ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ HAYMANA-POLATLI HAVZASI PALEOSEN MOLLUSKLARININ TAKSONOMİK TANIMLANMASI, PALEOEKOLOJİSİ, PALEOCOĞRAFYASI VE BENTİK FORAMİNİFERLERLE BİYOSTRATİGRAFİK DENEŞTİRİLMESİ İzzet HOŞGÖR JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ANKARA 2012 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Doktora Tezi HAYMANA-POLATLI HAVZASI PALEOSEN MOLLUSKLARININ TAKSONOMİK TANIMLANMASI, PALEOEKOLOJİSİ, PALEOCOĞRAFYASI VE BENTİK FORAMİNİFERLERLE BİYOSTRATİGRAFİK DENEŞTİRİLMESİ İzzet HOŞGÖR Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Yavuz OKAN Orta Anadolu da Haymana-Polatlı Havzası nda Çaldağ ve Kırkkavak formasyonlarında ilk defa Paleosen (Daniyen-Tanesiyen) mollusk birlikteliği tanımlanmıştır. Haymana- Polatlı Havzası içinde Kırkkavak ve Çaldağ formasyonlarında değişik mollusk türleri içinde Angaria calvii Hoşgör and Okan 2011, Mesalia erguni n. sp., ve Turkostrea okani n.sp., de tanımlanmıştır. Diğerleri; Gastrpodlar: Velates perversus, Campanile giganteum, Campanile zakhoense, Eotympanotonus sp., Cerithium fodicatum, Vicinocerithium cf. subacutum, Pseudobellardia ankaraensis, Rimella fissurella, Paraseraphs sp., Xenophora aegyptica, Ampullina vapincana, Ampullina cf. sireli, Crommium scaligera, Cepatia cepacea, Natica sp., Bivavler: Turkostrea sakaryensis, Gryphaea uncifera, Gryphaea (Fatina) esterhazyi, Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua, Chlamys sokolovi, Chlamys subdiscors, Phacoides cuvieri, Miltha (Eomiltha) prominensis, Nemocardium edwardsi, Tellina granconensis ve bir nautilid sefalopod Aturia cf. ziczac) dır. Çalışılan birimlerde bentik foraminifer ve kalkerli algler çoğunlukta olup, yaşı bentik foraminifer faunasına göre verilmiştir. Bivalv, gastropod ve nautilid dağılımları incelendiğinde, çalışma alanının paleocoğrafik yapılanmada yeni bir terim olarak Tetis de Anadolu Provensi nin bir parçası olduğunu gösterir. Sığ bir şelf ortamını işaret eden gastropodlar, bivalvler ve nautilid paleobiocoğrafik olarak Tetis için, Tetis in iyi bilinen formlarını içermektedir. Haziran 2012, sayfa 137 Anahtar Kelimeler: Haymana-Polatlı Havzası, Paleosen, mollusk, taksonomi, bentik foraminifera i

3 ABSTRACT Ph.D. Thesis PALEOECOLOGY, PALEOGEOGRAPHY AND TAXONOMIC OF PALEOCENE MOLLUSCS FROM THE HAYMANA-POLATLI BASIN AND CORRELATION WITH BENTHIC FORAMİNIFERAS BIOSTRATIGRAPHY İzzet HOŞGÖR Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Geological Engineering Supervisor: Prof.Dr. Yavuz OKAN A diverse and abundant Paleocene (Danian-Thanetian) molluscs assemblage from the Çaldağ and Kırkkavak formations of the Haymana-Polatlı Basin in central Anatolia is documented for the first time in this study. In the Haymana-Polatlı Basin, a variety of mollusc species is described from the the Kırkkavak and Çaldağ Formation, including Angaria calvii Hoşgör and Okan 2011, Mesalia erguni n. sp., and Turkostrea okani n. sp. The other taxa are; Gastrpods: Velates perversus, Campanile giganteum, Campanile zakhoense, Eotympanotonus sp., Cerithium fodicatum, Vicinocerithium cf. subacutum, Pseudobellardia ankaraensis, Rimella fissurella, Paraseraphs sp., Xenophora aegyptica, Ampullina vapincana, Ampullina cf. sireli, Crommium scaligera, Cepatia cepacea, Natica sp., Bivalvs: Turkostrea sakaryensis, Gryphaea uncifera, Gryphaea (Fatina) esterhazyi, Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua, Chlamys sokolovi, Chlamys subdiscors, Phacoides cuvieri, Miltha (Eomiltha) prominensis, Nemocardium edwardsi, Tellina granconensis, and one species of nautilid cephalopod Aturia cf. ziczac. Associated fauna found here included dominantly benthic foraminiferans and calcareous algaes, and dating was mainly based on the benthic foraminiferans. The distribution of bivalve, gastropod and nautilid species suggest that this area has affinities with the new terms of Anatolian Province of Turkey, in the Tethys area. The palaeobiogeographical affinity of the mollsucs fauna is typically Tethyan, with many taxa that are known particularly from Tethys. The inferred palaeo-environment, as implied by the gastropods, bivalvs and nautilid, is a shallow shelf. June 2012, 137 pages Key Words: Haymana-Polatlı Basin, Paleocene, mollusc, taxonomy, benthic foraminifera ii

4 TEŞEKKÜR Tez danışmanlığımı üstlenen, çalışmam süresince araştırmalarımın her aşamasında değerli görüş ve bilgilerinden yararlandığım, akademik olarak büyük bir özveri ve alçakgönüllü duruşu ile her zaman yanımda olan, fikirleriyle yetişme ve gelişmeme katkıda bulunan danışman hocam sayın Prof. Dr. Yavuz OKAN a, arazi ve ofis çalışmalarında değerli görüş ve önerilerini bizimle paylaşan, bentik foraminifer tanım ve yorumları ile katkı sağlayan büyük hoca sayın Dr. Ercümet SİREL e, gastropod örneklerinin taksonomik ve morfolojik çalışmasında yanımda olan Viyana Doğa Tarihi Müzesi nden Dr. Mathias HARZHAUSER e, oyster sistematiği ve gelişimi hakkında büyük yardımlarını gördüğüm Dr. Nicolaus MALCHUS a, tezin taksonomik kısmını okuyup değerlendiren California State Üniversitesi nden Prof. Dr. Richard L. SQUIRES e, paleocoğrafik araştırmamda Arap platformu ile karşılaştırma ve faunal göç hakkında çalıştığım Prag-Charles Üniversitesi nden Dr. Martin KOSTAK a, tez çalışmalarım boyunca kendilerinin görüş ve önerilerinden yararlandığım sayın hocam Prof. Dr. Ergun GÖKTEN ve Doç. Dr. İ. Ömer YILMAZ a, bentik foraminifer ve alg örneklerinin fotoğraf çekilmesi aşamasında yardımcı olan M. T. A Jeoloji Etütleri Dairesi nden Dr. Cengiz OKUYUCU ya, istatistik analiz aşamasında katkı sağlayan D.S.İ den Dr. Evren YILDIZ a, mensubu olduğum şirketde, her türlü yüksek anlayışlarıyla yanımda olan petrol jeoloğu sayın Dr. Sezgin AYTUNA, Dr. Ş. Nail APAK, arazi şefi-jeolog Ebru TAYSİOĞLU ve Viking International Ltd., takım arkadaşlarıma ve çalışmalarım süresince birçok fedakarlıklar göstererek zor anlarımda yanımda olan aileme en içten dileklerimle teşekkürlerimi sunarım. Bu tez çalışması, Haymana-Polatlı ve Çankırı Havzalarının Paleosen-Eosen kalker yapıcı alglerinin sistematik ve paleocoğrafik incelenmesi TÜBİTAK (YDABCAG239) projesi kapsamında desteklenmiş ve çalışılmıştır. İzzet HOŞGÖR Ankara, Haziran 2012 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT ii TEŞEKKÜR...iii ŞEKİLLER DİZİNİ v ÇİZELGELER DİZİNİ vii 1. GİRİŞ Amaç ve Kapsam Genel Jeolojik ve Stratigrafik Çerçeve Önceki Çalışmalar Bölgesel-Haymana-Polatlı Havzası Paleojen a ait mollusk çalışmaları MATERYAL VE YÖNTEM ÇALIŞMA BÖLGESİ STRATİGRAFİSİ Tez Kapsamında Örnek Derlenen Birimlerin Lokasyonları, Jeolojik İlişkileri ve Litolojileri Erif Ölçülü Stratigrafik Kesiti Çaldağ Ölçülü Stratigrafik Kesit Babayakup Ölçülü Stratigrafik Kesit Bahçecik Ölçülü Stratigrafik Kesit Kırkkavak Tepe Ölçülü Stratigrafik Kesit SİSTEMATİK PALEONTOLOJİ PALEOEOKOLOJİ PALEOCOĞRAFYA Matematiksel Modelleme-dağılım Stratigrafik ve Paleocoğrafik İrdeleme TARTIŞMA SONUÇLAR KAYNAKLAR LEVHALAR ÖZGEÇMİŞ iv

6 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Orta Anadolu nun önemli Tersiyer Havzaları...4 Şekil 1.2 Haymana-Polatlı Havazsı genelleştirilmiş stratigrafik kesiti...8 Şekil 1.3 Haymana-Polatlı Havzası nın Paleojen de çalışılmış formasyonları ve stratigrafik konumları...10 Şekil 3.1 Haymana çevresi jeoloji haritası ve örnekleme yapılan bölgeler...16 Şekil 3.2 Erif (Sarıdeğirmen) Köyünde de 08.E E.10.2 nolu lokaliteler arasında örnekleme yapılan alan...17 Şekil 3.3 Erif Ölçülü Stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk taksonu ile birlikte, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası...19 Şekil 3.4 Ahırlıkuyu Köyü nün 2 km güneybatısındaki örnekleme yapılan Çaldağ kireçtaşları...20 Şekil 3.5 Çaldağ Ölçülü Stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası...21 Şekil 3.6 Babayakup Ölçülü Stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan gastropod ve bivalv taksonu ile birlikte, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası...24 Şekil 3.7 Bahçecik çevresi jeoloji haritası..26 Şekil 3.8 Bahçecik Köyü, KB da Çaldağ Formasyonu içinde değerlendirilen fosilli kireçtaşları...27 Şekil 3.9 Bahçecik Ölçülü Stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk taksonu ile birlikte, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası...29 Şekil 3.10 Kırkkavak Tepe çevresi jeoloji haritası.30 Şekil 3.11 Kırkkavak Tepe de örneklerin alındığı alan...31 Şekil 3.12 Kırkkavak Tepe de kırmızı alg yaygılı örnekler...31 Şekil 3.13 Kırkkavak Tepe Ölçülü Stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk taksonu ile birlikte, dasiklad alg ve bentik foraminifer faunası ve florası...33 Şekil 4.1 Toplam mollusk sayısı, çalışılan gastropodların taksonomik ve sayısal oranları..35 Şekil 4.2 Toplam mollusk sayısı, çalışılan bivalvlerin taksonomik ve sayısal oranları..36 Şekil 4.3 Tez kapsamında çalışılan gastropodların kavkı morfolojisi ve ölçüm Kriterleri 37 Şekil 4.4 Mesalia ergüni n.sp, türünün morfolojik detay özellikleri, büyüme çizgilerinin cinslere göre dağılımı ve benzer türler ile karşılaştırılması..50 Şekil 4.5 Turkostrea sakaryensis türüne ait karşılaştırmalı ölçüm değerleri..69 Şekil 4.6 Turkostrea sakaryensis ve Turkostrea okani n.sp olmak üzere toplam 26 osyter türünün 13 farklı özelliklerinin birbirleri ile karşılaştırılması sonucu elde edilen kümeleme analizi-dendrogram ı 71 Şekil 5.1 Tanımlanan mollusk taksonun önemli paleoeokoljik özelliklerini gösteren resim.87 Şekil 5.2 Haymana-Polatlı Havzası nda Daniyen-Tanesiyen yaş aralığında üzerinde çalışılmış beş ölçülü sitratigrafik kesitin, korelasyonu ve içerdikleri mollsuk türlerinin paleoekolojik özelliklerini anlatan v

7 pie diyagramlar 88 Şekil 6.1 Tez kapsamında tanımlanan 30 mollusk türünün farklı lokalitelerde ki dağılım-uzaklık ilişkisi...90 Şekil 6.2 Tez kapsamında tanımlanan 30 mollusk türünün Paleosen-Eosen deki stratigrafik dağılımı...91 Şekil 6.3 Otuz mollusk türünün paleocoğrafik dağılımı.94 Şekil 6.4 Tanımlanan mollusk türlerinin Paleosen-Eosen deki olası göç yolları...95 Şekil 7.1 Paleosen, Paleosen-Eosen sınırı ve Erken Eosen de gelişen global ölçekteki değişimler, PETM yi işaeret eden faktörler ve tez verilerinin karşılaştırıması.99 vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Ölçülü stratigrafi kesitlerin örnek numaraları ve GPS koordinatları...15 Çizelge 4.1 Taksonomik tanımı yapılan 18 gastropod taksonuna ait ölçüm değerleri...65 Çizelge 4.2 Kümeleme analizinde kullanılan oyster türlerinin farklı özelliklerine verilen data matrix Çizelge 4.3 Taksonomik tanımı yapılan 11 bivalv taksonuna ait ölçüm değerleri.84 Çizelge 5.1 Bivalv ve gastropod türlerinin ayrıntılı paleoeokoljik özellikleri...86 vii

9 1. GİRİŞ 1.1 Amaç ve Kapsam Araştırma kapsamı içinde Haymana-Polatlı Havzası nda yapılmış paleontolojik ve stratigrafik amaçlı çalışmalar ile, havzanın Paleosen devrine ait, bu güne kadar hiç çalışılmamış bivalvia ve gastropod mollusk cins ve türlerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Paleosen mollusklarının incelendiği bölge Orta Anadolu nun en önemli Tersiyer Havzalarından olan Haymana-Polatlı Havzası kapsamındadır (Şekil 1.1) (Görür vd 1984). Haymana-Polatlı Havzası için Çolakoğlu ve Özcan (2003), Dizer (1964) ve (1968), Özcan (2002), Özcan vd. (2001), Sirel ve Acar (2008), Sirel ve Gündüz (1976), Sirel vd. (1986), Sirel (1976, 1997, 1998, 2004) bentik foraminifer faunası, Duru ve Gökçen (1990) ile ostrakod faunalarının çalışılmış olması ile incelenen birimlerin yaşları ortaya konmuştur. Paleosen için, Erünal (1942) ve Stchepinksy (1946) nin yayınlanmış çalışmalarının dışında havzada ayrıntılı makrofosil tayinine gidilmemiştir. Okan ve Hoşgör (2008), çalışması ile Haymana-Polatlı Havzası kapsamında ilk mollusk (ampullinid gastropod) taksonomisine yönelik ayrıntılı tanım yapılmıştır. Yürütülmüş tezin sonuçlarından biri olarak da, en son Hoşgör ve Okan (2011) nın çalışmasında, Havza kapsamında, Kırkkavak Formasyonu içinde yeni bir gastropod türü (Angaria calvii) tanımlamıştır. Haymana-Polatlı havzasında, Haymana dolaylarında yüzeylemiş Paleosen yaşlı bol fosilli birimler üzerinde bivalv ve gastropod fosillerinin ilk olarak taksonomik çalışılması amacı ile, uygun birimlerden ölçülü stratigrafi kesitleri alınmıştır. Makrofosil örneklerinin bulunduğu noktalardan aynı zamanda bentik foraminifer faunası ve alg florasının tespitine gidilmiştir. Birimlerden alınan algli örnekler-kesitler, paleontolojik ince kesitler şekline dönüştürülmüş, cins ve tür tayini yapılmıştır. Havza içinde özellikle Haymana, Yeşilyurt, Çayraz ve Dereköy köyleri arasında kalan bölge, Paleojen nin bütün birimlerini kapsayan ve yörenin stratigrafisini aydınlatacak 1

10 karakteristik foraminifera türlerinin en çok olduğu bir bölümdür. Bölge içinde Paleosen-Eosen e özgü litostratigrafik birimler çokca yanal olarak değişmeler gösterirler ve bunun sonucu olarak bölgenin genel stratigrafisini kurmak zordur. Bu zorluğu gidermek amacıyla bölgede ilk önce Nummulites, Assilina ve Alveolina türlerinin sistematik incelemeleri yapılmış, stratigrafik dağılımları tartışılmıştır (Sirel ve Gündüz 1976, Sirel 1976). Tanımlanan foraminifer türleriyle birlikte aynı ölçülü stratigrafi kesitlerinde bulunan makro örnekler (genellikle bivalvia ve gastropoda) üzerinde ise hiçbir sistematik çalışma yapılmamış olup, havza için beraberlerinde bulunan diğer flora ve faunayla birlikte deneştirilmeye gidilmemiş, dolayısıyla tam bir stratigrafik sonuca varılamamıştır. Maastrihtiyen üzerine gelen Erken Paleosen yaşlı çökeller Haymana çevresinde algli kireçtaşlarından oluşmuştur. Bölgede Tanesiyen yaşlı kalın algli kireçtaşları da, özellikle Alveolina ve Discocyclina türlerinin belirlenmesi ile önemli yer tutarlar. Tanesiyen-İlerdiyen seviyeleri ile Küviziyen katını oluşturan killi ve kumlu kireçtaşları Nummulites ve Alveolina cinslerinin farklı türleri ile birlikte algleri de içerir. Küviziyen çökellerine göre çok daha kalın killi kireçtaşı, marn ardalanması ile izlenen birimler içinde bol olarak Nummulites ve Assilina lar bulunmuştur. Aynı birimlerden alınan kesitlerde de, foraminifer türleri ile birlikte alg örnekleri de bol oranda gözlenmiştir (Çiner vd. 1996, Özcan vd. 2001, Sirel ve Acar 2008, Sirel ve Gündüz 1976, Sirel vd. 1986, Sirel 1976, 1997, 1998, 2004). Tez kapsamında incelenmeye çalışılmış Haymana-Polatlı Havzası, Paleosen birimlerinde yapılmış çalışma ile, bölgede tanımlanmış bentik foraminifer türlerine ek olarak, aynı birimlerde bolca izlenen alg cins/türlerinin stratigrafik koumu belirlenmiş, taksonomik tanımı yapılan bivalv, gastropod taksonu ve bir adet cephalopod türü ile stratigrafik deneştirilmesi yapılarak, paleoeokolojik ve paleocoğrafik bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır. 2

11 1.2 Genel Jeolojik ve Stratigrafik Çerçeve Orta Anadolu nun en önemli Havzalarından biri olan Haymana-Polatlı Havzası, Geç Kretase den Orta Eosen e kadar devam eden ve kalınlığı 5800 m yi bulan bir istife sahiptir (Ünalan vd. 1976, Görür vd. 1984, Gökten vd. 1988). Neotetis in kuzey kanadında Geç Kretase de yayönü havza şeklinde gelişen Haymana-Polatlı Havzası, çökelimini Paleosen de de sürdürmüş, ancak giderek dolarak sığlaşmaya başlamıştır. Bu dönemde havza kenarlarında ise resifal karbonatlar gelişmiştir (Görür vd. 1984, Gökten vd. 1988, Tüysüz ve Dellaloğlu 1994). Haymana-Polatlı Havzasının birçok yerinde, alttan üste doğru, ya da yanal olarak derin deniz çökellerinden şelf çökellerine, oradan da yarı karasal çökellere geçişler gözlenmektedir. Tez kapsamında, Üst Kretase- Erken Tersiyer yaş aralığında çökelen havzada, Geç Kretase yaşlı birimler üzerine gelen bol fosilli Paleosen (Daniyen-Tanasiyen) yaşlı Çaldağ ve Kırkkavak Formasyon ları üzerinde çalışılmıştır. Bölgenin genel stratigrafi özetine geçmeden önce, bu çökellerin tabanında yeralan üç ayrı litolojik birimden söz etmek gerekir. Bu birimler, Temirözü, Mollaresul ve Dereköy Formasyonları dır (Şekil 1.2). Permiyen yaşlı kireçtaşı blokları içeren, grovak ve metagrovaklardan oluşan Temirözü Formasyonu üzerine, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşları ile simgelenen Mollaresul Formasyonu uyumsuz olarak gelir. Haymana nın doğu ve kuzeydoğusunda geniş yayılımı olan Dereköy Formasyonu ise, serpantinit, kireçtaşı, radyolarit ve volkanik blokları kapsayan bir karmaşıktır (Ünalan vd. 1976). 3

12 Şekil 1.1 Orta Anadolu nun önemli Tersiyer Havzaları (Görür vd. 1998) 4

13 Haymana-Polatlı Havzasında Üst Kretase (Maestrihtiyen), Paleojen ve Neojen yaşında kaya birimleri yüzeylenmektedir (Şekil 1.2). Bu birimler; Haymana Formasyonu: Haymana yöresinde Maastrihtiyen yaşlı çökeller genel olarak marn, kumtaşı, çakıltaşı ve kumlu kireçtaşı ardalanmasından oluşmuştur. Haymana yakınlarında Dereköy Formasyonu üzerine gelen Haymana Formasyonu üstten Beyobası, Çaldağ ve Yeşilyurt Formasyonları ile uyumlu olarak örtülmektedir (Yüksel 1970, Ünalan vd. 1976). Beyobası Formasyonu: Havzada genel olarak Erif köyü yakınlarında, Kayabaşı ve Beyobası köyleri arasında yüzeyleyen formasyon, Maestrihtiyen yaşındadır. Birim tabandan tavana, kumtaşı, çakıltaşı, çakıllı kireçtaşı ve kumlu marn ardalanmasında meydana gelir. Fosil içerigi bakımından zengin olan formasyon, mercan (Cyclolites) ve hippuritli seviyeler ile tanınır (Rigo de Righi ve Cortesini 1959, Reckamp ve Özbey 1960, Ünalan vd.1976). Kartal Formasyonu: Genel olarak kırmızı görünümü ile izlenen formasyon, marn, çakıltaşı, kumtaşı ve kumlu marn ardalanmasıyla tanınır. Fluviyal, fakat zaman zaman deniz etkisi altında kalmış ortam koşullarında çökelen formasyon Erken Paleosen yaşındadır (Sirel 1975, Ünalan vd. 1976). Çaldağ Formasyonu: Birimin alt yarısı kalın beyaz kireçtaşı bantlarından oluşur, üst kesimde, kireçtaşları ile arakatkılı, gri marnlar vardır. Kireçtaşları bol miktarda alg, mollusk (bivalv ve gastropod), ekinoderm, mercan ve bryozoa içerir. Çeşitli foraminiferler ile birlikte, bol alg içeren, spar çimentolu tanetaşları ise Çaldağ Formasyon unun ana litolojisini oluşturur. Bentik foraminiferlere göre formasyon Erken Paleosen yaşındadır (Yüksel 1970, Akarsu 1971, Ünalan vd. 1976, Sirel vd.1986). 5

14 Yeşilyurt Formasyonu: Haymana dolaylarında yüzeyleyen formasyon, algli kireçtaşları içerir. Genel olarak litolojik ve paleontolojik olarak Çaldağ Formasyon una ilişkin kireçtaşlarının benzeridir. Birimdeki şeyllerden alınan planktik foraminiferlere göre formasyon Erken Paleosen yaşındadır (Sirel ve Gündüz 1976, Ünalan vd.1976). Kırkkavak Formasyonu: Formasyonun alt kesimi marn ve mercanlı kireçtaşı ardalanmasından oluşur. Bunların üzerinde ise beyaz renkli algli kireçtaşları gelir. Bu kireçtaşları alglerin yanısıra bol Miliolidae içeren tanetaşlarıdır. Formasyonun alt kesimi bentik foraminiferler ve ostrakod faunasına göre Tanesiyen, üst kesimi ise İlerdiyen yaşını vermekte olup, birimde zengin oyster ve gastropod taksonu hakimdir (Sirel 1975, Sirel ve Gündüz 1976, Ünalan vd. 1976, Duru ve Gökçen 1990, Özcan vd. 2001, Okan ve Hoşgör 2008, Hoşgör ve Okan 2011, İslamoğlu vd. 2011). Ilgınlıkdere Formasyonu: Tip yeri Haymana kuzeyinde Ilgınlıkdere olan formasyonun litolojisi, çakıltaşı, kumtaşı, şeyldir. Formasyon içindeki birimlerden alınan bentik foram örneklerine göre İlerdiyen yaşındadır (Sirel ve Gündüz 1976, Ünalan vd. 1976). Eskipolatlı Formasyonu: Formasyon, tabandan tavana boz renkli şeyllerden oluşur. Alt kesimlerinde kumtaşı ve kireçtaşı bantları bulunur. Kireçtaşları bol fosilli, algli, özellikle Nummulites lidir. Birimin alt kesimi, bulunan Nummulites türlerine göre İlerdiyen yaşında; üst kesimi ise diğer Nummulites, Assilina ve ostrakod türlerine göre Küviziyen yaşındadır (Rigo de Righi ve Corteseni 1959, Reckamp ve Özbey 1960, Sirel 1975, Ünalan vd. 1976). Beldede Formasyonu: Kırmızı rengiyle tanınan birim, çakıltaşı, kumtaşı ve kumlu marn ardalanmasından oluşur. Birim içindeki kireçtaşı bantlarından elde edilen Nummulit ve Assilin faunasına göre Kuviziyen-Lütesiyen yaşındadır (Ünalan vd. 1976, Sirel vd.1986). 6

15 Yamak Formasyonu: İlk defa Ünalan vd. (1976) çalışmasında tanımı yapılan formasyon, sadece havzanın güneydoğu kesiminde yayılım gösterir. Çakıltaşı, kumtaşı, marn ve şeyl litolojisine sahip olan Yamak Formasyonu, azda olsa üst kesimlerden elde edilen yaş verileri ile Kuviziyen-Lütesiyen olarak kabul edilmiştir. Çayraz Formasyonu: Haymana nın kuzeyinde yeralan Çayraz Köyü dolaylarında ve Yeşilyurt köyü kuzeyinde yüzerler. Tabanda bej renkli, kumlu, kalın tabakalı, algli kireçtaşları ve bol Nummulites ve Alveolina lı kireçtaşları yer alır. Birimin alt kesimi Alveolina türlerine göre Küviziyen, üst kesimi ise Nummulites türlerine göre Lütesiyen yaşındadır (Sirel ve Gündüz 1976, Ünalan vd. 1976). Mio-Pliyosen aralığında tanımlanan volkanik malzeme, kırmızı renkli çakıltaşı ve gölsel kireçtaşı bantlarından oluşan birim Lütesiyen üzerine açısal uyumsuzlukla gelmektedir (Sirel ve Gündüz 1976). 7

16 Şekil 1.2 Haymana-Polatlı Havazsı genelleştirilmiş stratigrafik kesiti 8

17 1.3 Önceki Çalışmalar Bölgesel-Haymana-Polatlı Havzası Haymana-Polatlı Havzasında 1930 lu yıllarda Chaput tarafından başlatılan litoloji ve stratigrafi çalışmaları (Chaput 1932, 1935, 1936), 1950 li yılların başına kadar; Lokman ve Lahn (1946), Lahn (1949) ve Egeran ve Lahn (1951) çalışmaları ile devam etmiştir. Paleojen birimler üzerinde Çolakoğlu ve Özcan (2003), Dizer (1964), (1968), Özcan vd. (2001), Sirel ve Acar (2008), Sirel ve Gündüz (1976), Sirel (1976, 1986, 1998, 2004) çalışmaları ile bentik foraminifer, Duru ve Gökçen (1990) çalışması ile ostrakod faunası, Okan ve Hoşgör (2008) çalışması ile ampullinid gastropod faunası, Hoşgör ve Okan 2011 angariid gastropod yeni türü ve İslamoğlu vd. (2011) çalışması ile Erken Eosen gastropod faunası çalışılmıştır. Geçmiş yıllarda havzada palentolojik çalışmaların yanısıra, stratigrafik ve ekonomik amaçlı birçok bilimsel çalışma yapılmış, tanımlanan formasyonlar paleontolojik verilere dayandırılarak stratigrafik konumu ortaya çıkartılmıştır (Yüksel 1970, Akarsu 1971, Çiner vd. 1996, Reckamp ve Özbey, 1960, Righo de Righi ve Cortesini 1959, Schimidt 1960, Sirel 1976, Ünalan vd. 1976, Görür vd. 1984) (Şekil 1.3). 9

18 Şekil 1.3 Haymana-Polatlı Havzası nın Paleojen de çalışılmış formasyonları ve stratigrafik konumları (Hoşgör ve Okan 2011) 10

19 1.3.2 Paleojen a ait mollusk çalışmaları Stchepinksy (1941) Türkiye de Paleosen in keşfi adlı yayınında Orta Anadolu için ilk mollusk taksonomisini vermiştir. Bu çalışmada, Sakarya nehrinin geçtiği alanlardan derlenen makro fosiller incelenmiş fakat, tanımlanan eski ve yeni türlerin paratip ve holotipler son derece yetersiz bırakılmıştır. Tez kapsamında, Türkostrea sakaryensis (Stchepnsky 1941), olarak yeniden tanımlanan oyster türü de, Ostrea sakaryensis n.sp, olarak ilk bu çalışmada verilmiştir. Haymana-Polatlı Havzası içinde, Paleojen birimlerinden derlenen makrofosil örnekleri üzerine ilk çalışma Tanesiyen-Küviziyen yaş aralığında, Erünal (1942) tarafından yapılmış olup, sözü edilen bivalv ve gastropod türleri sadece Polatlı çevresi (Kuşcu köyü) ni kapsamaktadır. Daha sonra Stchepinsky (1946) da Türkiye nin Karakteristik Fosilleri adı altında yayınladığı kitapda, ilk taksonomik çalışmaya gitse de, cins ve türlerin tanımı ve karşılaştırılması oldukça belirsiz olup, Stchepinsky (1941) ve Erünal (1942) çalışmalarının bir derlemesi şeklindedir. Erol (1954) Ankara civarı jeolojisi hakkındaki raporunda, Haymana çevresinde filişten oluşan Paleosen-Orta Eosen birimlerinin, Geç Kratese üzerine uyumsuzlukla geldigini belirtilmekle birlikte, Velates schmideli, Cerithium tchijhatcheff, Velates balkanikus, Ostrea sakaryensis ve Cerithium giganteum gibi molusklar içeren bu birimlerin denizel ve acısu fasiyeslere ait oldugunu ortaya koymuştur. Tez kapsamında tanımı yapılan bu türlerin revizyonu yapılmıştır. Güngör (1975) ün çalışmasında ayrıntılı bir Eosen (Lütesiyen) gastropod tanımı verilse de, sadece Campanile cinsinin varlığı irdelenmiştir. Okan and Hoşgör (2008) Haymana-Polatlı Havzası içinde, Kırkkavak Formasyonun unda Polatlı çevresi Macunköy de yaptığı çalışmada Geç Tanesiyen-Erken İlerdiyen ampullinid gastropod türlerinin taksonomisi çalışılmış, tanımlanan eski ve bir yeni türün (Globularia sireli n.sp) stratigrafik yayılımları bentik foraminiferler ile deneştirilerek, türlerin paleocoğrafik önemi vurgulanmıştır. İslamoğlu vd. (2011) yayınında ise, Okan and Hoşgör (2008) e ek olarak ampullinid gastropodlar ile birlikte cerithid gastropodlar da tanımlanmıştır. 11

20 yılları arasında Haymana-Polatlı Havzası kapsamında çalışılan mollusk faunasının tümü, havzanın kuzeybatısında Polatlı-Temelli arası birimler üzerinde yapılmış olup, genelde Erken Eosen cins ve türleri üzerinde durulmuştur. Hoşgör ve Okan (2011) ise Haymana-Polatlı Havzası nda, Polatlı bölgesi dışında, Haymana ve yakın çevresinde taksonomik tanımı yapılan ilk mollusk (gastropod) çalışması olup, Angaria calvii n. sp, angariid gastropod türü olarak, Tanesiyen katında, Kırkkavak Formasyonun da tanımlanmış, yeni tespit edilen bentik foraminifer ve alg florası ile birlikte deneştirilmesi yapılmıştır. 12

21 2. MATERYAL VE YÖNTEM Tez kapsamında Haymana-Polatlı Havzası nda beş farklı lokaliteden derlenen mollusk örneklerinin bir bölümü Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği bünyesinde yer alan Paleontoloji laboratuarında, bir bölümü de Viyana Doğa Tarihi Müzesi ne gönderilerek tanımlanabilir, üzerinde taksonomik çalışma yapılabilir duruma getirilmiş ve fotoğraf çekimi gerçekleştirilmiştir. Gastropod örneklerinin sistematik tanımına tür çeşitliliği bakımından öncelik verilmiş, Dr. Mathias HARZHAUSER in desteği ile iki yeni tür içeren 18 gastropod taksonu tanımlanmıştır. Araştırmada sonuca en sağlıklı şekilde ulaşabilmek adına, istatistik uygulamaları kullanılmaya çalışılmıştır. Bu uygulamaların başında gelen Kümeleme analizi (Program-MapleTree), temel amacı nesneleri (birimleri) sahip oldukları karakteristik özellikleri baz alarak gruplamak olan çok değişkenli teknikler grubudur. Kümeleme analizi, nesneleri küme içerisinde çok benzer biçimde, kümeler arasında farklı olacak biçimde kümeler. Kümeleme işlemi başarılı olursa, bir geometrik çizim yapıldığında nesneler küme içerisinde birbirine çok yakın, kümeler ise birbirinden uzak olacaktır (Hair vd. 1995). Tez kapsamında ise Oyster türlerinin farklı özelliklerine göre birbirleri ile karşılaştırılması esasına dayandırılan kümeleme analizi (cluster analizdendrogram), yeni tür Turkostrea okani n.s.p nin tanımında kullanılmıştır. Fransa, İtalya gibi bilinen mollusk monograflarının yanında Kırım, Pakistan, Hindistan ve Ukrayna literatürlerine ulaşılarak tanımlanan türlerin paleocoğrafik yayılımı geniş olarak işlenmiştir. Gastropod örneklerinden Paraseraphs sp., kavkısının korunmuş kavkı bileşiminden yararlanılarak renk rezidüel tanımı denenmiş, tek örnekte floresanın altında kavkı renklendirilip fotoğrafı çekilebilmiştir. Bu işlem için örnek yıkanıptemizlendikten sonra 24 saat sodyum-hipoklorit de bekletilmiş, daha sonra 13x10cm fluoroskop kutusunda ultra-viyolet ışık altında incelenerek fotoğraflanmıştır. Paleoeokolojik incelemeler yapılmış, tanımlanan örneklerin, yaşam şekli, besin tipi gibi ekolojik özellikleri araştırılmıştır. Tez kapsamında tanımlanan 253 örnekten, 30 mollusk türünün coğrafik yayılımı lokalite uzaklıkları baz alınarak matematiksel bir özet yapılmış, tanımlı taksonun sitatigrafik düzeyi ve olası göç yolları ortaya çıkarılmıştır. Tez çalışmasında taksonomik tanımı yapılan bivalv, gastropod ve nautilid taksonlarının tanımları ve ulaşılan sonuçlar, California State Üniversitesi nden Prof. Dr. 13

22 Richard L. SQUIRES a kritize ettirilerek eleştirleri doğrultusunda düzeltmelere gidilmiştir. Çalışmada tanımı yapılan örnekler lokalite-lokasyon örnek numaraları esas alınarak Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü nde muhafaza edilecektir. Haymana-Polatlı ve Çankırı Havzalarının Paleosen-Eosen kalker yapıcı alglerinin sistematik ve paleocoğrafik incelenmesi başlıklı TÜBİTAK (YDABCAG239) projesi kapsamında lokasyonlardan alınan bentik foraminifer ve alg örneklerinin, Dr Ercümet SİREL önderliğinde tanımları yapılarak, mollusk taksonu ile deneştirilmiştir. 14

23 3. ÇALIŞMA BÖLGESİ STRATİGRAFİSİ 3.1 Tez Kapsamında Örnek Derlenen Birimlerin Lokasyonları, Jeolojik İlişkileri ve Litolojileri Tez çalışmasına konu olan mollusk örnekleri (Çizelge 3.1), Haymana-Polatlı Havzası kapsamında, Çaldağ ve Kırkkavak Formarsyonlarından alınmıştır. Çaldağ Formasyonu, Erif (Daniyen), Çaldağ (Daniyen), Babayakup (?Daniyen-Tanesiyen) ve Bahçecik (Daniyen) ölçülü stratigrafik kesitlerinde Daniyen-Tanesiyen yaş aralığında, Kırkkavak Formasyonu ise Kırkkavak Tepe ölçülü stratigrafik kesitinde Tanesiyen yaşı için çalışılmıştır (Şekil 3.1). Çizelge 3.1 Ölçülü stratigrafi kesitlerin örnek numaraları ve GPS koordinatları 15

24 Şekil 3.1 Haymana çevresi jeoloji haritası ve örnekleme yapılan bölgeler (Ünalan vd. 1976) 16

25 3.1.1 Erif Ölçülü Stratigrafik kesit Çalışma alanı içersinde, Haymana kuzeyinde (Şekil 3.1) Erif (Sarıdeğirmen) Köyü den alınan örnekler, Çaldağ Formasyonu içersinde değerlendirilir. Çaldağ Formasyonu bu bölgede masif görünüşlü kireçtaşları ve killi-kumlu kireçtaşlarından oluşur. Kireçtaşları bol miktarda alg, ekinoderm, mercan ve bryozoa parçalarını içerirken, killi-kumlu kireçtaşları az sayıda gastropod ve bivalv fosilleri barındırır. Tanımlanabilir özellikte korunmuş az sayıda mollusk taksonu içermesine rağmen, kesit, özellikle Kretase- Tersiyer geçişinden sonra gelişmini izleyebildiğimiz Mesalia cinsinin yeni bir türünün (Mesalia erguni n.sp) bulgusu için önemlidir. Belirli foraminifer cins ve türlerinin yanında, bol miktarda Miliolidae gözlenir. Sirel (1998) çalışmasında bentik foraminifer içeriği ayrıntısıyla incelenmiş olan formasyon Erif-Sarıdeğirmen Köyü çevresinde yapılan çalışmalarda Daniyen yaşını vermiştir. Tez kapsamında, Erif (Sarıdeğirmen) Köyü civarında Çaldağ Formasyonun u oluşturan kaya birimlerinden derlenen örneklerde yer alan dasiklad, ve bryopsidolid alg florası ve bentik foraminifer faunasına göre yaş bulguları elde edilmiştir. Toplam 10 lokasyondan alınan örneklerden (Şekil 3.2) yapılan ince kesitler sonucununda ulaşılan dasiklad ve bryopsidolid alg ve bentik foramininifer taksonlarına göre kesitin yaşı Daniyen olarak verilebilir. Şekil 3.2 Erif (Sarıdeğirmen) Köyünde de 08.E E.10.2 nolu lokaliteler arasında örnekleme yapılan alan Erif Ölçülü Stratigrafik Kesiti üzerinde (Şekil 3.3) yapılan detaylı paleontolojik veriler aşağıdaki gibidir: 17

26 08.E.1.1 nolu örnek, bentik forainiferlerce zengin olup; Thalmanitta sp., Haymanella sp., Planorbulina cretacea ve polymorphinal cinsler barındırır. Dasiklad alg olarak ise Cymopolia paronai türü tanımlanmıştır. 08.E.2.1 nolu örnekte herhangi bir alg taksonuna rastlanılmamış, bentik foraminiferlerden Haymanella sp., Haddonia sp., (Levha 1, Şekil 33) Laffitenia sp. ve Planorbulina cretacea türleri tanımlanmıştır. 08.E.3.1 nolu örnek ise Kretase-Tersiyer geçişinin önemli bentik foraminiferlerinden olan Laffitenia türlerini barındırır. Kesit de, Laffitenia sp., ve Laffitenia mengaudi tanımlanmıştır. Dağılgan killi-kumlu kireçtaşı biriminde Phacoides cuvieri bivalvi tanımlanmıştır. 08.E.4.1 nolu örnek bol miliolidli olup sadece Mississippina sp., tanımlanmıştır. Phacoides cuvieri bivalv türü killi-kumlu kireçtaşlarında bulunmuştur. 08.E.5.1 nolu örnekte ise sadece foraminifer olarak Miscellanea sp., tespit edilmiştir. Bu örnek noktasında killi-kumlu kireçtaşı biriminde, tanımlanabilir özellikleri korunmuş gastropod fosilleri (Mesalia erguni n.sp) bulunmuştur. 08.E.6.1 nolu örnekten her hangi bir mikro-paleontolojik veri elde edilmemiştir. Buna rağmen bu örnek noktasında az miktarda oyster kavkıları bulunmuş fakat kötü korunmadan dolayı tanımlanamamıştır. 08.E.7.1 nolu örnekte ise, bryopsidolid alglerden Halimeda simulans, bentik foraminiferlerden Haymanella sp., Mississippina sp., (Levha 1, Şekil 38) Plonobulina cretacea ve Laffitenia mengaudi tanımlanmıştır. 08.E.8.1 nolu örnek bentik foraminiferce zengin olup, Haymanella sp., Laffitenia mengaudi, Ankaraella sp., fosillerini kapsar. 08.E.9.1 nolu örnekte dasiklad alglerden Cymopolia mayaense, bentik foraminiferlerden ise Haymanella sp., Valvulina sp. ve Mississippina sp., tanımlanmıştır. 08.E.10.1 nolu son örnekte ise, bryopsidolid alglerden Halimeda simulans, bentik foraminiferlerden Ankaraella sp., (Levha 1, Şekil 39) Mississippina sp., Siphovalvulina sp., (Levha 1, Şekil 41) ve Kayseriella sp., fosilleri tanımlanmıştır. 18

27 Şekil 3.3 Erif ölçülü stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk taksonu ile birlikte, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası 19

28 3.1.2 Çaldağ Ölçülü Stratigrafik Kesit Çalışma alanı içersinde, Haymana nın kuzeybatısında (Şekil 3.1) Haymana-Polatlı yolu üzerinde, Ahırlıkuyu Köyü nün 2 km güneybatısından alınan örnekler Çaldağ Formasyonu içersinde değerlendirilir. Çaldağ Formasyonu bu bölgede masif görünüşlü kireçtaşlarından oluşmuştur (Şekil 3.4). Kireçtaşları bol miktarda bentik foraminifer ve alg içerir. Sirel (1975, 1998) çalışmalarında bentik foraminifer içeriği ayrıntısıyla incelenmiş olan formasyon Ahırlıkuyu Köyü çevresinde yapılan çalışmalarda Daniyen yaşını vermektedir. Şekil 3.4 Ahırlıkuyu Köyü nün 2 km güneybatısındaki örnekleme yapılan Çaldağ kireçtaşları Çaldağ Ölçülü Stratigrafik Kesit inde, Çaldağ Formasyonu nda yer alan dasiklad ve solenoporid alg florası ve bentik foraminifer faunasına göre yaş bulguları elde edilmiştir (Levha 1, 2). Ölçülü kesit üzerinden, toplam 18 lokasyondan alınan örneklerden yapılan ince kesitler sonucununda zengin bir Daniyen i karakterize eden bentik foraminifer faunası ve daha az takson olarak da dasiklad ve solenoporid algler 20

29 tanımlanmıştır (Levha 1, 2). Çaldağ Ölçülü stratigrafik kesitinden (Şekil 3.5) derlenen mollsuk taksonunun tümünü Chlamys fosilleri oluşturur. Kesitin yaşı Daniyen olarak verilebilir. Çaldağ Ölçülü Stratigrafik Kesiti üzerinde yapılan detaylı paleontolojik veriler aşağıdaki gibidir: Şekil 3.5 Çaldağ ölçülü stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası 21

30 08.ÇD.1.1 nolu örnek solenoporid alglerden Parachaetetes asvapatii yi ve bentik foraminiferlerden Heterellina sp., (Levha 2, Şekil 20) ve Miscellanea primitiva yi kapsar. 08.ÇD.2.1 nolu örneği bentik foraminiferlerden Miscellanea primitiva (Levha 2, Şekil 2) ve Heterellina sp.,oluşturur. 08.ÇD.3.1 nolu örnekte ise bol miktarda corellanid alg parçası olup tanımlanacak düzeyde korunamamıştır. 08.ÇD.4.1 nolu örnekte herhangi bir paleontolojik veriye rastlanmamıştır. 08.ÇD.5.1 nolu örneği solenoporid alglerden Parachaetetes asvapatii ve bol miktarda miliolidli formlar barındırır. 08.ÇD.6.1 nolu örnekte Daniyen inin önemli dasiklad alglerinden Acicularia sp., tespit edilmiştir. 08.ÇD.7.1 nolu örnekte oldukça fazla miktarda miliolidli formlar vardır. İlk Chlamys fosilleri bu örnek noktasında bulunmuştur (Chlamys sokolovi). 08.ÇD.8.1 nolu örnek ise Çaldağ kireçtaşları için Daniyen i belirten bentik foraminiferlerden, Kayseriella sp., (Levha 2, Şekil 4-5), Kayseriella decastroi (Levha 2, Şekil 6) ve Valvulina sp., fosillerini içerir. Farklı bir chlamys türü de bu noktada tanımlanabilmiştir (Chlamys subdiscors). 08.ÇD.9.1 nolu örnek tanımlanamamış algler ile birlikte Kayseriella sp., ve Ankaraella sp., foraminiferlerini kapsar. 08.ÇD.10.1, 08.ÇD.11.1 ve 08.ÇD.12.1 nolu örneklerde ise bentik foraminiferlerden Laffitenia mengaudi (Levha 2, Şekil 7) tanımlanmıştır. 08.ÇD.13.1 nolu örnekte bentik foraminiferlerden Laffitenia erkii conica (Levha - şekil -) tanımlanmıştır. 08.ÇD.14.1 nolu örnekte Laffitenia sp., (Levha 2, Şekil 8-9) ve Decastroporella tergestina dasiklad algi tanımlanmıştır. 08.ÇD.15.1 nolu örnekte bentik foraminiferlerden Ankaraella sp., (Levha 2, şekil 11) tanımlanmıştır. 08.ÇD.16.1 nolu örnekte Haymanella sp., (Levha 2, Şekil 12), Haymanella paleocenica (Levha 1, Şekil 13) ve Thalmanitta sp., (Levha 2, şekil 14) bentik foraminiferleri tanımlanmıştır. 08.ÇD.17.1 nolu örnekte Valvulina sp., (Levha 2, Şekil 17) Textularia sp., (Levha 2, Şekil 16) tanımlanmıştır. 08.ÇD.18.1 nolu son örnekte ise Haymanella paleocenica, Kolchidina sp., (Levha 2, Şekil 19) Ankaraella trochoida bentik foraminiferleri tespit edilmiştir. 22

31 3.1.3 Babayakup Ölçülü Stratigrafik kesit Çalışma alanı içersinde, Haymana nın kuzeyinde Babayakup Köyü den alınan örnekler Çaldağ Formasyonu içersinde değerlendirilir (Şekil 3.1). Schimidt (1960) tarafından ilk defa tanımlanan formasyon, Haymana-Polatlı Havzsının birçok kesiminde yüzlek vermiştir. Çaldağ Formasyonu, bej, beyaz, açık kahve ve pembemsi renklerde, çok sert, kama kırıklı ve masif görünüşlü kireçtaşları ve killi-kumlu kireçtaşlarından oluşmuştur. İçinde fosili az olan oosparit, bol olarak alg ve foraminifer barındıran biyosparit ve ender olarak foraminifer bulunduran pseudoolitik kireçtaşları hakimdir. Sirel (1998) çalışmasında bentik foraminifer içeriği ayrıntısıyla incelenmiş olan formasyon, Babayakup Köyü çevresinde yapılan çalışmalarda Tanesiyen yaşını vermektedir. Babayakup Ölçülü Stratigrafik Kesitinde (Şekil 3.6), Çaldağ Formasyonu nda yer alan dasiklad, corallinid ve solenoporid alg florası ve bentik foraminifer faunasına göre yaş bulguları elde edilmiştir (Levha 1, 2). Ölçülü kesit üzerinden, toplam 15 lokasyondan alınan örneklerden yapılan ince kesitler sonucununda ulaşılan dasiklad, corallinid, solenoporid alg ve bentik foramininifer taksonlarına göre kesitin yaşı?daniyen- Tanesiyen olarak verilir. 23

32 Şekil 3.6 Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan gastropod ve bivalv taksonu ile birlikte, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası 24

33 Babayakup Ölçülü Stratigrafik Kesiti üzerinde (Şekil 3.6) yapılan detaylı paleontolojik veriler aşağıdaki gibidir: 08.BY.1.1 nolu örnekte bentik foraminiferlerden Mississipina sp., tanımlanmıştır. Killikumlu kireçtaşı birimden Pycnodonta (Phygraea) antiqua antique bivalv türü tanımlanmıştır. 08.BY.2.1 nolu örnekte, Lithopyhllum quadrangulum welschi corallinid algi ve Natica sp., gastropod tanımlanmıştır. 08.BY.3.1 nolu örneği, oldukça bol algli olup, Lithopyhllum quadrangulum welschi ve Parachaetetes asvapati den oluşur (Levha 2, Şekil 20). Killi-kumlu kireçtaşı biriminden Amauropsella sinuosa (d'orbigny, 1850) gastropod türü tanımlanmıştır. 08.BY.4.1 nolu örnek bentik foraminiferlerden Haymanella sp., yi (Levha 1, Şekil 31) barındırır. Gryphaea (Fatina) esterhazyi bivalv türü tanımlanmıştır. 08.BY.5.1 nolu örnek ise rotalid tip tanımlanamayan bentik foraminiferler ile kaplıdır. 08.BY.6.1 nolu örnekte herhangi bir mikro-palentolojik veri elde edilememiştir. Sadece, killi-kumlu kireçtaşı biriminden Cepatia cepacea türü tanımlanmıştır. 08.BY.7.1 nolu örneği, tanımlanmayan rotalid formlar ve Valvulina sp., (Levha 1, şekil 32) oluşturur. 08.BY.8.1 nolu örnekte herhangi bir mikropalentolojik veri elde edilememiştir. Gastropod taksonuna ait Cerithium fodicatum, türü tanımlanmıştır. 08.BY.9.3 nolu örnekte, Lithopyhllum quadrangulum welschi corallinid algi bulunmuştur. 08.BY.10.1 nolu örnekte ise Lithopyhllum mengaudi corallinidi tanımlanmıştır. 08.BY.10.2 nolu örnekte ise Parachaetetes asvapati solenoporidi tanımlanmıştır. 08.BY.11.1 ve 08.BY.12.1 nolu örneklerde herhengi bir palentolojik veri elde edilememiştir. 08.BY.13.1 nolu örnekte Babayakup kesitinden alınan örnekler içinde sadece bu örnekte izlenen dasiklad alg Acicularia sp., tanımlanmıştır (Levha 2, Şekil 23). 08.BY.14.1 nolu örnek oldukça bol algli olup, Lithopyhllum quadrangulum welschi ve Parachaetetes asvapati den oluşur. 08.BY.15.1 nolu örnek oldukça bol algli olup genellikle Lithopyhllum quadrangulum welschi den oluşmaktadır. 25

34 3.1.4 Bahçecik Ölçülü Stratigrafik Kesit Çalışma alanı içersinde, Haymana nın güneyinde Bahçecik Köyü nün KB sından alınan örnekler (Şekil 3.7) Çaldağ Formasyonu içersinde değerlendirilmektedir. Schimidt (1960) tarafından ilk defa tanımlanan formasyon, Haymana-Polatlı Havzasının birçok kesiminde yüzlek verir. Çaldağ Formasyonu, bej, beyaz, açık kahve ve pembemsi renklerde, sert, kama kırıklı ve masif görünüşlü kireçtaşlarından oluşmuştur (Şekil 3.7, 8). İçinde fosili az olan oosparit, bol olarak alg ve foraminifer barındıran biyosparit ve ender olarak foraminifer bulunduran pseudoolitik kireçtaşları hakimdir. Sirel (1975, 1998) çalışmalarında bentik foraminifer içeriği ayrıntısıyla incelenmiş olan formasyon, Bahçecik Köyü çevresinde yapılan çalışmalarda Daniyen-Tanesiyen yaş aralığını vermektedir. Şekil 3.7 Bahçecik çevresi jeoloji haritası (Sirel 1975) 26

35 Şekil 3.8 Bahçecik Köyü, KB da Çaldağ Formasyonu içinde değerlendirilen fosilli kireçtaşları Bahçecik Ölçülü Stratigrafik Kesitinde, Çaldağ Formasyonu nda yer alan dasiklad ve bryopsidalid alg florası ve bentik foraminifer faunasına göre yaş bulguları elde edilmiştir (Levha 1, 2). Bu kesitte, killi-kumlu kireçtaşları litolojisindeki birimlerden, Eotympanotonus sp., Pseudobellardia ankaraensis ve Ampullina cf. sireli gastropod türleri ile, Nemocardium edwardsi ve Tellina granconensis bivalv türleri tanımlanmıştır. Ölçülü kesit üzerinden toplam 18 noktadan alınan örneklerden yapılan ince kesitler sonucununda ulaşılan dasiklad, bryopsidalid alg ve bentik foramininifer taksonlarına göre kesitin yaşı Daniyen olarak verilebilir. Bahçecik Ölçülü Stratigrafik Kesiti üzerinde (Şekil 3.9) yapılan detaylı paleontolojik veriler aşağıdaki gibidir: 08.B.1.1 nolu örnek tamamiyle oosparitik olduğundan herhangi bir alg veya foraminifer izlenmemiştir. 08.B.2.1 nolu örneği, Acicularia sp., dasiklad alg ve Ankaraella sp., (Levha 1, Şekil 21) bentik foraminiferi oluşturur. Örnek Haymanella lı ve bol miliolidlidir. 08.B.3.1 nolu örneği, Frederica arbutiformis dasiklad alginin yanısıra Haymanella lı ve Laffiteina lı foraminiferlerden oluşur. 08.B.4.1 nolu örneği, bol miliolidlir. 08.B.5.1 nolu örneği, Daniyen için önemli bir bentik foraminifer olan Laffiteina lıdır. 08.B.6.1 nolu örneği, bentik foraminiferlerden Miscellanea primitiva nın ekvatoryal (Levha 1, Şekil 22) ve eksenel kesitlerini barındırır. 08.B

36 nolu örneği, byropsidalid alglerden Halimeda cylindracea ve hiyalin kalker kavkılı Sigmilina sp., den oluşur. 08.B.8.1 nolu örneğinde Neomeris (Neomeris) berouvalensis dasiklad alg türü tanımlanmıştır. 08.B.9.1 nolu örnekte, Frederica arbutiformis ve Acicularia sp., dasiklad algleri ve bentik foraminiferlerden Heterellina sp., (Levha 1, Şekil 23) ve Rotalia sp., tanımlanmıştır. 08.B10.1 nolu örneği, bryopsidalid alg olan Halimeda cylindracea ve dasiklad alg olan Decastroporella tergestina nın yanısıra, Miscellanea primitiva foraminifer türünden oluşur. 08.B11.1 nolu örneğinde tanımlanamayan algler oldukça fazla olup, herhangi bir bentik foraminiferde cins veya tür bazında tespit edilmemiştir. 08.B11.2 nolu örnekte ise, Neomeris (Neomeris) berouvalensis ve Neomeris (Larvaria) koradae dasiklad alg türleri çok iyi şekilde izlenmiştir. 08.B.12.1 nolu örnekte, bentik foraminiferlerden Valvulina sp. ve Miscellanea primitiva (Levha 5, şekil 24) türleri tanımlanmıştır. 08.B.13.1 nolu örnekte sadece Miscellanea primitiva (Levha 1, Şekil 25) tanımlanmıştır. 08.B.14.1 nolu örnek çok bol miktarda miliolidlidir nolu örneği, Neomeris (Larvaria) koradae dasiklad alginden ve bentik foraminiferlerden Textularia sp. (Levha 1, Şekil 26) ve Miscellanea primitiva dan oluşur. 08.B.16.1 nolu örnekte herhengi bir fosil bulgusuna rastlanmamıştır. 08.B.17.1 nolu örnekte, bentik foraminiferlerden, Textularia sp., (Levha 1, Şekil 27) ve Idalina sinjarica (Levha 1, Şekil 28) tanımlanmıştır. 08.B.18.1 nolu örneğinde ise, Pseudolacazina sp., (Levha 1, Şekil 29-30) bentik foraminiferinin A ve B formları çok iyi bir şekilde görülmektedir. 28

37 Şekil 3.9 Bahçecik ölçülü stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk taksonu ile birlikte, alg ve bentik foraminifer faunası ve florası 29

38 3.1.5 Kırkkavak Tepe Ölçülü Stratigrafik Kesit Çalışma alanı içersinde Ankara nın güneybatısında, Polatlı nın 13 km güneyinde biyostratigrafik zon oluşturabilecek bentik foraminiferlerli, bol algli örnekler ile birlikte zengin bir bivalv ve gastropod faunası derlenmiştir (Şekil 3.10, 3.11). Rigo de Righi ve Cortesini (1959) tarafından ilk tanımı yapılan Kırkkavak Formasyonu, Haymana ile Polatlı arasında, Dervişbeli, Çaldağ, Selalmaz, Haymana ve Kartal kesitlerinde ve çalışılan saha içersinde Kırkkavak Tepe de dağılımı görülmektedir. Haymana-Polatlı Havzası kapsamında Kırkkavak Formasyonu Tanesiyen-İlerdiyen yaş aralığında Polatlı-Macunköy çevresinde bentik foraminifersiz ve algsiz olarak izlenirken, çok bol ampullinid ve acısu cerithid gastropod örneklerini barındıran killi-kumlu kireçtaşı ve marn litolojisiyle; Polatlı nın güneyinde ise Kırkkavak Tepe bölgesinde sığ ortam koşullarını yansıtan bentik foraminiferli, algli, mercan ve çok bol mollusk faunası ile izlenir (Okan ve Hoşgör 2008, İslamoğlu vd. 2011, Hoşgör ve Okan 2011). Kırkkavak Formasyonu, Kırkkavak Tepe de alttan üste doğru açık kahve renkli kumlu kireçtaşları, açık kahve renkli mercanlı kireçtaşları, bej renkli marn ve kiltaşları, bej-açık kahverenkli kırmızı alg yaygılı (Şekil 3.12) ve bentik foraminiferli kireçtaşlarından oluşmaktadır. Sirel (1975) çalışmasında, formasyona bentik foraminifer içeriğine göre Tanesiyen yaşını vermiştir. Şekil 3.10 Kırkkavak Tepe çevresi jeoloji haritası (Hoşgör ve Okan 2011) 30

39 Şekil 3.11 Kırkkavak Tepe de örneklerin alındığı alan Şekil 3.12 Kırkkavak Tepe de kırmızı alg yaygılı örnekler Kırkkavak Tepe Ölçülü Stratigrafik Kesitinde (Şekil 3.13) yer alan dasiklad alg florası ve bentik foraminifer faunasına göre yaş bulguları elde edilmiştir. Bu kesitte, taksonomik olarak %15 bivalv (Turkostrea sakaryensis, Gryphaea uncifera) ve %85 gastropod (Angaria calvii, Cepatia cepacea, Crommium scaligera, Ampullina vapincana, Paraseraphs sp., Rimella fissurella, Vicinocerithium cf. subacutum, Campanile zakhoense, Campanile giganteum, Velates perversus ve Xenophora aegyptica) taksonu tanımlanmıştır. Ölçülü kesit üzerinden, toplam 12 lokasyondan alınan örneklerden yapılan ince kesitler sonucununda ulaşılan dasiklad alg ve bentik foramininifer taksonlarına göre kesitin yaşı Tanesiyen olarak verilebilir. Kırkavak Tepe 31

40 Ölçülü Stratigrafik Kesiti üzerinde yapılan detaylı paleontolojik veriler aşağıdaki gibidir: 08.K.01 nolu örneği, dasiklad alglerden Triploporella sp., bentik foraminiferlerden Discocyclina sp., Miscellanea sp., ve Smoutina subsferea dan (Levha 1, Şekil 1) oluşur. 08.K.02 nolu örneği, bentik foraminiferlerden Discosyclina sp., (Levha 1, Şekil 1) Nummulites cf. heberti (Levha 1, Şekil 3) ve Spherogypsina cf. globula dan (Levha 1, Şekil 4) oluşur. 08.K.1.1 nolu örneği, dasiklad alglerden Cymopolia paronai, bentik foraminiferlerden Nummulites cf. heberti dan oluşur. 08.K.1.2 nolu örneği, dasiklad alglerden Terquemella bellovacina, bentik foraminiferlerden Nummulites sp., ve Assilina sp., den (Levha 1, Şekil 5) oluşur. 08.K.2.1 nolu örneği, Orthophragminidler açısından bol olup, Quenquloculina sp., (Levha 1, Şekil 6-7) Rotalia sp. (Levha 1, Şekil 8) ve Nummulites sp., bentik foraminiferlerinden oluşmaktadır. 08.K.3.1 nolu örneği, dasiklad alglerden Furcoporella diplopora yı içerir. 08.K.4.1 nolu örneği, bentik foraminiferlerden Nummulites cf. heberti den (Levha 1, Şekil 9) oluşur. 08.K.5.1 nolu örneği, bentik foraminiferlerden Nummulites sp., Bryozoa sınıfının örneklerinden oluşur. 08.K.5.2 nolu örneği, bentik foraminiferlerden Orbitoclypeus sp. (Levha 1, Şekil 10) ve Nummulites sp., (Levha 1, Şekil 1) örneklerinden oluşur. 08.K.6.2 nolu örnek ise, Orthophragminid örneklerinden ve Quenquloculina sp., den (Levha 1, Şekil 12) oluşmuştur. 08.K.7.1 nolu örneği, bol orthophragminidli olup, Valvulina sp. (Levha 1, Şekil 13) ve Smoutina subsferea nın (Levha 1, Şekil 14) yanında rotalid formlarda içermekle birlikte dasiklad alglerden Acicularia sp., tanımlanmıştır. 08.K.7.2 nolu örneği, bol orthophragminidli ve rotalid tip bentik foraminiferli olup, Rotalia sp., (Levha 1, Şekil 15) Discocyclina sp., den (Levha 1, Şekil 16) oluşur. 08.K.8.1 nolu örneği, Nummulitidae Familyasın dan Ranikothalia sp., nin yanısıra Missisippina sp. (Levha 1, Şekil 17) fosilleri ile birlikte bol discocylinid formlar barındırır. 08.K.9.1 nolu örneği, Glomalveolina sp., Smoutina sp., ve Smoutina subspherea (Levha 1, Şekil 18) bentik foraminiferlerini kapsar. 08.K.10.1 nolu örneği, dasiklad alglerden Dissocladella gracilis ve Discocylina sp., Rotalia sp. ve Nummulites sp., bentik foraminiferlerini kapsar. 08.K.11.1 nolu örneği, bol rotalid ve nummulitli olan kesit, tip olarak Glomalveolina sp., (Levha 1, Şekil 19) yi kapsar. 08.K.12.1 nolu örneği, 32

41 Glomalveolina primaevea, (Levha 1, Şekil 20) rotalidli ve miliolidli bentik foraminiferlidir. Şekil 3.13 Kırkkavak Tepe Ölçülü Stratigrafik kesiti, örnek yerleri ve tanımlanan mollusk taksonu ile birlikte, dasiklad alg ve bentik foraminifer faunası ve florası 33

42 4. SİSTEMATİK PALEONTOLOJİ Haymana-Polatlı Havzası içinde beş farklı ölçülü stratigrafik kesit üzerinden toplam çalışma yapılan 253 mollusk örneğinden 62 si gastropod, 190 ı bivalv ve 1 i ise cephalopod (nautilid) dur. Taksonomik çalışma sonucu 18 gastropod, 11 bivalv ve 1 nautilid taksonu olmak üzere 30 adet tür tanımlanmıştır. Üzerinde inceleme yapılan 62 gastropod örneğinden toplam 18 tür; 5 farklı Takım ve 14 farklı Familya üzerinden (Şekil 4.1); 190 bivalv örneği 10 tür; 4 farklı Takım ve 6 Familya üzerinden (Şekil 4.2) çalışılmış ve taksonomik tanıma gidilmiştir. Gastropod örneklerinin takosonomik çalışmasında ve sistematik takibinde Hickman and McLean (1990), Bandel ve Kiel (2003) ve Bouchet ve Rocroi (2005), Bivalv örneklerin de Amler (2009) ve nautilid çalışmasında ise Schultz (1976) kullanılmıştır. Toplam 253 çalışılabilir mollusk örneklerinin takonomik tanımlanması, cins ve tür tayinine gidilebilmesi, benzer ve farklı cins/türler ile farklı özelliklerinin karşılaştırılması amacı ile gastropod ve bivalv örneklerinin morfolojik özellikleri, kavkı/örnek tanıma ilkeleri ve ölçüm aşamasında kullanılan özellikler Şekil 4.3 de ayrıntıları ile verilmiştir. Gastropod ve Bivalv sınıflarına ait ölçüm değerleri ise morfolojik özelliklerinin işlendiği şekillere dayanarak ayrıntılı çizelgeler şeklinde gösterilmiştir. 34

43 Şekil 4.1 Toplam mollusk sayısı, çalışılan gastropodların taksonomik ve sayısal oranları 35

44 Şekil 4.2 Toplam mollusk sayısı, çalışılan bivalvlerin taksonomik ve sayısal oranları 36

45 Şekil 4.3 Tez kapsamında çalışılan gastropodların kavkı morfolojisi ve ölçüm kriterleri (Okan ve Hoşgör 2008, 2009) 37

46 Sınıf Gastropoda Cuvier 1797 Alt Sınıf Archaeogastropoda Thiele 1925 Takım Vetigastropoda Salvini-Plawen 1980 Üst Familya Trochoidea Rafinesque 1815 Familya Trochidae Rafinesque 1815 Denizel gastropodların içinde Vetigastropoda Takımı na ait Trochoidae Familyası taksonları çok geniş yer tutar. Orta Triyas dan günümüze kadar gelişen familya örnekleri, özellikle Tersiyer de çok fazla tür vermiştir (Hickman ve McLean 1990, Hoşgör ve Okan 2011). Alt Familya Angariinae Thiele 1924 Cins Angaria Röding 1798 Tip Tür: Turbo delphinus Linnaeus 1758, Güncel, Hint-Pasifik, (Wenz şek. 742). Angaria calvii Hoşgör ve Okan 2011 Levha 3, Şekil 1-6 Materyal ve ölçüm: 1 holotip (08.K ) ve 5 paratip (08.K , 03, 04, 05, 06) iyi korunmuş kavkı. İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak Tepe ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama: Kavkı küçük, tubinid formda gelişmiş, 4 turda tamamlanmış kavkının her bir tur arası oldukça derin sütür çizgilerine sahip, sütural boşluk geniş, sipir yüksek, son tur diğer turlardan büyük-geniş olarak eğilerek kavkıyı tamamlamıştır. Protokonk gelişmiş olup iyi korunmuştur. Özellikle son turda korunabilmiş dikensi çıkıntılar gelişmiştir. Ombilikal alan-karın bölgesinde ise 4-6 arası dişsel yapılar bulunmaktadır. 38

47 Benzeyiş ve farklar: En eski Paleojen angariid türü olan Angaria polyphylla (d Orbigny 1850) (Pacaud vd. 2000, şek. 2.6) türü Paris Havzası nda Daniyen de tanımlanmıştır. Sipiral alanın daha uzun olması ve adapikal süturlerin hafif gelişmesi; Eames (1952) in Pakistan Eosen istiflerinde tanımladığı Angaria pakistanica türünden ise kavkı şeklinin konik ve çok daha büyük gelişimi ile farklılık gösterir. Angaria apenninica (Sacco 1896) (Harzhauser 2004, s. 108, lev. 2, şek.12 15) Batı Tetis bölgesinde Erken Oligosen yayılımlı bir angariid türü olup, tur sarılımı ve dişsel yapının olmayacak kadar belirsiz gelişimi ile benzerlik göstermez. Oligosen çökellerinde Romanya da yayılım gösteren Angaria (Angaria) scobina (Brongniart 1823) (Moisescu 1972, s. 69, lev. 36, şek. 8), derin ve eğik sütur çizgisi faklılık gösterir. Delphinula labrunii Deshayes (Deshayes 1864, s. 931, lev. 61, şek4-5) ve Delphinula calcar (Lamarck 1803) (Cossmann ve Pissarro 1900, s. 278, lev. 29, şek.29-30) türleri kavkı şekli ve görünüşü bakımından benzemekle birlikte, son tur dikensi çıkıntıları-spin lerinin çok kuvvetli gelişiminden dolayı farklılık gösterir. Diğer bir tür olan Delphinula lima Lamarck (Cossmann 1915, lev. 9, şek 13-14) ise dikensi formuyla burda tanımlanan türe benzer, ancak turların oldukça düzensiz ve eğik sarımıyla çok farklıdır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Bu çalışma ile Ankara, Haymana-Polatlı Havzası nda Tanesiyen de tanımlanmıştır (Hoşgör ve Okan 2011). Alt Sınıf Neritimorpha Golikov ve Starobogatov 1975 Üst Takım Cycloneritimorpha Bandel ve Frýda 1999 Takım Neritoina Rafinesque 1815 Üst Familya Neritoidea Rafinesque 1815 Familya Neritidae Rafinesque, 1815 Alt Familya Neritinae Rafinesque 1815 Cins Velates Montfort 1810 Tip Tür: Velates conoideus de Montfort 1810, (= Neritina schmideliana (Chemnitz 1853)= Nerita perversa Gmelin 1791). 39

48 Velates perversus (Gmelin 1789) Levha 3, Şekil Velates schmiedeli (Chemnitz.), Cossmann ve Pissarro, lev. 6, şek Velates cf. V. perversus (Gmelin), Pinard, s Velates perversus (Gmelin), Eames, s Velates schmiedeli Chemnitz, Furon ve Soyer, s.230, lev. 6, şek Velates schmidelianus Chemnitz, Malaroda, s. 37, lev. 2, şek. 1; lev. 10, şek Velates (Velates) schmiedelianus Chemnitz, Meszaros, s. 37, 112, lev. 6, şek. 1; lev. 21, şek. 10; lev. 22, şek Velates schmiedelianus Chemnitz, Vlaicu-Tatarim, s Velates perversus (Gmelin), Karagiuleva, s , lev. 40, şek Velates perversus (Gmelin), Iqbal, s. 43, lev. 5, şek Velates schmidelianus (Chemnitz), Kecskemétiné-Körmendy, s. 220, lev. 5, şek. 7; lev. 6, şek Velates perversus (Gmelin), Iqbal, s. 21, lev. 24, şek. 5; lev. 25, şek Velates perversus (Gmelin), Martinus, lev. 1, şek Velates perversus (Gmelin), Bonci vd. s. 214, lev. 3, şek Velates perversus (Gmelin), Mikuž, s. 54, lev. 1, şek. 1; lev. 2, şek. 1; lev. 3, şek Velates perversus (Gmelin), Okan ve Hoşgör, şek. 6-e Velates perversus (Gmelin), Okan ve Hoşgör, s. 9-10, lev. 2, şek Materyal ve ölçüm: 4 adet kalıp kavkı (08.K , 02, 03, 04). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak Tepe ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama: Kavkı orta büyüklükte, kalın, basık-geniş-konik şeklinde, spir çok kısa ve sağa kıvrılmış, kalus şişkin gelişmiş, ablabral kenar labral kenardan daha kısa, absipiral kenar yay şeklinde düzgün gelişmiş, iç dudak uzun ve üzerinde pililenme (diş) mevcut. 40

49 Benzeyiş ve farklar: Neritid gastropodlar içinde gelişim ve yayılım olarak en çok çalışılan tür olan Velates perversus, özellikle sipir in sağa kıvrımıyla tipikdir. Senomaniyen de görülmeye başlanmış ve Eosen sonuna kadar geniş türler vermiş Velates cinsinin, Atlantik den Hint-Pasifiğe kadar yayıldığı bilinmektedir (Woods and Saul 1986, Okan ve Hoşgör 2009). Savazzi (1992) çalışması bu cinsin türlerinin morfolojik değişimini incelemiş, geniş konik kavkı yapısı, ve iç dudak şekillenmesiyle farklı tür tayinlerine gidilebildiğini belirtmiştir. Özellikle Avrupa ve Balkanlar da tanımı yapılan birçok Velates türü (V. noetlingi Cossmann ve Pissaro 1909, V. balkanicus Bontscheff 1896, V. equinus Bezonçon 1870)), Velates perversus türüne benzer kavkı özellikleri verirler. Yüzey konsantrik büyüme çizgilerinin ablabral kenara doğru birbirine yaklaşıp sıklaşması, sipirin tipik olarak sağa kıvrımı ve iç dudakda ki pililenme nin fazla oluşu ile bu türlerden faklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yaylım: İngiltere, Fransa İspanya ve K.Afrika da Geç Paleosen-Orta Eosen; Türkiye (Haymana-Polatlı Havzası-Macunköy çevresi, Çankırı Havzası-Çiçekdağ mevkii ve Malatya-Medik-Ebreme de) (Okan ve Hoşgör 2008, 2009; Örçen 1985), Ermenistan, İran, Hindistan, Pakistan ve Katar da Erken-Orta Eosen; İtalya ve Bulgaristan da Eosen-Erken Oligosen de yayılım göstermiştir (Okan ve Hoşgör 2009). Alt Sınıf Caeonogastropoda Cox 1960 Takım Cerithiimorpha Golikov ve Starobogatov 1975 Üst Familya Campaniloidea Douvillé 1904 Familya Campanilidae Douvillé 1904 Cins Campanile (Bayle) Fischer 1884 Tip Tür: Cerithium leve Quoy ve Gaimard 1834 (= Cerithium symbolicum Iredale, 1917). Güncel, Avustralya. 41

50 Campanile giganteum (Lamarck 1804) Levha 4, Şekil Cerithium giganteum Lamarck, s Cerithium giganteum Lamarck, Deshayes, s , lev. 42, şek Cerithium vicetinum Bayan, s. 30, lev. 2, şek Cerithium (Campanile) giganteum Lamarck, Oppenheim, s. 183, lev. 12, şek Cerithium giganteum Lamarck, Cossmann, s , lev. 1, şek Campanile cf. giganteum (Lamarck), Boussac, s. 283, lev.17, şek Cerithium (Campanile) cf. giganteum Lamarck, Douville, s. 362, lev. 31, şek Campanile cf. giganteum (Lamarck), Korobkov, s. 206, lev. 27, şek Campanile giganteum (Lamarck), Vlaicu-Tatarin, s Campanile giganteum (Lamarck), Güngör, s , lev. 1, şek. 1; lev. 5, şek. 1. Materyal ve ölçüm: 6 adet kalıp kavkı (08.K , 02, 03, 04, 05, 06). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak Tepe ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama: Kavkı büyük, yüksek-konik şeklinde olup, ortalama spir açısı 32 0 dir. Görünür sipir kırık, teleokonk 5-6 tur sarılım olup, turlar arası suture çizgileri belirginderindir. Son tur büyük, önceki turları içine alacak şekilde sarılmış, sigmoidal büyüme çizgileri son tur da çok belirgin gelişmiş, noduler çıkıntılar belirgindir. Tür yapıcı özelliklerinin başında gelen nodular gelişim, kavkı üzerinde son tur da en kuvvetli şeklini alır. Her bir nod bir sonraki sarılım da karşısına gelecek olan nod ile aynı hizada olmayıp, oblik gelişmiştir. Her bir turda ortalama 5-10 nod yapısı bulunur. İç dudak düz-pürüzsüz, ağız açıklığı (apertür) dar, hafif yarım ay şeklinde, sifonal kanal kısadır. Benzeyiş ve farklar: Cerithium vicetinum Bayan 1870, türü, Cerithium giganteum (Lamarck 1804) türün tüm özelliklerini göstermekte olup formun jüvenil şeklidir. 42

51 Fransa da Eosen istiflerinde tanımlanan Campanile paronae Boussac 1911, (Boussac 1911, 283, 284, lev. 17, şek. 59, 63, 64) türüne benzerlik gösterse de, özellikle kavkının daha ganiş-kalın yapısı, tur sarılımlarının birbirini çok hafif yan takip etmesiyle faklılık gösterir. Campanile cf. parisiense (Deshayes 1866) (Vlaicu-Tatarim 1963, s. 165, lev. 18, şek. 1) türü kavkı büyüklüğü ve şekli olarak benzer özellikler göstermekte, fakat bu türün tur sarılımları eğik sütür çizgileri oluşturcak şekilde gelişmiş olup, son tur oldukça dar-küçük gelişmiştir. Kırım Orta Eosen istiflernde yaygın olarak bulunan Campanile maximum (Binckhorst 1861) (Gorbach 1972, s. 85, lev. 11, şek. 6) türünün tur sarılımları üzerinde ki nod gelişimi son turdan ilk tura kadar çok basık ve hafif gelişmiştir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Pyrenean Havazsı-İspanya da, Geç Kretase- Erken Eosen (Dominici ve Kowalke 2007), Hırvatistan da Erken Lütesiyen (Klepač 2003), İtalya (Monte Postale) (Oppenheim 1896), Türkiye (Haymana-Polatlı Havzası) (Stchepinsky 1946, Güngör 1975), Romanya-Cluj Havzası (Vlaicu-Tatarim 1963), Kırım da (Korobkov 1955) ve İngiltere (Hampshire Havzası) de Eosen (Lütesiyen) de yayılım göstermiştir (Wrigley 1940). Campanile zakhoense Harzhauser, Hoşgör ve Pacaud 2012 Levha 4, Şekil Cerithium (Campanile) sp. Erünal, s. 128, 131, şek Campanile tchihatcheffi d Archiac, Okan ve Hoşgör, s. 792, şek. 6c Campanile giganteum (Lamarck), İslamoğlu vd., s. 312, şek. 5G Campanile zakhoense Harzhauser vd., lev. 1, şek.3-4. Materyal ve ölçüm: 2 adet kalıp kavkı (08.K , 02). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. 43

52 Tanımlama: Kavkı orta büyüklük de, yüksek-konik şeklinde olup, ortalama spir açısı 36 0 dir. Görünür spir kırık, teleokonk 5-6 tur sarılım olup, turlar arası sütur çizgileri belirgin-derindir. Son tur büyük, önceki turları içine alacak şekilde sarılmış, sigmoidal büyüme çizgileri hafif gelişmiş, noduler çıkıntılar belirgindir. Nodular gelişim, kavkı üzerinde son tur da en kuvvetli şeklini alır. Her bir nod bir sonraki sarılım da karşısına gelecek olan nod ile aynı hizada sıralanarak protokonk bölgeye (apikal) doğru sönerek zayıflar. Her bir turda ortalama 6-12 nod yapısı bulunur. İç dudak düz, ağız açıklığı (apertür) dar-küçük, hafif yarım ay şeklinde olup kısa sifonal kanal ile birleşip sonlanmıştır. Benzeyiş ve farklar: Türkiye sınırına yaklaşık 25 km uzaklıkta Hakkari-Çukurca bölgesinin karşı tarafına düşen alanda (Zakho-Dahok) son yapılan arazi çalışmasında (Temmuz 2011) çok iyi korunmuş gastropoda örnekleri içinde Campanile giganteum (Lamarck) türüne benzer özellikleri olan, Campanile zakhoense n. sp., yeni tür olarak önerilmiş ve kabul edilmiştir. Tez çalışması kapsamında Paleosen de (Tanesiyen) bulunmuş campanilid formları ile aynı yapısal özelliklere sahip olduğundan, K.Irak ta tanımı yapılan tür kapsamına alınmıştır. Özellikle Ankara çevresi Eosen nin de birçok defa tanımına gidilmiş büyük konik gastropod örnekler sadece görünür benzer özellikleri ele alınarak isimlendirilmiştir (Güngör 1975, İslamoğlu vd 2011). Campanile giganteum (Lamarck), teleokonk kavkı alanı daha geniş, taban son tur konik alanı daha büyük, sifonal kanalı orta büyüklüktedir. En ayırtman özelliği son tur ile bir önceki tur arasında ki sütur çizgisinin çok kuvvetli-derin gelişimidir. Campanile zakhoense, Tchihatcheff (1866) in Safranbolu Eosen istiflerinde tanımını yaptığı Campanile leymeriei (d'archiac 1850) türüne kavkı genel şekli ile benzerdir. Fakat Campanile zakhoense, kavkının daha geniş taban konik şekli, sayıca fazla nod yapısı ve ağız açıklığı ile farklılık gösterir. Campanile zakhoense Harzhauser vd. 2012, Paris Havzasın da; Bartoniyen de yaygın olan Campanile auvertianum (d Orbigny, 1850) (Boussac 1912, lev. 9, şek. 6) türüne benzer olup, son tur nodüler gelişimi ile; Lütesiyen çökellerinde tanımlanan Campanile cornucopiae cornucopiae (Sowerby 1818) ve Campanile cornucopiae benechi (Bayan 1870) türleri ile de, bu türlerin kavkı şekillerinin daha basık konik olması, ağız açıklıklarının hafif yuvarlak ve noduler 44

53 gelişimin çok hafif görünmesi ile farklılık gösterir (Boussac 1912, lev. 4, şek. 3; lev. 7, şek. 2). Bulgaristan da Orta Eosen de büyük tam kavkı gelişimiyle bilinen Campanile lachesis (Bayan 1870) türü (Karagiuleva 1964, s. 154, lev. 41, şek. 1; lev. 42, şek. 1), Campanile zakhoense türüne düzenli düz konik kavkı şekli olarak benzerlik gösterse de, kavkısının daha büyük olması, son turun daha küçük ve dar sarılım göstererek kavkıyı bitirmesi ve nod-gelişminin daha seyrek olmasıyla farklılık gösterir. Kırım da Orta Eosen de tanımlanan Campanile menneri Gorbach 1972 (Gorbach 1972, s , lev. 11, şek. 10) türünün tüm sarılımları kaplayan ondüle şeklini almış noduler yapısı ile Campanile zakhoense den ayrılır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Tanesiyen de K.Irak-Kolosh Formasyonun da (Harzhauser vd. 2012) ve Ankara, Polatlı-Macunköy çevresinde Kırkkavak Formasyonun da İpresiyen de yayılım göstermiştir (İslamoğlu vd. 2011). Üst Familya Cerithioidea Fleming 1822 Familya Potamididae H. ve A. Adams 1854 Cins Eotympanotonus Chavan 1952 Tip Tür: Cerithium conarium Bayan 1873 (= Cerithium trochiforme Deshayes 1824), Eosen, Fransa. Eotympanotonus sp. Levha 4, Şekil 5-6 Materyal ve ölçüm: 7 adet kalıp kavkı (08.B , 02, 03, 04, 05, 06, 07). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Bahçecik Köyü kuzeybatısı, Bahçecik ölçülü stratigrafik kesiti, Daniyen. Tanımlama: Kavkı yüksek, sipir uzun, teleokonk tur sayısı 8 den fazla, apical açı (apex açısı) dar, tüm kavkı üzerinde birincil büyüme çizgilerinin ardından gelişen sırt 45

54 ve sütural boşluğa yerleşmiş tüberküller veya nod lar hakim. Yüksek sivri konik kavkının son tur sarılımına doğru tüberküler yapı bir-iki boyun vererek uzamışkuvvetlenmış ve basık-genişlemiştir (noduler yapı). Benzeyiş ve farklar: Karagiuleva (1964) ve Reid vd. (2008), Eotympanotonus cinsini, Potamides Brongniart 1810 un alt cinsi olarak; Le Renard and Pacaud (1995) ise Tympanotonus Schumacher 1817 nin alt cinsi olarak kabul etmişlerdir. Her iki kullanım da kavkı üzeri teleokonk alana yerleşmiş tüberküler ve noduler yapı üzerinedir. Haymana Havzası Paleosen örneklerinde ise; uzun sipir, yüksek dar konik yapısı ve sütural boşluk alandaki sıralı düzgün tüberküler yapı ve son tura doğru gelişen nodlar ile Eotympanotonus sp., kullanımı daha doğru kabul edilmiştir. Çünkü Potamides veya Tympanotonus cinslerine özgü birincil ve ikincil büyüme çizgilerinin fazlalığı bu örnekte izlenmez. Erken Eosen de Paris Havzası örneği olan Eotympanotonus funatus rillyensis (Cossmann 1889) ile tüberküler ve nod yapıları bakımından benzerlik gösterir fakat, eldeki örneğin protokonk alanı ve tüm tur sarılımı korunmamıştır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Eotympanotonus sp., türü, son yapılan çalışma ile K. Irak Paleosen istiflerinde Kolosh Formasyonun da Tanesiyen katı için tanımlanmıştır (Harzhauser vd. 2012). Familya Cerithiidae Fleming 1822 Cins Cerithium Bruguiere 1789 Tip Tür: Cerithium nodulosum Bruguiere Güncel, Hint-Pasifik yayılımlı. Cerithium fodicatum Bellardi 1852 Levha 5, Şekil Cerithium fodicatum Bellardi, s. 226, lev. 14, şek Cerithium fodicatum Bellardi, Boussac, s. 289, lev. 12, şek

55 2008 Cerithium fodicatum Bellardi, Okan ve Hoşgör, şek. 6-h. Materyal ve ölçüm: 6 adet kalıp kavkı (08.BY , 02, 03, 04, 05, 06). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Babayakup Köyü, Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti,?daniyen-tanesiyen. Tanımlama: Kavkı orta büyüklükte, konik formda, tur sayısı 3-5, spir uzun, kavkı üzerinde tür belirleyici özelliği olarak protokonkdan son tura kadar gelişmiş kuvvetli 7 adet axial kot bulunmaktadır. Sütür çizgileri düz ve sığdır. İç dudak düz, ağız küçük, sifon kısadır. Benzeyiş ve farklar: Tür özellikle axial kotlatın gelişimiyle Pyrazus pentagonatus (Schlotheim 1820) (Karagiuleva 1964, s. 149, lev. 41, şek. 8-10) türüne benzemektedir. Ancak Cerithium fodicatum türünün çok daha büyük yapıda olması, aksiyal kotların çok kuvvetli gelişmesi ve axial kotlar arası mesafenin fazla olmasıyla bu türden farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Ankara, Polatlı-Macunköy de Kırkkavak Formasyonu Geç Tanesiyen-Erken İlerdiyen de (Okan ve Hoşgör 2008), Fransa, Eosen (Lütesiyen) de yayılım göstermiştir (Boussac 1911). Familya Turritellidae Loven 1847 Alt Familya Pareorinae Finlay ve Marwick 1937 Cins Mesalia Gray 1847 Tip Tür: Cerithium mesal Adanson 1757 (= Turritella mesal Deshayes 1843). Günümüzde Portekiz, güneybatı İspanya, Kanarya Adaları, Senegal ve Ege (Türkiye) de yaşamaktadır. 47

56 Mesalia erguni n.sp. Levha 5, Şekil 3-7 Tür İsmin Kökeni: Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ergun Gökten e atfen verilmiştir. Lokasyon, Ölçüm ve stratigrafik düzey: Tip Materyal: Holotip ve Paratipler tip lokaliteden derlenmiştir. Tip Lokalite: Haymana Havzası, Erif Köyü, Erif ölçülü stratigrafi kesiti. Holotip: 08.E Paratipler: 08 E , 03, 04 Ölçüm: İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.4 de verilmiştir. Stratigrafik Düzey: Daniyen Tanımlama: Kavkı küçük, turritellid formda, konikal sarılımlı, protokonk konikal gelişmiş, protokonk derin bir sütür çizgisiyle teleokonka geçmekte, 7-10 tur sarılımlı, son tur oldukça büyük ve gelişmiş olup bitimi diğer turlardan farklılık göstermeden, çıkıntı vermeden sonlanmaktadır. Protokonktan itibaren, teleokonkta kuvvetli konsantrik büyüme çizgileri gelişmiştir. Özellikle son turda iyi izlenen bu durum; kuvvetli gelişmiş ana konsantrik büyüme çizgileri, ve bunlar arasında gelişen ikincil konsantrik büyüme çizgileri izlenmektedir. Ombilik oldukça iyi gelişmiş. Kolumel kenar yarım ay şeklini alarak sonlanmıştır. Benzeyiş ve farklar: Mesalia cinsi, Jura yaşlı Lithotrochus Conrad 1855 trokoid formundan gelmekte olup, Cossmann (1912, s. 125) çalışmasında Lithotrochus cinsini sinonimde Mesalia cinsi ile eş tutmuştur. Genel olarak, kavkı büyüklüğü, protokonk yapısı, teleokonk üzeri gelişen konsantirk büyüme çizgileri ile literatürde ulaşılan Maestrihtiyen ve Daniyen örneklerinden farklıdır. Maestrihtiyen de Mısır da tanımlanan Mesalia jovisammonis (Quass 1902) (s. 256, lev. 26, şek ) türünden, kavkısının daha küçük ve geniş, antisipiral sinus ve sipiral antisinus büyüme çizgilerinin sütural boşluktan taşması, sütur çizgilerinin daha derin gelişimi ile; Tunus da Mesalia foucheri Pervinquiere 1912 (s. 44, lev. 3, şek. 6-15) türünden, 48

57 kavkının geniş, sütural boşlukların dar ve sütur çizgilerinin derin olması ile ayrılır. İran da Maestrihtiyen, Pakistan ve Polonya da Daniyen katında tanımlanan Mesalia fasciata (Lamarck 1804) (Douville 1904, s , lev. 47, şek ) türünden, daha küçük olması, kavkı şeklinin bu türe göre konik devam etmesi ve son turun daha büyük olması ile farklılık gösterir. Kırım da Daniyen-Tanesiyen de tanımlanan Mesalia ajlanmenica Gorbach 1952 (s. 93, lev. 13, şek ) türüne kavkı şekli ve büyüklüğü olarak benzemekle birlikte, yüksek apertür açıklığı ve derin sütur çizgileri ile farklıdır. Mesalia ecki (Laubriere 1881), kavkı şekli ve sütür çizgilerinin derin olmasıyla Erif örneğine benzerlik göstermektedir. Fakat Erif örneği daha küçük olup, tur sayısı fazladır. Özellikle son tur gelişimi ve yaptığı bombe ile farklılık gösterir. Sigmesalia koenini Cossmann and Pissarro 1919 türü ise konsantrik çizgilerinin geişimi ve sahip olduğu turritellid form ile Mesalia erguni n. sp ye çok benzerdir. Mesalia erguni n. sp., formunun her bir teleokonk turunda geliştirmiş olduğu ana kuvetli konsantrik çizgi ve aralarda gelişen ikincil konsantirik büyüme çizgilerinin varlığı ile bu tanımlı türden farklılık gösterir. Mesalia martinensis (Gabb 1869), Daniyen-Selandiyen Kuzey Amerika türü, kavkı şekli ve sütür çizgileri bakımından Erif örneğine benzerlik gösterir. Fakat Mesalia erguni n. sp., türünde gelişmiş olan hafif çukur ombilik yapısı ve ikincil konsantrik büyüme gelişimiyle farklılık göstermektedir. 49

58 Şekil 4.4 Mesalia ergüni n.sp, türünün morfolojik detay özellikleri, büyüme çizgilerinin cinslere göre dağılımı ve benzer türler ile karşılaştırılması (Hoşgör ve Okan 2012) Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Daniyen katı için Haymana Havzası, Erif Köyü. Familya Batillariidae Thiele 1929 Cins Vicinocerithium Wood 1910 Tip Tür: Vicinocerithium parallelum Wood 1910 (= Cerithium bouei Deshayes 1833). Eosen, Paris Havzası. 50

59 Vicinocerithium cf. subacutum (d Orbigny 1850) Levha 6, Şekil Cerithium subacutum d Orbigny, 1850, s.318, şek Batillaria subacuta (d Orbigny), Erünal, s128, şek Batillaria subacuta (d Orbigny), Stchepinsky, s. 55, lev. 22, şek. 19, Vicinocerithium subacutum (d Orbigny), Pacaud, s Vicinocerithium cf. subacutum (d Orbigny), İslamoğlu vd., s. 314, şek. 5H-K, 6A. Materyal ve ölçüm: 2 adet kalıp kavkı (08.K , 02). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama: Kavkı yüksek sivri konik şeklinde, 8-10 teleokonk kıvrımlı (tur) olup, juvenil teleokonk hafif konveks şeklindedir. Son tur hafif büyük ve geniş, spir uzundur. Tüberküller (nod benzeri, noduler yapıdan daha küçük) sarılım boyunca düzgün dizili ve hafif sivridir. Son tur üzerinde 3-4 kuvvetli sivri nod bulunur. Sırt yapısı belirgin, sütur derin gelişmiş olup, sütural boşluk geniş ve derindir. Kavkı üzerini saran spiral kodlar (ikincil büyüme çizgileri=spiral şekilli) her bir sütural boşluğa gömülü şekilde yerleşmiş olup 5-6 sarılım yapmaktadır. Sifon kısa gelişmiştir. Benzeyiş ve farklar: Vicinocerithium Wood 1910, öncelikle cins bazında; keskin sipiral bant dizilimi, tüberkül yapısının daha sivri ve kuvvetli gelişimi ile Batillaria Wenz 1938 den ayrılır (Pacaud 2007). Fransa (Corbieres Havzası) İpresiyen de yaygın olarak tanımı yapılan Batillaria praesubacuta Doncieux 1908, cerithid türüne kavkı büyüklüğü açısından benzemekte olup, kavkı şeklinin daha dar, tüberkül dizilişnin daha düzgün olması ile Vicinocerithium cf. subacutum (d Orbigny 1850) dan ayrılır. Orta Eosen de Bulgaristan da bulunan Batillaria (Vicinocerithium) bicarinata (Lamarck 1804) (Karagiuleva 1964, s. 150, lev. 41, şek. 12, 14) türünden daha seyrek tüberkül 51

60 dizilimi, sütur çizgilerinin derin ve sipiral kodların daha belirgin gelişimi ile farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa (Paris Havzası) da, Ankara, Polatlı- Macunköy de Kırkkavak Formasyonun da, Kocaeli ve Bolu da Geç Yipresiyen de (Erünal 1942, Stchepinsky 1946, İslamoğlu vd 2011), İngiltere (Hampshire) de Yipresiyen de yaygındır (Jeffery ve Tracey 1997). Familya Thiaridae Gill 1871 Cins Pseudobellardia Cox 1931 (= Gantmelanatria Kowalke 2001) Tip Tür: Muricites auriculatus Schlotheim, Orta Eosen, Kuzey İtalya. Pseudobellardia ankaraensis (İslamoğlu, Dominici ve Kowalke 2011) Levha IV, Şekil Bellatara ankaraensis n. sp., İslamoğlu vd., s. 316, şek. 6G, S. Materyal ve ölçüm: 2 adet kalıp kavkı (08.B , 02). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Bahçecik Köyü kuzeybatısı, Bahçecik ölçülü stratigrafik kesiti, Daniyen. Tanımlama: Kavkı küçük, konik, sipir orta uzunlukta olup, apex kırık, teleokonk düz, hafif konveks, son tur bir önceki turu sararak genişlemiş ve kapanmadan bitmiş, tüberküler yapı veya nod gelişimi sadece son turda olup, 2-3 adet ve şişkindir. Apertür alan ovoid yapıda ve geniştir, iç dudak düz ve kalın, sifon kısadır. Benzeyiş ve farklar: Pseudobellardia ankaraensis Ankara-Mucunköy çevresinde İpresiyen de tanımlanmıştır (İslamoğlu vd. 2011). Bellatara ankaraensis olarak yeni tür 52

61 tanımı yapılan form, Bellatara Strand 1928, cinsi kapsamına alınacak kadar büyük değildir. Ayrıca Pseudobellardia cinsinin tipik ovoid aperture yapısı bu örnekte de izlenmiştir. Bosna da Erken Eosen de yaygın olarak görülen Pseudobellardia manfredi (Oppenheim 1909), türü kavkı şekli ve büyüklük olarak benzerlik gösterir. Fakat son tur tüberküllerinin çok az gelişmiş ve sifonun kısa olması ile farklılık gösterir. Haymana Havzası Paleosen ine ait tanımlanan tür, K. Irak Kolosh Formasyonu Tanesiyen örneği ile tam bir uyum içindedir (Harzhauser vd. 2012). Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: K. Irak, Dahok bölgesinde Kolosh Formasyonun da Tanesiyen de (Harzhauser vd. 2012) ve Ankara, Macunköy çevresinde İpresiyen de (İslamoğlu vd. 2011) tanımlanmıştır. Takım Strombimorpha Bandel 1991 Üst Familya Stromboidea Rafinesque 1815 Familya Strombidae Swainson 1840 Cins Rimella Agassiz 1840 Tip Tür: Rostellaria fissurella Linne Rimella fissurella (Linne 1758) Levha 6, Şekil Rostellaria fissurella Lamarck, Deshayes, s Rimella fissurella (Coquebert ve Brongniart), Boussac, s. 317, lev. 18, şek Rimella fissurella (Linne), Cossmann ve Pissarro, lev. 30, şek Rimella fissurella (Linne), Schlosser, s. 36, 99, lev. 3, şek. 25; lev. 8, şek Rimella fissurella (Linne), Glibert, s , lev. 3, şek Rimella fissurella (Linne), Gocev, s. 187, lev. 5, şek Rimella fissurella (Linne), Furon ve Soyer, s. 68, 117, 162, lev. 14, fig Rimella fissurella (Linne), Meszaros, s , 139, lev. 8, şek. 2-3; lev. 27, şek

62 1963 Rimella fissurella (Linne), Vlaicu-Tatarim, s , lev. 16, şek Rimella fissurella (Linne), Karagiuleva, s. 163, lev. 44, şek Rimella fissurella (Lamarck), Abate vd., s. 138, lev. 1, şek Rimella fissurella (Lamarck), Okan ve Hoşgör, s. 12, lev. 3, şek Materyal ve ölçü: 1 adet kalıp kavkı (08.K ). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama ve faklar: Kavkı orta büyüklükte, kalın, teleokonk 4 tur sarılımlı, sipir uzun, sütur çizgileri eğik, düz ve derin gelişmiş, teleokonk üzerinde aksiyal gelişmiş apex den sifonal bölgeye kadar uzanan düz şişkin kodlar mevcut, son tur büyük, ağız dar yarım ay şeklinde, sifon çok kısa, iç dudak ve dış dudak düz ve belirgin. Rimella labrosa (Sowerby 1823) (Karagiuleva 1964, s , lev 44, şek. 7-8) kavkı şekli ve son tur büyüklüğü ile benzerlik gösterir. Fakat Bulgaristan da Orta Eosen de yaygın olan bu türün daha uzun sifon gelişimi ve hafif sütur çizgileri ile faklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa, İtalya, Bulgaristan, Romanya, K.Afrika ve Türkiye de Çankırı Havzası Yoncalı Formasyonun da Erken Eosen de yaygındır (Okan ve Hoşgör 2009). Familya Seraphsidae Jung 1974 Cins Paraseraphs Jung 1974 Tip Tür: Paraseraphs tetanus Jung Küviziyen, Paris Havzası. Paraseraphs sp. Levha 6, Şekil

63 Materyal ve ölçü: 1 adet kavkı (08.K.01-01). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama: Kavkı iyi krounmuş, küçük, kavkı yüzeyi düz pürüzsüz, adapikal bölgeye doğru çok hafif yan suture çizgisi gelişmiş, iç dudak düz, dış dudak 2-3 ondüle şeklinde sifonal bölge ile birleşerek yay şeklini almıştır. Apertür alanı dar ve uzundur. Kalıntı renk analiz tanımlaması: Kavkı kalıp olmadığı için kalıntı renk analizi ile değerlendirmeye uygundur. Aksiyal renk alanları ile kavkı görünür özelliğinden çok farklı bir şekil alır. Sağ sifon kanalından apexe kadar yay şeklinde gelişmiş, aksiyel segment renk bantları açık ve koyu rengini alarak kavkıyı örter. Aksiyel segment alanda gelişen renklerden koyu spotlar kalın ve parçanın her iki yanında baş yaparak açık renk ile birleşir. Renk segmentleri kavkı ortası ve apex alana doğru keskin köşeler vererek açık-koyu renklenmeler birbirini örterek devam eder (zigzag). Günümüzde Hint- Pasifik de yaşayan formu Terebellum terebellum (Linne 1758) e benzer renklenmeler gösterse de, Paraseraphs sp., ın kavkı üzerinde aksiyel segmenti oblik kesen büyük koyu siferik renk spotları yoktur. Benzeyiş ve farklar: Özellikle Tanesiyen-İpresiyen yaş aralığında yayılım göstermiş olan Paraseraphs türleri en çok Paris Havzası Paleojen istiflerinde tanınlanmıştır (Case vd. 2010). Paraseraphs placitus Jung 1974, kavkı şekli olarak benzerlik gösterse de, kavkısının çok büyük oluşu ve sifon alanının uzun gelişmesi ile ayrılır (Case vd. 2010). Almanya Paleosen istiflerinde tanımı yapılan scaphandrid gastropod Cylichna (Cylichnella) gliberti Anderson 1975 (s. 155, lev. 16, şek. 9) örneğine kavkı şekli ve ağız açıklığı bakımından benzerlik gösterir. Tez kapsamında üzerinde çalışılan Paraseraphs kavkısının çok daha ince, küçük ve sifonal analın hafif bir mobilik oluşturması ile farklılık gösterir. 55

64 Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa, Paris Havzası Paleojen istiflerinde, İpresiyen de en fazla yayılım göstermiştir (Case vd. 2010). Familya Xenophoridae Troschel 1852 Cins Xenophora Fischer 1807 Tip Tür: Xenophora laevigata Waldheim 1807 Xenophora aegyptica Oppenheim 1906 Levha 7, Şekil Xenophora aegyptica Oppenheim, s. 258, lev. 21, şek Xenophora aegyptica Oppenheim, Min-Da, s. 12, lev. 6, şek.1-2. Materyal ve ölçüm: 6 adet kalıp kavkı (08.K , 02, 03, 04, 05, 06). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama ve Farklar: Kavkı orta büyüklükte, basık trokoidal yapıda, aixal bölge oldukça sivri, 4 veya 5 tur sarılımlı, sütür derin, cins özelliği olarak sütür aralarında deniz dibindeki diğer yumuşakca kavkılarının kavkıya tutunma izleri belirgin, son tur düzgün bir şekilde genişleyerek sonlanmakta, ombilik-karın bölgesi düzgün, kavkı üzeri bentik kavkı yapışma izleri hakimdir. Xenophora aegyptica Mısır da Yipresiyen de tanımlanmıştır. Türün özellikle son turu düzgün bir şekilde, herhangi bir köşelenme yapmadan bitirmesi tür belirleyici olarak önemlidir. Bu duruma en yakın benzer tür Romanya Cluj Havzasında Orta Eosen de izlenen Xenophora cumulans tır (Meszaros 1957, s , lev. 7, şek. 2, 6). Fakat bu tür daha ufak yapıda ve çok daha dik trokiodaldir. 56

65 Paleocoğrafik ve stratigrafik yaylım: Mısır da Yipresiyen de tanımlanmıştır (Oppenheim 1906). Takım Neomesogastropoda Bandel, 1991 Üst Familya Ampullinoidea Cossmann 1918 Familya Ampullinidae Cossmann 1918 Cins Ampullina Bowdich, 1822 Tip Tür: Ampullaria depressa Lamarck Orta Eosen, Paris Havzası. Ampullina vapincana (d Orbigny 1850) Levha 7, Şekil Natica vapincana d Orbigny, s Natica vapincana d Orbigny, Bayan, s , lev. 15, şek Natica (Ampullina) vapincana d Orbigny, Boussac, s , lev. 20, şek. 11, Ampullina vulcani (Brongniart) var. vapincana d Orbigny, Meszaros, s. 128, lev. 25, şek Ampullina vulcani vapincana d Orbigny, Piccoli ve Mocellin, s19, lev. 1, şek Globularia (Globularia) vapincana (d Orbigny), Karagiuleva, s. 176, lev. 51, şek Globularia vapincana (d Orbigny), Okan and Hoşgör, s. 789, lev. 1, şek Globularia vapincana (d Orbigny), Okan ve Hoşgör, s , lev. 3, şek Ampullina cf. vapincana (d Orbigny), İslamoğlu vd., s , şek. 5A, B, N. Materyal ve ölçüm: 5 adet kalıp kavkı (08.K , 07, 08, 09, 10). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. 57

66 Tanımlama ve Farklar: Kavkı orta büyüklükte, geniş, sipir kısa gelişmiş, gövde bölgesi (teleokonk) geniş-büyük, kavkı 4-5 tur ile bitmekte olup, turlar arası sütur çizgileri belirgin. d Orbigny and Brongniart ın kolleksiyonlarında (Fransa Doğa Tarihi Müzesi) yapılan çalışma, Ampullina vapincana tip türüne ait, yüksek konik, konveks geniş, sipir gövdesiyle tanınır (İslamoğlu vd 2011). Ombilik alan çok iyi gelişmemiştir. Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de çok iyi gelişmiş olan Globularia (Globularia) vulcani (Brongniart 1864) (Karagiuleva 1964, s. 175, lev. 49, şek. 4) türü, Globularia vapincana türüne en yakın olan formdur. G. vapincana türünün sipirinin daha kısa olması ve tur arası sütur çizgilerinin belirgin-düzgün olması ile ayırt edilir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Polatlı-Macunköy Kırkkavak Formasyonun da Geç Tanesiyen-İpresiyen (Okan ve Hoşgör 2008; İslamoğlu vd. 2011), Çankırı Havzası, Yoncalı Formasyonun da Küviziyen de (Okan ve Hoşgör 2009), Romanya (Cluj Havzası) da Erken-Orta Eosen de (Meszaros 1957), Fransa da Orta Eosen de (Bayan 1873), Bulgaristan da Geç Eosen de (Karagiuleva 1964) ve İtalya da Geç Paleosen- Erken Oligosen de (Piccoli ve Mocellin 1962, Piccoli 1984, Piccoli vd. 1986) yayılım göstermiştir. Ampullina cf. sireli (Okan ve Hoşgör, 2008) Levha 7, Şekil Globularia sireli Okan ve Hoşgör, s. 10, lev. 2, şek.h-m Ampullina cf. sireli (Okan ve Hoşgör 2008), İslamoğlu vd., s. 310, şek. 6N-O. Materyal: 1 adet kalıp kavkı (08.B ). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Bahçecik Köyü kuzeybatısı, Bahçecik ölçülü stratigrafi kesiti, Daniyen. 58

67 Tanımlama: Kavkı globüler yapıda, geniş, sipir kısa, son tur büyük, teleokonk yumurta şeklini alarak sipiral aln ile derin sütür ile birleşmiş. İç dudak düzgün, kıvrımsız, görünür dış dudak oval. Apertür uzun ve yarım ay şeklinde gelişmiştir. Benzeyiş ve farklar: Globularia sireli; yeni bir ampullinid gastropod türü olarak tanımı yapılan örnek (Okan ve Hoşgör 2008), daha sonra İslamoğlu vd. (2011) çalışmasında Ampullina cinsi altına alınmıştır. Tez kapsamında da tekrar çalışılan formun, özellikle kavkı şeklinin tipik yumurta şeklini alması, yarım ay şekli apertür ün gelişimi ve sütür çizgilerinin derin izlenmesi ile Ampullina cinsinin bir türü olarak değerlendirilmesi daha doğrudur. Ampullina cf. sireli (Okan ve Hoşgör 2008) olarak Paleosen de bu çalışma ile varlığı saptanan tür Romanya-Cluj Havzası Eosen ampullinidi olan Ampullina picteti Hebert and Renevier (Vlaicu-Tatarim 1963, s. 167, lev. 18, şek. 3) ile kısa sipir gelişimi ve sütür çizgileri açısından benzese de, geniş teleokonk ve son tur gelişimi ile farklılık gösterir. Eldeki örneğin tek olması ve kavkı üstü-kalıp izlerinin çok korunmamasından dolayı cf. olarak değerlendirilmiştir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Polatlı-Macunköy Kırkkavak Formasyonun da Geç Tanesiyen-İpresiyen (Okan ve Hoşgör 2008; İslamoğlu vd. 2011) de yayılım göstermiştir. Cins Crommium Cossmann 1888 Tip Tür: Natica willemeti Deshayes, Orta Eosen, Paris Havzası. Crommium cinsi Geç Kretase-Miyosen de Avrupa, İran ve Amerika da tanımlanmıştır (Wenz 1938). Orta-büyük teleokonk, geniş son tur ve çok belirgin sütur çizgileri ile, sipiral alan ile teleokonk arası sütural boşluk ile tanınır. Cossmann (1888) ve Wenz (1938) Naticidae Guilding 1934 Familyası, Globulariinae alt familyası altında incelenmiş, daha sonraki çalışmalarda teleokonk ve protokonk özelliklerinin daha ayrıntılı tanımlandığı Ampullospiridae Cox 1930 Familyasına alınmıştır (Kase ve 59

68 Ishikawa 2003). Güncel örneklerin daha ayrıntılı incelenmesi, protokonk alanının ölçümü ve oranı sonucunda Ampullinidae Familyası içinde incelenmiştir. Crommium scaligera (Bayan 1873) Levha 8, Şekil Natica scaligera Bayan, s , lev. 14, şek Natica scaligera Bayan, Gregorio, s Amaurellina (Amaurellina) scaligera (Bayan), Karagiuleva, s. 181, lev. 49, şek. 2-3; lev. 51, şek. 1. Materyal: 1 adet kalıp kavkı (08.K ). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama: Kavkı büyük, yüksek konik, sipir gelişmiş olup, sipiral alandaki turlar hafif konveks, son tur orta büyüklükte, son tur ve sipir arası derin sütur çizgisi eğiktir. İç dudak düz, apertür alan küçük gelişmiştir. Benzeyiş ve farklar: Yüksek konik, gelişmiş sipir, turların konveks gelişimi ile, Bulgaristan Eosen nin de tanımlanan Amaurellina (Crommium) angustata (Grateloup 1827) (Karagiuleva 1964, s. 182, lev. 49, şek. 6; lev. 51, şek. 9) türünden; Romanya, Cluj Havzası Orta Eosen de tanımlanan Cromium (Cromium) rusticum (Deshayes 1866) (Vlaicu-Tatarim 1963, s. 169, lev. 17, şek. 9) türünden ise küçük aperture ve derin suture çizgisi ile farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa ve Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de tanımlanmıştır (Karagiuleva 1964). 60

69 Alt Familya Polinicinae Gray 1847 Cins Cepatia Gray 1847 Tip Tür: Natica cepacea Lamarck 1084 Cepatia cepacea (Lamarck 1804) Levha 8, Şekil Natica cepacea Lamarck, Bontscheff, s Natica cepacea Lamarck, Favre, lev. 5, şek Cepatia cepacea (Lamarck), Cossmann, s , lev. 1, şek , 34-35; lev. 2, şek Cepatia cepacea (Lamarck), Malaroda, s. 67, lev. 5, şek Cepatia cepacea (Lamarck), Korobkov, lev. 42, şek Cepatia cepacea (Lamarck), Meszaros, s , lev. 25, şek. 3, Cepatia cepacea (Lamarck), Vlaicu-Tatarim, s , lev. 15, fig Cepatia cepacea (Lamarck), Karagiuleva, s. 184, lev. 52, şek Cepatia cepacea (Lamarck), Okan ve Hoşgör, şek. 6-d. Materyal: 5 adet kalıp kavkı.(08.by , 02, 03, 04; 08.K ). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Babayakup Köyü, Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti,?daniyen-tanesiyen ve Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama ve Farklar: Kavkı orta büyüklükte, yuvarlak, tur sayısı 3-4, sipir çok kısa ve basık. Son tur oldukca büyük ve şişkin. Ağız açıklığı yarım ay şeklinde gelişmiş. Sadece kavkıyı, kalıp şeklinde elde edebildiğimz bu formda kavkı üzeri süslemeleri izlenmez. Tür, Bulgar Orta Eosen ininde tanımlanmış Natica epiglottina Lamarck 1804 (Karagiuleva 1964, s. 185, lev. 52, şek. 8) türüne kavkı büyüklüğü açısından benzer. N. 61

70 epiglottina türünün elips şeklini almış kavkı formu, çok dar yarım ay şeklinde gelimiş apertür (= ağız açıklığı) yapısıyla Cepatia cepacea türünden farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Haymana-Polatlı Havzası nda Macunköy Kırkkavak Formasyonun da Geç Paleosen-Erken Eosen de (Okan ve Hoşgör 2008), Arabistan da Erken-Orta Eosen, İngiltere, Fransa, İtalya, Romanya, Bulgaristan, Ermenistan, Mısır ve Hindistan da Orta Eosen de yayılım göstermiştir (Vlaicu-Tatarim 1963, Karagiuleva 1964). Üst Familya Naticoidea Guilding, 1834 Familya Naticidae Guilding, 1834 Cins Natica Scopoli 1777 Tip Tür: Nerita vitellus Linne 1758 Natica sp. Levha 8, Şekil 9-10 Materyal: 1 adet kalıp kavkı (08.BY ). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Babayakup Köyü, Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti,?daniyen-tanesiyen. Tanımlama ve Farklar: Eldeki örnek Natica türleri ile karşılaştırmaya elverişli değildir. Natica cinsine ait; kısa sipir, son turun diğer turları saracak şekilde sonlanması, küçük ama derin ombilik özellikleri kavkı üzerinde izlenir. Natica sp., Bulgar Eosen ininde yaygın tür olan Natica epiglottina Lamarck, 1804 (Karagiuleva 1964, s. 185, lev. 52, şek. 8) türüne kavkı şekli olarak benzerlik gösterse de, sipirin geniş konik olarak protokonk alanda sivrilmesi ile ayrılır. 62

71 Paleocoğrafik ve stratigrafik yaylım: Paleosen-Eosen naticid cins-türleri özellikle Tanesiyen-Bartoniyen yaş aralığında gelişmiştir. Haymana Havzası na paleocoğrafik olarak yakın, Bulgaristan ve Kırım Paleojen istiflerinde tanımları yapılmıştır (Karagiuleva 1964, Gochev 1952). Alt Takım Neogastropoda Thiele 1929 Üst Familya Muricoidea Rafinesque 1815 Familya Pseudolividae de Gregorio 1880 Cins Popenoeum (Squires) (Squires, Zinsmeister ve Paredes-Mejia 1989) Tip Tür: Popenoeum maritimus Squires, Zinsmeister ve Paredes-Mejia Kaliforniya-Paleosen. Popenoeum primum (Defrance 1827) Levha 8, Şekil Struthiolaria prima Defrance, s Pseudoliva prima Defrance, Cosmann ve Pissarro, lev. 37, şek Pseudoliva prima (Defrance), Villatte, s. 23, lev. 1, şek Popenoeum primum (Defrance), Pacaud, s. 19, şek Popenoeum primum (Defrance), Pacaud ve Schnetler, s Popenoeum primum (Defrance), Pacaud, s Popenoeum primum (Defrance), Harzhauser vd. s.x, lev. 4, şek.3. Materyal: 1 adet kalıp kavkı (08.B ). İlgili ölçüler Çizelge 4.1 de, gerekli morfolojik bilgiler Şekil 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Bahçecik Köyü kuzeybatısı, Bahçecik ölçülü stratigrafi kesiti, Daniyen. Tanımlama: Kavkı orta büyüklükte, ovoid şekilli. Protokonk ve sonrasında gelişen sipir basık, teleokonku kaplayan aksiyal çizgiler hafif gelişmiştir. Son tur büyük, 63

72 üzerinde yuvarlak gelişmiş kuvvetli noduler yapı bulunmaktadır. Son tur sifon alanı üzerinde 2-3 spiral kod bulunmakta olup sifon uzamıştır. İç dudak uzun ve düzondüleli, dış dudak eksiktir. Apertür büyük, yarım ay şeklinde gelişmiştir. Benzeyiş ve farklar: Villatte (1970), Pacaud (1998, 2009) ve Pacaud and Schnetler (1999) in taksonomik tanımlamalarında geliştirilen cins/tür, özellikle Batı Avrupa da Daniyen-Tanesiyen için tipikdir (Pacaud 2009). Batı Grönland da Paleosen yayılımlı Popenoeum lacunosum Pacaud ve Schnetler 1999, tür daha kısa ve konik şekilli olup, tüberküler yapı teleokonkda da hakimdir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Popenoeum primum Daniyen ve Tanesiyen katları için kuzey Tetis kıyılarında, Fransa, Avusturya, Polonya ve Rusya da bulunmuştur (Harzhauser vd. 2012). Pacaud (1998) de Fas ve Libya daki Paleosen istiflerinde bu türün varlığını belirtmiştir. Son olarak da, K. Irak, Kolosh Formasyonu- Tanesiyen de tür tanımlanmıştır (Harzhauser vd. 2012). 64

73 Çizelge 4.1 Taksonomik tanımı yapılan 18 gastropod taksonuna ait ölçüm değerleri 65

74 Sınıf Bivalvia Linne 1758 Üst Takım Autobranchia Groblen 1894 Takım Mytilida Ferussac 1822 ÜstFamilya Ostreoidea Rafinesque 1815 Familya Ostreidae Rafinesque 1815 Alt Familya Crassostreinae Scarlato ve Starobogatov 1979 Alt Familya Grubu Turkostreini Malchus 1990 Kalın ve düzensiz üçgenimsi kavkı yapısı, derin komata izi, türlere göre farklılık gösteren çengelin yerleşim ve gelişim planı ile Malchus (1990) Gryphea cinsine eşyapı=benzer (homoemorph) olarak Turkostreini grubunu önermiştir. Grypheid oyster kavkı şeklinde fakat komata-anakomata yapısı ve dağılımı ile farklılık gösteren bu grubun cins-türleri tipik Ostrea-Cubitostrea Geç Kretase ve Tersiyer taksonlarını içine alır. Malchus (1990) genel olarak; Turkostrea Vyalov 1936 (tip türü; Ostrea turkestanensis Romanovsky 1878), Turkostrea (Cymbulostrea) Sacco 1897 (tip türü; Ostrea cymbula Lamarck 1806), Cubitostrea Sacco 1897 (tip türü; Ostrea cubitus Deshayes 1832), Sokolowia Böhm 1933 (tip türü Gryphaea buhsii Grewink, 1853) ve Ferganea Vyalov 1936 (tip türü; Gryphaea swerzowii Romanovsky 1884) taksonları üzerine giderek, özellikle Paleojen oyster türlerinin tanım şekllerinin kavkı çengel gelişimi esas alınarak değerlendirilmesini önererek iki ana alt familya (Crassostreinae ve Turkostreini) kabul etmiştir (Malchus 1990, s. 197). Turkostreini grubuna ait örnekler (grypheid tip oysterler) Kretase de ortaya çıkmış, Paleosen-Oligosen de gelişerek yayılmıştır. Taksonomik içeriği: Turkostrea Vyalov 1936 (tip türü; Ostrea turkestanensis Romanovsky 1878), Cymbulostrea Sacco 1897 (tip türü; Ostrea cymbula Lamarck 1806), Sokolowia Böhm 1933 (tip türü; Gryphaea buhsii Grewingk 1853) Cubitostrea Sacco 1897 (tip türü; Ostrea cubitus Deshayes 1832). Stratigrafik yayılımı: Geç Maestrihtiyen-Geç Miyosen. 66

75 Cins Turkostrea Vyalov 1936 Tip Tür: Ostrea turkestanensis Romanovsky Kuvvetli gelişmiş geniş üçgenimsi-hafif ovoid tip kavkı şekli, çok geniş sol kavkı ve üzerinde gelişen radial ribs ler ile grypheid tip oyster olarak orta Asya da Vyalov (1936) çalışması le tanımlanmıştır. Turkostrea sakaryensis (Stchepinsky 1941) Levha 9, şekil Ostrea sakaryensis Stchepinsky, s. 145, lev. 1, şek Ostrea sakaryensis Stchepinsky, Erünal, s. 128, lev. 1, şek Ostrea sakaryensis Stchepinsky, Stchepinsky, s. 55, levl. 22, şek Materyal ve ölçüm: 122 adet kavkı (çift kapak: 12, sol kapak: 80, sağ kapak: 30; 08.K , 08.K ). İlgili ölçüler ve gerekli morfolojik bilgiler Çizelge 4.3 de ve Şekil 4.5 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama ve Tartışma: Kavkı orta büyüklükte, sol kapak çok büyük-kalın ve geniş bir şekilde gelişerek sağ kapak üzerine eğilmiştir. Çengel tür yapıcı özelliği olarak ön kenara burgu şeklinde kıvrılmış olup, bu yapı kavkı üzerinde umbonal bölgenin şişkin olmasına neden olmuştur. Kavkı üzeri düzensiz kalın kotlar ve büyüme çizgileri ile kaplıdır. Stchepinsky (1941), Sakarya nehri civarından aldığı örnekler ile tek bir holotip vererek yapmış olduğu Ostrea sakaryensis oyster türünü tam olarak açıklayamamıştır. Bu çalışmada verilen örnekler türün Turkostrea Vyalov 1936 altında tanımlanmasınn daha doğru olduğunu gösterir. Bu cinsin tipik özelliği olan çengelin olabildiğince fazla ön kenara doğru kıvrılması en belirgin özelliğidir. Ostrea Linne 1758 de ise bu yapı ya 67

76 çok hafif gelişme göstermiş ya da hiç gelişmemiştir. Polonya da Üst Eosen istiflerinde yaygın olarak bulunan Ostrea angusta Deshayes 1824 (Wozny 1977, s. 102, lev. 37, şek. 5) türe kavkı şekli olarak benzerlik gösterir. Fakat T. sakaryensis türünün tipik çengel kıvrılması ve umbonal alanın geniş olması ile ayrılır. Bulgaristan da Orta Eosen de çalışılan oyster türlerinden; Ostrea (Ostrea) cyathula Lamarck (Karagiuleva 1964, s. 57, lev. 14, şek. 1-5) örneğine kavkının geniş ve şişkin umbonal alanı bakımından benzer. Fakat türe ait çengel oldukça küçük ve hafif kıvrıktır. Elazığ- Palu da Rupeliyen çökellerinde çalışılan Crassostrea cyathula (Lamarck 1806) türü (Hoşgör ve Okan 2009, s , lev. 1, şek. 1-5; lev. 2, şek. 1-7), Karagiuleva (1964) çalışmasında ki Ostrea (Ostrea) cyathula türünün revize edilerek tekrar tanımlanması ile kavkı morfolojisi ortaya konulmuştur. Her iki çalışmada ki örnekler T. sakaryensis den farklıdır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Orta Anadolu da Tanesiyen-Yipresiyen de tanımlanmıştır ve yaygın olarak bulunuır (Stchepinsky 1941, 1946). 68

77 Şekil 4.5 Turkostrea sakaryensis türüne ait karşılaştırmalı ölçüm değerleri Turkostrea okani n.sp. Levha 10, Şekil 1-4 Tür İsmin Kökeni: Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi, Doktora Tez Danışmanım Prof. Dr. Yavuz Okan a atfen verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Tip Materyal: Holotip ve Paratipler tip lokaliteden derlenmiştir. Tip Lokalite: Bahçecik Köyü kuzeybatısı, Bahçecik ölçülü stratigrafi kesiti, Daniyen. 69

78 Holotip: 08 B 2.1a-01 Paratip: 08 B 2.1a.02, 03, 04. Ölçüler: Çizelge 4.3 Stratigrafik Düzey: Daniyen Tanımlama: Kavkı orta büyüklükte, gryphoid tip morfolojiye sahip olup sol kapak geniş ve kalındır. Geniş umbonal alanın ucunda yer alan çengel hafif kıvrık ve şişkindir. Paleal kenar hafif ondüle şeklinde olup düz değildir. Karın tarafına kadar uzanan kavkı ligament alanından başlayan sıralı anakomata yapısı gelişmiştir. Kas izi belirgin olup kas kavisi çukurdur. Sol kapak üzerinde çok iyi gelişmiş konsantirik büyüme çizgileri görülür ve bu yapı kavkının şekillenmesini sağlamıştır. Konsantirik büyüme çizgi aralıkları ve sıklıkları çok fazladır. Sağ kapak düz ve kalın değildir. Kavkı paleal kenara doğru çok hafif oval şeklini alarak sonlanmıştır. Karın kenarı düzdür. Ligament alanı sol kapak ligament-resilifer alana karşı gelecek şekilde gelişmiş, her iki kenarda bulunan anakomata yapıları tek sıralı halde kavkıyı sarmıştır. Benzeyiş ve farklar: Turkostrea okani n. sp., kavkı şeklinin gryphoid olması ile diğer grup türlerine benzerlik gösterir. Fakat sol kapak gelişimi, gryphoid tip gelişen sol kapak üzerinde bıraktığı konsantirik büyüme çizgilerinin sıklığı ve fazlalığı, çengelin Turkostrea sakaryensis türünden farklı olarak düz veya çok hafif gelişmesi, sağ kapağın uzamış olup, ligamentel alan kenarlarında kuvvetli anakomata yapılarının geişimi ile Paleojen osyster türlerinden ayrılır. Fransa, Romanya, Polonya, Mısır, Bulgaristan Paleosen-Eosen de tanımlanmış 26 oyster türü 13 ayrı özelliği dikkate alınarak birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Ulaşılan literatür ve Avrupa türlerinin paratipleri üzerinde yapılan morfolojik analiz sonucu kümeleme-ayrım analizine gidilmiştir (Şekil 4.6) (Çizelge 4.2). Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Bu çalışma ile Orta Anadolu, Haymana-Polatlı Havzası nda Tanesiyen de varlığı tespit edilmiştir. 70

79 Şekil 4.6 Turkostrea sakaryensis ve Turkostrea okani n.sp olmak üzere toplam 26 osyter türünün 13 farklı özelliklerinin birbirleri ile karşılaştırılması sonucu elde edilen kümeleme analizi-dendrogram ı 71

80 Çizelge 4.2 Kümeleme analizinde kullanılan oyster türlerinin farklı özelliklerine verilen data matrix 72

81 Familya Gryphaeidae Vialov 1936 Cins Gryphaea Lamarck 1801 Tip Tür: Gryphaea arcuata Lamarck 1801 Gryphaea uncifera (Leymerie, 1881) Levha 10, şekil Ostrea uncifera Leymerie, s. 815, lev. 29, şek Ostrea uncifera Leymerie, Doncieux, s. 4-6, lev. 1, şek Gryphaea uncifera (Leymerie), Karagiuleva, s , lev. 21, şek. 6. Materyal ve ölçüm: 20 adet kavkı (çift kapak: 1, sol kapak: 13, sağ kapak: 6) (08. K. 9-01, 02, 03, 04, 05, 06, 07, 08, 09, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama ve Farklar: Kavkı orta büyüklükte, çengel tipik olarak hafif bir burgu şeklini alarak ön kenara kıvrılmış, ön kenar paleal kenar ile birleştiği yerde kuyruk şeklinde bir çıkıntı geliştirerek arka kenar ile birleşmiştir. Cins özelliği olarak diğer oyster türlerine göre daha büyük bir sağ kapak gelişmiştir. Tür de büyük olan sol kapak üzerine sağ kapak kapanır. Sağ kapak üzeri konsantrik lamelli yapı kuvvetli gelişmiştir. Fransa da Geç Paleosen de önceleri tipik bir tür olarak tanımlanan türün (Ostrea uncifera Leymerie 1881) (Doncieux 1911) daha sonra Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de de yayılımı izlenmiştir. Gryphaea uncifera (Leymerie), kavkı şekli, büyüklüğü bakımından G. pharaonum Oppenheim 1903 (Karaguileva 1964, s. 63, lev. 21, şek. 5) a benzerlik gösterse de, bu türden, ön kenarın paleal kenara doğru geliştirmiş olduğu çıkıntı ve çengelin daha eğik olmasıyla ayrılır. Lütesiyen de Romanya Cluj Havzasında oldukça iyi örnekler veren G. (G.) brongniarti (Bronn) (Vlaicu-Tatarim 1963, s , lev. 9, şek. 2-4) sağ kapağının paleal kenara doğru genişleyerek geniş olan sol kapağın altına girmesiyle, ve daha orta boy kavkı 73

82 büyüklüğüne sahip olmasıyla farklılık gösterir. Gryphaea uncifera türü örneklerinin Paleojen e ait oyster türleri ile karşılaştırma analiz sonuçları Şekil 4.6 da verilmiştir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa ve Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de yayılım göstermiştir (Doncieux 1911, Karagiuleva 1964). Alt Cins Fatina Vialov 1936 Gryphaea (Fatina) esterhazyi Pavay 1872 Levha 10, şekli Gryphaea esterhazyi Pavay, s Gryphaea esterhazyi Pavay, Koch, s Gryphaea esterhazyi Pavay, Korobkov, s Gryphaea (Fatina) esterhazyi Pavay, Meszaros, s. 29, lev. 4, şek. 5; lev. 5, şek Gryphaea (Fatina) esterhazyi Pavay, Vlaicu-Tatarim, s. 156, lev. 13, şek Materyal ve ölçüm: 3 adet kalıp kavkı (çift kapak: -, sol kapak: 3, sağ kapak: -) (08. BY , 02, 03). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Babayakup Köyü, Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti,?daniyen-tanesiyen. Tanımlama ve Farklar Kavkı büyük (sol kapak), belirgin kas izi kavkı ortasına yakın ve kas kavisi gelişmiştir. Oyster türlerinde genel olarak tek kas olup, bu kas veya görülen kas izi ön kenara yakın izlenmekte ve ön kas adını almaktadır. Bu örnek için de tür tanımına giderken ön kas çok belirgin bir rol oynar. Ön kenar arka kenara göre daha kısa gelişmiş ve daha köşeli olarak sonlanmıştır. Ligament bölgesi gelişmiş, resilifer alanı çok belirgin ve geniştir. Kavkı üzeri çok kalın yer yer düzensiz kuvvetli gelişmiş konsantrik lamellere sahiptir. Gryphaea (Fatina) esterhazyi genel olarak Erken-Orta 74

83 Eosen de Romanya da yaygındır. Kavkı büyüklğü ve kalınlığı bakımından çok bilinen diğer bir oyster türü G. (Gigantostrea) rarilamella (Mellev) (Vlaicu-Tatarim 1963, s , lev. 9, şek. 1; lev. 10, şek. 1; lev. 11, şek. 1, lev. 12, şek. 3) ya benzerlik göstermekle birlikte, özellikle manto-kas izinin orta bölgede ve daha geniş olmasıyla farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Romanya ve Kırım da Erken-Orta Eosen de yayılım göstermiştir (Vlaicu-Tatarim 1963). Cins: Pycnodonta Fischer von Waldheim 1835 Alt Cins: Phygraea Vialov 1936 Tip Tür: Gryphaea frauscheri Vialov 1936 Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua (Schwetzow 1929) Levha 11, şekil Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua (Schwetzow), Karagiuleva, s. 66, lev. 18, şek.1-5; lev. 19, şek Materyal ve ölçüm: 2 adet kalıp kavkı (çift kapak: -, sol kapak: 2, sağ kapak: -) (08. BY , 02). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Babayakup Köyü, Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti,?daniyen-tanesiyen. Tanımlama ve Farklar: Kavkı büyük ve geniş, ön kenar kısa, ön kenar kulakçık şeklinde uzamıştır. Bu yapı, türü diğer benzer formlardan ayırır. Kas-manto izi tek olup orta bölgede ve büyüktür. Ligament alanı hafif bir şekilde ön kenara doğru eğilmiştir ve türün resilifer alanı geniştir. Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua, özellikle ön kenar kulakcık çıkıntısıyla Amphidonta (Gryphaeostrea) eversa (Melleville 1843) (Karaguileva 1964, s , lev. 16, şek. 2-11, 13-14) Bulgar Erken Eosen türüne 75

84 benzerlik göstermekle birlikte, Haymana Havzası örneğinin çok belirgin geniş çıkıntı ön kenar kulakçığı ve kavkı şeklinin daha geniş olmasıyla farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Bulgaristan da Orta Eosen de yaygındır (Karagiuleva 1964). Takım Arcida Stolizka 1871 Alt Takım Pectinina H-A Adams 1857 Üst Familya Pectinioidea Rafinesque 1815 Familya Pectinidae Rafinesque 1815 Cins Chlamys Bolten-Riding 1798 Tip Tür: Chlamys cinnabarina Bolten 1798 Chlamys sokolovi Kluschnikov 1958 Levha 11, şekil Chlamys sokolovi Kluschnikov, s. 158, pl. 17. şek Chlamys sokolovi Kluschnikov, Wozny, s , lev. 34, şek Materyal ve ölçüm: 8 adet kalıp kavkı (çift kapak: -, sol kapak: 1, sağ kapak: belirsiz) (08. ÇD , 02, 03, 04, 05, 06, 07, 08). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Çaldağ ölçülü stratigrafik kesiti, Daniyen. Tanımlama ve farklar: Kavkı orta büyüklükte, geniş, umbonal bölge şişkin, umbonal alandan paleal kenara doğru inen çok derin kuvvetli boyuna ışınsal kotlar gelişmiş ve her bir kot arası oldukça geniş. Kavkı üzeri kot-rib sayısı arasında. Ön ve arka kenar başlangıçlarında farklı büyüklükte beliren kulakçıklar bulunur. Sağ ön kulakçık altında (ön kenar) kısa bir bisus yarığı izlenir.tür, özellikle Bulgaristan Paleojen ininde iyi örnekler vermiş olup Erken-Orta Eosen de tanımlanmıştır. Chlamys (Aequipecten) 76

85 menkei kavkı şekli ve kulakçıkların gelişimi bakımından Chlamys (Aequipecten) subtripartita (d Archiac 1850) (Cossmann 1922, s , lev. 10, şek ) türüne benzerlik gösterse de, özellikle kot arası genişliği ve kot sayısı açısından farklılık gösterir. Orta-Geç Kuviziyen de Çankırı Havzası nda tanımlanan Chlamys solea (Deshayes 1824) (Okan ve Hoşgör 2009; s. 7, lev. 1, şek. 2) pectinit türü ise kulakçık bakımından benzerlik göstermekle birlikte, kavkı üzeri kot gelişiminin çok hafif olması ve daha geniş bir kavkı şekline sahip olmasından dolayı ayrılır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Ukrayna da Bartoniyen de tanımlanan tür (Kluschnikov 1958), Polonya da Lütesiyen-Bartoniyen de de yaygın gelişmiştir (Wozny 1977). Chlamys subdiscors d Archiac 1846 Levha 11, şekil Pecten subdiscors d Archiac, s Chlamys subdiscors d Archiac, Boussac, s , lev. 7, şek. 17, 28; lev. 8, şek Chlamys (Aequipecten) subdiscors d Archiac, Cossmann, s , lev. 10, şek Chlamys (Aequipecten) subdiscors d Archiac, Meszaros, s. 90, lev. 16, şek Chlamys (Chlamys) subdiscors d Archiac, Karagiuleva, s. 35, lev. 4, şek. 8; lev. 5, şek Chlamys (Chlamys) subdiscors d Archiac, Pavic, lev. 13, şek Materyal ve ölçüm: 2 adet kalıp kavkı (çift kapak: -, sol kapak: belirsiz, sağ kapak: belirsiz) (08. ÇD , 02). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. 77

86 Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Çaldağ ölçülü stratigrafik kesiti, Daniyen. Tanımlama ve farklar: Kavkı orta büyüklükte, geniş, ön ve arka kenar paleal kenar ile çok dik şekilde birleşmemiş, rib sayısı 9-11 arası olup, rib arası mesafe geniştir. Umbonal alan hafif şişkin. Chlamys subdiscors kavkısının geniş-yelpaze şeklinde ve rib arası mesafenin geniş olması ile benzer Chlamys türlerinden ayrılır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa, Romanya, Kırım ve Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de yayılım göstermiştir (Karagiuleva 1964, Pavic 1970). Takım Lucinida Stoliczka 1871 Üst Familya Lucinioidea Fleming 1828 Familya Lucinidae Fleming 1828 Cins: Phacoides Blainville 1825 Tip Tür: Tellina pectinata Gmelin 1791 Phacoides cuvieri Bayan 1873 Levha 11, şekil Lucina cuvieri Bayan, s Phacoides (Miltha) cf. cuvieri Bayan, Doncieux, s Materyal ve ölçüm: 7 adet kalıp kavkı ve 1 adet kavkı (sol kapak: 3, sağ kapak: 5) (08. E , 02, 03, 04, 05, 06, 07, 08). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Erif-Sarıdeğirmen Köyü, Çaldağ Formasyonu, Daniyen. 78

87 Tanımlama ve Farklar: Kavkı orta büyüklükte, subsirkuler, basık, ön kenar orta kenara doğru yuvarlak gelişmiş olup, arka kenar daha köşeli bir şekil alarak paleal kenar ile birleşmiş. Çengel ön kenara-sol kapak eğimli-dönük ve kısadır. Kavkı üzeri yer yer kuvvetli konsantrik lamelli yapı gelişmiş. Fransa da Geç Paleosen-Erken Eosen de tanımlanan tür, Avrupa da çok nadir bulunmuştur. Tür, Phacoides gratus (Defrance 1823) (= Lucina grata Defrance, 1823) (Deshayes 1824, s. 101, lev. 16, şek.5-6) e çok benzer özellikler göstermekle birlikte, arka kenarın daha köşeli bir şekilde paleal kenar ile birleşmesinden, derin konsatrik lamellerin gelişiminden ve umbonal bölgenin daha şişkin gelişmesinden dolayı ayrılır. Pakistan ve Hindistan da Erken-Orta Eosen de yaygın olarak tanımı yapılan Lucina exquisita Eames 1951 (Iqbal 1973, s. 15, lev. 23, şek. 2) örneğine kavkının genel şekli açısından benzerlik gösterse de; özellikle çengelin ön kenara eğimli gelişimi ve kuvvetli konsantirik lamelleri ile farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa da Geç Paleosen-Erken Eosen de gelişmiştir (Doncieux 1911). Cins Miltha H-A Adams, 1858 Alt Cins Eomiltha Cossmann 1910 Tip Tür: Miltha (Eomiltha) contorta (Defrance 1821) Miltha (Eomiltha) prominensis (Oppenheim 1901) Levha 11, şekil Lucina prominensis Oppenheim, s. 241, lev. 11, şek Lucina prominensis Oppenheim, Boussac, s , lev. 12, şek. 17; lev. 13, şek. 3, 13, Miltha (Eomiltha) prominensis (Oppenheim), Karagiuleva, s. 106, lev. 32, şek

88 Materyal ve ölçüm: 1 adet kalıp kavkı (çift kapak:-, sol kapak: 1, sağ kapak: -) (08. BY ). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Babayakup Köyü, Babayakup ölçülü stratigrafik kesiti,?daniyen-tanesiyen. Tanımlama ve Farklar: Kavkı orta büyüklükte, basık, çengel çok hafif ön kenara dönük, ön kenar arkara kenara göre daha kısa gelişmiş. Her iki kenar da paleal kenar ile çengelden başlayan düz bir kenar gelişmi ile birleşik. Özellikle arka kenar-paleal kenar birleşiminde çok hafif-yuvarlak bir köşe şekli hakim. Kavkı üzeri kuvvetli konsantrik lameller ile süslüdür. Genellikle 2 ana damar-kot şeklinde gelişen konsantrik lamellerin arasında daha hafif ve ince gelişen diğer konsantrik lameller yerleşmiş. Bu durum özellikle yarımay şeklinde gelişen paleal kenara doğru çok iyi izlenir. Tanımlanan tür ön ve arka kenarların dik bir şekilde gelişimiyle diğer lucinid formlardan rahatlıkla ayırt edilir. Bu duruma en yakın tür Miltha (Cavilucina) elegans (Defrance 1823) olup, çengelin belirgin bir şekilde ön kenara kıvrık olmasıyla farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa ve Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de yaygındır (Karagiuleva 1964). Takım Venerida Adams 1856 Üst Familya Cardioidea Lamacrk 1809 Familya Cardiidae Lamarck 1809 Cins Nemocardium Meek 1876 Tip Tür: Cardium semiasperum Deshayes 1860 Nemocardium edwardsi (Deshayes 1876) Levha 11, şekil Protocardia edwardsi Deshayes, s Protocardia edwardsi Deshayes, Cossmann ve Pissarro, lev. 19, şek

89 1936 Nemocardium edwardsi (Deshayes), Farchad, s. 46, lev. 3, şek Nemocardium edwardsi (Deshayes), Karagiuleva, s , lev. 37, şek. 6. Materyal ve ölçüm: 4 adet kavkı (çift kapak: -, sol kapak: 1, sağ kapak: 3). (08. B , 02, 03, 04). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Kıkkavak Tepe, Kırkkavak ölçülü stratigrafik kesiti, Tanesiyen. Tanımlama ve farklar: Kavkı oldukça büyük, ön kenar kısa, arka kenar hafif bir şekilde düz inerek paleal kenar ile birleşmiş. Paleal kenar düzgün ve yarım ay şeklinde. Umbonal bölge tür yapıcı özellik olarak çok şişkin, bu bombeli alan arka kenar ile bir sırt yaparak sönümlenerek paleal kenarda bitmekte. Kavkı üzerinde arka kenar ve sırt arasında kalan bölgenin sonlarına doğru dikensi gelişmiş boyuna çizgiler gelişmiştir. Çengel hafif ön kenara dönük ve küçük gelişmiştir. Kenet sistemi oldukça iyi korunan türde, kardinal dişler açıkca izlenmektedir. Nemocardium edwardsi, kavkı şekli olarak ilk bakışta Nemocardium parile (Deshayes 1860) (Karaguileva 1964; s. 121, lev. 36, şek. 5; lev. 37, şek. 5) ile benzerlik gösterse de, N. parile kardinal diş yapısı, kavkı şekli üzeri süsleri ve paleal kenarının düzgün olmayaşı açısından farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: İtalya, Fransa ve Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de yaygındır (Karagiuleva 1964). Üst Familya Tellinoidea Blainville 1814 Familya Tellinidae Blainville 1814 Cins Tellina Linne 1758 Tip Tür: Tellina radiata Linne, 1758 Tellina granconensis Oppenheim 1900 Levha 1, şekil

90 1900 Tellina granconensis Oppenheim, s , sayfa-şekil Tellina granconensis Oppenheim, Boussac, s. 227, lev. 13, şek Tellina granconensis Oppenheim, Karagiuleva, s. 112, lev. 33, şek. 6, Tellina granconensis Oppenheim, Piccoli vd., lev. 3, şek. 23. Materyal ve ölçüm: 5 adet kavkı (çift kapak: -, sol kapak: 80, sağ kapak: 30) (08. B , 02, 03, 04, 05). Ölçüm değerleri Çizelge 4.3 de verilmiştir. Lokasyon ve stratigrafik düzey: Bahçecik Köyü kuzeybatısı, Bahçecik ölçülü stratigrafik kesiti, Daniyen. Tanımlama ve farklar: Kavkı orta büyüklükte olup geniş ve kalın yapılıdır. Çengel orta, küçük ve çok hafif ön kenara eğiktir. Ön kenar kısa, arka kenar ön kenardan daha uzundur. Arka kenar paleal kenar ile birleşmesinde çok hafif bir ondüle şekli alır, bu durum ön kenar da izlenmez. Kavkı üzeri çok sayıda düzensiz yer yer kalın-derin gelişmiş konsantrik lameller ile süslüdür. Kalın kotlar bu süsler arasında çok izlenmez ve belirgin değildir. Kavkı şekli ve kavkı üzeri süslenmeleri bakımıdan Tellina decorata ovalina Deshayes 1860 (Karagiuleva 1964; s. 112, lev. 30, şek. 10; lev. 34, şek. 1-2) alttürüne benzerik göstermektedir. Bu türden farkı ise çengelin ortada olması ve bu türe göre çok fafif ön kenara eğik olmasıdır. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Fransa ve Bulgaristan da Erken-Orta Eosen de yaygındır (Karagiuleva 1964). Sınıf Cephalopoda Cuvier 1795 Alt Sınıf Nautiloidea Agassiz 1847 Erken Devoniyen den Günümüze kadar gelen Nautiloidea Alt Sınıfı örneklerinden fosil olarak 300 cins ve 2500 tür bilinmektedir. Kavkının, düz, eğri, kıvrık olması, ağız şekli, sifonun geniş veya dar olması, büyüklüğü, sifonun ortada veya yanda bulunması, sütur çizgilerinin gelişimi, özellikle Kretase-Tersiyer örneklerinde önemli olan sele-lop ların şekli ve duruşu na göre sınıflaması yapılır (Diaz 1986). 82

91 Takım Nautilida Agassiz 1847 Üst Familya Nautilaceae Blainville 1825 Familya Nautilidae Blainville 1825 Cins Aturia Bronn 1838 Aturia cf. ziczac (Sowerby 1812) Levha 11, şekil Aturia (Aturia) ziczac (Sowerby), Diaz, s , şek Aturia ziczac (Sowerby), Abate vd., s. 153, lev. 4, şek Aturia cf. ziczac (Sowerby), Mikuz, s , lev. 1, şek. 1-3 (genişletilmiş sinonim). Materyal ve ölçüm: 1 adet kırık kavkı (08. E ). Lokasyon ve stratigrafik düzey: Haymana kuzeyi, Erif-Sarıdeğirmen Köyü, Çaldağ Formasyonu, Daniyen. Tanımlama ve farklar: Elde olan kırık parça, çok tipik olan basık kavkı gelişimi ile ayırt edilir. Sifon orta büyüklükte gelişmiş olup, karın tarafında iz bırakmıştıır. Özellikle Eosen de gelişme gösteren cins, sütur çizgilerinin düz, basit sele ve lop geişimiyle tanınır. Düz gelişmeye başlayan sele ve lop lar protokonk alandan sifona doğru ziczac şeklli iz bırakan sütural çizgileri ile tür tanımına gidilir. Macaristan da Orta Eosen de yaygın olan Euciphoceras regale (Sowerby 1823) (Galacz 2004, s. 2-4, şek. 2-3) türü kavkını büyük, ve sele-lop ların ondlüle şeklinde gelişimiyle farklılık gösterir. Paleocoğrafik ve stratigrafik yayılım: Paleosen e ait örnekleri nadir olarak korunabilmiş tür, İtalya, Hırvatistan ve Ermenistan da Erken Orta Eosen de bulunmuştur (Diaz 1986, Abate vd 1988, Mikuz 2009). 83

92 Çizelge 4.3 Taksonomik tanımı yapılan 11 bivalv taksonuna ait ölçüm değerleri 84

93 5. PALEOEOKOLOJİ Tez kapsamında, sığ denizel kireçtaşı, killi-kumlu kireçtaşı ve marnlarda mollusk faunasından (bivalv+gastropod) toplam 29 tür saptanmıştır. Taksonomik tanımları yapılan faunanın, günümüzde de yaşamlarını sürdüren türlerin yaşam şekli, beslenme tipi, tercih ettiği taban, yaşadıkları su derinliği, tuzluluğu, sıcaklığı gibi paleoekolojik ve ortamsal özellikleri beş stratigrafik kesitden, çalışılan 252 örnek üzerinden incelenmiştir (Çizelge 5.1) (Şekil 5.1, 5.2). Türlerin, sözü edilen paleoekolojik özellikleri için Bernasconi ve Robba (1993), Martinus (1995) ve Rusu (1995) çalışmalarından yararlanılmıştır. Haymana-Polatlı Havzası Paleosen indeki faunadan bivalvler çeşitli yaşam şekillerine sahiptirler (Çizelge 5.1): Tortulun içersinde tamamen gömülü ve hareketli olanlar (vagile infauna=mobil infauna), tortul içersinde kısmen gömülü olanlar (semi-infauna), tortul içersine tamamen gömülü olanlar (infauna), tortulun dışında hareketli yaşayanlar (epifauna, vagile), tortulun dışında bisüs ile tutunarak yaşayanlar (epifauna, attached), tortulun dışında zemine kendilerini kavkılarıyla çimentolayarak yaşayanlar (epifauna cemented). Gastropodlar ise daha hareketli (vagile) yumuşakcalar olup, tortulun dışında (epifauna), gömülü olarak (infauna) veya yarı tortul içersinde (semi-infauna) yaşamışlardır. Tanımı yapılan gastropod taksonu içinde epifauna-vagile özelliği gösteren tek tür Xenophora aegyptica dır. Bu tür, sığ-deniz tabanındaki kavkı veya kum tanelerini sifon ayakları ile alıp kavkısına yapıştırır ve o şekilde hareketine devam eder (Şekil 5.1) (Min-Da 1984). Beslenme tipi olarak sırasıyla süspansiyon, karnivor ve detritik tip beslenme şekillerine sahip bivalv ve gastropodlar hakimdir (Şekil 5.1, 5.2). Süspansiyon yiyici yumuşakcalar sifonları yardımıyla sudaki planktonları ve organik maddeleri alarak beslenirler (Şekil 5.1). Karnivorlar, başka bir kavkı üzerine saldırarak kavkıyı delerek yumuşakca kısmına ulaşan etçillerdir. Detritikler ise tabandaki organizmaları ve organik maddeleri yerler (Hoffmann vd. 1978). 85

94 Çizelge 5.1 Bivalv ve gastropod türlerinin ayrıntılı paleoeokoljik özellikleri 86

95 Şekil 5.1 Tanımlanan mollusk taksonun önemli paleoeokoljik özelliklerini gösteren resim 87

96 Şekil 5.2 Haymana-Polatlı Havzası nda Daniyen-Tanesiyen yaş aralığında üzerinde çalışılmış beş ölçülü sitratigrafik kesitin, korelasyonu ve içerdikleri mollsuk türlerinin paleoekolojik özelliklerini anlatan pie diyagramlar 88

97 6. PALEOCOĞRAFYA 6.1 Matematiksel modelleme-dağılım Fosil bulguların ilk bulundukları lokalite ve stratigrafik düzey ile kat/yaş dahilinde farklı lokalitelerde belli bir taksonun coğrafik uzaklıklarının karşılaştırılması esasına dayanan, paleocoğrafik modellemeye ve yoruma yardımcı önemli sayısal değerlendirmeler ve bu değerlendirmeleri destekleyen belli katsayılar bulunur (Burt, İlk Kulczynski, ikinci Kulczynski, Otsuka, Simpson, Jaccard, Sörensen ve topluluk katsayıları gibi) (Peters 1968) (Şekil 6.1). Tersiyer bentik mollusk faunası için sayısal değerlendirme ve matematiksel modelleme üzerine Piccoli and Savazzi (1983) ve Piccoli (1984) çalışmaları bu açıdan önemlidir. Piccoli (1984) çalışmasın da Senozoyik mollusk birlikteliklerini listelenmiş, coğrafik alanlara, uzaklıklar dikkate alınarak farklı stratigrafik düzeylerdeki dağılımları araştırılmıştır. Tez kapsamında tanımlanan gastropod, bivalv ve nautilid taksonu ise Piccoli (1984) çalışmasını genişletmiş ve farklı literatür verileri ile geliştirilmeye çalışmıştır. Tanımı yapılan türlerin detay taksonomi çalışması, o türlerin hangi coğrafik alanlarda, hangi stratigrafik düzey (yaş) de bulunduğunu da gösterir (Şekil 6.1). Tez çalışmasında özellikle Fransa, İtalya, Romanya, Bulgaristan, Kırım ve Pakistan da tanımı yapılan ayrıntılı çalışmalar (monograflar) bu değerlendirmeye kaynak oluşturur (Bayan 1870, Gregorio 1896, Oppenheim 1896/97, Cossmann 1906, Boussac 1911, 1912, Wrigley 1946, Meszaoros 1952, Korobkov 1955, Kluschnikov 1958, Karagiuleva 1964, Vasilenko 1952, Eames 1952, Vlaicu-Tatarim 1963, Iqbal 1969, 1973, Gorbach 1972, Abate vd. 1988, Renard ve Pacaud 1995). 89

98 Şekil 6.1 Tez kapsamında tanımlanan 30 mollusk türünün farklı lokalitelerde ki dağılım-uzaklık ilişkisi 90

99 6.2 Stratigrafik ve paleocoğrafik irdeleme Haymana-Polatlı Havzası kapsamında beş farklı lokaliteden toplam 253 tanımlanabilir mollusk örneğinden, 30 farklı türün tanımı yapılmıştır. Tetis bölgesinde daha çok Erken-Orta Eosen de yayılımı izlenmiş bivalv ve gastropod dağılımlarının bu çalışma ile daha erken; Daniyen ve Daniyen-Tanesiyen de yayılım göstermiş olduğu görülmüş birçok tür göçünün dağılım yolları izlenebilmiştir (Şekil ). Şekil 6.2 Tez kapsamında tanımlanan 30 mollusk türünün Paleosen-Eosen deki stratigrafik dağılımı 91

100 Tez çalışması kapsamında tanımı yapılan yeni tür Angaria calvii Tanesiyen de ilk defa tanımı yapılmış olup, Paris Havzası nda Daniyen de tanımı yapılan angariid gastropod türünden sonra ikinci en yaşlı türdür (Hoşgör ve Okan 2011). Neritid gastropod Velates perversus, Tersiyer de çok yayılım göstermiş olup, Haymana-Polatlı Havzası nda da Tanesiyen de bulunmuştur. Stratigrafik dağılımına bakıldığında ise türün havzadan yoğunlukla batıya doğru göçünü, özellikle İtalya ve Bulgaristan da Eosen-Oligosen de de bulunuşu, bu dağılımı destekler. Campanile giganteum türü Tetis in batısından gelişimine başlayarak Batı Tetis de, orta ve doğuya doğru ilerleyerek de Doğu Tetis bölgesine dağılmıştır. Campanile zakhoense türü, ilk olarak K.Irak da Tanesiyen de ortaya çıkarak batıya ilerlemiş, Kırkkavak Tepe kesitinde Tanesiyende, Polatlı çevresinde ise Erken Eosen de gelişmiştir. Eotympanotonus sp., Kuzey Arap Plakası nın ucunda tanımlanmış (K.Irak-Tanesiyen), bu çalışmada da Tanesiyen için daha batıda varlığı tespit edilmiştir. Cerithium fodicatum cerithid gastropod türünün, Orta Anadolu da Daniyen-Tanesiyende bulunmuş olması, Fransa da ise Lütesiyen de yaygın görülmesi, türün doğu-batı göçünü gösterir. Mesalia erguni n.sp., yeni türü, Kırım da tanımı yapılmış diğer Mesalia türlerindan farklı gelişmiş, Kretase/Daniyen geçişi için morfolojik özellikler gösterebilen kavkı özellikleri (büyüme çizgileri) ile Tersiyer için daha sonra yeni kayıtları olabilecek türleri için önem taşır. Yipresiyen için karakteristik bir tür olan Vicinocerithium cf. subacutum türünün en yaşlı örneği Tanesiyen de Kırkkavak Formasyonu içinde bulunarak, yayılımının doğudan-batıya doğru geliştiği ortaya çıkmaktadır. Daniyen de varlığı tespit edilerek Arap Plakası na doğru göçü ortaya çıkan Pseudobellardia ankaraensis türünün ise Doğu Tetis bölgesinde şimdilik varlığı bilinmektedir (Şekil 6.3, 6.4). Rimella fissurella ise Tanesiyen de bulunarak doğudan-batıya doğru yayılımını sürdürmüştür. Paraseraphs sp., Paris Havzası Paleojeni dışında ilk defa kaydı tespit edilmiş, Haymana-Polatlı Havzası nda Daniyen de bulunuşu ise türün doğudan batıya göçünü işaretlemiştir. Xenophora aegyptica nın Mısır da Yipresiyen dışında ilk defa Türkiyede Tanesiyen de tanımlanması ise, türün kuzeyden güneye doğru göçünü gösterir. Ampullina vapincana ampullinid türü, özellikle orta Tetis alanı içinde çok fazla yayılım göstermiştir. Haymana Havzası ndaki tanımı ile, Geç Paleosen den Eosen sonuna kadar türün yayılımının batı-doğu ve doğu-batı şeklinde olduğu ortaya çıkar. İlk tanımı Tanesiyen de yapılan Ampullina cf. sireli nin Daniyen de gelişmeye başlayıp Orta 92

101 Anadolu da yayıldığı bu çalışma ile tespit edilmiştir. Crommium scaligera çok fazla yayılımı olmayan, Tanesiyen de bulunuşu ile doğu-batı göç sergileyen bir türdür. Cepatia cepacea türünün çok yaygın olarak gelişim göstermiş olması, Haymana-Polatlı Havzasından hem batıya, hem de doğuya doğru göç etmiş olasılığı yüksektir. Popenoeum primum türünün Daniyen-Tanesiyen de, Fransa dan K.Irak a kadar olan yayılımında Haymana-Polatlı Havzası nda gelişim göstermiş olduğu bu çalışma ile tespit edilmiştir. Tanıma gidilen bivalv türlerinden; Gryphaea uncifera, Gryphaea (Fatina) esterhazyi Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua nın Daniyen-Tanesiyen ve Tanesiyen de tespit edilmesi ile türün doğu-batı yayılımlı olduğunu gösterir. Chlamys sokolovi nin ilk defa Daniyen de bulunması ile türün gelişimine güney den kuzeye doğru devam ettiğini ispat eder. Chlamys subdiscors ve Phacoides cuvieri ın Daniyen de bulunması, Batı Tetis alanına yayılımın daha doğudan başladığını gösterir. Tellina granconensis, Nemocardium edwardsi ve Miltha (Eomiltha) prominensis türünün Batı Tetis de daha yaşlı (Eosen) yayılımı türün doğudan batıya göçünü destekler. Daniyen de Haymana- Polatlı Havzası kapsamında ilk tanımı yapılan nautilid türü Aturia cf. ziczac ın Paleosen-Eosen coğrafik yayılımının batı-doğu ve doğu-batı olduğu ortaya çıkmıştır. Batı da İtalya da ve doğuda Ermenistan da, Eosen de bulunuşu bu göçü destekler (Şekil 6.3, 6.4). Tanımı yapılan tüm mollusk faunasına bakıldığında K.Irak Tanesiyen gastropod faunası ile olan yüksek benzerliği, türlerin Paleosen-Eosen yaş aralığında Hint-Pasifik Bölgesine çok yayılmadığı, Akdeniz-Tetis Bölgesi içinde Anadolu odaklı (Anatolian Provence) bir göç serilediği ortaya çıkmaktadır (Hoşgör ve Kostak 2012, Harzhauser vd. 2012, Hoşgör ve Okan 2012, Hoşgör 2012, Kostak ve Hoşgör 2012). 93

102 Şekil 6.3 Otuz mollusk türünün paleocoğrafik dağılımı 94

103 Şekil 6.4 Tanımlanan mollusk türlerinin Paleosen-Eosen deki olası göç yolları (Blakey 2002 den değiştirilerek kullanılmıştır) 95

104 7. TARTIŞMA Orta Anadolu Tersiyer Havzaları içinde Haymana-Polatlı Havzası nın Paleosen deki gelişimine bakıldığında genel olarak; Daniyen-Tanesiyen yaş aralığında, basenin kenar kısımlarında dar bir şelf alanında karbonatların, derin denizel eşdeğeri olan ince taneli malzemelerin ise basen alanlarında çökelmiş olduğu görülür (Görür vd. 1984). Tez kapsamında elde edilen mollusk faunası ile birlikte bentik foraminifer ve alg bulguları da havzanın genel paleocoğrafik gelişimine katkı koyabilecek niteliktedir. Geç Maastrihtiyen sonlarına doğru, göreceli deniz seviyesi düşüşü nedeniyle yukarı doğru sığlaşan, rudist içerikli karbonatlar, karbonat kumları ve silisli kırıntılıları, en geç Maastrihtiyen de ince taneli kumtaşı bantları ile ardalanmalı bol nannoplankton içeren marnlardan oluşan Haymana Formasyonun un üst seviyeleri çökelmiştir (Ünalan vd. 1976, Derman 1980). Erken Paleosen in başlarında, deniz derinliği ve havza Daniyen ve Tanesiyen de yamaç özelliği kazanmışsa da, Erken Maestrihtiyen dönemindeki seviyesine ulaşamamıştır (Derman 1980, Görür vd. 1984). Daniyen de, önce orta şelf ortamında çok az nannopalnkton ve planktik foraminifer, bol bentik foraminifer (Levha 2, Şekil 3), bivalv, gastropod ve kırmızı alglerin (Levha 2, Şekil 20-21) bulunduğu vaketaşı özelliğindeki Çaldağ Formasyonu unun taban-orta seviyeleri çökelmiştir (Yıldız vd. 2001). Geç Daniyen-Selandiyen de ise Çaldağ Formayon un orta-üst seviyeleri, daha çok miktarda nannoplankton ve planktik foraminiferlerin yanısıra, bryozoa, bivalv, gastropod, ekinit fosilleri, kırmızı alg, yeşil alg ve bol bentik foraminifer içeren pakettaşı ve tanetaşı fasiyesinde dış şelf ortamında depolanmıştır. Tanesiyen de deniz seviyesinin artmasına bağlı olarak ortam derinleşmeye devam etmiş, alan önce yamaç halini alarak genellikle az fosilli karbonat-kumtaşı ardalanmalı bol nannoplankton ve planktik foraminiferlerin yanısıra, bentik foraminifer (Levha 1, Şekil 1, 18), bryozoa, makrofosil kavkılı, ve kırmızı alg yaygıları (Şekil 3.12) içeren, genelde killi kireçtaşı, kumtaşı ve marn düzeylerinin yer aldığı Kırkkavak Formasyonun un taban ve orta seviyeleri çökelmiştir (Derman 1980, Yıldız vd. 2001). Geç Tanesiyen de ise havza daha da derinleşerek, ortamda ince tabakalı, ince taneli fosilsiz kumtaşlarıyla ardalanmalı nannoplankton ve planktik foraminifer içeriği fazla olan genelde marnların yeraldığı ıraksak turbidit fasiyesinde Kırkkavak Formasyonun un üst seviyeleri depolanmıştır. Geç Paleosen sonunda ise ani bir deniz 96

105 seviyesi değişimi global ölçekte izlenir. Erken Eosen de yükselen deniz seviyesi ve gelişen transgresyon özellikle havzanın kenar kısımlarında gözlenmiştir (Derman 1980). Kretase-Paleosen sınırı ile başlayan, Paleosen de devam eden (Şekil 7.1) global deniz seviyesi değişimleri (Haq vd. 1987, Miller vd. 2005, Müller vd. 2008, Kominz vd. 2008, Sluijs vd. 2008) deniz suyu sıcaklık değişimleri (Zachos vd. 2001, Scheibner ve Speijer 2008) ve Paleosen-Eosen sınırı termal maximum olayına bağlı olarak bentik foraminifer faunasının ekolojik özelliklerine göre gösterdikleri farklı stratejileri (kstrateji-morfoloji değişimi) (Hottinger 1998, Zamagni ve 2008) ortamın besin değeri ve bununla birlikte etkilenen beslenme tipi değişimleri (Hallock vd. 1991) ve en yeni olarak da ampullinid dereceli gelişim stratejisi-as (Hoşgör 2012, 200 örnek üzerinden= Eksi-G/H 0.8<, mpg/mng 1.6< ve artı-g/h 0.8>, mpg/mng 1.6>) tez kapsamında varılan sonuçlar ışığında değerlendirilmiştir (Harzhauser vd. 2012, Hoşgör 2012) (Şekil 6.1). Daniyen-Tanesiyen yaş aralığında genellikle deniz seviyesi düşüktür. Geç Maastrihtiyen sonunda meydana gelen ani deniz seviyesi değişimi ile Daniyen de ki deniz seviyesi artışı bir önceki (Erken Maestrihtiyen) kadar olamamıştır. Ötrofik (bol besin içeren) ortam gelişimi ve deniz suyu sıcaklığının Daniyen de artış göstermesi ile detritik ve süspansiyon beslenme tipli mollusk faunasında artış; Geç Daniyen-Üst Tanesiyen de daha düşük besin düzeyi, duru ve ılık su ve sınırlı alg gelişimi ile oligotrofik ortam koşullarının hakim olmasıyla, tez kapsamında tanımlanan mollusk faunasının bu genel değişimlere paralel geliştiği, Daniyen de (Erif-Bahçecik-Çaldağ kesitleri) detritik ve süspansiyon beslenme tipinin fazla, daha üst seviyelerde Daniyen- Tanesiyen de (Babayakup kesiti) daha az geliştiği tespit edilmiştir. Detritik beslenen faunanın trofik ortam koşullarına bağlı olarak azalarak bitmesi ise Tanesiyen sonlarına doğru deniz tabanının organik maddece fakir olduğu ve bu zaman aralığında etçil (karnivor) ve süspansiyon beslenme tipinin geliştiği belirlenmiştir. Geç Daniyen- Tanesiyen de hakim olan oligotrofik okyanusal ortamların aksine PETM (Paleosen- Eosen termal maximum) ye bağlı çok ani sıcaklık artışı, özellikle İlerdiyen başlarında yüksek ötrofik koşullarını destekler (Scheibner ve Speijer 2008). Paleosen-Eosen sınırında meydana gelen bu ani değişimin, bentik foraminiferlerde cins-tür bazında 97

106 artma eğilimlerinin (morfolojik değişimleri) ortam koşullarına bağlı olarak değiştiği, ek olarak Halimedacea yeşil alg florasındaki artış, Akdeniz-Tetis Bölgesinde (Fas, İspanya, Slovenya, K. Mısır-G.Lübnan) yapılan çalışmalar ile bilinmektedir (Kuss 1992, Hottinger 1998, Dragastan ve Herbig 2007, Scheibner ve Speijer 2008, Zamagni vd. 2008, Alegret vd. 2009). Kuzey Arap Plakasının ucunda, K. Irak ta Erken Tersiyer (Tanesiyen-Yipresiyen) istiflerinde elde edilen ampullinid gastropodların ekofenotipik parametrelerinin (kavkı genişliği ve kavkı yüksekliği/ protokonk ve nükleus genişliği) dereceli olarak değişim gösterdiği ortaya çıkmış ve bentik foraminifer (larger) faunasının k-strateji değişimlerine benzer bir eğilimin ampullinid gastropodlarında da izlendiği görülmüştür (Şekil 7.1). İlk olarak, Kaim (2002) tarafından Erken Kretase gastropodları için geliştirilen bu değişim eğilimi, Haymana-Polatlı Havzası kapsamında Kırkkavak Formasyonu nda (Kırkkavak Tepe kesiti-bu baçılşma ve Polatlı-Macunköy çevrasi Macunköy kesiti-okan ve Hoşgör 2008) ve Geç Tanesiyen-İlerdiyen geçişinde Ampullina vapincana örneklerinde izlenmiştir (Şekil 7.1). 98

107 Şekil 7.1 Paleosen, Paleosen-Eosen sınırı ve Erken Eosen de gelişen global ölçekteki değişimler, PETM yi işaret eden faktörler ve tez verilerinin karşılaştırılması 99

108 8. SONUÇLAR Haymana Polatlı Havzası kapsamında 2 adet gastropod (Angaria calvii Hoşgör and Okan 2011, Mesalia erguni n.sp.) ve bir adet bivalv (Turkostrea okani n. sp) olmak üzere 3 yeni türünde içinde bulunduğu 30 mollusk taksonu (18 gastropod, 11 bivalv, 1 nautilid) ayırtlanmıştır. 7 gastropod; Angaria calvii Hoşgör and Okan 2011, Eotympanotonus sp., Mesalia erguni n.sp., Paraseraphs sp., Xenophora aegyptica Oppenheim 1906, Crommium scaligera (Bayan 1873), Popenoeum primum (Defrance 1827), 10 bivalv; Turkostrea okani n.sp., Gryphaea uncifera (Leymerie 1881), Grphaea (Fatina) esterhazyi Pavay 1872, Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua (Schwetzow 1929), Chlamys sokolovi Kluschnikov 1958, Chlamys subdiscors d Archiac 1846, Phacoides cuvieri Bayan 1873, Miltha (Eomiltha) prominensis (Oppenheim 1901), Nemocardium edwardsi (Deshayes 1876), Tellina granconensis Oppenheim 1900 ve bir nautilid türü Aturia cf. ziczac (Sowerby 1812) olmak üzere 18 mollusk türü Türkiye de ilk defa Daniyen-Tanesiyen de tespit edilmiştir. Tanımı yapılan molluskların, birlikte bulundukları bentik foraminifer faunası ve alg florası ile deneştirilmesi yapılarak sağlıklı bir sitratigrafik çatı kurulmaya çalışılmıştır. Daha once Ostrea sakaryensis adı altında tanımı yapılan Haymana-Polatlı Havzası grypheid tip oysterlerin ise Turkostrea sakaryensis olarak tanımı tekrar yapılmıştır. Yeni tür Turkostrea okani n.sp., ve Turkostrea sakaryensis (Stchepinsky 1941) örneklerinin incelenen 13 farklı özelliği, Tetis bölgesinde tanımı yapılmış 24 Paleosen-Eosen oyster türü karşılaştırılması yapılarak kümeleme analizine gidilmiştir (dendrogram). Korunmuş kavkı üzerinde rezidüel renk analizi tek bir örnekte (Paraseraphs sp.,) denenmiş ve kavkının tanımına rezidüel renk tanımı bölümü olarak da eklenmiştir. Bu çalışma, daha once Paris Havzası Eosen mollsukları üzerine yapılan çalışmadan sonraki ikinci başarılı denemedir (Case vd. 2010). Kavkı Mollusk türlerinin paleoekolojik özellikleri ayrıntıları ile ortaya çıkartılarak global değişimler ile karşılaştırılmıştır. Tez yazarının üzerinde çalıştığı As-strateji eğilimi tez kapsamında da değerlendirilmiş, genel kabul görmüş bentik foraminifer faunası k-strateji eğilimine ek olarak sunulmuştur (-eksi değişim). Bu çalışma ile ampullinid gastropodların PETM de takip edilebilir olduğu saptanmıştır. Mollusk türlerinin paleocoğrafik dağılımları ve göç 100

109 yolları üzerinde ayrıntılı incelemeye gidilmiş özellikle tanımlanan gastropod faunasının K.Irak Tanesiyen gastropod faunası ile olan yüksek benzerliği ve göçün Hint-Pasifik alanına dağılmadığını, Haymana-Polatlı Havzası odaklı, Daniyen-Tanesiyen de batıdoğu, doğu-batı, ve bivalvler için de ek olarak güney-kuzey (Kırım) şeklinde geliştiği görülmüştür. Anadolu ve K. Irak çalışmaları ile öne sürülen (Hoşgör ve Kostak 2012, Harzhauser vd. 2012, Hoşgör ve Okan 2012, Hoşgör 2012, Kostak ve Hoşgör 2012), Geç Kretase ve Paleosen Tetis Bölgesi, Anadolu Provensi terimi bu tez çalışması ile de desteklenmiştir. 101

110 KAYNAKLAR Abate, A., Baglioni, A.R., Bimbatti, C. and Piccoli, G Rassegna di Molluschi Marni Bentonici e Nectonici del Cenozoico Triveneto. Memorie di Scienze Geologiche, vol. 40, pp Akarsu, İ II. Bölge AR/TPO/747 nolu sahanın terk raporu. Pet. İş. Gen. Md., Ankara. Alegret, L., Ortiz, S., Orue-Etxebarria, X., Bernoala, G., Baceta, J.I., Monechi, S., Estibaliz, E. and Pujalte, V The Paleocene-Eocene Thermal Maximum: new data on microfossil turnover at the Zumaia section, Spain. Palaios, vol. 24, pp Amler, M.R.W Synoptical classification of fossil and Recent Bivalvia. Geologica. Palaeontologica, vol. 33, pp Anderson, H-J Die fauna der palaocanen Hückelhovener Schichten aus dem Schact Sophia Jacoba 6 (Erkelenser Horst, Niederrheinische Bucht). Geologica et Palaeontologica, vol. 9, pp Bandel, K. and Kiel, S Relationships of Cretaceous Neritimorpha (Gastropoda, Mollusca), with the description of seven new species. Bulletin of the Czech Geological Survey, vol. 78 (1), pp Bayan, F Études faites dans la collection de l École des Mines sur des fossiles nouveaux ou mal connus. 1er fascicule. Mollusques tertiaires. 1-81, Paris (Savy). Bayan, F Études faites dans la collection de l École des Mines sur des fossiles nouveaux ou mal connus. 2e fascicule , Paris (Savy). Bernasconi, M.P. and Robba, E Molluscan paleoecology and sedimentological features: an itegrated approach from the Miocene Meduna section, northern Italy. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, vol.100, pp Blakey, R.C Global Map of the Paleocene-Eocene. ( edu/»drcb7/latecretmed.jpg. Bonci, M. C., Cirone, G., Merlino, B. and Zaliani, L The Oligocene Mollusc Fauna of the Piedmont Basin (North-Western Italy) I. Scaphopoda and Archaeogastropoda. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, vol. 106(2), pp Boussac, J Études paléontologiques sur le Nummulitique Alpin. Mémoires pour servir à l explication de la carte géologique détaillée de la France , Paris. Boussac, J Essai sur l evolution des cérithidés dans le Mésonummulitique du Bassin de Paris. Annales Hébert. Annales de Stratigraphie et de Paléontologie du Laboratoire de Géologie, vol. 6, pp Caze B., Merle D., Pacaud J.M. and Saint Martin J.P First systematic study using the variability of the residual colour patterns: the case of the Paleogene Seraphsidae (Mollusca, Gastropoda, Stromboidea). Geodiversitas vol. 32(3), pp Chaput, E Observations géologiques en Asie Mineure: Le Crétacé supérieur dans l Anatolie Centrale. C. R. A. S., vol. 194, pp

111 Chaput, E L Eocene du plateau de Galatie (Anatolie Centrale). C. R. A. S., vol. 200, pp Chaput, E Voyages d études géologiques et géomorphologiques en Turquie. Mém. Inst. Françaiş D Archaéo. İstanbul, II, s Cossmann, M Estudio de algunos moluscos eocenicos del Pirineo catalán. Boletin de la Comision del Mapa Geolôgico de Espana, vol. 2(8), pp Cossmann, M. and Pissarro, G Iconographie complète des coquilles fossiles de l'éocène des environs de Paris. Tome 2, pl. XXVI-XLV, Paris (Hermann). Çiner, A., Deynoux, M., Ricou, S. and Kosun, E Cyclicity in the Middle Eocene Çayraz Carbonate Formation, Haymana Basin, Central Anatolia, Turkey. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology vol. 121, pp Çolakoğlu, S. and Özcan, E Orthophragminid foraminiferal assemblages from an Ilerdian-Early Cuisian reference section (Sakarya section, Haymana-Polatlı Basin, Central Anatolia-Turkey). Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, vol.109, pp Derman, A.S Tuzgölü doğu ve kuzeyinin jeolojisi. TPAO Raporu, No. 1512, s. 41 (yayınlanmamış). Deshayes, G.P Description des coquilles fossiles des environs de Paris. Tome 2, 1-80 (1824), (1825), (1832), (1833), (1834), (1835), (1837), Paris (l'auteur, Baudouin, Béchet, Treuttel). Diaz, C.L Restos de Nautilids en la secuencia deposicion de Armancies (Eoceno, prepirineo de Gerona). Scientia, vol.12, pp Dizer, A Sur quelques alveolines de l Eocene de Turquie. Revue de Micropaléontologie, vol.7, pp Dizer, A Etude micropaléntologique du nummulitique de Haymana (Turquie). Revue de Micropaléontologie, vol. 11, pp Dominici S. and Kowalke T Depositional dynamics and the record of ecosystem stability: Early Eocene faunal gradients in the Pyrenean Foreland, Spain. Palaios, vol.22, pp Douvillé, H Les couches a Cardita beaumonti. II. Les couches a Cardita beaumonti dans le Sind. Memoirs of the geological Survey of India. Palaeontographica Indica, vol. 10(3), pp Dragastan, O.V. and Herbig, H.G Halimeda (green siphonous algae) from the Paleogene of (Morocco)-Taxonomy, phylogeny and paleoenvironment. Micropaleontology vol. 53 (1-2), pp Duru, M. and Gökçen, N Polatlı (GB Ankara) güneyi Monsiyen-Küiziyen istifinin ostrakod biyostratigrafisi ve ortamsal yorumu. MTA Bülteni, vol. 110, pp Eames, F.E A contribution to the study of the Eocene in western Pakistan and western India C. The description of the Scaphopoda and Gastropoda from Standard sections in the Rakhi Nala and Zinda Pir areas of the western Punjab and in the Kohat district. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Biological Sciences, vol. 236, pp Egeran, N. and Lahn, E Kuzey ve Orta Anadolu nun tektonik durumu hakkında not. MTA Bülteni, vol. 41, pp

112 Erünal, L Faune paleocene de la region de Sivrihisar-Polatlı. Revue de l Institut d Études et de Recherches minières de Turquie, vol. 1, pp Furon, R. and Soyer, R Catalogue des fossiles tertiaires du Bassin de Paris. Paris. Galacz, A Nautiloid cephalopods from the Middle Eocene of Iszkaszentgyörgy, Transdanubian Hungary. Annales Universitatis Scientiarum Budapestinensis, Sectio Geologica, vol. 34, pp.1-7. Gregorio, A Description des Faunes Tertiaires de la Vénétie. Monographie de la faune éocènique de Roncà avec un appendice sur les fossiles de M. Pulli. Annales de Géologie et de Paléontologie, vol. 21, pp Görür, N., Oktay, F.Y., Seymen, İ. and Şengör, A.M.C Palaeotectonic evolution of the Tuzgölü Basin complex, Central Turkey: Sedimentary record of a Neo- Tethyan closure, in Dixon, J.E. and Robertson, A.H.F., eds., The geological evolution of the eastern Mediterranean. Geol. Soc. Lond. Spec. Publ., vol.17, pp Güngör, A Etude des Espèces du Genre Campanile Bayle (in Fischer), 1884, de l'éocene de la Région d'ankara-haymana. Bulletin of the Mineral Research and Exploration Institute of Turkey, vol.84, pp Hair, J.R., R.E. Anderson, R.L. Tatham and W.C. Black, Multivariate Data Analysis with Readings. 4th Edn., Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ., USA. Hallock, P., Premoli Silva, I., Boersma, A Similarities between planktonic and larger foraminiferal evolutionary trends through Paleogene paleoceanographic changes. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, vol.83, pp Haq, B. U., Hardenbol, J. and Vail, P.R Chronology of fluctuating sea levels since the Triassic. Science, vol.235, pp Harzhauser, M., Hoşgör, I. and Pacaud, J.M Thanetian Gastropods from the Mesopotamian High Folded Zone in N-Iraq. Paläontologische Zeitschrift (basımda). Hickman, C.S. and McLEAN, J.H Systematic revision and suprageneric classification of Trochacean gastropods. Nat. Hist. Mus. Los Angeles County Sci. Ser, vol.35, pp Hoffmann, A., Pisera, A. and Studencki, W Reconstruction of a Miocene kelpassociated macrobenthic ecosystem. Acta Geologica Polonica, vol.28, pp Hoşgör, İ Gradual evolution of the Late Paleocene-Early Eocene ampullinid gastropod strategy in the Anatolian Provence (N Iraq-Dahok area). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (hakemde). Hoşgör, I. and Okan, Y A New Species of Angariid Gastropod from the early Thanetian of the Haymana-Polatlı Basin, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences vol. 20(2), pp Hoşgör, I. and Kostak, M Occurrence of the Late Cretaceous belemnite Belemnitella in the Arabian Plate (Hakkari, SE Turkey) and its palaeogeographic significance. Cretaceous Research, vol. 37, pp Hoşgör, İ. and Okan, Y Mesalia erguni n.sp., a new Pareorine Gastropoda from the Danian Stage of the Erif Section, Haymana-Polatlı Basin. Journal of Paleontology (halemde). 104

113 Hottinger, L Shallow Benthic Foraminifera at the Paleocene-Eocene Boundary. Strata, Serie vol.1(9), pp Iqbal, M.W.A Mega-fauna from the Ghazij Formation (Lower Eocene) Quetta Shahrig area, West Pakistan. Memoirs of the Geological Survey of Pakistan. Palaeontologica Pakistanica, vol.5, pp IqbalL, M.W.A Biostratigraphy of the Tiyon Formation (Middle Eocene) of Sind, Pakistan. Records of the Geological Survey of Pakistan, vol.22, pp İslamoğlu, Y., Dominici, S. and Kowalke, T Early Eocene Caenogastropods (Mollusca, Gastropoda) from Haymana-Polatli Basin, Central Anatolia (Turkey): taxonomy and palaeoecology. Geodiversitas, vol.33(2), pp Jeffery, P. and Tracey, S The Early Eocene London Clay Formation mollusc fauna of the former Bursledon Brickworks, Lower Swanwick, Hampshire. Tertiary Research vol.17 (3-4), pp Karagiuleva, J. D Les fossiles de Bulgarie, 6a, Paléogène Mollusca. Academie des Sciences de Bulgarie, Bolgarskaa Akademia Nauk, Sofi a, 270 p., 57 pls. Kase, T. and Ishikawa, M Mystery of naticid predation history solved: evidence from a living fossil species. Geology, vol.31(5), pp Kecskemeti-Körmendy, A A Dorogi-medence eocén mollusca faunája. (Die Eozäne Molluskenfauna des Doroger Beckens). Annales Instituti Geologici Hungarici, vol.55, pp Kluschnikov, M. N Stratigrafia i fauna niznetretil:nych otlozenij Ukrainy. Tr. Inst. Geol. Nauk Akad. Nauk USSR, ser. Strat. Paleont, vol.13, pp Kominz, M. A., Browning, J. V., Miller, K. G., Sugarman, P. J., Mizintseva, S. and Scotese,. C.R Late Cretaceous to Miocene sea-level estimates from the New Jersey and Delaware coastal plain coreholes: An error analysis. Basin Research, vol.20, pp Korobkov, I.A Sıpıravoçnik i metododoçeşkoe rukovodstvopo tretiçnaim Molluskam, 444 p., Leningard. Kostak, M. and Hoşgör, I Belosaepiid (Cephalopoda: Coleoidea) record from the Early Eocene of Hakkari area (SE Turkey) and its significance. Neues Jahrbuch fur Geologie und Paleontologie, vol. 266, (basımda). Kuss, J The Aptian-Paleocene shelf carbonates of northeast Egypt and southern Jordan: establishment and break-up of carbonate platforms along the southern Tethyan shores. Z.dt.geol.Ges. vol.143, pp Lamarck, J.B.P.A. de M Suite des mémoires sur les fossiles des environs de Paris. Annales du Museum d Histoire Naturelle, 5, 28-36; 91-98; ; , Le Renard, J. and Pacaud, J.M Révision des Mollusques paléogènes du Bassin de Paris II Liste des références primaires des espèces. Cossmanniana, vol.3(3), pp Lokman, K. and Lahn, D Haymana bölgesi jeolojisi. MTA Bülteni, 36, Malaroda, R II Lutetiano di Monte Postale (Lessini medi). Consiglio Nazionale dele Ricerche Padova, p Martinus, A.W Macrofauna associations and formation of shell concentrations in the Early Eocene Roda Formation (southern Pyrenees, Spain). Scripta Geologica, vol.108, pp

114 Meszaros, N Molluscan fauna of Paleogene deposits of North-Western Transylvania] Fauna de Moluste a Depositelor Paleogene din Nord-Vestul Tran silvaniei. Academiei Republicii Populare, Bucharest, 174 p. Mikuz, V The new findings of Velates snail from Eocene flysch in Gorsika brda and Gracisce in Istria. Geologija, vol. 49, pp Mikuz, V A nautiloid from Middle Eocene beds at Grdoselo in Istria, Croatia. Geologija, vol.52(1), pp Miller, K. G., Kominz, M. A., Browning, J. V., Wright, J. D., Mountain, G. S., Katz, M. E.,Sugarman, P. J., Cramer, B. S., Christie-Blick, N. and Pekar, S. F The Phanerozoic record of global sea-level change. Science, vol.310, pp Min-Da, Z, Le phenomone d agglutination dans le genre Xenophora. Nouvelles Archives du Museum d Histoire Naturelle de Lyon, vol. 22, pp Müller, R. D., Sdrolias, M., Gaina, C., Steinberger, B. and Heine, C Long-term sea-level fluctuations driven by ocean basin dynamics. Science, vol.319, pp Okan, Y. and Hoşgör, İ The Ampullinid Gastropod Globularia (Swainson 1840) from the Late Thanetian-Early Ilerdian Kırkkavak Formation (Polatlı-Ankara) of the Tethyan Realm. Turkish Journal of Earth Sciences, vol.17, pp Okan, Y. and Hoşgör, I Early Eocene (middle-late Cuisian) Molluscs Assemblage from the Harpactocarcinid Beds, in the Yoncalı Formation of the Çankırı Basin, Central Anatolia, and Implications for Tethys Paleogeography. Geological Bulletin of Turkey, vol.52(1), pp Oppenheim, P. 1896/97. Die Eocaenfauna des Monte Postale bei Bolca im Veronesischen. Palaeontographica, vol.43, pp Orbigny, A. d Prodrome de Paléontologie stratigraphique universelle des animaux mollusques et rayonnés, vol.2, pp.1-428, Paris (Masson). Örçen, S Medik-Ebreme (KB Malatya) dolayının biyostratigrafisi ve paleontolojisi. MTA Dergisi, vol.105, pp Özcan, E., Sirel, E., Altıner, D. and Çolakoğlu, S Late Paleocene Orthophragmininae from the Haymana-Polatlı Basin (Central Turkey) and description of a new taxon, Orbitoclypeus haymanaensis. Micropaleontology, vol.47(4), pp Pacaud, J.M Nouvelles données sur le genre Popenoeum (Mollusca, Pseudolividae). Remarques taxonomiques sur une espèce ubiquiste du Paléocène inférieur, Popenoeum ambiguum (Binkhorst, 1861: Pyrula), nov. comb. Cossmanniana, vol. 5(1-2), pp Pacaud, J.M Nouveautés nomenclaturales et taxinomiques introduites par Alcide d Orbigny dans le Prodrome (1850, 1852) pour les espèces du Paléocène et de l Éocène. Geodiversitas, vol.29(1), pp Pacaud, J.M Maralsenia, un nouveau genre de Pseudolividae (Gastropoda, Muricoidea) du Paléogène inférieur des régions nord-africaine et sudaméricaine. Bulletin de l Institut scientifique de Rabat, section Sciences de la Terre, vol.31, pp.1-7. Pacaud, J.M. and Schnetler, K.I Revision of the gastropod family Pseudolividae from the Paleocene of West Greenland and Denmark. Bulletin of the Geological Society of Denmark, vol.46, pp

115 Pavic, A Marinski Paleogen crne gore. Stratigrafija, Tektonika, Paleogeograrafija. Zavod za Geoloska Istrazivanja Crne Gore. P Peters, J.A A computer program for calculating degree of faunal resemblance areas. Syst. Zool., 17, Piccoli, G Cenozoic Molluscan associations of Mediterranean and South-East Asia: a comparison. Memorie di Scienze Geologische, vol.36, pp Piccoli, G. and Mocellin, L. G Studi sulla macrofauna Priaboniana di Priabona (prealpi Venete). Memorie degli Istituti di Geologia e Mineralogia dell Università di Padova vol.23, pp Piccoli, G., Sartori, S. and Franchino, A Mathematical model of the migration of Cenozoic benthic Molluscs in the Tethyan belts. Memorie di Scienze Geologische, vol.38, pp Piccoli, G. and Savazzi, E Five shallow benthic mollusc faunas from the Upper Eocene (Baron, Priabona, Garoowe, Nanggulan, Takashima). Bolletino della Societa Paleontologica Italiana, vol.22, pp Piccoli, G., Schiraldi, D., Sgarbossa, M. and Tessarolo, D Studi sulla distribuzione stratigrafica e sull evoluzione di Lamellibranchi Terziari delle Venezie. Consiglio Nazionale delle Ricerche, vol.30, pp Quass, A Beitrage zur Kenntiss der Fauna der obersten Kreidebilding in der libyschen Wuste. II. Die fauna der Overwegischten und der Blatterthone in der libyschen Wuste. Palaeontographica vol.30(2), pp Reckamp, J., U. and Özbey, S Petroleum geology of Temelli and Kuştepe structures, Polatlı area. Pet. İş. Gen. Md., Ankara. Reid, D. G., Dyal, P., Lozouet, P., Glaubrecht, M. and Williams, S. T Mudwhelks and mangroves: the evolutionary history of an ecological association (Gastropoda: Potamididae). Molecular Phylogenetics and Evolution, vol.47, pp Rigo de Righi, M. and Cortesini, A Regional studies in central Anatolian basin. Progress Report 1, Turkish Gulf Oil Co., Pet. İş. Gen. Md., Ankara. Rusu, A Paleoclimatic meaning of Paleogene mollusca in NW Transylvania (Romania). Rom. J. Paleontology, vol.76, pp Savazzi, E Shell construction, life habits and evolution in the gastropod Velates. Palaeogeography, Palaeclimatology, Palaeoecology, vol.99, pp Schmidt, G. C AR/MEM/ sahalarının nihai terk raporu. Pet. İş. Gen. Md., Ankara. Scheibner, C. and Speijer, R.P Late Paleocene early Eocene Tethyan carbonate platform evolution: A response to long- and short-term paleoclimatic change. Earth-Science Reviews, vol.90, pp Schultz, O Zur Systematik der Nautilidae. Anzeiger der mathematische naturwissenschaftliche Klasse der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, vol.6, pp.1 9. Serra-Kiel, J., Hottinger, L., Caus, E., Drobne, K., Ferrandez, C., Jauhri, A.K., Less, G., Pavlovec, R., Pignatti, J., Samso, J.M., Schaub, H., Sirel, E., Strougo, A., Tambareau, Y., Tosquella, J. and Zakrevskaya, E Larger foraminiferal biostratigraphy of the Tethyan Paleocene and Eocene. Bulletin Society Geologie de France, vol.169, pp

116 Sirel, E Polatlı güneyinin stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, vol.18, pp Sirel, E. 1976a. Description of six new species of Alveolina found in the South of Polatlı (SW Ankara) region. Bulletin of the Geological Society of Turkey, vol.19, pp Sirel, E. 1976b. Sytematic study of the some species of the genera Alveolina, Nummulites, Ranikothalia and Assilina in the south of Polatlı (SW Ankara). Bulletin of the Geological Society of Turkey, vol.19, pp Sirel, E. and Gündüz, H. 1976c. Haymana (G Ankara) yöresi İlerdiyen, Kuviziyen ve Lütesiyen deki Nummulites, Assilina ve Alveolina cinslerinin bazı türlerinin tanımlamarı ve stratigrafik dapılımları. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, vol.19, pp Sirel, E The species of Miscellanea Pfender, 1935 (Foraniniferida) in the Thanetian-Ilardian sediments of Turkey. Revue de Paleobiologie, vol. 16(1), pp Sirel, E Foraminiferal description and Biostratigraphy of the Paleocene-Lower Eocene Shallow-Water Limestones and Discussion on the Cretaceous-Tertiary Boundary in Turkey. General Directorate of the Mineral Research and Exploration, 2, p. 117, Ankara. Sirel, E Four new genera (Haymanaella, Kayseriella, Elazigella and Orduella) and one new species of Hottingerina from the Paleocene of Turkey. Micropaleontology, vol. 45, pp Sirel, E Türkiye nin Mesozoyik ve Senozoyik Yeni Bentik Foraminiferleri. TMMOB, Jeoloji Mühendisliği Odası Yay., 84, s. 82. Sirel, E., Dağer, Z. and Sözeri, B Some biostratigraphic observitaions on the Cretaceous?Tertiary boundary in the Haymana-Polatlı region (Central Turkey). In: Walliser, O (ed.) Golobal Biovents. Lecture notes in Earth Sciences, 8, , Berlin-Heiddelberg. Sluijs, A., Brinkhuis, H., Crouch, E.M., John, C.M., Handley, L., Munsterman, D., Bohaty, S.M., Zachos, J.C., Reichart, G.J., Schouten, S., Pancost, R.D., Damste, J.S.S.,Welters, N.L.D., Lotter, A.F. and Dickens, G.R Eustatic variations during the Paleocene-Eocene greenhouse world. Paleoceanography, vol. 23, pp Stchepinsky, V The discovery of the Paleocene in Turkey. Bulletin of Mineral Research and Exploration vol. 2(23), pp Stchépinsky, V Fossiles caractéristiques de Turquie. Institut d Études et de Recherches Minières de Turquie , Ankara (MTA). Tüysüz, O. and Dellaloğlu, A.A Orta Anadolu da Çankırı Havzası ve çevresinin erken Tersiyer deki paleocoğrafik evrimi. Türkiye 10. Petrol Kongresi, s Ünalan, G., Yüksel, V., Tekeli, T., Gönenç, O., Seyirt, Z. and Hüseyin, S Haymana-Polatlı yöresinin (GB Ankara) Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve Paleocoğrafik Evrimi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, vol. 19, pp Vasilenko, V.K Stratigrafia i fauna molliuskov eocenovih otlojenii Krima in Trudi Vnigri. Leningard-Moscova, p

117 Villatte J Deux Olividae identiques: Pseudoliva prima (Defrance) et Pseudoliva poursanensis Doncieux. Bulletin de la Societé d Histoire Naturelle de Toulouse, vol.106, pp Vlaicu-Tatarim, N Stratigrafia Eocenului din Regiunea de la Sud-Vest de Cluj. Editura Academiei Republicii Populare Romine. Wenz, W Gastropoda, Teil 1: Allgeimer Teil und Prosobranchia, Handbuch der Palaozoologie, Band 6, Berlin. Wood, A.J.C. and Saul, L.R New Neritidae from southwestern north America. Journal of Paleontology, vol.60, pp Wozny, E Pelecypods from the Upper Eocene of East Poland. Acta Palaeontologica Polonica, vol.22(1), pp Wrigley, A English Eocene and Oligocene Ampullinids. London, Yıldız, A., Ayyıldız, T. and Sonel, N Tuzgölü Havzası kuzeybatısı (Karahoca- Mangaldağ-Yeşilyurt-Sarıhalit bölgesi) Üst Maastrihtiyen-Paleosen biyostratigrafisi ve paleoekolojisi. Yerbilimleri c.23, s Yüksel, S Etude géologique de la region d Haymana (Turquie Centrale). Thèse Fac. Sci. Univ. De Nancy, Zachos, J., Pagani, M., Sloan, L., Thomas, E., Billups, K Trends, rhythms, and aberrations in global climate 65 Ma to present. Science, vol.292, pp Zamagni, J., Mutti, M. and Kosir, A Evolution of shallow benthic communities during the Late Paleocene-earliest Eocene transition in the Northern Tethys (SW Slovenia). Facies, vol.54, pp

118 LEVHALAR 110

119 LEVHA 1 Tez kapsamında incelenen birimlerden Kırkkavak Tepe (1-20), Bahçecik (21-30), Babayakup (31-32) ve Erif (33-42) kesitlerinde tanımlanan önemli bentik foraminifer taksonu. 1. Smoutina subsferea, 08.K Discosyclina sp., 08.K Nummulites cf. heberti, 08.K Spherogypsina cf. globula, 08.K Assilina sp., 08.K Quenquloculina sp., 08.K Rotalia sp., 08.K Nummulites cf. heberti, 08.K Orbitoclypeus sp., 08.K Nummulites sp., 08.K Quenquloculina sp., 08.K Valvulina sp., 08.K Smoutina subsferra, ve Acicularia sp., dasiklad algi, 08.K Rotalia sp., 08.K Discocyclina sp., 08.K Missisippina sp., 08.K Smoutina subspherica, 08.K Glomalveolina sp., 08.K Glomalveolina primaevea, 08.K Ankaraella sp., 08.B Miscellanea primitiva, (ekv.) 08.B Heterellina sp., 08.B Miscellanea primitiva, 08.B.12.1, 08.B Textularia sp., 08.B.15.1, 08.B Idalina sinjarica, 08.B Pseudolacazina sp., (A-B), 08.B

120 31. Haymanella sp., 08.BY Valvulina sp., 08.BY Haddonia sp., 08.E Laffitenia mengardi, 08.E.3.1, 08.E.7.1, 08.E Ankaraella sp., 08.B Mississippina sp., 08.E Ankaraella sp., 08.E Mississippina sp., 08.E Siphovalvulina sp., 08.E Kayseriella sp., 08.B

121 LEVHA 1 113

122 LEVHA 2 Proje kapsamında incelenen birimlerden Çaldağ (1-19), kesitinden tanımlanan önemli bentik foraminifer taksonu ve Babayakup, Çaldağ, Bahçecik ve Erif kesitlerindeki bazı alg florası (20-25). 1. Heterellina sp., 08.ÇD Miscellenae primitiva, 08.ÇD ÇD.5.1 nolu bol miliolidli örnek Kayseriella sp., 08.ÇD Kayseriella decustroi, 08.ÇD Laffitenia mengaudi, 08.ÇD Laffitenia erkii conica, 08.ÇD Laffitenia sp., 08.ÇD Ankaraella sp., 08.ÇD Haymanella sp., 08.ÇD Haymanella paleocenica, 08.ÇD Thalmanitta sp., 08.ÇD Valvulina sp., 08.ÇD Textularia sp., 08.ÇD Haymanella paleocenica, 08.ÇD Kolchidina sp., 08.ÇD Parachaetetes asvapatii, 08.BY Parachaetetes asvapatii, 08.ÇD Aciculaira sp., 08.B Aciculaira sp., 08.BY Halimeda simulans, 08.E Cymopolia paronai, 08.E

123 LEVHA 2 115

124 LEVHA 3 Şekil 1-6. Angaria calvii Hoşgör ve Okan 2011, 1-3 (08.K ), 4-6 (08.K ). Şekil 7-9. Velates perversus (Gmelin 1789), 7 (08.K ), 8 (08.K ), 9 (08.K ). Not: Levhalardaki tüm çizgesel ölçekler= 1cm dir. 116

125 LEVHA 3 117

126 LEVHA 4 Şekil 1-2. Campanile giganteum (Lamarck 1804), (08.K ). Şekil 3-4. Campanile zakhoense Harzhauser, Hoşgör ve Pacaud 2012, (08.K ). Şekil 5-6. Eotympanotonus sp., 5 (08.B ), 6 (08.B ). 118

127 LEVHA 4 119

128 LEVHA 5 Şekil 1-2. Cerithium fodicatum Bellardi 1852, 1 (08.BY ), 2 (08.BY ). Şekil 3-7. Mesalia erguni n.sp., 3 (08.E ), 4 (08.E ), 5-6 (08.E ), 7 (08.E ). 120

129 LEVHA 5 121

130 LEVHA 6 Şekil 1-2. Vicinocerithium cf. subacutum (d Orbigny 1850), 1 (08.K ), 2 (08.K ). Şekil 3-4. Pseudobellardia ankaraensis (İslamoğlu, Dominici ve Kowalke 2011), (08.B ). Şekil 5-7. Rimella fissurella (Linne 1758), (08.K ). Şekil Paraseraphs sp., (08.K.01-01). 122

131 LEVHA 6 123

132 LEVHA 7 Şekil 1-4. Xenophora aegyptica Oppenheim 1906, 1-2 (08.K ), 3-4 (08.K ). Şekil Ampullina vapincana (d Orbigny 1850), 5-7 (08.K ), 8-10 (08.K ). Şekil Ampullina cf. sireli (Okan ve Hoşgör 2008), (08.B ). 124

133 LEVHA 7 125

134 LEVHA 8 Şekil 1-3. Crommium scaligera (Bayan 1873), 08.K Şekil 4-8. Cepatia cepacea (Lamarck 1804), 4-5 (08.BY ), 6-8 (08.K ). Şekil 9. Natica sp., (08.BY ). Şekil Popenoeum primum (Defrance 1827), (08.B ). 126

135 LEVHA 8 127

136 LEVHA 9 Şekil 1-7. Turkostrea sakaryensis (Stchepinsky 1941), 1-5 (08.K ), 6 (08.K ), 7 (08.K ). 128

137 LEVHA 9 129

138 LEVHA 10 Şekil 1-4. Türkostrea okani n.sp., 1-2 (08 B 2.1a-01), 3-4 (08 B 2.1a-02). Şekil 5-9. Gryphaea uncifera (Leymerie 1881), 5-6 (08. K. 9-01), 7-8 (08. K. 9-02), 9 (08. K. 9-03). Şekil Grphaea (Fatina) esterhazyi Pavay 1872, (08. BY ). 130

139 LEVHA

140 LEVHA 11 Şekil 1-2. Pycnodonta (Phygraea) antiqua antiqua (Schwetzow 1929), (08. BY ). Şekil 3-5. Chlamys sokolovi Kluschnikov 1958, 3 (08. ÇD. 7. 1), 4 (08. ÇD. 7. 2), 5 (08. ÇD. 7. 3). Şekil 6. Chlamys subdiscors d Archiac 1846, (08. ÇD ). Şekil 7-8. Phacoides cuvieri Bayan 1873, (08. E ). Şekil 9. Miltha (Eomiltha) prominensis (Oppenheim 1901), (08. BY ). Şekil Nemocardium edwardsi (Deshayes 1876), (08. B ). Şekil Tellina granconensis Oppenheim 1900, (08. B ). Şekil 14. Aturia cf. ziczac (Sowerby 1812), (08. E ). 132

141 LEVHA