Proje: Romanya ya hoşgeldiniz! Üçüncü ülke vatandaşlarının, Romen toplumuna entegrasyon hakları, sorumlulukları ve imkanları ile ilgili bilgileri

Transkript

1

2 Proje: Romanya ya hoşgeldiniz! Üçüncü ülke vatandaşlarının, Romen toplumuna entegrasyon hakları, sorumlulukları ve imkanları ile ilgili bilgileri iyileştirme. Ocak 2010

3

4 Romanya ya Hoşgeldiniz! Yurtdışı vatandaşları için bilgilendirme rehberi

5

6 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI İÇERİK 1. GİRİŞ METODOLOJİ ROMANYA -GENEL BİLGİLER Genelbilgiler genelçerçeve;romenlerinhükümveesasdeğerleri;sosyal anlaşmalar;devletyapısıvekanunlar;romanya dagöçmenlerinyönetimi Entegrasyonpolitikalarıvekurumlar. 3.2.Temelhakvesorumluluklar 3.3.Sosyalentegrasyon Romencedilkurslarıvekültürelistikraz;entegrasyon programlarıvefaaliyetleri 4. ROMANYA da OTURUM HAKKI Romanya yagirişileilgiligenelşartlar 4.2.Yabancılaraverilenbelgetürleri:Romanya yagirişvizeleriveoturum; Romanya daoturumiznivemeskenoturum 4.3.Ailetamamlaması 4.4.Romanyavatandaşlığı 4.5.Yabancılarınuzaklaştırılması 4.6.Diğertedbirler 5. ROMANYA da ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK Çalışmaizni:işealınma;detaşe;meslekifaaliyetlergerçekleştirme;ticarive iktisadifaaliyetleringerçekleştirilmesi. 5.2.Romanya daçalışmaşartları:bireyselçalışmasözleşmesi;detaşe;maaş; çalışmasüresiveatilsüresi;çalışmahedefleri;işyerindesağlıkvegüvenlik; telifhaklarısözleşmelerivesivilsözleşmeler(hizmetsunmasözleşmeleri) 5.3.Yasadışıkoşullardaçalışmak; 5.4.İnsanticareti. 5.5.Bireyselişsözleşmelerindendoğanhakvesorumluluklarlailgiliihtilafların çözümlenmesi:sendikalarındesteği,bölgeselçalışmaveyaişdenetleme mufettişliği,mahkemelerinişihtilaflarıüzerindeuzmanlaşmışolanbölümleri, DevletMüdafisi. 5.6.Sosyalgüvenlik:katkılar,emeklilikmaaşlarıvediğersosyalsigortahakları, sağlıksigortalarıveişsizlikprimleri. 5.7.İstihdambüroları 6. EĞİTİM VE KÜLTÜR Eğitim Bireğitimşeklinekayıtşekilleri:burslar;Romendileğitimliokullarıneğitim sisteminseviyesivegrafiği;romenokullarındanotvermesistemi;yabanci 6

7 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! dildekursvereneğitimmüesseseleri;yabancıüniversiteöğrencilerin Romanya yagirişiveoturumları;üniversiteyurtlarınaöğrencilerin yerleştirilmesi; Diplomalarıntanınmasıvedenkliği Ömürboyueğitim 6.2.Kültür:BirkaçRomenkültürelipuçlar;sanat,kültür,medya,eğlence;Romen mutfağı;gelenekvebayramlar. 7. DİĞER HAK VE SORUMLULUKLAR Konuthakkı:dairekiralama;dairesatınalma;sosyalkonutlardanfaydalanma; kamuhizmetlerinkayıdı;evinsigortalanması. 7.2.Sosyalyardım 8. ULAŞIM...57 Şehiriçiulaşım;şehirlerarasıulaşım;ehliyetler;ehliyetlerindeğiştirilmesi 9. AİLE Doğum-doğumunkayıdı;biriveyaikisideyabancıolanvelilerincoçukları 9.2.Evlilik-evliliğinkayıdı;anlaşmalıevlilik 9.3.Vefatilanıvekayıdı 10. FINANS...62 Ulusalparabirimi;bankahesapları;yurtdışındanveyayurtdışınaparahavalesi; krediler;romenposta;vergilendirme vergiveharçlar. 11. GEL SENDE TOPLUMA KATIL! Siyasihayata,gönülülük,çağırışımlıhayatakatılımv.s Hükümetebağlıolmayan,karamacıgütmeyen,Romanya yayabancıların entegrasyonuveyabancılarasunulandestekhakkındauzmanörgütler Hükümetlerarasıörgütler Kamukurumvekuruluşları,mufettişlik/acente/ilmüdürlükleri SendikavePatronluklar 12. EKLER...70 Ek1 Gereklibilgiler Ek2 BireyselÇalışmaSözleşmesi Ek3 Yasalar Ek4 Kısaltmalar Ek5 Romencedilindekullanılangünlükdeyimler. 7

8 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI 1. GİRİŞ Yabancı bir ülkenin vatandaşıysanız ve Romanya ya çalışmak, okumak, aile tamamlaması,ticaretveyadiğeramaçlarilegelmişseniz,işbubilgilendirmerehberisizin içindir enönemligayesiromentoplumuileilketkileşimlersüresincesizlererehberlik etmektir. Burehberiniçeriği,hükümetebağlıolmayankurumlarveherbiri,kendilerinehasolan yöntemlerileserbest,sorumluluğubilenveçeşitliolanbirtoplumiçindeinsanhaklarını koruyanarca-forumulromânpentrurefugiaţişimigranţi(arca-frrm)ileasociaţia pentru Dezvoltarea Organizaţiei SAH ROM(ADO SAH ROM) ve Fundaţia Soros Româniatarafındanhazırlanmıştır. İşburehber,ilkönceAvrupaülkeleriolmayanülkelerdengelenvatandaşlarahitap etmektedir, sebebi ise, bu yabancıların kanuni statüsü, Avrupa Birliği veya Avrupa EkonomikBölgesineüyeolanülkelerinvatandaşlarınauygulunanstatüdenbirçokaçıdan farklıolduğundandır. BilgilendirmeKılavuzunamacı,sizin,Romanya daoturumhakkıolanbiryabancı olarak,entegrasyonolanakları,hakvesorumluluklarıhakkındakibilgilerigeliştirmektir. Bu yönde size konukluk eden ülkenin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatına aktif katılımınızı kolaylaştırır. Romanya daki kamu kurumlarnı, sosyal destek ve güvenlik sistemin, şikayetleri çözme yöntemlerin, ortaklaşma şekillerin, istihdamın, iş bulma kurumlarınhakveyükümlülükleriileilgilibilgilerintarafınıziletmemizaracılığıile,bu haklardanfaydalanmanızadairşanslarınızakatkıdabulunduğumuzu,işyerindeayrımcılık vesosyaldışlamayıöngördüğümüzüveönlediğimizi,hareketliliğiartırmavebulunduğunuz toplum içindeki aktif katılım yollarını göstermeyi ümit etmekteyiz.ayrıca kendinizi Romanya daevinizdekigibihissedeceğinizumuduyla,işbubilgilendirmekılavuzuile, karşılıklıgüvenvesorumluluğadayalıbirilişkigeliştirmearzusundayız. İşbuBilgilerndirmeKılavuzuRomence,Ingilizce,Fransızca,TürkçeveÇince dillerindeolmaküzere,kanunüstüdeğildir,fakatokuyucuyuözelkonuhakkındayetkili bilgikaynaklarınayönlendirmektedir.işburehberdegeçenbilgilerdoğruvetutarlıolmasına gayretgöstermemizerağmen,lütfenkanun,telefonnumaraları,adresvediğerbilgiler gündengünedeğişebildiğinigözönündebulundurunvebundandolayisizleriilgilendiren konuylailgiliherzamanyetkilikurumveyakuruluşabaşvurmanızıtavsiyeetmekteyiz. İşburehberihazırlayanlara,destektebulunlara,hazırlanmasınayardımedenlere,tarafımıza lüzümlüvefaydalıbilgiverenlereteşşeküretmekteyiz. 8

9 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! 2. METODOLOJI İşbu Bilgilendirme Rehberi, hükümete bağlı olmayan üç örgütün çabası ile yapılmıştır:arca-forumulromânpentrurefugiaţişimigranţi(mültecivegöçmenler içinromenforumu),asociaţiapentrudezvoltareaorganizaţieisahrom(sahrom ÖrgütüGeliştirmeDerneği)veFundaţiaSOROSRomânia(RomanyaSOROSVakıfı)ve BunvenitînRomânia!Îmbunătăţireacunoştinţelorresortisanţilorstatelorterţe(RTT)cu privireladrepturile,obligaţiileşiposibilităţilelordeintegrareînsocietatearomânească. Projeninneticesinitemsiletmektedir. Bilgilendirmerehberidoğrudanolarak,Romanya daoturumhakkıbulunanveya gelecekteböylebirhakkabuledecekolanyabancılarahitapetmektedir.işbubilgilendirme rehberinden dolaylı olarak yararlanıcıları: devlet kurum ve kuruluşları, (özelikle göçmenliğin idaresi ve göçmenlerin entegrasyonu ile sorumlu olanlar), işverenler, sendikalar,hükümetebağlıolmayanörgütler,göçmenlerindernekleri,abüyesiolmayan ülkelerinbüyükelçilikleri,basın-yayınvegenelolarakromenvatandaşıdır. İşbu rehberin hazırlaması temelinde bulunan bilgiler, Kasım 2009 ayında yayımlanan NevoiledeinformarealeimigranţilorînRomânia araştırmaraporunsonuçveönerilerine dayalıdır. Sahaaraştırması,göçmentoplumların,Romanya dakigöçtoplumlarıiçinmurahhas elçiliklerin ve hatta göç ve göçmenlerin entegrasyonu alanında etkin kuruluşların danışmalarıiçinyapılmıştır.üstelik,işbubilgirehberindüzenlenmesiürününyararlanıcısı niteliğinde olan Romanya Göç için Ofisine de danışmanlığı gerektirdi. Bilgilendirme Rehberiniçeriğivesonsunumşekli,doğrudanyararlanıcılarıolanyabancıülkelerden gelenvatandaşlara,birönsunumsonucundagerçekleşmiştir. İşburehberiokuduğunuzda,Romanya yayenigelmişbiryabancıiçin,izlemesi gerekenentegrasyonyolunuiyideğerlendirmesikonusundaengenişveaçıklayıcıtemel bilgileribulabilirsiniz. Aradığınızalanlardakiherbirinedahakolayerişmeniziçin,rehberbirkaçbüyük bölümlerhalindehazırlanmıştır.böylece,ilkkısımda,romanyahakkındagenelbilgiler, Romentoplumunesasdeğerleri,Romendevletinyapısı,kurumlarıvedevletinçalışması içintemelyasalar,romanya yagöçalanındayasavekurumlarıdüzenlemeçerçevesi, göçmenlerinulusalentegrasyonprogramları,uluslalarasıveavrupayasalarındaöngörülen temelhakvesorumluluklarsunulmaktadır.kitapçığındiğerbölümleriiseözelbilgiler içermektedir:romanya daoturumhakkı,işveistihdamaerişim,eğitimvekültür,sosyalve sağlıkhizmetleri,ulaşım,konut,aile,finansvevergilendirme,toplumhayatınakatılımve 9

10 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI gereklibilgiveirtibatlarlistelerideekolaraksunulmuştur. İşburehberkapsamındabulunanbilgiler,rehberindüzenlendiğitarihtegeçerli olanlar olduğunu göz önünde bulundurmanızı hatırlatmaktayız. Romanya nın sosyal, ekonomik, kültürel, kurum ve yasaların düzenlenme çerçevesininin hareketliliğini gözönündebulundurursak,işburehberdüzenlenmesitarihindensonrakiyeralanusule ilişkinveyasaldeğişiklikleriyansıtmadığıhakkındadikkatiniziçekiyoruz.dolayısıyla, rehbersonundabulunangerekliirtibatbilgilerinkullanımıile,güncelleştirilenesasbilgi kaynaklarınabaşvurmanızönemlidir. İşbukılavuzuRomence,İngilizce,Fransızca,TürkçeveÇindillerindehemGöç için Romen Ofisi websitesinde hem de işbunun düzenlenmesine katılan örgütlerin sitelerindedebulabilirsiniz. ARCA Mülteci ve Göçmenler için Romen Forumu Bucureşti,str.Austruluinr.23,sector2,cod024071,tel: , Örgütü Geliştirme Derneği SAH ROM Bucureşti,CaleaMoşilor284,bl.22A,ap.47,sector2,cod020894,tel/fax: Romanya Soros Vakıfı Bucureşti,str.CădereaBastilieinr.33,sect.1,cod010613,tel.: ,fax: Üçüncüdevletlerdekiyabancılarahitapedenişburehberkapsamındakibilgilerin, gelecekte,iyileştirmekamacıylaönerivetavsiyeleriniziçin,lütfenaşağıdakilerleirtibatta geçiniz: Simina Guga, Proje Koordinatörü, ARCA, tel , Rodica Novac, Proje Sorumlusu,ADO SAH ROM, tel , IrisAlexe,ProjeSorumlusu,RomanyaSorosVakıfı,tel , 10

11 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! 3. ROMANIA-GENERAL FRAMEWORK 3.1. Genel Bilgiler ROMANYA Romanya, OrtaAvrupanıngüney-doğusunda 01 Ocak 2007 tarihinden itibaren bulunan,bulgaristan,sırbistan,macaristan,ukrayna AvrupaBirliğiüyesi vemoldavyacumhuriyetiilekomşuolanvegüneydoğusundaisekaradeniz ekıydaşbirülkedir. güney-doğusunda Coğrafi konum: Avrupa nın Ana etnik grup toplamnüfusüzerinden% Saat: DoğuAvrupa(GMT+2saat) 89,5 Rumenlerden, nüfusun % 6,6 Macarlardan Resmi dili: Rumence oluşmaktadır yılında yapılan sayıma göre, Romanya da çingene yaşamaktadır. Diğer önemli toplumlar ise: Almanlar, Ukraynalılar, Hükümet şekli: cumhuriyet Para birimi: leu Nüfus: 2002yılında kişi Lipovanlar,Türk,Tarar,Sırplar,Slovaklar,Bulgarlar, Hava: dortmevsimliılımlıiklim Hırvatlar,Yunanlar,Ruslar,İbraniler,Çekler,Lekler, Ulusal marş: Deşteaptă-teromâne! (UyanRomen!) İtalyalılarveErmeniler. Romanya bayrağı üç renklidir; Resmi dili latince kökenli olup,rumencedir renkler dikey şekildedir ve ve bir çok slav kelime ve deimler içermektedir. mızraktan başlayarak: mavi,sarı, Nüfusun %20 den fazla azınlık ağırlıklı olduğu kırmızıdır. bölgelerde, sözkonusu azınlığın dili hem yerel yönetimde,hemdeyargısalsistemdedekullanılabilir. Romanya dakiokullardaeğitimverildiğienönemli yabancıdilleringilizce,fransızcavealmancadır. Dini hayat, Romanya dadiniinançhürriyeti Bölgesel-idari birimler: 41eyalet ve Bükreş ili. Elayetler ilçe ve beldelere bölünmektedir. Beldeler kırsalyerleşimleridir. prensibinegöregerçekleşmektedir.romanyalaikbir Nüfüsa göre en büyük kentler: devlettir ve dolayısıyla kamu makamları dini Bucureşti (başkent), Timişoara, gruplarınavederneklerinekarşıtarafsızlıkgöstermek Cluj-Napoca, Iaşi, Constanţa, zorundadırlar yılında yapılan sayıma göre, Craiova, Galaţi, Braşov, Ploieşti, Romanyanüfusunençoğuortodoxhristiyan(86,7%), Brăila romano-katolik(4,7%),protestan(3,7%),pentikostal (1,5 %) ve yunan-katolik (0,9 %) olduğunu beyan etmiştir. Ayrıca, kişi yahudi dinine mensup Diğer bilgiler: Ölçü birimleri: metre/m veya olduklarını,21.349kişiateistveyadinsizolduklarını ve kişi dinini belirtmemiştir. Dobruca kilometre/km(uzalık),kilogram/kg (ağırlık) bölgesinde, özelikle Türk ve Tatarlardan oluşan, üslümanbirazınlıkyaşamaktadır. Romenlerin Hüküm ve Esas Değerleri Romentoplumundaaşağıdakideğerlerekarşısaygıvetakdirgösterilmekteve 11

12 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI promove edilmektedir: müsamaha, cömertlik, eğitim, görgü kuralları, şenlik, iş ve çalışmak, dürüstlük, azimlik, konukseverlik l Romanya Devleti insan hakları ve temel özgürlükleri, çoğulculuk, demokrasi değerleri, azınlık hakları, çok kültürlülük ve açık toplum ilkelerini şeffaflık, medeni aktivizm, görüş ve çıkarların çokluğunu korumakta ve teşvik etmektedir. l Romanya da kadın ve erkek arasındaki eşitlik ilkesine saygı gösterilmektedir. İşbunlar, eğitim, istihdam, kültür, sosyal yaşam, yüksek kamu ve politik görevlerine erişim konusunda hak ve muamelelerden eşit olarak yararlanmaktadır. Sosyal Anlaşmalar l Diğerleri ile her hangi bir etkileşim esnasında, medeni ve saldırgan olmayan bir ses tonu ile konuşulmalı. Herbir konuşmacı söylemek istediklerini kesintisiz bir şekilde, bitirmesi beklenmektedir. l Erkekler arasındaki selamlaşma ise çoğu zaman el sıkışması eşliğinde yapılmaktadır. l Kafayı dikey yönde hareket etme (yukardan aşağı) Evet manasına gelmekte ve onayı ifade etmektedir. Yatay yönde kafa hareketi ise (sağdan sola) Hayır manasına gelmekte ve onayınız vermediğinizi ifade etmektedir. l Çiçekler tek sayıda verilmektedir. l Bir görüşmede ise, dakik olmanız çok takdir edilmektedir. Gecikmeler haber verilmelidir. l Toplu taşıt vasıtaları yaşlılar, hastalar, hamile bayanlar ve kucakta çocuk taşıyan kişiler için özel koltuklar ile öngörülmüştür. l Devlet kurumlarında, memur ve halk arasındaki etkileşim karşılıklı saygılı, medeni ve saldırgan olmayan bir ses tonu ile gerçekleşmektedir. 12

13 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! Devlet Yapısı ve Kanunlar Romanyahemvatandaşlarıhemdekenditopraklarıüzerindebulunandiğerkişiler içinde,anayasanınvediğeryasalarınasaygıgöstermekmecburiolan,demokratikbir cumhuriyet,birhukukdevletidir. Romanya dagüçayrılığıprensibiuygulanmaktadır teşrii,icraiveyargısalolarak; teşriigücü Parlamento yasalarıdüzenleyenvekabuledenmakamdır.aynıanda,abüye devleti konumunda olarak, Romanya kendi iç yasalarına AB yasa ve düzenlemeleri uygulamaktadır. Yasal çerçeve ise, aşağıdakiler tarafından verilmektedir: l içhukukunabağlıolandüzenlemeler,bellibirandayürürlükteolanulusalhukuk kurallarıntoplamıanlamınagelmektedir. l Romanyakatıldığıveyaonayladığı veöncelikleuygulanan,uluslararasıhukuka aitbazıbelgeleranlamınagelmektedir. RomendevletintemelkanunuAnayasadır(1991yılındakabuledilmişve2003 yılındareferandumyoluyladeğiştirilmiştir).anayasahükümlerihariç,romenvatandaşlar veromanyasınırlarıiçerisindebulunanyabancılar,bellisosyalilişkileriveyaalanları düzenleyen yönetmenliklere uymaları gerekmekte; işbu yasalar yabancıların rejimi, hatalarıncezalandırılması,eğitim,sivilanlaşmaların,ticariilişkilerinveticarişirketilerin düzenlemesigibifarklıalanlardauygulanmaktadır.buyasalariseorganikyasa,olağan yasa,hükümetkararı,acilkararveemirlervsgibisınıflandırılmıştır. Önemlialanlariçinise,bellidüzenlenmetopluluğumevcuttur:İşKanunu işveren ileişçiarasındakiişilişkileriyleilgili;medenikanun,ailekanunu,ticaretkanunu,ceza Kanunu(kişilerarasındakiolabilecekvetemelsosyalilişklieritehditedengenelanlamdaki cezalarveilgiliuygulanabilircezalarhakkındadır),vergikanunu. Göç Hakkında Ulusal Stratejinin Uygulanması için Koordinasyon Grubun Üye Kurumları A. İdariReformveİçişleriBakanlığıkapsamında:a)GöçiçinRomenOfisi;b)GenelHudutPolis Müfettişliği;c)RomanyaGenelPolisMüfettişliği;d)UluslararasıveAvrupaİlişkileriGenel Müdürlüğü;e)SchengenGenelMüdürlüğü;f)UluslararasıPolisİşbirliğiMerkezi;g)İnsan TrafiğinekarşıUlusalAcente; B. DışişleriBakanlığıkapsamında:a)KonsoloslukİşleriGenelMüdürlüğü; C. Aile,ŞansEşitliğiveÇalışmaBakanlığıkapsamında:a)StratejiveİstihdamDepartmanı;b) İstihdamiçinUlusalAcente;c)ÇocukHaklarıveEsirgemeUlusalKurumu;d)EngelliKişiler UlusalKurumu;e)ÇalışmaMüfettişliği; D. Araştırma,GençlikveMilliEğitimBakanlığıkapsamında:a)ÜniversiteöncesiYönetimGenel Müdürlüğü;b)UluslararasıveAvrupaİlişkileriGenelMüdürlüğü;c)UluslararasıÖğrenci Departmanı; E. SağlıkBakanlığıkapsamında:a)SağlıkAlanındaStratejiveKaliteYönetimiGenelPolitika Müdürlüğü; F. Hükümethimayesialtındabulunankurumlar:a)YabancıYatırımlariçinRomanyaAcentesi,b) UlusalİstatistikEnstitüsü; G. Bağımsızkamukuruluşları:a)UlusalSağlıkSigortaKurumu 13

14 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI Avrupa Birliği dışındaki bir ülkenin vatandaşı olarak Romanya da oturum hakkına sahipseniz, aşağıdakileri incelemeniz gerek: l Romanya Anayasası; l 12 Aralık 2002 tarihli Romanya da yabancılar rejimi hakkında 194 sayılı Hükümetin Acil Kararnamesi; l Romanya da oturum hakkı veya her hangi bir sığınma hakkını kabul eden yabancıların sosyal entegrasyonu hakkında 44/2004 sayılı Hükümet Kararı. Romanya da Göç Yönetimi Entegrasyon Politikaları ve İlgili Makamlar. Romanya da,göçyönetimiiçinsorumlulukmerkeziseviye(hükümetyapıları)ve yerelseviyede(yerelkamuidaremakamlarıvemerkezebağlıolmayanhizmetler)bulunan belli sayılı kurumlar arasında bölünmüştür. İşbunlar hem birbirleriyle hem de diğer devletlerin benzer kuruluşları ile, uluslararası örgütler ve sivil toplumlar ile işbirliği yapmaktadırlar. ABpolitikalarıveaynızamandaulusalseviyedeöncelikleriileuyumiçerisinde, RomendevletihayatageçirilmeküzereGöçkonusundabirUlusalStratejivebirFaaliyet Planıbaşlattı.Ayrıca,diğerdevletlerileimzalananikilianlaşmalaryoluyla,Romanya nın sözkonusu ülkelerin uyrukluları için uyguladığı tedbirleri bireyselleştirmekte ve farklılaştırmaktadır. Romanya daoturumhakkıolanveyabuhakkıeldeetmekisteyenlerekarşıromen devletinilgisi,doğrudanhizmetler(gişede),ücretsizkursvesosyalvekültürelentegrasyon programlarıvekanunhükümlerineriayetederek,bedavaveyaücretkarşılığında eğitim vediğerkamuhizmetlerindenfaydalabilmeşeklindebelirtilmektedir Temel Hak ve Sorumluluklar BiryabancıolarakRomanya dayasalşekildebulunduğunuztakdirde,temelhakve özgürlüklerdenyararlanabilirsiniz,fakataynızamandabirkaçönemlisorumluluklarınızda vardır.uluslararasıinsanhaklarıantlaşmalarıileuyumiçinde,anayasahükümlerisizin lehinizeuygulanarak,vatandaşlıkkriterinegöre,kısıtlayıcısayılmamaktadır. RomanyaAnayasasıdevletindemokratikvesosyalkarakterindenbahsemekteve aynızamandainsanhaysiyeti,vatandaşlarınhakveözgürlükleri,kişiliğinserbestgelişmesi, adaletvesiyasiçoğulculukbuülkedegarantiedilen,yücedeğerleritemsiletmektedir. Dolayısıylasizede,yabancıbirvatandaşolarak,vazgeçilmezbazıtemelhaklar (anayasahükümlerinegöre)tanınmaktadır.herhangibirkısıtlamaolmadan,yaşamayave ruhivefizikibütünlülükhakkı(işbuvatandaşıntemelhaklarındanbiriolamaktaveaynı zamandainsanınendoğalhakkıdır;romanya daölümcezasıyasaktırvehiçbirinsan işkenceyeveyainsalıkdışıveyaaşağılayıcıcezalaramaruzkalamaz),bireyselönzgürlük vekişigüvenliğihakkı,savunmahakkı,yazışmalarıngizliliğihakkı,sağlığıkorumahakkı, vicdanveifadeözgürlüğü,sağlıklıbirçevrehakkı,vb.haklarasahipsiniz.bazıhaklarının yerinegetirilmesindeaşağıdabelirtilenbazıönemlidurumlarıdagözönündebulundurmanız gerekmekte: diğer kişilerin haklarını, kamu düzenini veya ahlak özgürlüklerini ihlal etmemeniz şartı ile, aile ve özel yaşama temel hakka sahipsiniz; aynı yönde, yabancı vatandaşolarakçalışmaiznihakkındayasalöngörülerinuygulanmasıileçalışmahakkına 14

15 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! sahipsiniz.ayrıca,belirlidurumlardaeğitim,ortaklıkhakkıvb.toplanmaözgürlüğünden faydalanabilirsiniz. Yabancıvatandaşolarak,osiyasıhaklarıyürütmeyesahipdeğilsiniz oykullama veyaşecilmehakkı. Anayasaya göre, sizin temel yükümlülükleriniz, mali katkıların (vergi ve yükümlülükler)ödenmesivediğerlerinhakveözgürlükleriniihlaletmeden,iyiniyetli olarakhakveözgürlükleriyürütme. Tabiiki,toplumunbirüyesiolarak,özeldurumunuzaorehaklarınızvar,fakat Romanya da bulunduğunuz süre içerisinde özellikle yürürlükte olan yasaların yerine getirilmesiile,ahlak,kamudüzenivesakinliğinekarşısaygıgibibaşkayükümlülükleride yerinegetirmenizgerekmektedir. Romanya da tanınan temel hak ve özgürlükler hakkında bütün anayasanın öngörüleri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Romanya nın taraf olduğu diğer antlaşmalarauygunveişbunagoreyorumlanmaktaveiçkanunlarveuluslararasıhaklar ileilgiliantlaşmalarveyasözleşmelerarasındauyuşmazlıkolduğutakdirde,sadeceiçyasa hükümleridahaolumluhükümlerkapsamadığıdurumda,uluslararasıdüzenlemeleröncelik tanımaktadır Sosyal Entegrasyon Romanya da, göç politikaların oluşturucu bir parçası olarak entegrasyon politikaları,hizmetlerinsağlandığıveyabancılariçinentegrasyonproğramlarıngeliştiği yasal ve kurumsal bir çerçevede uygulanmaktadır. Böylece, 44/2004 sayılı Hükümet Kararınhükümleriile,Romanya dabirhimayeşeklikazanankişilerinveyaromanya da ikamet hakkı kazanan yabancıların sosyal entegrasyonun kolaylaştırılmasını izlemektedirler. Sosyalentegrasyon, Romentoplumukoşullarınauyumsağlamakgayesiile,sosyal dışlamayıönlemevemücadeleetmeaçısındanromanya daoturumhakkıveyabirsığınma hakkıeldeedenyabancılarınromentoplumunekonomik,sosyalvekültürelhayatınaaktif katılım sürekliveçok-boyutlubirsürecinnihayisonucudur.sosyalentegrasyon,dört boyutundeğerlerinigerçekleştirmeanlamınagelmektedir:kültürel(romencedilinibilme seviyesi,romanya dageçirdiğisüre,kültüreldeğerleribenimseme,medeniyetvs.),sosyal (arkadaşların olup olması, karma evlilik, ayrımcılık yapmayan bir tutum aracılığı ile değerlendirilmekte),ekonomi(istihdam,konut,eğitim,sağlıkvediğerhizmetlereulaşımile ölçülmektedir)veaynızamandakamuoyunungörüşü(yabancılarhakkındagörüşler,sosyal temsiller,bazıklişelerinveöngyargıların,v.s.varlığıveyayokluğuilesomutlaşmakta). Biryabancı,evsahipliğiyapantoplumaentegrasyonsürecini,aşağıdakidurumlarda başarı ile tamamlamaktadır: istihdam, konut, eğitim, sağlık, gibi alanlarda sözkonusu ülkeninvatandaşlarıtarafındaneldeedilenlerileeşitvegözlegörünenneticelereldeettiği durumda;özdeşleşentoplumunüyeleriile,evsahipliğiyapantoplumunüyeleriilevedevlet kurumlarıilesosyalilişkilerivarisevedurumunuevsahipliğiyapanülkeninvatandaşına benzervekesinolduğunuvegüvendeolduğunuhissedeceğikadaryeterlidilvekültür bilgisinesahipolduğudurumda,evsahipliğiyapanülkeninvatandaşlığınıeldeetmesiiçin desteklenmeli. 15

16 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI Romence Dil Kursları ve Kültürel İstikraz l Romanya daoturumhakkınıkazanmışsanız,birdefayamahsus,isteküzerineve bedava,romanyadevletinrttsosyalentegrasyonstratejisinekayıtlıkültürel alıştırmaseanslarıveromenceöğrenmekurslarındanyararlanabilirsiniz. l Entegrasyonprogramınakatılanheryetişkininsan,birbireyselplanuyarınca yürütülen, herbiri iki saatlik olan haftada iki kültürel alıştırma seansından yararlanabilir. l Kurslar, istek üzerine MECI veya ORI nin sınıflarında yapılabilir ve bunlar geneldebelliokul/liseveyakonaklamaveilticaprosedürmerkezleridir.kurslar genellikleeylülayındabaşlamaktavekayıtlarbirkaçhaftaöncesindensizin bulunduğunuzil/ilçedebulunanorimerkezindeyapılmaktadır. Daha çok bilgi edinmeniz için ve işbu kurslara kayıt olmanız için bulunduğunuz şehirdeki bölgesel ORI (Romanya Göçmenler Ofisi ) ofisleri ile irtibatta geçebilirsiniz: ENTEGRASYON PROGRAMLARI VE FAALİYETLERİ İşburehberdesizlerinRomanya daalışmanıziçin,burdakidurumunuzuanlamanız için,yararlanabileceğinizhaklarveüzerinizedüşensorumluluklarhakkındaveentegrasyon sürecinbaşlangıcındasizlereyardımcıolabilmesiaçısındangereklibilgileriburdabulmanız arzusundayız. 16

17 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! 4. RIGHT TO STAY IN ROMANIA Romanya ya gelme sebebiniz ve burada kalmak istediğiniz süre farketmeksizin, oturumunuzungeçerlikılınmasıdiğerhakveimkanlaraerişmenizaçısındailkadımıtemsil etmektedir. RomenkanunuaileleriilebirlikteAvrupaBirliği(AB)veyaAvrupaEkonomikAlanına üyeülkelerindengelenyabancılarvediğerülkelerdengelenyabancılararasındaayırım yapıyor. Romanya dayabancılarınrejiminidüzenleyenkanun,194/2002sayılıhükümetacil KararnamesiniORIwebsitesindeRomenceveİngilizcebulabilirsiniz Romanya ya Giriş ile İlgili Genel Şartlar F Romanya ya girebilmeniz için, aşağıdaki belgelere sahip olmanız gerekmektedir: pasaportveyaromendevletitarafındankabuledilenbaşkabirsınırıgeçmeevrağı vize,oturumizniveya(durumagöre)meskenoturumu garantiler:geçinebileceğinizedairmaddiaraçlarıispatlayanbelgeler(para,voucher, vs.) veya(duruma göre) vize sürenin bitiminde ülkeyi terkettiğinizi veya tranzit geçtiğiniziispatlayanulaşımbileti. F Aşağıdaki durumlarda Romanya ya girişiniz red edilebilir: Romanya topraklarına girme yasağınız var ise veya (daha önceden) istenmeyen yabancıolarakilanedilmişiseniz. ulusalgüvenlik,düzen,ahlakyadakamusağlığıiçinbirtehdittemsilettiğinizvar sayıldığınızdurumda. F Romanya ya girişinizden sonra, aşağıdaki yükümlülüklere sahipsiniz: Giriş tarihinden itibaren 3 gün içerisinde bulunduğunuz yerleşimdeki Polis KarakolunaveyabölgeselORIbürosunahabervermenizlazım. Şahsikimlikbilgilerindeğişmesi(vatandaşılığıdeğiştirme,evlilik,boşanma,biraile ferdinvefatı,çocukdoğumu,vs.),işyeriveyaadresileilgilideğişiklikleriveya oturum iznin veya sınırı geçme belgesini kaybetmeniz/değiştirmeniz durumunda ORI yebildirmenizlazım Yabancılara Verilen Belge Türleri F Romanya ya Giriş ve Oturum Vizesi. Üçüncü ülkelerden gelen yabancıların çoğu Romanya gireilmeleri için bir vizeye 17

18 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI ihtiyaçlarıvardır,ancak,bukonuda,buanlamdaimzalanananlaşmalarıolanbazıülkelerin vatandaşlarıiçin,istisnalardavardır. Romanya yagelmedenönce,giriş/oturumvizesineihtiyacınızolupolmadığınıkontroledin Aşağıdaki durumlarda vizeye ihtiyacınız yoktur: l AvrupaBirliği/AvrupaEkonomikAlanıvatandaşınınaileferdigibibirAvrupa Birliği/AvrupaEkonomikAlanındaoturumkimliğinizvarise; l AvrupaBirliği/AvrupaEkonomikAlanınaüyeülkelerdenherhangibirindedaimi oturumkimliğinizvarise; l geçerlibirschengenvizenizvarise,işbudurumdaromanya yıenfazla5güniçinde tranzitolarakgeçebilirsiniz. l Vize,sadeceolağanüstündurumlardaRomanya nınyurtdışındabulunanherhangibir BüyükelçilikveyaKonsoloslukŞübesinden,HudutPolisindeneldeedilebilir.İşbu vize,ancakyukarıdasayılangibibaşkasebepledendolayı,ülkeyegirişinizesnasında girme yasağı yanıtı alabileceğiniz durumlar hariç, Romanya ya girişinizi sağlamaktadır. l Vizeninuygulandığıpasaportungeçerliliği,vizeningeçerliliğindenenaz3aydaha büyükolmasıgerekmektedir. l Vizeninverilmedilekçesineekolarakseyahatınızınamacınıveşartlarınıispateden evraklar, kaldığınız süre için geçim kaynakların olması, sağlık sigorta belgesi, vergiler,vs.sunulmasılazım.genelolarak,romanya dantüzelveyagerçekbirşahıs tarafındangönderilenbirdavetiyeyeihtiyacınıvarvebazıdurumlardavetiyeori tarafından da onaylanması gerekmektedir. Böyle bir davetiyeye ihtiyacı olan vatandaşlarınülkelerinlistesi: l Vizeyivermereddivizeninverilmesiiçinşartlarıyerinegetirmediğinizdurumda, öncedenaldığınızbaşkabirvizebazındakalmasüresiniaştığınızdurumdada,talep edilenvizeyasadışıgöçiçinkullanılacağınadairsayılmasebeplerivardır,vs. l Vizeniniptali/feshi,vizeiçinbaşvurudabulunduğunuzveekolaraksunduğunuz evrakların sahte olduğuna dair ıspatlanması durumda, gümrük veya hudut mevzuatlarınıihlalettiğinizdurumda,istenmeyenkişiolarakilanedildiğinizdurumda veyabeyanettiğinizamaçlarauymadığınızdurumunda,vizeniziptaledilmektedir. Romanya ya giriş vizeleri hakkında geniş bilgiler: ve 194/2002 sayılı Hukümet Acil Kararnamesi. 18

19 ROMANYA YA HOŞGELDINIz! Vize tipleri Havalimanı tranziti (A) Tranzit (B) Kısa süre oturum (C) Uzun süre oturum (D) Seyahat amacı Tranzit Bir ülkenin tranzit geçilmesi Diplomatik Görev, turizm, ziyaret, iş, ulaşım, spor, kültürel, bilimsel, insani faaliyetler Ekonomik faaliyetler (D/AE), ticari faalieytler (D/AC), profesiyonel faaliyetler (D/AP), istihdam (D/AM), eğitim (D/SD),aile tamamlaması (D/VF), dini veya insani faaliyetler (D/RU), bilimsel araştırma faaliyetler (D/CS), diplomatik vize ve görev vizesi (DS), diğer amaçlar (D/AS). Girişler Tek girişli Tek girişli/ Çok girişli Tek girişli/ Çok girişli Tek girişli/ Çok girişli Geçerlilik/ Şartlar Belge üzerinde yazılı Belge üzerinde yazılı Romanya da devamlı veya kesintili olarak toplam 90 gün oturma olanağı olarak, en fazla 6 ay için verilmektedir. Romanya da devamlı veya kesintili olarak toplam 90 gün oturma olanağı olarak, bir yıl için verilmektedir. Uzatmalar Uzatılm amaktadır Uzatılm amaktadır Uzatılmamaktadır. Oturum Eğer oturum amacı iznini talep etme hakkına izin değişmediği durumda vermemektedir. uzatılabilir. Buna dayanarak bir oturum tezkeresi elde edilemez. Yorumlar Bazı ülkelerin vatandaşları için zorunludur. Tranzit süresi, azami 5 gündür. Alınmış olduğu amaç değiştirilememektedir. Alınmış olduğu amaç değiştirilememektedir. Bu durumda, ülkeyi terk etmeniz ve yeni bir vizeye b a ş v u r m a n ı z gerekmektedir. 19

20 YURTDIŞI VATANDAŞLARI IÇIN BILGILENDIRME REHBERI F Romanya da Oturum İzni ve Mesken Oturumu l Biroturumizniveya(geçiciveyadaimi)meskenoturumueldeetmeniziçin, yerel ORI merkezinde ilan edilmiş olan ıspatlayıcı belgeler ile beraber bir başvurudilekçesiteslimetmenizgerekmektedir. l Her ne zaman şahsi durumlarınızda değişiklikler yer aldığı anda (adınız, soyadınız, vatandaşlık, adresiniz) veya oturum izninizi ispatlayan belgeyi kaybettiğiniz/çaldırdığınızdurumundaori ehabervermekzorundasınız. l Dosyayıteslimettiğinizdensonra,ilgilitaraf,kanununbelirlediğisüreiçerisinde ORI denbircevapkabuledecektir.reddurumunda,birgerekçeyazısıbaşvuru sahibineteslimedilecektir. Romanya dailkoturumizniveyameskenoturumunuzukabulettiğinizzaman, üzerinde13rakamlıbireyselkimliknumarası(cnp)bulunacaktır.bukimliknumarası, girişsayısıveyaromanya daoturumsüresifarketmeksizin,birdefayamahsusverilmekte vegelecektealacağınızgeçiciveyadaimioturumbelgelerinüzerindedeyazılacaktır. BireyselKimlikNumaras,kişiyeözelşahsinumarasıvebireyselbilgileriişleyentümbilgi sistemleriçintekbireyseltanımlayıcıdır.bireyselkimliknumarasıtümbelgevenufüs belgelerivesertifikalarınüzerineyazılmakta,kişininadınaverilendiğerresmibelgelere kopyalanmaktavenufüsdairesikayıtdefterindekaydedilmektedir.demekkibunumara, (şayet Romanya da almış iseniz) ehliyet üzerinde, bireysel çalışma sözleşmesinde, sigortada,kirasözleşmelerinde,birbankadahesapaçmaevraklarında,sağlıkdefterinizde veyasosyalsigortakayıtlarınızdadayazılmaktadır.bukod,sadeceromanyavatandaşlığı aldığınızdurumundadeğişmektedir. Oturum izni, hüvviyetinizi, Romanya daki oturum veya ikamet adresinizi ispatlamakta ve Romanya da oturum hakkına sahip olduğunuzu, ve işbu hakkının veriliş süresi ve verilme gayesini de ispatlayan bir dayanaktır. Bu belgenin devamlı üzerinizde bulundurmanız, yabancılara vermemeniz ve yetkili makamlar tarafından her talep edildiğinde ibraz etmeniz lazım. F Geçici Oturum İzni l Veriliş izin, aşağıdaki şartlarının bütününü yerine getiren ve Romanya ya vizesizveyauzunsürelivizeilegirenlertarafındanalınabilmektedir:geçerlibir seyahatbelgesinesahip,dahaönceuzunsürelioturumvizesialdığıamaçileaynı amaçlıoturumiznitalepediyor,dahaönceoturumunverildiğiamacınasadık kalmışise,sosyalsağlıksigortayasahipse,oturmayeriniyasalolarakıspatladığı durumda.. l Oturumamacı(izinüzerindebelirtilenbilgi): ekonomik,profesyonelveticari faaliyetler,çalışma,eğitim,ailetamamlaması,insaniveyadinifaaliyetler,vs. l Uzatma oturmaizninuzatılması,dahaöncekioturmaizninsüresiveyavize süresi bitmeden 30 gün önceden, istenilen belgeler ile beraber (ORI ilan panosunda yazılanlar) bir dilekçe başvurusunda bulunmanız gerekmektedir. Gözönünüzde bulundurmanız gerekiyor ki bir görüşme çağrısında bulunabilirsiniz. 20