2.1. Türk flgücü Piyasalar n n Genel Nitelikleri

Transkript

1 2. Türkiye flgücü Piyasalar 2. Türkiye flgücü Piyasalar 2.1. Türk flgücü Piyasalar n n Genel Nitelikleri Türk iflgücü piyasalar hakk ndaki veri kaynaklar farkl kurumlar taraf ndan düzenlenmektedir. Bu verilerden bir k sm sadece iflgücü piyasalar na yönelik olmakta, di erleri kurumlar n kendi ifl piyasalar na yöneliktir. Bunlardan biri ve en önemli veri kayna 1988 y l ndan beri düzenli olarak tutulan Hane Halk flgücü Anketleri dir. Bu anketler D E taraf ndan örneklem yöntemiyle yap lmaktad r. flgücü piyasalar hakk nda önce y lda iki kez, daha sonra (2000 y l ndan itibaren) y lda dört kez yap lan örneklerle k r ve kent temelinde yap lan ay r mla iflgücü piyasalar na iliflkin bir veri taban oluflturulmufltur y l ndan itibaren istatistik amaçl bölge s n flamas Düzey 1 (12 Bölge) için k r ve kent ayr - m nda ve Düzey 2 (26 Bölge) için genel tahminler yap lmaya ve iflgücü verileri bu yeni bölgesel s n flamaya göre yay mlanmaya bafllanm flt r (Bkn. Ek 1-2). Bunun d fl nda D E taraf ndan befl y lda bir yap lan genel nüfus say m sonuçlar ve malat Sanayi statistikleri ile üçer ayl k dönemlerde iflgücü verileri toplanmaktad r. 2 Türk iflgücü piyasalar n n arz yönüyle geliflimi nüfus art fl h z ndaki de iflmelere paralel olmaktad r. Nüfus art fl h z nda son y llarda küçük düflmeler görülmektedir (Bkn. Çizelge 1.2.). Buna ra men beklenen bir istihdam art fl sa lanamamaktad r aras nda 15 yafl üzeri nüfusun art fl yüzde 48 olarak gerçekleflmifl olmas na karfl n, iflgücü ise yüzde 26 artm flt r stihdam ise ayn dönemde sadece yüzde 23.5 artm flt r. Buna karfl l k faal nüfus içinde iflgücüne kat lanlar n oran 1988 den bu yana düzenli olarak azalmaktad r (% 57.5 den % 48.7 a kadar) (Bkn. Çizelge 2.3.). Bu azalman n bir bölümü kentleflmenin art - fl yla birlikte ücretsiz aile iflçili inden ayr lan kad nlar n kent içinde ev kad nl statüsünde yer alarak iflgücüne dahil olmamas ndan kaynaklanmaktad r. Ancak iflgücü piyasas na kat lmada bu ölçüde düflüklük gerek OECD gerekse yeni kat lan AB üyelerinin bir hayli gerisindedir. flgücüne Kat l m Oran ( KO) en düflük AB ülkesi Slovakya d r. Ancak Türkiye nin kat l m oran bu oran n bile gerisinde kalmaktad r. 2 Türk flgücü piyasas na iliflkin di er veri kaynaklar n yay nlayan kurumlar ise; fikur, Sosyal Sigortalar (SSK), Çal flma Genel Müdürlü ü, Ba -Kur, Devlet Personel Baflkanl, Emekli Sand ve Maliye Bakanl d r. Bu kaynaklar k smen düzenli olarak, kurumlara iliflkin iflgücü verilerini yay nlanmaktad r. 27

2 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizim 2.1. stihdam n Sektörel Da l m (%), Türkiye 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, tarım sanayi hizmetler Öte yandan istihdam n Türkiye de co rafi bölgelere göre da l m nda, kentsel alanda istihdam edilenlerin pay yüzde 54 e, k rsal alanda istihdam edilenlerin pay da yüzde 45 e ulaflmaktad r (D E 2004 statistik Y ll ). Say lar incelendi- i zaman aç kça görüldü ü gibi, Türkiye de kentsel istihdam n son y llarda art fl göstermesine ra men, k rsal istihdam oran hâlâ oldukça önemli bir düzeydedir. Bu oran, gerek AB ülkeleri için geçerli olan ortalamalar, gerekse iflgücünün say sal anlamda benzer özellikler gösterdi i ülkeler aç s ndan karfl laflt r ld nda oldukça yüksek bir orand r. Sadece bu ba lamda düflünülse bile Türk iflgücü piyasas n n kendine has baz özellikleri oldu u söylenebilmektedir Her fleyden önce tar m sektörünün göreli a rl belirgindir. Bu durum, Türkiye yi OECD ülkeleri aras nda bir istisna haline getirmektedir. Türkiye de aktif nüfusun yüzde 35 inden fazlas ve toplam iflgücünün ise yüzde 40 tan fazlas k rsal kesimde yaflamaktad r. flgücü büyüklü ü bak m ndan Türkiye ye yak n say labilecek ülkelerden, örne in talya da k rsal kesimdeki iflgücünün pay yüzde 6.8 dir. Tar m sektörünün göreli yüksek a rl n n bir sonucu olarak, toplam iflgücünün yüzde 50 si ücretli ve yevmiyeli iken; yüzde 29 u kendi hesab na ve iflveren olarak çal flmakta, yüzde 19 dan fazlas ise ücretsiz aile iflçisi konumunda bulunmaktad r. (D E 2004). Dolay s yla, Türkiye de, 10 kifliden ancak 5 kifli ücretli ve yevmiyeli konumdad r, geri kalan 5 kiflinin 3 kiflisi kendi hesab na ve iflveren olarak çal flmakta, 2 kifli ücretsiz aile iflçisi olarak ya tarlada ya da kentlerde küçük ölçekli aile iflletmesinde hiçbir ücret almadan çal flmaktad r y l ndan bu yana, ücretli olarak çal flanlar yüzde 57 oran nda artm flt r. Ücretsiz aile iflçisi, iflveren ve kendi hesab na çal flanlar n oluflturdu u gruba dahil olan- 28

3 2. Türkiye flgücü Piyasalar lar n içinde ücretsiz aile iflçilerinin a rl yüzde 19 dan fazlad r ve döneminde ücretsiz aile iflçileri yüzde 20 oran nda azal rken, kendi hesab na çal flanlar n ve iflverenlerin toplam yüzde 22.6 oran nda yükselmifltir (D E statistik Göstergeler : 161) y l öncesinde 12 yafl ve üstü nüfus hesaplamalar nda kullan rken, 2000 y l ndan itibaren bu yafl s n r 15 ve üstü olarak ele al nmaktad r. Toplam istihdam n sektörel da l m na bak ld zaman, Türkiye nin bu piyasalar aç s ndan oldukça de iflken bir yap s oldu u dikkati çekmektedir. Tar m, sanayi ve hizmetler sektör da l m bu aç dan bize önemli ipuçlar vermektedir. Cumhuriyetin kurulufl y llar nda tar m sektörünün istihdam içindeki pay yüzde 80 lerdeyken 2004 y l nda bu oran yüzde 33 e kadar gerilemifltir. Sanayi sektörünün istihdam içindeki pay ise yüzde 4 lerden günümüzde yüzde 18 lere, hizmet sektörünün pay da benzer geliflme göstererek yüzde 47 lere kadar ulaflm flt r (TÜ K, statistik Göstergeler, ). Tar m istihdam ndaki azalmalar n ortaya koydu u önemli sonuçlardan biri de iflgücü piyasas n n cinsiyetçi e ilimleridir. Türkiye geneli içinde her dört kad ndan sadece biri iflgücüne kat l rken, bu oran kentsel alanlarda sadece befl-alt kad nda bir e kadar düflmektedir. Tar m d fl iflgücü y llar aras nda ortalama olarak yüzde 2.4 art fl göstermektedir. 3 (TÜS AD 2004: 18) aras tar m d fl istihdamda ortalama olarak her y l 400 bin yeni iflgücü arz olmaktad r. Buna uygun yeni istihdam yarat lamamaktad r y l istihdam ancak 1998 y l ndaki istihdamla ayn seviyededir. Bu istihdam seviyesindeki düflüklük 2001 krizinin etkisiyle oluflmufl ve iflsizlik seviyesindeki yükselmeyi aç klamaktad r. Tar m sektöründe istihdam edilenlerin say s, döneminde yüzde 11.3 azal rken, sanayi sektöründeki art fl yüzde 31.4 ve hizmetlerdeki art fl yüzde 64.8dir. Toplam istihdam ayn dönemde yüzde 22.7 oran nda artm flt r. Hizmet sektörünün toplam istihdam içindeki pay n n göreli h zl art fl OECD ülkelerindeki e ilime benzer niteliktedir. Hizmet sektörünün alt dallar itibar yla, en yüksek istihdam art fl n toptan ve perakende ticaret, lokanta ve otellerde (Hizmetler içindeki pay yüzde 35.6 dan yüzde 44.5 e ç km flt r) ortaya ç kmaktad r (D - E statistik Göstergeler : 157). Türkiye de iflgücüne kat lma oranlar nda düzenli bir azalma dikkat çekici boyuttad r. ( KO=iflgücü/aktif nüfus). Bu nedenle KO n n düflmesi sonucu Türk iflgücü piyasas nda, iflsiz ve istihdam edilenlerin göreli a rl da çok düflüktür aras tar m d fl iflgücündeki art fl oran yüzde 2.5 olmufltur. Belirtilen yay ndaki hesaplama y llar aras d r 29

4 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu K saca iflgücü piyasas ndaki her 10 kifliden sadece 4 ü istihdam edilmekte veya iflsiz olarak ifl aramaktad r. Geri kalan kiflilerin ya ev kad n ya ö renci ya da emekli olarak, iflgücü piyasas n n d fl nda kald göze çarpmaktad r (Bkn Bölüm). Devlet statistik Enstitüsü istihdam n bir alt kategorisi olarak eksik istihdam dikkate almaktad r. Genel olarak haftada 40 saatten az çal flanlarla, gelir azl nedeniyle ya da esas mesle inde çal flmad için ikinci bir ifl arayanlar eksik istihdam olarak kabul edilmektedir. Türkiye de döneminde, eksik istihdam kategorisinde olanlar n azalma e ilimine girdikleri görülmektedir. (Bkn Çizelge 4.1) Tar m n Dayan lmaz A rl veya stihdam n Sektörel Da l m Türkiye iflgücü piyasalar n n tar m a rl kl yap s 1970 li y llar n sonlar ndan itibaren de iflmeye bafllam flt r. Toplam istihdam içinde tar mda çal flanlar n pay bu y llardan itibaren yüzde 50 lik s n r n alt na inmeye bafllam flt r. Son yirmi befl y lda gerçekleflen azalma e ilimine ra men, hala yüzde 30 luk düzeyin alt - na inememifltir. Kuflkusuz son dönemdeki tar msal istihdamdaki azalman n 1970 öncesine oranla çok daha h zl oldu u sonuçlardan anlafl lmaktad r. Ancak tar msal istihdam n azalmas na etki eden ve daha önce de inilen birçok unsur bulunmaktad r. fiehirleflme oranlar ndaki yükselme ve sanayi ve hizmet istihdam ndaki art fllar da hemen hemen ayn dönemde bafllamaktad r. Bunlar n d fl nda Tar m sübvansiyonlar n n 80 li y llardan itibaren azalmaya bafllamas da tar msal etkinlikleri daha az cazip ya da daha az istihdam sa layan bir konuma oturtabilmifltir. (.Tunal, fikur raporu: 28) Çeflitli biçimlerde tar m yapanlara sunulan fiyat deste i, sübvansiyonlu kredi, girdi fiyatlar üstünden destek önemli oranlarda azalt lm flt r. Bu ba lamda baz Tar msal ürünlerin (Pancar, Tütün, Çay, Haflhafl vbg.) ekim alanlar n n s n rland r lmas yoluna gidilmifltir. Bu olgunun tar msal istihdam di erleri yan s ra s n rland rd tahmin edilebilir. Çizim 2.2. Tar msal stihdam n Toplam stihdama Oran (%) 70 65, ,9 55,4 50, ,9 44, ,6 34,9 33,

5 2. Türkiye flgücü Piyasalar Tar m kesiminin istihdam içindeki pay nda 1999 sonras görülen azalma e ilimi daha dikkat çekici niteliktedir. Yaklafl k 1.4 milyon kiflinin tar m sektörü içinde çal flmaktan vazgeçti i anlafl lmaktad r. Ayn dönem içinde sanayi istihdam yüzde 3 azalm fl sadece hizmet istihdam yüzde 16 artm flt r. Bu dönemde gerçekleflen krizlerin etkisi ile istihdamda görülen bu azalman n sadece hizmetler sektörü istihdam ile emilmesi mümkün olamad için, özellikle kentsel iflsizlik oranlar nda ve iflgücü d fl nda kalanlarda yükselme olarak karfl m za ç kmaktad r. GSMH içinde Tar m n a rl nda 1990 l y llardan itibaren azalmalar görülmektedir itibar ile tar m n GSMH içindeki pay n n yüzde 11 e kadar gerilemifl olmas na ra men, tar msal istihdam yüzde 34 düzeyinde bulunmas tar mdan elde edilen kifli bafl na gelirin de düflüklü ünün göstergesi olmaktad r. Çizim 2.3. stihdamda Tar m Sektörünün Pay, 1999 (%) Ç N 47,5 TÜRK YE F L P NLER 39,1 41,4 MISIR 29,8 BULGAR STAN BREZ LYA RAN MEKS KA POLONYA MALEZYA 26,6 23,4 23,0 21,0 19,2 18,4 RUSYA KORE 11,8 10,9 MACAR STAN ÇEK CUM SRA L 2,3 JAPONYA AB ORT. ABD 3,1 2,6 5,1 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 Tar msal istihdam n bölgelere göre da l m nda Düzey 1 e göre Kuzey do u Anadolu en fazla tar m istihdam yaratan bölgedir (yüzde 65.8). Do u Marmara ve Bat Anadolu bölgeleri ise tar msal istihdam n en düflük oldu u bölgelerdir 31

6 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu (% 22.8 ve 22.5) Kuzey do u Anadolu bölgesindeki iller ayn zamanda tar msal istihdam n en yo un oldu u illerdir (Ardahan, Kars, I d r, A r ; Erzurum, Bayburt ve Erzincan). Çizim 2.4. Düzey 1 e Göre Tar msal stihdam Oran (%), 2004 Güney Do u Anadolu 39,3 Orta Do u Anadolu 45,2 Kuzey Do u Anadolu 65,9 Do u Karadeniz 63,3 Bat Karadeniz 53,1 Orta Anadolu 48,7 Akdeniz 32,8 Bat Anadolu Do u Marmara 22,5 22,8 Ege 37,7 Bat Marmara 42,2 stanbul 0,8 Türkiye Tar m istihdam n n belirgin bir di er niteli i de kad nlar n istihdam na en fazla olanak tan yan sektör olmas ndan kaynaklanmaktad r. stihdam edilen kad nlar n yüzde 57 si tar mda çal flmaktad r (2004). Tar mda çal flan kad nlar n da yüzde 81'i ücretsiz aile iflçisidir aras nda tar m n istihdam içindeki pay n n azalmas na paralel olarak ücretsiz aile iflçili inin oran nda azalma görülmektedir y l na göre 2004 y l nda kad nlar ücretsiz aile iflçisi olarak çal - flanlar nda ortalama yüzde 22 oran nda bir azalma bulunmaktad r. Ayn dönemde ücretsiz aile iflçisi erkeklerin pay nda yüzde 16 düzeyinde azalma görülmektedir. Bu oluflumda kad nlar erkeklere oranla daha h zl ücretsiz aile iflçili i statüsünden ayr ld klar anlafl lmaktad r. Ancak bu durum kad nlar n tar m d fl nda iflgücü piyasalar na kat ld klar n n bir göstergesi olamamaktad r. 32

7 2. Türkiye flgücü Piyasalar Çizim 2.5. Cinsiyete Göre stihdamda Tar m Sektörünün Pay (%), Türkiye 120,0 100,0 95,6 95,0 94,1 80,0 89,0 87,5 86,5 85,6 81,3 75,2 60,0 63,6 61,1 58,4 52,3 53,3 42,0 41,2 40,0 36,3 32,4 20,0 0, erkek kadın Kaynak: D E Genel Nüfus Say mlar Çizim 2.6. K r-kent Ayr m nda Cinsiyete Göre Ücretsiz Aile flçili i (%) 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0, K?r-Kad?n K r-kad n K?r-erkek K r-erkek Kent-kad?n Kent-Kad n kent-erkek Kent-Erkek Kaynak: D E H A 33

8 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu 80,00 Çizim 2.7. Düzey 1 e Göre Kad n stihdam Oranlar (%) 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 Do?u Do?u Kuzey Do?u GüneyG T?stanbul Batı Doğu Batı Türkiye İstanbul Orta Batı Doğu Do?u Orta Doğu Ege Akdeniz Doğu Do?u Doğu Marmara Marmara Anadolu Anadolu Karadeniz Karadeniz Anadolu Anadolu Anadolu kır+kent 22,93 16,98 29,71 27,44 22,42 17,74 19,73 16,56 34,99 54,37 33,04 14,22 12,09 kır 35,49 16,09 37,66 39,64 30,67 25,48 26,94 24,19 49,33 67,27 49,77 21,88 22,63 kent 15,05 16,99 20,81 17,24 17,86 14,89 14,60 7,15 15,16 29,25 12,00 5,64 5,42 kır+kent kır kent Kaynak: D E H A Çizim 2.8. K r-kent Ayr m nda Kad n stihdam Oran (%) 60,00 50,00 50,71 55,08 52,01 55,53 51,95 48,93 49,28 49,80 44,98 46,88 47,39 40,00 40,55 40,19 41,72 41,39 39,00 36,66 30,00 20,00 17,72 17,78 17,04 15,64 16,99 15,67 17,40 16,81 15,98 16,92 16,77 17,76 17,22 17,44 19,07 18,52 18,33 10,00 0, kent k?r 2.3 flgücüne Kat l m Oranlar nda Düflüfl ve Baz Sonuçlar flgücü ile iflgücüne dahil olmayanlar n oransal a rl n gösteren önemli bir katsay, olarak iflgücüne kat lma oran ndan uluslar aras karfl laflt rmalarda yararlan lmaktad r. K saca flgücüne Kat lma Oran, ( KO) belirli bir zaman dilimi içinde iflgücünün aktif nüfusa oran n göstermektedir. Bu oran, aktif nüfus içinde iflgücünün göreli a rl n gösterir, di er bir deyiflle, istihdam edilmifl ya da iflsiz olarak, iflgücü piyasas ile bir ba lant s olanlar n görece önemini vurgular. 34

9 2. Türkiye flgücü Piyasalar Zira, geri kalanlar n, yani iflgücüne dahil olmayanlar n iflgücü piyasas ile bir ba lant lar olmad varsay l r; onlar ifl aramayarak bu ba lant y koparm fllard r. Örne in, Türkiye'de iflgücüne kat lma oran yüzde 48.7 (2004) yani aktif nüfusun hemen hemen yar s, istihdam edilen ya da iflsiz olarak iflgücü piyasas yla ba lant ya sahiptir. flgücüne kat lma oran ( KO), kad n/erkek (cinsiyet dayal ay r m), kent/k r (mekâna dayal ay r m) ayr m na göre farkl lafl r ve bu oranlar yafl gruplar ve e itim düzeylerine göre kendi içlerinde de ifliklik gösterir. flgücüne kat lma oranlar n n yükselifli, iflgücü piyasas yla ba lant s olanlar n yani üretken kabul edilenlerin say s ndaki art fl temsil eder. KO nun büyüklü ünü, iflgücünün ve aktif nüfusun büyüklü ü tayin eder; dolay s yla genelde nüfusun büyüklü ü ve art fl h z, nüfusun cinsiyete ve yafl gruplar na göre da - l m gibi demografik faktörlerin belirleyicili i önemlidir. Nüfusun, üç ana yafl grubu itibar yla da l m düflünüldü ünde (0-15, ve 65 üstü yafl), yafl grubundakilerin büyüklü ü aktif nüfusu belirler. Nüfus art fl h z görece yüksek olan ve daha genç nüfus yap s na sahip olan geliflmekte olan ülkelerde (örne in Türkiye'de) KO'n n daha küçük olmas, bu saptamay do rular; örne in KO ABD 'de yüzde 78.3 olarak saptanm flt r. Ancak, bu oran söz konusu oldu unda, aktif nüfusun yan s ra iflgücünün büyüklü ü de belirleyicidir. flgücünün büyüklü ünü ise, iflsiz ve istihdam edilenler olarak tan mlananlar n say s belirler. Dolay s yla, KO ülke geneli için üretken nüfusun büyüklü ünü, yani iflgücü piyasas ile dolayl ve dolays z ba lant s olan insanlar n say s n, kad n ya da erkekler için onlar n ekonomik statülerini belirler. Türkiye de flgücü piyasas na ait göstergelerden biri olan KO di er ülkelerle karfl laflt r ld nda OECD ve AB ülkeleri aras nda en düflük kat l m oran na sahip oldu u gözlenmektedir. Bu göstergenin düflük oluflunun sonuçlar ndan biri de çal flma yafl ndakilerin çok az n n ifl bulabilmesidir. (% 42.8) Sadece Kentsel alanlar dikkate al p, bir ölçüde k rsal kesimi d flar da b rakt m z zaman ifl bulanlar n oran yüzde 36 ya kadar inmektedir (2004). KO lar n n geliflim çizgisi içinde bak ld nda, artmas ya da azalmas iflgücü devri ile iliflkilidir. Yani iflgücü piyasas n terk edenlerin say s ile iflgücü piyasas na iflsiz ya da istihdam edilen olarak dahil olanlar n say s bu e ilimi flekillendirir. E er, iflgücü piyasas na girifl'lerin say s, iflgücü piyasas n terk edifl say s ndan fazla ise, KO'n artar; tersi durum da ise azalma gösterir. Türkiye de 2004 y l verilerine göre genel olarak KO n n AB ortalamas ile k - yaslanmas halinde oldukça düflük bir kat l m oran görülmektedir li y llardan itibaren KO lar n n azalma e ilimi tafl maktad r. Ancak bu oran son dönemlerde daha düflük biçimde azalma göstermektedir. (Bkn. Çizelge 2.1). 35

10 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizelge 2.1. flgücüne Kat lma Oran AB-15, OECD (15-64 Yafl) (%) AB-15 67,3 69,5 69,5 69,9 70,2 70,8 OECD 69,3 70,1 70,0 70,0 69,8 70,1 Türkiye 59,4 52,4 52,3 52,3 51,1 51,5 Kaynak: OECD Employment Outlook KO lar ndaki düflüklük 1990 sonras aç s ndan ortaya üç farkl sonuç ç kmaktad r. Buna göre 1990 l y llardan bu yana OECD ülkelerinde önemli bir de ifliklik gözükmemektedir. AB ülkeleri ise bu dönem içinde KO lar nda belirgin bir art fl, Türkiye de ise belirgin bir azalma gözlenmektedir. E itim düzeyleri aç s ndan AB ülkeleri karfl laflt r ld zaman e itimin düzeylerinin yükselmesi ile Türkiye nin KO lar yükselmektedir. Alt e itim düzeylerinin iflgücüne kat - l mlar aç s ndan Türkiye aleyhine çok önemli farklar oluflmaktad r. kinci farkl l k afla daki Çizelge 2.2 ye yans yan biçimde kad n ve erkek KO lar aras nda görülen ve kad nlar n aleyhine gözüken orand r. Tar m n pay, azald kça kad nlar n iflgücüne kat l m oranlar azalmaktad r. Kad nlar kent hayat na girdikçe iflgücü içinden çekilmektedir. Üçüncü farkl l k ise iflgücünün bulundu u mevkie göre farkl laflmas d r. K rsal kesimde KO (Her iki cins için ) kentsel kesime göre daha yüksektir. Bu durumun nedeni kentte kad n iflgücüne kat l m oran n n k rdaki kad n iflgücüne kat lma oran n n neredeyse yar s kadar olmas d r. Çizelge 2.2. K r-kent ve Cinsiyet Ayr m nda flgücüne Kat lma Oran (%) Türkiye 56,6 49,9 49,8 49,6 48,3 48,7 Erkek 79,9 73,7 72,9 71,6 70,4 72,3 Kad n 34,2 26,6 27,1 27,9 26,6 25,4 Kent 47,9 44,1 44,0 44,4 43,8 44,5 Erkek 76,8 70,9 70,6 69,8 68,9 70,8 Kad n 17,1 17,2 17,4 19,1 18,5 18,3 K r 66,9 58,7 58,7 57,6 55,5 55,4 Erkek 83,0 77,9 76,4 74,5 72,9 74,7 Kad n 52,0 40,2 41,7 41,4 39,0 36,7 Kaynak: D E, H A 36

11 2. Türkiye flgücü Piyasalar Cinsiyete göre iflgücüne kat lma oranlar na bak ld nda kad nlar n erkeklerin çok gerisinde oldu u görülmektedir. KO lar n n yafla göre da l m na bak ld zaman kad nlarla erkekler aras nda belirgin bir farkl laflma ortaya ç kmaktad r yafl dilimlerimde KO lar her iki cins için azalma e ilimindedir. Buna karfl l k kad nlar n özellikle kentsel alanlarda KO yafllar nda erkeklerde ise KO yafl dilimlerinde en üst düzeye ç kmaktad r. Kad nlar n evlilik ve çocuk bak m gibi geleneksel faktörlerin etkisi ile ifl hayat ndan geri çekilmesi kentsel alanlarda daha belirgin olarak ortaya ç kmaktad r. Evlili in Kad nlar ifl hayat ndan vazgeçirmesi oldukça çarp c d r. Bekâr kad nlar, evli kad nlardan yaklafl k iki kat daha fazla iflgücüne kat lmaktad r (. Tunal : 39). Ancak e itim seviyelerinin yükselmesi ile birlikte kad nlar n KO n nda yükselme e ilimi gözlenmektedir. E itim düzeyleri ile KO aras nda oluflan iliflki e itim seviyesinin yükselmesinin KO lar n her iki cins aç s ndan artt rmaktad r (Bkn. Çizelge 2.3). Ancak istihdam edilen kad nlar n aras e itim düzeylerinin yükselmesi kentli kad nlar n KO n çok küçük oranda artt rmakt r (Bkn. Çizelge 2.4). Çizelge 2.3. flgücünün E itim Düzeyine Göre KO ve O, 2004 (%) flgücü stihdam flsiz KO flsizlik Oran Toplam 100,0 100,0 100,0 48,7 10,3 Okur-yazar olmayanlar 6,3 6,8 2,3 24,4 3,7 Lise alt e itimliler 63,2 64,1 55,7 48,2 9,1 Lise ve dengi meslek e itimliler 20,0 18,9 29,1 56,6 15,1 Meslek Liseleri ,0 15,8 Yüksekokul ve fakülte 10,5 10,2 13,0 80,0 12,4 Kaynak: D E, H A 37

12 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizelge 2.4. stihdam Edilen Kad nlar n E itim Durumu (%) Okur yazar Bir okul lkokul Orta ve Lise ve Yüksek olmayanlar bitirmeyenler dengi dengi okul meslek meslek veya fakülte ,52 8,39 43,27 2,62 7,11 4, ,53 8,67 44,03 3,28 6,12 4, ,03 7,72 45,25 3,17 7,25 4, ,20 7,33 47,18 3,05 6,53 4, ,97 7,93 46,94 3,31 8,26 5, ,02 7,26 49,73 3,43 10,07 6, ,83 6,84 51,01 3,66 8,25 6, ,83 5,94 50,81 3,83 9,89 6, ,41 4,85 51,89 3,52 10,26 7, ,91 3,38 51,87 3,89 11,40 8, ,32 3,25 51,49 4,35 11,95 8, ,00 4,24 49,83 4,51 11,39 9, ,49 3,98 46,31 4,22 13,08 10, ,20 4,35 48,00 3,87 11,82 10, ,93 4,13 48,10 5,03 12,31 11, ,69 3,99 46,29 6,11 13,04 12, ,92 4,85 45,68 6,93 13,38 12,22 Kaynak: D E HA stihdam n cinsiyet temelinde ayr m nda, kad nlar n tar mdan hizmetlere do ru geçifli Çizim 2.9 da görülmektedir. Çizim 2.9. Kad n stihdam n Sektörel Da l m 120,0 100,0 80,0 95,6 95,0 94,1 89,0 87,5 86,5 85,6 81,3 75,2 60,0 40,0 20,0 0,0 17,8 5,4 6,9 8,2 9,5 11,6 6,9 6,9 4,7 4,4 4,7 4,7 2,3 1,5 2,8 1,8 1,6 2, tar?m tarım sanayi hizmetler 38

13 1. Türkiye de flgücü Arz, Potansiyeller, Nitelikler, Demografik Unsurlar ve Beklentiler Çizim E itim Durumu ve Cinsiyete Göre fl Gücüne Kat lma Oran (%) Türkiye, ,0 85,3 80,0 80,0 72,3 73,3 71,3 70,0 60,0 56,6 50,0 46,8 48,2 40,0 30,0 20,0 19,3 24,4 22,8 30,6 10,0 0,0 Okur-yazar olmayanlar Lise alt? e?itimliler Lise ve dengi meslek Y ksekokul ve fak lte Kadın Erkek Toplam flgücüne Kat l m oranlar n n bölgesel da l m da önemli farklar içermektedir. 26 bölgeye göre yap lm fl da l ma göre 16 bölgenin, ortalama KO lar Türkiye ortalamas n n alt nda 10 bölgenin ise ortalaman n üstünde gözükmektedir. Çizim Düzey 2 ye Göre flgücüne Göre Kat lma Oranlar (%) 80,0 70,0 68,3 60,0 56,9 57,9 53,6 54,6 59,4 57,5 50,0 40,0 46,9 49,1 48,8 50,0 43,5 45,5 45,0 44,8 42,5 46,3 39,7 49,4 40,4 46,1 47,1 41,1 43,0 39,2 40,2 30,0 20,0 10,0 0,0 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 Ortalama KO ya göre en düflük olan Kat lma Oranlar olan illerin Güneydo u Anadolu da En yüksek KO lar n n da Karadeniz bölgesinde topland görülmektedir. En düflük KO lar n n fianl urfa, Mardin ve evan illerinde en yüksek KO lar nda Samsun, Trabzon ve Erzurum da gerçekleflmektedir. (D E 2004 istatistik y ll : 156). 12 Bölgeye göre yap lan s n flamaya göre en yüksek KO n n Do u Karadeniz 39

14 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu bölgesinde görülmektedir. Tar msal istihdam n en yüksek oldu u bu bölgenin en yo un KO sahip olmas flafl rt c gelmemektedir. Ancak Orta do u Anadolu bölgesinin tar msal istihdam içinde pay yüzde 50 civar nda olmas na ra men en düflük KO ya sahip olmas ilginçtir. Kentsel alanlar n bölgesel olarak tasnifinde tar msal istihdam n etkisi ile Do u Karadeniz en yüksek oranda KO n na sahip bölgedir. Daha sonra en fazla s naî etkinli in söz konusu oldu u stanbul, Marmara Ege bölgeleri KO n n yüksekli i aç s ndan dikkat çekmektedir. Çizim Düzey 2 ye Göre flgücüne Göre Kat lma Oranlar (%) Güney Do u Anadolu Orta Do u Anadolu Kuzey Do u Anadolu Do u Karadeniz Bat Karadeniz Orta Anadolu Akdeniz Bat Anadolu Do u Marmara Ege Bat Marmara stanbul Türkiye TOPLAM KENT KIR Özetle, KO lar n bölgesel geliflmifllik farklar na göre ayr lmaktad r. Bu farkl l n oluflumunda göç alan bölgeler yüksek, göç veren bölgelerinde düflük KO göze çarpmaktad r. Ancak Do u Karadeniz Bölgesi göç vermesine ra men tar msal istihdam n fazlal nedeni ile yüksek bir kat lma oran ile dikkat çekmektedir. 40