AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI

Transkript

1 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 395 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI Case Law of the European Court of Human Rights DEVECİOĞLU / TÜRKİYE DAVASI (Başvuru no: 17203/03) KARAR STRAZBURG 13 Kasım 2008 Kesinleşme 4 Mayıs 2009 Çev.: İzmir Barosu Mesleki İngilizce Çalışma Grubu * Bu karar Sözleşme nin 44. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen koşullarda kesinleşecek olup, yazınsal değişikliklere tabi tutulabilir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (İkinci Daire), Devecioğlu / Türkiye davasında, * İzmir Barosu tarafından düzenlenen Mesleki İngilizce kursuna eğitmen ve öğrenci olarak katılan Av. Serkan Cengiz, Av. Ata Sabri Atılgan, Av. Emine Çileli, Av. Erkul Erdem, Av. İsmail Kavak, Av. Serap Kervan, Av. Elçin Kurt ve Av. Nuray Rüzgar dan oluşan İzmir Barosu Mesleki İngilizce Çalışma Grubu (İB- MİÇG), İzmir Barosu tüzel kişiliğinden bağımsız olup gönüllülük temelinde faaliyet gösterir.

2 396 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Françoise Tulkens (Başkan), Ireneu Cabral Barreto, Viladimiro Zagrebelsky, Danute Jociene, Dragoljub Popoviç, Nona Tsotsoria, Işıl Karakaş Daire Yazı İşleri Müdür Yardımcısı Françoise Elens-Passos tan oluşan heyet olarak 14 Ekim 2008 tarihinde kapalı oturumda müzakerede bulunarak, aynı tarihte kabul edilen aşağıdaki kararı vermiştir. USUL 1. Bu dava, iki Türk vatandaşı olan Bay Serhat Devecioğlu ve Bayan Feriha Devecioğlu tarafından, İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması Hakkındaki Sözleşme nin 34. maddesine dayanarak, Türkiye aleyhine Mahkeme ye yapılan başvurudan kaynaklanmaktadır. 2. Başvurucular, İstanbul da avukatlık yapmakta olan bay M.V. Dülger tarafından temsil edilmiştir. 3. Başvurucular, ulusal mercilerin tazminat ödemeksizin kendilerini mülkiyetlerinden mahrum bıraktığını ve ulusal hukukta idari mercilerin işlemine itiraz imkanını veren ve zararın tazminini sağlayacak etkili bir iç hukuk yolunun bulunmadığını iddia etmişlerdir. Başvurucular Sözleşme nin 13. maddesi ile 1 nolu Protokolün 1. maddesine dayanmışlardır Ağustos 2007 tarihinde 2. Daire Başkanı başvuruyu hükümete bildirmeye karar vermiştir. Mahkeme ayrıca Sözleşme nin 29/3. maddesi gereğince başvurunun incelenebilirliğinin (kabuledilebilirliğinin) başvurunun esası ile birlikte ele alınmasına karar vermiştir. OLAYLAR I. DAVANIN KOŞULLARI ve 1940 yıllarında doğmuş olan başvurucular sırasıyla Muğla ve İstanbul da yaşamaktadırlar.

3 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Türk Devleti (Hazine), Balıkesir de bulunan ve Yana Çiftliği olarak bilinen arazi parselini 1926 yılında bir şahsa satmıştır. Söz konusu parsel daha sonra bu şahıs tarafından başvurucuların selefi olan Yavaş ailesine satılmıştır Eylül 1986 tarihinde, bir devlet birimi olan Orman Kadastro Komisyonu tahdit çalışması yapmıştır. Bu çalışmanın amacı kadastro haritasına dahil edilmemiş olan orman arazisinin tespit edilmesidir. Orman kadastro komisyonu bu çalışmayı takiben, Yana Çiftliği nin usulsüz bir şekilde tarım alanı olarak belirlendiğini tespit etmiş ve orman alanı olarak yeniden sınıflandırmıştır. 31 Temmuz 1987 tarihinde Orman Kadastro Komisyonu nca tapu kaydının kısmen iptali için işlem başlatılmıştır Kasım 1987 tarihinde başvurucuların selefi olan Yavaş ailesi tapulu arazilerinin bir kısmının ormanlık alan olarak sınıflandırılmış olması nedeniyle Marmara 1 Kadastro Mahkemesi ne itirazda bulunmuştur. Mahkeme den tahdit çalışmasının iptali ile arazilerinin ormanlık alan dışında kaldığının tespitini talep etmişlerdir Ekim 1988 tarihinde Mahkeme ziraat, kadastro ve orman mühendislerinden oluşan 3 kişilik bilirkişi heyeti ile arazide keşif yapmıştır. Orman mühendisi arazinin krokisini çizmiş ve araziyi A, B, C, D, E, F ve G olarak adlandırdığı parsellere ayırmıştır. Mahkeme yapmış olduğu inceleme sonrasında krokiyi, genel plan ve arazi ile tutarlı bulunmuştur Ağustos 1990 tarihinde Marmara Kadastro Mahkemesi, mahkemece atanan bilirkişilerce düzenlenen krokide A, B, C ve F olarak belirtilen parseller yönünden başvurucuların selefi Yavaş ailesinin talebi doğrultusunda karar vermiştir. D ve G parselleri hakkındaki talebi ise devlet ormanı parçası olarak tespit edildiği gerekçesiyle reddetmiştir. Orman İdaresi kararı temyiz etmiştir. 11. Yargıtay, 16 Mart 1992 tarihinde Kadastro Mahkemesi nin arazinin niteliği ile ilgili değerlendirmesinin hatalı olduğu kanaatiyle yukarıda sözü edilen kararı bozmuştur. Yargıtay, bozma kararında, doğal bitki örtüsü tahrip edilmiş olsa dahi arazinin orman arazisi ola- 1 Kararın orijinalinde sehven Marmaris Kadastro Mahkemesi olarak yazılmıştır. (ç.n)

4 398 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları rak kalacağı değerlendirmesinde bulunmuştur. Buna ilaveten, ilk derece mahkemesinin davacılarca ibraz edilen tapu senedine dayandığı ve Erdek Asliye Hukuk Mahkemesi nin 8 Eylül 1960 tarihli kararı ile bu arazinin yüzölçümünün metrekareden metrekareye çıkarıldığı belirtilmiştir. Oysaki Erdek Asliye Hukuk Mahkemesi nin Orman İdaresinin taraf olmadığı bu kararının mevcut mevzuat çerçevesinde bağlayıcılığı yoktur. Bu nedenlerle dosya Yargıtay ca bozularak Marmara Kadastro Mahkemesi ne gönderilmiştir. 12. Başvurucular, Yana çiftliğini 15 Haziran 1994 tarihinde Yavaş ailesinden satın almıştır. Tapu Sicil Müdürlüğü nce tutulan kaydın ilgili sayfasında dava ile ilgili herhangi bir şerh bulunmamaktadır. 13. Başvurucuların Yana çiftliğini satın almasından sonraki belirsiz bir tarihte, Marmara Tapu Sicil Müdürlüğü başvuruculara davayı ihbar etmiştir. Mahkeme başvurucuların davasını, Orman İdaresi nin 142/2 no. lu arazi parselinin orman sınırları içinde kaldığını iddia ettiği dava ile birleştirmiştir. 14. Marmara Kadastro Mahkemesi 18 Haziran 1994 tarihinde yeni bilirkişiler marifetiyle ihtilaflı arazide 2. kez keşif yapmıştır. 15. Marmara Kadastro Mahkemesi 4 Mayıs 1995 tarihinde bilirkişiler tarafından hazırlanan raporda yer alan; ihtilaflı arazinin ormanın bir parçası olduğu ve bir önceki bilirkişi heyetinin değerlendirmelerinin hatalı olduğu yolundaki tespitlere dayanarak, başvurucuların davasını reddetmiştir. Mahkeme krokide A parseli olarak belirtilen ve 1.106,91 metrekare yüzölçümlü arazinin orman alanı olarak Hazine adına tesciline karar vermiştir. Böylece başvuruculara ait 2 no. lu parsel den ayrılan A parseli de Devlet ormanı olarak Hazine adına kayıtlı 3 no. lu parsel ile birleştirilmiştir Aralık 1995 tarihinde Yargıtay eksik incelemeye dayandığı gerekçesiyle bu hükmü bozmuştur. Buna ilaveten Yargıtay (aynı zamanda çiftliği satın alan) başvurucuların D ve G parselleri açısından temyiz başvurusunun süresinde olmadığına hükmetmiştir. Dolayısıyla, D ve G parsellerinin Devlet ormanı olduğu taraflar açısından kesinleşmiştir. 17. Bozma kararı sonrasında, Marmara Kadastro Mahkemesi tarafından Yargıtay bozma kararına uyularak yargılamaya devam olun-

5 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 399 muş, ihtilaflı arazi ile ilgili yeni bir kroki hazırlanmıştır. Yeni kroki arazinin belirli parçalarını D1 ve F1 olarak sınıflandırmıştır. 18. En nihayetinde, 24 Kasım 1999 tarihinde, Marmara Kadastro Mahkemesi, A, B, C, D1, F ve F1 parsellerinin orman arazisi, C ve E parsellerinin ise tarım arazisi olduğuna hükmetmiştir. Mahkeme başvurucuların 1106,91 m2 lik D1 parseli hakkındaki talebinin reddi ile Hazine adına tesciline, geri kalan ,09 metrekarelik bölümün ise ½ hisse nispetinde başvurucular adına tesciline karar vermiştir. Başvurucular ve Orman İdaresi kararı temyiz etmiştir. 19. Yargıtay, 30 Ekim 2000 tarihinde başvurucuların temyiz talebini reddetmiştir. Buna karşın Orman İdaresinin F1 parseli ile ilgili temyiz başvurusunu haklı görmüştür. Yargıtay, F1 parselinin orman alanı olarak tespit edilmesine rağmen yerel mahkemece bu parsel hakkında hüküm tesis edilmediğini belirtmiştir. 20. Başvurucular 25 Aralık 2000 tarihinde, F1 parseli ile ilgili yukarıdaki karar yönünden karar düzeltme yoluna başvurmuşlardır Haziran 2002 tarihinde Marmara Kadastro Mahkemesi F1 olarak adlandırılan parselin Hazine adına tesciline karar vermiştir. Mahkeme A, B, C, D, D1, E, F ve G olarak adlandırılan parseller hakkında verilen kararın kesinleşmiş olduğu gerekçesiyle bu parseller açısından yeniden karar verilmesine yer olmadığına hükmetmiştir. 22. Yargıtay, başvurucuların 25 Aralık 2000 tarihli karar düzeltme talebini 7 Mart 2002 tarihinde reddetmiştir. Bu karar başvuruculara 11 Kasım 2002 tarihinde tebliğ edilmiştir. 23. Başvurucular Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önündeki işbu davada taleplerini F1 nolu parselle sınırlandırmışlardır. II. İLGİLİ İÇ HUKUK VE UYGULAMA 24. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın ilgili hükümleri şöyledir: Madde 169 Ormanların korunması ve geliştirilmesi Devlet ormanlarının mülkiyeti devrolunamaz. Devlet ormanları kanu-

6 400 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları na göre, Devletçe yönetilir ve işletilir. Bu ormanlar zamanaşımı ile mülk edinilemez 25. Türk Medeni Kanunu gayrimenkuller ve bunlar üzerindeki hakların sınırlandırılması ile ilgili aşağıda yer alan hükümleri içermektedir: Madde 997 Taşınmazlar üzerindeki hakları göstermek üzere tapu sicili tutulur. Madde 1004 Taşınmazlar, bulundukları bölgenin tapu siciline kaydedilir. Madde 1007/1 Tapu sicilinin tutulmasından doğan bütün zararlardan Devlet sorumludur Devletin sorumluluğuna ilişkin davalar, tapu sicilinin bulunduğu yer mahkemesinde görülür. Madde 1008 Taşınmaza ilişkin aşağıdaki haklar, tapu kütüğüne tescil edilir: 1. Mülkiyet, 2. İrtifak hakları ve taşınmaz yükleri, 3. Rehin hakları. Madde 1010 Aşağıdaki sebeplere dayanan tasarruf yetkisi kısıtlamaları, tapu kütüğüne şerh verilebilir: 1. Çekişmeli hakların korunmasına ilişkin mahkeme kararları, Tasarruf yetkisi kısıtlamaları, şerh verilmekle taşınmaz üzerinde sonradan kazanılan hakların sahiplerine karşı ileri sürülebilir. Madde 1023 Tapu kütüğündeki tescile iyiniyetle dayanarak mülkiyet veya bir başka ayni hak kazanan üçüncü kişinin bu kazanımı korunur.

7 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 401 HUKUK I. SÖZLEŞMENİN 1 NO. LU PROTOKOLÜNÜN 1. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI 26. Başvurucular, arazilerinin bir parçasının ulusal merciler tarafından herhangi bir tazminat ödenmeksizin Devlet ormanı olarak vasıflandırılmış olmasından yakınmışlardır. Başvurucular Sözleşmenin 1 no. lu Protokol ünün 1. maddesinin aşağıda yer alan hükümlerinin ihlal edildiğini iddia etmişlerdir: Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve mülkünden yoksun bırakılabilir. Yukarıdaki hükümler, devletlerin, mülkiyetin kamu yararına uygun olarak kullanılmasını düzenlemek veya vergilerin ya da başka katkıların veya para cezalarının ödenmesini sağlamak için gerekli gördükleri yasaları uygulama konusunda sahip oldukları hakka halel getirmez. 27. Hükümet bu iddiayı reddetmiştir. A. İncelenebilirlik (Kabul Edilebilirlik) 28. Mahkeme, şikâyetin Sözleşme nin 35/3. maddesi kapsamında açık bir şekilde dayanaksız olmadığını belirtmektedir. Mahkeme ayrıca, başvurunun başkaca bir sebeple incelenemez (kabul edilemez) olmadığına karar vermiştir. Dolayısıyla başvurunun kabul edilebilir olduğu açıklanmalıdır. B. Davanın Esası 1. Tarafların iddia ve savunmaları a. Başvurucuların iddiaları 29. Başvurucular, ulusal makamlarca herhangi bir tazminat ödenmeksizin arazilerinin bir parçasından (F1 nolu parsel) hukuka aykı-

8 402 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları rı olarak yoksun bırakıldıklarını ileri sürmüşlerdir. Ayrıca ihtilaf konusu taşınmazın devlet tarafından 1926 yılında bir gerçek kişiye satıldığını ve sonrasında bu taşınmazın tarım arazisi olarak ulusal hukuka uygun bir şekilde el değiştirdiğini belirtmişlerdir. Tapu sicil Müdürlüğü kayıtları arazinin devlet ormanı olduğuna dair ya da satışı engelleyecek nitelikte herhangi bir şerh içermemektedir. Başvurucular, bu suretle araziyi önceki sahiplerinden Tapu Sicil Müdürlüğü nce tutulan kayıtlara güvenerek ve iyi niyetle satın almışlardır. Bununla beraber Orman Kadastro Komisyonu ve ulusal mahkemeler, başvurucuları malik olarak gösteren Tapu Sicil Müdürlüğü kayıtlarına rağmen ihtilaf konusu taşınmazı devlet ormanı olarak sınıflandırmış ve başvurucuların davasını haksız bir şekilde reddetmiştir. Başvurucular ilaveten, arazilerinin ailenin ana geçim kaynağı olması nedeniyle ondan mahrum bırakılmalarının kendilerini yoksulluk içinde yaşamaya zorladığını iddia etmişlerdir. b. Hükümetin Savunmaları 30. Hükümet, Mahkeme nin (8 Mart 2005 tarihli 51963/99 no. lu Lami Daim Namlı ve Diğerleri /Türkiye davasındaki) kararına (incelenebilirlik hakkında karar) atıfta bulunarak, başvurucuların söz konusu taşınmaz üzerinde hiçbir zaman Sözleşme nin 1. No. lu Protokol ün 1. maddesi anlamında tartışmasız bir mülkiyet hakkına sahip olmadıklarını ileri sürmüştür. Hükümet bu bağlamda, satıcının mülkiyet hakkının ilgili mevzuat sebebiyle 1987 yılından beri tartışmalı olduğu bir zamanda taşınmazın başvurucular tarafından satın aldığına işaret etmiştir. Hükümet bu sebeple başvurucuların 1 no. lu Protokol ün 1. maddesi ihlal edilerek mülkiyet hakkından yoksun bırakılmadığını iddia etmiştir. 2. MAHKEMENİN DEĞERLENDİRMESİ 31. Mahkeme 1 no. lu Protokol ün 1. maddesinin üç belirgin kuralı ihtiva ettiğini yineler; ilk kural birinci paragrafın ilk cümlesi ile düzenlenmiş olup mülkiyetten barışçıl bir şekilde yararlanma prensibinin genel niteliği ve ifadesidir. İkinci kural, birinci paragrafın ikinci cümlesinde yer alır ve mülkiyetten yoksun bırakmayı belirli koşullara

9 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 403 tabi tutar. İkinci paragrafta belirtilen üçüncü kural, diğerlerinin yanı sıra, sözleşmeci devletlere mülkiyetin kamu yararına uygun kullanılmasını denetleme hakkı verir. Bu üç kuralın belirgin özelliği ise birbirlerine bağlı olmamalarıdır. İkinci ve üçüncü kural, özellikle mülkiyetin barışçıl kullanımına müdahaleyi ihtiva eden durumlara ilişkin olmaları nedeniyle, ilk kuralda ifade edilen genel ilkeler ışığında yorumlanmalıdır.(bakınız, Bruncrona / Finlandiya, no /98, paragraf 65-69, 16 Kasım 2004, ve Broniowski / Polonya [BD], no /96, paragraf 134, AİHM 2004-V). 32. Mahkeme ayrıca ikinci kural kapsamında mülkiyetten mahrum bırakmanın söz konusu olup olmadığını değerlendirirken, sadece resmi bir el koyma ya da kamulaştırma olup olmadığının dikkate alınmasının yeterli olmadığını, görünüşün ötesine bakılması ve şikâyet konusu duruma ilişkin gerçeklerin araştırılması gerektiğini yinelemiştir. Sözleşme uygulanabilir ve etkili olan hakları garanti altına almayı amaçladığı için, durumun fiili bir kamulaştırma teşkil edip etmeyeceği tespit edilmelidir (bakınız, Brumărescu / Romanya [BD], no /95, paragraf 76, AİHM 1999 VII; Sporrong ve Lönnroth / İsveç, 23 Eylül 1982 tarihli karar, Seri A no. 52, sayfa , paragraf 63 ve 69 74; Vasilescu / Romanya, 22 Mayıs 1998, Kararlara İlişkin Raporlar 1998-III, sayfa , 39 41). 33. Mahkeme öncelikle, Hükümetin başvurucuların malik sıfatına itiraz ettiğini dikkate alarak, 1 no. lu Protokol ün 1. maddesi anlamında başvurucuların ihtilaflı arazide mülkiyet haklarının mevcut olup olmadığını tespit etmek durumundadır. Bu bağlamda Mahkeme, başvurucuların söz konusu araziyi taşınmaz malların kaydı ve devri açısından tek yetkili mercii olan Tapu Sicil Müdürlüğü tarafından tutulan kayıtlara güvenerek, 1994 tarihinde bir önceki sahibinden satın aldıklarını belirtmiştir. Ulusal mevzuat ve uygulamaya göre, böyle bir taşınmazla ilgili her türlü takyidatın Tapu Sicil Müdürlüğü kayıtlarına işlenmesi gerekmektedir. Tapu Sicil Müdürlüğü kayıtlarına dayanarak mülkiyeti iktisap edenlerin o hakları korunur ve bu kayıtların tutulmasından doğan zarar devletin sorumluluğunu gerektirir. 34. Mahkeme, durum böyle olunca ve Tapu Sicil Müdürlüğü kayıtlarının ilgili sayfasının arazinin devrini engelleyen herhangi bir şerh içermemesi nedeniyle, başvurucuların söz konusu arazinin bir kısmı-

10 404 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları nın devlet ormanı olduğunu bildiklerinden ya da bilmeleri gerektiğinden söz edilemeyeceğini belirtmektedir (bakınız yukarda paragraf 12).. Taşınmazı iyi niyetle satın almış olmaları ve bir tapu senedini edinmiş olmaları nedeniyle başvurucular, bu arazinin maliki olduklarını yasal olarak iddia edebilirler ve yerel mahkemelerde dava takip edebilirler. Başka bir deyişle, arazinin sahibi olduklarını kanıtlayan tapu senedinin sahibi olarak başvurucular, kesinleşmiş mahkeme kararı ile mülkiyetten yoksun bırakılana kadar herhangi bir kısıtlama olmaksızın 1 no. lu Protokol ün 1. maddesi çerçevesinde arazinin maliki kabul edilebilirler. 35. Mahkeme, Hükümet in, yukarıda sözü edilen Lami Daim Namlı ve Diğerleri hakkındaki davaya ilişkin verilmiş olan karara dayanması hususunda ise, işbu davanın diğerinden farklı olduğunu belirmektedir. Mahkeme sözü edilen davada başvurucuların uyuşmazlık konusu arazinin tapusuna hiç sahip olmadıklarını ve bu nedenle ilgili taşınmazın tartışmasız maliki olduklarına dair inançlarının hiçbir zaman güvence altında olmadığını belirtmiştir. Ancak işbu davada, satın alımı takiben başvuruculara Tapu Sicil Müdürlüğü tarafından arazinin maliki olduklarını kanıtlayan tapu senedi verilmesi nedeniyle, başvurucuların söz konusu arazinin tartışmasız sahibi oldukları konusundaki inançları güvence altına alınmıştır. 36. Mahkeme, başvurucuların arazinin tartışmasız sahibi olduğunun tespit edilmesinin akabinde, 1 no, lu Protokol ün 1. maddesi 1. paragrafı anlamında mahrumiyet teşkil edecek şekilde mülkiyet hakkının barışçıl kullanımına müdahalenin söz konusu olduğu kanaatindedir. 37. Daha önce belirtildiği üzere, başvurucuların F1 parselini iyi niyetle edindiği ve kendilerine geçerli bir tapu senedi verildiği hususları açısından herhangi bir ihtilaf söz konusu değildir. Hal böyle olmakla birlikte başvurucular, kadastro haritaları, bilirkişi raporları ve ulusal mevzuata dayanarak araziyi devlet ormanı olarak sınıflandıran yerel mahkeme kararlarıyla arazilerinden yoksun bırakılmışlardır (bakınız paragraf 15-22). 38. Bu kabulle, Mahkeme, Sözleşme de çevrenin genel olarak korunmasını sağlayan bir hüküm bulunmamasına karşın, günümüz top-

11 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 405 lumunda böyle bir korumaya dair bilincin öneminin giderek arttığının kabul edildiğini belirtmektedir (bakınız, Fredin / İsveç (no. 1),18 Şubat 1991, Seri A no. 192, sayfa 16, paragraf 48). Ayrıca Mahkeme birçok davada benzer sorunları ele almış ve çevrenin korunmasının önemini vurgulamıştır (bakınız, diğerleri yanında, Taşkın ve Diğerleri / Türkiye, no /99, AİHM 2004 X, Moreno Gómez / İspanya, no. 4143/02, AİHM 2004 X; Fadeyeva / Rusya, no /00, AİHM 2005 IV). Mahkeme, yukarıda belirtilenler ışığında ve yerel mahkeme tarafından belirtilen gerekçeleri göz önünde bulundurarak, başvurucuların, doğanın ve ormanların korunması olarak ifade edilen kamusal yarar gerekçesiyle mülkiyetlerinden mahrum bırakıldıklarının tartışmasız olduğunu belirtmektedir (bakınız, Lazaridi / Yunanistan, no /04, paragraf 34, 13 Temmuz 2006). Mahkeme böylesi bir mülkiyetten mahrum bırakmanın meşru bir amaca haiz olduğunu belirmektedir. 39. Bu aşamada söz konusu müdahalenin başvurucuların menfaati ile toplumun menfaatleri arasında bir bütün olarak adil bir denge kurup kurmadığının tespit edilmesi gerekmektedir. İtiraz edilen tedbirin zorunlu adil dengeyi sağlayıp sağlamadığı ve özellikle de başvurunlar üzerinde orantısız bir yük teşkil edip etmediği hususlarının değerlendirilmesinde ulusal mevzuatın ihtiva ettiği tazmin koşulları belirleyicidir. Bu bakımdan Mahkeme daha öncesinde, taşınmazın değerine uygun makul bir miktarda ödeme yapılmaksızın malvarlığına el koymanın doğal olarak orantısız bir müdahale oluşturacağına ve 1 nolu Protokol ün 1. maddesi gereğince hiçbir tazminat ödenmemesinin sadece istisnai durumlarda haklı görülebileceğine hükmetmiştir (bakınız N.A. ve Diğerleri / Türkiye, no /97, paragraf 41, AİHM 2005 X; Nastou / Yunanistan (no. 2), no /02, paragraf 33, 15 Temmuz 2005; Jahn ve Diğerleri / Almanya [BD], no /99, 72203/01 ve 72552/01, paragraf 111, AİHM 2005-VI). 40. Söz konusu davada başvurucular, uğradıkları zarar için yerel mahkemelerde dava açmış olmalarına rağmen, malvarlıklarının hazineye devredilmesi nedeniyle hiçbir tazminat almamışlardır. Başvuruculara arazilerinden yoksun bırakılmaları nedeniyle tazminat sağlanmasına ilişkin iç hukuk yolunun bulunmaması nedeniyle malvarlığının kullanımına ilişkin hakları ihlal edilmiştir. Bu bağlamda Mahkeme, Hükümet in, başvurucuların ailesinin geçimi için ana gelir kaynağı olan arazilerinden mahrum bırakıldıkları halde, hiçbir tazminat

12 406 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları ödenmemesini haklı gösterecek istisnai bir durum bildirmediğini belirtmektedir. 41. Yukarıda belirtilenler ışığında Mahkeme, başvuruculara hiçbir tazminat hükmedilmemesiyle taşınmazın korunması ile kamu yararının gerekleri arasında kurulması zorunlu olan adil dengenin başvurular aleyhine sağlanamadığı kanaatindedir (bakınız, N.A. ve Diğerleri, paragraf 42)..Bu nedenle Sözleşme nin 1 no. lu Protokolü nün 1. maddesi ihlal edilmiştir. II. SÖZLEŞMENİN 13. MADDESİNİN İHLAL EDİLDİĞİ İDDİASI 42. Başvurucular ayrıca mülkiyetlerinden mahrum bırakılmaları nedeniyle tazminat almalarını sağlayacak etkin iç hukuk yollarının bulunmamasından yakınmışlardır. Başvurucular Sözleşme nin aşağıda aktarılan 13. maddesine dayanmışlardır: Bu Sözleşme de tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkes, ihlal fiili resmi görev yapan kimseler tarafından bu sıfatlarına dayanılarak yapılmış da olsa, ulusal bir makama etkili bir başvuru yapabilme hakkına sahiptir. 43. Hükümet bu iddiaya itiraz etmiştir. 44. Mahkeme, bu yakınmanın yukarıda belirtilen yakınmayla bağlantılı olduğuna ve bu nedenle de aynı şekilde incelenebilir (kabul edilebilir) olarak ilan edilmesinin zorunlu olduğunu belirtmiştir. 45. Buna karşın Mahkeme 1 no. lu Protokol ün 1. maddesiyle ilgili tespitini (bakınız paragraf 40-41) göz önüne alarak, işbu dava bağlamında Sözleşme nin 13. maddesinin ihlal edilip edilmediği hususunda ayrı bir inceleme yapılmasının zorunlu olmadığı kanaatindedir (bakınız diğerlerinin yanı sıra Kadriye Yıldız ve Diğerleri / Türkiye no /01, paragraf 33, 10 Ekim 2006). III. SÖZLEŞMENİN 41. MADDESİNİN UYGULANMASI 46. Sözleşme nin 41. maddesi şöyledir: Mahkeme işbu Sözleşme ve protokollerinin ihlal edildiğine karar verir-

13 TBB Dergisi 2010 (91) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 407 se ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Taraf ın iç hukuku bu ihlali ancak kısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, zarar gören tarafın hakkaniyete uygun bir surette tatminine hükmeder. 47. Başvurucular, maddi zararları açısından ,50 TL (434, Euro) talep etmişlerdir. Başvurucular resmi makamlarca el konulan arazinin toplam alanının 8.454,75 metrekare ve metrekare değerinin ise ortalama 90,00- TL (51.42 Euro) olduğunu iddia etmişlerdir. 48. Başvurucular ayrıca ,00 TL (28, Euro) manevi tazminat talep etmişlerdir. Başvurucular bu bağlamda yetkili makamların arazilerine el koymasından sonra fakirlik içinde yaşadıklarını belirtmişlerdir. Birinci başvurucu ev hanımı olup, vefat etmiş olan eşinin emekli maaşının bir kısmı ile yaşamaktadır ve başkaca bir geliri bulunmamaktadır. İkinci başvurucu ise ekonomik durumunun kötülüğü nedeniyle ülkeyi terk etmeye zorlanmış ve zor şartlarda yaşamaya çalıştığı Amerika Birleşik Devletleri ne taşınmıştır. 49. Başvurucular yargılama masraf ve giderleri konusunda ise, kendileri ve seleflerinin, 1986 ve 2002 yılları arasında yerel mahkemeler ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi huzurunda 16 yıl süren hukuki mücadelelerinde hatırı sayılır harcamalar yapmış olmaları nedeniyle, Mahkeme tarafından sembolik olarak uygun bir miktar olan ,00- Euro hükmedilmesini talep etmişlerdir. 50. Hükümet, başvurucular tarafından talep edilen meblağların spekülatif ve dayanaksız olduğunu belirtmiştir. 51.Mahkeme, davanın koşulları kapsamında, Sözleşme nin 41. maddesinin uygulaması konusunda kararının henüz hazır olmadığına buna karşın 41. madde uygulamasının saklı tutulmak zorunda olduğuna ve başvurucular ile davalı hükümet arasında anlaşma sağlanması olasılığına gereken önemin verileceğine hükmetmiştir. BU GEREKÇELERLE, MAHKEME OYBİRLİĞİYLE 1. Başvuruyu incelenebilir (kabuledilebilir) olarak ilan eder. 2. Sözleşme nin 1 no. lu Protokolü nün 1. maddesinin ihlal edildiğine hükmeder.

14 408 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 3. Sözleşme nin 13. maddesinin ihlal edildiği şikâyetine ilişkin ayrı bir incelenmenin gerekli olmadığına hükmeder. 4. Sözleşme nin 41. maddesinin uygulaması konusundaki kararın henüz hazır olmaması nedeniyle a. Bu hususun saklı tutulmasına, b. Hükümet ve başvuranların, Sözleşme nin 44. maddesi 2. paragrafı gereğince nihai karar tarihinden itibaren 3 ay içerisinde konu hakkındaki görüşlerini yazılı olarak bildirmeye ve özellikle bir anlaşmaya varmaları halinde bu hususta Mahkeme yi bilgilendirmeye davet edilmesine, 2 c. Sonraki usulün saklı tutulmasına ve Daire Başkanı nın bu hususta yetkili kılınmasına karar verilmiştir. İşbu karar İngilizce olarak kaleme alınmış ve Mahkeme İç Tüzüğü nün 77. maddesinin 2. ve 3. fıkraları uyarınca yazılı olarak ilan edilmiştir. Françoise Elens-Passos Yazı İşleri Müdür Yardımcısı Françoise Tulkens Başkan 2 Mahkeme, işbu başvuruya ilişkin 41.madde altındaki incelemesini 24 Kasım 2009 tarihli kararıyla sonuçlandırmış ve bu karar 24 Şubat 2010 tarihinde kesinleşmiştir. Mahkeme anılan kararıyla başvurucular lehine Euro maddi tazminata, Euro da avukatlık ücreti ve masraflara hükmetmiştir.