64 ÜRETİMDEN PAZARLAMAYA TÜRKİYE DE SÜS BİTKİLERİ

Transkript

1 64 ÜRETİMDEN PAZARLAMAYA TÜRKİYE DE SÜS BİTKİLERİ Prof. Dr. Bahriye Gülgün Aslan - Yrd. Doç. Dr. Kübra Yazıcı Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, İzmir GOP. Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Tokat bahriye.gulgun@hotmail.com Süs bitkilerinin goncası, yaprağı, dalı vb. organları veya doğrudan kendisinin estetik ve süs amaçlı kullanım için yetiştirilmesi esastır. Tarımın ve bitkisel üretimin bir dalı olan süs bitkileri üretimi, insanlarımızın gıda gereksinimi yerine ruhsal ve görsel gereksinimlerini karşılayan; yatıştırıcı, dinlendirici, neşe ve mutluluk kazandırıcı sonuçları ile diğer tarım ürünlerinden ayrıcalık gösterir. Bu nedenle çağımızın insanı için vazgeçilmez materyal olan süs bitkileri, yılın her mevsiminde tüketim potansiyeline sahiptir (Kelkit 2002). Süs bitkilerinin, bitkisel üretim sektörünün içinde ekonomik anlamda bir alt sektör olarak ortaya çıkması, üretim, pazarlama, istihdam gibi kavramların bu sektörün bir parçası olmaya başlaması, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başlarına rastlamaktadır. Kentleşme olgusu, bu süreçte en büyük rolü oynamıştır. Ayrıca günümüzde ülkelerdeki eğitim düzeyi, fert başına düşen gayrisafi milli hasıla değeri ve benzeri kalkınmışlık ölçütleri ile süs bitkileri sektörünün gelişmişliği arasında doğrusal bir ilişki olduğu düşünülmektedir (Karagüzel ve ark., 2010). Türkiye de süs bitkileri sektörünün tarihsel gelişimi ise dünya ülkelerine benzer şekilde kentleşme olgusunun hızlandığı 1940 lı yıllarda İstanbul ve çevresinde başlamış, daha sonra uygun iklimsel özelliklere sahip olan Ege ve Akdeniz Bölgeleri ne doğru genişlemiştir. Günümüzde üretim materyali ve yan ürünleri ile birlikte 81 milyon dolara yaklaşan ihracat değeri ile süs bitkileri, ülkemiz için önemli bir bitkisel üretim alt sektörü hâline gelmiştir. Türkiye de Süs Bitkileri Üretimi Türkiye, süs bitkileri yetiştiriciliğinde, uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, pazar ülkelere yakınlığı ve ucuz iş gücüne sahip olması gibi nedenlerle önemli avantajlara sahiptir. Türkiye de yılında

2 toplam da alanda süs bitkileri üretimi yapılmaktadır (TÜİK, ). Ülkemiz, süs bitkileri alanında son yıllarda, hem üretim alanı hem ihracat ve ithalat açısından önemli ölçüde yol kat etmiştir yılları arasındaki veriler incelendiğinde 14 yıllık süreç içerisinde yaklaşık 213 lük artış sağlanarak üretim alanları da dan da a çıkarılmıştır (Gülgün, ). Çizelge 1. Türkiye de Yıllara Göre Süs Bitkileri Üretim Miktarları Kaynak:TÜİK (Adet) Süs Bitkileri Üretim Miktarları (Adet) (Adet) Kesme Çiçekler İç Mekân(saksılı)Süs Bitkileri Dış Mekân Süs Bitkileri Çiçek Soğanları TOPLAM Türkiye de süs bitkileri üretim miktarları ise; yılında adet, yılında adet, yılında adet olarak görülmektedir. yılında süs bitkileri üretim miktarı alt grupları incelendiğinde Kesme çiçek 66 ile en yüksek üretim miktarına sahiptir. yılında üretilen dış mekân süs bitkileri miktarı oransal olarak 29, iç mekân süs bitkileri ise 3 tür. (Şekil 1). Üretim alanlarının ve üretim miktarlarının yıllara göre değişimi çizelge 1 ve 2 de verilmektedir. Sektördeki üretim alanları 2009 yılından sonra hızlı bir artış göstermiştir yılından yılına kadar üretim alanları 2,5 kat artmıştır (SÜSBİR, 2016). Türkiye de üretim yapılan alanlara bakıldığında İzmir ilk sırada yer alırken Sakarya, Antalya sırasıyla izlemektedir (Çizelge 3). yılında bir miktar azalma görülse de sağlıklı verilerin önümüzdeki beş yıl içinde oluşacağı düşünülmektedir. Türkiye de Yılı Süs Bitkileri Üretimi 65 Çizelge 2. Türkiye de Yıllara Göre Süs Bitkileri Üretimi Yapılan Alan Miktarları Kaynak:TÜİK Süs Bitkileri Üretimi Yapılan Alan (m 2 ) (m 2 ) (m 2 ) (m 2 ) Kesme Çiçekler *** ** *** İç Mekân(saksılı) Süs Bitkileri Dış Mekân Süs Bitkileri Çiçek Soğanları TOPLAM Şekil 1. Türkiye de Yılındaki Süs Bitkileri Üretim Miktarı Türkiye de Süs Bitkileri Ticareti Çizelge 3 Türkiye de İllere Göre Süs Bitkisi Üretim Alanları *GTHB **TÜİK İl 2005* 2009* 2010* 2011* 2012* ** ** ** İzmir Sakarya Antalya Yalova Bursa İstanbul Diğer Toplam Çizelge 4. Türkiye de Yıllara Göre Süs Bitkileri Dış Ticareti (1.000 $)* GTHB **TÜİK ÜRÜN GRUBU İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat Çiçek soğanları İç ve Dış mekân süs bitkileri Kesme çiçekler Bitki yaprakları, dalları vb TOPLAM

3 66 Süs Bitkileri sektörü ülkesel gelişme ile paralel olarak her yıl dış ticaret hacmini de genişleten önemli bir sektördür. yılında yaklaşık 170 milyon dolarlık bir dış ticaret hacmi yaratmıştır. yılında hacim biraz düşmüş olmakla beraber dış ticaret açığı da düşmüş ve yılında süs bitkilerinde dış ticaret açığı yaklaşık 4 milyon dolar olmuştur (Şekil 2). İhracatın ithalatı karşılama oranı 95 tir (TÜİK, ; SÜSBİR, 2016). Yıllara Göre İhracat ve İthalat (1.000 $) 25 artarak 2000 yılında 13 milyon dolar iken, 2009 yılı sonunda 50 milyon dolara ve 2011 yılında 2010 yılına kıyasla 36 artışla 76 milyon 322 bin dolara ulaşmıştır yılları arsındaki ihracatın parasal değeri Şekil 3 teki grafikte verilmiştir yılında Türkiye nin ihracat hedefine yaklaşması için sektörün kendi hesabına belirlediği hedef 500 milyon dolardır. Özellikle son iki yıldır ihracattaki artış memnun edici görünse de hedefe ulaşmak için yıllık ortalama artışın 20 olması gerekmektedir. Türkiye, bulunduğu coğrafyada, gelişen ekonomiler ve yeniden şekillenen komşu ülkelere sahiptir. Bu bağlamda; Türk Cumhuriyetleri ve Kuzey Afrika ülkeleri hedef pazarlardır. Bu pazarları kazanmak ve genişletmek, üretime yönelik politikalara bağlıdır. Bu yıl başta Rusya krizi olmak üzere yakın coğrafyadaki ülkelerde yaşanan ekonomik istikrarsızlıklar, savaş ve terör olayları ihracatımızı olumsuz etkilemiştir (Çizelge 5). Çizelge 5. Türkiye nin Yıllara Göre İhracat i (2011-) *GTHB **TÜİK Şekil 2. Türkiye de Yıllara Göre İhracat ve İthalat Durumu yılı süs bitkileri üretim değeri yaklaşık 3 milyar TL dir. 46 bin dekarlık alanda yaratılan üretim değeri, yaklaşık 70 milyon dekarda ürettiğimiz buğday üretim değerinin üçte biri kadardır (SÜSBİR, 2016). ÜRÜN GRUBU Çiçek Soğanları İç ve Dış mekan süs bitkileri Türkiye de Süs Bitkileri İhracatı Türkiye nin coğrafi konumu ve büyük tüketim merkezlerine yakınlığının avantajı, süs bitkileri ihracatını önemli kılmaktadır. Türkiye den dünya üzerinde 52 ülkeye süs bitkileri ihracatı yapılmaktadır. Türkiye de Yıllara Göre İhracat Miktarı (1.000 $) Kesme Çiçekler Bitki yaprakları, dalları vb TOPLAM Yılında Süs Bitkilerindeki İhracat (1.000$) Şekil 4. Süs Bitkilerinin Yılı İhracat Durumu Şekil 3. Türkiye de Yılları Arasında İhracatın Parasal Durumu 2011 yılında genel ihracatımız içinde tarım ürünleri ihracatımız 10,80 pay alırken tarım ürünleri içinde yer alan Süs bitkileri ve mamulleri sektörünün Türkiye nin toplam ihracatından aldığı pay 2011 yılında 0,06 olmuştur. Bitkisel ürünler içinde yıllık en büyük ihracat artışı 36 artış oranıyla süs bitkilerinde görülmüştür. Türkiye süs bitkileri ihracatı üretime paralel olarak her yıl ortalama yılında süs bitkileri sektörü ihracat durumuna bakıldığında; canlı bitkiler (dış ve iç mekân süs bitkileri) 53 orana sahipken, kesme çiçeklerin ihracatı 36 dır. Parasal değeri en düşük olan ihracat ürünü ise çiçek soğanları 2 dir (Şekil 4). Türkiye nin ihracat yaptığı ülkelerin başında; Türkmenistan, Hollanda, İngiltere ve Almanya gelmektedir. Türkmenistan Türkiye den yaklaşık dolarlık, Hollanda, 14 bin dolarlık ve İngiltere 10 bin dolarlıklık süs bitkisi ithal etmektedir (Çizelge 6).

4 Çizelge 6. Yılında Türkiye nin İhraç Ettiği Süs Bitkileri Piyasa Değerleri Kaynak:Trademap, İthalatçı Ülkeler Toplam () İhracat Değeri (1000$) Ticari Değeri (1000$) Türkiye nin İhracattaki payı () Arasında ihracattaki Büyüme Değeri (, p.a.) Ticari Göstergeler - Arasında İhracattaki Büyüme Değeri (, p.a.) İthalatında Sıralaması İthalatında Payı () Arasında Ortak Ülkelerin Toplam İthalat Artış Değeri (, p.a.) 77,429-3, Türkiye nin karşılaştığı tarife (tahmini) () Türkmenistan 16,466 15,015 21, ,1 10 Hollanda 14,052-21,327 18, ,1 6 0 İngiltere 10,248 10,166 13, ,2 0 0 Almanya 7,313 3,773 9, ,6-2 0 Irak 5,483 5,475 7, ,1-2 Rusya 3,636 3,626 4, ,1-6 3,8 Azerbaycan 2,563 2,563 3, ,2 5 14,1 Türkiye de Süs Bitkileri İthalatı Süs bitkilerinde yılında ithalat yaklaşık 93 milyon dolar iken yılında 81 milyon dolara düşmüştür. En fazla ithalat canlı bitkiler grubunda gerçekleşmektedir. Bu fasılda saksılı iç mekân süs bitkileri, ağaçlar, fide ve fidanlar bulunmaktadır. Bu gruptaki süs bitkilerinin ithalat artışının en önemli sebeplerinden birisi, büyüyen şehirlerdeki çevre ve peyzaj çalışmalarıdır (Çizelge 7). Çizelge7. Ürün Gruplarına Göre Süs Bitkileri İthalatı Parasal i (1.000$) Ürün Grubu Çiçek soğanları İç ve Dış mekân süs bitkileri Kesme Çiçekler Bitki yaprakları, dalları vb Toplam

5 68 Türkiye de Yıllara Göre İthalat Miktarı (1.000$) Türkiye de özellikle dış mekân süs bitkisi üretimi her yıl artmakla birlikte, yurt içi talebi karşılamakta bazı problemler yaşanmaktadır. yılında, bir önceki yıla göre 37 lik bir artışla 92,5 milyon dolar olan ithalat, yerel seçimlere hazırlık aşamasında belediyelerin kullandığı ithal ağaçlardan kaynaklanmaktadır (SÜSBİR, ). Şekil 5. Türkiye de Süs Bitkilerinde Yıllara Göre İthalat Miktarı yılında süs bitkileri ithalat durumu incelendiğinde iç ve dış mekân süs bitkilerinin en fazla ithal edilen ( 81) ürün olduğu görülmektedir (Şekil 6). Türkiye nin ithalat yaptığı ülkeler başında; Hollanda, İtalya, Almanya ve Belçika gelmektedir. Hollanda dan 35 Çizelge 8. Yılında Türkiye Tarafından İthal Edilen Süs Bitkilerinin, Ülkelere Göre İthalat Piyasaları Durumu Kaynak: Trademap, 2016 İhracatçılar İthalat Değeri (1000) Ticari Denge (1000$)) Türkiye nin İthalatti Payı () Arasında İthalatındaki Büyüme Değeri (, p.a.) Ticari Göstergeler - arasında ithalatındaki büyüme değeri (, p.a.) İthalatında Sıralaması İthalatındaki Payı () Değer Toplam İhracat Artışı (, p.a.) Genel () Türkiye Tarafından Uygulanan Tarife (tahmini) () Hollanda , ,7 İtalya , ,7 Almanya , ,7 Belçika , ,7 Macaristan , ,7 Kenya , ,1 İspanya ,039 1, ,7 Çizelge 9. Türkiye de Canlı Bitkilerde Aylara Göre İthalat Kaynak: TÜİK AYLAR 2012 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam

6 bin dolar, İtalya dan 24 bin dolar, Almanya dan 3 bin 540 dolarlık süs bitkisi Türkiye ye ihraç edilmektedir (Çizelge 8). Yılı Süs Bitkileri İthalatı unsurlardır. Sektörün arazi sorununun çözümünde, kamu elindeki kullanılmayan arazilerin uzun dönem kiralamalarla üreticilere tahsisi konusu düşünülebilinir. Süs bitkileri üretimi yapılan alanlarda, organize süs bitkisi tarım bölgeleri oluşturulmalıdır. 69 Şekil 6. Türkiye de Yılı Süs Bitkileri İthalatı Dağılım Değerleri Türikye de Canlı Bitkilerde Aylara Göre İthalat Şekil 7. Türkiye de Canlı Bitkilerde Aylara Göre İthalat Yüzdesi Süs bitkileri yetiştiriciliği için ülkemiz ekolojik koşulları çok uygun olmasına karşılık, Türkiye de süs bitkilerinin üretimi yeterli değildir (Ay, 2009; SüsBir, 2016). Üretim tekniklerinin yetersiz, işletme sermayelerinin sınırlı oluşu ve mekanizasyonun yaygınlaştırılamaması, özellikle boylu dış mekân süs bitkisi üretimini sınırlamaktadır. Ülkemizin bu tür bitki ihtiyacının, başta İtalya olmak üzere, değişik ülkelerden ithalat yolu ile karşılandığı görülmektedir. Ülkemizin ihracatı arttırma hedeflerine ulaşmasını sağlaması için; çok parçalı küçük arazilerin toplulaştırılması yapılmalıdır. Bununla beraber üretim alanlarında sektörün kendine özgü sorunları da bulunmaktadır. Arazilerin büyük bölümü kiralıktır. Yatırımların çoğunun kiralık alanlara yapılması, kiralık arazilerin özellikle çok yıllık dış mekân süs bitkileri üretiminde uzun dönem kiralamalarda yaşanan sıkıntılar, üretim yapılan bölgelerin çoğunun imar planlarının içinde kalması gibi sorunlar, üretim alanlarında artışı engelleyen Kaynaklar Ay S., 2009, Süs Bitkileri İhracatı, Sorunları ve Çözüm Önerileri: Yalova Ölçeğinde Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2009, C.14, S.3 s Gürsan, K.; 1999, Karadeniz Bölgesi nde Süs Bitkileri Yetiştiriciliğinin Önemi ve Geliştirilmesi. Karadeniz Bölgesi nde Tarımsal Üretim ve Pazarlama Sempozyumu, Ekim 1999, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Samsun, Gülgün, B., da ve Türkiye de Süs Bitkilerine Genel Bakış, Problemler ve Çözüm Önerileri, TÜRKTOB Dergisi sayı 14 yıl. Kelkit A., 2002, Çanakkale Kenti Açık-Yeşil Alanlarda Kullanılan Bitki Materyali Üzerinde Bir Araştırma, Ekoloji Dergisi 11, 43, Karagüzel O.,Korkut B., Ökan B., Çelikel G., ve Titiz Ç.,2010, Türkiye de Süs Bitkileri Üretiminin Bugünkü durumu, Geliştirme Olanakları ve Hedefleri SÜSBİR,. Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği Sektör Raporu Ekim SÜSBİR, Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği, Süs Bitkileri ve Mamulleri Sektörü Ticaretinin Son Dönem Değerlendirmesi SÜSBİR,. Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği Sektör Raporu Mart-2016 Titiz S., Çakıroğlu N., Birişci Yıldırım T., Çakmak S.,Süs Bitkileri Üretim ve Ticaretindeki Gelişmeler TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) 2016, Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları Ankara, Türkiye. TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) 2016, Türkiye Süs Bitkileri İthalat ve İhracatı Ankara, Türkiye. Trademap Country.aspx Erişim