Güney Marmara İlleri Hububat Alanlarındaki Süne (Eurygaster spp., Heteroptera, Scutelleridae) Türleri ve Mücadele Durumu *

Transkript

1 U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2007, Cilt 21, Sayı 1, (Journal of Agricultural Faculty of Uludag University) Güney Marmara İlleri Hububat Alanlarındaki Süne (Eurygaster spp., Heteroptera, Scutelleridae) Türleri ve Mücadele Durumu * Erhan Koçak 1, Gürsel Çetin 1, Cemil Hantaş 2 1 Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü, Ankara 2 Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yalova e-posta: erhan_kocak@hotmail.com Özet: Bu çalışmada, Güney Marmara illeri Bilecik, Bursa, Kocaeli, Sakarya ve Yalova dan 2004 ve 2005 yıllarında toplam 94 köyün hububat alanından 1480 adet birey tanılanmış ve dört tür belirlenmiştir. Bu türlerden E. hottentota (F.) sadece Bursa da, diğer üç tür ise sürvey yapılan tüm illerde saptanmıştır. E. integriceps Put. en düşük % 54.1 oranında Kocaeli de saptanırken bu oran Yalova da % 92.7 olmuştur. E. maura (L.) ve E. austriaca (Schrk.) en düşük Yalova da sırasıyla % 2.7 ve % 4.6 oranlarında belirlenmişken aynı türler en yüksek değerlere % 23.7 ve %22.2 oranlarında Kocaeli de ulaşmışlardır. Bölge genelinde bulunma oranları; E. integriceps Put., E. maura (L.), E. austriaca (Schrk.) ve E. hottentota (F.) için sırasıyla % 71.9, % 14.1, % 14.0 ve % 0.07 olarak belirlenmiştir. E. austriaca Kocaeli ve Yalova illeri ve E. integriceps ile E. hottentota ise Güney Marmara Bölgesi için yeni kayıt niteliğindedir. E. integriceps diğer süne türlerine oranla daha zararlı olup daha fazla yumurta bırakmaları, geniş alanlara yayılmaları ve de zarar şiddetlerinin fazla olması nedeniyle bölgede daha dikkatli izlenmesi gerekli bir türdür. Anahtar Kelimeler: Eurygaster, fauna, Güney Marmara, süne, Türkiye. Eurygaster (Heteroptera: Scutelleridae) Species and the Control in the Cereal Areas of South Marmara Provinces Abstract: In this study, totally 1480 Eurygaster specimens were collected from 94 different areas of Bilecik, Bursa, Kocaeli, Sakarya and Yalova provinces from Marmara Region in 2004 and Four species were identified. While E. hottentota (F.) was determined only in Bursa province, E.integriceps Put., E. maura (L.) and E. austriaca (Schrk.) have been encountered in all provinces. E. integriceps Put. was determined in the ratios of minimum 54.1% in Kocaeli and maximum 92.7% in Yalova. E. maura (L.) and E. austriaca (Schrk.) were determined in the minimum ratios of 2.7% and 4.6% in Yalova and, in maximum ratios of 23.7% and 22.2% in Sakarya, respectively. In general, E. integriceps Put. was the dominant species with a ratio of 71.9%. E. maura (L.), E. austriaca (Schrk.) and E. hottentota (F.) followed it with 14.1%, 14.0% and 0.07%, respectively. While E. austriaca is new record for Kocaeli and Yalova provinces, E. integriceps and E. hottentota are new records for the South Marmara Region. E. integriceps is more dangerous species according to other sunn pest species * Bu araştırma DPT tarafından desteklenen Ülkesel Süne Projesinin bir bölümüdür. 43

2 because of its increased distribution, high fecundity and the severity of damage. That s why, it must be followed carefully in the region. Key Words: Eurygaster, fauna, South Marmara, Sunn pest, Turkey. Giriş Ülkemiz hububat alanlarında ekonomik önemde zarara neden olan Süne (Eurygaster spp., Heteroptera, Scutelleridae) türlerinden E. integriceps Put. Güneydoğu Anadolu (Wagner, 1959; Lodos, 1961; Brown ve Eralp, 1962; Yüksel, 1968; Dörtbudak, 1974; Lodos, 1986), Ege (Derin ve Kavut, 1998) ve Trakya (Lodos ve Önder, 1983; Kılıç ve ark., 1988; Öncüer ve Kıvan, 1995) Bölgelerinde yoğun olarak belirlenmişken şimdiye kadar Orta Anadolu da belirlenmemiştir. Orta Anadolu Bölgesinde ise E. maura (L.) (Wagner, 1959; Brown ve Eralp, 1962; Dörtbudak ve Koyuncu, 1979; Altınayar, 1981; Lodos ve ark., 1998; Koçak ve Babaroğlu, 2005) yoğun olarak bulunmakta olup Güneydoğu Anadolu da saptanmamıştır. E. austriaca (Schrk.) diğer iki türden daha düşük oranlarda olmakla birlikte bütün bölgelerde saptanmıştır (Wagner, 1959; Dörtbudak ve Koyuncu, 1979; Öncüer ve Kıvan, 1995; Derin ve Kavut, 1998; Lodos ve ark., 1998; Koçak ve Babaroğlu, 2005). E. integriceps in yoğun olduğu Güneydoğu Anadolu da 1955 ve Ege Bölgesinde 1988 yılından itibaren başlayan kimyasal mücadele halen devam etmektedir (Koçak, 2006). Marmara Bölgesinin Trakya bölümünde Lodos ve Önder (1983) E. integriceps popülasyonunun aniden arttığını ve dikkat edilmesi gerektiğinin altını çizdikten sonra 1987 yılından itibaren Süneye karşı Trakya da ilk kez kimyasal mücadele başlamış ve devam etmektedir. Buna paralel olarak bölgede sürvey ve mücadeleyle ilgili çalışmalar da artış göstermiştir. Öte yandan Güney Marmara illerinde yapılan son sürvey çalışması yılları arasında Lodos ve ark. (1978) tarafından gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucu E. maura ve E. austriaca türleri saptanmış fakat E. integriceps ile ilgili herhangi bir kayıt verilmemiştir. Bölgede süne mücadelesine yönelik yapılan sürveyler sonucunda ilk olarak 1993 yılında Bursa da 216 da alanda ekonomik zarar eşiğinin üzerinde yoğunluk saptanmış ve kimyasal mücadele uygulanmıştır. Takibeden yıllarda mücadele sahasına Kocaeli, Sakarya ve Yalova illeri de dahil olmuştur (Çizelge 1 ve Şekil 1). Mohaghegh (2004) E. maura nın E. integriceps e oranla daha düşük bir üreme potansiyeline sahip olduğunu bildirmektedir. Popov ve ark. (1980), Romanya da bulunan Süne türlerinin % 79.4 ünü E. integriceps in oluşturduğunu, E. maura ve E. austrica nın bulunduğu yerlerde bunların ekonomik öneme ulaşmadıklarını belirtmektedirler. Tüm bu verilere dayanarak Süne türlerinin Güney Marmara illerindeki durumunu gözden geçirmek amacıyla 2004 ve 2005 yıllarında 5 ilde sürvey çalışması gerçekleştirilmiştir. Materyal ve Yöntem Çalışmanın ana materyalini Güney Marmara illeri hububat alanlarından toplanılan Eurygaster cinsine bağlı türler oluşturmuştur. Bu amaçla; ve tarihleri arasında sünenin kışlaklardan ovaya göçünden sonra süne için kıymetlendirme sürveylerinin başlamasından itibaren ekiliş alanlarının büyüklüğüne paralel olarak her köyden de en az 3 farklı alandan tesadüfi olarak; Bilecik (Gölpazarı, 44

3 Merkez ve Osmaneli ilçelerine bağlı 9 köyden toplam 260 birey), Bursa (Karacabey, M. Kemal Paşa, Merkez, Mudanya ve Yenişehir ilçelerine bağlı 45 köyden 682 birey), Kocaeli (İzmit, Kandıra, Karamürsel ve Körfez ilçelerine bağlı 27 köyden 270 birey), Sakarya (Adapazarı, Hendek, Kaynarca ve Söğütlü ilçelerine bağlı 12 köyden 158 birey) ve Yalova (Merkez ilçeden 110 birey) olmak üzere 5 ilden 17 ilçeye ait 94 köyün hububat alanlarından kışlamış ergin süneler toplanılarak tanı için laboratuvara getirilmiştir. Bunun için bölgedeki yaklaşık 2.9 milyon da hububat sahasından (Anonymous, 2001), iki yılda 1480 adet süne, her il için yaklaşık 2 bin da sahadan 1 süne olacak şekilde örneklenmiştir. Tanılar Lodos (1961), Brown ve Eralp (1962) ile Abbas (1990) dan yararlanılarak yapılmıştır. Kesin tanı için bireyler erkek ve dişi olarak ayrıldıktan sonra, diğer morfolojik karakterlerle beraber, asıl olarak erkeklerde aedeagus ve dişilerde genital plaka incelenmiştir. Erkeklerin genital organları çıkartılarak % 10 luk KOH içinde 1 saat bekletildikten sonra stereomikroskop altında incelenmiştir. Bulgular ve Tartışma Güney Marmara illeri hububat alanlarından toplanılan toplam 1480 adet süne, tanılandıktan sonra, bölgedeki yayılışlarını gösteren harita daha önceki literatürden de yararlanılarak elde edilen verilerle birlikte Şekil 2 de görülmektedir. Bölgede daha önce yapılan sürvey çalışması ile etiketli müze materyallerinin incelenmesi sonucu, E. maura türünün çalışmamıza paralel olarak tüm illerde (Lodos ve ark., 1978; Abbas, 1990) ve E. austriaca nın Bilecik, Bursa ve Sakarya illerinde saptandığı (Abbas, 1990) görülürken, araştırmacılar E. integriceps ile ilgili herhangi bir kayıt vermemişlerdir. Dolayısıyla E. austriaca türünün Kocaeli ve Yalova illeri ve E. hottentota ile E. integriceps in ise Güney Marmara Bölgesi için yeni kayıt niteliğinde olduğu görülmektedir. Lodos ve Önder (1983), E. integriceps i Trakya da ilk kez % 75 popülasyon oranına ulaştığında tehdit olarak öngörmüşler ve birkaç yıl aradan sonra 1987 yılında zararlı Trakya da mücadele yoğunluğuna ulaşmıştır. E. integriceps in diğer süne türlerine oranla daha zararlı olduğu, daha fazla üredikleri ve geniş alanlara yayıldıkları ve de zarar şiddetlerinin fazla oldukları bildirilmektedir (Lazarov ve ark. 1969; Popov ve ark. 1998).Türlerin illerde ve bölge genelinde bulunma oranları ise Şekil 3 te görülmektedir. Şekil incelendiğinde E. integriceps in % 71.9 ile baskın tür olduğu görülmektedir. Bu türü sırasıyla % 14.1 ile E. maura ve % 14.0 ile E. austriaca takip etmiştir. Bu iki tür tüm illerde de birbirine yakın değerlerde olmuşlardır. Her üç türe sürvey yapılan bütün illerde rastlanmıştır. E. integriceps Kocaeli, Bilecik, Bursa, Sakarya ve Yalova illerinde sırasıyla % 54.1, % 65.0, % 76.1, % 81.7 ve % 92.7 oranlarında saptanmıştır. E. maura ve E. austriaca için en düşük değerler Yalova da sırasıyla % 2.7 ve % 4.6 oranlarında belirlenmişken bu türler en yüksek değerlere sırasıyla % 23.7 ve % 22.2 oranlarında Kocaeli de ulaşmışlardır. Kuzey Ege de ilk olarak 1987 de Çanakkale de yaklaşık 10 bin da ve 1989 de Balıkesir de 32 bin da alan süneye karşı ilaçlanmıştır. Lodos ve Kavut (1991), E. integriceps i Kuzey Ege de Çanakkale ve Balıkesir illerinde saptamışlar ve bu türün Trakya dan geldiğini bildirmişlerdir. Güney Marmara da süneye karşı kimyasal mücadele 1993 ten itibaren Bursa dan başlamış, Bilecik hariç bölgenin diğer illerini de içine almıştır. Son yıllarda mücadele sahası daralmakla birlikte özellikle Bursa ilinde oldukça geniş alanları tehdit ettiği görülmektedir. Bölgede 15 yıldır devam eden mücadelede bugüne kadar ilaçlanan alan toplamı da olarak gerçekleşmiştir. Mücadele Bursa ilinde 45

4 yoğunlaşmış olup, bu ilde yıllık ortalama da ve toplam da alan ilaçlanmıştır. Bu rakam bölge genelinin % 81.5 ine karşılık gelmektedir (Çizelge 1 ve Şekil 1). Çalışma sonucu elde edilen sonuçlar ve mevcut mücadele, Lodos ve Önder (1983) in öngörülerini desteklemektedir. Bölgede yapılan incelemelerde süne için herhangi bir kışlak tespit edilememiş olup bölgedeki yükseltiler kışlak olma yönünden uygun görülmemektedir. Uludağ da ise süneye rastlanılamamıştır. Bölgenin Kuzey Ege (Özellikle Balıkesir Keltepe) ve Trakya daki kışlaklardan etkilendiği ve henüz bölgeye yerleşemediği düşünülmektedir. Buna paralel olarak arazideki süne yoğunluğunun bölgenin doğusuna gittikçe azaldığı gözlenmektedir. Sünenin ovaya gelişinden itibaren bölgenin genelde yağışlı olması zararlının beslenme, çiftleşme ve yumurtlaması üzerinde olumsuz etkide bulunarak mücadele edilmesi gereken alanların azalmasına neden olmaktadır. Çizelge 1. Güney Marmara İllerinde Süne Mücadelesi Yapılan Alan Büyüklükleri (da) YILLAR İ L L E R BURSA YALOVA KOCAELİ SAKARYA TOPLAM Toplam Ortalama ,53 389, , ,

5 BURSA SAKARYA YALOVA KOCAELİ İlaçlanan alan (da) Y ı l l a r Şekil 1. Güney Marmara İllerinde Süne Mücadelesi Yapılan Alanlar (da) Şekil 2. Süne Türlerinin Güney Marmara İlleri Hububat Alanlarındaki Yayılışı 47

6 %18,7 Bilecik %12,2 %0,1 Bursa %11, %15, %65,7 %76,0 %23,7 Kocaeli %8,2 %10,1 Sakarya %22,2 %54,1 %81,7 %2,7 %4,6 Yalova %14,1 %14,0 %0,07 E. integriceps E. maura E. austriaca E. hottentota %92,7 %71,9 Bölge Geneli Şekil 3. Güney Marmara İlleri Hububat Alanlarında Saptanan Süne Türleri Kaynaklar Abbas, H Türkiye deki Eurygaster Lap. (Heteroptera: Scutelleridae) Türleri Üzerinde Sistematik Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış). Ege Üni. Fen Bilimleri Enst. Bitki Koruma Anabilim Dalı, Bornova, İzmir, 95s. Altınayar, G Orta Anadolu Bölgesi Tahıl Tarlalarındaki Böcek Faunasının Saptanması Üzerinde Çalışmalar. Bitki Koruma Bülteni, 21 (2): Anonymous, Tarımsal Yapı ve Üretim İstatistikleri. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara. 48

7 Brown, E. S. and M. Eralp The Distribution of the Species of Eurygaster Lap. (Hemiptera, Scutelleridae) in Middle East Countries. Ann. Mag. Nat. Hist., 13 (5): Derin, A. ve H. Kavut Ege Bölgesindeki Süne çalışmaları. Süne Entegre Mücadele, 6-9 Ocak 1998, Ankara, Dörtbudak, Y Güneydoğu Anadolu da Eurygaster Türleri Tanınmaları, Yayılış Alanları ve Populasyon Yoğunlukları Üzerinde Araştırmalar. Zir. Müc. Zir. Kar. Gen. Md. Araşt. Eserleri Serisi, Yenigün Matbaası, 40s. Dörtbudak Y. ve N. Koyuncu Orta Anadolu da Süne (Eurygaster spp.) Türleri ve Yoğunlukları Üzerinde Ön Çalışmalar. Zir. Müc. Araşt. Yıllığı, 2-3. Kılıç, A. U., N. Adıgüzel, H. Kavut, N. Şimşek ve K. Melan Trakya Koşullarında Süne (Eurygaster integriceps Put., Eurygaster austriaca Schrk.) Mücadelesinde Kullanılan Bazı İlaçların Trakya Koşullarında Etkinliklerinin Araştırılması, Nihai Rapor, Zir. Müc. Araşt. Enst., Ankara, 7s. Koçak, E. ve N. Babaroğlu Orta Anadolu Bölgesi Kışlaklarındaki Eurygaster (Heteroptera: Scutelleridae) Türleri. Türk. entomol. derg., 29 (4): Koçak, E Süne Mücadelesinde Zamanlamanın Önemi. Türktarım, 168, Mart-Nisan, Lazarov, A., S. Grigorov, V. Popov, D. Abaciev, H. Kontev, H. Kaytazov, H. Gospodinov, H. Fitonov and D. Duçevski Bulgaristan da Buğdaygillerde Zarar Yapan Scutelleridae ve Pentatomidae (Hemiptera) Familyalarına Bağlı Türlerin Biyo-Ekolojisi ve Mücadelesi Üzerinde Çalışmalar. 144s. Çeviren: Musa Altay. Academy of Agricultural Sciences, Institute of Plant Protection, Kostonbrod-Bulgaria. Lodos, N Türkiye, Irak, İran ve Suriye de Süne (Eurygaster integriceps Put.) Problemi Üzerinde İncelemeler. E.Ü.Zir. Fak. Yay. No: 51, 115s. Lodos N., F. Önder, E. Pehlivan ve R. Atalay Ege ve Marmara Bölgesinin Zararlı Böcek Faunasının Tesbiti Üzerinde Çalışmalar. Zir. Müc. Zir. Kar. Gn. Md. Yay., Ankara, 301s. Lodos N. ve F. Önder Süne (Eurygaster integriceps Put.) nin Türkiye de Yayılışı Üzerinde Düşünceler. Bitki Koruma Bülteni, 23 (2): Lodos N Türkiye Entomolojisi II. Genel, Uygulamalı ve Faunistik. E.Ü.Zir. Fak. Yay. No:429, 580s. Lodos N. ve H. Kavut Süne (Eurygaster integriceps Put.-Heteroptera, Scutelleridae) nin Türkiye de Yayılışı ile İlgili Yeni Bilgiler. Türkiye Entomoloji Dergisi, 15 (2): Lodos N., F. Önder, E. Pehlivan, R. Atalay, E. Erkin, Y. Karsavuran, S. Tezcan and S. Aksoy Faunistic Studies on Pentatomoidea (Plataspidae, Acanthosomatidae, Cydnidae, Scutelleridae, Pentatomidae) of western Black Sea, Central Anatolia and Mediterranean Regions of Turkey. E.Ü. Basımevi, Bornova-İzmir, 75pp. Mohaghegh, J Life History and Reproductive Table of Eurygaster maura L. (Het.: Scutelleridae) in the Laboratory. 22. Proceedings of the Second International Conference on Sunn Pest, July 19-22, 2004, Aleppo-Syria. 49

8 Öncüer, C. ve M. Kıvan Tekirdağ ve Çevresinde Eurygaster (Heteroptera: Scutelleridae) Türleri, Tanımları, Yayılışları ve Bunlardan Eurygaster İntegriceps Put. İn Biyolojisi ve Doğal Düşmanları Üzerinde Araştırmalar. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 19 (4): Popov, C., K. Fabritius, D. Enica, E. Banita, I. Rosca, I. Sandru S. Peteanu and T. Sapunaru Preliminary Data on the Composition and Proportion of the Populations of Cereal Bug Egg Parasites in Romania. Probl. Protect. Plantelor, 8(3): Popov, C., A. Barbulescu, I. Vonica and I. Rosca New Approaches Regarding Integrated Sunn Pest (Eurygaster integriceps Put.) Management. Proceedings of International Symposium on Integrated Protection of Filed Crops, , Vrnjaka Banja, Yugoslavia, on 25th September Wagner, E Beitrag zur Heteropterenfauna Anatoliens. Z. Ang. Ent., 44 (1): Yüksel, M Güney ve Güneydoğu Anadolu da Süne Eurygaster integriceps Put. un Yayılışı, Biyolojisi, Ekoloji, Epidemiyolojisi ve Zararı üzerinde Araştırmalar. Zir. Müc. Zir. Kar. Gn. Md. Yay., No:46, Ankara, 255s. 50