Giresun Fide-Fidan, Maviyemiş Meyvecilik ve Orman Ürünleri Ltd. Şti. Bulancak-GİRESUN. Yüksekboylu MAVİYEMİŞ YETİŞTİRİCİLİĞİ. Prof. Dr.

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Giresun Fide-Fidan, Maviyemiş Meyvecilik ve Orman Ürünleri Ltd. Şti. Bulancak-GİRESUN. Yüksekboylu MAVİYEMİŞ YETİŞTİRİCİLİĞİ. Prof. Dr."

Göker Şirin
8 yıl önce
İzleme sayısı:

2 Giresun Fide-Fidan, Maviyemiş Meyvecilik ve Orman Ürünleri Ltd. Şti. Bulancak-GİRESUN Yüksekboylu MAVİYEMİŞ (Highbush Blueberry) YETİŞTİRİCİLİĞİ Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, SAMSUN Tel : /1132 e-posta: huscelik@omu.edu.tr İstanbul, Eylül-2012

3 Giresun Fide-Fidan, Maviyemiş Meyvecilik ve Orman Ürünleri Ltd. Şti. Bulancak-GİRESUN Mesleki Kitaplar Serisi - III Basım Yeri : İSTANBUL Basım Yılı : 2012 Baskı Dizgi Kapak Dizaynı Hak Sahibi Adresi : Empati Matbaası : Furkan GÜNEY : Ömral TİRYAKİ : Yakuplu Mrkz. Mah. Osmanlı Cd. Güney Konakları B.Blk.No.1 D.6 Yakuplu-Beylikdüzü / İSTANBUL ISBN No : COPYRIGHT Bu kitabın her türlü yayın hakkı GİFİMEY e (Giresun Fide-Fidan, Maviyemiş Meyvecilik ve Orman Ürünleri Tic. Ltd. Şti.) aittir. İzin alınmadan kısmen ya da tamamen basılamaz, çoğaltılamaz, internette yayınlanamaz, resim ve fotoğrafları kullanılamaz. 2

GÜNEY : Ömral TİRYAKİ : Yakuplu Mrkz. Mah. Osmanlı Cd. Güney Konakları B.Blk.No.1 D.

4 Akademik hayatım süresince olumlu ve destekleyici yardımlarını gördüğüm Eşim Ferah ile çocuklarım Y. Baturhan, Mehmethan ve Ülkem İzzet ÇELİK e. 3

5 ÖNSÖZ Maviyemiş son yıllarda dünya çapında popüler olmaya başlayan ve ılıman iklime sahip düşük ph lı alanlarda tarımı yapılabilen üzümsü meyvedir. Dünyada 18 farklı ülke veya bölgede yetişen, üretiminin az, ihtiyacın ise çok fazla olduğu maviyemişler blueberry olarak bilinmektedir. Gerek İngilizce ismi, gerek mavi rengi, gerekse Türkiye nin yeni meyvesi olmasından dolayı bu meyveye MAVİYEMİŞ ismi Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK tarafından verilmiştir. İkibinli yıllara kadar Türkiye de bilinmeyen, tarımı yapılmayan ve herhangi bir çeşidine ait bitkileri bile ülkemizde olmayan maviyemiş, Türkiye ye sonradan gelmiş olmasına rağmen dünyada yüz yıldır tarımı yapılmaktadır. Maviyemiş; yabanmersini, yer likapası, yer liforu, motsvi değildir; çay üzümü, orman likapası, dal likapası, ligarba, lifora, mehabah, kaskanaka veya çalı çileği de değildir. Maviyemiş maviyemiştir. Karadeniz Bölgesi nde genelde likapa veya ligarba hatta çalı çileği olarak isimlendirilen çay üzümü ile çoban üzümü türleri maviyemişlerin de içinde yer aldığı Vaccinium cinsi içinde olmasına rağmen bunların türleri farklıdır. Maviyemişlerin içinde yer aldığı türler Amerika orijinlidir. Dünyada ticari olarak tarımı yapılan maviyemişler yüksek boylu, alçak boylu ve tavşangözü maviyemişleridir. Bu türlerden yüksek boylu maviyemiş çeşitleri ilkkez ikibinli yıllarda Türkiye ye getirilmiş ve bu kitabın yazarı tarafından ele alınarak üzerinde birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda maviyemişler çoğaltılmış, farklı il, ilçe hatta rakımlarda değişik çeşitlerin adaptasyon denemeleri kurulmuş, taze meyveleri 2003 yılında piyasaya sunulmuş, aynı yıl reçel sanayisinde işlenmeye başlanmış, yoğurt ve dondurmaya işlenebilirliği üzerine tezler yaptırılmıştır. Maviyemişleri pasta sektörüne de kazandıran kitabın yazarı, bu meyvenin Trabzon İli Hayrat ilçesinde organik olarak yetiştirilmesini de sağlamıştır. Maviyemişlerin anavatanı Amerika kıtasıdır. Tarımı yapılmakta olan yüksek boylu, alçak boylu ve tavşangözü maviyemişleri temel olarak kuvvetli asit ve organik maddece zengin topraklarda yetişebilmektedir. Bitkisi çalı formunda ve çok yıllık olup kışın yaprağını döker. Ekonomik ömrü yıl arasındadır. Meyveleri üzümsü meyvedir ve 14 farklı alanda değerlendirilebil- 4

Gerek İngilizce ismi, gerek mavi rengi, gerekse Türkiye nin yeni meyvesi olmasından dolayı bu meyveye MAVİYEMİŞ ismi Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK tarafından verilmiştir.

6 mektedir. Taze meyve olarak veya tatlılarda kullanılan maviyemişler şoklanarak veya konserve yapılarak da değerlendirilmektedir. Ayrıca, ilkbahardaki yoğun çiçekleri, mavi meyveleri, yazın koyu yeşil, sonbaharda ise ateş kırmızısı veya sarı-bordo renk alan yaprakları sayesinde süs bitkisi olarak da kullanılmaktadır. Yaprakları, meyveleri, kökleri ve çiçekleri ilaç hammaddesidir. Karadeniz Bölgesi ndeki ormanlar ile yaylalarda kendiliğinden yetişmekte olan bazı yabani Vaccinium türleri ise yerel halk tarafından taze meyve, reçel veya meyve suyu olarak değerlendirilse de yüzyıllardır orman veya yaylalardan bahçeye indirilmemiş ve yabani orman meyvesi olarak doğal hayattaki değerini korumuştur. Çünkü maviyemiş ile aynı cins içinde yer alan bu yabani orman meyveleri çok küçük taneli, bol çekirdekli ve ekşi, koyu siyah veya mor renkli meyveleri ile ticari açıdan fazla bir önem taşımamaktadır. Maviyemiş gerek bitki gerekse meyve olarak piyasada aranan birçok özelliğe sahiptir. Özellikle çekirdeklerinin küçük olması, dikim ve bakımının kolaylığı ile uzun ömürlü bir bitki olması bunlar arasında sayılabilir. Taze meyve olarak, meyve suyuna işlenerek, reçel, marmelat veya konserve yapılarak, kuru meyve olarak, ilaç hammaddesi olarak, süt ve yoğurt ile karıştırılarak, yaş pastalarda, meyveli ekmeklerde, kek ve çöreklerde, meyve salatalarında, dondurma sanayisinde, kahvaltılık olarak, sos, salsa ve garnitürlerde, çay ve şarap yapılarak, esans ham maddesi olarak, kozmetik sanayisinde, krem ve sabunlarda, cilt bakımında ve Akdeniz tipi diyetlerde kullanılır. Vitamin, mineral ve lif bakımından son derece zengindir. Maviyemişler sağlık açısından çok yararlı olduğu kadar birim alandan oldukça yüksek gelir getirebilmektedir. Antioksidan içeriği en yüksek kültür meyvelerinden biridir. Gece körlüğü, gözlerde kamaşma ve diğer tüm görme bozukluklarını önleyebilmekte, taze olarak yenildiğinde kanı temizlemekte, kan şekeri ve kolesterolü düşürebilmektedir. Yaprak ve meyve çayları idrar yolu enfeksiyonlarında antibiyotik özellik gösterir, ishali önler ve hanımların özel günlerini düzene sokar. Ülser, kabızlık ve mide bulantısını önleyebilen maviyemişlerin sakinleştirici özelliği de vardır. Ağız içi yaraları iyileştirip iltihaplar için dezenfektan özellik taşıyabilmektedir. Damar sertliğini azaltan maviyemişler damar tıkanıklığını önleyebilmekte ve kalp krizi riskini en aza indirebilmektedir. Kalori miktarı az olan maviyemişler sodyum içermezken A vitamini, C vitamini, potasyum, kalsiyum ve fosfor bakımından zengindir. Yaşlanmayı engelleyen maviyemişler yaşlılık ile ortaya çıkan geçici hafıza kayıplarının da önüne geçebilmektedir. Maviyemişlerin Türkiye de ekonomik olarak yetişebileceği yerler kuzey enlemleri arasında yer alan Karadeniz, Marmara ve Trakya bölgelerindeki lokal ve özel alanlardır. Bu bölgelerin dışında hobi amaçlı ve pahalı bir şekilde serada veya saksılarda yetişebilir. Çünkü, Doğu Karadeniz Bölgesi nde doğal asitli topraklar vardır ve iklim nemlidir. Öte yandan maviyemiş 5

Yaprakları, meyveleri, kökleri ve çiçekleri ilaç hammaddesidir.

7 tarımı yapılabilecek alanlar çam, gürgen, kayın, ormangülü, eğrelti, kestane ve yabani Vaccinium türlerinin birlikte yaşadığı yerlerdir. Ayrıca, Doğu Karadeniz Bölgesi nde deniz seviyesinde de yetişebilecek olan maviyemişler kuzey enlemleri arasındaki bölgede batıya gidildikçe çok daha yüksek rakımlara çıkılarak özel alanlar bulmayı zorunlu kılmaktadır. Halen Artvin, Rize, Trabzon, Ordu, Giresun, Samsun, İstanbul ve Bursa illeri başta olmak üzere Zonguldak, Kocaeli, Adapazarı ve Sinop illerindeki düşük ph lı ve organik maddece zengin özel alanlarda bir yandan yeni çeşitlerin adaptasyonu diğer yandan yüksek performans gösteren çeşitler ile ticari bahçelerin kurulumu devam etmektedir yılı verilerine göre dünya da 20 ülkede hektarlık alanda sadece ton üretilebilen maviyemişler Karadeniz Bölgesi ndeki çay ve fındık tarımının yanında kivi gibi ürün çeşitliliğine katkı sağlamaya başlamıştır. Maviyemişin dekara verim ortalaması 432 kg olup bu miktar sık dikim ile 8 tona kadar yükselebilmektedir. Türkiye de 2011 yılı itibariyle 1500 da alanda 70 ton maviyemiş üretimi yapıldığı tahmin edilmektedir. Maviyemiş yetiştiriciliği hem aile işletmeleri hem de büyük çiftlikler için son derece uygun bir tarım dalıdır. Türkiye nin yeni meyvesi olan ve Karadeniz Bölgesi ndeki tarımsal üretim ile sanayiye kattığımız maviyemiş konusundaki bilgi eksikliğini gidermek üzere hazırlanan bu kitapta yüksek boylu maviyemişlerin yetiştiriciliği detaylı olarak açıklanmaktadır. Maviyemiş yetiştiriciliği tarım koluna ilgi duyacak çiftçilerimize, Ziraat Fakülteleri nin Bahçe Bitkileri Bölümleri ile Meslek Yüksek Okulları nın Bahçe Ziraatı Programlarında öğrenim gören öğrencilere, üzümsü meyvelerle ilgilenen ziraat mühendisleri, teknikerleri ve teknisyenleri ile çiftçilerimize yararlı olması dileklerimle kitabın basımını üstlenerek piyasadaki isim karışıklığının da önüne geçilmesini sağlayan GİFİMEY firmasına teşekkür ederim. Şubat , Samsun Prof. Dr. Hüseyin ÇELİK 6

8 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 9 Sayfa No 2. TARİHÇE ve SİSTEMATİK Türkiye nin Yeni Meyveleri Olan Maviyemiş, Turnayemişi, Kekreyemiş ile Doğal Folarada Yetişen Vaccinium Türleri Maviyemişin Tarihçesi Maviyemişlerin Sistematikteki Yeri MORFOLOJİ VE ÇİÇEK BİYOLOJİSİ Morfolojik Yapı Çiçek Biyolojisi Vegetatif Büyüme Generatif Büyüme Meyve Gelişimi Çevre Şartları ve Maviyemişlere Etkileri TÜRLER, ÇEŞİTLER VE ISLAH Yüksek Boylu Maviyemişler Yarı Yüksek Boylu Maviyemişler Tavşangözü Maviyemişleri Alçak Boylu Maviyemişler Kadife Yapraklı Maviyemiş Türkiye de Yetişen Diğer Vaccinium Türleri Maviyemiş Islahı ve Islah Yöntemleri İKLİM VE TOPRAK Maviyemişin İklim İsteği Maviyemişlerin Dondan Korunması Maviyemişin Toprak İsteği ÇOĞALTMA Tohumla Çoğaltma Çelikle Çoğaltma Aşı İle Çoğaltma Doku Kültürü İle Çoğaltma

.. 34 3.5. Meyve Gelişimi... 35 3.6. Çevre Şartları ve Maviyemişlere Etkileri... 36 4. TÜRLER, ÇEŞİTLER VE ISLAH... 42 4.1. Yüksek Boylu Maviyemişler... 42 4.2. Yarı Yüksek Boylu Maviyemişler... 43 4.

9 7. BAHÇE TESİSİ Yer Seçimi Çeşit Seçimi Fidan Yaşı, Büyüklüğü, Tipi ve Fidan Temini Toprak Hazırlığı ve Dikim Malçlama Destek Sistemi ve Tele Alma BAHÇEDEKİ BAKIM İŞLEMLERİ Toprak İşleme ve Yabancı Otlarla Mücadele Sulama Gübreler ve Gübreleme Çiçek Seyreltme ve Budama Hastalık ve Zararlılarla Mücadele Hastalıklar Zararlılar Kuş ve Kemirgenlerin Kontrolü HASAT VE HASAT SONRASI İŞLEMLER OLUMSUZLUKLAR ÇALIŞMA TAKVİMİ TEŞEKKÜR KAYNAKLAR

Gübreler ve Gübreleme... 119 8.4. Çiçek Seyreltme ve Budama... 122 8.5. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele... 124 8.5.1. Hastalıklar... 124 8.5.2. Zararlılar... 129 8.6.

Benzer belgeler

AHUDUDUNUN TOPRAK İSTEKLERİ VE GÜBRELENMESİ

AHUDUDUNUN TOPRAK İSTEKLERİ VE GÜBRELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Mehmet ZENGİN AHUDUDU Ahududu, üzümsü meyveler grubundandır. Ahududu, yurdumuzda son birkaç yıldır ticari amaçla yetiştirilmektedir. Taze tüketildikleri