nsan Hakları ve Terörle Mücadele Hakkında lkeler

Transkript

1 nsan Hakları ve Terörle Mücadele Hakkında lkeler

2 2

3 nsan hakları ve terörle mücadele hakkında ilkeler Bakanlar Komitesinin 11 Temmuz 2002 tarihli 804. Bakan Vekilleri toplantısında kabul edilmitir Directorate General of Human Rights Aralık

4 Avrupa Konseyi Basımevi tarafından Eylül 2002 de basılmıtır English: Guidelines on human rights and the fight against terrorism adopted by the Committee of Ministers on 11 July 2002 at the 804th meeting of the Ministers Deputies ISBN French: Lignes directrices sur les droits de l homme et la lutte contre le terrorisme adoptées par le Comité des Ministres le 11 juillet 2002 lors de la 804 e réunion des Délégués des Ministres ISBN Directorate General of Human Rights Aralık 2002 Bu yayın ücretsiz olarak daıtılmak üzere hazırlanmı olup satıı yapılamaz Avrupa Konseyi nde basılmıtır 4

5 çindekiler Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Walter Schwimmer tarafından kaleme alınan önsöz...7 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nin insan hakları ve terörle mücadele hakkındaki ilkeleri...9 nsan hakları ve terörle mücadele hakkındaki ilkelerin oluturulmasında kullanılan kaynak metinler

6 6

7 Önsöz 11 Eylül 2001 tarihindeki terör saldırılarından bu yana, terörle mücadele en büyük siyasî öncelik haline gelmitir. Terörün yol açtıı acılar ve toplumumuzun geleceine yönelttii tehditlere ilâveten, bu saldırılar, ortak mirasımız olan temel insan hakları deerlerine, demokrasiye ve hukukun üstünlüü ilkesine indirilen birer darbe olarak algılanmıtır. Avrupa Konseyi hiç vakit kaybetmeden tepkisini ortaya koymutur. Merkezî dayanaı Devletlere teröre verecekleri cevabın dozunu doru belirlemekte yardımcı olabilecek ilkeleri ortaya koymak olan, hem hukukî cephede hem de terörü önlemeye yönelik olarak derhal bir dizi çalıma balatmıtır. Terör saldırılarından muzdarip olan ülkelerin hükümet ve parlamentolarına, demokratik bir devlette bulunan yasal güvenceleri bir tarafa bırakarak atee atele karılık vermek cazip görünmektedir. Ancak bu durumu açıklıa kavuturmak gerekir: her ne kadar bir Devletin terör faaliyetlerini bastırmak ve önlemek üzere yasal silâhlardan oluan cephaneliini sonuna kadar kullanmaya hakkı varsa da Devlet, korumaya çalıtıı temel deerleri yalnızca tehlikeye atabilecek ekilde geliigüzel birtakım tedbirler alamaz. Zira bir Devletin bu ekilde tepki vermesi, terörün demokrasiye ve hukukun üstünlüüne karı kurduu tuzaa dümesi demektir. Özellikle, terörün ortaya çıkardıı türden krizlerde, insan haklarına saygı daha da önem kazanır ve daha youn bir titizlik gösterilmesi gerekir. Aynı zamanda, bu saldırılardan bu yana sürekli olarak vurguladıım ekilde, insan haklarının gözetilmesi ihtiyacı hiçbir art altında terörle etkili bir ekilde mücadeleye bir engel tekil etmez. Toplumu müdafaa etmenin gerekleri ile temel hak ve özgürlüklerin korunması pekâlâ birbiriyle badaabilir. Bu belgede dile getirilen ilkeler, Devletlere özellikle doru dengeyi yakalamada yardımcı olmaya yöneliktir. Bu ilkeler, etkili ve insan haklarını gözeten özellikte terörle mücadele politikalarında, mevzuatta ve operasyonlarda faydalı olacak ekilde, gerçekçi ve uygulamaya yönelik olarak tasarlanmıtır. Bu ilkeler, insan hakları ve terörle mücadele konusunda kaleme alınmı ilk uluslararası hukuk metnini oluturmaktadır. 11 Temmuz 2002 tarihli oturumunda bu ilkeleri kabul eden Bakanlar Komitesi, bu ilkelerin hem Avrupa Konseyi üyesi Devletlerde hem de Avrupa Konseyi nin çalımalarına gözlemci sıfatıyla itirak eden dier Devletlerde terörle mücadeleden sorumlu olan tüm merciler tarafından örenilmesi ve uygulanmasına büyük önem vermektedir. Bu yayının hazırlanmasının amacı budur; inanıyorum ki bu yayın, terörle mücadeleden sorumlu olan herkes için önemli bir kaynak tekil edecektir. Walter Schwimmer Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Eylül

8 8

9 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin insan hakları ve terörle mücadele hakkındaki lkeleri Bakanlar Komitesinin 11 Temmuz 2002 tarihli 804. Bakan Vekilleri toplantısında kabul edilmitir Bakanlar Komitesi, Dibaçe [a] [b] [c] [d] [e] [f] [g] [h] Terörün insan haklarını ciddî bir ekilde tehlikeye attıını, demokrasiyi tehdit ettiini ve özellikle meru bir ekilde kurulmu hükümetleri istikrarsızlıa uratmayı ve çoulcu sivil toplumu yıkmayı amaçladıını dikkate alarak; Her nerede ve her kim tarafından gerçekletirilmi olursa olsun, teröre ait her tür eylem, yöntem ve faaliyeti suç ve haksız fiil addedip açıkça kınayarak; Bir terör eyleminin hiçbir zaman, insan haklarını ve insan haklarının istismarına karı hiçbir koruma olmadıı gerekçesini öne sürerek mazur görülemeyeceini ya da haklı bulunamayacaını hatırda tutarak; Terörle mücadelede insan haklarına, hukukun üstünlüüne ve gerektiinde uluslararası insanî hukuka saygının yalnızca mümkün deil, aynı zamanda mutlak surette gerekli olduunu hatırda tutarak; Terör eylemlerinin faili, düzenleyicisi ve maddî destekçisi olduundan üphelenilen kiilerin eylemlerinin sonuçlarıyla ilgili olarak, özellikle cezaî ve hukukî açıdan hesap vermek üzere adalet huzuruna çıkarılması için Devletlerin bata ibirlii yapmak olmak üzere, mümkün olan her eyi yapmasının gereini hatırda tutarak; Devletlerin aslî görevinin halklarını olası terör eylemlerine karı korumak olduunu vurgulayarak; Bata adalet ve sosyal dayanıma sebebiyle olmak üzere, Devletlerin terör eylemleri madurlarını tazmin etmesi gereini hatırda tutarak; Terörle mücadelenin, toplumlarımızda özellikle kaynama ve kültürler arası ve dinler arası diyalou tevik etme yoluyla, teröre yol açan sebeplerin ortadan kaldırılmasına yönelik uzun vadeli tedbirler alınması anlamına geldiini dikkate alarak; 9

10 [i] Terörle mücadelede, Devletlerin, insan haklarının korunmasına ilikin uluslararası enstrümanlara riayet etme yükümlülüünü, özellikle de üye devletlerin nsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Sözleme ile Avrupa nsan Hakları Mahkemesi içtihadına uyma yükümlülüünü vurgulayarak; aaıda belirtilen ilkeleri kabul ederek üye Devletlere, bu ilkelerin terörle mücadeleden sorumlu tüm yetkililer tarafından yaygın bir ekilde kullanılmasını salama çarısında bulunur. I. Devletlerin herkesi teröre karı koruma yükümlülüü Devletler, yetki alanları dahilinde bulunan herkesin temel haklarını, özellikle de yaama hakkını terör eylemlerine karı korumaya yönelik olarak tedbir almakla yükümlüdür. Bu müspet yükümlülük, Devletin bu ilkeler uyarınca terörle mücadelesini tamamen haklı kılar. II. Keyfî uygulamanın yasaklanması Devletlerin terörle mücadele konusunda aldıı tüm tedbirlerin her tür keyfiyetten ve ayrımcı ya da ırkçı muameleden uzak, insan haklarını ve hukukun üstünlüünü gözeten tedbirler olması ve uygun bir denetime tâbi olması gerekir. III. Terörle mücadele dorultusundaki tedbirlerin hukuka uygunluu 1. Devletlerin terörle mücadele amacıyla aldıkları tüm tedbirlerin hukuka uygun olması gerekir. 2. Alınan herhangi bir tedbirin insan haklarını kısıtlaması halinde, bu kısıtlamaların mümkün olduunca açık bir ekilde ifade edilmesi, gerekli olması ve güdülen amaçla orantılı olması gerekir. IV. kencenin mutlak surette yasaklanması Her art altında, özellikle de, kiinin üphelenildii ya da hüküm giymi olduu eylemin türünden baımsız olarak, kiinin yakalanması, sorgulanması ve alıkonulması esnasında ikence, insanlık dıı ya da küçültücü muamele ya da cezalara bavurulması mutlak surette yasaktır. V. Devletin güvenlik birimleri bünyesinde herhangi bir yetkili merci tarafından kiisel bilgilerin toplanması ve incelenmesi Terörle mücadele kapsamında, Devletin güvenlik birimleri bünyesinde herhangi bir yetkili merci tarafından kiisel bilgilerin toplanması ve incelenmesi, bu tür bir bilgi toplama ve inceleme ilemi eer u artları haiz ise özel hayata saygı ilkesine müdahale edilmesini gerektirebilir: (i) ulusal kanunlarda yer alan uygun hükümler uyarınca gerçekletirilmise; 10

11 (ii) (iii) bilgi toplama ve incelemenin gerekli bulunma amacıyla orantılı ise; baımsız bir haricî makamın gözetimine tâbi olabiliyorsa. VI. Özel hayata müdahale eden tedbirler 1. Terörle mücadele amacıyla alınan ve özel hayata müdahale eden tedbirlerin (özellikle üst arama, ev arama, gizli dinleme, telefon dinleme, muhaberatın takibi ve gizli ajanların kullanılması) kanunda yeri olması gerekir. Bu tür tedbirlerin hukuka uygun olmadıı iddiasıyla mahkemeye bavurmak imkânı olmalıdır. 2. Terörle mücadele dorultusunda alınan tedbirlerin, mümkün mertebe azamî ölçüde, öldürmeye yönelik güç kullanımına bavurmayı asgarî düzeye çekecek ekilde yetkili makamlarca planlanması ve kontrol edilmesi gerekir. Bu çerçevede güvenlik güçlerinin silâh kullanması, kiilerin hukuka aykırı iddetten korunması amacıyla ya da hukuka uygun ekilde üphelileri yakalama ihtiyacıyla orantılı olmalıdır. VII. Yakalama ve poliste gözaltı 1. Terör eylemi zanlısı bir kii yalnızca hakkında makul bir üphe varsa yakalanabilir. Kiiye yakalanma sebepleri bildirilmelidir. 2. Terör eylemi sebebiyle yakalanan ya da alıkonulan kii derhal hâkim huzuruna çıkartılmalıdır. Poliste gözaltı yalnızca makul bir süre için mümkündür; gözaltı süresi kanunlarda belirtilmi olmalıdır. 3. Terör eylemi sebebiyle yakalanan ya da alıkonulan kii, yakalanması ve poliste gözaltında tutulmasının hukuka aykırı olduu iddiasıyla mahkemeye bavurabilmelidir. VIII. Yargılama öncesi alıkoyma uygulamasının düzenli aralıklarla yargı gözetimine tâbi olması Terör eylemine karıtıından üphelenilen ve yargılama öncesi alıkonulmu olan bir kii, alıkonulma halinin hukuka uygunluunun düzenli aralıklarla yargı gözetimine tâbi olması hakkına sahiptir. IX. Yasal takibat 1. Terör eylemiyle suçlanan bir kiinin makul bir süre içinde, baımsız, tarafsız ve kanunlara uygun olarak kurulmu bir mahkeme tarafından âdil yargılanma hakkı vardır. 2. Terör eylemiyle suçlanan kii, masumiyet karînesinden faydalanır. 3. Terörle mücadele, yine de özellikle aaıda belirtilen açılardan savunma hakkına belirli kısıtlamalar getirilmesini gerektirebilir: (i) avukat bulma ve avukatla görümeye ilikin düzenlemeler; 11

12 (ii) (iii) dava dosyasına eriimle ilgili düzenlemeler; kimlii gizli tanıkların ifadelerine bavurulması. 4. Savunma hakkına getirilen bu tür kısıtlamalar amaçlarıyla kesinlikle orantılı olmalı, takibatın âdil bir ekilde yürütülmesini salamak ve usule ilikin hakların esasını kaybetmemesi için zanlının menfaatlerini korumaya yönelik telâfi edici tedbirler alınmalıdır. X. Verilen cezalar 1. Terör eylemiyle suçlanan bir kiiye verilecek cezaların, söz konusu eylemin gerçekletirildii tarihte bu eylemin, herhangi bir fiil ya da ademi riayetin yol açtıı bir cürüm olarak kanunda yeri olması gerekir; bu cürmün ilendii tarihte geçerli olan cezadan daha aır bir ceza verilemez. 2. Terör eylemi sebebiyle hüküm giymi bir kiiye hiçbir art altında, ölüm cezası verilemez; böyle bir cezanın verilmesi halinde, bu ceza infaz edilemez. XI. Alıkoyma 1. Terör eylemi sebebiyle özgürlüünden mahrum edilen bir kii, her koulda, insan onurunu gözeten muameleye tâbi tutulmalıdır. 2. Terörle mücadele, yine de, terör eylemi sebebiyle özgürlüünden mahrum edilen bir kiinin, özellikle aaıda belirtilen hususlar itibarıyla, alınan tedbirin güdülen amaçla orantılı olması artıyla, dier mahkûmlara uygulanandan daha fazla kısıtlamaya tâbi tutulmasını gerektirebilir: (i) (ii) (iii) avukat ve müvekkili arasındaki görüme de dahil olmak üzere, haberlemeyle ilgili düzenlemeler ve muhaberatın takibi; terör eylemi sebebiyle özgürlüklerinden mahrum edilen kiileri özel güvenlik salanan bölümlere yerletirmek; bu tür kiilerin bir cezaevi içinde ayrı bir bölüme ya da baka bir cezaevine yerletirilmesi. XII. ltica, iade ( refoulement ) ve ihraç etme 1. Her tür iltica talebi, münferit olarak incelenmelidir. Bu konuda verilen kararla ilgili olarak etkili müracaat hakkı bulunması gerekir. Ancak, Devletin iltica talebinde bulunan kiinin terör eylemlerine karıtıına dair üphelenmek için ciddî gerekçeleri varsa, söz konusu kiiye mülteci statüsü tanınmamalıdır. 2. Kendisinden iltica talebinde bulunulan bir Devletin görevi, bavuru sahibinin, kendi ülkesine ya da bir baka ülkeye iade edilmesi halinde ( refoulement ) söz konusu kiinin ölüm cezasına çarptırılmayacaı, ikence ya da insanlık dıı ya da küçültücü 12

13 muamele ya da cezaya maruz kalmayacaından emin olmaktır. Aynı görev, kiinin ülkeden ihraç edilmesi için de geçerlidir. 3. Yabancıların topluca ülkeden ihracı yasaktır. 4. Her halükârda, ihraç ya da iade ( refoulement ) kararının söz konusu kiinin fiziksel salıı ve onuru gözetilerek ve her tür insanlık dıı ya da küçültücü muameleden kaçınılarak uygulanması gerekir. XIII. Suçluların iadesi 1. Suçluların iadesi uygulaması, terörle mücadelede etkin bir uluslararası ibirlii açısından temel bir usuldür. 2. Kii, ölüm cezasına çarptırılması riski olan bir ülkeye gönderilemez. Ancak, kendisinden kiinin gönderilmesi talep edilen bir Devlet, aaıda belirtilen hususlarda yeterli teminat alması halinde kiinin gönderilmesine karar verebilir: (i) (ii) iadesi talep edilen kiinin ölüm cezasına çarptırılmayacaı; ya da bu tür bir ceza verilmesi halinde, bu cezanın infaz edilmeyecei durumlarda. 3. Aaıda belirtilen hususlara itibar etmek için ciddî gerekçeler bulunduu hallerde de kiinin bir baka ülkeye gönderilmesi talebi reddedilebilir: (i) (ii) gönderilmesi talep edilen kiinin ikenceye ya da insanlık dıı veya küçültücü muameleye ya da cezaya tâbi olacaı durumlarda; kiinin gönderilmesi talebinin kiinin ırkı, dini, tâbiyeti ya da siyasî görüleri sebebiyle yargılanması ya da cezalandırılması amacı taıması ya da söz konusu kiinin konumu gerei bu açılardan tehlike altında olması halinde. 4. adesi talep edilen kiinin, kendisinin gönderilmesini talep eden Devlette alenen hukuk dıı uygulamadan muzdarip olduunu ya da muzdarip olma riskinin bulunduunu iddia etmesi halinde, kendisinden kiinin iadesi talep edilen Devletin, kiinin iadesi kararını vermeden önce bu iddianın aslı olup olmadıını deerlendirmesi gerekir. XIV. Mülkiyet hakkı Terör eylemine karıtıından üphelenilen kii veya örgütlere ait mülklerin kullanımı, özellikle ilgili makamlarca mal varlıını dondurma ya da mal varlıına el koyma kararı verilmesi yoluyla askıya alınabilir ya da kısıtlanabilir. Söz konusu mülkün sahipleri, bu dorultudaki bir kararın hukuka aykırı olduu iddiasıyla mahkemeye bavurma imkânına sahiptir. 13

14 XV. Olaanüstü hallerde askıya alma ihtimali 1. Terörle mücadelenin bir ulusun yaamını tehdit eden bir sava halinde ya da ulusal bir olaanüstü halde cereyan etmesi durumunda, bir Devlet, tamamen bu durumun gerektirdii ölçüde ve aynı zamanda uluslararası hukuka göre belirlenen sınırlar ve koullar dahilinde, insan haklarının korunmasına yönelik uluslararası enstrümanlardan kaynaklanan belirli yükümlülüklerinin geçici olarak askıya alınması dorultusunda tedbirler alabilir. Bu durumda Devletin, yetkili mercileri, ilgili uluslararası enstrümanlar uyarınca bu tür tedbirlerin alındıına dair bilgilendirmesi gerekir. 2. Ancak Devletler, hiçbir zaman, ve terör eylemine karıtıından üphelenilen kiinin fiili ne olursa olsun, ya da söz konusu kii bu tür faaliyetlerden hüküm giymi bile olsa, uluslararası enstrümanlar tarafından teminat altına alınmı olan kiinin yaama hakkı, ikencenin ya da insanlık dıı ya da küçültücü muamele ya da cezanın yasaklanması, mahkûmiyet kararları ve alınan tedbirlerin yasalara uygunluu, ya da ceza kanunun geriye dönük olarak uygulanmasının yasaklanması ilkelerini askıya alamazlar. 3. Bu tür askıya alma kararlarına yol açan koulların geçerliliklerini koruyup korumadıklarına bakılarak askıya alma kararlarının en kısa sürede kaldırılması amacıyla, askıya alma kararları düzenli aralıklarla yeniden deerlendirilmelidir. XVI. Uluslararası hukukun ve uluslararası insanî hukukun deimez normlarına saygı Terörle mücadele faaliyetlerinde Devletler, uluslararası hukukun ya da gerektiinde uluslararası insanî hukukun deimez normlarını hiçbir ekilde ihlâl edemez. XVII. Terör eylemi madurlarının tazmin edilmesi Özellikle terör eylemi faillerinin, düzenleyicilerinin ya da maddî destekçilerinin mal varlıklarına el konulması yoluyla terör eylemi madurlarının bu tür kaynaklardan tazmin edilmesi imkânının tam olarak bulunmadıı hallerde, Devletin kendi topraklarında cereyan eden saldırıların madurlarının kiisel olarak ya da fiziksel salıkları açısından tazmin edilmesine katkıda bulunması gerekir. 14

15 15

16 nsan hakları ve terörle mücadele hakkındaki ilkelerin oluturulmasında kullanılan Kaynak metinler lk not Bu belge, nsan Hakları ve Terörle Mücadele Uzman Grubu (DH-S- TER) Bakanıyla birlikte Sekretarya tarafından hazırlanmıtır. lkeler hakkında açıklayıcı bir rapor ya da memorandum olarak deerlendirilmemelidir. lkelerin amacı lkelerde, aslen dikkate alınması gereken sınırlar üzerinde durulmakta olup Devletler, hiçbir koulda, terörle meru mücadelelerinde bu sınırların ötesine geçmemelidir. 1 2 Bu ilkelerin asıl amacı, bilgi olarak Dibaçe bölümünde deinilmi olan, terörün sebep ve sonuçları ya da terörü önleyecek tedbirler gibi dier önemli meseleleri ele almak deildir. 3 1 nsan Haklarını tehdit eden Hareketlerle ilgili Demokratik Stratejiler Uzman Grubu (DH-S- DEM), bu yaklaımın gerekçelere dayandıını teyit etmektedir: Bir yandan, demokratik bir toplumun, dayandıı deer ve ilkeler karısındaki tehditlere karı kendisini korumak üzere birtakım önleyici ya da bastırıcı tedbirler alması gerekirken, öte yandan, kamu makamları (yasama, mahkemeler, idarî merciler) da bu konuda tedbir alırken, üye Devletler üzerinde balayıcılıı olan Avrupa nsan Hakları Sözlemesi ve dier enstrümanlarda belirlenmi olan insan hakları ve temel özgürlükleri gözetmek konusunda yasal bir yükümlülük altındadır. Bkz. doküman DH-S-DEM (99) Ek 4, parag Avrupa nsan Hakları Mahkemesi de bu yaklaımı desteklemitir: Âkit Devletler, kendi yetki alanlarında bireyleri gizli takibe tâbi tutma konusunda sınırsız bir takdir hakkına sahiptir. AHM, bu tür bir kanunun, savunulması gerekçesiyle demokrasiyi tehlikeye atma hattâ demokrasiye zarar verme tehlikesi bulunduunun bilincinde olarak, Âkit Devletlerin casusluk ve terörle mücadele adına uygun olduunu öne sürdükleri türden birtakım tedbirler alamayacaklarını ifade eder, Klass ve Dierleri-Almanya davası, 6 Eylül 1978, Seri A no. 28, parag Bkz. aaıda s

17 AVRUPA KONSEY BAKANLAR KOMTES Hukukî dayanak Avrupa nsan Hakları Sözlemesine ( AHS ) taraf olan Devletlerin özel durumu dikkate alınmalıdır: Sözlemenin 46. Maddesinde, Avrupa nsan Hakları Mahkemesinin (AHM) yetkisinin zorunlu kılındıından ve AHM nin kararlarının infazının denetlenmesi yetkisinin de Bakanlar Komitesine ait olduundan bahsedilmektedir. Bu ekilde, AHS ile AHM nin içtihatları, terörle mücadele konusundaki ilkelerin tanımlanmasında birincil kaynaklardır. Ancak, Birlemi Milletler Siyasî ve Medenî Haklar Sözlemesi ile Birlemi Milletler nsan Hakları Komisyonu nun mütalâaları gibi dier kaynakların da belirtilmesi gerekir. Genel görüler AHM çeitli vesilelerle, bir yandan ortak menfaatler için demokrasi ve demokratik kurumların savunulması, öte yandan ise bireysel hakların korunması arasındaki dengeyi vurgulamıtır: AHM ve Komisyon, demokratik toplum ile bireysel hakların savunulmasının gerekleri arasında bir uzlama salanmasının AHS sisteminin özünde yer aldıı konusunda mutabık kalmıtır. 4 AHM ayrıca, terörle etkili bir ekilde mücadele edilmesiyle balantılı özel durumları da dikkate almaktadır: AHM, özellikle meselenin terörün önlenmesi olduu hallerde, kendisine iletilen davaların arka planını da dikkate alır. 5 Tanım. Ne AHS de ne de AHM içtihatlarında terörün tanımı bulunmaktadır. AHM daima her davayı ayrı ayrı ele almayı tercih etmitir. Bu konuda, Parlamenter Asamble: terör eylemini bireyler ya da gruplar tarafından, bir ülkeye, o ülkenin kurumlarına, genel olarak halkına ya da ayrılıkçı amaçlar, aırı uçta ideolojik fikirler, fanatiklik ya da rasyonel olmayan ve sübjektif faktörler dorultusunda belirli kiilere karı iddete bavurma ya da iddete bavurmakla tehdit etmek yoluyla ve resmî makamlar, toplumda belirli kiiler ya da gruplar arasında ya da genel olarak halk arasında terör ortamı yaratmak amacıyla ilenmi bir suç addetmektedir. 6 4 Klass ve Dierleri-Almanya davası, 6 Eylül 1978, Seri A no. 28, parag. 59. Ayrıca bkz. Brogan ve Dierleri-Birleik Krallık davası, 29 Kasım 1999, Seri A no. 145-B, parag Incal-Türkiye davası, 9 Haziran 1998, parag. 58. Ayrıca bkz. rlanda-birleik Krallık davası, 18 Ocak 1978, Seri A no. 25, parag. 11 ve daha sonra Aksoy-Türkiye davası, 18 Aralık 1996, parag. 70 ve 84; Zana-Türkiye davası, 25 Kasım 1997, parag ; ve Türkiye Birleik Komünist Partisi ve Dierleri-Türkiye, 30 Kasım 1998, parag Tavsiye Kararı 1426 (1999), Avrupa demokrasileri terörle karı karıya (23 Eylül 1999), parag

18 NSAN HAKLARI VE TERÖRLE MÜCADELE HAKKINDA LKELER Avrupa Konseyi nin 27 Aralık 2001 tarihli terörle mücadelede özel tedbirler hakkındaki Ortak Tavır belgesinin 1. Maddesinde, terör eylemi son derece açık bir ekilde tanımlanmıtır: 3. Bu Ortak Tavır belgesinin amaçları dorultusunda, terör eylemi, özellikleri ve balamı çerçevesinde bir ülkeye ya da uluslararası kurulua ciddî olarak zarar verebilecek, u amaçlarla ilenmesi halinde ulusal kanunlara göre bir suç olarak tanımlanmı olan aaıdaki kasıtlı fiiller anlamına gelir: i. bir halkı ciddî olarak korkutmak, ya da ii. iii. bir hükümeti ya da uluslararası bir kuruluu herhangi bir fiili gerçekletirmeye ya da bu fiilden kaçınmaya aırı derecede zorlamak, ya da bir ülkenin ya da uluslararası bir kuruluun temel siyasî, anayasal, ekonomik ya da toplumsal kurumlarını ciddî olarak istikrarsızlatırmak ya da yıkmak: a. ölüme sebebiyet verebilecek ekilde bir kiinin hayatına kasdedilen saldırılar; b. bir kiinin fiziksel salıına zarar verecek saldırılar; c. adam kaçırma ya da rehin alma; d. bir devlet ya da kamu tesisine, ulaım sistemine, bilgi sistemleri, kıta sahanlıı üzerinde yeralan sabit platform türü tesisler dahil olmak üzere bir altyapı tesisine, bir kamu alanına ya da özel mülke insan hayatını tehlikeye atacak ya da önemli ekonomik kayıplara yol açacak ekilde büyük zarar vermek; e. uçak, gemi ya da dier toplu taımacılık ya da nakliye vasıtalarını kaçırmak; f. silâh, patlayıcı madde ya da nükleer, biyolojik ya da kimyasal silâhların imalâtı, bulundurulması, temini, taınması, tedariki ile biyolojik ve kimyasal silâhlarla ilgili aratırmalar yapılması ve bu tür silâhların gelitirilmesi; g. tehlikeli maddelerin salınımı, ya da insan hayatını tehlikeye atabilecek yangın, patlama ya da su baskınlarına sebebiyet vermek; 18

19 h. insan hayatını tehlikeye atabilecek ekilde su, enerji ya da dier temel kaynakların tedarikine müdahale etmek ya da tedariki kesintiye uratmak; i. (a) bendi ilâ (h) bendi arasında yer alan fiillerden herhangi birini gerçekletirmekle tehdit etmek; j. bir terörist grubu yönetmek; k. bilgi ya da maddî kaynak temin etmek, ya da herhangi bir ekilde faaliyetlerini finanse etmek yoluyla, bu tür bir katılımın grubun kriminal faaliyetlerine katkı salayacaını bilerek bir terörist grubun faaliyetlerine itirak etmek. Bu paragraf çerçevesinde, terörist grup, ikiden fazla kii ihtiva eden, zaman içinde teekkül etmi ve terör eylemi gerçekletirmek üzere topluca hareket eden tarzda yapılanmı bir grup anlamındadır. Yapılanmı grup ise, ilk anda bir terör eylemi gerçekletirmek üzere rastgele bir ekilde oluturulmamı ve üyelerle ilgili ya da üyeliin devamına ilikin formel olarak tanımlanmı görevler bulunmayabilen ya da teekkül etmi bir yapısı olmayabilen bir grup anlamındadır. Birlemi Milletler bünyesinde sürdürülen, uluslararası terör hakkında genel bir sözleme taslaı hazırlama çalımalarında da terör ve terör eylemi tanımlanmaya çalıılmaktadır. Bakanlar Komitesi, Dibaçe [a] Terörün insan haklarını ciddî bir ekilde tehlikeye attıını, demokrasiyi tehdit ettiini ve özellikle meru bir ekilde kurulmu hükümetleri istikrarsızlıa uratmayı ve çoulcu sivil toplumu yıkmayı amaçladıını dikkate alarak; Birlemi Milletler Genel Kurulu, terör eylemlerini, insan haklarını, temel özgürlükleri ve demokrasiyi yıkma amacı güden, Devletlerin toprak bütünlüünü ve güvenliini tehdit eden, meru olarak kurulmu Hükümetleri istikrarsızlıa uratan, çoulcu sivil toplumu tehlikeye atan ve Devletlerin ekonomik ve sosyal kalkınması üzerinde olumsuz sonuçlar douran faaliyetler 7 olarak tanımlamaktadır. 7 Karar 54/164, nsan Hakları ve terör, Genel Kurul tarafından 17 Aralık 1999 tarihinde kabul edilmitir. 19

20 [b] [c] [d] [e] Her nerede ve her kim tarafından gerçekletirilmi olursa olsun, teröre ait her tür eylem, yöntem ve faaliyeti suç ve haksız fiil addedip açıkça kınayarak; Bir terör eyleminin hiçbir zaman, insan haklarını ve insan haklarının istismarına karı hiçbir koruma olmadıı gerekçesini öne sürerek mazur görülemeyeceini ya da haklı bulunamayacaını hatırda tutarak; Terörle mücadelede insan haklarına, hukukun üstünlüüne ve gerektiinde uluslararası insanî hukuka saygının yalnızca mümkün deil, aynı zamanda mutlak surette gerekli olduunu hatırda tutarak; Terör eylemlerinin faili, düzenleyicisi ve maddî destekçisi olduundan üphelenilen kiilerin eylemlerinin sonuçlarıyla ilgili olarak, özellikle cezaî ve hukukî açıdan hesap vermek üzere adalet huzuruna çıkarılması için Devletlerin bata ibirlii yapmak olmak üzere, mümkün olan her eyi yapmasının gereini hatırda tutarak; Terör eylemlerinin faili, düzenleyicisi ve maddî destekçisi olduundan üphelenilen kiilerin adalet huzuruna çıkartılması yükümlülüü, BM Güvenlik Konseyi nin 12 Eylül 2001 tarihli toplantısında kabul edilen 1368 sayılı Kararı (2001) gibi çeitli metinlerde açık bir ekilde dile getirilmitir. Güvenlik Konseyi nin söz konusu Kararında unlar belirtilmektedir: Güvenlik Konseyi, [...] Birlemi Milletler artında belirtilen ilke ve amaçları vurgulayarak, [...] 3. Bu tür terör eylemlerinin faillerinin, düzenleyicilerinin ve maddî destekçilerinin adalet huzuruna çıkartılması için Devletleri acilen ibirlii yapmaya davet eder [...]. BM Genel Kurulu tarafından 12 Eylül 2001 tarihinde kabul edilen, Amerika Birleik Devletleri ndeki Terör Saldırılarının Kınanması balıklı, 56/1 sayılı Kararda unlar belirtilmektedir: Genel Kurul, Birlemi Milletler artında belirtilen amaç ve ilkeler dorultusunda, [...] Eylül faciasının faillerinin, düzenleyicilerinin ve maddî destekçilerinin adalet huzuruna çıkartılması için acil uluslararası ibirlii çarısında bulunur. [f] Devletlerin aslî görevinin halklarını olası terör eylemlerine karı korumak olduunu vurgulayarak; Bakanlar Komitesi unu vurgulamıtır: her demokratik Devletin görevi, hukukun üstünlüü ve insan haklarını gözeterek teröre karı etkili bir koruma salamaktır [...]. 8 8 Türkiye de güvenlik güçlerinin insan hakları uygulamaları: Genel nitelikte tedbirler konulu, DH (99) 434 sayılı geçici karar. 20

21 [g] [h] Bata adalet ve sosyal dayanıma sebebiyle olmak üzere, Devletlerin terör eylemleri madurlarını tazmin etmesi gereini hatırda tutarak; Terörle mücadelenin, toplumlarımızda özellikle kaynama ve kültürler arası ve dinler arası diyalou tevik etme yoluyla, teröre yol açan sebeplerin ortadan kaldırılmasına yönelik uzun vadeli tedbirler alınması anlamına geldiini dikkate alarak; Yeni terör eylemlerini önleyebilmek için, teröre yol açan sebeplerle mücadele etmek esastır. Bu balamda, Parlamenter Asamble nin, Terör Karısında Demokrasiler konulu (26 Eylül 2001) ve 1258 sayılı (2001) sayılı Kararı hatırlatılabilir. Bu Kararında Asamble, Devletlere: dünyada tüm insanlar için demokrasi, adalet, insan hakları ve refahı güvence altına almaya yönelik olarak ekonomik, sosyal ve siyasî politikalar izleme dorultusundaki kararlılıklarını yineleme ve pekitirme (17 viii)) çarısında bulunmutur. Teröre yol açan sebeplerle mücadele edebilmek için, kültürler arası ve dinler arası diyalou da tevik etmek gerekmektedir. Parlamenter Asamble, bu konuda bir dizi önemli belge hazırlamıtır. Bu belgeler arasında, 1162 sayılı ve slâm medeniyetlerinin Avrupa Kültürüne Katkıları konulu Tavsiye Kararı (1991), sayılı ve Demokratik Toplumda Dinsel Hogörü konulu Tavsiye Kararı (1993), sayılı ve Din ve Demokrasi konulu Tavsiye Kararı (1999), sayılı ve Terör Karısında Avrupa 9 19 Eylül 1991 tarihinde (11. oturum) kabul edilmitir. Asamble, dier hususların yanısıra, eitim (1032 sayılı (1986) Tavsiye Kararı uyarınca bir Avrupa-Arap Üniversitesinin kurulması gibi), medya (slâm kültürü üzerine programlar hazırlanması ve bu programların yayınlanması), kültür (kültürel deiim programları, sergiler, konferanslar, vb.) ve çok taraflı ibirlii (slâmî köktendincilik, slâm âleminin demokratiklemesi, farklı slâmiyet formlarının modern Avrupa toplumuyla uyumu, vb.) alanlarında ve ayrıca idarî meseleler ve günlük hayat (örnein karde ehirler ya da Müslüman toplumlar ve yetkili merciler arasında dinî günler, giyim tarzı, yiyecek vb. konularında diyaloun tevik edilmesi) konularında önleyici tedbir önerileri getirmitir. Özellikle bkz. parag ubat 1993 tarihinde (23. oturum) kabul edilmitir. Asamble, dier hususların yanısıra, yasal teminatlar ve bu teminatların gözetilmesi (özellikle 1086 sayılı Tavsiye Kararının (1988) 10. paragrafında belirtilen haklar çerçevesinde), eitim ve deiim programları (bir din tarihi ders kitabı konferansı oluturulması, örenci ve dier gençler için deiim programları gibi), bilgilendirme ve duyarlılık kazandırma (halk kütüphanelerinde temel dinî metinlerin ve ilgili literatürün bulundurulması gibi) ile aratırma (örnein, Avrupa üniversitelerinde dinî hogörü gibi konularda akademik çalımaların özendirilmesi) konularında önleyici tedbir önerileri getirmitir. Özellikle bkz. parag. 12, Ocak 1999 tarihinde (5. oturum) kabul edilmitir. Asamble, dier hususların yanısıra, dinlerle ve dinler arasında daha iyi ilikiler kurulması (dinî ve insanî liderler, dinbilimcileri, felsefeciler ve tarihçiler arasında daha sistematik bir diyalog kurulması yoluyla) ya da dinlerin kültürel ve sosyal ifadesi (dinî binalar veya gelenekler dahil olmak üzere) amacıyla önleyici tedbir önerileri getirmitir. Özellikle bkz. parag

22 Demokrasileri konulu Tavsiye Kararı (1999) 12 ile 1258 sayılı ve Terör Karısında Demokrasiler konulu Karar (2001) 13 bulunmaktadır. Avrupa Konseyi Genel Sekreteri de çok kültürlü ve dinler arası diyaloun terörle uzun vadede mücadele konusundaki önemine deinmitir. 14 aaıda belirtilen ilkeleri kabul ederek üye Devletlere, bu ilkelerin terörle mücadeleden sorumlu tüm yetkililer tarafından yaygın bir ekilde kullanılmasını salama çarısında bulunur. I. Devletlerin herkesi teröre karı koruma yükümlülüü Devletler, yetki alanları dahilinde bulunan herkesin temel haklarını, özellikle de yaama hakkını terör eylemlerine karı korumaya yönelik olarak tedbir alma yükümlüdür. Bu müspet yükümlülük, Devletin bu ilkeler uyarınca terörle mücadelesini tamamen haklı kılar. AHM u görüü belirtmitir: 2. Madde 1. paragrafın ilk cümlesinde, Devlet yalnızca kasıtlı ve hukuka aykırı bir ekilde can almaktan men edilmekle kalmamakta, aynı zamanda, kendi yetki alanına giren bireylerin yaamlarını güvence altına almak için gerekli tedbirleri almakla da mükellef kılınmaktadır (bkz. L.C.B.-Birleik Krallık davası, 9 Haziran 1998 tarihli karar, Mahkeme Hüküm ve Kararları Hakkında Raporlar 1998-III, s. 1403, parag. 36). Bu yükümlülük [...] bazı belirli koullarda, yetkili makamlar açısından, bir bireyin kriminal faaliyetlerinden dolayı hayatı tehlikede olan bir baka bireyin korunmasına ilikin önleyici operasyonel tedbirler alınması eklinde müspet bir yükümlülük anlamına da gelebilir (Osman-Birleik Krallık davası, 28 Ekim 1998 tarihli karar, Eylül 1999 tarihinde (30. oturum) kabul edilmitir. Asamble, dier hususların yanısıra, aaıda belirtilen konuları vurgulamıtır: Terörün önlenmesi aynı zamanda, dier insanlara karı olumsuz veya nefret dolu tavırlar öretilmesinin önüne geçerek demokratik deerler ve hogörü konularında eitim ile tüm bireylerde ve toplumun her kesiminde bir barı kültürü gelitirilmesine de balıdır (parag. 9) Eylül 2001 tarihinde (28. oturum) kabul edilmitir. [...] Asamble, terörün uzun vadede önlenmesinin, terörün sosyal, ekonomik, siyasî ve dinî kökenleri ile bireyin nefret kapasitesinin en iyi ekilde bilinmesini gerektirdiine inanmaktadır. Bu meseleler doru bir ekilde ele alınırsa, teröristlerin tabandaki destei ile örgüte yeni eleman kazandırma çabalarının çürütülmesi mümkün olacaktır (parag. 9). 14 Bkz. 11 Eylül sonrası: Çok Kültürlü ve Dinler Arası Diyalog Genel Sekreter Raporu, Bilgi Dokümanları SG/Inf (2001) 40 Rev. 2, 6 Aralık

23 Raporlar 1998-VIII, parag. 115; Kılıç-Türkiye davası, Bavuru No /93, (Bölüm 1) AHM 200-III, parag. 62 ve 76). 15 II. Keyfî uygulamanın yasaklanması Devletlerin terörle mücadele konusunda aldıı tüm tedbirlerin her tür keyfiyetten ve ayrımcı ya da ırkçı muameleden uzak, insan haklarını ve hukukun üstünlüünü gözeten tedbirler olması ve uygun bir denetime tâbi olması gerekir. Ayrımcı muamele ifadesi, Avrupa Konseyi üyesi Devletlerin Bakanları tarafından 13 Ekim 2000 tarihli Avrupa Irkçılıkla Mücadele Konferansının kapanı oturumunda kabul edilen Siyasî Deklarasyondan alınmıtır. III. Terörle mücadele dorultusundaki tedbirlerin hukuka uygunluu 1. Devletlerin terörle mücadele amacıyla aldıkları tüm tedbirlerin hukuka uygun olması gerekir. 2. Alınan herhangi bir tedbirin insan haklarını kısıtlaması halinde, bu kısıtlamaların mümkün olduunca açık bir ekilde ifade edilmesi, gerekli olması ve güdülen amaçla orantılı olması gerekir. IV. kencenin mutlak surette yasaklanması Her art altında, özellikle de, kiinin üphelenildii ya da hüküm giymi olduu eylemin türünden baımsız olarak, kiinin yakalanması, sorgulanması ve alıkonulması esnasında ikence, insanlık dıı ya da küçültücü muamele ya da cezalara bavurulması mutlak surette yasaktır. AHM, ikence ya da insanlık dıı ya da küçültücü muamele veya cezanın mutlak surette yasaklandıını (AHS Madde 3) çeitli vesilelerle hatırlatmıtır. Örnein: AHM nin çeitli vesilelerle dile getirmi olduu üzere, 3. Madde demokratik toplumların en temel deerlerinden birine dair düzenlemeler getirmektedir. Terör ve organize suçla mücadele gibi en zor koullarda bile, AHS, ikence ve insanlık dıı ya da küçültücü muamele ya da cezaları mutlak olarak yasaklamaktadır. AHS de ve 1 ve 4 numaralı Protokollerde yer alan izharî hükümlerin çounun tersine, 3. Maddede hiçbir istisnaya yer verilmemitir ve 15. Madde 2. Paragraf hükümleri çerçevesinde bir ulusun varlıını tehdit eden ulusal bir 15 Pretty-Birleik Krallık davası, 29 Nisan 2002, parag

24 olaanüstü durumda [...] bile 3. Madde hükümlerinin hiçbir zaman askıya alınmasına müsaade edilmemektedir. AHS, madurun davranıları ne olursa olsun, ikence ve insanlık dıı ya da küçültücü muamele ya da cezaları mutlak surette yasaklar (bkz. Chahal-Birleik Krallık davası, 15 Kasım 1996 tarihli karar, Raporlar 1996-V, s. 1855, parag. 79). Bu davada, bavuru sahibinin iledii iddia edilen suçun nitelii, dolayısıyla, 3. Madde hükümleri çerçevesinde dikkate alınmamıtır. 16 Soruturmanın gerekleri ve suçla, özellikle terörle mücadeleye özgü bilinen zorluklar, kiilerin fiziksel salıklarının korunmasının salanması üzerine sınırlama getirilmesiyle sonuçlanamaz. 17 AHM içtihatlarına göre, suçun niteliinin dikkate alınmadıı açıktır: AHM, Devletlerin modern çada halkı terörün iddetinden koruma konusunda karılatıı muazzam zorlukların bilincindedir. Ancak bu koullar altında bile, AHS, madurun davranıları ne olursa olsun, ikence ve insanlık dıı ya da küçültücü muamele ya da cezaları mutlak surette yasaklar. 18 V. Devletin güvenlik birimleri bünyesinde herhangi bir yetkili merci tarafından kiisel bilgilerin toplanması ve incelenmesi Terörle mücadele kapsamında, Devletin güvenlik birimleri bünyesinde herhangi bir yetkili merci tarafından kiisel bilgilerin toplanması ve incelenmesi, bu tür bir bilgi toplama ve inceleme ilemi eer u artları haiz ise özel hayata saygı ilkesine müdahale edilmesini gerektirebilir: (i) (ii) (iii) ulusal kanunlarda yer alan uygun hükümler uyarınca gerçekletirilmise; bilgi toplama ve incelemenin gerekli bulunma amacıyla orantılı ise; baımsız bir haricî makamın gözetimine tâbi olabiliyorsa. 16 Labita-talya davası, 6 Nisan 2000, parag Ayrıca bkz. rlanda-birleik Krallık davası, 18 Ocak 1978, Seri A no. 25, parag. 163; Soering-Birleik Krallık davası, 7 Temmuz 1989, Seri A no. 161, parag. 88; Chahal-Birleik Krallık davası, 15 Kasım 1996, parag. 79; Aksoy-Türkiye davası, 18 Aralık 1996, parag. 62; Aydın-Türkiye davası, 25 Eylül 1997, parag. 81; Assenov ve Dierleri-Bulgaristan davası, 28 Ekim 1998, parag. 93; Selmouni-Fransa davası, 28 Temmuz 1999, parag Tomasi-Fransa davası, 27 Austos 1992, parag Ayrıca bkz. Ribitsch-Avusturya davası, 4 Aralık 1995, parag Chahal-Birleik Krallık, 15 Kasım 1996, parag. 79; ayrıca bkz. V.-Birleik Krallık davası, 16 Aralık 1999, parag

25 Kiisel bilgilerin toplanması ve incelenmesiyle ilgili olarak AHM ilk kez u ifadeyi kullanmıtır: Ancak, ulusal kanunlarda hiçbir hüküm bu yetkilerin kullanılması ile ilgili bir sınırlama getirmemektedir. Dolayısıyla, örnein, kayıt altına alınabilecek bilgi türü, bilgi toplama ve muhafaza etme gibi kiinin izlenmesine ilikin tedbirlerin alınacaı bireylerin kategorileri, bu tür tedbirlerin hangi artlar altında alınabilecei ya da izlenecek usul gibi konular ulusal kanunlarda tanımlanmamıtır. Benzer bir ekilde, Kanun, muhafaza edilen bilginin ne kadar eski olduu ya da hangi süreyle muhafaza edilebileceine ilikin olarak sınırlamalar getirmez. [...] AHM, bu bölümde, dosyaları inceleme yetkisini haiz kiiler, dosyaların nitelii, izlenecek usûl ya da elde edilen bilginin ne ekilde kullanılacaına ilikin herhangi bir açık, ayrıntılı hüküm bulunmadıına iaret eder. [...] AHM ayrıca, her ne kadar söz konusu Kanunun 2. bölümünde ilgili makamlara ulusal güvenlii tehdit eden durumları önlemek ve bu tür olaylara karı gerekli tedbirleri almak üzere müdahale etmek yetkisi verilmi olsa da, bu tür müdahalelere müsaade edilen gerekçelerin kanunda yeterince açık olarak ifade edilmediine de iaret eder. 19 VI. Özel hayata müdahale eden tedbirler 1. Terörle mücadele amacıyla alınan ve özel hayata müdahale eden tedbirlerin (özellikle üst arama, ev arama, gizli dinleme, telefon dinleme, muhaberatın takibi ve gizli ajanların kullanılması) kanunda yeri olması gerekir. Bu tür tedbirlerin hukuka uygun olmadıı iddiasıyla mahkemeye bavurmak imkânı olmalıdır. AHM, terörle mücadelede özel yöntemlerin kullanılabileceini kabul etmektedir: Günümüzde demokratik toplumlar, çok gelimi casusluk ve terör yöntemlerinin tehdidi altındadır; bunun sonucunda da Devletlerin bu tür tehditleri etkili bir ekilde savuturabilmesi için, kendi yetki alanları dahilinde faaliyette bulunan bu tür yıkıcı unsurları gizli olarak takip edebilmesi gerekmektedir. AHM bu çerçevede, istisnaî artlarda, demokratik bir toplumda ulusal güvenlik ve/veya asayiin bozulması ya da suçun önlenmesi 19 Rotaru-Romanya davası, 4 Mayıs 2000, parag

26 açısından gerekli olduu ölçüde, mesaj, posta, telekomünikasyon gibi unsurların gizli olarak takibine yetki veren bazı yasal düzenlemelerin mevcudiyetini kabul etmek durumundadır. 20 Telefon dinleme, AHS nin 8. Maddesi hükümlerine, özellikle de kanun a uygun olarak gerçekletirilmelidir. AHM bu çerçevede unları hatırlatmaktadır: telefon dinleme ve telefon konumalarının izlendii dier yöntemler, özel hayat ve haberleme özgürlüüne ciddî anlamda müdahaleler olup bu konuda yeterince açık hükümler ihtiva eden bir kanun a dayandırılmalıdır. Özellikle mevcut teknolojik imkânlar giderek daha gelikin bir hâl aldıı için, bu konuda açık, ayrıntılı kurallar belirlenmi olması gerekir (bkz. yukarıda belirtilen Kruslin ve Huvig davaları kararları, sırasıyla, s. 23, parag. 33 ve s. 55, parag. 32). 21 AHM ayrıca, terör iddeti ve terörün halk ve demokratik toplumun bütünü üzerinde oluturduu tehditle mücadelede gizli bilgilerin kullanılmasının gerekli olduunu da kabul etmitir: AHM, öncelikle, terör iddeti ve organize terörün insanların hayatı ve bir bütün olarak demokratik toplum üzerinde oluturduu tehditle mücadelede gizli bilgilerin kullanılmasının gerekli olduunu kabul ettiini bir kez daha vurgular (ayrıca bkz. Klass ve Dierleri-Almanya davası, 6 Eylül 1978 tarihli karar, Seri A no. 28, s. 23, parag. 48). Ancak bu durum, 5. Madde hükümleri çerçevesinde soruturma makamlarının ellerinde, bir terör eylemiyle karı karıya olduklarını düündükleri her zaman ulusal mahkemelerin ya da AHS nin etkili kurumsal denetiminden uzak bir ekilde, üphelendikleri kiileri sorgulama amacıyla yakalayabilecekleri biçiminde bir açık çek bulunduu anlamına gelmez (a.e., s. 23, parag. 49) Terörle mücadele dorultusunda alınan tedbirlerin, mümkün mertebe azamî ölçüde, öldürmeye yönelik güç kullanımına bavurmayı asgarî düzeye çekecek ekilde yetkili makamlarca planlanması ve kontrol edilmesi gerekir. Bu çerçevede güvenlik güçlerinin silâh kullanması, kiilerin hukuka aykırı iddetten korunması amacıyla ya da hukuka uygun ekilde üphelileri yakalama ihtiyacıyla orantılı olmalıdır. AHS nin 2. Maddesi, bazı suçları önleyebilmek için mutlak surette gerekli olduu hallerde, temkinli bir ekilde kullanılmak kaydıyla öldürme eklinde bir çözüme 20 Klass ve Dierleri-Almanya davası, 6 Eylül 1978, Seri A no. 28, parag Kopp-sviçre davası, 25 Mart 1998, parag. 72. Ayrıca bkz. Huvig-Fransa davası, 24 Nisan 1990, parag Murray-Birleik Krallık davası, 28 Ekim 1994, parag

27 bavurulmasının haklı bulunma ihtimalini bertaraf etmez. Ancak bu çözüme, son derece kısıtlı artlar altında, bir terör saldırısı hazırlıında olduundan üphelenilen kiiler için bile, mümkün olduunca insan hayatı gözetilerek bavurulması gerekmektedir. Bu çerçevede, güç kullanımının 2. Madde hükümlerine uygun olup olmadıının tespitinde AHM nin, yukarıda da belirtildii üzere, yalnızca, askerler tarafından güç kullanımının kiileri hukuka aykırı iddetten koruma amacıyla kesinlikle orantılı olup olmadıını deil, aynı zamanda teröre karı yürütülen operasyonun, mümkün mertebe azamî ölçüde, öldürmeye yönelik güç kullanımına bavurulmasını asgarî düzeye çekmek üzere yetkili makamlar tarafından planlanmı ve denetlenmi olup olmadıını da dikkatli bir ekilde incelemesi gerekir. 23 VII. Yakalama ve poliste gözaltı 1. Terör eylemi zanlısı bir kii yalnızca hakkında makul bir üphe varsa yakalanabilir. Kiiye yakalanma sebepleri bildirilmelidir. AHM, bir üphelinin yakalanma gerekçesinin makul bir üpheye dayanması gerektiini kabul eder. Ayrıca söz konusu makul üphe özelliinin, terör suçunun belli bir kategoriye girmesi halinde tüm dier koullara da balı olduunu belirtmitir: 32. Bir kiinin yakalanma gerekçesini oluturması gereken üphenin makul olması artı, 5. Madde 1. paragraf (c) bendinde belirtilen keyfî yakalama ve gözaltı uygulamalarına karı güvencede en önemli unsurdur. [...] [ M]akul bir üphe olması, bilgi veya bulguların mevcudiyetinin, objektif bir gözlemcinin söz konusu kiinin bir suç ilemi olabileceini düündürecek ekilde tatmin edici olmasını gerektirir. Ancak neyin makul olarak deerlendirilebilecei tüm koullara balıdır. Bu çerçevede, terör suçları özel bir kategoriye girer. Can kaybı ve insanların zarar görmesi riski bulunduundan, polisin gizli kaynaklardan edinilen bilgiler de dahil olmak üzere her tür bilgiyi azamî bir aciliyet içinde takip etmesi gerekir. Ayrıca, polisin sıklıkla, güvenilir olmakla birlikte, bilgi kaynaını tehlikeye atmadan üpheliye açıklanamayacak ya da mahkûmiyet kararını destekleyecek bir kanıt olarak mahkemeye ibraz edilemeyecek türden bilgilere istinaden terörist olduundan üphelenilen kiileri yakalaması da söz konusu olabilir. [...] [T]erör suçlarıyla uramanın gerekleri, makul olma artının 5. Madde 1. paragraf (c) bendinde belirtilen güvenceye halel getirecek seviyede esnetilmesini haklı kılamaz [...]. 23 McCann ve Dierleri-Birleik Krallık davası, 27 Eylül 1995, parag Bu davada AHM, üç teröristin öldürülmesinin kiileri hukuka aykırı iddetten koruma maksadını amadıına ikna olmayarak, 2. Madde hükümlerinin ihlâl edildiini düünmütür. 27

28 [...] 34. AHS nin 5. Madde 1. paragraf (c) bendi hükümleri elbette, Âkit Devletlerin emniyet makamlarının karısına organize teröre karı etkili tedbirler alınmasıyla orantılı olmayan zorluklar çıkaracak ekilde uygulanmamalıdır [...]. Bundan hareketle, Âkit Devletlerden, terörist olduundan üphelenilen bir kiinin yakalanmasında gerekçe tekil eden üphenin makul olduunu, bu dorultudaki destekleyici gizli bilgi kaynaklarını ya da bu tür gizli kaynakların veya bu kaynakların kimliklerinin ifa edilmesine yol açabilecek ekilde kanıtlaması istenemez. Yine de AHM, 5. Madde 1. paragraf (c) bendi hükümlerinde yer alan güvence esasının gözetilip gözetilmediini tespit etme imkânına sahip olmalıdır. Netice itibarıyla, davalı Devletin, yakalanan kiinin iddia edilen suçu ilediinden makul ölçüde üphelenildiine dair AHM yi tatmin edecek ekilde en azından bazı bulgu ve bilgileri temin etmesi gerekir Terör eylemi sebebiyle yakalanan ya da alıkonulan kii derhal hâkim huzuruna çıkartılmalıdır. Poliste gözaltı yalnızca makul bir süre için mümkündür; gözaltı süresi kanunlarda belirtilmi olmalıdır. 3. Terör eylemi sebebiyle yakalanan ya da alıkonulan kii, yakalanması ve poliste gözaltında tutulmasının hukuka aykırı olduu iddiasıyla mahkemeye bavurabilmelidir. AHS nin 5. Maddesi hükümlerinin saladıı güvence de bu noktada önemlidir. Terör eylemlerine karıtıklarından üphelenilen kiilerin yakalanması ve alıkonulmasına ilikin sınırlamalar bulunmaktadır. AHM, toplumu teröre karı korumanın meru bir amaç olduunu kabul etmekle birlikte, bu amacın her tür tedbiri haklı kılmadıı görüündedir. Örnein, terörle mücadele, poliste gözaltı süresinin uzatılmasını haklı kılabilir; ancak bu durum, gözaltı süresi boyunca yargı denetiminin olmaması ya da yargı denetiminin yeterince kısa bir süre içinde gerçekletirilmemesini haklı kılamaz: AHM, yeterli güvencelere tâbi olmak kaydıyla, Kuzey rlanda daki terör eylemlerinin türünün, ciddî terör suçları ilediinden üphelenilen bir kiinin 5. Madde 3. paragraf hükümlerini ihlâl etmeksizin, yetkili makamlar tarafından hâkim ya da dier bir yargı yetkilisi huzuruna çıkartılmadan önce gözaltında tutulma süresinin uzatılmasını gerektirebileceini kabul etmektedir. Terör üphelilerinin yakalanma ve alıkonulmasına ilikin olarak Devlet tarafından zikredilmi olan zorluklar, örnein, üphelenilen suçların nitelii ile ilgili olarak uygun prosedürel 24 Fox, Campbell ve Hartley-Birleik Krallık davası, 30 Austos 1990, parag. 32 ve

29 tedbirler alınmasının gerekmesi eklinde, 5. Madde 3. paragraf hükümlerinin uygulanma tarzını etkileyebilir. Ancak, 5. Madde 3. paragraf hükümleri çerçevesinde en kısa sürede yargı denetiminden tamamen vazgeçilmesini haklı kılamaz. 25 Bavuru sahiplerinin yakalanma ve alıkonulmalarının toplumun bütününü terörden korumaya yönelik meru bir amaçtan kaynaklanmı olduu gerçei, tek baına, 5. Madde 3. paragraf hükümlerinin belirli gereklerine uyulmasının salanmasında yeterli deildir. 26 AHM, Brogan ve Dierleri-Birleik Krallık davasında (29 Kasım 1988 tarihli karar, Seri A no. 145-B, s. 33, parag. 62), yargı denetimi olmaksızın dört gün altı saatlik bir alıkoyma süresinin, 5. Madde 3. paragraf hükümlerinde öngörülen katî süre kısıtlamalarını atıına karar vermi olduunu hatırlatır. Bundan hareketle, Bay Aksoy un herhangi bir hâkim ya da yargı yetkilisi huzuruna çıkartılmadan ondört gün ya da daha uzun bir süre boyunca alıkonulmasında da en kısa süre artının yerine getirilmedii açıktır. 27 AHM, çeitli vesilelerle, terör suçlarının soruturulmasının yetkili makamlar açısından kesinlikle birtakım zorluklar ortaya koyduunu kabul ettiini dile getirmitir (bkz. Brogan ve Dierleri- Birleik Krallık davası, 29 Kasım 1988 tarihli karar, Seri A no. 145-B, s. 33, parag. 61; Murray-Birleik Krallık davası, 28 Ekim 1994 tarihli karar, Seri A no. 300-A, s. 27, parag. 58; ayrıca yukarıda belirtilen Aksoy davası kararı, s. 2282, parag. 78). Ancak bu durum, 5. Madde hükümleri çerçevesinde soruturma makamlarının ellerinde, bir terör eylemiyle karı karıya olduklarını düündükleri her zaman ulusal mahkemelerin ya da AHS nin etkili kurumsal denetiminden uzak bir ekilde, üphelendikleri kiileri sorgulama amacıyla yakalayabilecekleri biçiminde bir açık çek bulunduu anlamına gelmez (bkz. gerekli deiikliklerle, yukarıda belirtilen Murray davası kararı, s. 27, parag. 58). Bu noktada dikkate alınması gereken, AHS sistemi içinde 5. Madde hükümlerinin önemidir: bu madde hükümlerinde, temel bir insan hakkından, yani, Devlet yetkilileri tarafından keyfî bir ekilde kiinin özgürlük hakkına müdahale edilmesine karı bireyin korunmasından sözedilmektedir. Yürütmenin bu hakka 25 Brogan ve Dierleri-Birleik Krallık davası, 29 Kasım 1998, Seri A no. 145-B, parag Brogan ve Dierleri-Birleik Krallık davası, 29 Kasım 1998, Seri A no. 145-B, parag. 62. Ayrıca bkz. Brannigan ve Mc Bride-Birleik Krallık davası, 26 Mayıs 1993, parag Aksoy-Türkiye davası, 12 Aralık 1996, parag

30 müdahalesinin yargı denetimine tâbi olması, keyfiyet riskini asgarîye indirmek ve AHS nin Dibaçe bölümünde açıkça ifade edildii üzere, demokratik bir toplumun en temel ilkelerinden biri olan hukukun üstünlüünü güvence altına almak amacıyla, 5. Madde 3. paragraf hükümlerinde yer alan teminatın en temel özelliidir (bkz. yukarıda belirtilen Brogan ve Dierleri davası kararı, s. 32, parag. 58 ve yukarıda belirtilen Aksoy davası kararı, s. 2282, parag. 76). 28 VIII. Yargılama öncesi alıkoyma uygulamasının düzenli aralıklarla yargı gözetimine tâbi olması Terör eylemine karıtıından üphelenilen ve yargılama öncesi alıkonulmu olan bir kii, alıkonulma halinin hukuka uygunluunun düzenli aralıklarla yargı gözetimine tâbi olması hakkına sahiptir. IX. Yasal takibat 1. Terör eylemiyle suçlanan bir kiinin makul bir süre içinde, baımsız, tarafsız ve kanunlara uygun olarak kurulmu bir mahkeme tarafından âdil yargılanma hakkı vardır. AHS nin 6. Maddesinde herkesin âdil yargılanma hakkına sahip olduundan söz edilmektedir. AHM içtihatlarında, âdil yargılanma hakkının demokratik toplumların özünde bulunan bir hak olduu dile getirilmektedir. AHS nin 6. Maddesi, bu madde hükümlerinde dile getirilen kıstaslara uygun olduu sürece (kanuna göre kurulmu, baımsız ve tarafsız mahkemeler), terör eylemlerini yargılamak üzere özel mahkemelerin kurulmasını yasaklamamaktadır: AHM, bir mahkemenin 6. Madde 1. paragraf hükümleri uyarınca baımsız olup olmadıının tespitinde, dier hususların yanısıra, söz konusu mahkemenin üyelerinin atanma biçimi ve görev süreleri, dı baskılara karı güvence altında olup olmadıı ile baımsız bir görünüm arzedip etmediine (bkz. çeitli yetkili mercilerin yanısıra, Findlay-Birleik Krallık davası, 25 ubat 1997 tarihli karar, Raporlar 1997-I, s. 281, parag. 73) ilikin hususlara da dikkat etmek durumunda olduunu vurgular. Bu madde hükümleri çerçevesinde tarafsızlık artına ise, iki ekilde bakılır: ilk olarak, belirli bir hâkimin belirli bir davada verdii ahsî karar tespit edilmeye çalıılır; ikinci olarak ise, hâkimin bu çerçevede herhangi bir meru kukuyu bertaraf edecek ekilde yeterli teminat salayıp salamadıına bakılır. [...] 28 Sakık ve Dierleri-Türkiye davası, 26 Kasım 1997, parag