MATBAA ALANI SERİGRAFİDE ŞABLON MODÜLÜNDE ZİHİN HARİTASININ KULLANIMI

Transkript

1 MATBAA ALANI SERİGRAFİDE ŞABLON MODÜLÜNDE ZİHİN HARİTASININ KULLANIMI Mehmet Ekinci Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara Atatürk Endüstri Meslek Lisesi Matbaa Öğretmeni, Bilgisayar Öğretim Teknolojileri Uzmanı, Ankara ÖZET Bugün çok hızlı değişimlerin yaşandığı bir çağda yaşıyoruz. Teknolojik, ekonomik, siyasal, sosyal, kültürel vb. alanlarda çok önemli değişimlerle karşı karşıya bulunuyoruz. Günümüzde eğitim kavramı de yeni bir anlam kazanmıştır. Artık öğrencilere vermeyi ve geliştirmeyi hedeflediğimiz beceriler, geçmiştekilerden büyük ölçüde farklılaşmıştır. Geçmişte eğitim, temel amacı bireyi işe hazırlamak olan, eğitim sürecinde belirli bilgi ve becerileri kazandırmayı hedefleyen, okul yıllarını kapsayan bir süreçti. Oysa günümüzde eğitimin bütün yaşam süresince devam eden, sadece okulu değil iş hayatını ve bütün yaşamı kapsayan, sürekli bir süreçtir. Yaşam boyu öğrenme, çocukluktan emekliliğe kadar sürekli öğrenmeyi ifade eden bir kavramdır. Yaşam boyu öğrenme, formel öğrenme (ilk ve orta öğretim kurumlarında, üniversitelerde verilen eğitim) yanısıra informel öğrenmeyi (aile içi eğitim, topluluk içinde öğrenme vs.) içerir. Yaşam boyu öğrenim, uzaktan eğitim, e-öğrenme, sürekli eğitim, açık öğretim ve saire tüm yöntemlere başarılmaya çalışılan bir pedagoji şeklidir (1). Eğitim sistemleri artık bilgiyi vermekten çok, bu bilgiyi edinmenin yollarını öğretmeyi hedeflemektedir. Bu değişimde, son yıllardaki büyük bilgi birikimlerinin ve bunların dünya çapında çok daha kolay paylaşılmasının büyük etkisi olmuştur. Son yıllarda, bilgisayar kullanımının yaygınlaşması, gelişen internet teknolojileri ve hızlı internet bağlantıları; dünyanın her yerinden, çok büyük sayıda bilgilere ulaşım büyük ölçüde kolaylaşmıştır. Bilginin çokluğu ve hızlı değişimi, eski bilgi edinmeye yönelik eğitim sisteminde de köklü değişimleri gerekli kılmıştır. Artık öğrencilere bilgi kazandırmaktan çok, bilgilere nasıl ulaşacaklarını, nasıl değerlendireceklerini 281

2 ve nasıl kullanacaklarını öğretmeye yönelik eğitim stratejileri önem kazanmıştır. Zihin Haritası tekniği de, bilgi kazanımından çok, bu bilginin kullanımını hedefleyen yeni bir teknik olarak eğitim sisteminde yerini almıştır. Bu haritalar beyin için üretilen İsviçre çakılarına benzetiliyor. Yani her yerde işe yarayan bir düşünme edavatı... Bu harita beynin sağ ve sol yarısının düşünme yeteneklerini birleştiriyor ve hafıza ve düşünme yeteneğinizi geliştiriyor(2). GİRİŞ ve AMAÇ Bu çalışma kapsamında, dünyada yaygın olarak kullanılmakta olan Zihin Haritası tekniğinin Matbaa Alanı 10. sınıf Serigrafide Şablon Modülüne uygulanması ele alınmıştır. Burada iki temel amaç vardır: ilk olarak matbaa öğretmenlerine zihin haritası tekniğini hakkında bilgilendirmek ve matbaa öğretmenlerin düşünme becerilerinin ve yaratıcılıklarının geliştirilmesi hedeflenmiştir. İkinci amaç ise, bu tekniği Serigrafide Şablon öğretimi kapsamında ele alarak, bu dersin işleniş sürecinde zihin haritası tekniğinin kullanımını öğretmektir. Matbaa eğitiminde diğer öğretim teknikleriyle birlikte zihin haritası tekniğini de kullanarak, matbaa eğitimi gören öğrencilerin düşünme becerilerini ve yaratıcılıklarını geliştirmelerine yardımcı olabileceklerdir. Bu hedeflere yönelik çalışma iki basamaklı olarak verilmektedir: 1- Zihin Haritası tekniğinin öğretilmesi 2- Zihin Haritası tekniğinin konularına uyarlanmasıdır. ZİHİN HARİTASI Kelimeleri ve düşünceleri birbirine bağlamak ve bunları bir anahtar kelime veya düşünce etrafında toplamak için kullanılan bir diyagramdır. Düşünceleri oluşturmak, görselleştirmek, tasarlamak ve sınıflandırmak ile birlikte, eğitim alanında, organizasyonda, problem çözümünde ve karar alma süreçlerinde kullanılır. Bilgiler arasındaki anlamsal ya da diğer bağlantıları gösteren ortası resimli bir diyagramdır. Genellikle, diyagramlar, resimler, sözcükler ve çizgiler içerir (3). Zihin haritaları, konuyu hatırlamada pek fazla güçlük çekmeyen öğrenciler için de kullanılmıştır. Konunun ana noktalarını ve diğer kavramlarla ilişkisini gösterir. Zihin haritaları kavram haritalarına benzer bir biçimde anahtar kavramlar ve onlar arasındaki ilişkileri gösteren bilgiler ağaç gibi dallara ayrılır. Kavram haritaları daha 282

3 doğrusaldır, zihin haritalarının yaklaşımı ise daha küreseldir. Öğrenciler, merkezi bir fikirden yola çıkarak çabucak büyük bir resim oluştururlar. Zihin haritaları yazılı ya da sözlü bilgiyi hatırlama, açık uçlu sorular sorma, proje ve olayları planlama ve değerlendirme ya da bir toplantının görsel kaydını tutmada yaralıdır. Öğrenciler zihin haritası yapmaktan daha çok hoşlanırlar. Not tutmak ya da beyin fırtınası yapmak amacıyla sayfanın ortasına önemli bir kavram yerleştirilir, sonra merkezden dışarıya doğru anahtar sözcükler ve şemalar hızlıca yazılır ve uygun başlıklarda renk kodlaması yapılır. Zihin haritasındaki sözcükler yazılmalı ve bağlayıcı çizgilere yerleştirilmelidir. Bireysel açıklama yapmak ve bilgiyi görsel anlamda transfer etmek ve sentezlemek için renkler, şemalar ve kodlamalar kullanılabilir (4). Zihin Haritası tekniği kullanılırken, kişi fikirleri kayıt etmede sadece kelimeleri değil, sembolleri de kullanır. Böylece, kelime ve sembollerin birlikte kullanımı beynin her iki yarıküresini de faaliyete geçirir. Yapılan araştırmalar, zihin haritası tekniğinin kullanımının düşünme becerilerini geliştirdiğine işaret etmektedir. Sözcük ve sembollerin birlikte kullanımı, hayal gücünü de harekete geçirdiği için, düşünce becerilerinin yanı sıra yaratıcılık da artmaktadır (5,6,7). Zihin Haritasının Kullanım Alanları Zihin Haritası tekniği, yaşamın hemen her alanında, düşünmeyi gerektiren her konuda kullanılabilir. Bu alanlardan başlıcaları şu şekilde özetlenebilir: günlük, haftalık, aylık, vb. planların yapılmasında; not tutmada; beyin fırtınası yaparken, bir projeyle ilgili strateji belirlemede; kitap, konu, makale, vb. özetlerinde; konu anlatımlarına girişte veya sonuçta; sınavlara hazırlanmada, sunumlarda, ders çalışırken; vb. pek çok alanda (8) Zihin Haritası Tekniğinin Kullanımı Zihin Haritaları kâğıt üzerine yapabileceği gibi bu iş için geliştirilmiş bilgisayar 283

4 yazılımlarda kullanılarak ta hazırlanır. Zihin Haritasının kâğıt üzerinde oluşturulmasında iki temel malzemeye gereksinim vardır: Çizgisiz, en az A4 boyutunda kâğıt (eğer mümkünse A3 boyutunda kâğıt tercih edilmelidir). Kâğıt, yatay olarak kullanılmalıdır. Renkli kalemler (mümkünse çok sayıda renkte ve farklı kalınlıklarda keçeli kalemler) Zihin haritası oluşturulmasında öncelikle çalışma yapmak istediğiniz bir konuyu belirlenir. Eğer konu bilgi aktarımı ise, öncelikle konuyla ilgili verilerin toplanması, bu bilgilerin incelenmesi gereklidir (örneğin bir hikâye, öykü, kitap, vb. özeti ise öncelikle okunması gereklidir). Eğer konu bir plan veya proje türü etkinlik ise, harita çiziminde beyin fırtınası tekniği kullanılmalıdır. Bu nedenle beyin fırtınası tekniğinin zihin haritasından önce ele alınması gereklidir. Eğer bu yapılamıyorsa, zihin haritasını yaparken düşüncelerin tamamen serbest bırakılmasına ve akla gelen her türlü düşüncenin kaydına özen gösterilmesine dikkat edilmelidir. Zihin Haritası iki temel bölümden oluşur: üretme ve düzenleme. İlk bölüm olan üretmede, adımlar şu şekilde sıralanır: Temel konu ve bu konunun sembolü yatay olarak kullanılan kâğıdın tam ortasına çok büyük olmayacak şekilde yazılır ve çizilir ve dikkati bu noktaya çekmek için kalın çizgilerle belirginleştirilir; Temel konuyla ilgili akla gelen her türlü düşünce, bu temelden çıkan oklar (kollar) aracılığıyla şekle eklenir. Ancak bu süreçte uyulması gereken bazı kurallar vardır: o Anahtar kelimelerin kullanımı: düşüncenin sadece bir tek kelime ile ifade edilebilmesine özen gösterilmelidir. Bu şekilde düşüncelerin temel elemanlara indirgenmesi hedeflenmiştir. o Her kelimeye bir sembol eşlik etmelidir: zihin haritasında kullanılan her kelime mutlaka bir sembolle ilişkilendirilmelidir, ancak bu şekilde beynin her iki yarıküresi de aktif olabilir. Soyut kavramların bile sembolle ifade edilm- 284

5 eye çalışılmasına özen gösterilmelidir. o Renklerin kullanımına özen gösterilmelidir. Renk kullanımı hem dikkat çekilmek istenen noktaların vurgulanmasında, hem de sembollerin daha etkin şekilde çiziminde yardımcı bir unsurdur. o Dikkat çekilmek istenen noktalar daha kalın çizgilerle belirginleştirilmeli, ana ve yan dallar net olarak ayrıştırılmalıdır. o Her dalda sadece bir tek kelime ve sembolü bulunmalıdır. Bu düşünceden çıkan yeni düşünceler ise ayrı dallarla çıkarılırlar. Temel konuya eklenen dallara, alt dallar eklenerek zihin haritası geliştirilir. Bu kısımlarda da yukarıda belirtilen kuralların kullanılması gereklidir. Eğer eklenen düşünceler yenilerini getiriyorsa bu işlemlere zihin haritası tamamlanıncaya kadar devam edilir. (9) Bugün bilgi çağında Zihin haritalarını bilgisayar destekli özel olarak bu amaç için hazırlanmış yazılımlar kullanılarak yapılır. Pek çok öğrenci Zihin haritalarını kâğıt kalemle yapmaktan yılgınlık duyabilir. Öğrencilerden kâğıt üzerinde zihin haritası oluşturmaları istendiğinde isteksizlik gösterebilirler. Oysa bunun tersine bilgisayar destekli zihin haritaları adaptasyon kolaylığı, dinamik bağlantılar, dijital iletişim ve dijital kayıt gibi pek çok avantaj sağlar (10). Bu noktada, hem öğretim aracı olarak tasarlanan hem de sonuçların değerlendirilmesi aşamasında kullanılabilecek bilgisayar destekli zihin haritası kullanarak, yapılan çalışmanın önemi ortaya çıkmaktadır. Bilgisayar destekli zihin haritalarının 1) kaydedilebilir olma, 2) istenildiğinde yazdırılabilme, değişiklik yapabilme, 3) çok büyük haritalar oluşturabilme, 4) birleştirilebilme, zoomlana bilme ve 5) araştırmaya sevk edici olma gibi faydaları vardır (11). Zihin haritalarının bilgisayar destekli olarak oluşturulmasında pek çok yazılım 285

6 kullanılmaktadır. Bu çalışmada kullanılan MindMapper 5.0. Professional Edition yazılımı da bunlardan biridir. MindMapper 5.0. Professional Edition, beyin fırtınası, planlama, organize etme, taslak çıkarma, ön hazırlık, şekil çizme, zihin haritası oluşturma ve web ortamına geçiş için uygun bir araçtır. MindMapper (12), zihin haritası oluşturmada bütün beklentilere cevap vermesinin yanı sıra, yaratıcılığı geliştirme açısından hem yeni başlayanlar hem de uzman kullanıcılar için pek çok kolaylık içermektedir. Programda yer alan kütüphaneler sayesinde kavramlar ve fikirler değişik resim ve figürlerle ifade edilebilir. Ayrıca kullanıcı gerekirse kendi kütüphanesini de oluşturabilir. En dikkat çekici özelliklerinden biri ise programın iki çeşit gösteriminin yer almasıdır. Şema görünümünde oluşturulan zihin haritasında yer alan kavramlar ve aralarındaki ilişkiler istenildiğinde sıralanmış liste halinde bir taslak olarak da görüntülenebilmekte ve bunun tersine listelenen kavramlar bir şemaya da dönüştürülebilmektedir. Şemada yer alan her şekil veya sembole gerekirse açıklayıcı notlar eklenebilmesi ve bunların da liste durumunda görülebilmesi bir başka kullanım kolaylığıdır. Zihin haritası üretme bölümünün sona ermesiyle, zihin haritası incelenerek eğer gerekli görülürse eklemeler veya düzeltmeler yapılır. Bu düzeltmeler bazen haritanın yeniden yapılmasını gerektirebilir. Bu aşamanın tamamlanmasıyla zihin haritası son halini almış olur. Serigrafide Şablon Zihin Haritası Tekniğinin Kullanımı İlk aşamada, Zihin Haritası tekniğinin temelleri, tarihçesi, kuralları, vb. öğrencilere görsel malzemeler desteğiyle anlatılmaktadır. Bu anlatım sürecinin sonunda basit düzeyde çizilmiş bir zihin haritası örneği sunularak sınıfta açıklanmaktadır. İkinci aşamada, öğrenciler ilk uygulamalarını yapmaktadır. Bu uygulamada, öğrencilerin kendi güncel yaşamlarından bir olayı, bir sorunu ele almaları istenir. Bu, sık olarak yaşanan bir sorun (ulaşım, derse devam, vb.) olabileceği gibi, güncel bir plan (tatil, yılbaşı, bayram hazırlığı, vb.) da olabilir. Öğrenciler konu seçiminde özgür bırakılır. Bu bölümdeki temel amaç, öğrencilerin tekniği kullanmayı öğrenmeleridir. Öğrenciler bireysel olarak zihin haritalarını hazırlarken, eğitimci soruları yanıtlar ve sınıf içinde yapılan zihin haritalarını inceleyerek gerekli düzeltmeleri yapar. Daha sonra istekli öğrenciler kendi yaptıkları zihin haritalarını tahtaya çizerler. Bu zihin haritalarındaki doğru yönler ve yanlışlıklar sınıfta tartışılarak ge- 286

7 rekli teknik düzeltmeler yapılır. Bu düzeltmeler doğrultusunda diğer öğrenciler de kendi çalışmalarında gerekli ise düzeltmelerini yaparlar. Eğitimci dersin sonunda bütün çalışmaları öğrencilerden alarak, bir sonraki derse üzerlerinde düzeltmeleri yapılmış olarak getirir ve yanlışlarını görmeleri için öğrencilere tekrar dağıtır. Şekil1: Örnek Zihin Haritası Üçüncü aşamada ise, öğrenciler Serigrafide Şablon Modülünde konular seçerler. Öğrenciler konu seçiminde özgürdür ancak eğitimci sınıfta birbirinden farklı konuların olması için öğrencileri yönlendirir. Ders sürecinde, bu konular öğrenciler tarafından özetlenerek zihin haritasına dönüştürülür. Eğitimci bu uygulama sırasında da sınıf içinde gözlem yaparak gerekli ise düzeltmelerde bulunur. Zihin haritalarının sınıfta tartışılmasıyla çalışma sonlandırılır. 287

8 Sonuç ve Öneriler Zihin Haritası tekniğinin Serigrafide Şablon Modülü kapsamında kullanılmasının, öğrencilerin hem düşünme becerilerini hem de yaratıcılıklarını geliştirmesi açısından etkili ve verimli olduğu düşünülmektedir. Öğrencilerin bu konuyla ilgili çalışma örnekleri, tekniği kullanmayı büyük ölçüde öğrendiklerini gösterir niteliktedir. Beyin Fırtınası tekniğinin öğretilmesi ve sınıfta uygulanmasının, zihin haritası tekniğinin öğretiminden önce yapılması önerilmektedir. Bu şekilde, öğrenciler zihin haritasının üretim bölümünde yer alan düşüncelerinin serbestçe ifadesi kısmına daha açık olmaktadır. Zihin haritası tekniğinin Matbaa öğretmenleri tarafından kullanım alanları ise başlıca şu şekillerde olabilir: öğrenme faaliyetlerine veya konuya girişte, konunun bir bütün olarak sunulmasında; öğrenme faaliyetlerin sonunda, konunun özetlenmesinde; belirli gün veya haftalarda, hem konuların açıklanmasında, hem de plan yapılmasında; öğrencilerin bireysel veya okul etkinlikleriyle ilgili planlar yapmalarında; öğrencilerin kendileriyle ilgili farkındalık kazanmalarında; öğretmenlerin öğretim etkinliğini değerlendirmelerinde; güncel bir konunun detaylı incelenmesinde; dergi, kaynak kitap, vb. özetlerinde. Öğrencilere zihin haritası oluşturma konusundaki bilgi ve becerilerini geliştirecek öğrenme ortamları sağlanması ve yaratıcılıklarını ortaya çıkaracak etkinliklerde yer almaları gerektiği görülmektedir. 288

9 Serigrafide Şablon Modülü Konulu Zihin Haritası 289

10 KAYNAKLAR [1] World Bank, (2003), Lifelong Learning in the Global Knowledge Economy, Washington DC: World Bank. [2] Beynin kullanma kılavuzu onda < /2001/10/26/Pazar /paz02a.html> 01 Ağustos 2007 tarihinde alınmıştır. [3] Zihin haritası < 05 Ağustos 2007 tarihinde alınmıştır. [4] Campbell B. (1992). Multiple intelligences in action. Childhood Education, s: [5] Anderson, Joseph V. (1993). Mind Mapping: A Tool for Creative Thinking, Business Horizons, 13. [6] Margulies, Nancy (1991). Mapping Inner Space. Zephyr Press, Tucson. [7] Mento, Anthony J.; Martinelli, Patrick; Jones, Raymond M. (1999). Mind Mapping in Executive Education: Application and Outcomes, The Journal of Management Development, [8] Buzan Tony, Yaratıcı Zekanın Gücü, Epsilon Yayıncılık, İstanbul [9] Gelb Jm.(2004) Leonardo Da vinci Gibi Düşünmek, İstanbul, Beyaz Yayınları. [10] Bayram, S., (2001), AECT (Association for Educational Communications and Technology) Conference, Atlanta, Georgia. [11] Rautama, E., Extending the Delivery of Concept Maps, AAPS Project, ITiC- SE2000, The 5th Annual Conference on Innovation and Technolology in Computer Science Education. [12] Demo sürüm için 290