Linak-Halka Tipli Çarpıştırıcılar: Işınlık ve Fizik

Transkript

1 Linak-Halka Tipli Çarpıştırıcılar: Işınlık ve Fizik Prof. Dr. Saleh Sultansoy TOBB ETÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Fizik Birimi Azerbaycan Elmler Akademiyası Fizika Ġnstitutu TAEK-CERN Bilim Komitesi üyesi 1. Prologue: Rutherfod ve Mehmet Akif 2. Linak-Halka Tipli ÇarpıĢtırcılar 3. LHeC/QCD-E 4. TAC Super-Charm Fabrikası 5. Epilogue: ġehitler Ölmez Ek 1: Türkiye nin CERN Serüveni Ek 2: ICFA Seminer 2011 de TAC projesi Ankara YEF Günleri, 30 Aralık 2011

2 Prologue: Rutherfod ve Mehmet Akif Modern Bilimin DoğuĢu 1895: Elektronun keģfi 1897: Radyoaktivite 1911: Atom Çekirdeği S. Sultansoy 2

3 Yaşamımızı değiştiren deney Rutherford Deneyi (1911) S. Sultansoy 3

4 S. Sultansoy 4

5 Safahat, 6.bölüm S. Sultansoy 5

6 Bugün Maddenin kudret-i zerriyesi CERN de araştırılıyor Tablo: Maddenin yapısı ile ilgili son 150 yıldaki geliģmeler ve önümüzdeki yıllar için öngörü Aşamalar 1870 ler-1930 lar 1950 ler-1970 ler 1970 ler-2020 ler Temel Öğe enflasyonu Kimyasal elementler Hadronlar Kuarklar, leptonlar Sistematik Periyodik tablo Sekizli Yol Çeşni demokrasisi? Tasdiklenen öngörüler Yeni elementler Yeni Hadronlar Dördüncü aile? Açıklayıcı deney Rutherford SLAC LHC Yapı taşları Proton, nötron, elektron Kuarklar Preonlar? Enerji skalası MeV GeV TeV Teknolojiye etkisi İstisnai Yan etki İstisnai? Ö. EtiĢken, 1911 den 2011 e Rutherford dan 100 yıllık hediye, TÜBĠTAK Bilim ve Teknik 529 (2011) 40-45

7 1911 (Rutherford) 2011 (CERN LHC) S. Sultansoy 7

8 UPHUK1: 2001, Ankara, TAEK UPHUK3: 2007, Bodrum, TFD UPHUK2: 2004, Ankara, ATO UPHUK4: 2010, Bodrum, TFD TAC projesi: 1993 ilk makale, DPT projesi, DPT projesi, ( 2013) 3.DPT projesi, TAC ın kurulması Three Main Areas of Applications Fundamental Research in Particle and Nuclear Physics Example: Standard Model of electro-weak and strong interactions (analog of the electro-magnetic unification) Analysis of Physical, Chemical and Biological Objects Example: Human Genome (impossible without SR and SN sources) Modification of the Physical, Chemical and Biological Properties of Matter Example: ion implantation (cornestone of modern micro-electronics) + Energy Amplifier (ADS): Thorium as Fuel Green Nuclear Energy S. Sultansoy 8

9 DOE Office of Science Statement S. Sultansoy 9

10 HL HL HL HL HL HL HL S. Sultansoy 10

11 AB ve TÜRKİYE Avrupa Birliği ortalaması göz önünde tutularak, 65 milyon nüfuslu Türkiye de, Yüksek Enerji Fiziğinin ana alanlarında olması gereken ve mevcut doktoralı eleman sayısı Tablo 1 de verilmiştir (S. Sultansoy, UPHUK-1, Ekim 2001, TAEK) S. Sultansoy 11

12 2. Linak-Halka Tipli Çarpıştırcılar S. Sultansoy 12

13 S. Sultansoy 13

14 S. Sultansoy 14

15 S. Sultansoy 15

16 S. Sultansoy 16

17 S. Sultansoy 17

18 S. Sultansoy 18

19 S. Sultansoy 19

20 S. Sultansoy 20

21 S. Sultansoy 21

22 S. Sultansoy 22

23 S. Sultansoy 23

24 S. Sultansoy 24

25 S. Sultansoy 25

26 S. Sultansoy 26

27 S. Sultansoy 27

28 S. Sultansoy 28

29 S. Sultansoy 29

30 S. Sultansoy 30

31 S. Sultansoy 31

32 Bu projelerin Türk Dünyasına Katkısı UNK+VLEPP Fizika İnstitutu 1.No lu Devlet AR-GE Programına katıldı (maalesef, YerPHI benzerinin Azerbaycan da kurulma imkanı engellendi) Linac-HERA DESY Ankara Üniversitesi ile İşbirliği Anlaşması imzaladı (maalesef, bu Anlaşmanın sağladığı imkanlar yeterince kullanılmadı) Linac-LHC Türk fizikçileri CLIC ve LHeC projelerine katıldı (Uluslar arası CTF3 projesi AÜ ile CERN in imzalarıyla resmen başladı!) LR Charm-Tau Turkic Accelerator Complex (TAC) projesinin temel taşı (maalesef, Super-Charm ve Proton Hızlandırıcısı kısımları ihmal ediliyor) + Türk bilim insanlarının EPAC, PAC, IPAC, ECFA ve ICFA ya katılımı EPS-HEP 2003 Konferansında ve PAC 2005 te Çağrılı konuşmalar, ICFA 2002 Future Perspectives in HEP seminerinin kapanış oturumunda Turkish comments on sunumu (E. Arik, S. Sultansoy, e-print: hep-ph/ ) S. Sultansoy 32

33 S. Sultansoy 33

34 3. LHeC/QCD-E The LHeC: Deep Inelastic Electron-Nucleon Scattering at the LHC Webpage: 1st ECFA-CERN LHeC Workshop (1-3 Sep 2008) 2nd CERN-ECFA-NuPECC Workshop on the LHeC (1-3 Sep 2009) 3rd CERN-ECFA-NuPECC Workshop on the LHeC (12-13 Nov 2010) S. Sultansoy 34

35 (F. Zimmermann, 1st ECFA-CERN LHeC Workshop, ) S. Sultansoy 35

36 (F. Zimmermann, 1st ECFA-CERN LHeC Workshop, ) S. Sultansoy 36

37 S. Sultansoy 37

38 S. Sultansoy 38

39 S. Sultansoy 39

40 S. Sultansoy 40

41 S. Sultansoy 41

42 S. Sultansoy 42

43 S. Sultansoy 43

44 Toplam 525 sayfa Türk fizikçiler üç ana kısmın (hızlandırıcı, detektör ve fizik) hepsinde etkin konumdadır! S. Sultansoy 44

45 S. Sultansoy 45

46 S. Sultansoy 46

47 4. TAC Super-Charm Fabrikası Detayları bir sonraki sunumda Prof. Dr. Ömer YavaĢ anlatacaktır. Ben geçen sene ECFA ya yaptığım sunumdan bazı slaytları göstermekle yetiniyorum S. Sultansoy 47

48 S. Sultansoy 48

49 S. Sultansoy 49

50 S. Sultansoy 50

51 S. Sultansoy 51

52 S. Sultansoy 52

53 S. Sultansoy 53

54 S. Sultansoy 54

55 S. Sultansoy 55

56 S. Sultansoy 56

57 S. Sultansoy 57

58 Epilogue: Bayrakları Bayrak yapan tarihinde Isparta daki uçak kazasında kaybettiğimiz Bilim Şehitlerimiz Saygıyla ve rahmetle anıyoruz Bu dünyada kimse kalmaz, giderim S. Sultansoy 58

59 YaĢamını Türkiye nin kalkınmasına adamıģ ve ülkemizin CERN üyeliği sürecini baģlatan bilim Ģehidimiz Prof. Dr. Engin Arık ( ) S. Sultansoy 59

60 Son Söz Yerine Hızlandırıcı teknolojisinde muasır medeniyet düzeyeni yakalayabilmek için: GeV mertebeli proton hızlandırıcısına GeV mertebeli elektron hızlandırıcısına sahip olmalıyız Ülkemizin CERN üyeliği Hızlandırıcı, Detektör ve BiliĢim teknolojilerinde en yüksek düzeye ulaģmamızı sağlayacaktır. Türk kültürünü muasır medeniyet seviyesi üzerine çıkarmamız için ise muhakkak en ileri düzey bir Parçacık ÇarpıĢtırıcısı kurmalıyız. Japonya örneğinde olduğu gibi Ulusal Hızlandırıcı Teknolojileri ve Uygulamaları Kurumunun oluģturulması tüm bunları gerçekleģtirmemiz için gereken altyapının en etkin Ģekilde geliģtirilmesi imkan sağlayacaktır S. Sultansoy 60

61 Ek 1: Türkiye nin CERN serüveni S. Sultansoy 61

62 1954: CERN 12 Avrupa ülkesi tarafından kuruldu. Maalesef, kurucu ülkeler arasında Türkiye yoktu 1960 lar: CERN Konseyi Türkiye ye üyelik önerdi. Maalesef, bu öneriye olumlu cevap verilmedi. Rahmetli Prof. Dr. Erdal ĠNÖNÜ Hocamız 2001 yılında TÜBA nın Ġstanbul da CERN ile ilgili düzenlediği toplantıda bu olumsuz cevaptan dolayı kendisini affetmediğini söyledi ler: Rahmeti Prof. Dr. Ahmet Yüksel ÖZEMRE Hocamızın baģkanlığında Türk Bilim heyeti CERN ü ziyaret ederek Türkiye nin üyelik sürecini baģlatmak istedi. Maalesef, Hocamızın TAEK başkanlığından ayrılmasıyla bu süreç durdu yılında Nobel ödülü sahibi Prof. Dr. Carlo RUBBĠA Hızlandırıcı Sürümlü Sistem (ADS) ile ilgili dokümanları Prof. Dr. Saleh SULTANSOY a verdi. Bu dokümanlar Türk bilim insanları tarafından incelendi ve 1998 yılında TAEK e konuyla ilgili Bilgi Notu iletildi. 2001: Rahmetli Prof. Dr. Engin ARIK, Prof. Dr. Metin ARIK, Prof. Dr. Ayla ÇELĠKEL ve Prof. Dr. Saleh SULTANSOY TÜBA üzerinden ülkemizin CERN üyeliği sürecini baģlattı S. Sultansoy 62

63 yıllarında TÜBA CERN ile ilgili toplantılar düzenledi. Mart 2002 de TÜBA başkanının evinin kapısında bomba patlatıldı. 2002: CERN Genel Direktör Yardımcısı Prof. Dr. R. CASHMORE baģkanlığında bir heyet Türkiye yi ziyaret etti. Bu ziyaret sırasında DPT müsteģarlığı Türkiye nin CERN üyeliği konusunda olumlu görüģ bildirmesine rağmen TÜBĠTAK yönetimi süreci bloke etti 2002: 27 Temmuz tarihli Hürriyet gazetesinde Rahmetli Prof. Dr. Engin ARIK ile Kurtarıcının adı Toryum baģlıklı musahibe yayınlandı. Bu musahibe de Türkiye nin CERN üyeliğinin önemi net bir Ģekilde vurgulandı 2005: Mayıs ayında 15 Türk bilim insanının toplantısında hazırlanan Bilgi Notu TFD baģkanı Prof. Dr. Baki AKKUġ un üst yazısıyla Sayın BaĢbakanımız Recep Tayyip ERDOĞAN a iletildi. Bunun sonucunda TAEK Türkiye nin CERN üyeliği konusunda kurum olarak görevlendirildi 2006: 12 Türk bilim insanından oluģan TAEK-CERN Bilim Komitesi kuruldu 30 Kasım 2007: Prof. Dr. Engin ARIK ve TAC grubu üyesi beş bilim S. Sultansoy 63 insanımız uçak kazasında şehit oldu

64 18 ġubat 2008: CumhurbaĢkanımız Sayın Abdullah GÜL TAC üyelerinden oluģan 6 kiģilik TFD heyetini kabul etti. YaklaĢık bir saat süren görüģmede Sayın CumhurbaĢkanımız Türkiye nin CERN üyeliği sürecine ve TAC projesine tam destek verdiğini açıkladı S. Sultansoy 64

65 18 Kasım 2008: BaĢbakanımız Sayın Recep Tayip ERDOĞAN CERN ü ziyaret etti S. Sultansoy 65

66 TAEK in desteklediği CERN projeleri Yeni CERN projesi LHeC (2008 -??) ile ilgili TOBB ETÜ yürütücülüğünde yeni TAEK projesi kabul edildi ( ) S. Sultansoy 66 66

67 Bu sunumu yapmamım nedeni: Birileri CERN Komisyonun Temmuz 2010 da planladığı Türkiye ziyaretini erteletmeye kalkıģtı AKP Genel BaĢkan Yardımcısı Sayın Reha DENEMEÇ in sunuma katılması bu birilerine iyi bir mesaj oldu! S. Sultansoy 67

68 2009: Türkiye CERN üyeliğine resmen baģvurdu. Bizimle birlikte Güney Kıbrıs, Ġsrail, Sırbistan ve Hırvatistan CERN üyeliğine baģvuruda bulundu. CERN Konseyi bu baģvuruları incelemek için bir Komisyon kurdu Mayıs-Temmuz 2010: kurulan Komisyonun 5 ülkeyi ziyaret etti Eylül 2010: Komisyon hazırladığı raporu CERN Konseyine iletti Aralık 2010: CERN Konseyi 5 ülkenin üyelik süreci ile ilgili görüģmelerin baģlatılmasına onay verdi Nisan 2011: Ġsrail hükümeti CERN ile üyelik iģlemlerinin baģlatılması kararını aldı Ekim 2011: Ġsrail in baģvurusu üzerine CERN Konseyi iki yıllık üyelik sürecinin baģlatılmasını karara aldı. İsrail 2013 yılında tam üye olacak! Aralık 2011: Sırbistan ın baģvurusu üzerine CERN Konseyi iki yıllık üyelik sürecinin baģlatılmasını karara aldı. Güney Kıbrıs bizden önce CERN üyesi olursa veto hakkına sahip olacak! S. Sultansoy 68

69 Ek 2: ICFA Seminer 2011 de TAC projesi S. Sultansoy 69

70 S. Sultansoy 70

71 S. Sultansoy 71

72 S. Sultansoy 72

73 S. Sultansoy 73

74 S. Sultansoy 74

75 S. Sultansoy 75

76 S. Sultansoy 76

77 S. Sultansoy 77