SÜREKLİ EMİSYON ÖLÇÜM SİSTEMLERİ TEBLİĞ TASLAĞI. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar, İlkeler

Transkript

1 SÜREKLİ EMİSYON ÖLÇÜM SİSTEMLERİ TEBLİĞ TASLAĞI BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar, İlkeler Amaç MADDE 1 (1) Bu Tebliğin amacı; sürekli emisyon ölçüm sistemlerinin kurulmas ı, işletilmesi ve kalite güvence sisteminin oluşturulması ile ilgili uyulması gereken usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Tebliğ, 03/07/2009 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ne ve.tarih ve. sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Atıkların Yakılmasına Dair Yönetmelik ve Mahalli Çevre Kurulu kararlarına göre sürekli emisyon ölçüm cihazı kurulması zorunlu olan tesislerde TS EN Sabit kaynak emisyonları Otomatik ölçüm sistemlerinin kalite güvencesi standardı temel alınarak tabi olunacak hukuki ve teknik sorumlulukları kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Tebliğ..tarih ve. sayılı Atıkların Yakılmasına Dair Yönetmelik ve 03/07/2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar MADDE 4 (1) Bu Tebliğin uygulanmasında; a) Bakanlık: Çevre ve Orman Bakanlığını, b) İl Müdürlüğü: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü c) AYDY : Atıkların Yakılmasına Dair Yönetmeliği ç) Birinci seviye kalite güvence sistemi (KGS1): Sürekli emisyon ölçüm cihazlar ının performans kriterleri ve test prosedürlerinin EN standardına, belirsizlik hesaplarının ise EN EN ISO standardına göre hesaplanmasının sağlandığı. TS EN standardında yer alan QAL1 prosedürünü, d) CUSUM testi: Kayma miktarının ve değişimin KGS1 süresinde elde edilen belirsizlik bileşenleri ile karşılaştırıldığı hesaplama prosedürü e) Ekstraktif olmayan SEÖS:Numunenin baca içerisinde ölçümünün yapıldığı sistemi,, f) Ekstraktif SEÖS: Numunenin baca içerisinde örneklenerek analizöre taşındığı sistemi, g) Emisyon Limit Değeri (ELD): İlgili mevzuatında atmosfere salınımına müsaade edilen en yüksek kirletici konsantrasyonunu ğ) İkinci seviye kalite güvence sistemi (KGS2): SEÖS ün uygun kurulumundan sonra işletmeye alınmadan önce, SRM lerle yapılan paralel ölçümler sonucu kalibrasyon fonksiyonu oluşturma prosedürünü, h) İşletme: SEÖS kurulması gereken tesislerin bütününü, ı) İşlevsel test: Kalibrasyon yapılmadan önce SEÖS ün doğru kurulup kurulmadığının kontrol edilmesini, 1

2 i) Kalibrasyon: Ölçüm cihazının kalibrasyon fonksiyonu ve değişkenliğinin belirlenmesi ve aynı zamanda da ölçüm belirsizlikleri ile karşılaştırma yapılarak SEÖS ün ölçüm değerlerinin değişkenliğinin kontrol edilmesini, j) Kalibrasyon fonksiyonu: SRM ile SEÖS ün paralel okuduğu değerlerden ortaya çıkan doğrusal bağlantıyı, k) Referans malzeme: Değeri bilinen, izlenebilir sertifikal ı malzemeyi, l) Shewart Kontrol Çizelgesi: Birinci seviye kalite güvence sisteminden (KGS1) elde edilen kayma ve duyarlık (hassasiyet) öğeleri ile belirsizliğin birleştirildiği ve sahada elde edilen bileşik kayma ve duyarlık (hassasiyet) ile karşılaştırılan kontrol çizelgesini, m) Sıfır okuma: Sıfır konsantrasyonda yapılan okumayı, n) SKHKKY: Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğini, o) Span okuma : Referans malzemeyle yapılan okumayı, ö) Standart referans metod (SRM): Sürekli ölçümleri yapılan kirleticilerin, bu tebliğde belirlenen periyotlarla karşılaştırma ölçümlerinin yapıldığı ve referans olarak kabul edilen ölçüm metodlarını, p) Sürekli emisyon ölçüm sistemi (SEÖS): Emisyonların sürekli izlenmesi amacıyla kurulan ölçüm sistemini, r) Tedarikçi: SEÖS ün kurulumunu yapan firmayı, s) Tesis: SEÖS kurulması gereken her bir emisyon kaynağını, ş) Üçüncü seviye kalite güvence sistemi (KGS3): SEÖS ün normal çalışma koşullarında sıfır ve span ölçümlerle yapılan fonksiyon kontrolleri sonucu ikinci seviye kalite güvence sisteminde oluşturulan kalibrasyon fonksiyonun geçerliliğinin kontrol edilmesini, t) Yetkili laboratuvar: 05/09/2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği ne göre bu tebliğle belirlenen SRM lerden yetki alan laboratuvarları, u) Yıllık geçerlilik testi (YGT): SEÖS ün yıllık olarak SRM lerle yapılan paralel ölçümler sonucu ikinci seviye kalite güvence sisteminde oluşturulan kalibrasyon fonksiyonun geçerli olduğunun doğrulanmasını, ifade eder. İlkeler MADDE 5 (1) Bu Tebliğ uygulanırken aşağıdaki ilkelere uyulur; a) Tedarikçi firma ile yetkili laboratuar farkl ı özel veya tüzel kişilikler olmak zorundadır. b) Sürekli emisyon ölçüm sistemi bulunan tesisler ikinci seviye kalite güvence sistemi ve ıllık y geçerlilik testi ölçümlerini kendi bünyesinde kurulu laboratuarlar ında yapamaz. c) İşletmeler dışarıdan hizmet alımı yoluyla yapmış oldukları tüm işlerden Bakanlığa karşı sorumludur. İKİNCİ BÖLÜM Görev, Yetki ve Sorumluluklar Bakanlığın görev ve yetkileri MADDE 6 (1) Bakanlık; a) Sürekli emisyon ölçüm sistemi olan tesislerde yapılan ikinci seviye kalite güvence sistemi, üçüncü seviye kalite güvence sistemi ve yıllık geçerlilik testi raporlarının değerlendirilmesi sonucunda emisyon teyit ölçümü isteyebilir. b) Bu tebliğin Ek 1 inde yer alan standart referans metodlarda gerekli görülmesi halinde değişiklik yapabilir ve yayınlar. 2

3 c) Sürekli emisyon ölçüm sistemleri ile ilgili her türlü denetimi yapmaya yetkilidir. İl Müdürlüğünün görev ve yetkileri MADDE 7 (1) İl Müdürlüğü; a) Sürekli emisyon ölçüm sistemini kuracak işletmenin fizibilite raporunu inceleyip, uygunluğunu onaylar. b) Sürekli emisyon ölçüm sistemi kuracak işletmeyi bu tebliğe göre yerinde inceler ve uygun görmesi halinde sistemin işletmeye alınmasına izin verir. c) Sürekli emisyon ölçüm sistemi ile ilgili her türlü denetimi yapmaya yetkilidir. ç) İşletme tarafından sunulan fizibilite raporunu en geç 2 ay içerisinde değerlendirerek işletmeye olumlu ya da olumsuz cevap verir. İşletmenin yükümlülükleri MADDE 8 (1) İşletme sahibi; a) 14. Maddeye uygun olarak sürekli emisyon ölçüm sistemini seçer. b) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin fizibilite çal ışması, kurulum, işletim ile ilgili her türlü bilgi ve belgeyi kayıt altına alır. c) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kurulacağı tesis için; fizibilite raporunu hazırlar veya hazırlatır. ç) Numune alma noktalarını açar, platformu kurar, güvenliğinin sağlanması ile ilgili her türlü tedbiri alır. d) Sürekli emisyon ölçüm sistemini ve ilgili di ğer ekipmanları kurar veya kurdurur. e) İkinci seviye kalite güvence sistemi ve yıllık geçerlilik testi Bakanlıkça yetkilendirilmiş laboratuarlara yaptırır. f) Bu tebliğin yükümlülüklerinin yerine getirilmesi için şletmede i sorumlu personel bulundurur. g) Haftada 1 defa olmak üzere üçüncü seviye kalite güvence sistemi testlerini/ölçümlerini yapar veya yaptırır. h) İkinci seviye kalite güvence sistemi ve yıllık geçerlilik testi sonuç ve raporlarının en geç 6 ay içerisinde İl Müdürlüğüne sunulması zorunludur. Yetkili laboratuarın yükümlülükleri MADDE 9 (1) Yetkili Laboratuar; İkinci seviye kalite güvence sistemi ve yıllık geçerlilik testini yapar ve raporları hazırlar. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Sürekli Emisyon Ölçüm Sistemlerinin Seçilmesi ve Kurulması Fizibilite raporunun hazırlanması MADDE 10 (1) Sürekli emisyon ölçüm sistemi kuracak işletme, İl Müdürlüğüne fizibilite raporu hazırlayarak başvuruda bulunmak zorundadır. Fizibilite raporu aşağıdaki bilgi ve belgeleri içerir: a) Faaliyetin açık bir şekilde tanıtımı, b) Faaliyetin Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-8 e göre yeri, c)emisyon parametreleri, kirletici emisyonların nereden kaynaklandığı ve bunların kaynaklara göre dağılımı, 3

4 ç) Üretimde birim ürün başına kullanılacak elektrik enerjisi miktarı, kullanılan yakıt türleri ve bu yakıtların temin edildiği yerler hakkında bilgiler, d) Kullanıldığı belirtilen yakıtların programlanan yıllık tüketimleri, e) Yakıtların alt ısıl değerleri, kükürt, kül, uçucu madde, nem yüzdeleri gibi özellikleri, f) Tesisin yakma kazanlarının, gaz türbinleri, içten yanmalı motorlar; gaz, dizel ve çift yakıtlı motorlar sayı ve özellikleri, yakma tekniği, birim zamanda beslenen yakıt miktarı, kazan, türbin ve motor verimleri, toplam ve her bir kazan, türbin ve motora göre hesaplanmış kw veya MW cinsinden yakıt ısıl gücü hakkında teknik bilgiler, maksimum kazan kapasitesi, g) Üretim prosesinin toplam ısıl gücü, üretim prosesinde kullanılan yakıt cinsi ve miktarı, ğ) Bacanın boyu ve çapı, h) Baca üzerinde numune alma düzlemi ve numune alma noktalar ının ölçekli olarak çizilmiş şekli, ı) Çalışma platformunun özellikleri ve baca üzerindeki konumunun ölçekli olarak çizilmi ş şekli, i) Analizör kabininin yerinin ölçekli olarak çizilmi ş şekli. (2) İşletme fizibilite raporunu hazırlar, İl Müdürlüğüne sunar, onay aldıktan sonra sürekli emisyon ölçüm sisteminin kurulması için gerekli çalışmaları başlatır. Çalışma platformu MADDE 11 (1) Çalışma platformu; uygulama, kalite gerekleri ve güvence nedeniyle aşağıdaki özelliklere sahip olmak zorundadır: a) Standart referans metodlar kullanılarak paralel ölçümlerin yapılmasına izin verecek, güvenli ve SEÖS e kolayca ulaşılabilir nitelikte kurulur. b) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin bakımı ve gerekli diğer faaliyetlerin kolaylıkla yapılabilmesi açısından rahat, geniş ve güvenli olması mecburidir. c) Çalışma alanı 5 m 2 den az olamaz. ç) Dayanabileceği nokta yük 400 kg dan daha az olamaz. d) Bacaya çıkılan merdivenler için gerekli tüm emniyet tedbirleri al ınır. e) Bacaya çıkan merdivenlerin yeterli genişliğe sahip ve korkuluklarının olması zorunludur. Korkulukların yaklaşık 0,5 m - 1 m yükseklikte ve yaklaşık 0,25 m genişlikte düşey taban tahtalarına sahip olması gerekir. Korkuluklar giriş deliklerine göre kullanılan cihazlardan uzak olacak şekilde yerleştirilir ve numune alma donanımı takılır ve çıkarılmasını zorlaştıran engeller bulundurmaz. f) Merdivenin başında merdiveni kesen sökülebilir zincir veya kendili ğinden kapanan kapıları bulunan korkuluklar bulunur. g) Açık havaya maruz kalacak elektrik prizleri, fişleri ve donanımı su geçirmez özellikte olması gerekir. ğ) Ölçme yeri; yapay olarak aydınlatılır ve havalandırılır. h) Elektrik, su ve sıkıştırılmış hava, vb. ihtiyaçlarla ilgili tedbirler al ınır. ı) Gereken durumlarda donanımın kaldırılması ve indirilmesi için yük asansörlerinin olmas ı gerekir. i)plâtform açık havaya maruz kalıyorsa, personel ve donanım için uygun koruma tedbirleri alınır. Ölçüm düzlemi ve numune alma noktası seçimi MADDE 12 (1) Sürekli emisyon ölçüm sistemi; ölçülen gaz bileşimini temsil edecek bir konuma mümkün olduğu kadar elverişli bir şekilde konumlandırılır. (2) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin numune alma noktas ı, numune alma düzleminden önce bacanın tepesinden itibaren hidrolik çapın en az beş ve akış yönünde bir değişikliğe sebep 4

5 olabilecek fan, dirsek, kısmen kapalı kapaklar ile kavislerin öncesi ve sonrasından mümkün olduğu kadar uzağa yerleştirilir. (3) Numune alma noktası, baca tepesinden 5 hidrolik çap aşağıda ve homojen akışın başladığı yerin 5 hidrolik çap yukarısında yeterince yüksek ve homojen gaz hızı olan bir yerde seçilir. Şekil 1: Numune alma hattı ve düzlemi 1 Numune alma hattı 2 Numune alma düzlemi 3 Giriş delikleri 4 Akış yönü (4) Numune alma düzlemi baca kanalının düz uzun kenarına dik olarak yerleştirilir. (5) Numune alma düzlemine uygun giriş delikleri ve güvenli bir çalışma plâtformundan kolayca ulaşılabilmeldir. (6) Standart referans metodlarla yapılacak paralel ölçümler için numune alma noktaları sürekli emisyon ölçüm sisteminin ve standart referans metodlarla arasındaki karşılaştırılabilir ölçümlere ulaşmak için mümkün olduğu kadar yakına konulur ancak sürekli emisyon ölçüm sisteminin yerinin yukarı veya aşağı akım eşit çaplarının üç katından daha fazla yakınına konulamaz. 5

6 Şekil 2: Numune alma noktaları 1) Referans Metod 2) Ekstraktif olmayan ölçüm cihazı 3) Ekstraktive ölçüm cihazı 4) Hacimsel debi ölçümü (7) Karşılaştırmalı ve sürekli ölçümlerin birbirleri üzerinde yaratabileceği her türlü etkinin önüne geçilir. (8) Sürekli emisyon ölçüm sistemleri ve standart referans metodlarla yapılacak ölçümlerde numune alma noktaları aşağıda verilen örnekteki gibi olur. Şekil 3: Numune alma noktaları a) Üstten görünüş b) Yandan görünüş 6

7 A Ölçüm hattı, ölçüm planı S Ölçüm Noktası S6 HCl, Toplam Karbon, su buharı SEÖS S1 Referans Metod S7 Referans Metod S2 Referans Metod S8 Hacimsel debi SEÖS (Transmitter) S3 Toz SEÖS (optical metod) S8a Hacimsel debi SEÖS (Receiver) S3a Toz SEÖS (reflector) S9 Sıcaklık S4 SO2, NO, O2 SEÖS S9a Basınç S5 Referans Metod Numune alma sistemi MADDE 13 (1) Numune alma sistemi aşağıdaki özellikleri taşır; a) Yatay bir boru içinde yüksek hızlarda bile toz çökeltileri oluşabileceğinden ve toz dağılımları düzensiz olabileceğinden tozun sürekli ölçülmesi için yatay borular yerine dikey olanlar seçilir. b) Ekstraktif numune alma cihazlarında tepki sürelerinin kısa olmasını sağlamak amacıyla numune alma yolu mümkün olduğunca kısa tutulur. c) Korozyon, sinerjik etkiler, bileşenlerin reaksiyonları, bozunmaları ve adsorpsiyonları numunenin yapısını etkileyebileceğinden malzeme ve ölçülen bileşen arasındaki enteraktif tepkimelerin önüne geçmek amacıyla emisyon ölçüm cihazının tüm gaz iletim hatları ve bileşenleri için uygun malzemeden yapılmış malzemeler kullanılır. ç) Numune alma boru çapı ve boyutu; cihazlara yeterli beslemeye imkân verecek akış hızını sağlar. d) Ekstraktif numune alma işleminde; gazlar cihaza taşınmadan önce aerosoller, parçacıklı madde ve diğer bozucu maddeler uzaklaştırılır. e) Ekstraktif numune alma işleminde; gazlar, problar, filtreler ve numune gazını numune gazı soğutucusuna bağlayan hat, ölçülen bileşenin yoğunlaşma noktası sıcaklığının üstünde ısıtılır. f) Isıtılan gaz numunesindeki nemin uzaklaştırılması için yoğunlaştırma veya soğutma metodu uygulanacak ise ısıtma bölmesinin dışında gerçekleşir. g) Numune alma hattında kalma zamanını ve numunede fizikokimyasal dönüşmeleri azaltmak için gerekli tedbirler alınır, ğ) Pompalar, sistemdeki borudan sürekli numune almak için kullanılacak yapıda olmalıdır. Bu pompa; bir diyafram pompası, metal körüklü pompa veya bir diğer tip pompa olabilir. h) Pompanın korozyona dirençli bir metalden yapılmış olması mecburidir. ı) Pompanın kapasitesi, analizörlere gerekli akışları, %10 fazlası sınırları içinde sağlayacak büyüklükte ve pompa akış hızının kontrollü olması gerekir. ı) Sürekli hız ölçümleri için kullanılan pitot tüpünün sıfır ayarı yapılır ve pitot tüpü, gaz akış yönüne göre 15º lik bir açıyı aşmayacak şekilde hizalanarak kurulur. i) Sürekli hız ölçümlerinde kullanılan pitot tüpünün kurulumu esnasında türbülanslı akış yönünün belirlenmesi testi yapılır. j) Optik ölçüm yöntemleri kullanıldığında, dışarıdan gelen ışığın etkisi ve cihaz montajının sapmasının önlenmesi ile ilgili her türlü özel şart göz önünde bulundurulur. Sürekli emisyon ölçüm sisteminin seçimi ve birinci seviye kalite güvence sistemi MADDE 14 (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin TS EN standardı birinci seviye kalite güvence sistemi QAL1 e göre onaylanmış sertifikaya sahip olması zorunludur. (2) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin performans kriterleri ve test prosedürlerinin EN standardına uygun olarak yapılması ve bu standarda göre sertifikalandırılması zorunludur. 7

8 (3) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin birinci seviye kalite güvence sistemine göre belirsizlik hesaplarının EN ISO ve/veya EN standartlarına göre hesaplanması ve sertifikalandırılması zorunludur. Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kurulumu MADDE 15 (1) Sürekli emisyon ölçüm sistemi aşağıdaki şartlara uygun olarak bacaya kurulur: a) 14. maddeye uygun cihazlar belirlendikten sonra cihazların kurulumu işlemine başlanır. b) 12. maddede belirlenen kriterlerin sağlandığı düzlemde ve numune alma noktalarında ölçüm yapılacak şekilde kurulur. c) Ölçüm cihazlarıyla beraber 13. madde de belirlenen kriterler esas alınarak numune alma sistemi kurulur. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İkinci Seviye Kalite Güvence Sistemi İle İlgili Hükümler İkinci Seviye Kalite Güvence Sistemi MADDE 16 - (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kurulumundan sonra; standart referans metodlarla paralel ölçümlerin yapıldığı, sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibrasyon fonksiyonunun belirlendiği ve gerekli belirsizlik ile uyup uymadığının kontrolünün yapıldığı iş ve işlemleri kapsar. (2) İkinci seviye kalite güvence sisteminde sırasıyla; a) İşlevsellik testi, b) Standart referans metodlar ile paralel ölçümler, c) Verilerin değerlendirilmesi, ç) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibrasyon fonksiyonu ve geçerlili ğinin belirlenmesi, d) Değişkenliğin hesaplanması, e) Değişkenlik testi, f) Raporlama yapılır. (3) İkinci Seviye Kalite Güvence Sistemi prosedürü en az her 5 yılda bir yapılır. Bakanlığın gerekli görmesi halinde ya da diğer mevzuatlarda belirtilen bazı tesislerde bu periyod değiştirilebilir.. İşlevsellik testi MADDE 17 - (1) Kalibrasyon ve değişkenlik testleri yapılmadan önce sürekli emisyon ölçüm sisteminin doğru olarak kurulup kurulmadığını kontrol etmek için işlevsellik testi yapılır. Ekstraktif ve ekstraktif olmayan sürekli emisyon ölçüm sistemleri için uygulanacak şlevsellik i testi aşağıdaki tablodadır. 8

9 İşlevsellik testi KGS2 Ekstraktif Ekstraktif olmayan Yapılacak işlemler SEÖS SEÖS Görsel ayarlar ve cihaz temizliği Numune Alma Sistemi Belgeleme ve kayıtlar Hizmete elverişlilik Sızdırmazlık Testi Sıfır ve span kontrolleri Doğrusallık Sistemin Cevap Süresinin Kontrolü Raporlama İşlevsellik testinin yapılması gerekir) İşlevsellik testinde; a) Görsel ayarlar ve cihaz temizliği; 1) Ölçüm analizörü iç kontrolü ve ısıtma sistemi gibi bileşenlerinin kontrolü, 2) Optik yüzeylerin temizliği, 3) Hava temininde kaçak olup olmadığı, 4) Optik yoldaki aksaklıklar, 5) Uygun ölçüm ekipmanı örneğin, optik denetim filtreleri, derecelendirme filtresi, test gazı hücreleri kullanılarak alet özelliğinin kontrol edilmesi gibi sürekli emisyon ölçüm sisteminin kullanım kılavuzundaki bilgilere uygun olarak görsel kontroller yapılır. b) Numune alma sistemi: Numune alma sisteminde görsel olarak aşağıdaki bileşenlerin uygun olup olmadıkları kontrol edilir; 1) Numune alma probu, 2) Gaz şartlandırma sistemi, 3) Pompalar, 4) Tüm bağlantılar, 5) Numune hattı, 6) Güç kaynakları, 7) Filtreler c) Belgeleme ve kayıtlar: Aşağıdaki belgelerin güncel ve kolay ulaşılabilir olması mecburidir: 1) Cihazlarla ilgili her türlü kullanım kitapçığı, 9

10 2) Her türlü arıza, hata, yapılan işler ve alınan önlemleri yazmak için günlük arıza-bakım defteri, 3) Teknik servis raporları, 4) Bakım, kalibrasyon ve eğitim için yönetim sistemi prosedürleri; 5) Eğitim kayıtları; 6) Bakım, onarım planları, 7) Yapılan kontroller ile ilgili kayıtlar. ç) Hizmete elverişlilik: Sağlıklı verilerin alınması için Sürekli emisyon ölçüm sisteminin etkili bakımı ve yönetimiyle ilgili olarak aşağıdaki kontroller yapılır: 1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin bulunduğu noktada çalışmak için yeterli alan ve hava koruma sisteminin yanında güvenli ve temiz çalışma şartları, 2) Sürekli emisyon ölçüm sistemine kolay ve güvenli ulaşım, 3) Yeterli miktarlarda referans malzeme, araç ve yedek parça, 4) İkinci seviye kalite güvence sistemi ve üçüncü seviye kalite güvence sistemi testlerini etkili bir şekilde uygulamak için gerekli şartlar,. d) Sızdırmazlık testi: Sızdırmazlık testi tüm numune alma sistemini kapsar. Kaçak testi sürekli emisyon ölçüm sistemi kullanım kılavuzlarına uygun olarak yapılır e) Sıfır ve span kontrolü: Referans sıfır ve span malzemeleri sürekli emisyon ölçüm sisteminin karşılık gelen okumalarını doğrulamak için kullanılır. Sıfır ve span kontrolleri yapılırken; 1) Sıfır veya test gazı kullanılarak veya uygun ölçüm ekipmanı kullanılarak sıfır noktası ve span noktası kontrol edilir. 2) Ekstraktif olmayan sürekli emisyon ölçüm sistemlerin de sıfır ve span kontrolleri; sürekli emisyon ölçüm sisteminin ölçüm noktasında yeniden ayarlanması öncesi ve sonrasında ayrıca yeniden birleşmesinin sonrasında duman gazı içermeyen bir referans yol kullanılarak yapılır. f) Doğrusallık: Doğrusallık testi yapılırken; 1) Analizörün test sonucunun lineerliği biri sıfır gazı olmak üzere beş referans gaz ile kullanılarak kontrol edilir. 2) Dört farklı yoğunluğa sahip referans gaz ve sıfır gazı doğrulanabilir bir miktara ve kaliteye sahip olmak zorundadır. Gazların izlenebilir ve sertifikalı olması gerekir. 3) Gazlar dört farklı gaz silindirlerinden elde edilebilir veya tek bir gaz yoğunluğuna sahip silindirden kalibre edilmiş bir seyreltim sistemi aracılığıyla farklı yoğunluklarda hazırlanabilir. 4) Gaz yoğunlukları, emisyon sınırının iki katının yaklaşık % 20, % 40, % 60, ve % 80 inde olacak şekilde seçilir. 5) Cihazlar aşağıdaki gaz yoğunluklarıyla test edilir. sıfır konsantrasyonlu referans malzeme, emisyon sınırının 2 katının yaklaşık % 20 si konsantrasyonda referans malzeme, emisyon sınırının 2 katının yaklaşık % 40 ı konsantrasyonda referans malzeme, emisyon sınırının 2 katının yaklaşık % 60 ı konsantrasyonda referans malzeme, emisyon sınırının 2 katının yaklaşık % 80 i konsantrasyonda referans malzeme, sıfır konsantrasyonda referans malzeme. 6) Her bir farklı yoğunluktaki gaz cihaza verilir.ancak her farklı gaz verme aralığı sürekli emisyon ölçüm sisteminin cevap zamanının en az üç katına eşit bir süreden sonra yapılır. 7) Her bir gaz yoğunluğunda en az üç okuma yapılır. Bu üç okumanın her birinin başlangıcı arasındaki süre, sürekli emisyon ölçüm sisteminin cevap süresinin en az dört kat ı kadar olmak zorundadır. 10

11 8) Doğrusallık grafiği, sıfır ile 4 farklı gaz yoğunlukları (y) ve sürekli emisyon ölçüm sistemleri okumaları () arasında oluşturulur. Her bir yoğunluk için sürekli emisyon ölçüm sisteminde 3 farklı okuma yapılır.bu okumaların ortalaması alınarak regresyon eğrisi oluşturulur ve sapma hesaplanır. 9)Doğrusallık testi hesaplamaları EN standardı Ek-B ye göre yapılır ve belgelenir. g) Cevap zamanı: Sürekli emisyon ölçüm sisteminin cevap süresi kontrol edilir. Eğer uygunsa bu kontrol numune alma probunun sonunda referans malzemenin beslenmesi ile yap ılır. Cevap süresi, birinci seviye kalite güvence sistemi süresince belirlenen ölçülmü ş değerleri aşmaz. ğ) Raporlama: İşlevsel testin sonuçları raporlanır, hatalar kaydedilir. Eğer hatalar, veri kalitesini olumsuz etkiliyorsa işletme gerekli düzenleyici ve önleyici tedbirleri almak zorundadır. Standart referans metodlarla paralel ölçümler MADDE 18 - (1) İşlevsellik testi tamamlandıktan sonra, kalibrasyon fonksiyonunun belirlenmesi için standart referans metodlarla paralel ölçümler yapılır : a) Sürekli emisyon ölçüm sistemleri kurulduktan sonra yetkili laboratuar taraf ından standart referans metodlar ile yapılan paralel ölçümlerin sonucunda bir kalibrasyon fonksiyonu oluşturulur. b) Her bir kalibrasyon için normal işletme koşullarında en az 15 adet geçerli karşılaştırmalı ölçüm yapılır. Paralel ölçümler en az üç günde yapılır. Bu üç günlük sürenin birbirini takip eden 3 gün boyunca olması gerekmez. Paralel ölçümler, 4 haftalık bir zaman peryodunda, 8-10 saaatlik normal çalışma saatleri içerisinde olacak şekilde tamamlanır. Bir günde yapılan ölçümde ölçüm aralıkları en az 1 saat olur ve gün içerisine yayılır. Her bir ölçüm için numune alma süresi, en az 30 dakika veya numune alma sistemi de dâhil sürekli emisyon ölçüm sistemlerinin tepki süresi uzunluğunun 4 katı olması gerekir. c) Kalibrasyon fonksiyonu oluşturulması için yapılan paralel ölçümler, tesisin normal işletimlerinde geniş bir sürede geçerli olması ve aynı zamanda işletimsel durumları da kapsaması gerekir. ç) Sürekli emisyon ölçüm sistemleri ve standart referans metodlarla yapılan paralel ölçümler süresince her bir sonuç; bir sürekli emisyon ölçüm sistemi ölçülen sinyali ve bir standart referans metodla ölçülen değeri olmak üzere bir ölçüm çifti olarak kabul edilir ve bunlar aynı zaman periyodunu kapsar. d) Standart referans metodlardan elde edilen sonuçlar ile sürekli emisyon ölçüm sistemleri ile ölçülen sonuçlar basınç, sıcaklık ve nem koşulları açısından aynı koşullar altında açıklanır. Kalibrasyon fonksiyonunu oluşturmak ve değişkenlik testini uygulamak için Sürekli emisyon ölçüm sistemleri koşulları ve standart koşullara uygulanan düzeltmede yer alan tüm ek parametreler ve değerler her bir ölçüm çifti için elde edilir. e) Standart referans metodlardan elde edilen sonuçlar, sürekli emisyon ölçüm sistemlerinden elde edilen düzeltilmemiş sonuçlar gibi aynı koşullar altında açıklanır. Örneğin; Sürekli emisyon ölçüm sistemleri, mg/m 3 birimlerinde su buharı içeren gazda gaz halindeki HC1 i ölçerse standart referans metodlarla sonuçları da ıslak gazda mg/m 3 olarak aynı birimde ifade edilir. f) Kalibrasyon esnasında oksijen, karbondioksit, sıcaklık ve nem gibi düzeltmelerde kullanılan parametrelerin belirlenmesi için kullanılan ölçüm cihazlarının da her türlü belirsizliğin en aza indirilmesi amacıyla uygun fonksiyon ve kalibrasyon konusunda testlere tabi tutulur. Verilerin değerlendirilmesi MADDE 19 - (1) Verilerin hazırlanması; 11

12 a) Kalibrasyon fonksiyonunu oluşturmak ve değişkenlik testini uygulamak için gerekli veriyi sağlamak amacıyla aşağıdaki akış şeması takip edilir. Bu şemada daire içerisindeki her bir rakam işlem basamak sırasını gösterir. SRM SEÖS SEÖS ölçüm koşullarına dönme Kalibrasyon fonksiyonunun hesaplanması Son olarak, birimler arasında dönüşüm (örn. ma -mg/m 3 ) Kalibrasyon fonksiyonunu kullanarak kalibre edilmi ş değerlerin hesaplanmas ı SRM ekipmanlarını kullanarak standart koşullara dönme İşletme ekipmanlarını kullanarak standart koşullara dönme Kalibrasyon prosedürünün seçimi (a) veya (b) ( da) Değişkenlik testi Geçerli kalibrasyon dizisinin tanımı [y i,min ; y s,ma ] [0; 1,1 ^ y s,ma] i : Sürekli emisyon ölçüm sisteminden ölçülen sinyalin değeridir. ma veya Volt cinsinden elektiriksel bir birim olabileceği gibi mg/m 3 cinsinden konsantrasyon birimi olarak da ifade edilebilir. y i : Standart referans metodla ölçülen değerdir ve mg/m 3 cinsinden konsantrasyon birimi olarak ifade edilir. Standart referans metodlarla ölçülen değerler sürekli emisyon ölçüm sisteminin ölçüm koşullarına dönüştürülerek hesaplanır. Kalibrasyon fonksiyonunun oluşturulması MADDE 20 (1)Paralel ölçümlerden elde edilen değerlerle kalibrasyon fonksiyonu oluşturulur (2) Kalibrasyon fonksiyonu; lineer, sabit artan standart sapma değerine sahip ve y i = a + b i fonksiyonuyla tanımlanır. Burada; i : SEÖS den ölçülen sinyalin değeridir, 1 i N, N 15, y i : SRM den ölçülen değerdir, 1 i N, N 15, b : Kalibrasyon fonksiyonunun eğimi, a : Kalibrasyon fonksiyonunun interceptini ifade eder. 12

13 değerleri hesaplanır. (3) Standart referans metodlardan ölçülen değerler standart koşullarda hesaplanır ve y s,ma, y s,min değerleri belirlenir. y s,ma : Standart koşullarda hesaplanan en büyük konsantrasyonu. y s,min : Standart koşullarda hesaplanan en küçük konsantrasyonu olmak üzere; a) ( y s,ma - y s,min ) farkı ELD nin % 15 inden büyük veya eşit ise aşağıdaki formül kullanılır. b) ( y s,ma - y s,min ) farkı ELD nin % 15 inden küçük ise aşağıdaki formüller kullanılır. Z: Ofset, sürekli emisyon ölçüm sisteminin sıfır okuma ve sıfır arasındaki farkıdır Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibrasyon fonksiyonu ve geçerliliğinin belirlenmesi MADDE 21 - (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminden ölçülen her bir i sinyali, aşağıdaki kalibrasyon fonksiyonu ile kalibre edilmi ş ŷ i değerine dönüştürülür. ŷ i = â + i ŷ i : Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibre edilmi ş değeri, i : Sürekli emisyon ölçüm sisteminin ölçülen sinyalidir. (2) ŷ i ; Sürekli emisyon ölçüm sisteminden elde edilen kalibre edilmi ş ölçüm sonucudur ve gerekli belirsizlik çıkarılmadan elde edilir. (3) Kalibrasyon fonksiyonu tesisin geçerli kalibrasyon aral ığında işletildiği zaman geçerlidir. Bu geçerli kalibrasyon aralığı sıfırdan ŷ s,ma a kadar kalibrasyon aralığını ve aynı zamanda % 10 luk kalibrasyon fonksiyonunun en yüksek değerin üstünde bir uzantı olarak tanımlanır. Bu durum, sadece geçerli kalibrasyon aralığındaki değerlerin geçerli ölçülen değerler olduğunu gösterir. Ancak geçerli kalibrasyon dizisi dışındaki ölçümler için; geçerli kalibrasyon dizisini aşan konsantrasyon değerlerini belirlemek amacıyla kalibrasyon eğrisinin dış değeri bulunur. (4) Tesiste kendi kalibrasyon aralığı dışında emisyon yaydığı zaman, emisyon limit değerinde sürekli emisyon ölçüm sisteminin performansına daha büyük güven gerekiyorsa sıfırdaki ve emisyon limit değerine yakın bir yoğunluktaki referans malzemeler uygun görülen yerde doğrusal etrapolasyonun uygunluğunu göstermek için kalibrasyon sürecinin bir parçası olarak kullanılır. Bu durumda; sıfır ve emisyon limit değerinde sürekli emisyon ölçüm sisteminin 13

14 kalibre edilmiş ölçülen değeri ile eşdeğer standart referans metod değerleri arasındaki sapma hesaplanır. Sıfırda sapma emisyon limit değerinin % 10 undan daha az olmak zorundadır. Bu kriterler karşılanmazsa; daha detaylı incelemeler yapılır ve bu durumun sebepleri tespit edilir. (5) İkinci seviye kalite güvence sistemin de belirlenen kalibrasyon aral ığının geçerliliği işletme sahibi tarafından pazartesiden pazara olmak üzere haftalık olarak değerlendirilir. Yeni bir kalibrasyon fonksiyonu oluşturulması gereken durumlar: MADDE 22 - (1) Aşağıdaki durumların herhangi birisi gerçekleşmişse, ikinci seviye yeni bir kalibrasyon fonksiyonu oluşturulur, raporlanır ve uygulanır: a) Bir haftalık peryotta, normalleştirilmiş kalibre değerlerine dayalı hesaplanan SEÖS ölçülen değerlerinin sayısının % 5 inden daha fazlası, iki yıllık geçerlilik testi arasındaki 5 haftalık süreden daha fazla bir zaman için geçerli kalibrasyon dizisi dışında kalırsa, b) Bir haftalık peryotta normalleştirilmiş kalibre değerlerine dayalı hesaplanan SEÖS ölçülen değerlerinin sayısının % 40 ından daha fazlası bir veya daha fazla haftalık bir zaman için geçerli kalibrasyon dizisinin dışında kalırsa, c) Gerçek değer (ŷ i,s ) nin en iyi tahmini geçerli kalibrasyon aral ığı dışında kaldığı zaman ve ancak emisyon limit değerinin % 50 sinden daha düşük olduğu durumda yetkili kurum İkinci seviye kalite güvence sistemi prosedürü yerine yıllık geçerlilik testi nin uygulanması için işletmeye izin verebilir. Eğer yıllık geçerlilik testi, kalibrasyon fonksiyonunun kalibrasyon aralığı ötesinde geçerli olduğunu gösteriyor ise yetkili kurum işletmeye kalibrasyon aralığını emisyon limit değerinin % 50 sinin altında kalması şartıyla yıllık geçerlilik testi süresince belirlenmiş maksimum ölçülen yoğunluklara kadar genişletme iznini verebilir. d) Mevcut kalibrasyon fonksiyonu yeni kalibrasyon fonksiyonu tamamlanana kadar kullan ılır. e) Yetkililere raporlama süresinde sadece kalibre edilmi ş değerler kullanılır. f) Yeni oluşturulan kalibrasyon fonksiyonu 6 ay içerisinde uygulanır Değişkenliğin hesaplanması MADDE 23 - (1) Değişkenlik; karşılaştırmalı ölçümlerden elde edilen veriler kullanılarak hesaplanır ve standart referans metod ve sürekli emisyon ölçüm sistemi arasında yapılan karşılaştırmalı ölçümlerden elde edilen farklılıkların standart sapmasıdır. (2) Değişkenliği hesaplarken, ölçümleri standartlaştırmak için kullanılan nem, sıcaklık ve oksijen gibi parametreler; a) Standart referans metod sonuçlarının normalleştirilmesi için standart referans metod alet düzeni b) Sürekli emisyon ölçüm sistemin sonuçlarının normalleştirilmesi için işletme alet düzeni; veya bunların mevcut olmadığı durumda işletme tarafından kullanılan varsayılan değerlerden elde edilir. (3) Değişkenlik testi Sürekli emisyon ölçüm sisteminden ölçülen kalibre değerleri üzerinde uygulanır. Böylece, her bir paralel ölçüm için sürekli emisyon ölçüm sistemi ölçülen de ğeri ( ŷ i ) kalibrasyon fonksiyonu kullanılarak hesaplanır. Bu durumda hesaplanan değişkenlik, izin verilen maksimum standart sapma ile karşılaştırılır. (4) Sürekli emisyon ölçüm sistemi ölçüm değerleri, sürekli emisyon ölçüm sistemi değişkenlik testini geçtikten sonra yalnızca emisyon limit değerlerine uyulduğunu göstermek için kullanılabilir. (5) Sürekli emisyon ölçüm sistemi, mevzuat ile uyum açısından değişkenlik testini geçtiğinde, değişkenliğin aralık boyunca sabit olacağı düşünüldüğünden sürekli emisyon ölçüm sistemi, emisyon limit değerlerinin belirsizliği için gerekli şartlara uyar. (6) Sürekli emisyon ölçüm sisteminden elde edilen ölçülen değerler için belirlenen ve gerekli olan en yüksek belirsizlik tespit edilir. Örneğin: % 95 lik bir güven aralığında, standart sapma 14

15 veya herhangibir istatistiksel formül olabilir. Gerekli görülmesi halinde, gerekli maksimum belirsizlik mutlak bir standart sapma σ0 ya dönüştürülür. (7) Belirsizliğin % 95 lik bir güven seviyesinde ifade edilmesi durumunda mutlak standart sapmanın değeri, 1,96 lık bir faktör kullanımıyla belirlenir. (8) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin belirsizli ği emisyon sınır değerinin (E) bir yüzdesi (P) olarak % 95 lik bir güven aralığı uzunluğunun yarısı olarak belirtilir. Bu belirsizliği bir standart sapmaya dönüştürmek için uygun dönüştürme öğesi σ 0 = P E / 1,96 dır. (9) Kalibrasyon fonksiyonu için kullanılan en az 15 adet ölçüm çifti için aşağıdaki parametreler hesaplanır. Burada; y i,s : Standart şartlardaki standart referans metod değeridir. ŷ i,s : Kalibre edilmiş ürekli emisyon ölçüm sistemi değeridir. Gerçek değerin en iyi tahminidir. s D : Paralel ölçümlerde D i farklılıklarının standart sapmasıdır. Değişkenlik testi MADDE 24 - (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin değişkenlik testini geçmesi için s D değeri σ 0 k v değerinden küçük veya eşit olması gerekir. s D σ 0 k v (2) Farklı sayılardaki paralel ölçümlere uygulanan kv değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. k v değerleri % 50 lik bir β-değeri ile bir χ2-testinden elde edilen test değerleridir. Paralel ölçümlerin sayısı k v 15 0, , , , , , , ,9885 (3) Kalibrasyon fonksiyonu ve değişkenlik testi hesaplamaları EN standardı EK-E ye uygun olarak yapılır ve belgelenir. Raporlama: MADDE 25 - (1) İkinci seviye kalite güvence sistemi raporunda aşağıdaki bilgi ve belgeler bulunmak zorundadır: a) İşletme ve numune alma yerinin/yerlerinin bir tanımı, 15

16 b) İşletmenin işletim koşullarının ve testler yapılırken işletmenin kullandığı yakıtın/yakıtların bir tanımı, c) Yetkili test laboratuarlarının ve testleri yöneten personelin isimleri, ç) Yetkili test laboratuarının EN ISO/IEC akreditasyonunun ve Bakanlıktan almış olduğu yetki belgesi ve ekleri, d) Kullanılan sürekli emisyon ölçüm sistemi in bir tanımı; kapsanan ölçüm büyüklükleri, ilkesi, türü, ölçüm aralığı ve konumu, e) Kullanılan standart referans metodun bir tanımı; ilkesi, türü, ölçüm aralığı, tekrarlanabilirliği ve/veya ölçüm belirsizliği ve ölçüm yapılan standardın adı ve numarası, f) Paralel ölçümlerin tarihleri ve zamanları, g) Sürekli emisyon ölçüm sistemi ve standart referans metod ile elde edilen ölçülen tüm değerler hakkında detaylı veri, ğ) Kalibrasyon fonksiyonunu hesaplamak için ve değişkenlik testini uygulamak için kullanılan tüm verileri içeren kalibrasyon fonksiyonu ve geçerli kalibrasyon, h) Geçerli kalibrasyon aralığını içeren, paralel ölçümlerin -y çizelgesi, ı) Son işlevsel testin sonuçları, İkinci seviye kalite güvence sisteminin tekrarlanması gereken durumlar: MADDE 26 (1) İkinci Seviye Kalite Güvence Sistemi prosedürü aşağıda belirtilen şartların oluşması halinde tekrarlanır: a)tesiste büyük bir değişiklik yapıldığı zaman, örneğin; duman gaz azaltım sisteminde veya yakıtta bir değişiklik yapılırsa, b) Elde edilmiş sonuçları büyük ölçüde etkileyecek, sürekli emisyon ölçüm sisteminde yapılan büyük bir değişiklik veya tamir varsa, (4) İkinci seviye kalite güvence sisteminin sonuçlar ı değişikliklerin ardından 6 ay içerisinde Bakanlığa raporlanır. Bu süreçte yeni bir kalibrasyon fonksiyonu oluşturuluncaya kadar bir önceki kalibrasyon fonksiyonu kullanılabilir. BEŞİNCİ BÖLÜM Üçüncü Seviye Kalite Güvence Sistemi Üçüncü seviye kalite güvence sistemi MADDE 27 (1) İkinci seviye kalite güvence sistemi prosedürüyle sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibrasyon fonksiyonu belirlendikten sonra, şletme i süresince sürekli emisyon ölçüm sisteminin geçerli olan kalibrasyon aral ığında kalıp kalmadığının kontrol edilmesiyle amacıyla uygulanan prosedürdür. a) Üçüncü seviye kalite güvence sistemi prosedürleri işletme sahibinin sorumluluğundadır. b) Sürekli emisyon ölçüm sistemine belli peryotlarda sıfır ve span okumaları yaptırılarak kayma ve hassasiyetteki değişiklikleri tespit edilir ve bu değerlerin birinci seviye kalite güvence sistemi süresince belirlenen özellikler ile tutarl ı olup olmadığı kontrol edilir. c) Sıfır ve span okumaları için referans malzemeler kullanılır. ç) Üçüncü seviye kalite güvence sisteminde yapılan sıfır ve span ölçümleri, üretici firmanın birinci seviye kalite güvence sistemi sertifikas ında kullanılan sıfır ve span testleriyle aynı şartlarda yapılır. Üretici firmanın birinci seviye kalite güvence sistemi için kullandığı kalibrasyon gazı değeriyle üçüncü seviye kalite güvence sistemi için kullanılan kalibrasyon gaz değeri aynı aralıkta olmak zorundadır. 16

17 d) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kurulduğundaki aynı işletim şartlarını korumak amacıyla birinci seviye kalite güvence sistemi süresince belirlenen kayman ın ve duyarlığın kontrol altında olduğunu doğrulamak için kontrol çizelgeleri kullanılır. Kontrol çizelgelerinden elde edilen sonuca göre sürekli emisyon ölçüm sistemine bakımın gerekli olup olmadığı belirlenir. İki çeşit kontrol çizelgesi kullanılır; a) Birinci seviye kalite güvence sisteminden (KGS1) elde edilen kayma ve duyarl ık (hassasiyet) öğeleri ile belirsizliğin birleştirildiği ve sahada elde edilen bileşik kayma ve duyarlık (hassasiyet) ile karşılaştırıldığı Shewart kontrol çizelgesi olup; 1) Ölçülen değerler ve gerçek sıfır ve span referans malzemeleri arasındaki farklar belirlenir, 2) bu farklar 2 lik bir çarpan ile çarpılan bileşik kayma ve duyarlık değerlerinden (s SEÖS ) daha küçük veya bu değerlerle eşit olur. b) CUSUM kontrol çizelgeleri kullanılabilir. Kayma ve duyarlılığın ayrı ayrı belirlenmesi daha fazla esneklik getirir ve sürekli emisyon ölçüm sisteminin ne kadar sıfır ve span olarak dıştan ayarlanması gerektiğini belirler. 1) CUSUM kontrol çizelgesi TS EN 14181standardı Ek-C ye göre uygulanır. (7) Kontrol çizelgesi hesaplamaları TS EN standardı EK-F ye göre yapılır ve belgelenir. Standart sapmanın hesaplanması MADDE 28 (1) Standart sapma s SEÖS birinci seviye kalite güvence sistemi hesaplamalarından elde edilen bilgilerden elde edilir. SEÖS, birinci seviye kalite güvence sistemi boyunca mevcut olan test koşulları değil işletme koşulları düşünülerek hesaplanır. örneğin u temp nin hesaplanması. s SEÖS aşağıdaki formülle hesaplanır: s SEÖS = u + u + u + u + u 2 inst 2 temp 2 volt 2 pres 2 others u inst =stabilitesizlikten kaynaklı belirsizlik; u temp =çevre sıcaklığındaki değişimi ile ilgili belirsizlik; u volt =voltaj değişimi ile ilgili belirsizlik; u pres =çevre basıncının değişimi ile ilgili belirsizlik; u others =sıfır ve span referans malzemesi üzerinde okumayı etkileyebilecek herhangi bir belirsizlik (örn. seyreltim) olduğu durumlar içindir. (2) s SEÖS, bir standart sapma olarak ifade edilir. Bu sebeple yukarıdaki tüm belirsizlikler standart sapma olarak ifade edilir. Örn. eğer belirsizlikler % 95 lik güvendeki değerler olarak verilirse, s SEÖS lerin doğru hesaplanmaları için (k s = 2) faktörüne bölünür. Kontrol çizelgelerinin belgelenmesi MADDE 29 (1) Kontrol çizelgesi hesaplamaları için hesap çizelgesi kullanılır. Hesap çizelgesi sürekli emisyon ölçüm sisteminin performans ının izlenebilmesi açısından önemli bir belgedir. Hesap çizelgesi ile ilgili olarak TS EN standardı EK-H dan faydalanılabilir. 17

18 ALTINCI BÖLÜM Yıllık Geçerlilik Testi Yıllık geçerlik testi MADDE 30 (1) Yıllık geçerlilik testi, küçük bir ikinci seviye kalite güvence sistemi testi olup yılda bir kere yapılır. ikinci seviye kalite güvence sisteminde tespit edilen kalibrasyon fonksiyonunun geçerli olup olmadığı kontrol edilir. (2) Yıllık geçerlilik testinde sırasıyla; a) İşlevsellik testi, b) Standart referans metod ile paralel ölçümler, c) Verilerin değerlendirilmesi, ç) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibrasyon fonksiyonu ve geçerlili ğinin belirlenmesi, d) Değişkenliğin hesaplanması, e) Değişkenlik testi, f) Raporlama yapılır. (3) Yıllık geçerlilik testlerinde standart referans metod ile en az beş paralel ölçüm yapılarak kalibrasyon fonksiyonu hesaplanır ve değişkenlik testinin performansı değerlendirilir. (4) SEÖS nin kalibrasyon fonksiyonu hala geçerli olduğu ve SEÖS nin duyarlığının hala gerekli sınırlar içerisinde kaldığının doğrulandığı ancak ölçümlerde geçerli kalibrasyon fonksiyonunun dışında kalan sonuçlar var ise geçerli kalibrasyon fonksiyonu bu sonuçlar kullanılarak genişletilebilir. İşlevsellik testi MADDE 31 (1) Kalibrasyon fonksiyonu ve değişkenlik performans testleri yapılmadan önce işlevsellik testleri yapılır. (2) İşlevsellik testi ikinci seviye kalite güvence sistemi ile ayn ıdır ve 15. Maddeye göre yapılır. ikinci seviye kalite güvence sistemindeki şlevsellik i testinden farklı olarak etkileşim ve sistemin sıfır ve span kayma ayar denetimleri de yapılır. işlevsellik testi Yapılacaklar Ekstraktif SEÖS AST Ekstraktif olmayan SEÖS Görsel ayarlar ve cihaz temizliği Numune Alma Sistemi Belgeleme ve kayıtlar Hizmet verilebilirlik Kaçak Testi Sıfır ve span kontrolleri Lineerlik (Doğrusallık) Etkileşimler Sistemin Sıfır ve Kayma Ayarları 18

19 Sistemin Cevap Süresinin Kontrolü Raporlama a) Etkileşimler: İzlenen proses gazları, birinci seviye kalite güvence sistemi aşamasında da tanımlandığı gibi birbiriyle etkileşime neden olacak gazlar içeriyorsa test yapılır. b) Sıfır & span kayma (denetim): Sıfır ve span testleri yapılır ve üçüncü seviye kalite güvence sistemi temel alınarak kayma değerlendirilir. Standart Referans Metodlarla Paralel Ölçümler MADDE 32 - (1) İşlevsellik testi tamamlandıktan sonra, kalibrasyon fonksiyonunun belirlenmesi için standart referans metodlar ile paralel ölçümler yapılır : (2) Standart referans metodlar ile paralel ölçümler 16. maddeye göre yapılır ancak yıllık geçerlilik testinde bir standart referans metod ile en az 5 adet karşılaştırmalı ölçüm gerçekleştirilir. (3) Her bir ölçümün numune alma süresi, ilk ikinci seviye kalite güvence sisteminde kullan ılan süre ile aynı olmak zorundadır. (4) Örnekleme süresi 1 saatten daha kısa ise her bir örneğin başlatılması arasındaki zaman aralığı 1 saatten daha uzun olur. Verilerin Değerlendirilmesi MADDE 33 - (1) Verilerin hazırlanması; a) Kalibrasyon fonksiyonunu oluşturmak ve değişkenlik testini uygulamak için gerekli veriyi sağlamak amacıyla aşağıdaki akış şeması takip edilir. Bu şemada daire içerisindeki her bir rakam işlem basamak sırasını gösterir. SRM SEÖS Son olarak, birimler arasındaki dönüştürme (örn. ma - mg/m 3 ) Kalibrasyon fonksiyonunu kullanarak kalibre edilmi ş değerin hesaplanması SRM ekipmanı kullanarak standart koşullara dönme İşletme ekipmanı kullanarak standart koşullara dönme değişkenlik testi ve kalibrasyon fonksiyonu Geçerli kalibrasyon fonksyonunun doğrulanması Son olarak, 6.2 ile uyumlu geçerli kalibrasyon dizisinin genişletilmesi 19

20 (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminden ölçülen her bir i sinyali, 19. Maddedeki kalibrasyon fonksiyonu ile kalibre edilmiş ŷ i değerine dönüştürülür. (2) ( ŷ i ) basınç, sıcaklık, oksijen, nem sürekli emisyon ölçüm sistemlerinden ölçülen sonuçlar kullanılarak standart koşullara( ŷ i,s ) e çevrilir. (3) Yıllık geçerlilik testi ölçüm sonuçları; yeni bir kalibrasyon fonksiyonu ikinci seviye kalite güvence sistemi belirlemek için en son yapılan kalibrasyonla birlikte kullanılmaz ancak bunlar geçerli kalibrasyon fonksiyonu genişletmek için kullanılabilir. Değişkenliğin hesaplanması MADDE 34 - (1) 20. Madde ye göre yapılır. Değişkenlik testi ve kalibrasyon fonksiyonunun geçerliliği MADDE 35 - (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin ölçülen değerlerinin değişkenliği; s D 1,5σ 0 k v eşitsizlikliğinin gerçekleşmesi halinde kabul edilir: (2) Farklı sayılardaki paralel ölçümlere uygulanan kv değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. k v değerleri % 50 lik bir β-değeri ile bir χ2-testinden elde edilen test değerleridir. Paralel ölçümlerin sayısı N (3) Elde edilen değişkenlik hem sürekli emisyon ölçüm sistemi hem de standart referans metodların tekrarlanabilirlikleri ile ili şkili belirsizlik öğelerini kapsar ancak standart referans metodun tüm belirsizliğini kapsamaz. (4) Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kalibrasyonu aşağıdaki eşitsizlik gerçekleştiğinde kabul edilir: k v (N) t 0,95 (N 1) 5 0,9161 2, ,9329 2, ,9441 1, ,9521 1,895 (5) Yukarıdaki testlerin herhangi biri başarısızlık olursa bunun nedenleri belirlenir ve düzeltilir. Bunu takiben ikinci seviye kalite güvence sistemine göre yeni paralel ölçümler alt ı ay içerisinde belirlenir, raporlanır ve uygulanır. (6) Yıllık geçerlilik testi nin kalibrasyon fonksiyonu ve değişkenlik testi TS EN standardı EK-G ye göre yapılır. Raporlama 20

21 MADDE 36 - (1) Yıllık geçerlilik testi raporu en az aşağıdaki bilgileri içermek zorundadır: a) İşletme ve örnekleme yerinin/yerlerinin bir tanımı, b) Yetkili test laboratuarlarının ve testleri yöneten personelin isimleri, c) Yetkili test laboratuarının EN ISO/IEC akreditasyonunun ve Bakanlıktan almış olduğu yetki belgesi ve ekleri, ç) Kullanılan sürekli emisyon ölçüm sisteminin bir tanımı; kapsanan ölçüm büyüklükleri, ilkesi, türü, ölçüm aralığı ve konumu, d) Kullanılan standart referans metodun bir tanımı; ilkesi, türü, ölçüm aralığı, tekrarlanabilirliği ve/veya ölçüm belirsizliği ve ölçüm yapılan standardın adı ve numarası, e) Paralel ölçümlerin tarihleri ve zamanları, f) Sürekli emisyon ölçüm sistemi ve standart referans metod ile elde edilen ölçülen tüm değerler hakkında detaylı veri, g) Duyarlık ve kalibrasyonun geçerliliği için test sonuçları ğ) İşlevsel testin sonuçları YEDİNCİ BÖLÜM Diğer Hükümler Standart referans metodlar Madde 37 (1) SRM ler Bakanlık tarafından belirlenir. Sürekli emisyon ölçüm sisteminin belgelenmesi MADDE 38 - (1) Kullanım ömrü süresince sürekli emisyon ölçüm sistemini önemli ölçüde etkileyen her olay belgelenir. (2) İşletmede sürekli emisyon ölçüm sistemi ile görevli ki şi tarafından düzenlenen ve güncelleştirilen tüm bilgiyi içerecek şekilde özel dosya oluşturulur ve dosyasında en az aşağıdaki bilgi ve belgeler bulunur; a) Tanıtma kağıdı; Bu kayıt, tesliminden sonra sonra oluşturulur ve aşağıdaki öğeleri gösterir: 1) SEÖS nin türü ve tasarımı ve tanıtımı; 2) İmalatçının, eğer mümkünse, tedarikçinin ismi; 3) Yer, 4) Garanti süresinin bitiş tarihi; 5) Dağıtım ve hizmete başlatma tarihi, tercihen sipariş formunun tarihi ve sayısı; 6)İşletim, kalibrasyon, tasdik ve korumaya yönelik bakım prosedürleri için referanslar. b) Takip kağıdı; Takip kaydının sürekli emisyon ölçüm sistemi ile görevlendirilmi ş kişi tarafından güncelliği korunmalıdır. Sürekli emisyon ölçüm sistemini etkileyen her durumun tarihi, doğası, sürekli emisyon ölçüm sistemi ile ilgili öğeleri, gözlemleri ve/veya sonuçları, müdahale eden kişinin adı ve kimliği, imzası olacak şekilde kaydedilir. Sürekli emisyon ölçüm sistemini etkileyen durumların örnekleri şunları kapsar: kurulum ve görevlendirme, kalibrasyon, onaylama, koruyucu bakım, yanlış işleyiş, düzeltici bakım, değiştirme ve görev dışı bırakma. c) Tasdik raporu: Tasdik raporu ve formu, Sürekli emisyon ölçüm sisteminin kullan ıcısı veya tayin edilmiş kişi tarafından her bir onayı izleyerek, prosedür ve önceden belirlenmiş bir sıklığa göre tamamlanır. ç) Kalibrasyon raporu: Bu görevle yükümlü kişi her kalibrasyonu izleyerek, genel kalibrasyonları izleyerek ve uygulanabilir bir uyumsuzluğun belirlendiği durumda bir onayı veya bir müdahaleyi izleyerek ilgili prosedür ve önceden belirlenen ıklığa s göre raporu tamamlar. Kalibrasyon prosedürü, sonucun onaylanmış bir standart ile bağlantılı olduğunu temin eder. d) Tüm tasdikler, kalibrasyonlar ve müdahaleler için raporlar. 21

22 e) Müdahale raporu: Herhangi bir müdahale Sürekli emisyon ölçüm sistemini ile görevlendirilmiş kişinin sorumluluğu altında belgelenir ve dosyalanır. Herhangi bir müdahale, örneğin, imalatçı tarafından, kullanıcı tarafından veya bakım bölümü tarafından gerçekleştirilebilir. Sürekli emisyon ölçüm sistemi dosyasının yönetimi MADDE 39 (1) Sürekli emisyon ölçüm sistemi için görevlendirilmi ş kişilerin ilk eğitim, profesyonel eğitim veya görev başı eğitimleri ile nitelikli oldukları belgelenir. Görevli, dosyanın güncel kaldığından ve kalibrasyon ve bakım işlemlerinin gerektiğinde yapılmasını sağlar. Bakım işlemlerinin kaydını tutar. Her türlü kayıt, bilgi ve belgeyi 5 (beş) yıl süreyle saklı tutmak ve denetimlerde göstermek zorundadır. Sürekli emisyon ölçüm sistemilerinin bakımı ve numune alma sisteminin kontrolü MADDE 40- (1) Ekstraktif olmayan numune alma sistemlerinde; a) Optik yüzeyler temizlenir b) Sıfır noktası ve referans noktası sinyalleri ile uygun olan yerlerde hassasiyet kontrol edilir c) Filtrelerin temizlenir. ç) Ölçüm verisi kayıtları kontrol edilir. (2) Ekstraktif numune alma sistemlerinde; Numune alma sisteminin ısıtması, hat uzunluğuna bağlı olarak en az 2 noktada giriş ve çıkış sıcaklıkları kontrol edilir, aradaki sıcaklık farkının yoğuşmaya neden olacak seviyede olduğu durumlarda gerekli önlemler alınır, a) Filtreler, ayraç solüsyonları gibi sarf malzemeler değiştirilir. b) Gaz ölçümlerinde filtrenin parçacıklarla kirlenmemesi ve bu birikimlerin gazlarla reaksiyona girerek hatalı sonuçlar vermemesi için filtreler belirli periyotlarla kontrol edilir. c) Numune gazı filtreleri temizlenir veya değiştirilir. ç) Kayıt cihazları kontrol edilir. d) Yoğuşma ayırma sistemleri kontrol edilir. e) Gaz tedarik hatlarının ve sızıntı bileşenlerinin kontrol edilmesi, f) Numune gazı akışı kontrol edilir. g) Cihazın sıfır noktası ve hassasiyeti kontrol edilir. ğ) Pitot tüpleri belirli periyotlarla temizlenir ve sıfır ayarları kontrol edilir. h) Tesisin faaliyetinin sona ermesi ya da kapanmas ı durumunda, tüm numune gazı hatları etkisiz gaz kullanılarak temizlenir ve yoğuşma toplama kanalları boşaltılır. Sürekli emisyon ölçüm sisteminden alınan verilerin kaydedilmesi ve değerlendirilmesi MADDE 41 (1) Sürekli emisyon ölçüm sisteminden alınan verilerin bir elektronik veri değerlendirme sistemine iletilmesi, kaydedilmesi ve değerlendirilmesi zorunludur. (2) Elektronik veri değerlendirme sistemi; komple kayıt, ortalama hesaplama, validasyon, sınıflandırma ve değerlendirme sağlar ve minimum şartlara uyar. (3) Verilerin kaydedilmesi birden fazla veri sistemi kullan ılarak yapılıyorsa, bu durumda kayıt cihazları gibi ekstra kayıt sistemleri kullanılmayabilir. (4) Elektronik ortamda kaydedilmiş veriler hem ekranda hem de yazılı çıktı olarak bulunması ve kolaylıkla ulaşılabilir olması gerekir. (5) Tesis çalışır durumda iken elde edilen tüm ölçüm değerleri anında kaydedilir. (6) Ölçüm sonuçları konsantrasyon olarak kaydedilir. (7) Ölçüm değerleri, kısa süreli değerler olarak kaydedilir. Ölçüm değerlerinin elektronik olarak bulunması ve kaydedilmesi ile maksimum 5 s lik bir ortalamaya izin verilir. (8) Kısa süreli ortalamalar daha sonra yarım saatlik ortalamalara çevrilir. 22