PART 6 BY: EREN SERDAR HAZIRLAYAN: EREN SERDAR

Transkript

1 PART 6 BY: EREN SERDAR HAZIRLAYAN: EREN SERDAR ARTICLETTER S UMMER 2013

2 UNJUST ENRICHMENT Sebepsiz Zenginleşme 1. INTRODUCTON UNJUST ENRICHMENT IS REGULATED UNDER ARTICLES of the Turkish Code of Obligations ( Code ). Under Article 77 of Code, unjust enrichment is defined as enrichment from others assets or labor without having just cause. In obligant-obligee relationships arising from unjust enrichment, enrichment in the assets of the person who was enriched against the favor of others without just cause must be returned in kind or in cash. Unless otherwise provided, provisions regarding unjust enrichment in Code shall be applied to other areas of private law because they are regulated under general provisions. 2. LEGAL CHARACTER OF ACTION FOR UNJUST ENRICH- MENT Action for unjust enrichment is a personal and primary action. Action for unjust enrichment is a personal action; it may only be taken against the obligant who was enriched and his/her inheritors. In this respect, if obligant transfers an asset, acquisition of whom was provided by him/her to a third person due to a reason such as confusion or adhesion, obligant may not file unjust enrichment action against a third person because it is a personal action. In here, it is not material whether the third person acquired ownership of such in good or bad faith because the obligant transferred such to third person through acting within the capacity of owner. Unjust enrichment action is a principal action having independent character; Unjust enrichment action is not a collateral action which is filed depending on the result of any other actions. Therefore, unjust enrichment action concurs with other actions yet there is not precedence relationship between them. 1.GİRİŞ EBEPSİZ ZENGİNLEŞME, TÜRK BORÇLAR KANUNU NUN ( TBK ) nci maddeleri arasında hükme bağlanmıştır. TBK nun 77. maddesinin 1. fıkrasında sebepsiz zenginleşmenin tanımın yapılmıştır. Buna göre sebepsiz zenginleşme, haklı bir sebep olmaksızın başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşmek olarak tanımlanmıştır. Sebepsiz zenginleşmeden doğan borç ilişkilerinde haklı bir sebep olmaksızın başkası aleyhine zenginleşen kişinin malvarlığında meydana gelen zenginleşmenin aynen veya değer üzerinden (nakden) geri verilmesi söz konusudur. TBK nunda sebepsiz zenginleşmeye ilişkin hükümler, genel hükümler arasında düzenlendiği için aksine bir hüküm bulunmadıkça, diğer özel hukuk alanlarında da uygulanır. 2.SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ HUKUKİ NİTELİĞİ Sebepsiz zenginleşme davası, kişisel ve asli nitelikte bir davadır. Sebepsiz zenginleşme davası kişisel nitelikte bir davadır; sebepsiz zenginleşme davası, yalnız zenginleşen borçlu ve mirasçıları aleyhine açılabilir. Bu itibarla, borçlu, karışma veya birleşme gibi bir sebeple mülkiyetini sebepsiz olarak kazandığı bir şeyi, üçüncü bir kişiye devretmiş ise, alacaklı hak sahibi üçüncü kişiye kişisel nitelikte olduğu için sebepsiz zenginleşme davası açamaz. Burada zenginleşen, şeyin mülkiyetini kazandığı için, üçüncü kişini iyi veya kötü niyetli olması da sonucu değiştirmez. Zira borçlu bu şeyi malik sıfatıyla üçüncü kişiye devretmiş bulunmaktadır. te bir davadır; Sebepsiz zenginleşme davası, herhangi bir dava sonucu açılan ya da eğer başka bir dava açılma imkanı varsa diğer davalara göre başvurulması gereken tali nitelikte bir dava değildir. Dolayısıyla, sebepsiz zenginleşme davası, diğer davalarla yarışır ancak aralarında bir öncülük ilişkisi yoktur. GSI 3 9

3 PART 6 3. EVENTS CAUSING UNJUST ENRICHMENT A. Enrichment Arising From Fulfilment of Performance Unjust enrichment generally arises from acquisition which is made in favor of obligant by the obligee; in other words, it is arisen from fulfilment of performance which is an obligation of the obligant. In such circumstance, unjust enrichment action aims for the return of the fulfilled performance. In acquisition or fulfilment of performance, while the enriched person has an increase in his/her assets, the person from whom the acquisition is made incurs a loss in his/her assets. Therefore, estate value between two assets replaces in proportion to the acquisition; in addition, economic value residing in assets of the one who gives the acquisition switches to the assets of the enriched person. For example, if A made a payment of TL 100,000 to B in an invalid sales contract, as a result of this enrichment made by A, B becomes enriched in the amount of TL 100,000 against the favor of A. B. Enrichment Arising From Intervention Act of person violating someone else s right or legal value is called intervention. Act of intervention sometimes causes enrichment in the assets of the intervener while causing damage in the assets of the aggrieved party. For example, A steals money from B; A sells B s radio (which was given to him for repair) to a third person without permission; these acts of A constitute intervention to B s legal area and damages B while these acts enrich A. In some cases, intervention does not cause decrease, therefore, damage, in the assets of the other party while still providing increase in the assets of the enriched. For example, A uses B s car or house who is away for travel without permission, A s assets increase because he does not pay rent while B s assets do not incur any reduction because B did not have the intent to rent his/her car or house to another person. 3. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEYİ DOĞURAN OLAYLAR A. Edimin İfasından (kazandırmasından) doğan zenginleşme Sebepsiz zenginleşme, birçok halde alacaklının borçlu lehine yaptığı bir kazandırmadan, borçlanmış olduğu bir edimin ifasından doğar. Burada sebepsiz zenginleşme davası, ifa edilen edimin geri verilmesi amacını güder. Kazandırma veya edimin ifasında kazananın malvarlığı artarken, kazandıranın malvarlığı azalmaktadır. Böylece kazandırma oranında iki malvarlığı arasında mameleki bir değer yer değiştirmekte; kazandıranın malvarlığında yer alan ekonomik bir değer, kazananın malvarlığına kaymaktadır. Örneğin A, B ye geçersiz bir satış sözleşmesine dayanarak yüz bin liralık bir ödemede bulunmuşsa, B, A nın yaptığı bu kazandırma sonunda A aleyhine yüz bin lira zenginleşmiştir. B. Müdahaleden doğan zenginleşme Başkasının bir hakkını veya hukuki bir değerini ihlal eden insan fiiline, müdahale denir. İhlal fiili, bazen zarar görenin malvarlığında belirli bir zarara sebep olurken, failin, yani müdahalede bulunanın da malvarlığında bir zenginleşmeye sebep olur. Örneğin A, B nin parasını çalmakta; tamir için verdiği radyoyu izinsiz olarak üçüncü bir kişiye satmışsa; A nın bu C. Enrichment Arising From Unexpected Events Enrichment arising from unexpected events occurs either from an act of third party (apart from parties) or a natural event. from acts of obligant and obligee, unjust enrichment may also be caused directly by third person. For instance, a bank accidentally transfers an amount of ARTICLETTER S UMMER 2013

4 money from A s account to B s, B s enrichment is directly caused by act of bank who is considered as a third party. events may also be listed among events causing enrichment. For example, wind or flood causing A s fungible assets to mix with B s fungible assets and consequently enriching A which constitutes unjust enrichment. 4. CONDITIONS OF UNJUST ENRICHMENT There must be enrichment in assets of obligant: Increase in asset is called enrichment. Enrichment may emerge as either increase in assets of obligant or decrease in liabilities of obligant. For instance, if a third person accidentally pays a debt which must be paid by the obligant, then a decrease occurs in obligant s liabilities. This enrichment must arise from someone else s assets or labor. There must be causal connection between enrichment and the event causing enrichment. Enrichment must not be based on a just cause; In article 77 of Code, it is clearly determined by stating that the one who is enriched from someone else s fiilleri, B nin hukuk alanına müdahale teşkil edip, ona zarar verirken, kendisini de zenginleştirmektedir. Müdahale, bazen de zenginleşenin malvarlığını artırırken, diğer tarafın malvarlığında herhangi bir azalmaya, dolayısıyla zarara sebep olmaz. Örneğin A, seyahatte bulunan B nin evini ya da arabasını izinsiz kullanmışsa, kendisinin malvarlığı kira parası ödemediği için artmakla birlikte, B nin malvarlığı, evini veya arabasını bir başkasına kiraya vermeyi düşünmediği için azalmamıştır. C. Umulmayan olaydan doğan zenginleşme Beklenmedik olaydan doğan zenginleşme ya taraflar dışında üçüncü kişinin fiilinden ya da bir tabiat olayından meydana gelir. siz zenginleşme, alacaklı ve borçlunun fiilleri dışında doğrudan doğruya üçüncü bir kişinin fiilinden de doğabilir. Örneğin bir banka bir miktar parayı yanlışlıkla A nın hesabından B nin hesabına kaydettiği takdirde, B nin zenginleşmesine doğrudan doğruya üçüncü kişi durumunda bulunan bankanın fiili sebep olmaktadır. olayları da zenginleştirici olaylar arasında yer alabilir. Örneğin; rüzgar veya selin, A nın misli mallarını, B nin misli mallarıyla karıştırıp, onun zenginleşmesine sebep olması sebepsiz zenginleşme teşkil eder. 4. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN ŞARTLARI Borçlunun malvarlığında bir zenginleşme meydana gelmiş olmalıdır; Malvarlığında meydana gelen artışa zenginleşme adı verilir. Zenginleşme borçlunun aktifinde gerçekleşen artış şeklinde gerçekleşebileceği gibi, pasifinde oluşan azalmayla da olabilir. Örneğin borçlunun ödemekle yükümlü olduğu bir borcu yanlışlıkla üçüncü bir kişi öderse borçlunun pasifinde azalma gerçekleşmiş olur. Bu zenginleşme bir başkasının malvarlığından veya emeğinden meydana gelmiş olmalıdır. Zenginleşme ile zenginleştirici olay arasında illiyet bağı bulunmalıdır. Zenginleşme haklı bir sebebe dayanmamalıdır; TBK m. 77 de Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür denilmek suretiyle açıkça hükme bağlanmıştır. Haklı olmayan sebep kavramı kanundan tanımlanmamıştır. Bunun GSI 4 1

5 PART 6 assets or labor without a just cause is obliged to return this enrichment. The term unjust cause is not described in Code. Instead, in article 77/2 of Code, only primary instances which are commonly seen in everyday life are listed as example of unjust cause instances. These are especially unjust cause, unrealized cause, and finished causes and they will be in question only in enrichment based on fulfilment. 5. THE ENRICHED PERSON S OBLIGATION TO RETURN A. Subject Matter of Obligation to Return The rule regarding obligation to return as a result of unjust enrichment is return of such identically. In case it is not possible, return may only be made on the economic value of acquired item and in kind. B. Scope of Obligation to Return As per Article 77/1 of Code, the enriched person must return the enrichment he/she acquired from someone else s asset or labor without just cause. In articles 79 and 80 of Code, scope of obligation to return is subject to a different solution in accordance with whether enriched is in good or bad faith Scope of obligation to return of the assets subject to enrichment in bad faith; The one who knows or is supposed to know that he/she will return the enrichment and therefore, that the enrichment is not based on just cause is a person enriched in bad faith. According to Article 79/2, in case the enriched person disposed of the enrichment without good faith, then he/she is under the obligation to return not only the existing enrichment in his/her asset in the time of return but also all of the enrichment disposed of. Amount of enrichment which will be returned is evaluated according to the situation at the time of return where the objective market value of the asset is taken as basis. Because of first enrichment, the person enriched in bad faith may be forced to incur some expenses; also, this enrichment may cause a decrease in his/her assets. For instance, the enriched person may incur expenses in order to preserve, shelter, feed the assets he/she acquired as a result of performance, intervention or unexpected incident. In case these expenses are obligatory or beneficial, they will be reduced from enrichment. The respondent in bad faith may not claim damages arisen from enrichment which he/she gained without just cause. For example, the person enriched in bad faith may not claim damages in case the chicken he steals causes the other chickens he/she get disease. yerine TBK m. 77/2 de, sadece günlük hayatta en çok rastlanılan başlıca haklı olmayan sebep halleri misal olarak sayılmıştır. Bunlar özellikle geçerli olmayan sebep, gerçekleşmemiş sebep ve sona ermiş sebepler olup, yalnız kazandırmaya (edime) dayanan zenginleştirmelerde söz konusu olurlar. 5. ZENGİNLEŞENİN GERİ VERME BORCU A. Geri verme borcunun konus Sebepsiz zenginleşme sonucunda oluşan geri verme borcunda kural, aynen geri vermedir. Bu mümkün olmadığı takdirde, geri verme ancak elde edilen şeyin ekonomik değeri üzerinden para ile yapılır. B. Geri verme borcunun kapsamı TBK m. 77/1 e göre; zenginleşen başkasının malvarlığından veya emeğinden haklı bir sebep olmaksızın elde ettiği zenginleşmeyi geri vermek zorundadır. Ancak, geri verilecek zenginleşmenin tespit ve hesaplanması nasıl olacaktır? TBK m. 79 ve 80, geri verme borcunun kapsamını zenginleşenin iyi veya kötü niyetli olmasına göre farklı bir çözüme tabi tutmuştur. Kötü niyetli zenginleşenin geri verme borcunun kapsamı; Zenginleşmeyi geri vereceğini, dolayısıyla zenginleşmenin haklı bir sebebe dayanmadığını bilen veya bilmesi gereken kimse, kötü niyetli zenginleşendir. TBK m. 79/2 ye göre zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmış ise, sadece geri verme zamanında malvarlığında mevcut zenginleşmeyi değil, elden çıkardığı zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlü olur. Geri verilecek zenginleşmenin miktarı, geri verme anındaki duruma göre hesaplanır, burada satış halinde malın objektif piyasa değeri esas alınır. İlk zenginleşme dolayısıyla kötü niyetli zenginleşen bazı giderler yapmak zorunda kalabileceği gibi, bu zenginleşme onun malvarlığının azalmasına da sebep olabilir. Örneğin zenginleşen, ifa nedeniyle veya müdahale ya da umulmayan olay sonunda elde ettiği şeyleri muhafaza etmek, barındırmak, yedirmek, içirmek için bazı harcamalar yapabilir. Eğer bu giderler zorunlu ve faydalı nitelikte ise, zenginleşmeden indirilir. Kötü niyetli davalı, haksız olarak elde ettiği zenginleşmeden doğan zararların tazminini talep edemez. Örneğin çaldığı bir tavuk, hasta olduğundan diğer tavukların da hastalanmasına sebep olmuşsa, kötü niyetli zenginleşen uğradığı zararların tazminini isteyemez. İyi niyetli zenginleşenin geri verme borcunun kapsamı; TBK m. 79/1 e göre, iyiniyetli zenginleşe- ARTICLETTER S UMMER 2013

6 Scope of obligation of the person, enriched in good faith, to return; According to Article 79/1, scope of obligation of the person, enriched in good faith, to return is limited to enrichment which is not disposed of yet but still exist in his/her asset at the time of return. The time of enrichment will not be deemed as the time of the act, but the time of the claim of this enrichment by the obligee. The person enriched in good faith may demand protection or return of enrichment, deduction of the damages caused by such and the damages incurred thereof. 6. CASES WHICH UNJUST ENRICHMENT ACTION MAY NOT BE FILED A. Fulfilment of Obligation Prescribed Due to Statue of Limitation The obligee may always demand an obligation prescribed due to statue of limitation. However, if the obligant pleads the statute of limitations, judge will dismiss the case (Code a.161). This principle is applicable to other imperfect obligations as well. B. Fulfilment of a Moral Obligation A person who makes payment to other persons whom he/she is not legally obliged to in order to fulfill a moral obligation may not reclaim the enrichment caused by this kind of acquisition. For instance, a person who monthly supports his niece who is in need is legally not obliged to make such payment and his support constitutes fulfilment of a moral debt, therefore, this may not be a subject to an action for unjust enrichment. 7. STATUTE OF LIMITATION IN UNJUST ENRICHMENT AC- TIONS In Code, two different periods of 2 and 10 years are regulated regarding unjust enrichment action. the owner of right learns that he/she has right to reclaim the enrichment. In order to learn his/her right to reclaim, the plaintiff must ascertain the identity of enriched, that the enrichment belongs to him and the amount of the unjust enrichment. the right to reclaim arises, in other words, when the obligation as to unjust enrichment becomes due and payable. nin geri verme borcunun kapsamı, fiilen elde ettiği değil, fakat geri isteme anında malvarlığında mevcut bulunan, henüz elden çıkarmadığı zenginleşme ile sınırlıdır. Zenginleşmenin hesaplanacağı tarih, zenginleşmenin fiilen gerçekleştiği tarih olmayıp, alacaklının bu zenginleşmeyi geri istediği tarihtir. İyi niyetli zenginleşen; zenginleşmenin edinilmesi, korunması, geri verilmesi, sebep olduğu zararların düşülmesi ve meydana getirdiği hasarları isteyebilir. 6. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVASININ AÇILAMAYACAĞI HALLER A. Zamanaşımına uğramış bir borcun ifası Zamanaşımına uğramış bir borcu, alacaklı her zaman talep edebilir. Ancak, borçlu zamanaşımı def inde bulunursa, hakim davayı reddeder (TBK m. 161). Diğer eksik borçların takibi de bu şekildedir. B. Ahlaki bir ödevin yerine getirilmesi Ahlaki bir ödevi yerine getirmek amacıyla hukuken mecbur olmadığı kimselere ödemede bulunan kimse, böyle bir kazandırmayla sebep olduğu zenginleşmeyi geri isteyemez. Örneğin ekonomik zorluklar içinde yaşayan bir yeğenine, her ay yardımda bulunan bir kimse, hukuken nafaka borçlusu olmamasına rağmen yapmış olduğu ödeme ahlaki bir ödevin ifası anlamında olup, sebepsiz zenginleşme davasına konu olmaz. 7. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME DAVALARINDA ZAMANAŞIMI TBK nunda sebepsiz zenginleşme davasıyla ilgili 2 ve 10 yıllık olmak üzere iki farklı süre düzenlenmiştir. isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Davacının geri isteme hakkının olduğunu öğrenebilmesi için zenginleşenin kimliğini, zenginleşmenin kendisine ait olduğunu ve haksız zenginleşmenin miktarını fiilen bilmesi gerekir. geri isteme hakkının doğduğu, yani sebepsiz zenginleşme alacağının muaccel olmasıyla işlemeye başlar. HAZIRLAYAN:EREN SERDAR eserdar@goksusafiisik.av.tr BY:EREN SERDAR eserdar@goksusafiisik.av.tr GSI 4 3