GÜRCİSTAN ÜLKE PROFİLİ

Transkript

1 GÜRCİSTAN ÜLKE PROFİLİ TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER, 2004 Yüzölçümü km² Dil Gürcüce %71 (resmi), Azeri %6, Ermenice %7, Rusça %9, diğer %7 Nüfus 4,32 milyon (tahmini) Başkent Tiflis Başlıca Şehirleri Tiflis, Kutaisi, Batum, Sokhumi, Rustavi, Poti Başlıca Limanları Batum, Poti, Soçi. Sınır komşuları Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye, Rusya. GSYİH (milyar $) 5,7 (tahmini) Kişi Başına Düşen Milli 941 $ (2003, tahmini) Gelir Büyüme Oranı (%) 8,4 İthalat (milyon $) 1 828,8 (tahmini) İhracat (milyon $) 999,9 (tahmini) Enflasyon Oranı (%) 5,6 Cari İşlemler Dengesi -407,3 milyon $ (tahmini) Para birimi Lari; 1$= 1,92 Lari Doğal Kaynaklar Demir cevheri, manganez, bakır, az miktarda kömür ve petrol rezervi, turunçgil ve çay üretimine elverişli topraklar, ormanlık araziler, su gücü Sanayi Ürünleri Çelik, uçak, makineler, elektrikli eşyalar, madencilik (manganez ve bakır), kimyasallar, ağaç ürünleri, şarap Tarım Ürünleri Turunçgil, üzüm, çay, fındık, sebze; hayvancılık Başlıca İhraç Ürünleri Hurda metaller, makineler, kimyasallar; petrol (reeksport); turunçgiller, çay, şarap Başlıca İthal Ürünleri Petrol, makine ve yedek parça, nakliye ekipmanı, hububat, ilaç KDV Oranı %20 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report May 2005 CIA The World Fact Book Nüfus 2003 yılı mayıs ayında Devlet İstatistik Dairesi tarafından yayımlanan ve bağımsızlık sonrasında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımının sonuçlarına göre ülke çok önemli bir nüfus sorunu ile karşı karşıyadır yılında gerçekleştirilen nüfus sayımından bugüne kadar, 5,5 milyon olan ülke nüfusu yaklaşık %20 oranında düşüş göstermiştir yılı mayıs ayında açıklanan son sayıma göre ülke nüfusu 4,4 milyondur. Nüfustaki bu ciddi düşüş; düşen doğum oranı, büyük çaptaki göç ve ülkeden kopan bölgelerdeki (Abhazya ve Güney Osetya) nüfusun sayılamamasından kaynaklanmaktadır. Doğum oranının düşmesine ve büyük çaplı göçe, sivil savaş nedeni ile yaşanan sıkıntılar ve ülke ekonomisindeki kötüye gidiş neden olmuştur. İstatistiki göstergelere göre göç eden nüfusun büyük çoğunluğu çalışma yaşında olup, bu kişilerin çok büyük bölümü meslek sahibi ya da yüksek eğitim görmüş kişilerdir. Çalışma

2 yaşındaki nüfusun ülkeden göçü doğum oranlarının düşmesine de neden olmuştur. Ancak Rusya da yaşamakta olan yaklaşık Gürcü, Rusya nın 2001 yılında uygulamaya başladığı ve ülkede kalmayı zorlaştıran yeni vize rejimi nedeni ile ülkeye geri dönmeye başlamıştır. Uluslararası Çalışma Örgütü-(ILO) metodolojisine uyularak yapılan hesaplamalara göre 2003 yılı sonu itibarı ile işsizlik oranı %10,7 dir. İşsizlik oranında 2002 yılına göre düşüş gözlenmektedir yılında işsizlik %12 olmuştur. Gerçek işsizlik oranının resmi oranının çok daha üzerinde olduğu düşünülmektedir. Bunun nedeni; kırsal kesimdeki nüfusun neredeyse tamamının mevsimlik işlerde çalışması ya da sadece kendi geçimlerini sağlamak üzere çiftçilik yapması nedeni ile belirli bir düzeyde istihdam yaratmasıdır. Bu, kentsel kesimlerdeki işsizlik oranının kırsal kesimden hatırı sayılır ölçüde yüksek olduğu anlamına gelmektedir yılında kentlerdeki işsizlik oranı %23 iken, kırsal kesim işsizlik oranı toplam işgücünün yalnızca %3 ü kadar olmuştur. Ortalama aylık ücretler son yıllarda artış göstermiştir yılı son üç aylık dönemi itibarı ile ortalama aylık ücret 119 Lari olmuştur. Özel sektör çalışanları kamu sektörüne oranla çok daha yüksek ücretler almaktadır. Doğal Kaynaklar ve Çevre Ülke topraklarının %11 i tarıma elverişli araziden, %25 i ise meralardan oluşmaktadır. Ülkenin %34 ü ise ormanlık araziden oluşmaktadır. Gürcistan, dünyadaki en zengin manganez yataklarından birine sahiptir. Toplam rezervlerin 200 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Ancak yine de talebin azalması ve enerji maliyetlerindeki yüksek artışlar gibi sorunlarla yüzyüzedir. Gürcistan ayrıca bakır gibi demir kaynaklarına, obsidian, arsenik ve akik taşı gibi çok metalli cevherlere de sahiptir. Ülkede yaklaşık 450 milyon ton kömür rezervi vardır. Ancak Gürcistan kömürü yüksek kalitede değildir ve genellikle rekabetçi bir özellik taşımamaktadır. Gürcistan enerji kaynakları açısından yetersiz olduğundan bu açığını ithalatla gidermeye çalışmaktadır. Gürcistan ın doğusunda bazı petrol yatakları bulunmaktadır. Bilinen petrol rezervi 12 milyon ton civarındadır. Petrol ihtiyacının bir kısmı İran dan ithal edilerek karşılanmaktadır. Ayrıca doğalgazın da yeterli miktarlarda olmayışı Gürcistan ı, Rusya ve Türkmenistan dan ithalata bağımlı kılmaktadır. Gürcistan önemli maden suyu kaynaklarına sahiptir. Ülkede günde 120 Litre su üreten 2300 adet memba bulunmaktadır. En bilinen kaynaklar ülkenin ortasındaki Borjomi de bulunmaktadır. Bu bölgede bir Gürcü-Hollanda ortak yatırım şirketinin hem iç tüketim hem de ihracata yönelik üretim gerçekleştiren iki şişeleme fabrikası bulunmaktadır.

3 GENEL EKONOMİK DURUM Ekonomik Yapı Komünizm döneminde SSCB ülkeleri içinde en güçlü ekonomiye sahip olan Gürcistan, birliğin dağılmasının ardından ekonomisinde ciddi sorunlar ve istikrarsızlıkla karşı karşıya kalmıştır. Bağımsızlığa geçişle birlikte ülkenin sanayi sektörünün GSYİH daki payı azalırken, hizmetler sektörünün payı artış göstermiştir. Tarım ekonomideki en büyük sektördür. Ülkenin sanayi sektörürünün büyük çoğunluğu teknolojisi eskidiği için atıl kapasitededir. Sanayi sektöürü üretimi çok az sayıdaki işletmenin faaliyetlerine dayanmaktadır. Ülkedeki mevcut sınai işletmeden yalnızca 50 si toplam üretimin %75 ten fazlasını üretmektedir. Son dönemde sanayi sektörüne doğrudan yabancı yatırım girişinde artış gözlenmektedir. Kayıt dışı ekonomi ülkenin büyüme performansı ile ilgili sağlıklı verilere ulaşılmasını engellemektedir. Ülkenin İstatistik Kurumu tarafından Gürcistan ın GSYİH sının yaklaşık %30 una tekabül eden bir miktarda kayıt dışı ekonomisi olduğu belirtilmektedir. Ancak IMF göstergelrine göre kayıt dışı ekonominin büyüklüğü GSYİH nın %60 ı kadardır. Bu denli büyük miktardaki kayıt dışı ekonomi, ülkenin geniş kapsamlı bir ekonmik büyüme gerçekleştirmesi önündeki en önemli engeldir. Yaklaşık 5 milyon nüfusa sahip ülkede kişi başına düşen milli gelir 2003 yılı itibarı ile 941 ABD Dolarıdır. Ekonomi Politikaları Ülkede bağımsızlığın ardından, 1993 yılında ekonomide yapısal değişim süreci başlatılmıştır. Yapısal değişim süreci ilk aşamada bir program üzerinde anlaşılamamsı nedeni ile küçük ölçekte kalmış, 1995 yılında Şevardnadze nin iktidara gelmesi ile birlikte ciddiyet kazanmıştır yılında IMF desteğinde bir reform programı uygulanmaya başlanmıştır. Gürcistan, bağımsızlık sonrasında bir hiperenflasyon dönemi ile karşı karşıya kalmıştır. Enflasyon oranı 1994 yılında % iken, uygulanan politikalar neticesinde %163 e gerilemiştir dönemine gelindiğinde enflasyon tek haneli rakamlara ulaşmıştır yılı Aralık ayında ulusal para Lari nin devalüe edilmesinden sonra 1999 yılında enflasyon %19 a yükselmiştir. Ancak izlenen sıkı para politikaları sayesinde yıllık enflasyon %5 in altına çekilmiştir. Kasım 2003 te Şevardnadze yönetimine son veren halk hareketinin ardından, Ocak 2004 te Saakaşvili Cumhurbaşkanı olmuştur. Uluslararası çevrelerde, yeni yönetim ile birlikte ülkede siyasi istikrarın sağlandığı, yatırım ve ticaret ortamının geliştirilmesine yönelik önlemler alınacağı yönünde bir güven oluşmuştur. Haziran 2004 te yosulluğun azaltıması ve büyümenin sağlanması yönünde IMF ile 144 milyon $ lık üç yıllıkbir program üzerinde anlaşma sağlanmıştır. Hükümet bu çerçevede enerji sektöründe ve mali sektörde reform taahhüt etmektedir yılında devletin elde ettiği vergi gelirlerinde artış gözlenmekle birlikte vergi toplamada karşılaşılan zorluklar Gürcistan ın kontrol altına alınması en zor sorunlarından biridir. Vergi gelirlerinin GSYİH daki payı hala %20 nin altındadır. Bu oran, bölge ülkeleri içinde en düşük orandır. Kayı dışı ekonominin kayıt altına alınmasını ve daha fazla vergi toplanabilmesini teminen vergi oranlarının düşürülmesi kararlaştırılmıştır. İşletmelerin ödemekle mükellef oldukları vergi türlerinin de azaltılması planlanmıştır yılında

4 Ekonomik Performans Yıllar İtibarı ile GSYİH ve GSYİH Artış Hızları GSYİH (milyar $) 3,0 3,2 3,4 4,1 5,7* GSYİH Artış Hızı (%) 1,8 4,7 5,6 11,1 8,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, May 2005 *: Tahmini Yıllar İtibarı ile Enflasyon Oranları (%) Tüketici Fiyatları Enflasyonu 4,1 4,6 5,6 4,8 5,6 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, May 2005 GSYİH nın Sektörlere Göre Dağılımı (2004, %) Tarım 16,2 Sanayi 13,2 Taşımacılık ve Haberleşme 14,0 Ticaret 13,4 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, May 2005 Sovyetler Birliği ne dahil olan diğer ülkelerin bağımsızlıklarını kazandıktan sonra yaşadıkları ekonomik sorunların benzerlerini yaşayan Gürcistan, bunlara ilave olarak ticaret yollarını bozan bir iç savaş yaşamış ve bu nedenle de bazı ilave sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bağımsızlık sonrasında ekonomide yaşanan çöküş çok hızlı ve şiddetli olmuştur. Ekonomide yaşanan hızlı çöküşün nedenleri tarım ve sanayi sektörlerinde önemli miktarda üretim düşüleri, Abazya da yaşanan savaş nedeni ile Rusya ya ulaşan ticari yolların kapanması olmuştur. Netice olarak, 1994 yılında aylık enflasyon oranları ortalama %50 olmuştur. Yaşanan ekonomik sorunlar pekçok firmanın kapanmasına neden olmuştur. Ülke, batıdan gelen insani yardımlarla ayakta kalabilmiştir. Ekonomik faaliyetlerin yaklaşık yarısı kayıt dışı hale gelmiştir. Yatırımlar ve artan ticaretin hizmet, telekomünikasyon, yol ve boru hattı inşaatı sektörlerinde hızlı büyüme sağladığı 1995 yılında gerçekleşen makroekonomik istikrar, 1990 lı yılların ikinci yarısında yaşanan ekonomik canlanmanın temelini oluşturmuştur yılı ve ekim 1998 arasında yıllık büyüme oranı %10 olmuştur yılında Rusya da yaşanan ekonomik ve finansal kriz Rusya ile yoğun ticari ve ekonomik ilişkiler içindeki Gürcistan ın ekonomisini de olumsuz yönde etkilemiştir. Rusya krizininin etkilerini göstermesi ile birlikte 1998 yılında ülkenin ekonomik büyüme hızı yavaşlamış ve %2,9 olmuştur. Rusya krizi ülkede yaşanan mali krizi daha da derinleştirmiştir. Netice olarak, IMF nin talepleri doğrultusunda hükümet Lari yi desteklemeyi bırakmış ve Lari, 1998 yılının son çeyreğinde ABD doları karşısında %50 değer kaybına uğramıştır yılı başlarında kur istikrarı sağlanmıştır. Rusya krizinin ekonomideki kötü etkilerini sürdürdüğü 1999 yılında yıllık ortalama büyüme oranı yalnızca %3 olmuş; para arzındaki önemli miktarda büyüme ve fiyat kontrolü nedeni ile enflasyon %19,2 ye ulaşmıştır.

5 2000 yılında ekonominin hemen hemen tüm sektörlerinde üretim artış göstermiştir. Ancak ülke ekonomisinin önemli bir kısmını oluşturan tarım sektörü üretimi yaşanan kuraklık nedeni ile şiddetli düşüş göstermiştir. Bu nedenle, GSYİH 1995 yılından bu yana gözlenen en düşük artışı göstermiştir yılı reel GSYİH artışı %1,9 olmuştur. Öte yandan, 2000 yılında izelenen sıkı para politikalarının gıda fiyatları artışını dizginlemesi neticesinde yıllık ortalamam enflasyon oranı %4,1 e düşürülmüştür. Reel GSYİH artışı 2001 yılında %4,5 e yükselmiştir yılında GSYİH da gözlenen artış, 1998 Rusya krizinden sonra gözlenen en yüksek artış olup, tarım ve ulaştırma-komünikasyon sektörlerindeki sıçrayıştan kaynaklanmıştır. Diğer taraftan 2001 yılında sanayi üretimi, enerji üretiminde yaşanan sorunlar ve ülkenin en önemli ihraç pazarı olan Türkiye nin ithalat talebindeki düşüş nedeni ile daralmıştır yılında ülke ekonomisi bir önceki yıla göre %8,4 büyümüştür. Gürcistan ekonomisine en önemli katkıyı tarım sektörü sağlamaktadır. Diğer önemli sektörler; ticaret, hizmet, sanayi ve taşımacılık sektörleridir. İnşaat, haberleşme gibi sektörlerin GSYİH'ye katkısı düşük seviyelerde kalmaktadır. Gürcistan, 2002 yılında Türk pazarındaki varlığını, Türkiye nin Gürcü mallarına yönelik yeniden artan talebi sayesinde tekrar elde etmiştir. Gürcistan ın başlıca ihraç malları olan metallerin fiyatlarında 2003 ve 2004 yıllarında sırası ile %4,6 ve %2,6 artış beklenmektedir. Metal fiyatları 2001 ve 2002 yıllarında sırası ile %11,4 ve %4,6 oranında düşüş göstermiştir. Fiyatlarda beklenen artışla birlikte Gürcistan ın 2002 ve 2003 yıllarında ihracat gelirlerinde artış beklenmektedir yılının ilk yarısında gözlenen %8,6 oranındaki güçlü büyüme, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattında devam eden inşaat faaliyetlerinin ülke ekonomisine olumlu etkilerini yansıtmaktadır yılında reel GSYİH da %8 oranında büyüme beklenmektedir. GSYİH artışının 2004 yılında Güney Kafkasya Gaz Boru Hattı projesinin başlaması ile birlikte hızlanarak %10 a ulaşması beklenmektedir. Petrol ve gaz sektörlerinde yürütülen faaliyetler istihdam ve ücret arışına ve sonuç olarak iç talepte yeniden güçlenme sağlayacaktır. Boru hattı inşaatları faaliyetleri aynı zamanda telekomünikasyon ve ulaştırma sektörleri gibi ilgili sektörlerde de olumlu gelişmeler olmasını sağlayacaktır. Boru hattı projelerinin ekonomik büyümeye olumlu etkilerine rağmen, metalurji ve madencilik sektörleri dışındaki sanayi sektörlerinde büyüme sınırlı düzeyde kalmaya devam edecektir. Sınırlı düzeydeki yatırımlar ve yeniden yapılandırma faaliyetlerinin yetersiz olması imalat sanayi sektörünün gelişimini engellemeye 2002 ve 2003 yıllarında da devam edecektir. Üretimin sürekliliğini sağlayan bir imalat sanayiinin bulunmaması ülkenin ihracatının gelişimini de olumsuz yönde etkilemektedir. Ülkenin ürettiği ham madde ve ara malları işleyememesi nedeni ile Gürcistan ihracatta ürün çeşitliliğini sağlayamamakta ve düşük katma değerli ürünler ihraç etmeye devam etmektedir. Bu nedenle ülkenin ihracat gelirleri düşük düzeyde kalmakta; düşük katma değerli ürünlerin fiyatlarında sıklıkla meydana gelen değişimler nedeni ile dış ticaret dengesi dışsal şoklardan kolayca etkilenmektedir. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler Uygulanan sıkı para politikaları ve göreceli olarak iyi bir hasat gerçekleşmesi sayesinde 2003 yılında tüketici fiyatları enflasyonunun düşüş eğilimi göstermesi beklenmektedir. Ülkenin tüketim harcamalarının büyük bir kısmını gıda ürünleri oluşturmaktadır. Tarımsal

6 üretim artışlarının gıda fiyatlarında düşüşlere neden olması enflasyon oranlarına olumlu yansıyacaktır. Bu nedenle, enflasyon artışlarının enerji fiyatlarındaki artışlardan ve boru hattı projeleri sayesinde artan istihdam ve ücretlere bağlı olarak meydana gelen özel tüketim harcamalarındaki artışlardan kaynaklanması beklenmektedir. İç talepteki hızlı büyümenin, petrol fiyatlarındaki düşüş beklentisine rağmen enflasyonu 2004 yılında artıracağı tahmin edilmektedir. Türketici fiyatları enflasyonunun 2003 yılında %5, 2004 yılında %5,5 olması beklenmektedir yıllarında ülkenin cari işlemler açığının, boru hattı projelerinden kaynaklanan ithalat artışı nedeni ile büyümesi beklenmektedir yıllarında ülkenin ihracatında önemli yere sahip olan metaller ürün grubunun artan fiyatlarına bağlı olarak ihracat gelirlerinde de bir artış beklenmektedir. Artan cari işlemler açığının boru hattı inşaatları için ülkeye giren doğrudan yabancı yatırımlar ile kapatılması mümkündür.cari işlemler açığının GSYİH ya oranının 2003 ve 2004 yıllarında sırasıyla %12 ve %17 olması beklenmektedir. Projeksiyon Özeti 2003 a 2004 b 2005 c 2006 c Reel GSYİH Artışı (%) Tüketici Fiyatları Enflasyonu (%) a İhracat (milyon $) ,139 1,225 İthalat (milyon $) Cari İşlemler Dengesi Döviz Kuru Lari:ABD $ (ortalama) 2,15 1,92 a 1,83 1,80 Döviz Kuru Lari:Euro (ortalama) 2,43 2,38 a 2,47 2,52 a: Gerçek b: Economist Intelligence Unit tahmini c: Economist Intelligence Unit öngörüsü Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report May 2005 SEKTÖRLER Tarım Gürcistan, Sovyet döneminde turunçgil ve diğer meyveler, şarap, çay ve sebze ihracatında uzmanlaşmıştır. Buna karşılık, ülke, hububat ihtiyacının %50 sini, süt ürünlerinin %60 ını ve et ihtiyacının %33 ünü ithalat yolu ile karşılamıştır. Bağımsızlık sonrasında yaşanan sorunlar ülkenin gıda üretiminin önemli miktarda düşmesine neden olmuştur yılı itibarı ile Gürcistan ın tarımsal üretimi 1990 seviyesinin yarısına inmiştir. Ülke bu nedenle hububat ihtiyacının %80 ini ithalatla karşılamış; ithalatın büyük bir kısmı ayrıcalıklı şartlarda ve insani yardım çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Tarım sektörü Gürcistan daki en önemli ekonomik aktivitelerden biri olma özelliğini sürdürmektedir. Bağımsız olma sürecinden sonra başlayan ekonomik kriz, ekonominin pek çok kolunu yok etmiş ve tarımı, tekrar ekonominin belkemiği durumuna getirmiştir. Tarım sektörü hem GSYİH ya hem de istihdama katkısı ile en önemli sektördür yılında tarımın GSYİH ya katkısı, 2000 ve 2002 yıllarında yaşanan kuraklığa bağlı olarak kararsız seyreden üretim nedeni ile yaklaşık %20 düzeyinde kalmıştır. Gıda üretimindeki düşüş, sözkonusu ürünlerin tüketimde en fazla yere sahip olması nedeni ile dış ticaret dengesini olumsuz yönde etkilemiştir yılının ilk yarısında tarımsal üretim, hava koşullarının düzelmesi ile birlikte artış göstermiştir.

7 Günümüzde tarımsal üretimin büyük çoğunluğu özel sektör tarafından gerçekleştirilmekte olup, devlet sadece çay ve tohum üretiminde aktif bir role sahiptir. Sanayi Sovyet dönemi boyunca Gürcistan, tamamen farklı ancak verimsiz bir imalat sanayi geliştirmiştir. Ülke uçak parçaları üretimi ve montajı, kamyon, traktör, çelik, makine teçhizatı, dökümhane malzemesi, gıda sektörü ve et paketlemesi için makine, elektrikli lokomotif, elektrik kaynak malzemesi, demiryolu cihazları, tekstil, ayakkabı, kimyasallar, ağaç işleri ve şarap üretimi yapmıştır. Sovyet döneminde ülkenin üretimi Birlik içindeki diğer ülkelerde bulunan fabrikalarda üretilmekte olan parçaların teminine bağlıydı. Bağımsızlığın ardından ülkenin sınai üretimi Sovyet sisteminin parçalanmasından, enerji fiyatlarının pazar ekonomisi koşullarına göre belirlenmesinden ve yatırımlara erişimdeki yetersizlikten şiddetli biçimde etkilenmiştir. SSCB nin dağılmasından sonra imalat sanayi üretimi sürekli düşüş göstermiştir yılı sonu itibarı ile sınai üretim 1989 daki seviyesinin sadece %14 ünü yakalayabilmiştir. İmalat sanayiindeki pekçok sektör verimsiz faaliyet göstermeye devam etmektedir. Ancak başta bağcılık ve şarapçılık olmak üzere gıda işleme ve uçak üretim teknolojileri gibi bazı alanlarda düzelme işaretleri gözlenmektedir. Özelleştirme, etkisini en fazla küçük ölçekli işletmeler üzerinde göstermiştir yılından bu yana adet küçük şirket ortaya çıkmıştır. Bu şirketlerin büyük çoğunluğu ticaret ve hizmet sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Küçük işletmelerin yaklaşık %5 i imalat sanayiinde faaliyet göstermektedir. Orta ve büyük ölçekli işletmelerin özelleştirmesinde daha yavaş bir ilerleme kaydedilmiştir. Bu şirketlerin yalnızca tanesi özelleştirilmiş bulunmaktadır. Yatırımcıları yatırım yapmaktan caydırıcı sebepler şöyledir: Tekliflerin ağır, zahmetli koşulları; iş ilişkilerinin kurulmasında bireysel ilişkilerin önemli rol oynaması; ülke sanayiinin ağır bir borç yükü altında bulunması; endüstriyel varlıkların zayıf ve bakımsız durumda olması; enerji ile ilgili sorunlar. Sonuç olarak, ülkeye giren yatırımların büyük çoğunluğu Dünya Bankası, IFC-International Finance Corporation ve EBRD (Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası) tarafından sağlanan borçlanma sayesinde gelmektedir. Madencilik Gürcistan, Tiflis in 130 km. batısında yer alan, dünyanın en zengin manganez yataklarından birine sahiptir. Toplam manganez rezervinin 220 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Ülke ayrıca bakır (tahmini olarak ton) ve altın ( kg) rezervine sahiptir. Tiflis in güneybatısındaki Marneuli de bir Avustralya-Gürcü ortak yatırım şirketi terk edilmiş Sovyet dönemi bakır madenlerinin cüruf yığınlarından altın çıkartmaktadır. Ayrıca arsenik, obsiyadian agat ile birlikte demir dışı metaller ve polimetalik cevher yatakları da bulunmaktadır. Doğal kaynakların ihraç edildiği başlıca pazarlar Rusya ve Türkiye dir. Ülkenin doğusunda bazı petrol yatakları bulunmaktadır itibarı ile ülkenin kesin olarak 35 milyon varil petrol rezervi bulunmaktadır. Ayrıca ülkenin 300 milyar fit küp kanıtlanmış gaz rezervi bulunmaktadır. Gürcistan ın 300 milyon tonluk kömür rezervinin bulunmasına karşın, sözkonusu kömür yüksek kalitede değildir. Taşımacılık Hizmetleri ve Haberleşme Avrupa ile Asya arasında bir geçiş konumunda olan Gürcistan, Orta Asya ülkeleri için denize çıkış noktası durumunda olması, tarihi ipek yolu üzerinde bulunması ve bölge ülkelerine ulaşımı sağlayan bir demiryolu ağına sahip olması açısından önemlidir. Ancak

8 gerçekte ülkenin taşımacılık ve haberleşme altyapısı, güvenliği ve ülkeden geçen ticaret hacmi yeterli olmadığından bu avantajı ekonomik olarak kullanamamaktadır. Ülkenin havayolu ulaşımı, başkent Tiflis hariç çok yetersiz bir durumdadır. Karayolları ulaşımı ise ciddi onarımlara dolayısıyla yatırımlara ihtiyaç duymaktadır. Deniz taşımacılığında Karadenizin doğu kıyılarında bulunan Poti ve Batum limanları önem taşımaktadır. Ülke, km uzunluğunda iyi bir demiryolu ağına sahiptir; ancak karayolunda olduğu gibi demiryollarında da ciddi bir onarım ihtiyacı söz konusudur. Ülkenin Azerbaycan ve Ermenistan ile faal demiryolu bağlantısı mevcuttur. Ancak Bakü ve Yerevan dan İran ve Türkiye ye olan bağlantıların yavaş ve yetersiz kaldığı söylenebilir. Türkiye ile Gürcistan arasında demiryolu bağlantısı kurmak üzere hazırlanan Kars-Tiflis demiryolu projesi sürmektedir. Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası-EBRD; Tiflis Havaalanı, karayolları, demiryolları ve sivil havayollarının iyileştirilmesine yönelik altyapı yatırımlarını finanse etmektedir. Karayolları, demiryolları ve limanların iyileştirilmesi için Dünya Bankası da kredi sağlamıştır. Gürcistan, petrol ve gaz boru hatlarının Hazar Denizinden batıya uzandığı yol üzerinde önemli role oynamaktadır. Nisan 1999 da Azerbaycan ın başkenti Bakü, Gürcü limanı Supsa arasında bir petrol boru hattı açılmıştır. Sözkonusu boru hattının kapasitesi varil/gün olup, Azerbaijan International Operating Company-AIOC tarafından çıkarılan petrolün taşınmasını sağlamaktadır yılı mart ayında ise Azerbaycan Şah Deniz gazının geliştirilmesi ve Şah Deniz gazının Gürcistan üzerinden Erzurum a ulaştırılmasını sağlayacak ortak bir boru hattının inşaası için alınan izin onaylanmıştır. Güney Kafkasya Boru Hattı projesi olarak bilinen sözkonusu projenin maliyeti, 3,2 milyar ABD Doları turaında olup, gazın Türkiye ye ulaştırılması 2006 da gerçekleştirilecektir. Bakü den başlayıp Gürcistan üzerinden Türkiye-Ceyhan a uzanan Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının Gürcistan inşaası nisan 2003 te başlamıştır. Sözkonusu boru hattı, inşaat maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla Güney Kafkasya boru hattı projesi ile yan yana inşaa edilecektir. Gürcistan, Sovyetler Birliği nden zayıf bir telekomünikasyon sistemi devralmıştır. Kentlerde 100 kişiye 20 hat düşerken, kırsal kesimde bu sayı 1000 kişiye 4 hattır. Çoğu hat iyi çalışmasa da, yapılan acil yatırımlar sonucu uluslararası telefon bağlantılarında iyi sonuçlar elde edilmiştir. Ancak Gürcistan ile uzun mesafe görüşmeleri yapmak hala güçtür. Yatırımların ülkeye çekilmesinde güçlükler yaşanmasına rağmen hükümet, telekom altyapısının özelleştirilmesini amaçlamaktadır. Ülkede üç adet hücresel telefon sistemi bulunmaktadır yılı sonu itibarı ile ülkede cep telefonu kullanıcısı bulunmaktadır. Gürcistan ın çok sayıda internet servis sağlayıcısı bulunmaktadır. Bunlardan en büyük ikisi SaNet ve Caucasus Net olup, çoğunluğu Tiflis te olmak üzere, sırası ile ve üyeye sahiptir. Enerji Gürcistan enerji kaynaklarının çoğunu ithalat yoluyla sağlamaktadır. Enerji alanındaki dışa bağımlılığı ülkenin ekonomik sorunlarının temel nedenidir. Yaz aylarında elektrik üretiminin artmasına bağlı olarak başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelere elektrik ihracatı gerçekleştirilmektedir. Buna rağmen, ülkenin enerji üretimi kendi ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalmaktadır. Ülke, hidroelektrik enerjisi üretiminde önemli potansiyele sahip olmasına rağmen, milyar kw.saatlik kapasitesinin yalnızca %10 unu kullanmaktadır. Bu nedenle başta doğal gaz olmak üzere enerji ihtiyaçlarının çoğunluğunu Rusya, Türkmenistan ve Azerbaycan dan ithalat yolu ile karşılamaktadır. Gürcistan, diğer

9 eski Sovyet Cumhuriyetlerine benzer biçimde enerjinin verimsiz ve savurgan tüketimi nedeni ile sorunlar yaşamaktadır. Ekonomideki en önemli sorunlardan biri, enerji ithalatına bağlı borç problemidir. Tiflis teki elektrik dağıtım şirketinin %75 hissesi, 1998 yılında Amerikan AES şirketine (ülkedeki en büyük batılı yatırımcı) satılmış; ancak operasyon imkanlarının yetersizliği nedeni ile 2003 yılı temmuz ayında Rus UES şirketine yeniden satışı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2002 yılında devlet elindeki doğal gaz şirketi Tbilgas ın çoğunluk hisseleri Rus enerji devi Itera ya satılmıştır. Geri kalan dağıtım şirketlerinin çoğunluk hisselerinin satışı, yatırımcıların ilgisizliği nedeni ile sürekli olarak ertelenmektedir. Enerji sektöründe kamu kesiminin varlığının devam etmesi, enerji tüketiminin devlet tarafından sübvanse edilmeye devam edeceği anlamına gelmektedir. Ülkede uygulanmakta olan düşük enerji fiyatları ve borç geciktirme enerji kaynaklarının düzgün yönetimini engellemektedir. Enerji sektöründe yapılması gereken reformların gecikmesi, yatırımcıların sektöre olan ilgisizliği, özelleştirmede yaşanan sıkıntılar, enerji tüketimi bedellerinin ödenmesinde yaşanan sorunlar, elektrik hatlarına yapılan sabotajlar Gürcistan enerji sektörünün karşı karşıya olduğu başlıca problemlerdir. Müteahhitlik İnşaat sektörü bağımsızlığı müteakip yaşanan çöküş sonrasında hızla yeniden büyümektedir. Gürcü hükümeti çok az taahhüt işini üstlenmektedir. Taahüt işlerinin büyük çoğunluğu özel sektör tarafından ve daha ziyade küçük ölçekli şirketler tarafından yürütülmektedir. Ülkedeki inşaat faaliyetlerinin gerçek değerinin hesaplanması, faaliyetlerin en önemli kısmının kayıt dışı ekonomide gerçekleştirilmesi nedeni ile mümkün olamamaktadır. Yalnızca büyük projelerin resmi değerleri temin edilebilmektedir. İşadamları genelde vergiden kaçınmak amacı ile inşaat projelerinin gerçek maliyetlerini gizlemektedir. Hükümete göre inşaat faaliyetlerinin yaklaşık %60 ı kaydedilmemektedir. AB nin Transkafkasya projesi ile birlikte gelecek birkaç yılda daha büyük ölçekli inşaat projelerinin hayata geçirilmesi beklenmektedir yılında Azerbaycan ve Gürcistan arasında TRACECA köprüsü açılmış; 1999 yılı başında Bakü den Gürcistan ın batı limanı Supsa ya uzanan petrol boru hattı tamamlanmıştır yıllarında yaşanan güçlü GSYİH artışının başlıca sebebi Bakü-Supsa boru hattı inşaası olmuştur. Bakü-Supsa boru hattının kapasitesinin artırılması ve Poti limanında bir petrol yükleme terminalinin inşaası müteahhitlik sektörünün yıllarında yaşanan durgunluğun ardından 2002 yılında %28,2 oranında büyümesini sağlamıştır yılında yaşanan hızlı büyüme müteahhitlik sektörünün 2001 yılında %3,9 olan GSYİH daki payının 2002 de %4,5 e yükselmesi sonucunu doğurmuştur. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının 2003 yılı nisan ayında başlayan inşaası, 2003 yılının ilk yarısında sektörün %45 oranında büyümesini sağlamıştır. Öte yandan Güney Kafkasya Boru Hattı projesinin Gürcistan bölümünün de 2003 yılı sonlarında veya 2004 te başlaması beklenmektedir. Sözkonusu iki projenin başlatılması Gürcistan ın transit gelirlerini daha da artıracak ve aynı zamanda ülkenin Rusya dan enerji ithalatına bağımlılığının azaltılmasına yardımcı olacaktır. Bankacılık ve Finans Bankacılık sektörü reformu Gürcistan Merkez Bankası denetiminde 1995 yılı ortalarında başlamıştır. Merkez Bankası nın bankacılık sektörünün konsolidasyonu amacı ile koyduğu yeni kurallar ve uyguladığı sıkı politikalar neticesinde banka sayısı 1995 yılında 247 iken,

10 2002 yılında 27 ye düşmüştür. Asgari sermaye yükümlülüğü zaman içinde giderek artırılmış olup, 2001 yılı ocak ayında 2,4 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır yılı sonu itibarı ile bankacılık sektörü aktif toplamı yaklaşık 1 milyar Lari olmuştur. Sektördeki en büyük sekiz banka aktif toplamının ve brüt kredilerin %90 ını oluşturmaktadır. Güçlendirilmesi yönünde alınan önlemlere rağmen sektör hala zayıf durumdadır. Bankaların büyük çoğunluğu finansal işlemler için aracılık yapmakta güçlük çekmektedir. Krediler genellikle ticaretin finansmanı için kullandırılmakta olup, sanayi ve tarım sektörleriin kredilere ulaşma oranı sınırlı kalmaktadır. Bankacılık sektörünün zayıf kalmasının en önemli sebebi kayıt dışı ekonominin yüksek düzeydeki varlığıdır. Kayıt dışı ekonominin işlemlerinin nakit olarak yürütülmesi bankacılığın gelişimini engellemektedir. Gürcistan Menkul Kıymetler Borsası, 2000 yılında faaliyete başlamıştır. Son derece küçük ve likit olmayan bir borsadır. Turizm Gürcistan dağları, nehirleri, sahilleri ve sahip olduğu tarihsel geçmiş ile önemli bir turizm potansiyeline sahiptir. Ancak ülke, sahip olduğu turizm potansiyelini kullanamamaktadır li yıllarda yılda 2 milyon turist çeken ülke, 1990 lı yıllarda ülkede yaşanan sorunlar nedeni ile ziyaretçilerinin büyük çoğunluğunu kaybetmiştir. Günümüzde ülkenin sorunlarının çözülmesi ile birlikte turizm sektörünün yeniden canlanması beklenmekle birlikte 1980 li yıllarda olduğu kadar canlanma beklenmemektedir. Bunun başlıca sebebi; BDT ülkelerinde yaşam satandardının düşümesi ve BDT vatandaşlarının çok çeşitli ülkelere seyahat etmeye başlamaları gelmektedir. Tüm bu faktörlere rağmen ülke 2001 yılında 667 milyon Lari (GSYİH nın %10 u) turizm geliri elde etmiştir.

11 EKONOMİDE LİBERALİZASYON ÇALIŞMALARI ve ÖZELLEŞTİRME Bağımsızlığın ilk yıllarında ülkedeki büyük politik değişim nedeni ile önemli ekonomik reformların gerçekleştirilmesi mümkün olmamıştır. Ekonomik reformlar, 1993 yılında devlet elindeki küçük ölçekli tarımsal arazilerin ve binaların satılması ile başlamıştır. Ancak, hükümetin tutarlı bir rform programı üzerinde anlaşamaması, tüm alanlarda reformların uygulanmasında gecikmeye neden olmuştur. Yapısal reformlar, 1995 yılı kasım ayında Eduard Şevardnadze nin başkanlık seçimlerini kazanmasından sonra gerçek anlamda uygulamaya konulmuştur yılında ülkenin IMF destekli bir reform programını uygulamaya koyması ile birlikte başarılı bir istikrar politikası girişimi başlatılmıştır. Hükümetin göreceli olarak esnek mali politika yaklaşımı makro ekonomik istikrara erişildiği anlamına gelmiş ve istikrar, sıkı para politikaları sayesinde sağlanmıştır. Enflasyon oranı 1994 yılında % iken, 1995 yılında %163 e düşmüştür yılı ocak ayında IMF fakirliğin azaltılması programı çerçevesinde 141 milyon ABD Doları tutarında 3 yıllık bir krediyi onaylamıştır. Sözkonusu kredi Gürcistan ın hayat standartlarını yükseltmesini sağlayacak sosyal programların uygulanması ve hükümetin gelir toplamasını iyileştirme ve makroekonomik istikrarı sağlamasını garantiye alma amacına yönelik olarak tahsis edilmiştir. Ülke artan bütçe açıkları nedeni ile 2003 yılında IMF tarafından harcamaların kısılması ve vergi gelirlerinin artırılması yönünde uyarılmıştır yılı ağustos sonu itibarı ile çeşitli finans kuruluşlarından finansal destek alınabilmesi halinde bazı yapısal reformların uygulanması kararı alınmıştır. Vergi toplama sorunu ülkenin kontrol edilmesi en zor problemlerinden biridir. Sağlıklı vergi toplanmasını engelleyen başlıca sebepler zayıf vergi yönetimi ve bağımsızlık sonrası ülkedeki ortamdır. Vergi gelirlerinin GSYİH daki payı %15 tir. Bu oran, bölgedeki en düşük orandır yılında yeni bir vergi kanununun yürürlüğe girmesine rağmen önemli sorunlar, özellikle uygulamadan kaynaklanan problemler nedeni ile devam etmektedir. Hükümet, Dünya Bankası ve IMF ye 2003 yılı ekim ayında sunmak üzere bir ekonomik kalkınma ve fakirliği azaltma programı sunmuştur. Sözkonusu program, 2003 ten 2015 e kadar sürdürülecek olup, finansmanı uluslararası finasal kuruluşların ve bazı ülkelerin desteği ile ve devlet bütçesinden ayrılan fonlarla sağlanacaktır. Programın ilk üç yılında ülkeye 460 milyon ABD Dolarında destek gireceği tahmin edilmektedir. Program, fakirliğin azaltılması; kamu yönetiminin geliştirilmesi, makro ekonomik istikrarın ve özellikle sanayi, enerji ve tarım sektörlerinde yapısal reformların gerçekleştirilmesi gibi çok çeşitli konuları kapsamaktadır. Program çerçevesindeki hedefler; GSYİH nın yılda en az %5 oranında büyümesi, vergi gelirlerinin artırılarak her yıl GSYİH daki payının %0,5-0,8 oranında artmasının sağlanması ve fakirliğin azaltılarak, fakirlik sınırında yaşayan hanehalklarının nüfusa oranının %20-25 ten fazla olmamasının sağlanması gibidir. Günümüzde fakirlik sınırında yaşamakta olan hanehalklarının oranı %50 dir yılında işletmelerin yeniden yapılandırmasının başlamasından bu yana küçük işletmelerin özelleştirilmesinde orta ve büyük ölçekli işletmelere kıyasla daha fazla başarı sağlanmıştır. Günümüzde küçük ölçekli işletmelerin büyük çoğunluğu özel sektörün elindedir. Büyük işletmelerin satışında önemli miktarda sermaye yatırımı ihtiyacı ve bu işletmelerin aşırı büyük ölçekte olmaları nedeni ile sorunlar yaşanmaktadır. Özelleştirme sürecinde yeterince şeffalık olmaması, satış sırasında kapsamlı koşulların öne sürülmesi olası alıcıları caydırıcı etkenler olarak öne çıkmaktadır. Ancak zayıf yönetim ve keyfi vergi uygulamaları özelleştirmenin önündeki en önemli engeldir. Ülkedeki zayıf yatırım ortamının

12 en önemli göstergesi; Telasi isimli elektrik dağıtım şirketinin %75 hissesine sahip olan ve Gürcistan daki en büyük batılı yatırımcı olan Amerikan enerji şirketi AES in elindeki hisselerin tamamını 2003 yılında Rus elektrik şirketi UES e satmış olmasıdır. AES in ülkeden çekilmesinin başlıca sebebi politik baskı, ülkedeki yatırım ortamının elverişsiz olması ve şirketin müşterilerinin faturaları ödemede isteksiz davranması olmuştur. YABANCI YATIRIM Ülkeye giren doğrudan yabancı yatırım miktarı düşük düzeydedir. Ancak zaman zaman boru hattı inşaatları nedeni ile doğrudan yabancı yatırımlarda artışlar gözlenmektedir yılında ülkeye giren doğrudan yabancı yatırım miktarı, Bakü-Supsa boru hattı projesi sayesinde en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Önümüzdeki birkaç yılda Gürcistan dan geçecek iki büyük boru hatının inşaası nedeni ile doğrudan yabancı yatırımlarda artış beklenmektedir. Ancak ülkede yatırımlar için elverişli bir ortamın bulunmaması ve güvenlik sorunları nedeni ile diğer sektörlere yatırımların düşük düzeyde kalması beklenmektedir. Ülkeye yabancı yatırımların girişi fazla vergi yükü, yeterli düzeyde yasal korunma bulunmayışı, kural ve düzenlemelerin keyfi uygulanması gibi nedenlerle engellenmektedir. Ülkede özel sektörün gelişiminin önündeki diğer bir engel de enerji sektörünün özellikle elektrik üretiminin zayıf durumda olmasıdır. Yabancı yatırımların yöneldiği başlıca sektörler enerji, tarım, ticaret, turizm ve ulaştırma sektörleridir. İmalat ve telekomünikasyon sektörlerinde de hatırı sayılır ölçüde yabancı yatırım bulunmaktadır. Özellikle petrol ve doğal gaz alanlarındaki büyük projelerin finansmanında ülkenin finans sektörü altyapısı yeterli olamamakta, böyle projelerin finansmanı için uluslararası finans kuruluşlarına ve yabancı yatırımcılara ihtiyaç duyulmaktadır. Dünya Bankası, Avrupa Kalkınma ve Yatırım Bankası ve OPIC ülkeye kaynak sağlayan belli başlı kuruluşlardır. Büyük projelerin finansmanını sağlayacak yabancı yatırımların ülkeye çekilebilmesi amacı ile 2002 yılı eylül ayında Ulusal Yatırım Ajansı faaliyete başlatılmıştır. Yıllar İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü Yabancı Yatırım Miktarı (milyon $) 33,25 68,46 138,6 288,04 83,65 60,14 61,8 Kaynak: DEİK Rusya Federasyonu ülkedeki en önemli yabancı yatırımcıdır. Ancak Rus yatırımcılar da enerji ve madencilik sektörü gibi yalnızca stratejik önem taşıyan sektörlerle ilgilenmektedir. Ülkeye daha fazla yabancı sermaye çekilmesini sağlamak üzere yatırım ortamının iyileştirilmesi amacı ile 1996 yılından bu yana çalışmalar yürütülmektedir. Vergi yükünün hafifletilmesi ve korumacı uygulamaların kaldırılması bu çalışmalardan başlıcalarıdır. Vergi yükünün hafifletilmesi amacına yönelik olarak %20 lik standart vergi oranı, zarardaki işletmeler için beş yıla kadar vergi muafiyeti, hammadde ithalatına vergi muafiyeti gibi önlemler alınmıştır.

13 DIŞ TİCARET Yıllar İtibarı ile Dış Ticaret (milyon $) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge * Kaynak: The Economist Intelligence Unit Georgia Country Report, May 2005 *: Tahmini Gürcistan 2000 yılının Temmuz ayında DTÖ ye 137. üye olarak katılmıştır. Eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde Kırgızistan, Letonya ve Estonya nın ardından DTÖ ye katılan dördüncü ülkedir. Gürcistan üyeliğinin DTÖ ye henüz üye olmayan BDT ülkeleri ile ticaretini etkilemeyeceği hususunu taahhüt etmiştir. DTÖ ye üyelik Gürcistan ın global pazarlara tercihli tarife oranlarından girebilmesini sağlarken, ihracatını artıracak ve böylece gelecekte ekonomik büyümeyi kışkırtıcı etki yaratacaktır. Öte yandan ülkenin DTÖ ye girmesi Gürcistan ın BDT dışı ülkelerle ticaretiningelişmesini sağlayacak ve dış ticaretinde ülke çeşitliliği sağlayarak, ekonomik krizlerden daha az etkilenmesini sağlayacaktır. Ülkenin dış ticaretine ilişkin istatistiki veriler; ticaretin, özellikle ithalatın büyük bir kısmının küçük ölçekli sınır ticareti ile kısıtlı olması nedeniyle kayıt altına alınamaması gibi nedenlerle yeterli bilgi vermemektedir. Ülkenin iç pazarının küçük ölçekli olması ve ekonomik problemler nedeniyle daha açık ve liberal bir dış ticaret rejimine yönelinmiştir. Bu çerçevede pek çok üründe %12 olan ithalat vergileri, 1997 yılı Ocak ayında bir kısım üründe %5 e düşürülmüştür Yılı İtibarı ile Dış Ticarette Başlıca Ürünler İhracat % İthalat % Demir Alaşımları, bakır ve altın 14,8 Petrol, gaz ve elektrik 16,0 Hurda metaller, demir ve çelik 14,4 Otomotiv 6,3 Şarap ve maden suyu 12,6 Tüpler ve borular 3,0 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, May 2005 Ülkenin başlıca ihraç ürünleri hurda metaller ve şarap gibi düşük katma değerli ürünlerdir. Baz metallerin ihracatı (hurda mettaler dahil) 2001 yılı itibarıyla 80 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır. Baz metaller toplam ihracat gelirinin %24 ünü, baz metaller içindeki hurda metaller grubu ise %16 sını oluşturmaktadır. İthalatının ürün yapısı ise ülkenin eneji sektörü ürünleri bakımından dışa bağımlılığını yansıtmaktadır. Petrol ve petrol ürünleri ithalatının toplam ithalattaki payı %19,7 dir.

14 2004 Yılı İtibarı ile Dış Ticarette Başlıca Partnerleri İhracat % İthalat % Türkiye 18,3 Rusya Federasyonu 14,0 Rusya Federasyonu 16,1 Türkiye 11,0 Ermenistan 8,4 İngiltere 9,3 İngiltere 4,9 Azerbaycan 8,5 Azerbaycan 3,9 Almanya 8,2 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Georgia Country Report, May 2005 SSCB döneminde Gürcistan ın dış ticareti birlik ülkelerine veya COMECON ülkelerine yönelmiştir. Bağımsızlıktan sonra ise ülkenin dış ticaretinde Türkiye, Almanya ve ABD gibi ülkeler de pay almaya başlamıştır. Ülkenin ihracatının yöneldiği bölgeleri, taşımacılık maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle coğrafi yakınlık belirlemektedir. Türkiye, Gürcistan ın en önemli ticari partneri olan Rusya ile rekabet etmektedir. Diğer önemli partnerler ise Azerbaycan ve Ermenistan gibi Kafkas ülkeleridir. Almanya ve Fransa, Gürcü mallarının en önemli ithalatçıları olan Avrupa ülkeleridir.

15 9403 Diğer mobilyalar ve bunların aksam, parçaları 1201 Soya fasulyesi (kırılmış olsun, olmasın) 8544 İzole edilmiş (emaye kaplanmış veya anodize edilmiş olanlar dahil) teller, kablolar ve diğer izole edilmiş elektrik iletkenler. Gürcistan İthalatının Ürün Bazında Değerlendirmesi Ülkenin İthalatında Başlıca Ürünler (2003) Ürün Kodu ve Ürün İthalat (2003, milyon $) Net İthalat (2003, milyon $) İthalat Artış Hızı (%) Tüm Ürünler (DTÖ) Petrol yağları ve bitümenli Azerbaycan (74) minerallerden elde edilen yağlar (hamyağlar hariç) Başlıca İhracatçılar (%) (%) Romanya (10) 7305 Demir ve çelikten diğer tüp ve İngiltere (99) İtalya (1) borular -kaynaklı vb-çapı >406,4mm 2711 Petrol gazı ve diğer gazlı Rusya (92) Kazakis. (6) hidrokarbonlar 3004 Tedavide veya korunmada ABD (14) Almany (10) kullanılmak üzere karışık olan veya karışık olmayan ürünlerden oluşan ilaçlar 1701 Kamış veya pancar şekeri ve İngiltere Ukrayna (41) (21) kimyaca saf sakkoroz (katı halde) 8703 Binek otomobilleri Almanya Danimar. (53) (10) 1001 Buğday ve mahlut Rusya (57) ABD (35) 2716 Elektrik enerjisi Rusya (71) Ermenis. (29) 2402 Tütün ve tütün benzerlerinden Ukrayna İsviçre (62) (14) purolar, sigarillolar, sigaralar 8406 Buhar türbinleri ABD (100) Rusya (0) 8525 Telsiz telefon, telsiz telgraf, radyo ve televizyon yayınlarına mahsus verici cihazlar 8517 Telli telefon ve telli telgrafa mahsus elektrikli cihazlar; görüntülü telefon cihazları 8802 Diğer hava taşıtları (helikopterler, uçaklar gibi); uzay araçları (uydular dahil), uzay araçlarını fırlatıcı araçlar ve yörünge altı araçları 8479 Kendine özgü fonksiyonlu makina ve cihazlar İsveç (28) İngiltere (26) Çin (44) Almanya (28) Fransa (54) Türkmen. (19) ABD (39) İngiltere (24) 1806 Çikolata ve kakao ihtiva eden Rusya (50) Ukrayna (31)

16 diğer gıda müstahzarları 9406 Prefabrik yapılar Türkiye (91) 1101 Buğday unu, çavdarla karışık buğday unu 0207 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı 8431 Ağır iş makina ve cihazlarının ( ) aksamı, parçaları 7214 Demir-çelik çubuklar-sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş 9018 Tıp, cerrahi, dişçilik, veterinerlik alet ve cihazları 8481 Muslukçu, borucu esyasıbasınç düşürücü, termostatik valf dahil 7010 Cam damacana, şişe, kavanoz, çanak, ilaç tüpleri, cam kaplar 8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 4818 Tuvalet kağıtları, kağıt havlu, mendil, kumaş, masa örtüsü vb Kaynak: International Trade Center, Azerbay. (4) Türkiye (79) İtalya (16) ABD (64) Brezilya (25) Fransa (31) Ukrayna (80) Türkiye. (20) Azerbay. (16) ABD (50) Almanya (19) Italya (39) İngiltere (26) İtalya (39) Bulgaris. (23) Almanya (31) Ermenis. (19) Türkiye (52) Yunanis. (18) döneminde Gürcistan ın toplam ithalatı ABD Doları bazında %15 oranında genişlemiştir. Aynı dönemde Gürcistan ın da içinde bulunduğu Merkezi Asya ülkeleri grubu ithalatı ise %19 oranında artış göstermiştir. Gürcistan ın başlıca ihraç mallları şarap ve hurda metaller gibi düşük katma değerli ürünler olup, ihracatının bu özelliği ülkenin ithalat kompozisyonuna da yansımaktadır. Gürcistan ın dış enerji kaynaklarına bağımlı bir ülke olması nedeniyle ithalatında enerji sektörü ürünleri en önemli yere sahiptir. TÜRKİYE İLE TİCARET Türkiye-Gürcistan Dış Ticareti (1000$ ) Yıllar İhracat İthalat Denge Hacim (Ocak-Nisan) (Ocak-Nisan) Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

17 İki ülke arasında 1990 lı yıllarda bavul ticareti olarak başlayan ticari ilişkiler zamanla normal şeklini almış ve ülkemiz lehine gelişmiştir. Türkiye den Gürcistan a çoğunlukla sanayi mamülü mallar giderken, Gürcistan dan daha çok hammaddeler ve kereste gelmektedir. Türkiye nin Gürcistan a ihracatı 2002 yılında bir önceki yıla göre %28 oranında düşüş göstermiştir. İhracattaki bu düşüş ülkeye şeker ihracatındaki azalmadan kaynaklanmıştır. Ülkenin 2002 yılına kadar Türkiye den karşıladığı şeker ihtiyacı, 2002 yılında kurulan şeker fabrikası tarafından karşılanmaya başlamıştır. Türkiye nin Gürcistan a şeker ihracatında 2002 yılında %85 oranında gerileme gözlenmektedir yılı Ocak-Ağustos döneminde ülkeye ihracatta %45 artış sözkonusudur. Ülkeden ithalatımız 2000 yılında genel ithalatta gözlenen artış trendinin paralelinde %66,4 büyümüştür yılında ise uygulanan para politikaları neticesinde genel ithalat bir önceki yıla göre %24 oranında daralırken, Türkiye nin Gürcistan dan ithalatı %18 oranında düşüş göstermiştir yılında ülkeden ithalatımız yeniden artış eğilimi göstererek, %8 oranında büyümüştür yılı Ocak-Ağustos döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre ülkeden ithalatta %124 oranında bir artış gözlenmektedir. Gürcistan a yapılan ihracatlardaki ilk sırayı toplam ihracattaki %60 payı ile temel gıda maddeleri oluşturmaktadır yıllarının sonlarına kadar Gürcistan ın un tedarikçisi durumunda olan Türkiye için bu durum Rusya kriziyle değişmiştir. Ülkeye Rusya dan çok miktarlarda ve çok ucuz fiyatlarla unun gelmesi Türkiye nin ihracatını düşürmüştür. Gürcistan la, tarım ürünlerinin işlenmesi, paketlenmesi ve ihracatı alanlarında işbirliği olanakları bulunmaktadır. Meyve suyu üretimi, et ve süt ürünlerinin işlenmesi alanlarında işbirliği gereksinimi bulunmaktadır. Ayrıca ülkenin tekstil ve deri sanayii yenilenme ve geliştirilme ihtiyacı içindedir. Minibüs-midibüs ve kamyonet tipi motorlu araçların üretiminde de işbirliği potansiyeli bulunmaktadır. Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin 2003/5408 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı 10 Nisan 2003 tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Adı geçen Karar çerçevesinde Artvin, Ardahan, Ağrı, Kars, Iğdır, Van, Hakkari, Şırnak, Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerinde Sınır Ticaret Merkezleri kurulması, ayrıca bu illere komşu Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Diyarbakır, Batman ve Adıyaman İlleri de mücavir il kapsamında uygulamadan yararlanması öngörülmüştür. Gürcistan tarafından uygulanan gümrük vergilerinin yüksek olması nedeniyle sınır ticareti kapsamında vergi muafiyeti içeren bir ticari mekanizma kurulmasının iki ülke arasındaki ticareti arttıracağı öngörülmektedir. Konuya Gürcü makamları da olumlu yaklaşmaktadır. Türkiye nin Gürcistan a İhracatında Önem Arz Eden Ürünler: Türkiye nin Gürcistan a ihracatında; değirmencilik ürünleri; plastikten mamul eşyalar; elektrikli-elektriksiz makina ve cihazlar; demir-çelik eşyalar; kağıt ve kağıt ürünleri; inorganik kimyasal müstahsallar; boyalar; mobilyalar gibi ürün grupları önemli yer tutmaktadır.

18 İhracatta Önem Arz Eden Ürün Grupları (ABD $) GTİP Değişim ÜRÜN ADI No. (%) 11 Değirmencilik Ürünleri, Malt, Nişasta, ,4 İnülin, Buğday Gluteni 39 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya ,1 84 Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, ,2 Parçaları 73 Demir veya Çelikten Eşya ,2 85 Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve ,5 Parçaları 48 Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan Kağıt ,1 ve Kartondan Eşya 28 İnorganik Kimyasal Müstahsallar, Organik, ,5 İnorganik Bileşikler 32 Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa, ,1 Boya, Macun, Sakızlar 94 Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam ,1 Lambaları, Prefabrik Yapilar 69 Seramik Mamulleri ,7 44 Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya; Odun ,3 Kömürü 72 Demir ve Çelik ,8 17 Şeker ve Şeker Mamulleri ,0 76 Aluminyum ve Aluminyum Eşya ,7 60 Örme Eşya ,9 19 Esasını Hububat, Un, Nişasta, Süt Teşkil ,5 Eden Müstahzarlar 34 Sabunlar, Yüzey Aktif Organik Maddeler, ,5 Yikama-Yağlama Madde. 18 Kakao ve Kakao Müstahzarları ,7 20 Sebze, Meyva, Bitki Parçaları, Sert ,1 Kabuklu Yemiş Konserveleri 98 Harp Silahları ,5 08 Yenilen Meyvalar, Kabuklu Yemişler, ,1 Turunçgil ve Kavun Kabuğu 04 Süt ve Süt Mamulleri, Kuş ve Kümes ,3 Hay.Yumurtaları, Bal vb. 87 Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, ,8 Motosiklet ve Diğer 83 Adi Metallerden Çeşitli Eşya ,8 Genel Toplam ,8 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

19 Türkiye nin Gürcistan dan İthalatında Önem Arz Eden Ürünler: Türkiye nin Gürcistan dan ithalatında demir ve çelik; mineral yakıtlar, mineral yağlar; aluminyum ve aluminyum eşyalar; bakır ve bakırdan eşyalar; ağaç ve ağaçtan mamul eşyalar; gübreler metal cevherleri gibi hammadde ve ara malları niteliğindeki mallar önemli yer tutmaktadır. Türkiye nin Gürcistan dan ithalatında en önemli paya sahip olan ürün grubu demir-çeliktir yılında demir-çeliğin toplam ithalatımızdaki payı yaklaşık %62 olmuştur. İthalatta Önem Arz Eden Ürün Grupları (ABD $) GTİP Değişim ÜRÜN No. (%) 72 Demir ve Çelik ,1 27 Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve ,6 Müstahsalları, Mumlar 76 Aluminyum ve Aluminyum Eşya ,2 74 Bakır ve Bakırdan Eşya ,1 44 Ağaç ve Ağaçtan Mamul Eşya; Odun ,9 Kömürü 31 Gübreler ,9 26 Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül ,8 89 Gemiler, Suda Yüzen Taşıt ve Araçlar ,7 84 Kazanlar; Makina ve Cihazlar, Aletler, ,4 Parçaları 94 Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam ,7 Lambaları, Prefabrik Yapılar 03 Balıklar, Kabuklu Hayvanlar, ,0 Yumuşakçalar, Diğer Omurgasızlar 60 Örme Eşya ,8 78 Kurşun ve Kurşundan Eşya ,8 41 Ham Postlar, Deriler (Kürkler Hariç) ve Köseleler 23 Gida Sanayii Kalıntı ve Döküntüleri, Hazır Hayvan Gıdaları 06 Canlı Bitkiler ve Çiçekçilik Müstahsalları ,3 39 Plastik ve Plastikten Mamul Eşya ,3 62 Örülmemiş Giyim Eşyası ve ,1 Aksesuarları 38 Muhtelif Kimyasal Maddeler Hayvansal ve Bitkisel Yağlar ve Bunların Müstahsalları Genel Toplam ,0 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı İki ülke arasında yükselen ticaret hacmine ve yakınlık avantajına rağmen ticari ilişkiler istenilen boyutta değildir. Ticaretin geliştirilememesi iki ülkeyi birbirine bağlayan altyapıdaki eksiklikler, Gürcistan da bankacılık sisteminin yeterince gelişmemiş olması ve mevzuat

20 boşluklarından kaynaklanmaktadır. Türkiye ile Gürcistan arasındaki ticarette kargo ve bavul ticaretinin önemli bir payı olduğu dikkate alındığında; Türkiye nin gerçek ihracat miktarının resmi rakamların çok üzerinde olduğu açıktır. Anlaşma ve Protokoller Anlaşma İmza Tarihi Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Antlaşması Ekonomik Konularda Yapılan Görüşmelere İlişkin Mutabakat Zaptı Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması Müzakere aşamasında Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı İki Ülke Arasında Ticarette Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Türkiye-Gürcistan arasındaki ticaret sürekli bir artış eğilimi gösterse de iki ülke arasındaki dış ticaret rakamları ve Türkiye nin Gürcistan daki yatırımlarının miktarı potansiyelin altındadır. Türk firmalarının Gürcistan faaliyetlerindeki temel sıkıntısı finansman sorunudur. Ayrıca Gürcistan da modern bankacılık sisteminin yerleşmemiş olması nedeniyle nakit hareketlerinde ve akreditif işlemlerinde sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bunun yanında kambiyo mevzuatının yetersizliği para transferlerinde zorluklara neden olmaktadır. Gürcistan ithalatta oldukça yüksek gümrük vergileri uygulamaktadır. Pazardaki önemli rakiplerimiz olan Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve Ukrayna gibi BDT ülkeleri Gürcistan ile aralarında uygulanan serbest ticaret anlaşması kapsamında gümrük vergisi ödemeden ihracat yapmakta ve pazarda Türk menşeli ürünlere kıyasla önemli bir fiyat avantajı elde etmektedir. Türkiye-Gürcistan ticari ilişkilerinin gelişimini engelleyen bir diğer sorun ise Sarp ve Kars sınır kapılarındaki altyapı eksiklikleridir. Hukuki altyapı ve kurumsallaşmadaki aksamalar ve fiziki altyapı yetersizlikleri de dış ticaret ilişkilerinde sorunlara yol açmaktadır. Bir diğer önemli sorun da bavul ticareti ile ülkeye giren Türk mallarına karşı ülkede oluşan önyargıdır. Gelir düzeyinin düşük olması sonucunda yasal olmayan kazanımların cazip hale gelmesi ve dükkan kiralarının yüksekliği ülkeden kaynaklanan diğer sorunlar olarak sıralanabilir. Ulaştırma sektöründe yaşanan sorunlar da iki ülke ticaretini olumsuz yönde etkilemektedir. Sözkonusu sorunlar; güvenlik, kara ulaşımı ücretsiz geçiş belgelerinde hala dağıtımın tam olarak yapılamamış olması, yapılan mevzuat değişikliklerinden haberdar olunamaması, ülkenin farklı bölgelerinde farklı ödemelerin gerekmesidir. Ulaşım altyapısının yetersiz olması da ulaşımla ilgili sorunlara neden olmaktadır. Kar-Tiflis demiryolunun tamamlanması ile birlikte ulaşımdan kaynaklanan sorunların aşılması beklenmektedir. Rusya krizi neticesinde Rus Rublesinin devalüasyonu Rus mallarının Türk ürünlerine karşı rekabet üstünlüğü kazanmasına neden olmuştur. Ayrıca Rus mallarının ülkeye daha avantajlı gümrük tarifeleri ile girebiliyor olması haksız rekabet yaratmaktadır. İthalatta talep edilen yüksek vergiler ve gümrüklerdeki keyfi uygulamalar da ticareti engelleyici etki yaratmaktadır.