LİMAN VERİMLİLİK VE ETKİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİNİN ANALİZİ

Transkript

1 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu LİMAN VERİMLİLİK VE ETKİNLİK ÖLÇME YÖNTEMLERİNİN ANALİZİ Araş. Gör. Volkan ÇAĞLAR, Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi, vcaglar@deu.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Ersel Zafer ORAL, Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi, ersel.oral@turkishseas.com ÖZET Bu çalışmanın amacı, verimlilik ve etkinlik kavramlarının kapsamlarını incelemek, ulusal ve uluslararası çalışmalarda yer alan liman verimlilik ve etkinlik ölçme yöntemlerinin karşılaştırmalı analizini yapmaktır. Verimlilik ve etkinlik analizinde kullanılan yöntemler kronolojik bir literatür taramasına tabi tutularak son 20 yıla ait çalışmalar kapsamları ile birlikte incelenmiştir. SUMMARY The aim of this study is to make a comperative analysis of the seaport productivity and efficiency calculation methods found in national and international literature after understanding overall scope of productivity and efficiency. Throughout this study, 20 years of port productivity and efficiency literature have been investigated. ANAHTAR KELİMELER: Liman Verimliliği ve Etkinliği, Liman Verimlilik ile Etkinlik Farkı, Veri Zarflama Analizi, Malmquist Toplam Verimlilik Faktör Indeksi,. 1. GİRİŞ Dünya ekonomisinde, 1970 lerden itibaren küreselleşmenin etkisiyle önemli değişiklikler gözlenmeye başlanmıştır. Küreselleşme ile beraber ülkeler ve hatta kıtalararası ticari faaliyetler artmış, bu durum da dünya üzerindeki yüklerin dolaşımının artmasına sebep olmuştur. Yüklerin dünya üzerinde sınırsız hareketi daha önce birbirine rakip olmayan farklı coğrafyadaki ülkeleri dolayısı ile limanları birbirlerine rakip konuma getirmiştir. Bölgeler ve limanlar arası rekabetin yoğunlaştığı günümüzde rekabet avantajı sağlamanın ilk şartı kaynakların etkin ve verimli kullanılmasıdır. Bu nedenle tüm limanlar mevcut imkanları

2 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu maksimum faydaya dönüştürebilmek amacı ile etkinlik ve verimliliklerini arttırmaya yönelmişlerdir. Günümüzde Liman yatırımları pahalı ve uzun süren geri dönüşü uzun riskli yatırımlardır. Mevcut limanlar fiziksel özelliklerini büyüterek (yeni rıhtım, geri saha gb.) kapasitelerini arttırmak yerine mevcut kaynaklarını daha etkin ve verimli kullanmanın yollarını aramaktadır. Liman bir bütün olarak ele alındığında etkinlik ve verimlilik organizasyonel yapıdan, liman altyapısına, ekipmandan yük trafiğine kadar çok sayıda parametreler tarafından kontrol edilmektedir ve etkinlik ve verimlilik çalışmaları diğer bir çok sektöre göre daha zor ve karmaşıktır. Zira liman bir ürün değil hizmet üreten bir yapıya sahiptir. Liman ve terminallerin verimlilik ve etkinlik analizleri, endüstrinin sağlığı açısından büyük önem arz ederken, sürdürülebilirlikte ve rekabette önemli rol oynamaktadır. Yapılan analizler sadece liman işletmecileri için ekipmanların verimli kullanılmasında değil aynı zamanda bölgesel veya ulusal liman planlamasında önemli sonuçlar doğurabilmektedir. 2. YÖNTEM Limanların etkinliğinin ve verimliliğinin ölçülmesine yönelik bu güne kadar gerçekleştirilen çalışmaların, geliştirilen yöntemlerin derlendiği bu çalışmada ulusal ve uluslararası literatür kronolojik olarak incelenmiştir VERİMLİLİK İLE ETKİNLİK ARASINDAKİ FARK İngilizce karşılığı productivity ve efficiency olan ve genellikle birbiriyle eş anlamlıymış gibi algılanan verimlilik ve etkinlik kavramları, teorik ve ampririk çalışmalarda konunun daha net belirlenip, çüzümler üretilebilmesi için ayrıştırılmaktadır. Verimlilik daha çok işletme boyutlu bir konu iken, etkinlik ise iktisat biliminin ilgi gösterdiği bir konudur. İktisadi olarak sahip olunan kaynaklar ve mevcut üretim teknikleri; insanların arzu ettikleri mal ve hizmetleri veya sınırsız ihtiyaçlarını karşılayabilecek boyutta değildir. lı mal ve hizmet üretim imkanı, tatmin edilemeyen ihtiyaçlar bir mutsuzluk evreni oluşturmaktadır. İktisatta kıtlık olarak tanımlanan böyle bir sorun, mevcut kaynakların daha ekonomik kullanılmasını zorunlu hale getirmektedir. İktisat biliminin temel sorunu olarak ele alınan bu konu, iktisatçılar tarafından kıtlıktan kurtulma ve ekonomik başarı kriteri olarak yıllardır ele alınmakta ve etkinlik olarak ifade edilmektedir. (Bakırcı 2006) Verimlilik ise basit bir ifade ile, çıktı / girdi oranı olarak ifade edilebilmektedir. Verimlilik, üretim teknolojisindeki, üretim sürecinin etkinliğindeki ve üretimin gerçekleştiği çevredeki değişimlerden etkilenmektedir. Verimlilik ve etkinlik çoğu zaman eş anlamlı olarak kullanılmasına rağmen; verimliliğin bir bütün halinde kaynak etkinliğini ölçtüğünü, etkinliğin ise, her bir üretim kaynağı başına elde edilen çıktı olarak değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır (Kök ve Deliktaş 2003: 56). Etkinlikle verimlilik arasında oluşum süresi açısından da farklılık vardır. Etkinlik daha çok kısa dönemli bir olgu iken, verimlilik uzun dönemli bir olgudur. Mesela, bir endüstrinin bütün faktörleri optimal kullanabilme imkanına sahip olarak daha verimli hale gelmesi kısa dönemli bir gelişme iken, kaynak israfının dengelenmesiyle etkinliği artıracak oluşumlar setinin verimliliğe dönüşmesi uzun dönemli bir değişmedir VERİMLİLİK ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Verimlilik ölçüm, firma performansının engel ve darboğazlarının belirlenip, uygun teşhislerin ve gerekçelerin üretilmesine ve gerekli mekanizmanın kurulmasına yardımcı olur. Bir ekonomideki verimlilik ölçüm ve analizlerinin başarısı, makro ve mikro boyutuyla önemli değişmelerin ve gelişmelerin kaynağının, ekonomik performansın, ekonomik ve sosyal politikaların niteliğinin belirlenmesine yardımcı olur. Bu tür politikalar, dış ticarette ülkenin mutlak veya mukayeseli üstünlüğünün belirlenmesini kolaylaştırarak uluslar arası rekabet

3 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu pozisyonunu belirler. Çalışma şartlarının iyileşmesi ve ücretlerin yükselmesiyle yaşam standartları yükselir. Verimlilik ölçümü, gelişme potansiyelinin nerede olduğunun belirlenmesini sağlar ve çabaların hangi ölçüde başarılı olduğunu ortaya koyar. Verimlilik analiziyle ilgili literatüre bakıldığında geleneksel yaklaşımlar ve yeni yaklaşımlar şeklinde bir ayrım göze çarpmaktadır. Yeni yaklaşımlar daha çok etkinlik ağırlıklı yaklaşımlar iken; geleneksel yaklaşımlar üretim fonksiyonlarına ve oransal hesaplamalara dayanmaktadır. Bu hesaplamalarda girdi ve çıktı arasındaki oransal ilişkiden hareketle verimlilik değerleri elde edilmektedir. Verimlilik ölçümü toplam faktör verimliliği esas alınarak sınıflandırılacak olursa; mali yaklaşımlar ve mali olmayan yaklaşımlar olarak ikili bir ayrıma tabi tutulabilir Verimlilik Ölçümüne Mali Yaklaşımlar Toplam Faktör Verimliliğini mali esaslara göre değerlendiren incelemelerde, firmaların mali verilerinden yararlanmak verimlilik ölçüm yöntemlerinden biridir yılında Grifell, Tatje ve Lowell, işletme ve ekonomi yaklaşımı olmak üzere iki mali yaklaşım önermişlerdir. İşletme yaklaşımında firmaların karlarındaki değişim oranları incelenmektedir. Bu yaklaşımda kullanılan indeksler üretim teknolojisi ile ilgili son derece kısıtlayıcı varsayımlara dayanır. Limanların karları ve mali durumları açıkça ilan edilmediği için çalışmacılar tarafından mali yaklaşımlara liman verimliliği ölçümlerinde, mali olmayan yaklaşımlar kadar sık rastlanmamaktadır Verimlilik Ölçümüne Mali Olmayan Yaklaşımlar Mali olmayan analizlerde bir sınır yaklaşımının uygulanıp uygulanmadığı ve parametrik bir teknik kullanılıp kullanılmadığına göre hareket edilir ve sınır yaklaşımlar ve sınır olmayan yaklaşımlar olarak iki gruba ayrıştırılır. Bu yaklaşımda kullanılan parametrik modeller ekonometrik üretim modelleri, parametrik olmayan modeller de deterministik modeller olarak da bilinir Verimlilik Ölçümünde Yaklaşımlar Verimlilik ölçümünde, etkinsizliğe açık olarak izin veren iki ayrı sınır yaklaşımı bulunmaktadır. Bunlar; parametrik olan ve parametrik olmayan sınır yaklaşımlarıdır. Parametrik Olmayan Bu yöntem ağırlıklı olarak Malmquist tipi TFV indeksine dayanmaktadır. Parametrik olmayan programlama tekniklerine dayanan bu yaklaşımda, firma için iki dönem arasındaki TFV değişimini ölçmede uzaklık fonksiyonları kullanılmış, bunun için de doğrusal programlama hesapları yapılmıştır. (Grosskopf 1993: ). Malmquist toplam faktör verimliliği indeksi, iki gözlemin toplam faktör verimliliğindeki değişmeyi ortak bir teknolojiye olan uzaklıkların oranı olarak ölçer. Kısaca t dönemi ile t+1 dönemi arasındaki teknolojik değişimin verimliliğe olan etkisini ölçmektedir. Parametrik Yaklaşımları TFV ölçümünde kullanılan Malmquist indekslerini hesaplamak için gerekli uzaklık fonksiyonu ölçüleri parametrik yaklaşımlarla da elde edilebilir. üretim fonksiyonlarının tahmini ve üretim etkinliğinin ölçümü için kullanılan bu ekonometrik yöntem stokastik sınır üretim fonksiyonu tekniği olarak da bilinir. Bu yaklaşım panel datalarla en iyi verimlilik ölçüm yaklaşımıdır. Özellikle özel bir firma veya özel bir döneme ait verimliliği etkileyen unsurları belirlemede en elverişli yaklaşımlardan birisidir (Grosskopf 1993: 189), 2.3. ETKİNLİK ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Temelde parametrik olan ve parametrik olmayan diye ikiye ayrılan etkinlik ölçüm yöntemleri şu şekilde sınıflandırılabilir: Parametrik Yöntemler a.

4 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu b. Serbest Dağılım c. Yoğun (Kalın) B) Parametrik Olmayan Yöntemler a. Veri Zarflama Analizi b. Serbest Düzenleme Zarf Analizi Parametrik yöntemler arasında bulunan (SFA), ekonometrik yaklaşım olarak da bilinmekte ve liman etkinliği ölçümlerinde sık sık kullanılmaktadır. Maliyet, kar ve üretim sınırı için fonksiyonel bir form belirler. Bu teknikte herhangi bir gözlemin en iyi durumdan sapmasının ne kadarının rassal hata, ne kadarının da etkinsiz gözlem olduğunu belirlenmeden modelin sonuçlarının güvenilir olmayacağı bilinir. (Berger and Humphrey 1997). Bu yönteme yönelik olarak etkinsiz gözlemlerin ve rassal hataların dağılım varsayımlarına ilişkin çeşitli eleştiriler bulunmaktadır. Parametrik olmayan yöntemlerden biri, Veri Zarflama Analizi, Liman etkinliği ölçüm yöntemlerinden başlıcalarından biridir. Veri zarflama analizi homojen olduğu varsayılan üretim birimlerini kendi aralarında karşılaştıran bir tekniktir. ya temel oluşturan referans çalışma, yaratıcı isimlerinin baş harflerini taşıyan Charnes, Cooper ve Rhodes (CCR) (1981) ve daha sonra Banker, Charnes ve Cooper (BCC)( 1984)yöntemleridir. Veri zarflama analizi, girdileri ve çıktıları temel alan bankalar, hastaneler, lokantalar, sigorta şirketleri, tarımsal üretimler, limanlar ve okullar gibi aynı tipte hizmet birimlerini karşılaştıran bir lineer programlama uygulamasıdır. Bu modelin çözüm göstergeleri, bir kısım birim diğer birim ile kıyaslandığında verimli, az verimli ya da verimsiz olup olmadığıdır. Örneğin ; girdisi hastane yatakları ve personel kapasitesini içeren ve çıktıları farklı yaş grupları için hasta günlerini içeren hastaneleri karşılaştırır (Taylor 2001) VERİMLİLİK ve ETKİNLİK ÇALIŞMALARI Dowd ve Leschine (1989) konteyner terminal verimliliğini etkileyen faktörler ile verimlilik ölçümünü depo alanı, vinç, kapı, yanaşma yeri ve personel olarak beş değişik başlık altında ele almıştır (Tablo 1). Tablo 1. Konteyner terminal verimliliğini etkileyen faktörler ve verimlilik ölçümü (Dowd ve Leschine, 1989) Terminal operasyon bölümü Konteyner depo alanı Vinç Verimliliği etkileyen faktörler -Alan -Biçim -Plan -Depo elleçleme yöntemi -Konteyner boyutu -Terminalde kalma süresi Operasyon üzerindeki etkinin yapısi Konteynerların Yerleştirildigi, İstiflendigi Alanın Boyutu -Vinç karakteristikleri -Operatör kabiliyeti -Arıza nedenli Operasyonel Gecikmeler duraksamalar/gecik meler o Gemi karakteristikleri Verimlilik ölçüsü -TEU/brüt alan -TEU kapasitesi/ net depolama alanı Saatte ekibin veya krenin konteyner taşıma miktarı Ölçülen verimlilik faktörü -Depo alanı çıktısı/verimi -Depolama (açık) -Net verimlilik -Brüt verimlilik

5 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 1. Konteyner terminal verimliliğini etkileyen faktörler ve verimlilik ölçümü (Dowd ve Leschine, 1989) (devamı) Terminal operasyon bölümü Verimliliği etkileyen faktörler Operasyon üzerindeki etkinin yapısi Verimlilik ölçüsü Ölçülen verimlilik faktörü Kapı -Operasyon süresi -Yol şerit sayısı -Otomasyon seviyesi -Verilerin geçerliliği Gönderilen Konteynerlerin Muayene Kontrol Belgeleri Kamyon dönüşüm süresi -Net verim -Brüt verim Yanaşma yeri -Gemi çizelgesi -Yanaşma yeri uzunluğu -Kren sayısı Yanaşma Yeri Kullanma Oranı Konteyner Gemisi Çalışma Süresi/Yanaşma Yerinde harcadıgı süre Net kullanma -Ekip sayısı Personel -Çalışma ve güvenlik kuralları -Çalışma potansiyeli -Eğitim -Motivasyon Genel Operasyon Temposunun Hızı Bir Saatlik Çalışma Süresindeki Taşınım Miktarı Brüt personel verimliligi -Gemi karakteristikleri Liman verimlilik ile etkinlik ölçümlerini konu alan temel araştırmalar literatürde yer alma tarihine göre Tablo 2 de verilmiştir. Girdi fonksiyonu olarak yanaşma yeri uzunluğu, terminal alanının büyüklüğü, vinç sayısı, personel sayısı en çok kullanılan değişkenlerdir. Elleçlenen konteyner miktarı, hizmet verilen gemi sayısı en çok kullanılan çıktı fonksiyonudur. Tablo 2. Literatürdeki Liman Verimlilik ve Etkinlik Ölçümleri Yıl Yazar(lar) Yöntem Girdi Fonksiyonu Çıktı Fonksiyonu 1993 Roll ve Hayuth CCR -İşgücü -Sermaye -Yük Karakteristiği -Yük Miktarı -Hizmet Düzeyi -Müşteri Memnuniyeti 1995 Tongzon -Terminal Rıhtım Uzunluğu 1995 Liu -İşçi Sayısı -Sermaye Çevrim Sayısı

6 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 2. Literatürdeki Liman Verimlilik ve Etkinlik Ölçümleri (devamı) Yıl Yazar(lar) Yöntem Girdi Fonksiyonu Çıktı Fonksiyonu - Poitras ve 1996 Sayısı (TEU) dig. -Yanaşma Ücreti -Kont. elleçleme/saat Martinez Budria ve diğ. Notteboo m ve diğ. Coto- Millan ve Rodriguez Alvarez BCC 2001 Tongzon CCR Valentine ve Gray Estache ve diğ. Culliane ve dig. CCR 2002 Itoh 2002 Culliane, Song ve Gray 2003 Barros 2003 Barros - Malmquist -Emek Giderleri -Amortisman Giderleri -Diğer Giderler -Rıhtım Uzunluğu -Terminal Genişliği -Kren Sayısı Yük Elleçlemesi (ton) -Kren Sayısı -Konteyner Yanaşma Yeri Sayısı -Romörkör Sayısı -Bekleme Süresi -Personel Sayısı -Rıhtım Toplam Uzunluğu -Konteyner Rıhtımı Uzunluğu Çalışan Sayısı -Rıhtım Uzunluğu -Terminal Genişliği -Yük Elleçleme Ekipmanlarının Sayısı -Varlık Değerleri Toplamı - Varlık Değerleri Toplamı -Rıhtımlarıda Elleçlenen Toplam Yük Miktarı - Liman Tesislerinin Kiralanmasından Elde Edilen Gelir Tüm Liman Çıktıları (Ton, Yolcu Sayısı, Araç Sayısı) -Konteyner Elleçlemesi (TEU) -Gemi Operasyon Hızı -Konteyner Elleçlemesi (TEU) -Yük Elleçlemesi (Ton) Elleçlenen Yük Hacmi -Yük (Ton,TEU,RoRo) -Pazar Payı -Çalışan Ücretleri -Sermaye - Ton ve TEU Elleçleme 2003 Culliane ve Song -Yönetim Hizmeti -İşçi Ücretleri -Terminal Operasyonlarının Sermaye Maliyeti -Yük Elleçleme Ekipmanlarının Net Değeri Çevrim Sayısı

7 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 2. Literatürdeki Liman Verimlilik ve Etkinlik Ölçümleri (devamı) Yıl Yazar(lar) Yöntem Girdi Fonksiyonu Çıktı Fonksiyonu - -CCR BCC Wang ve - Serbest diğ. Dağılım -Sahadaki Vinç Sayısı -Straddle Taşıyıcı Sayısı Wiegman s ve diğ. Song ve Han Park ve De Barros ve Athanasio u Culliane ve dig. Regresyon Analizi - -CCR - -BCC - -CCR - -BCC 2005 Bayar Culliane ve diğ. Liu ve diğ. Tongzon ve Heng 2005 Barros Tongzon ve Heng Lin ve Tseng Culliane ve dig Barros - -CCR - -BCC - Serbest Dağılım ve Malmquist Cobb- Douglas Modeli - -CCR - -BCC - Serbest Dağılım Cobb- Douglas Modeli ve - Malmquist -Terminal Genişliği -Kapı Sayısı -İstifleme Ekipman Sayısı -Yükleme Hattının Uzunluğu -Terminal Yanaşma Yeri -Yanaşma Kapasitesi -Yük Elleçleme (Ton) -Sermaye - -Sahadaki Vinç Sayısı -Straddle Taşıyıcı Sayısı -Konteyner Vinç Sayısı Sayısı (TEU) - Yanaşma Yeri Sayısı -Yanaşma Yeri Vinç Sayısı -Rıhtım Uzunluğu -Liman Büyüklüğü - Çalışan Sayısı -Yatırım Sermayesi - İşletim Maliyeti -Rıhtım Uzunluğu -Liman Büyüklüğü -Sahadaki Vinç Sayısı -İstifleme Ekipmanları Sayısı (TEU) -Çalışan Maliyeti -Sermaye Maliyeti -Yük Elleçleme -Ciro -Müşteri Memnuniyeti -Yük Elleçlemesi (Ton, TEU) -Sahadaki Vinç Sayısı -Straddle Taşıyıcı Sayısı Toplam Maliyet -Sahadaki Vinç Sayısı -Straddle Taşıyıcı Sayısı Yük Elleçlemesi (Ton, TEU)

8 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 2. Literatürdeki Liman Verimlilik ve Etkinlik Ölçümleri (devamı) Yıl Yazar(lar) Yöntem Girdi Fonksiyonu Çıktı Fonksiyonu Cobb- Douglas -Gemi ile Yanaşma Yer Arası Elleçleme Kapasitesi -Yanaşma Yeri ile Ardalan Arasındaki Elleçleme Kapasitesi 2006 Sun ve Modeli, -Yanaşma Yeri Sayısı diğ. Monte -Yanaşma Yeri Uzunlukları Yük Elleçleme Hacmi Carlo Simülasyo nu -Limanın Depolama Kapasitesi -Soğutmalı Konteyner Yuvası Rodriguez Alvarez ve diğ. Fung Ng ve Lee Trujillo ve Tovar - Translog Üretim Fonksiyon u Cobb Douglas Üretim Fonksiyonu 2007 Cheon Malmquist Wang ve dig. Panayide s ve diğ. Tongzon ve diğ. Gonzalez ve Trujillo Al-Eraqi ve diğ. Translog Üretim Fonksiyonu -Adi Liman Çalışanları -Özeli Liman Çalışanları -Sermaye -Toplam Alan -Üretim Giderleri -Stok Sahasındaki Vinç Sayısı -Liman Alanı -Konteyner Vinci -Vinç Sayısı Terminal Alanı -Vinç Kapasitesi -Liman İşçi Sayısı -Konteyner Vinç Sayısı -Yanaşma Yeri Sayısı -Yanaşma Yeri Derinliği -Yanaşma Yeri Sayısı -Liman Alanı -Depolama Alanı -Elleçleme Ekipmanı -Konteyner -Ro-Ro Yük -Parça Yük Tüm Liman Çıktısı (Ton, TEU, Yolcu, Ro-Ro) - Tüm Liman Çıktısı (Ton, TEU, Yolcu) -Elleçlenen Yük (Ton)

9 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Tablo 2. Literatürdeki Liman Verimlilik ve Etkinlik Ölçümleri (devamı) 2009 Cheon ve diğ. Malmquist 2009 Lozano Malmquist 2010 Culliane ve Wang 2010 Ateş 2010 Wu ve Goh -Konteyner Vinci -Depolama Alanı -Vinç Sayısı -Çekici Sayısı -Rıhtım Vinç Sayısı -Sahadaki Vinç Sayısı -Straddle Taşıyıcı -Konteyner Vinç Sayısı -Yanaşma Yeri Sayısı -Konteyner Stok Alanı -Toplam Liman Trafiği -Konteyner Elleçlemesi (TEU) -Konteyner Elleçlemesi (TEU) -Ekipman Sayısı - SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışma kapsamında ulusal ve uluslarası kaynaklarda bulunan liman ölçüm uygulamalarına ait yayınlar, uygulama yöntemi ve içeriği dahilinde kronolojik bir sıraya konulmuştur. Verimlilik ölçümü kaynakları içinde dikkat edilen, liman verimliliğinin bir uygulama dahilinde yazar veya yazarlar tarafından uygulama yapılmış olmasıdır. Ulusal ve uluslarası literatürde de gözlendiği gibi, özellikle göreceli etkinlik incelemelerinde Veri Zarflama Analizi çok sık kullanılan ve amaç kapsamında başarılı olduğu düşünülen bir etkinlik analiz yöntemidir. Ancak, limanların üretim yapan bir işletmeden çok hizmet veren karmaşık bir yapıya sahip olması sıklıkla araştırmacıları liman verimliliği ve etkinliği kavramlarını birlikte kullanma isteğine sürüklemektedir. Ülkemiz limanlarda etkinlik ve verimlilik ölçümleri sadece akademik düzeyde kalmıştır. Uluslararası bir iş dalı olmasına rağmen etkinlik ve verimliliğe etkileyen faktörler ülkeden ülkeye değişmekte, her ulkenin kendine özgü yapısal durumu verimlilik ve etkinliği etkilemektedir. Özellikle Türkiye gibi karmaşık aylık yük dağılımlarına ve yük çeşitlerine sahip olan bir ülke, kıt kaynaklar, bürokratik ve politik zorluklar arasında yükünü elleçleme çabasında iken uluslararası niteliğe sahip neredeyse tam kapasite çalışan limanlarla aynı verimlilik ve etkinlik analizlerine tabi tutulması doğru değildir. Türkiye limanlarında verimlilik araştırmalarının en doğru yaklaşımı, liman teorik ve maksimum kapasitelerinin hesaplanarak, bu hesaplanan kapasitelerin, gerçekleştirilen kapasiteler ile orantılanması yaklaşımı olacaktır. Teorik ve maksimum kapasitenin doğru tespit edilmesi ve bunların mevcut kapasite ile orantısı hali hazırda verimlilik incelemelerindeki birçok girdi ve çıktı fonksiyonunu kapsayacaktır. Bu verimlilik incelemesi, daha önce de bahsedildiği gibi mevcut teknoloji ile teorik teknoloji arasındaki mesafenin oranı ile Toplam Faktör Verimliliğini elde etmemizi sağlayacaktır. Teorik ve maksimum kapasitelerin doğru hesaplanması için ise aylık bölgesel yük değişim oranlarının hesaplanması gerekmektedir. Çünkü hiçbir zaman bir limanın tam doluluk oranı ile hizmet vermesi beklenemez ve bir miktar atıl kapasite yapması uygun görülür. Bölgesel yük oranlarına göre optimum yatırımı yapan liman yöneticileri, özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, bazı aylarda doluluk oranlarının en üst seviyelerde olduğunu görürken, bazen de limanın çok miktarda atıl kapasite ile çalıştığına şahit olacaklardır. Doğru hesaplanmış atıl kapasite oranlarının verimsizlik veya etkinsizlik olduğu tartışılması gereken bir konudur.

10 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Türkiye limanları için uygulanabilir bir etkinlik ve verimlilik yöntemi henüz geliştirilememiştir. Bu çalışma bu girişim için bir başlangıç niteliğindedir. KAYNAKLAR Al-Eraqi, A.S., Mustafa, A., Khader, A.T., Barros, C.P., (2008) Efficiency of Middle Eastern and East African Seaports: Application of DEA Using Window Analysis. European Journal of Scientific Research, Cilt 23, Sayı 4, s: Bakırcı,F. (2006), Üretimde Etkinlik ve Verimlilik Ölçümü Veri Zarflama Analizi Teori ve Uygulama, Atlas Yayınları, İstanbul Berger, A. N. and Humphrey, D. B., Efficiency of Financial Institutions: International Survey and Directions for Future Research. Barros, C.P. (2003) Incentive Regulation and Efficiency of Portuguese Seaport Authorities. Maritime Economics & Logistics, 2003, 5, Barros, C.P. (2003) Measurement of Efficiency of Portuguese Seaport Authorities with DEA. Int. J. of Transport Economics, 30(3) s: Barros, C.P., Athanasious, M., (2004). Efficiency in European Seaports with DEA: Evidence for Greece and Portugal. Maritime Economics & Logistics, 6,2. June 2004, Barros, C. (2005) Decomposing Growth in Portuguese Seaports: A Frontier Cost Approach. Maritime Economics & Logistics, 7, s: Barros, C.P. (2006) A Benchmark Analysis of Italian Seaports Using Data Envelopment Analysis. Maritime Economics & Logistics, vol.8,4, Bayar, S. (2005) Veri Zarflama Analizi Kullanılarak Liman Verimliliğinin Ölçülmesi: Türk Limanlarından Bir Örnek. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Cheon, S., (2007) Evaluating Impacts of Institutional Reforms on Port Efficiency Changes: Malmquist Productivity Index for World Container Ports. 2nd Annual National Urban Freight Conf. Long Beach, California Cheon, S., Dowall, D.E., Song, D.W.(2009)Typology of Long Term Port Efficiency Improvement Paths:Malmquist Total Factor Productivity for World Container Ports. Jour. of Infrastructure Systems,15(4),s: Coto-Millan, P., Banso-Pino, J., and Rodriguez-Alvarez, A. (2000) Economic Efficiency in Spanish Ports: Some Empirical Evidence. Maritime Policy and Management, 27 (2), s: Cullinane, K., Song, D.W., Gray, R., (2002) A Stochastic Frontier Model Of The Efficiency Of Major Container Terminals in Asia: Assessing The İnfluence of Administrative and Ownership Structures. Transportation Research Part A: Policy and Practice, Cilt 36, Sayı 8, s: Cullinane, Kevin, & Song, Dong-Wook, & Gray, R. (2002) A Stochastic Frontier Model of the Efficiency of Major Container Terminals in Asia: Assessing the Influence of Administrative and Ownership Structures, Transportation Research Part A, Cilt 36, s: Cullinane, K.,Song, D. W. (2003) A Stochastic Frontier Model of the Productive Efficiency of Korean Container Terminals. Applied Economics, 35 (3) Culliane, K., Song, D.W., Ji, P., Wang, T.F., (2004) An Application of DEA Window Analysis to Consider Port Production Efficiency. Review of Network Economics, Cilt 3, Sayı 2, s:

11 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Culliane, K., Song, D.W., Wang, T., (2005) The Application of Mathematical Programming Approaches to Estimating Container Port Production Efficiency. Journal of Production Analysis, Cilt 24, s: Cullinane, K., Song, D. W. (2006) Estimating the Relative Efficiency of European Container Ports: A Stochastic Frontier Analysis. Research in Transportation Economics Cilt 16 Port Economics, Eds Cullinane, K., and Talley, W. K. Amsterdam, Netherlands. Culliane, K., Wang, T., (2010) The Efficiency Analysis of Container Port Production Using DEA Panel Data Approaches. OR Spectrum,32, Dowd, T.J., Lechine T.M., (1989) Container Terminal Productivity: a Perspective. Washington Sea Grant, Port Management Series Estache, A., Gonzalez, M., and Trujillo, L. (2002) Efficiency Gains from Port Reform and the Potential for Yardstick Competition: Lessons from Mexico. World Development, 30 (4), s: Fung Ng, A.S., Lee,C.,X. (2007) Port Productivity Analysis By Using DEA: A Case Study in Malaysia, Institute of Transport and Logistics Studies, University of Sydney, Australia, Working Paper ITLS-WP-07-1 Grosskopf, S. (1993), Efficiency and Productivity in Fried, H.O., C.A.K Lovell & SS. Schmidt (eds), The Measurement of Productive Efficiency: Techniques and Applications, Oxford University Press, New York. Gonzalez, M. M. and Trujillo L. (2008) Reforms and Infrastructure Efficiency inspain s Container Ports.Transportation Research PartA,42,s: Itoh, H. (2002) Effeciency Changes at Major Container Ports in Japan: A Window Application of Data Envelopment Analysis. Review of Urban & Regional Development Studies, 14: Korea Maritime Institute, (2005), A Study on Port Performance Related to Port Backup Area in the ESCAP Region Kök, R. ve Deliktaş, E. (2003), Endüstri İktisadında Verimlilik Ölçme ve Strateji Geliştirme Teknikleri, D.E.U. İİBF Yayını, İzmir Lozano, S., (2009) Estimating Productivity Growth of Spanish Ports Using Non-Radial, Non-Oriented Malmquist Index. Int. J. Shipping and Transport Logistis, Cilt 1, Sayı 3, s: Lin, L-C., Tseng, L-A. (2005) Application of DEA and SFA on the Measurement of Operating Efficiencies for 27 International Container Ports, Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 5: Liu, Z. (1995) The Comparative Performance of Public and Private Enterprises: The Case of British Ports. Journal of Transport Economics and Policy, 29 (3), s: Liu B.L., Liu W.L., Cheng, C.P., (2005) Efficiency Analysis of Container Terminals in China: an Application of DEA Approach. Nankai University, Tianjin Martinez-Budria, E., Diaz-Armas, R., Navvaro-Ibanez, M., Ravelo-Mesa, T. (1999) A Study of the Efficiency of Spanish Port Authorities Using Data Envelopment Analysis. International Journal of Transport Economics, 26 (2) s: Notteboom, T., Coeck, C. (2000) Measuring and Explaining the Relative Efficiency of Container Terminals by Means of Bayesian Stochastic Frontier Models. International Journal of Maritime Economics, 2(2), s: Park, R.K., De, P., (2004) An Alternative Approach to Measurement of Seaports. Maritime Economics & Logistics, Cilt 6, s: 53-69

12 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Panayides, P.M., Wang, T.F., Maxoulis, C.N., (2008) Measuring Seaport Economic Efficiency: A Comperative DEA Study Poitras, G., Tongzon, J., Li, H., (1996) Measuring Port Efficiency: An Application of Data Envelopment Analysis Rodriguez-Alvarez, A., Tovar, B. and Trujillo, L. (2007) Firm and Time Varying Technical and Allocative Efficiency: An Application to Port Cargo Handling Firms. International Journal of Production Economics. 109, s: Roll, Y. and Hayuth, Y. (1993), Port Performance Comparison Applying Data Envelopment Analysis (DEA), Maritime Policy and Management, 20, 2, Song, D-W. and Han, C-H. (2004), An Econometric Approach to Performance Determinants of Asian Container Terminals, International Journal of Transport Economics, 31(1), sayfa: Sun, X., Yan, Y. and Liu, J. (2006) Econometric Analysis of Technical Efficiency of Global Container Operators, Proceedings of the 11th International Conference of Hong Kong Society for Transportation Studies: Sustainable Transportation, s: Taylor,B.W.,(2001)Introduction to Management Science,Prentice Hall,Portland Tongzon, J. L., (1995), "Determinants of port performance and efficiency", Transportation Research Part A: Policy and Practice 29(3): Tongzon, J. (2001), Efficiency Measurement of Selected Australian and other International Ports using Data Envelopment Analysis, Transportation Research, Part A, Tongzon, J. and Heng, W. (2005) Port Privatization, Efficiency and Competitiveness: Some Empirical Evidence from Container Ports (Terminals). Transportation Research Part A, 39, s: Tongzon, J., Chang, Y.T., Lee, S.Y. (2008) Efficiency Measurement of Selected Korean and Other International Ports Using Stepwise Data Envelopment Analysis (sdea). IAME Annual Conference, 2-4 April, Dalian, China. Trujillo, L., Tovar, B. (2007) The European Port Industry: An Analysis of its Economic Efficiency. Maritime Economics and Logistics, 9(2)s: Valentine, V. F. and Gray, R. (2001), The Measurement of Port Efficiency Using Data Envelopment Analysis, Proceedings of the 9th World Conference on Transport Research, July, Seoul, South Korea. Wand,T.F., Song,D.W., Culliane,K. (2003) Container Port Production Efficiency: A Comparative Study of DEA and FDH Approaches, Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies. Sayı:5 s: Wang,T.F., Xie, X., Yang, Z., (2007) Container Terminal Efficiency: A Context Dependent Data Envelopment Analysis Approach Wiegmans, B.W., Rietveld, P., Pels, E. and Van Woudenberg, S. (2004) Container Terminals and Utilisation of Facilities. International Journal of Transport Economics. Sayı: 31, Sayfa: Wu,J.,Goh, M., (2010) Container Port Efficiency in Emerging and More Advanced Markets. Transportation Research Part E, Cilt: 46, s: