1/ Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Yedinci Bölüm Plan Kararları ve Gerekçeleri BÖLÜM 7. PLAN KARARLARI VE GEREKÇELERİ

Transkript

1 BÖLÜM 7. PLAN KARARLARI VE GEREKÇELERİ 570

2 Bu bölümde, İstanbul için tanımlanan vizyon, amaç ve planlama ilkeleri doğrultusunda İstanbul için belirlenen stratejik konulara ilişkin amaç, hedef ve stratejiler göz önünde bulundurularak geliştirilen kararlara ilişkin açıklamalar yer almaktadır. İstanbul Metropoliten Alanı nın etki ve işlevsellik sınırlarının İl sınırlarını aşması nedeniyle bazı kararlar İl sınırı dışındaki alanlar da göz önünde bulundurularak ve bu alanları etkileyecek şekilde verilmiştir. İstanbul un ekonomik ve sosyal ilişkileri Marmara, Batı Karadeniz, Kuzey Ege ve Batı İç Anadolu ile bütünleştiği için başta sanayi ve liman olmak üzere bazı kararlar İl sınırlarının dışını da kapsamaktadır. Ancak, İl sınırı dışında plan yapma yetkisi olmadığı için 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın İl sınırları dışındaki kararları plan paftasında gösterilmeyip, sadece plan raporunun bu bölümünde bilgi olarak yer almaktadır. Bu kararların yasal işlerlik kazanabilmesi için çevre illere birlikte ortak kararların alınması gerekmektedir. İstanbul un kentsel gelişme eğilimi ile doğal ve yapay eşikleri göz önünde bulundurularak kapasite plan niteliğinde hazırlanan 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı; İstanbul un kapsamlı bir yapısal dönüşüm sürecinden geçmesini amaçlanmaktadır. Bu dönüşümü gerçekleştirmeye yönelik stratejiler ve kararlar sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda belirlenmiş ve bu dönüşüm aracılığıyla İstanbul un yaşam kalitesi yüksek küresel ölçekte güçlenmiş bir kent olması hedeflenmiştir. İstanbul Metropoliten Alanı nın bir sistem olarak daha iyi işleyen bir yapıya kavuşması için Plan kararları bölgesel yaklaşımlar doğrultusunda verilmiştir. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı yla alınan kararlar, Marmara Bölgesi ölçeğinde çok merkezli dengeli kalkınma bağlamında İstanbul un üstleneceği rol üzerine oluşturulan bir kurguyla belirlenmiştir. İstanbul un çevresel değerlerinin korunması ve çok merkezli yapısal dönüşümü, bölgesel bir bakış açısının ortaya konulması sonucunda gerçekleşebilecektir. İstanbul; orman alanları, su havzaları ve tarım alanlarının oluşturduğu kırılgan coğrafyada, Marmara sahili boyunca doğrusal bir yerleşme sistemine sahiptir. Bu kırılgan doğal yapının, İstanbul un varlığını sürdürebilmesi için kesinlikle korunması gerekmektedir. Bu kapsamda, çevresel, ekonomik ve toplumsal sürdürülebilirlik Plan kararlarının temelini oluşturmaktadır. 571

3 2007 yılı sonu itibariyle mevcut nüfusun 12.5 milyonu geçtiği İstanbul da plan çalışmasına temel oluşturmak üzere değişik yöntemlerle yapılan projeksiyonlarda 2023 yılı için İstanbul İli toplam nüfusu, mevcut dinamiklerin ve eğilimlerin devam etmesi durumunda milyon arasında olacağı hesaplanmıştır. Ancak sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde, doğal eşik analizi, nüfusa bağlı çalışma alanı ve konut alanı hesaplamalarının sonucunda, İstanbul un bu seviyede bir nüfusu kaldıramayacağı tespit edilmiştir. Bu doğrultuda, İstanbul un nüfusu 16 milyon olarak belirlenmiştir. Bu nüfus, İstanbul da doğal eşiklerin çok sınırlı olarak aşıldığı, yeterli seviyelerde ve nitelikte donatı alanı karşılayabilecek ve depremsellik açısından rasyonel yerleşme yoğunluklarının getirilebildiği bir plan senaryosunun sonucudur. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda belirlenen kent makroformu, sürdürülebilir kentsel gelişme doğrultusunda doğal eşiklerin ihlal edilmemesi ilkesinden hareketle oluşturulmuştur. Söz konusu makroformun belirlenmesinde MİA dan sıçramalı odaklarla doğu ve batı eksenlerinde doğrusal bir mekansal düzenlemeye ve büyümeye imkan verecek nitelikte olması yaklaşımı geçerli olmuştur. Makroformun belirlenmesindeki öncelikler; kuzeydeki ormanlara, su kaynaklarına ve Boğaz a karşı önemli bir tehdit oluşturan kuzeye eğilim gösteren kent gelişiminin sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde kontrol altına alınması, mevcut MİA üzerindeki baskının ve Boğaz geçişlerindeki trafik yükünün hafifletilmesi ve çok merkezli bir yapının oluşmasının sağlanmasıdır. Sürdürülebilirlik kapsamında, ormanlar, su toplama havzaları ve tarım alanlarının korunması 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın önceliklerindendir. Halen işgalle oluşmuş yerleşmelerin, su kaynaklarını kullanılamaz hale getirmesi, İstanbul un geleceğini tehdit etmektedir. Kapsamlı bir korumanın gerçekleşebilmesi için mekansal önlemler dışında idari yapılanmanın da yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Günümüzde küresel kentler, sanayi üretiminde yoğunlaşmayı bırakarak; bilgi ve teknoloji üretimine ağırlık vermekte ve bu kapsamda üst düzey hizmetler, finans ve bilişim sektörlerini geliştirmektedirler. İstanbul un da küresel platformda rekabet üstünlüğü sağlamak üzere kapsamlı bir dönüşüm gerçekleştirmesi, mevcut sektörel yapısının değişmesi hedeflenmektedir. Plan ile çalışan oranının 2023 e kadar %35 e uzun vadede ise %40 a çıkması; 2000 yılı itibariyle, %31 i sanayi, %59 u hizmet olan 572

4 istihdam yapısının, 2023 e kadar %70 hizmet, %25 sanayi ve %5 tarım olması; uzun vadede ise bu değerlerin sırasıyla %75, %20 ve %5 olması öngörülmektedir. Bu yaklaşım doğrultuda, arazi kullanımının hizmetler sektörünün etkin işleyişini sağlayacak çok merkezli bir yapı içinde şekillendirilmesi ve kentsel hizmetlerin, hizmet kalitesi ve mekansal standartlar yönüyle çağdaş standartlara ulaştırılması gerekmektedir. Yapısal dönüşümün gerçekleşmesine yönelik olarak öne çıkan diğer bir husus ise bilgiyi sınırlı biçimde transfer eden patent ve lisanslarla üretim yapan bir ekonomiden, bilgi üreten bir yapıya dönüşümün gerekliliğidir. Bunun için ülke ekonomisinin lokomotifi olan İstanbul da, bilgiyi üretecek ihtisas ve doktora düzeyinde üniversite mezunlarının yetiştirilmesine yönelik üniversitelere; bilginin uygulamaya dönüşmesi süreci için üniversite ve sanayi ile işbirliği içerisinde olacak teknoloji geliştirme parklarına ihtiyaç vardır. Bilgi üreten bir yapıya dönüşümü desteklemek üzere, bilgi teknolojilerini geliştiren ve kullanan üretim tiplerinin geleneksel üretimin yerini alması hedeflenmiştir. Bunun için, post-fordist olarak da adlandırılabilecek bu üretim yapısının tamamlayıcısı olan destek sistemlerinin geliştirilmesi; talebe anında cevap verebilen eş zamanlı üretim için bilişim lojistik, finansman, hukuk ve organizasyonel kapasite geliştirilmesi gibi sistemlerin ve unsurların yeni ekonomide yerlerini alması gerekmektedir. Bu doğrultuda, mevcut sanayi yapısının altyapısını, örgütlenme becerisini ve İstanbul un bölgelerarası konumundan gelen avantajları kullanan, buna ek olarak Ar-Ge desteğiyle teknoloji üreten ve yeni teknoloji kullanan, etkin bir lojistik sistemle bölgesel ve küresel pazara açılan bir sektörel yapının insan ve çevre sağlığını tehdit etmeyecek şekilde kurulması kararı alınmıştır. Bahsi geçen sektörlerin ve gelişmelerin yanında; bilgi, fikir ve tasarıma dayalı kültür endüstrileri nin de İstanbul un sektörel yapısında yerini alması hedeflenmiştir. Katma değer payları ve rekabetçilik nitelikleri yüksek olan bu sektörler küresel ekonominin yükselen değerleri arasındadır. Bilgi transferinin piyasanın işleyişini hızlandırıcı bir etken olmasından ötürü; iletişim sektörü, dijital, görsel, işitsel, grafik ve basılı biçimlerde sunulan üretimler yeni ekonomide paylarını arttırmaktadır. Bu sektörler kendi başlarına tüketime yönelik üretim ve hizmet sundukları gibi, üretim etkinliklerini destekleyen ürün ve hizmetlerle de ekonominin içinde yer almaktadır. 573

5 Yukarıda tariflenen sektörel yapının hizmetler yönünde gelişimine yönelik hedeflerin gerçekleştirilebilmesi, sanayi politikalarının bu hedefleri destekler nitelikte olmasına bağlıdır. Kent içinde kalan sanayi alanlarının desantralizasyonu, sanayinin bir çalışma alanı olarak kirleticilik boyutunun, çevresine çektiği nüfusun ve bu nüfusun yerleşmeyi seçtiği alanlar itibariyle İstanbul un sürdürülebilirliği açısından oluşturduğu tehdidin yanında, İstanbul un sektörel yapısının dönüşümü hedefi bağlamında da büyük önem teşkil etmektedir. Bu sebeple, taşınacak sanayi yapılarının boşalttığı alanların, İstanbul un yapısal dönüşümü sürecinde yeniden yapılanan sektörler ve iş alanlarının yer taleplerine cevap verebilmesi için bütünsel bir şekilde değerlendirilmesi öngörülmüştür. Bunun yanında, İstanbul dışına taşınacak sanayi birimlerinin yönetim merkezlerinin geçmişte olduğu gibi İstanbul da kalacağı kabul edilmektedir. Böylelikle İstanbul un bölgesinin ve ülkenin ekonomik yönetim merkezi olma özelliği devam edecektir. İstanbul için belirlenen vizyonla uyuşmayan sanayi sektörlerinin İstanbul dan desantralize edilmesi, aynı zamanda 1 sanayi işgücünün 10 nüfus çektiği gerçeğinden hareketle İstanbul un nüfus artışını kontrol etmeye yönelik nüfus politikalarını da desteklemektedir. Özetle, İstanbul un ekonomik dönüşümünde alana ve mekana ilişkin iki ana politika oluşturulmuştur. Bunlardan birincisi, merkezde sanayi alanlarının boşaltılmasıyla oluşacak alan kapasitesinin bilgi ekonomisi, kültür endüstrileri ve hizmetler sektörüne yönelik kullanılmasıdır. Bu kapasitenin yoğunlaştığı alanlar, MİA nın gelişme alanı olarak belirlenmiş ve İstanbul un yönetim merkezi fonksiyonlarının bu alanlardan yürütülmesi öngörülmüştür. Diğeri ise kentin iki ucunda Silivri ile Tuzla-Kurtköy de sınırlı da olsa bilgi ekonomisinin bileşenlerinin gelişebileceği çekim merkezleri ve gelişme alanlarının oluşturulmasıdır. Bu bölgelerde yer alacak başlıca kullanımlar; üniversiteler, teknoloji geliştirme alanları, fuar ve festival alanlarıdır. Plan ın önemli kararlarından bir diğeri de MİA ve çevresinin dönüşümüdür. Bu karar ile İstanbul un metropoller kademelenmesinde daha yukarılara çıkması ve küresel-bölgesel üst merkez kimliği kazanması hedefi doğrultusunda, MİA nın ve kentsel merkezlerin gelişme biçiminin belirlenmesi amaçlanmaktadır. İstanbul dünya kentleri arasında, mevcut kademelenme sisteminde alt kademe finans merkezi olarak tanımlanmakta olup; 574

6 Plan da alınan çok yönlü kararlar ile kademelenme sisteminde yükselmesinin koşulları sağlanmaktadır. MİA, nüfus çekme ve şehrin gelişimini yönlendirme özelliğiyle, alan büyüklüğüne oranla çok daha önemli ve etkili bir kent parçasıdır. Dolayısıyla, sürdürülebilirlik ilkesinin sağlanmasında MİA nın yöneliminin belirlenmesi önemli bir rol oynamaktadır. Mevcutta Tarihi Yarımada dan başlamak üzere, Büyükdere aksı boyunca Maslak a kadar uzanan ve üst düzey hizmetlerin yoğunlaşma eğilimi yüksek tek merkezli çekim noktası olarak gelişen MİA, kentin doğal alanlarını tehdit eden kuzey gelişiminin temelini oluşturduğu gibi, iki yaka arası kentsel trafiğin yoğunluğunu arttırmaktadır. MİA nın Maslak aksından kuzeye doğru ilerlemesi sürdürülebilirlik ilkesi ile ters düşmektedir. Bu çerçevede, MİA nın rahatlatılması, merkezi kentsel dokulardaki fonksiyonların yer seçim süreçlerinin yeniden tanımlanması ve Boğaz üzerinden köprü geçişlerinin azaltılması politikası benimsenmiş ve Maslak aksında daha fazla gelişmeye izin verilmemesi ve mevcut yüksek yoğunluklu yapısının rehabilite edilmesi kararı alınmıştır. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda, MİA gelişimi tarihi merkezden daha batıya, coğrafi ve yoğunluk merkezine doğru çekilmektedir. Bu karar orman ve havzaların korunması yönünde temel bir araç olduğu gibi, MİA nın rahatlatılması, Tarihi Yarımada ile Boğaziçi üzerindeki baskının azaltılması ve tarihi dokunun korunması hedefini de desteklemektedir. Plan ın yapısal dönüşüm hedefi doğrultusundaki ikinci önemli politikası ise tek merkezli yapıdan çok merkezli bir yapıya geçerek, nüfus-istihdam dengeleri adına kent merkezlerinin yeniden kademelendirilmesi ve alt bölgelerin belirlenmesi amacıyla, her iki yakada çekim merkezleri oluşturmaktır. Avrupa Yakası nda Silivri de, Anadolu Yakası nda ise Kartal ve Orhanlı da yeni çekim merkezleri tanımlanmıştır. Bölgede yaşaması öngörülen nüfusun İstanbul merkezi dokusu ile güçlü ve sürekli bir bağlantı kurmasını gerektirmeyecek ölçüde kendine yeterli şekilde planlan bu merkezler, İstanbul kentinin yapısal dönüşüm sürecinde itici güç oluşturacak bilgi ekonomisinin altyapısının yer alacağı alanlar olarak görev yapacaktır. Kentin gelişimi ve yapısal dönüşümünde gerekli olan bu alanların temininde doğal eşiklerden fedakarlık yapılıp yapılamayacağı konusu önem arz etmektedir. Plan da 575

7 sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda havza ve orman alanlarından fedakarlık yapılmamış; batıdaki çekim merkezinde ise TEM Otoyolu üst sınır kabul edilerek ve depremsellik kriterleri de göz önünde bulundurularak tarım toprakları ile meraların sınırlı kullanılması söz konusu olmuştur. Dolayısıyla, İstanbul un dönüşümüne yönelik bilgi ekonomilerine ve kent ölçeğindeki hizmetlere dair kullanımlar doğal eşiklerin el verdiği ölçüde, sınırlı alansal büyüklüklerle önerilmiştir. Çekim merkezleri; hızlı ve yüksek kapasiteli raylı sisteme dayalı ve toplu taşıma öncelikli ulaşım sistemleriyle, nüfusun alana yerleşimini kontrol edebilecektir. Doğuda güçlü merkezlerin önerilmesiyle de iki yaka arasındaki nüfus ve ekonomi dengesizliği hafifletilebilecektir. Makroformu belirleyen çok merkezli kentsel gelişme hedefi doğrultusunda MİA nın batıya yönlendirilmesi ve iki kanatta raylı sistemlere entegre olmuş çekim merkezleri ile kent içinde alt kademe merkezlerin oluşturulması yaklaşımları; temelde, nüfusun dengeli dağılımı ile sürdürülebilirlik ve kent içinde/havzalardaki sanayinin OSB ve Plan da belirtilen sanayi alanlarına desantralizasyonu gibi farklı sorunlara çözüm olanakları sunan bütüncül politikalardır. Çok merkezlilik hizmetlere sosyal ve mekansal olarak eşit erişimin sağlanmasına, konut işyeri ulaşımını da en aza indirerek sağlıklı yaşam çevrelerinin oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın önemli kararlarından birisi de İstanbul a sahip olduğu kimliği ile özdeşleşen dünya ölçeğinde kültür odaklı turizm kenti statüsü kazandırmaktır. İstanbul için belirlenen turizm vizyonu; kentin özgün doğal değerlerini koruyarak ve güçlendirerek, kitle turizmi yerine alternatif turizm türlerinde dünya pazarlarıyla rekabet ederken, kentlisiyle de bütünleşen bir turizmdir. Bu kapsamda merkez bölgelerde turizmin çeşitliliğini arttırarak, İstanbul un küresel düzlemde tanınırlığını ve cazibesini arttıracak etkinliklerin ve turizm faaliyetlerinin İstanbul a taşınmasını sağlayacak altyapıların oluşturulmasına yönelik kararlar alınmıştır. Turizm faaliyetlerini kentin geneline yayma stratejisi kapsamında ise özellikle İstanbul un kuzey ormanlarında ve kıyı alanlarında günübirlik turizm faaliyetleri, ekolojik turizm faaliyetleri ve alternatif turizm faaliyetleri için kararları alınmıştır. 576

8 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda, sürdürülebilirlik ilkesi ile uyumlu kentsel gelişmeye olanak sağlayan ulaşım kararları alınmıştır. Ulaşım sisteminin oluşturulmasında raylı sistemlere öncelik veren toplu taşımacılığın yaygınlaştırılması, deniz taşımacılığının etkinleştirilmesi, kent içi yolcu ve yük taşımacılığında karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolunun birbirlerini tamamladığı entegre bir sistem bütünlüğünün sağlanması ilkeleri ile hareket edilmiştir. Taşıtlardan önce insanların ekonomik, hızlı ve güvenli bir şekilde ulaşımına öncelik verilerek planlanan ulaşım sistemi; konut-işyeri mesafesinin en aza indirilmesi, kuzeydeki ormanlar ile su toplama havzalarının mutlak şekilde korunması yönünde arazi kullanım kararları ile desteklenmektedir. Önerilen çok merkezli gelişme ve bunu destekleyen ulaşım sistemi ile konut-işyeri mesafesinin ve yolculuk zamanının kısalması, çalışanların rekreasyon ve kişisel gelişim etkinliklerine daha çok vakit ayırmalarına, dolayısıyla daha doyurucu bir kentsel yaşantı sürerek daha verimli çalışmalarına olanak sağlayacaktır. Diğer sektörlerle birlikte ele alınması ve planlanması gereken, kentteki işleyişin verimliliğini doğrudan etkileyen bir başka konu da lojistik sektörüdür. Günümüzde Türkiye nin yıllık lojistik hareketlerinin yaklaşık %60 ı İstanbul da gerçekleşmektedir. Lojistik sektörünün sahip olduğu bu oran ve sektörün sanayi ile işlevsel ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda; İstanbul daki lojistik alanlarının ülkenin üretim, ulaştırma ve ihracatının işlerliğindeki rolü belirginlik kazanmaktadır. İstanbul da kent içi ulaşım sistemini olumsuz etkileyerek, iki yaka arasındaki köprü geçişlerini sürekli gündemde tutan yük taşımacılığındaki temel sorun, ağırlıklı olarak karayollarına bağımlı sistemlerin kullanılması ve lojistik odaklarının kent içinde kontrolsüz dağınık bir şekilde bulunmasıdır. Bu doğrultuda, Plan da İstanbul un ekonomik gelişimi açısından kentin ve metropoliten bölgenin beklentilerine hizmet edebilecek nitelikte bir lojistik merkezin geliştirilmesi yönünde kararlar alınmış; lojistik odaklar ile lojistik terminaller arasındaki ilişkinin iyi kurgulanmasına ve yük akışlarının karayollarından demir ve deniz yollarına kaydırılmasına öncelik verilmiştir. Böylelikle, raylı sistem, deniz ve karayolu sistemleriyle bütünleşerek şehir trafiğine girmeyi gerektirmeden, köprü geçişlerinde ve 577

9 merkezde baskı oluşturmadan, ürün depolaması ve dağıtımına olanak tanıması amaçlanmaktadır. Lojistik sektörü İstanbul un sektörel yapısının dönüşümünde önemli bir rol üstlenmek durumundadır. Çünkü, güçlü bir lojistik sistem, şehir içi ulaşım zamanının düşürülmesine dolayısıyla günümüzde önemi giderek artan üretim zamanının kısalmasını sağlamaktadır. İstanbul daki mevcut sanayi yapısında gerçekleştirilecek teknolojik yenilikler, lojistik sektörünün işlerliğine ve üretimle entegrasyon derecesine bağlı olarak küresel pazardaki rekabet üstünlüğünü daha da arttıracaktır. Ulaşım ile ilgili bir diğer konu da limanlardır. Haydarpaşa Limanı nın farklı bir kullanıma geçecek olması, bugün yük hareketlerinin ağırlıklı olarak yürütüldüğü Ambarlı Limanı nın ise mevcut olumsuzlukları ve gelişme kısıtları; İstanbul da, ilave bir liman yeri tespitinin gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca, liman alanıyla birlikte yer alması düşünülen lojistik hizmetlerin sunumu, denetimi ve kontrolü açısından öneri limanın İstanbul İl sınırları içerisinde kalması önem kazanmaktadır. Bu sebeple, önerilen limanın İl sınırları içinde Gümüşyaka da yer seçmesi ve 1/ ölçekli Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Çevre Düzeni Planı nda önerilen Tekirdağ- Marmara Ereğlisi arasındaki limanlarla da entegre olması önerilmektedir. İstanbul un işlevsel yapısının tanımlanan amaçlar doğrultusunda dönüştürülmesi için; bugünkü yapısıyla bile İl sınırlarını aşan günlük işlevsel bağlantıları bütünsel bir mekanizmayla ele almak, yönetimsel açıdan çıkabilecek sorunlara çözüm getirmek amacıyla idari sınırları yeniden düzenlemek gerekmektedir. Dolayısıyla, İstanbul un etki alanının değerlendirilerek batıda Çorlu, Çerkezköy ve Marmara Ereğlisi ile doğuda Gebze yi içine alan yeni bir idari alan tanımı yapılması gerekmektedir. Diğer yandan, İstanbul da çevresel sürdürülebilirlik ilkesinin hayata geçirilmesi için, mutlak korunması gereken su toplama havza alanlarının bütünsel bir biçimde ele alınarak, bir havza yönetim modeli oluşturulması ve havzaların içinde gerekli önlemlerin bir an önce alınması bir zorunluluktur. Kentsel çevre ve yaşam kalitesini belirleyecek unsurlardan biri de İstanbul un üzerindeki deprem tehdidini planlama çerçevesinde yönetme ve denetleme yöntemleridir. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı bu yaklaşımdan yola 578

10 çıkılarak hazırlanmış olup; meskun ve gelişme alanları için olası riskleri ortadan kaldırma, en aza indirme veya bunların risk oluşmasına engel olacak kararlar geliştirilmiştir. Küresel iklim değişikliği de Plan ın öncelikleri arasında yer almıştır. İstanbul da küresel ısınmanın potansiyel etkileri açısından risk grubu kentler arasında olup; küresel ısınmanın özellikle su kaynaklarının zayıflaması, orman yangınları, erozyon, tarımsal üretkenlikte değişiklikler, kuraklık ve bunlara bağlı ekolojik bozulmalar gibi öngörülen olumsuz yönlerinden etkilenmesi öngörülmektedir. Bu kapsamda, Plan da iklim değişikliğinin uzun dönemli etkileri dikkate alınarak, iklim değişikliğine adaptasyon ve zarar azaltma konularının mekansal planlarla ilişkisinin kurulması na yönelik araştırmaların yapılmasının gerekliliği vurgulanmış ve mevcutta küresel iklim değişikliğine karşı alınması gerekli önlemleri belirleyecek söz konusu bilimsel çalışmalar olmamakla birlikte; plan kararları gelecekte gerçekleşebilecek iklim değişikliğinin İstanbul da neden olabileceği olumsuz çevresel ve sosyo-ekonomik etkileri de göz önünde bulundurularak belirlenmiştir. Yukarıda özetlenen 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı na ilişkin detaylı açıklamalar çevresel sürdürülebilirlik açısından koruma alanları, kentsel ve kırsal yerleşim alanları, ticaret ve hizmet merkezleri, sanayi alanları, teknoloji geliştirme alanları, turizm alanları, büyük ve açık alan kullanımları ve işlevsel bağlantılar, Ambarlı Stratejik Bölgesi, maden alanları ve iklim değişikliği başlıkları altında aşağıda açıklanmıştır ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AÇISINDAN KORUMA ALANLARI İstanbul günümüzde; kuraklık, sel, kentsel ısınma, hava kirliliği, tarım ve orman alanlarının tahribatı, içme suyu eksikliği ve kirliliği gibi çok çeşitli çevre problemleriyle karşı karşıyadır. İstanbul a ilişkin vizyonda da belirtildiği üzere çevresel sürdürülebilirlik konusu, 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın temel bileşenini oluşturmaktadır. İstanbul un hassas doğal çevresinin korunması, bu değerlerin sürekliliği açısından olduğu kadar, yoğun nüfus baskısı ve kentsel gelişme etkisiyle büyüyen kentin yaşam kalitesinin korunması açısından da önem arz etmektedir. 579

11 İstanbul da gerek demografik ve ekonomik yapı ile mevcut mekansal gelişme eğilimleri, gerekse alana yönelik projeksiyonlar; İl in yaşam destek sistemlerinin geri dönüşü zor olacak şekilde bozulma sürecinde olduğunu göstermektedir. Yaşam destek sistemleri ve insan yaşamının kalitesi arasındaki ilişkinin İstanbul un kırılgan coğrafyasında daha da güçlü bir şekilde ortaya çıkması acil, çok yönlü ve bütüncül çözümleri gerektirdiği görülmektedir. İstanbul'da yaşam destek sistemleri olarak adlandırılabilecek ekolojik tabanlı doğal alanların başında her iki yakanın kuzeyini doğrusal bir şekilde kat eden orman alanları ile Tekirdağ il sınırından başlayıp çoğunlukla Silivri-Çatalca bölgesinde yoğunlaşan tarım toprakları gelmektedir. Diğer önemli doğal alanlar ise Terkos ve Kasatura arasındaki ekolojik-biyolojik çeşitlilik ve kıyı şeridi; Ağıldere ve Ağaçlı Kumulları; Gümüşdere (Kilyos) Kumulları; İstanbul Boğazı nın ön ve geri görünümünde yer alan endemik bitkiler; Büyükçekmece ve Küçükçekmece Gölleri; Hadımköy ve Kemerburgaz arasındaki mera ve fundalıklar; Anadolu Yakası tepelikleri; Sahilköy ve Şile arasında kalan kumul ve ekolojik değerler, Ömerli İçme Suyu barajı etrafındaki endemik bitki örtüleri ile havza alanlarını birbirine bağlayan ekolojik koridor ve kuşaklardır. Havanın temizlenmesi, toprağın korunması, yeraltı sularının beslenmesi, ekolojik döngünün sürdürülebilirliği ve ekonomik girdileri gibi pek çok fonksiyon üstlenen doğal alanların; kentteki yaşamı devam ettiren ve yaşam kalitesini yükseltilebilen vazgeçilmez unsurlar olduğu görülmektedir. Bu nedenle, doğal kaynakların istenen ve olması gereken kalitede varlığını sürdürmesi esastır ORMAN ALANLARI İstanbul İli nin yaklaşık %48 ini kapsayan orman alanları mutlak korunması gerekli doğal değerlerdir. Farklı iklim kuşakları içinde bulunan İstanbul, çok zengin bir floraya sahiptir. Bu florayı zenginleştiren ve gelişimini sağlayan önemli su kaynaklarının büyük bölümü de orman sınırları içinde yer almaktadır. Orman kadastrosu yapılmış alanlar, özel ormanlar, mevcutta yoğun orman bulunan, orman kadastrosu yapılmamış ancak mescere tipi haritasında orman vasfı bulunan alanlar, Plan da orman alanı olarak gösterilmiştir (Harita 7.1). Orman kadastrosu 580

12 netleşmeyen ve bu nedenle plan kapsamında gösterilmeyen alanlar, orman kadastrosuna alınması durumunda ilgili yasalar çerçevesinde yeniden değerlendirmeye alınacaktır. Harita 7.1. Plan da Orman Alanları Ormanların geliştirilmesi ve sınırlarının korunması Anayasa nın 169.maddesi ile güvence altına alınmış ve 6831 sayılı Orman Kanunu ile de gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Buna ilave olarak, 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda orman alanlarının korunması amacıyla geliştirilen kararlar aşağıdaki gibi özetlenebilir; Kadastral çalışmalarının tamamlanması, Muhafaza ormanı statüsünün kazandırılması, Ormana yönelik gelişme baskısının engellenmesi, Orman içi rekreasyon alanlarının düzenlenmesi, Orman alanlarında gerçekleştirilen madencilik faaliyetlerinin çevresel etkilerinin en az düzeye indirilmesi ve Orman vasfını kaybettiği için orman dışına çıkarılan alanları için çevresel sürdürülebilirlik ve alanların niteliğine göre uygun plan kararlarının geliştirilmesi 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı orman kadastrosu çalışmalarının ivedilikle tamamlanmasını öngörmektedir. Bu süreçte, sınır ihlallerinin giderilmesi ve tespit edilen bozuk ormanların biyolojik çeşitliliğe uygun olarak yeniden 581

13 ağaçlandırılması öngörülmüştür. Orman içi kadastral boşluklar ile orman içi tanımsız alanların da ağaçlandırılarak ormanla ekolojik açıdan bütünleştirilmeleri esastır. Öncelikle su havzasındakiler olmak üzere, İstanbul İli ndeki potansiyel ağaçlandırma alanlarının yörenin doğal türleri ile ağaçlandırılması Plan ın bir diğer kararıdır. Plan da ayrıca, İstanbul İli orman varlığını koruma ve sürdürmede daha etkili olacak olan muhafaza ormanı statüsünün tüm orman alanlarında geçerli olması öngörülmektedir. Bu doğrultuda, kısa ve orta vadede su toplama havzalarındaki ormanlar muhafaza ormanı statüsüne alınmalıdır. Uzun vadede ise İstanbul da bulunan tüm devlet ormanlarının muhafaza ormanı olması konusunda Çevre ve Orman Bakanlığı na gerekli girişimlerde bulunulmalıdır. Orman alanlarının sürdürülebilirlik çerçevesinde korunması amacıyla Plan da; MİA nın orman alanlarına yönelik gelişme eğilimlerinin engellenmesi ve orman köylerinde doğal gelişimin dışında gelişme konut alanı önerilmemesi kararı verilmiştir. Orman alanları, önemli bir rekreasyon kaynağıdır. Diğer kentlerle kıyaslandığında kentsel yeşil alan oranının oldukça düşük olduğu İstanbul da kent içinde yeterli aktif ve pasif yeşil alan oluşturulamaması nedeniyle, orman alanlarında uygun yerlerde rekreasyon ihtiyacını karşılayacak orman içi rekreasyon alanlarına gereksinim duyulmaktadır. Orman Kanunu nun 25.maddesi uyarınca, orman idaresi tarafından orman içi dinlenme tesisleri ihdas edilebilir. Kentte yaşam kalitesinin arttırılması hedefi doğrultusunda; eğim, bakı, iklim, bitki örtüsü, toprak, ulaşım ve manzara gibi unsurlar ve alanın taşıma kapasitesi dikkate alınarak yapılan çalışmalarla belirlenen/belirlenecek rekreasyon alanlarının en yakın zamanda yürürlüğe girmesi öngörülmektedir. Ancak, söz konusu alanların belirlenmesinde ekolojik denge zincirinin bir bütün olarak muhafazası için orman halkasının kopmaması ve her türlü ekosistemin korunması için ekonomi ve ekoloji dengesinde özenli davranılmalıdır. Özel orman alanları için yapılaşma koşulları, orman bütünlüğü ve doğal peyzaj nitelikleri korunacak şekilde alt ölçekli planlarda belirlenecektir. 582

14 Orman alanlarında gerçekleştirilen madencilik faaliyetleri, başta orman olmak üzere doğal değerleri tahrip etmektedir. Bu faaliyetlerin çevresel etkilerini en az düzeye indirebilmek için, organizasyon ve denetim sistemlerinin geliştirilmesi ve işletme süresini tamamlanan maden ocaklarının yeniden doğaya kazandırılması gerekmektedir. Ayrıca, orman içi taş ve maden ocak alanlarında kullanılan yıkama suları da kontrol altına alınması önem arz etmektedir. Çünkü, 21.yüzyılın su kıtlığının yaşanacağı kurak bir dönem olacağı düşünülerek, su havzaları için duyarlı davranmak hayati bir önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, aşağıdaki plan kararları geliştirilmiştir; Maden ruhsatlarının yeniden düzenlenmesi ve uygun işletme tekniklerinin kullanılması, İşletilen maden alanlarının ağaçlandırılma çalışmalarının Orman Teşkilatı ve yerel yönetimler tarafından denetime tabi tutulması Maden taşımacılığının ilçeler arası erişimi sağlayan yüksek kademeli yollarda yol açtığı trafik baskısının azaltılması, Orman alanlarında gerçekleştirilen ve işletilmesi sona eren maden alanlarının eski haline getirilmesi ve 5177 sayılı Maden Kanunu nun 7.maddesi uyarınca, maden işletme alanlarındaki faaliyetlerin bitmesinin ardından, ilgili idareler ve işletmeler tarafından, alanın yeniden doğaya kazandırılmasına yönelik tedbirlerin alınmasıdır. Çevre Düzeni Planı nda 6831 sayılı Orman Kanunu nun ilgili maddesi ile orman alanı sınırları dışına çıkarılan alanların -mevcut yasalar ve yeni yasal düzenlemeler doğrultusunda- öncelikle orman alanlarına geri kazandırılması amaçlanmıştır. Ölçek nedeniyle orman sınırları içinde veya dışında gösterimi yapılmayan orman dışına çıkarılan alanlarının ilgili yasalar ve plan kararları çerçevesinde alt ölçekli planlarda yasallaşan statülerin çerçevesinde değerlendirilmesi yapılacaktır. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda orman sınırları dışına çıkarılan alanları dört farklı şekilde değerlendirilmiştir: Kentin gelişimi içinde kalan ve çoğunluğu halihazırda yapılaşmış olan orman sınırları dışına çıkarılan yerleşimin bir parçası olarak değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda, su 583

15 toplama havzalarında kalan orman sınırları dışına çıkarılan alanlar için havza içi rehabilite edilecek alan, havza dışında kalan orman sınırları dışına çıkarılan alanlar için ise gelişimi ve yoğunluğu denetim altında tutulacak alan kararı verilmiştir. Orman içinde yer alan ve ekolojik bütünlük çerçevesinde değerlendirildiğinde bu bütünlüğe zedeleyecek gelişmelere neden olabilecek orman sınırları dışına çıkarılan alanlar için ağaçlandırılarak ormanla ekolojik olarak bütünleştirilmesi kararı getirilmiştir. Ağaçlandırma ve ıslah çalışmalarında yörenin doğal ağaç, ağaççık ve bitki türleri kullanılacaktır. Mutlak tarım toprağı olan orman sınırları dışına çıkarılan alanları için tarımsal niteliği korunacak alan kararı verilmiştir. Bunların dışındaki orman sınırları dışına çıkartılan alanlarının ise yerleşim alanlarının ormana olan baskısını azaltacak şekilde değerlendirilerek; tarım, fidanlık, günübirlik rekreasyon alanı ve ihtiyaç duyulan kamuya ait diğer sosyal ve teknik altyapı alanları olarak değerlendirilmesi; ya da bu alanlardan alt ölçekli planlarda belirlenecek yeterli alan büyüklüğüne sahip, yerleşmelerle ilişkisi olan ve erişilebilir konumda bulunanlarının koruma alanlarının veya afet riski taşıyan alanların rehabilite edilmesine/iyileştirilmesine yönelik kentsel çalışmalar için mevzuat doğrultusunda değerlendirilmesi öngörülmüştür. Orman içi kadastral boşluklar ile orman içi tanımsız alanlar da ağaçlandırılarak ormanla ekolojik açıdan bütünleştirilecektir. Son derece önemli bir biyolojik çeşitliliğe sahip İstanbul da yasal olarak koruma statüsüne sahip olan doğal alanlar çok sınırlıdır. Göknarlık Tabiatı Koruma Alanı (Beykoz), Sarıyer, Çatalca ve Gaziosmanpaşa İlçelerinde olmak üzere 3 adet yaban hayatı koruma ve geliştirme alanı ile Beykoz-Polonezköy ve Sarıyer-Türkmenbaşı Tabiat Parkları yasal statüye sahip koruma alanlarındandır. Tabiat Parkları barındırdıkları bitki örtüsü, yaban hayatı ve manzara bütünlüğü içinde, profesyonel ve bilimsel ziyaretçi yönetimi çerçevesinde, halkın dinlenme ve eğlence ihtiyacını karşılamak üzere ilgili kurumlarca projelendirilecektir. Orman Kanunu hükümlerine tabi olup bilimsel amaçlı kullanılan Belgrat Ormanları ile Atatürk Arboretumu da korunan alan statüsüyle işlevlerine devam edecektir. 584

16 TARIM VE MERA ALANLARI 1/ Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu İstanbul da tarım alanları Silivri, Çatalca, Büyükçekmece ve Şile ilçelerinde yoğunlaşmaktadır. İstanbul genelinde halen varlığını sürdüren kırsal yerleşmelerin temel ekonomik aktivitesi olan tarım sektörü, ekonomik fayda sağlamasından ziyade, İstanbul un kendine yeter bir kent olması açısından önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, İstanbul un sahip olduğu toprak kaynaklarının tarımsal amaç dışı kullanımının engellenmesi ve tarımsal örgütlenmenin organize edilmesi, sürdürülebilirlik açısından önem arz etmektedir. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda mutlak korunması gerekli tarım alanları ile tarımsal bütünlük açısından mutlak tarım arazilerindeki ürün deseninin devamlılığını sağlayan marjinal tarım alanları sürdürülebilir gelişme kapsamında tarımsal niteliği korunacak alan olarak gösterilmiştir. Bu alanlarda yapılacak tarımsal amaçlı yapılar; ilgili kurumların çalışma ve görüşleri doğrultusunda yapılacak olan tarımsal amaçlı arazi kullanım planlarına göre belirlenecektir. Arazinin topoğrafik yapısı, üzerindeki yapılaşmalar, mülkiyet deseni, onanlı imar planları, imar planı uygulamaları gibi doğal ve yapay sınırlayıcılar ile kentsel gelişme eğiliminin kontrol altına alınması göz önünde bulundurularak, ağırlıkla marjinal tarım toprakları olmak üzere bazı tarım toprakları için doğal ve kırsal karakteri korunacak alan kararı verilmiş ve bu alanlarda, tarımsal faaliyetler ile tarıma yönelik bağ-çiftlik evleri, hobi bahçeleri gibi kırsal nitelikli yapılaşmaların yer alması öngörülmüştür. İstanbul İli nin gıda gereksiniminin karşılanması ve tarımsal nüfusun yerinde istihdamının sağlanması için tarımsal amaçlı arazi kullanım planı hazırlanmalı ve bu plan dahilinde mümkün olduğunca ekonomik değeri yüksek olan ekolojik ve özel ürünlerin yetiştirildiği tarımsal aktiviteler teşvik edilmelidir. Bu doğrultuda, özellikle kısa ve orta vadede ekolojik tarım uygulama olanağı bulunmayan alanlarda; uygun tarım tekniklerinin kullanılmasıyla, kent ekolojisi çerçevesinde güvenilir gıda üretiminin payının arttırılması gerekmektedir. Monokültür tarım yerine polikültür tarımı yaygınlaştırarak, toprak erozyonunun önlenmesi ve buna bağlı olarak toprak verimliliğinin arttırılması mümkündür. Tarım alanlarının korunması ve üretim çeşitliliğinin artması, orman köylerindeki baltalık kesimin bitmesiyle ortaya çıkacak sosyo-ekonomik sorunların önlenmesi için de etkin bir araç olacaktır. 585

17 Tarım alanlarının verimliliğinin artmasının yanı sıra tarım turizmi (agro-turizm) potansiyelinden faydalanılabilmesi amacıyla gerekli tarımsal örgütlenme ve uygulamalara geçilmesi Plan ın bir diğer önceliğidir. İstanbul il bazında, hayvancılık sektörünün tarımsal üretim içerisindeki payı oldukça düşüktür. Hayvancılık sektörünün en önemli göstergesi olan mera alanları Marmara Bölgesi bütününde oransal olarak en az İstanbul da bulunmaktadır. Mera alanlarının kadastral çalışmalarının tamamlanarak kayıt altına alınması, korunması ve tahribata uğramış mera alanlarının ıslah edilerek kullanılması esastır. Yem girdisinin yerel kaynaklardan sağlanması için tarımsal ürün deseni içerisinde yem bitkilerinin yer alması sağlanmalıdır. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nda yer alan tarım ve mera alanları Harita 7.2 de görülebilir. Harita 7.2. Plan da Tarım ve Mera Alanları Harita 7.2 den de görüldüğü üzere tarımsal kullanıma önerilen alanlar Avrupa Yakası nda Silivri ile Çatalca arasındaki dalgalı araziler ile Büyükçekmece ve Sazlıdere nin kuzeyindeki tarım topraklarını içermektedir. Anadolu Yakası nda ise Şile ve Ağva da yoğunlaşmaktadır. Bu bölgelerde Tarım Bakanlığı tarafından yapılacak üretim planlamasında toprağın verimlilik ve pedogenetik özelliklerine bağlı olarak; üretim deseni, gübreleme teknolojileri ve uygulama programları geliştirilecektir. 586

18 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın tarım alanları ile ilgili bir diğer kararı da arazi toplulaştırmasıyla ilgilidir. Tarımsal kullanımı verimli olmayan, 5 dekardan az yüz ölçüme sahip parsellerin tarım dışı amaçla kullanılma riski daha fazladır. Bu sebeple, küçük yüzölçümlü parsellerin tarımsal üretime katılabilmesi için, öncelikli köyler belirlenerek ivedilikle arazi toplulaştırılması çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Ekolojik Tarım Ekolojik tarım; bitkisel, hayvansal ve su ürünleri ile kullanılacak girdilerin organik tarım yöntemine göre üretilmesi, işlenmesi, ambalajlanması, etiketlenmesi, depolanması, taşınması, pazarlanması, kontrol ve sertifikasyonunu kapsayan doğal üretim tekniklerini içermektedir. Ekolojik tarım faaliyetleri bölgesel özellikler göstermektedir. Bu alanlarda ekolojik işletim, envanter, eğitim, organizasyon, eşgüdüm, deneysel üretim ve pazarlama aşamalarının gerçekleşmesi gerekmektedir. Elde edilen ürünler; yöresinde ve ekolojik turizm alanlarında tüketilebileceği gibi, İstanbul bütününde organik tarım ürünlerine olan talebi karşılamaya yönelik olarak da değerlendirilecektir. Ekolojik tarım, özellikle içme suyu havzaları için birincil kırsal planlama modeli olarak belirlenmiştir. Buna göre, İstanbul da Büyükçekmece, Sazlıdere ve Terkos Havzası ndaki kırsal yerleşimlerin ortak paydaları, ekolojik üretim alanları açısından planlamaları yapılacak potansiyel olmalarıdır (Harita 7.3). Harita 7.3. İstanbul da Eko-Tarım Yapılması Öngörülen Bölgeler 587

19 Bu doğrultuda; yasal zorunluluk, ekosistemlerin sürekliliği, bio-çeşitliliği, sulama imkanları ile yıllık yağış-güneşlenme özellikleri ve çevre kirletici parametrelerden konumsal uzaklığı göz önünde tutularak bazı köylerde ekolojik tarım ve bu tarımın destekleyicisi olarak eko turizme yönelik dönüşüm hedeflenmektedir. Ekosistemlerin sürekliliği, biyoçeşitliliği, sulama imkanları ya da yıllık yağış, güneşlenme özellikleri ve çevre kirletici parametrelerden konumsal uzaklığı göz önünde tutulduğunda; Avrupa Yakası nda Büyükçekmece, Sazlıdere ve Terkos su toplama havzalarında kalan Ahmediye, Akören, Baklalı, Balaban, Bekirli, Belgrat, Boyalık, Celepköy, Çayırdere, Çilingir, Danamandıra, Dursunköy, Elbasan, Gökçeali, Gümüşpınar, Hacımaşlı, Hallaçlı, Hisarbeyli, İhsaniye, İnceğiz, İzzettin, Kabakça, Kalfaköy, Karaağaç, Karamandere, Kızılcaali, Kurfallı, Nakkaş, Örçünlü, Örencik, Sayalar, Sazlıbosna, Şamlar, Yassıören, Yazlık ve Yeşilbayır kırsal yerleşmelerindeki tarım toprakları ekolojik üretim alanları açısından planlamaları yapılacak birinci derecede ekolojik tarım potansiyeli olan alanlardır. Anadolu Yakası nda ise Şile ve Beykoz ilçelerine ait yerleşmelerden; Bahadır, Bıçkıdere, Bozhane, Cumhuriyet, Dereseki, Elmalı, Emirli, Esenceli, Göçbeyli, Göllü, Hüseyinli, İshaklı, Kervansaray, Kılıçlı, Koçulu, Kurtdoğmuş, Kurnaköy, Kömürlük, Mahmut Şevket Paşa, Oruçoğlu, Öğümce, Örnekköy, Paşamandıra, Polonezköy, Sırapınar, Ulupelit, Üvezli, Yeşilvadi kırsal yerleşim alanlarındaki tarım toprakları ekolojik üretim alanları açısından planlamaları yapılacak birinci derecede ekolojik tarım potansiyeli olan alanlardır. Plan ile ayrıca tıbbi ve aromatik bitki varlığı ile süs bitkileri (çiçekçilik) açısından önemli derecede potansiyele sahip olan; Avrupa Yakası nda Akpınar, Bahçeköy, Balaban, Büyükkılıçlı, Celepköy, Fatih, Gümüşpınar, Karamandere, Kızılcaali, Mithatpaşa (Kemerburgaz), Rumelikavağı, Seymen, Subaşı; Anadolu Yakası nda ise Akfırat, Alibahadır, Anadolukavağı, Avcıkoru, Dereseki, Emirli, Kurnaköy, Kurtdoğmuş, Mahmutşevketpaşa, Polonezköy, Poyraz, Sırapınar kırsal yerleşmeleri ile Aydos Tepesi nde bu türlerin doğadan toplayıcılığı, yetiştiriciliğinin yapılması, eko turizm potansiyelinin arttırılması teşvik edilecektir. Önerilen üretim modeli sürdürülebilir olduğundan uzun vadeleri kapsamaktadır. Bu alanlarda başlatılacak olan eko-tarım faaliyetleri, bölgelere eko-turizmi de beraberinde 588

20 getirebilecektir. Bu alanlardaki yapılaşmalara ancak marjinal tarım alanları üzerinde ve İl Tarım Müdürlüğü nün olumlu görüşüne bağlı olarak izin verilebilir. Terkos Su Toplam Havzası nın kuzeyinde, göl çevresinde yasa dışı çeltik tarımı yapılmaktadır. Yaklaşık ha civarındaki alanda gölden su çeken üreticiler, yoğun biçimde tarım ilacı ve sentetik gübre kullanmaktadır. Tavaların boşaltılması ile kirlenen su ise göle ulaşmakta ve gölde yosunlaşmaya neden olmaktadır. Bahsedilen bu olumsuz durumun önlenmesi için bu alanların kısa vadede ekolojik üretime yönlendirilmesi öngörülmüştür. Silivri-Selimpaşa da bu dönüşüme teknolojik, organizasyonel ve eğitimsel katkı sağlamak amacıyla tarımsal üretim teknolojilerini geliştirme parkı (Bkz ) önerilmiştir. Kentsel Tarım ve Sera Alanları Yerel kalkınmada başarılı bir araç olarak kullanılan ve İstanbul da da geçmişten beri gerçekleştirilen kentsel tarım uygulamalarının desteklenmesi, alt ölçekli planlarda yeni kentsel tarım olanaklarının geliştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması Plan ın tarım konusundaki önceliklerindendir. İstanbul ve çevresindeki sera üretimi son yıllarda kısmen artmış olmasına rağmen halen istenilen düzeyde değildir. Sera alanları Avrupa Yakası nda Silivri ve Çatalca da, Anadolu Yakasında ise Beykoz, Pendik ve Ümraniye de ağırlıklı olarak yer almaktadır. Yapılan çalışmalarda yönelim ve hakim kuzey-doğu rüzgarlarına kapalı alanların olduğu Şile, Ağva, Değirmenköy ve civarının da seracılık kapsamda değerlendirilecek önemli alanlar olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla, sera alanlarının da kent tarımı olgusu içinde yer alması gerekmektedir YAPI YASAĞI YA DA SINIRLAMA GETİRİLEN DİĞER ALANLAR Yapı yasağı ya da sınırlama getirilen diğer alanlar kapsamındaki plan kararları; Su Toplama Havza Alanları, Yeraltı Suyu Rezerv Alanları, Jeolojik Açıdan Yerleşime Sakıncalı Alanlar, Doğal Afetler Açısından Sakınım Gerektiren Alanlar, Çevresel Sürdürülebilirlik Açısından Kritik Öneme Sahip Alanlar, Kıyı Alanları, Sit ve Koruma Alanları, Boğaziçi Alanı, Doğal Karakteri Korunacak Alanlar ve Kent Görünümü (Siluet) konu başlıkları ile açıklanmıştır. 589

21 Su Toplama Havza Alanları 1/ Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu Su toplama havzaları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde ihtiyaç duyulan içme ve kullanma sularının temin edildiği ve edileceği yüzey/yeraltı suyu kaynakları ile doğal su toplama alanlarıdır. İstanbul un yaklaşık %46 sı su toplama havzaları içinde yer almaktadır. Yerküre iklimi, fosil yakıtların yanması, arazi kullanımı değişikliği ve ormansızlaştırma, sanayi süreçleri gibi insan etkinlikleriyle atmosfere salınan sera gazlarının doğal sera etkisini kuvvetlendirmesi sonucunda ısınmaktadır. Farklı sera gazı emisyon (salım) senaryolarına dayanan iklim modelleri, gelecek yüzyıl için önemli iklim değişikliklerinin olacağını; küresel ortalama yüzey sıcaklığının döneminde C arasında yükseleceğini öngörmektedir. Türkiye iklim değişikliğinin olumsuz ya da tehlikeli etkileri açısından risk gurubu ülkeler arasındadır. Başta kuraklık olmak üzere bu riskler son dönemde İstanbul da da ciddi bir şekilde kendini göstermektedir. Bu doğrultuda, içme suyu ihtiyacının giderilmesinin sürekli hale getirilmesi ve gelecek nesillere güvenli bir biçimde taşınması, 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı nın en önemli hedeflerinden birisidir. Mevcutta yoğun konut ve sanayi yapılaşmasına maruz kalan havzaların rehabilite edilmesi İstanbul un en öncelikli konularındandır. Plan ın su havzaları için getirdiği kararlar üç başlık altında toplanabilir. Bunlar; Havza Yönetim Modeli Önerisi Havza Koruma Kuşakları Yaklaşımı Önerisi Havza Kullanım Kararları Havza Yönetim Modeli Önerisi Genel bir ilke olarak, mevcut ve gelecekteki nüfusun yaşayabilmesi için İstanbul İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının tamamının korunması gerekmektedir. Bu doğrultuda, Plan da bütün havzalara aynı hassasiyetle yaklaşılmıştır. Bugüne kadar yaşanan deneyimler neticesinde, kentsel gelişme baskısına maruz kalmış su toplama havza alanlarının yeterince korunamadığı görülmüştür. Konuya ilişkin yapılan bilimsel çalışmalar ve Dünya daki örnekler; havzalarda korumanın 590

22 sağlanabilmesi için havza yönetimi konusunda tam ve tek yetkili bir kurumun oluşturulması ve kaynakların bütüncül olarak planlaması gerektiğini göstermektedir. Bu doğrultuda Plan da Havza Yönetim Modeli nin oluşturulması öngörülmüştür. Buna göre; yapılaşmış veya doğal niteliğini kaybetmemiş havzalar gibi farklı nitelikteki havzalar belirlenmeli ve koruma öncelikleri saptanmalıdır. Yürütülmekte olan çalışmalar sonucunda, farklı sorunları olan havzalar için belirlenecek özel stratejiler doğrultusunda imar planları yapılmalı ve plan uygulama araçları tanımlanmalıdır. 1/ ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı, su toplama havzaları için ana ilke ve arazi kullanım kararlarının Havza Yönetim Modeli dahilinde gerçekleşmesine ilişkin bir çerçeve ortaya koymaktadır. Araştırma, planlama ve denetleme yetkilerinin tek bir kuruluşta toplanmasını öngören model kapsamında yapılması gereken çalışmalar aşağıdaki gibi sıralanabilir; Araştırma/Tespit: Havzanın taşıma kapasitesi için gerekli bilimsel çalışmaların yapılarak, havza koruması için gerekli eşikler belirlenmelidir. Daha detaylı ve hassas eşik çalışmalarının yapılması, Havza Yönetim Modeli için önem taşımaktadır. Eğitim/Duyarlılık Oluşturulması: Havza Yönetim Modeli nin su kaynaklarının korunmasına yönelik etkili bir yönetim modeli olduğu konusunda kamu ve özel sektör ile toplum bilincinin geliştirilmesine yönelik halkla ilişkiler çalışmalarının planlı bir yaklaşımla gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, havza alanındaki yerleşmelerde su kullanımı konusunda bilinçlendirme ve bilgilendirme ile havzalardaki nüfusun eğitim düzeyinin arttırılması çalışmalarının koordine bir şekilde gerçekleştirilmesi, Havza Yönetim Modeli için Eğitim/Duyarlılık Oluşturulması aşaması kapsamında yer almaktadır. Tahliye: Havza Yönetim Modeli nin tahliye aşamasında; havza içindeki su kalitesi açısından zararlı sanayi tesisleri gibi kullanımların kaldırılması, yapılaşmış alandaki yoğunluğun düşürülmesi ve boşaltılan nüfusun yeni gelişme alanlarına yerleştirilmesi yer almaktadır. Altyapı: Havza Yönetim Modeli nin altyapı aşamasında, su toplamaya ve su kalitesini yükseltmeye yönelik altyapı yatırımlarının yapılması önem taşımaktadır. Havza içlerinde gerekli yerlerde arazi ve iklimin karakterine göre, peyzaj planlarının 591

23 hazırlanması ve ekolojik sürdürülebilirliğin sağlanması için gerekli bakımın yapılması da altyapı bileşenleri arasında yer almaktadır. Denetleme: Havza Yönetim Modeli nin etkin bir şekilde uygulamaya sokulması için çeşitli boyutlarda denetim süreçlerinin gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlardan ilki havza içindeki yapılaşmış alanlardaki nüfus artışının önlenmesi ve bu alanlarda yeni yapılaşmalara izin verilmemesi şeklindedir. Bir diğer denetim boyutu da su kalitesinin belirli periyotlarla kontrol edilerek, gerektiği takdirde yeni planlama ve proje çalışmalarının uygulamaya sokulmasıdır. Havza içinde zorunlu tarımsal model olan ekolojik tarım faaliyetlerin denetlenmesi de Havza Yönetim Modeli nin işlevleri arasındadır. İstimlak ve Telafi: Arazisi mutlak koruma alanlarında kalan çiftçilerin mülklerinin doğrudan bedeli ödenerek satın alınması veya tarımsal faaliyetlere getirilen kısıtlamalardan dolayı ürün kaybı olan çiftçilerin karşılaştıkları zararın telafi edilmesi için politikalar geliştirilmelidir. Kurumsal Yapı: Havza Yönetim Modeli nin hayata geçmesinde su kaynaklarının sürekliliğini ve ekolojik değerlerinin korunmasını sağlamaya yönelik ortak idari platform oluşturulmalıdır. Bu platform; İstanbul Valiliği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, ilgili bakanlık temsilcilikleri ile havza sınırları içerisindeki belediyelerin ortak hareket edeceği bir oluşum olmalıdır. Havza Koruma Kuşakları Yaklaşımı Önerisi İSKİ tarafından belirlenmiş olan havza koruma kuşaklarıyla; su kalitesinin, havza ekolojisinin ve doğal yaşamın korunması, erozyon ve sedimantasyon problemlerinin giderilmesi ve su toplama havzaları içinde tampon bölgeler oluşturularak kullanım ve yapılaşma koşullarını sınırlandırılması hedeflenmektedir. Havza alanlarının koruma kuşaklarının belirlenmesinde; sabit ve değişken mesafeli koruma kuşakları olmak üzere iki adet yöntem bulunmaktadır. Kamuya kabul ettirilebilmesi ve uygulama aşamasında kolaylık sağlaması, yaygın bir yöntem olması, imar uygulamalarında hesaplanabilirlik ve uygulanabilirlilik açısından 592

24 da kolaylık sağlaması gibi nedenlerle bugüne kadar İSKİ tarafından sabit mesafeli koruma kuşakları yöntemi kullanılmıştır. Diğer yandan; sabit mesafeli koruma kuşakları, bulunulan ortama göre daha güvenlikli bir yaklaşımla kaynağı korumayı amaçlarken; bu yaklaşımda koruma kuşaklarına ayrılan alanlar olması gerekenden fazla tutulduğunda, ekonomik kayıplara yol açabilmektedir. Kısa tutulduğunda ise kaynağı koruma hedefinden uzaklaşılmaktadır. İSKİ tarafından halen uygulanmakta olan sabit mesafeli göl koruma kuşaklarının amaca yönelik ve güvenilir sonuçlar doğurması, kısa vadede yönetmelikteki göl koruma kuşaklarının bilinen sınırlar içinde tutulmasını zorunlu kılmaktadır. Fakat uzun dönemde topografya analizi, jeolojik yapı analizi gibi çalışmaların yapılması ve daha bilimsel olan değişken mesafeli koruma kuşakları yöntemine göre koruma kuşaklarının belirlenmesi gereklidir. Havza Kullanım Kararları Su toplama havzalarının metrelik kuşağında (mutlak ve kısa) kalan alanlar ile havzaları besleyen derelerin koruma kuşaklarını kapsayan alanlarda yapılaşma olmaması yaklaşımı doğrultusunda Plan da, su toplama havzalarının mutlak ve kısa mesafe kuşakları havza içi yapı yasaklı alanlar olarak gösterilmiş, ölçek itibariyle gösterilemeyen dere koruma mesafelerinin gösterimi ise alt ölçekli planlara bırakılmıştır. Bu alanlarda her türlü yapılaşma yasak olup, ekolojik yapıyı ve su kalitesini tehdit eden kullanımlara izin verilmemektedir. Havza sınırları içerisindeki baraj, göl ve dere mutlak koruma alanları, kısa mesafeli koruma alanları, orman alanları, tarım alanları, askeri alanlar gibi doğal ve yapay eşikler dışında kalan ve ağırlıklı olarak üzerinde yapılaşmanın bulunduğu yerleşilebilir alanlar havza içi rehabilite edilecek alan olarak tanımlanmıştır. Bu alanlarda, sanayi ve lojistik faaliyetlerinin yer alamaması; havza içerisinde yer alan sanayilerin İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik gereği kirletici özelliği yüksek olanlardan başlayarak belli bir program ve etaplama dahilinde havza dışındaki planlı sanayi alanlarına taşınması öngörülmüştür. Havza içindeki tarım ve orman alanları korunmuştur. Bu doğrultuda marjinal tarım topraklarının büyük bir kısmı da tarımsal niteliği korunacak alanlara dahil edilmiştir. 593