değerlendirme YENİ DÖNEMDE TÜRKİYE DE BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ Aile Sağlığı Merkezi VI

7 Sayfa No Koruyucu Hekimlik Poliklinik Hizmetleri Evde Bakım ve Gezici Sağlık Hizmetleri Toplum Sağlığı Merkezleri İdari ve Mali Hizmetler Çevre Sağlığı Hizmetleri Bulaşıcı ve Kronik Hastalıkları İzleme ve Müdahale Hizmetleri Koordinasyon Hizmetleri ve Yapılan İşlerin Bildirilmesi Lojistik Hizmetler Görüntüleme ve Laboratuar Hizmetleri Hizmet İçi Eğitim Hizmetleri Kayıtların tutulması ve Denetim hizmetleri Acil Sağlık Hizmetleri Adli Tıbbi Hizmetleri Okul Sağlığı Hizmetleri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Hizmetleri Sağlık Eğitimi Hizmetleri Özel Sağlık Kuruluşlarının Ruhsatlandırılması ve Denetimi Afet Organizasyonu Kurullara ve Komisyonlara Katılım Yeşil Kart Hizmetleri Sağlık Müdürlüğünün Verdiği Diğer Görevler...37 KAYNAKLAR...37 VII

8 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No II. BÖLÜM ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ Uz. Ahmet Göçen Prof. Dr. Metin Ateş GİRİŞ ACİL SAĞLIK HİZMETLERİYLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Acil Sağlık Hizmetlerinin Tanımı Acil Sağlık Hizmetlerinin Tarihçesi ACİL SAĞLIK HİZMETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri İlk Yardım Ambulans Hizmetleri Hastane Evresi Acil Sağlık Hizmetleri (Acil Servis) Hastane Acil Servislerin Sınıflandırılması Acil Servisler İle İlgili Fiziki Şartlar ve Asgari Standartlar Acil Servislerde Triaj ACİL SAĞLIK HİZMETLERİNİN ÖRGÜTLENMESİ KAYNAKLAR EK VIII

9 Sayfa No III. BÖLÜM EVDE BAKIM HİZMETLERİ KAVRAMI Uz. Oğuz Derya Kaplan Prof. Dr. Metin Ateş GİRİŞ EVDE BAKIM HİZMETLERİ ile İLGİLİ GENEL BİLGİLER Evde Bakım Hizmetlerinin Tanımı Evde Bakım Hizmetlerinin Tarihçesi EVDE BAKIM HİZMETİ SUNUMU Evde Bakım Gerektiren Sağlık Sorunları Evde Bakım Kapsamında Sunulan Hizmetler Evde Koruyucu Bakım Evde Tanı Koyucu Bakım Evde Tedavi Edici Bakım Evde Rehabilite Edici Bakım Evde Uzun Süreli Bakım Evde Hospiz Bakımı Evde Bakım Hizmetinin Sonlandırılması Evde Bakım Hizmeti Sunan Profesyoneller Hekimin Görevleri Evde Bakım Hemşiresinin Görevleri Diğer Personelin Görevleri Evde Bakım Hizmeti Sunan Kuruluşlar IX

10 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No Resmi Kuruluşlar Gönüllü Kuruluşlar Hastane Destekli Kuruluşlar Özel Kuruluşlar DÜNYA DA EVDE BAKIM HİZMETLERİ Amerika da Evde Bakım Hizmetleri Brezilya da Evde bakım Hizmetleri İngiltere de Evde Bakım Hizmetleri Kanada da Evde Bakım Hizmetleri Türkiye de Evde Bakım Hizmetleri KAYNAKÇA EK IV. BÖLÜM TERMİNAL DÖNEM BAKIM HİZMETLERİ Uz. Özden Sezen Cayak Prof. Dr. Metin Ateş GİRİŞ PALYATİF BAKIM ile İLGİLİ GENEL BİLGİLER Uluslararası Palyatif Bakım Tanımları Palyatif Bakımın Diğer Yaklaşımlardan Farkı Palyatif Bakımın Temel Bileşenleri Palyatif Bakımın Avantajları Palyatif Bakım Gerektiren Durumlar X

11 Sayfa No 1.6. Palyatif Bakımda Semptom Yönetimi HOSPİS BAKIMI ile İLGİLİ GENEL BİLGİLER Hospis Bakım Kapsamında Verilen Hizmetler Hospis Bakım Yeri Hastanede Bakım Evde Bakım Hospis Merkezinde Bakım Hospis Bakım Yerinin Tercih Edilmesine Etki Eden Faktörler PALYATİF BAKIM ve HOPİS BAKIMIN KARŞILAŞTIRILMASI DÜNYADA HOSPİS BAKIM HİZMETLERİ TÜRKİYEDE HOSPİS VE PALYATİF BAKIM HİZMETLERİ Türkiye de Palyatif Bakımın Kaynak ve Finansmanı Türkiye deki Ulusal ve Profesyonel Organizasyonlar Türkiye de Yapılmış Hospis Denemeleri KAYNAKLAR V. BÖLÜM YAŞLI BAKIM HİZMETLERİ Uz. Asu Gürer Prof. Dr. Metin Ateş Giriş YAŞLI BAKIM HİZMETLERİYLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR XI

12 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No 1.1. Gerentoloji Geriatri Yaşlılığın Tanımı TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL AÇIDAN YAŞLILIK Yaşlanma ve Demografik Dönüşüm Dünyada Yaşlı Nüfus YAŞLILARA SAĞLIK HİZMETİ VE BAKIM SUNAN KURULUŞLAR Geriatri Hastaneleri Gündüz Gün Hastaneleri Hasta Konuk Evleri Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Hizmetleri Hemşirelik Hizmetleri Barınma Hizmeti Sunan Kuruluşlar Yaşlılıkta Evde Bakım Hizmetleri Yaşlı Bakım Hizmetlerine İlişkin Ülke Örnekleri Amerika Birleşik Devletleri İngiltere Almanya Hollanda Semt Yaşlılar Merkezi Evde Yaşlı Bakımı Hizmeti Evlere Yemek Servisi Hizmeti Yaşlı Apartmanı-Service Home (De-Nieuwe Plantage, Hoppesteyn) Huzurevi-Elderly Home (Maashegge) Bakımevi-Nursing Home XII

13 Sayfa No Yaşlı Dayanışma Merkezi Day Care Center JAN MEERTENS Yaşlı Dayanışma Merkezi Geriatrik Hizmetler Danimarka Türkiye de Yaşlı Bakım Hizmetleri Demografik Dönüşüm Türkiye de Yaşlılara Yönelik Sosyal Politikaların Hukuki Temelleri Türkiye de Yaşlılara Yönelik Sosyal Politikalar Sosyal Hizmet Uygulamaları ve Kurumsal Bakım Kurumsal Bakım Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özel ve Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Huzurevleri Sosyal Yardım Uygulamaları KAYNAKLAR VI. BÖLÜM İŞÇİ SAĞLIĞI HİZMELERİ Uz. Sakin Göktaş Prof. Dr. Metin Ateş GİRİŞ İŞCİ SAĞLIĞI HİZMETLERİ ile İLGİLİ GENEL BİLGİLER İş Sağlığı İş Güvenliği İş Sağlığı ve İş Güvenliği XIII

14 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No 2. İŞ SAĞLIĞI SİSTEMİ İş Sağlığı Sisteminin Değerlendirilmesi İş Sağlığı Sisteminin Amaçları ve Unsurları İş Sağlığı Sisteminin Bileşenleri MESLEK HASTALIĞI KAZA VE İŞ KAZASI DÜNYADA TARİHSEL GELİŞMELER Sanayi Devrimi Öncesi Sanayi Devrimi Dönemi Sanayi Devrimi Sonrası TÜRKİYE DE TARİHSEL GELİŞMELER Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türkiye Büyük Millet Meclisi Dönemi Türkiye Cumhuriyeti Dönemi İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İLE İLGİLİ DÜZENLEYİCİ KURULUŞLAR Uluslararası Kuruluşlar Çalışma Örgütü (ILO) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Ulusal Kuruluşlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na Bağlı Kuruluşlar: Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları TÜRKİYE DEKİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MEVZUATI Kanunlar Tüzükler XIV

15 Sayfa No 8.3. Yönetmelikler İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE İŞVERENİN ve İŞÇİNİN GÖREV VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ İşverenin Yükümlülükleri İşçilerin Hak ve Yükümlülükleri İŞÇİ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETİ SUNAN KURULUŞLAR Toplum Sağlığı Merkezi (TSM) Toplum Sağlığı Merkezinin Nitelikleri Toplum Sağlığı Merkezlerinin Başvuru İşlemleri Toplum Sağlığı Merkezlerinin Yetkilendirilmesi TSM lerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi Ortak İş Sağlığı Ve Güvenliği Birimi Yurtdışı Ülke Uygulamaları Türkiye de Bulunan Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi Uygulamaları Kurum Tabiplikleri Meslek Hastalıkları Hastaneleri İşyeri Sağlık Organizasyonu İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi Sağlık Biriminin Fiziki Koşulları SAĞLIK BİRİMİNDE BULUNDURULACAK KİŞİLER İşyeri Hekimliği İşyeri Hekimlerinin Nitelikleri XV

16 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No İşyeri Hekimlerinin Eğitimleri İşyeri Hekimlerinin Çalışma Süreleri İşyeri Hekimlerinin Görevleri İşyeri Hekimlerinin Yetkileri İşyeri Hekimlerinin Yükümlülükleri İşyeri Hekimi İstihdamı İş Güvenliği Uzmanı İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri İşyeri Hemşiresi veya Sağlık Memuru İşyeri Hemşiresi ve Sağlık Memurunun Nitelikleri İşyeri Hemşiresi ve Sağlık Memurunun Görevleri İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Dünyada İşçi Sağlığı Sistemi Uygulamaları KAYNAKÇA XVI

17 ŞEKİLLER Sayfa No Şekil 1 : Türkiye de Sağlık Hizmetlerini Sunan Kuruluşlar...10 Şekil 2 : Verem Savaş Örgütlenmesi...12 Şekil. 3 : Sağlık Hizmeti Sunum Akışı...25 Şekil. 4 : Yaşam Zinciri...45 Şekil. 5 : Hayat Yıldızı...47 Şekil 6 : EFQM Mükemmellik Modeli...82 Şekil 7 : Palyatif Bakımın Hastalık Sürecindeki Yeri Şekil. 8 : 2050 AB 25 Yaş Grubu Dağılımı Şekil. 9 : 2004 Yılı AB 25 Yaş Grubu Dağılımı Şekil. 10 : Dünya Nüfus Piramidi Şekil. 11 : Yılları İçin 65 Yaş ve Üzeri Nüfusun Kıtalara Göre Dağılımı Şekil. 12 : 65 yaş ve üstüne ait nüfus artışı (ABD) Şekil. 13 : Population Age 85 and Older (%) (ABD) Şekil. 14 : Şekil 15 : Yaşlı Nüfusun Toplam Nüfusa Oranının Yıllara Göre Değişimi Dünya, Avrupa ve Türkiye 65 Yaş ve Üzeri Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Paylarının Yıllara Göre Projeksiyonu ( )

18 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No TABLOLAR Tablo. 1 : Ambulanslarda Bulunması Gereken Teknik Özellikler Tablo. 2 : Tablo. 3 : Kara Ambulanslarının Asgari Hasta Kabini Ölçüleri...59 Ambulans Servisinde Bulunması Gereken Birimler...70 Tablo. 4 : Özel Ambulans Servisi Başvurusu İçin Gerekli Belgeler Tablo. 5 : Tablo. 6 : Tablo. 7 : Tablo. 8 : Tablo. 9 : Tablo. 10 : Tablo. 11 : Tablo. 12 : Tablo. 13 : Tablo. 14 : Tablo. 15 : Tablo. 16 : Tablo. 17 : Amerika Evde Bakım Kuruluşları, Harcama ve İstihdam Trendleri Amerika Evde Bakım Kuruluşlarının Çalışan Sayısına Göre Dağılımı Amerika Endüstrisinin Diğer Ülkelerle Nisbi Karşılaştırılması Brezilya Evde Bakım Kuruluşları, Harcama ve İstihdam Trendleri Brezilya Evde Bakım Kuruluşlarının Çalışan Sayısına Göre Dağılımı Brezilya Endüstrisinin Diğer Ülkelerle Nisbi Karşılaştırılması İngiltere Evde Bakım Kuruluşları, Harcama ve İstihdam Trendleri İngiltere Evde Bakım Kuruluşlarının Çalışan Sayısına Göre Dağılımı İngiltere Endüstrisinin Diğer Ülkelerle Nisbi Karşılaştırılması Kanada Evde Bakım Kuruluşları, Harcama ve İstihdam Trendleri Kanada Evde Bakım Kuruluşlarının Çalışan Sayısına Göre Dağılımı Kanada Endüstrisinin Diğer Ülkelerle Nisbi Karşılaştırılması Türkiye Evde Bakım Kuruluşları, Harcama ve İstihdam Trendleri XVIII

19 Sayfa No Tablo. 18 : Tablo. 19 : Tablo. 20 : Tablo. 21 : Tablo. 22 : Tablo. 23 : Türkiye Evde Bakım Kuruluşlarının Çalışan Sayısına Göre Dağılımı Türkiye Endüstrisinin Diğer Ülkelerle Nisbi Karşılaştırılması Dünya, Avrupa ve Türkiye de Doğumda Beklenen Yaşam Sürelerinin Yıllara Göre Dağılımı ( ) Dünya da Yıllarında Toplam ve Yaşlı Nüfus Dağılımları Nüfusu 10 Milyonun Üzerinde Olan Gelişmiş Ülkelerdeki Yaş Ve Üzeri Nüfusun Oranı Yılları İçin Gelişmişlik Düzeylerine Göre Ülkelerin ve Dünyanın Yaş Gruplarına Göre Nüfusu ve Yüzdeleri Tablo. 24 : Yaşlı Bağımlılık Oranı (Erişim: ) Tablo. 25 : Türkiye de Yaşlı Nüfusun Yıllara Göre Değişimi Tablo. 25 : Tablo. 26 : Tablo 27 : Tablo. 28 : Dünya, Avrupa ve Türkiye 65 Yaş ve Üzeri Nüfus ve Bu Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Paylarının Yıllara Göre Dağılımı ( ) Yerel Yönetimlere Ait Huzurevlerinin İl ve Kapasitesine Göre Dağılımı (2005 Yılı) Türkiye Kızılay Derneğine Ait Huzurevlerinin İl ve Kapasitesine Göre Dağılımı (2005 Yılı) Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Olarak Hizmet Veren Huzurevleri ve Kapasite Durumu (2005 Yılı) Tablo 29 : SHÇEK e Bağlı Huzurevleri ve Kapasite Durumu (2005) Tablo 30 : Ülkelere Göre İşçi Sağlı Sistemleri XIX

20 Sağlık Hizmetleri Yönetimi Sayfa No RESİMLER Resim. 1 : Resim. 2 : Resim. 3 : Acil Yardım Ambulansının Dış Görünümü...60 Hasta Nakil Ambulansının Dış Görünümü...61 Özel Donanımlı Ambulansların Dış Görünümü...62 XX