Vergi Mükelleflerinin Kayıt Düzenine İlişkin Ödevleri

Transkript

1 Vergi Mükelleflerinin Kayıt Düzenine İlişkin Ödevleri Fatma TAŞ ÖZET Beyan esasının büyük ölçüde geçerli olduğu günümüz vergi sistemlerinde, mükelleflerin beyanlarının doğruluğunun araştırılması gereklidir. Yapılan vergi denetimlerinin etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi, uygulanan maliye ve genel ekonomi politikalarının başarısı açısından da önem kazanmaktadır. Bu nedenle vergi mükelleflerine bazı görevler yüklenmiştir. Bu çalışmada vergi mükelleflerinin kayıt düzenine ilişkin ödevleri incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Vergi Denetimi, Kayıt Düzeni, Mükellefin Ödevleri ABSTRACT In today's common modern taxation systems that utilise self-declaration of the taxpayer, it become necessary to investigate the claims of taxpayers. The effective realization of the investigation of tax claims is important for higher tax revenues which ensures better economic policies. For this reason, assigned some obligations to taxpayers. This article goals to analysis connected with record method assignments of taxpayers. Keywords: Tax Inspection, Record Method, Obligations of Taxpayers JEL Classification Code: H20 GİRİŞ Vergi mükelleflerinin en temel ödevi, adına tarh edilen vergiyi zamanında ve eksiksiz olarak ödemektir. Bu ödev maddi yükümlülük olarak adlandırılmaktadır. Maddi yükümlülük dışında, maddi yükümlülükle doğrudan veya dolaylı olarak ilgili başka yükümlülükler (ödevler) de vardır. Bu ödevlere şekli ödevler denilmektedir. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Öğretim Görevlisi, 116

2 F. TAŞ Şekli ödevler yükümlü grupları, iş hacmi, faaliyet alanı gibi kriterlere göre farklılık taşımaktadır. Bu çalışmada kayıt düzenine ilişkin ödevler üzerinde durulacaktır. Kayıt düzeni ile ilgili hükümler, VUK nun 215 ve 219. maddeleri arasında yer almaktadır. Bu hükümler Türk Harflerinin Kullanılması, Uluslararası Rakamlar Kullanılması, Değer Sistemi Olarak Türk Parası Kullanılması, Defter Tasdiklerinin Yaptırılması ve Diğer Hususlar olmak üzere beş kısımda incelenebilir. Aşağıda bu hükümler sırasıyla açıklanacaktır. 1. Türk Harflerinin Kullanılması Bu ödevin kaynağı, 3 Kasım 1938 tarihinde yürürlüğe giren 1353 sayılı Türk Harfleri Kanunu nun 2. maddesidir. Anılan düzenlemeyle kayıtlarda Türk harflerinin kullanılması zorunluluğu getirilmiştir. İlgili madde hükmünde, Bu Kanunun neşri tarihinden itibaren Devletin bütün daire ve müesseselerinde ve bilcümle şirket, cemiyet ve hususi müesseselerde Türk harfleriyle yazılmış olan yazıların kabulü ve muameleye konulması mecburidir. ifadesi yer almaktadır. Buna göre, kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bütün şirketler, cemiyet ve özel kurumların yazılı işlemlerinde Türk harflerinin kullanılması zorunlu tutulmuş olup, mükellefler isterlerse başka dilden kayıt yapabilirler. Ancak böyle bir durumda yabancı kayıtların yanı sıra Türkçe kayıtların da bulunması gerekmektedir. Söz konusu uygulamaya ilişkin VUK da da düzenleme yapılmıştır. VUK nun 215. maddesinin 1. fıkrasında Bu Kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur. Ancak, Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir. Bu kayıtlar vergi matrahını değiştirmeyecek şekilde tasdik ettirilecek diğer defterlere de yapılabilir. ifadesi yer almaktadır. 2. Uluslararası Rakamlar Kullanılması Gerçek ve tüzel kişilerin yazışmalarında ve hesap kayıtlarında uluslararası rakamları kullanma zorunluluğu 1 Haziran 1929 Tarihli Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkında Kanun un 1. maddesindeki hükme dayanmaktadır. Söz konusu maddeye göre; Devlet, vilayet, şehremaneti ve belediyeler gibi resmi devair ve müessesatın bilümum muamelatı tahririye ve hesabiyesinde beynelmilel rakamların kullanılması mecburidir. ifadesi yer almaktadır. Bu maddeye göre bütün gerçek ve tüzel kişiler, resmi kurumlar yazışmalarında ve hesap işlemlerinde uluslararası rakamları (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) kullanmak zorundadırlar. 3. Değer Sistemi Olarak Türk Parası Kullanılması Türk Ticaret Kanunu nun 75. maddesinde; İlgililerin; işletmenin iktisadi ve mali durumu hakkında mümkün olduğu kadar doğru bir fikir edinebilmeleri için, envanter ve bilançoların ticari esaslar gereğince eksiksiz, açık ve kolay anlaşılır bir şekilde memleket parasına göre tanzimi lazımdır. ifadesi yer almaktadır. Buna göre işletmelere ait bilançoların ve envanter işlemlerinin Türk parasına göre düzenlenmesi gerekmektedir. Diğer taraftan, Türk parası kullanılması zorunluluğu VUK nun 215. maddesinde de yer almaktadır. Söz konusu maddenin 2. fıkrasının a bendinde; Kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılır. Belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir. Şu kadar ki yurt dışındaki 117

3 Vergi Mükelleflerinin Kayıt Düzenine İlişkin Ödevleri müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilme şartı aranmaz. ifadesi yer almaktadır. Aynı maddenin 2. fıkrasının b bendinde sermayesinin en az % 40'ı ikametgâhı, kanunî ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayan kişilere ait olan işletmelerin kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına Bakanlar Kurulunca izin verilebileceği, ayrıca Bakanlar Kurulunun bu had ve nispeti sektörler itibarıyla ayrı ayrı yarısına kadar indirmeye veya iki katına kadar artırmaya yetkili olduğu ve bu şartların ihlâl edildiği hesap dönemini izleyen hesap döneminden itibaren Türk para birimine göre kayıt tutma zorunluluğunun başladığı belirtilmektedir. Ayrıca VUK nun 215. maddesinin 2. fıkrasının ba alt bendinde Türk para birimiyle yapılan işlemlerin; işlemlerin gerçekleştiği günün Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuruyla ilgili para birimine çevrileceği belirtilmiş, iktisadî kıymetlerin değerleri ile vergi matrahı kayıt yapılan para birimine göre tespit edileceği, beyannamenin verilmesi gereken ayın ilk gününün kuruyla Türk parasına çevrilerek beyan edileceği, diğer taraftan vergi ödeme, mahsup ve iade işlemlerinde de Türk Lirası tutarlar kullanılacağı açıklanmıştır. İlgili maddenin bb alt bendinde söz konusu mükellefler, diğer para birimleriyle kayıt tuttukları sürece mükerrer 298 inci maddenin A fıkrası uyarınca enflasyon düzeltmesi yapamayacaklar ve Türk para birimiyle kayıt yapmaya başlamaları halinde ise üç yıl süreyle anılan madde hükmünden yararlanamayacaklardır. 4. Defter Tasdiklerinin Yaptırılması VUK nun maddeleri arasında tutulması gereken defterler sıralanmış olup; ilgili maddelerde hangi mükelleflerin hangi defterleri yasalarda belirlenen ölçülerde tutmak zorunda oldukları belirtilmiştir. Bu defterler genel defterler ve özel defterler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Genel defterler faaliyet konuları ne olursa olsun bütün mükelleflerin tutmak zorunda oldukları defterler olup; bunlar arasında yevmiye defteri, defter-i kebir, envanter defteri, işletme hesabı defteri ve serbest kazanç defteri bulunmaktadır. İlk üç defter birinci sınıf tüccarlar tarafından, dördüncü defter ikinci sınıf tüccarlar tarafından ve son defter de serbest meslek erbapları tarafından kullanılacaktır. Özel defterler ise; imalat defteri, bitim işleri defteri, damga vergisi defteri, yabancı nakliyat kurumları hasılat defteri, banka ve sigorta muameleleri vergisi defter, ambar defteri, çiftçi işletme defteri, menkul ve gayri menkul sermaye iratları defteri veya cetvelidir. Ayrıca defter tutma zorunluluğu olan bu mükelleflerin defterleri kullanırken, söz konusu defterleri ayrıca yasada öngörülen amaçlar doğrultusunda ve hesap planlarına uygun olarak tutmalarının yanı sıra bu defterleri tutmaya başlamadan önce yasayla belirlenmiş makamlara süresi içinde onaylattırmak zorunluluklarına da yer verilmiştir. VUK nun 220. maddesinde tasdik ettirilmesi mecburi olan defterler sıralanmıştır. Ayrıca kanunun uygun gördüğü hallerde aşağıda yazılı olanların yerine kullanılacak olan defterlerin de tasdike tabi tutulacağı belirtilmiştir. İlgili maddeye göre tasdiki zorunlu defterler; 1. Yevmiye ve envanter defterleri 2. İşletme defteri 3. Çiftçi işletme defteri 4. Nakliyat vergisi defteri 118

4 F. TAŞ 5. Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri 6. Serbest meslek kazanç defteridir. VUK m. 221 de kullanılacak defterlerin hangi zamanlarda tasdik ettirmeye mecbur olduklarına da yer verilmiştir. Buna göre, öteden beri işe devam etmekte olan mükellefler yeni dönemde eğer yeni defter kullanacaklar ise kullanacakları defterleri, defterlerin kullanılacağı yıldan önce gelen son ayda; hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tesbit edilenler ise kullanacakları defterleri defterlerin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda tasdiklettirmek zorundadırlar. Öteden beri işe devam etmekte olanlar yeni dönemde eski defterlerinin dolmaması sebebiyle eski defterlerini ertesi yılda da kullanmak istiyorlar ise Ocak ayı, hesap dönemleri Maliye Bakanlığınca tesbit edilenler ise bu dönemin ilk ayı içinde tasdiki yeniletmeye mecburdurlar. Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler, işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde; tasdike tabi defterlerin dolması dolayısıyla veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olan mükellefler ise bu defterleri kullanmaya başlamadan önce tasdik ettirmek zorundadırlar. Tasdiki zorunlu defterlerin VUK m. 223 de nasıl tasdik olunacağı belirtilmiş olup ilgili maddede; Defterler, iş yerinin, iş yeri olmayanlar için ikametgahın bulunduğu yerdeki noter veya noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar, menkul kıymet ve kambiyo borsasındaki acentaları için borsa komiserliği tarafından tasdik olunur. ifadesi yer almaktadır. 5. Diğer Hususlar Defterlere ilişkin kayıt nizamıyla ilgili hususlar VUK nun maddeleri arasında belirtilmiştir. VUK nun 216. maddesine göre tutulması mecburi defterler mürekkeple veya makina ile yazılacak, kopye kağıdı kullanılması ve ıstampa ve sair damga aletleriyle kopye konulması da mümkün olabilecektir. Ayrıca bütün defterlerde hesaplar kapatılıncaya kadar toplamlar geçici olarak kurşun kalemi ile yapılacaktır. Defterlerde yapılan yanlışların düzeltilmesine ilişkin kurallar 217. maddede yer almıştır. İlgili maddeye göre; yevmiye defteri maddelerinde yapılan yanlışlar ancak muhasebe kurallarına göre düzeltilebilecek, diğer tüm defter ve kayıtlara rakam ve yazılar yanlış yazıldığı takdirde düzeltmeler ancak yanlış rakam ve yazı okunacak şekilde çizilmek, üst veya yan tarafına veyahut ilgili bulunduğu hesaba doğrusu yazılmak suretiyle yapılabilecektir. Ayrıca defterlere geçirilen bir kaydı kazımak, çizmek veya silmek suretiyle okunamaz bir hale getirmek yasaktır. Diğer taraftan 218. maddede de; defterlerde kayıtlar arasında usulen yazılmaya mahsus olan satırların, çizilmeksizin boş bırakılamayacağı ve atlanamayacağı, ciltli defterlerde defter sayfalarının ciltten koparılamayacağı, tasdikli müteharrik yapraklarda bu yaprakların sırasının bozulamayacağı ve bunların yırtılamayacağı yer almaktadır. Ayrıca kayıtların yasalarda öngörülen süreler içinde yapılması da bir zorunluluk olup; bu süreler 219. maddede hüküm altına alınmıştır. Şöyleki: 119

5 Vergi Mükelleflerinin Kayıt Düzenine İlişkin Ödevleri Muamelelerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin intizam ve vuzuhunu bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu gibi kayıtların on günden fazla geciktirilmesi caiz değildir. Kayıtlarını devamlı olarak muhasebe fişleri, primanota ve bordro gibi yetkili amirlerin imza ve parafını taşıyan mazbut vesikalara dayanarak yürüten müesseselerde, muamelelerin bunlara işlenmesi, deftere işlenmesi hükmündedir. Ancak bu kayıtlar, muamelelerin esas defterlere 45 günden daha geç intikal ettirilmesine cevap vermez. Serbest meslek kazanç defterine muameleler günü gününe kaydedilir. GENEL DEĞERLENDİRME Mükelleflere kayıt düzenine ilişkin çeşitli ödevler verilmesinin temelinde, bir yandan mükelleflerin vergilemeye daha duyarlı yaklaşmalarını sağlamak, diğer yandan da belirli standartları oluşturarak denetimde etkinliğin sağlanmasına katkıda bulunmak yatmaktadır. Bu çerçevede, kayıt düzenine ilişkin kısaca açıkladığımız hükümlere uygunluk şartı getirilmiştir. Ancak bu düzenlemelerde bazı çelişkiler de yer almaktadır. Örneğin, defter-i kebirin tutulması zorunlu defterler arasında sayılıp, tasdiki zorunlu defterler arasında sayılmamasının mantığını anlamak mümkün değildir. Tutulması zorunlu defterler bakımından tasdik gerekli değilse, diğer defterlerin de tasdik zorunluluğunun bulunmaması gereklidir. Tersi yaklaşım geçerli ise defter-i kebirin de tasdiki zorunlu defterler arasında sayılması gerekmektedir. Tutulması zorunlu defterler arasında yer almayan Nakliyat Vergisi Defteri, VUK m. 220 de tasdiki zorunlu defterler arasında yer almaktadır. İşin ilginç yanı, böyle bir vergi artık vergi sistemimizde yer almamaktadır. Gider Vergileri Kanunu nda yer alan bu vergi, 3065 sayılı kanunun 61-a maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır. Aradan geçen yaklaşık 22 yıllık süre içinde bu defterin yasa metninde halen yer almasını anlamak mümkün değildir. Nakliyat vergisine ilişkin başka bir husus da Gider Vergileri Kanunu nda yer almaktadır. Kaldırılmış olan bu verginin beyannamesinin verilme zamanını ve yerini düzenleyen 47. maddesi halen yürürlüktedir. Bu da anlaşılması mümkün olmayan başka bir husustur. Sonuç olarak, kısaca bahsettiğimiz bu hususların düzeltilerek, kayıt düzenine ilişkin hükümlerin tüm toplumun anlayabileceği sadelikte yeniden ele alınmasının yararlı olacağını düşünmekteyiz. 120