ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 1999

Transkript

1 ÖNSÖZ Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN (1998) standardõ esas alõnarak TSE Maden Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 12 Nisan 1999 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

2 İÇİNDEKİLER 1 - KAPSAM ATIF YAPILAN STANDARDLAR TARİFLER GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU BOŞLUKLAR AGREGA TANE BÜYÜKLÜĞÜ DENEY KISMI DENEY NUMUNESİ SABİT KÜTLE PRENSİP CİHAZLAR DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI İŞLEM HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ DENEY RAPORU... 3 EK A... 4 EK B... 6 EK C... 7 EK D... 8 EK E... 9

3 AGREGALARIN FİZİKSEL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER BÖLÜM 3 - GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞUNUN VE BOŞLUK HACMİNİN TAYİNİ 1 - KAPSAM Bu standard, kuru agregalarõn gevşek yõğõn yoğunluğunun ve boşluk hacminin belirlenmesi için deney metodunu kapsar. Deney 63 mm tane büyüklüğüne kadar doğal ve yapay agregalar için uygulanabilir. Çok ince dolgu malzemelerinin (filler) görünür (yõğõn) yoğunluğunun gazyağõ içerisinde tayini için bir metot Ek A da verilmiştir. 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No Adõ No (İngilizce) (Türkçe) EN Tests for general properties of aggregates Part 2: Methods for reducing laboratory samples TS EN Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 2: Lâboratuvar Numunelerinin pren pren Tests for general properties of aggregates Part 5: Common equipment and calibration Tests for mechanical and physical properties of aggregates Part 6: Determination of particle density and water absorption ISO 4788: 1980 Laboratory glassware - Graduated measuring cylinders 3 - TARİFLER Bu standard için geçerli tarifler aşağõda verilmiştir. TS pren TS 3781 ISO 4788 Azaltõlmasõ Metodu Agragalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler Bölüm 5: Genel Cihazlar ve Kalibrasyon Laboratuvar Cam Malzemeleri - Ölçülü Silindirler GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU Belirli bir ölçü kabõ içerisindeki sõkõşmamõş kuru agreganõn kütlesinin ölçü kabõnõn hacmine bölünmesi ile elde edilen değer BOŞLUKLAR Ölçü kabõndaki agrega taneleri arasõndaki hava dolu boşluklar AGREGA TANE BÜYÜKLÜĞÜ Agreganõn alt (d) ve üst (D) elek göz açõklõklarõ ile belirlenen tanõmõ. NOT - Bu tanõmlama, üst elek üzerinde kalan bazõ taneleri (elek üstü) ve elek altõna geçen bazõ taneleri de (elek altõ) kapsar DENEY KISMI Tek bir deneyde tamamõ kullanõlan numunedir. 1

4 3.5 - DENEY NUMUNESİ Deney metodu birden fazla özelliğin belirlenmesini gerektirdiğinde, tek bir tayinde kullanõlan numunedir SABİT KÜTLE Kurutmadan sonra en azõndan 1 saat aralõklarla birbirini takip eden tartõmlar arasõ farkõn % 0,1 den daha fazla olmadõğõ durumdaki kütledir. NOT - Bir çok durumda, deney kõsmõnõn etüvde (110 ± 5) C da önceden belirlenmiş bir süre kurutulmasõ ile sabit kütleye erişilebilir. Deney laboratuvarlarõ, etüvün mevcut kapasitesine uygun olarak numunelerin tipleri ve büyüklüklerine göre sabit kütleye erişmek için gerekli zamanõ kendileri belirleyebilirler. 4 - PRENSİP Belirli bir ölçü kabõ içerisindeki agreganõn kuru kütlesi tartõlarak tayin edilir ve gevşek yõğõn yoğunluğu hesaplanõr. Boşluklarõn yüzdesi, gevşek yõğõn yoğunluğu ve tane yoğunluğundan hesaplanõr. 5 - CİHAZLAR Bütün cihazlar pren in genel özelliklerine uygun olmalõdõr Silindirik ölçü kabõ, korozyona dayanõklõ metalden yapõlmõş su sõzdõrmaz, ölçü kabõnõn iç çapõnõn iç derinliğine oranõ 0,5 ile 0,8 arasõnda olmalõdõr. Ölçü kabõnõn en küçük hacmi Çizelge 1 de verilmiştir. Ölçü kabõ Ek B ye uygun olarak kalibre edilmelidir. Ölçü kabõ, her kullanõm sõrasõnda şeklini muhafaza edebilmek için yeterince sağlam ve iç yüzü pürüzsüz ve tercihen saplõ olmalõdõr. Üst kenarõ tabanõna paralel, düzlemsel ve pürüzsüz olmalõdõr. NOT - Hafif agrega deneyinde, deney kõsmõnõn kütlesi ölçü kabõnõn kütlesinden çok küçük olabilir. Böyle durumlarda sağlam ve su sõzdõrmaz olmak kaydõyla metalik olmayan hafif kaplarõn kullanõlmasõna müsaade edilir. ÇİZELGE 1 - Agrega Büyüklüğüne Bağlõ Olarak Ölçü Kabõnõn Minimum Hacmi Agreganõn üst tane büyüklüğü (D) mm Hacim l 4 e kadar 1,0 16 ya kadar 5,0 31,5 e kadar e kadar DENEY KISMININ KÜTLESINI % 0,1 DOĞRULUKLA ÖLÇEBILEN UYGUN KAPASITELI TERAZI Kalibrasyon için (Ek B ye bakõnõz), suyun kütlesinin belirlenmesi % 0,1 doğrulukla yapõlabilmelidir UYGUN BÜYÜKLÜKTE KÜREKLER Cetvel (mastar) çelikten yapõlmõş kabõn dõş çapõndan en az 50 mm daha büyük olan, düzleme işlemi sõrasõnda deforme olmayacak sağlamlõkta olan Termometre (Kalibrasyon İçin): Suyun sõcaklõğõnõ (20 C ± 0,5) C hassasiyetle ölçebilen ETÜV Cam Levha (Kalibrasyon İçin): Ölçü kabõnõ kapatacak büyüklükte. 2

5 6 - DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI pren e uygun olarak 3 deney numunesi alõnmalõdõr. Agrega (110 ± 5) C da sabit kütleye kadar kurutulmalõdõr. Her deney numunesinin kütlesi numune kabõnõ doldurmak için her bir deney numunesi için gerekli kütlenin % % 150 si arasõnda olmalõdõr. Hafif agregalar için uygun olduğunda, deney numunesi (110 ± 5) C de kurutmadan sonra (23 ± 5) C ve % (50 ± 10) bağõl nemde nem eşitlenmesi için kondisyonlanmalõdõr. 7 - İŞLEM Boş, kuru ve temiz ölçü kabõ tartõlõr (m l ). Ölçü kabõ yatay bir yüzeye yerleştirilir ve kürek kullanõlarak numune ile tamamen doldurulur. Ölçü kabõ doldurulurken, küreği numune kabõ üst çevresinde dayayarak segregasyon minimum seviyede tutulmalõdõr. Hiçbir zaman kürek ölçü kabõnõn üst kenarõndan 50 mm daha yüksekte tutulmamalõdõr. Ölçü kabõnõn üst yüzeyinden taşan agregalar dikkatlice yüzeyden uzaklaştõrõlõr ve segregasyonu önlemek için yüzeyde düzgün bir dağõlõm sağlanõr. Agreganõn üst yüzeyi sõkõştõrmaya sebep olmadan cetvel ile düzeltilir. Bu uygun değilse, yüzey elle düzeltilir. Dolu numune kabõ tartõlõr kütlesi % 0,1 doğrulukla kayõt edilir (m 2 ). Deney üç numune ile yapõlmalõdõr. 8 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ Gevşek yõğõn yoğunluğu ρ b, her deney numunesi için aşağõdaki eşitlikle hesaplanõr: m ρ 2 - m 1 b = V ρ b : Gevşek yõğõn yoğunluğu, megagram / m 3 (Mg/m 3 ), m 2 : Ölçü kabõ ve deney numunesinin kütlesi, kg, m 1 : Boş ölçü kabõ kütlesi, kg, V : Ölçü kabõnõn hacmi, L. dir. Gevşek yõğõn yoğunluğu ρ b, normal agregalarda ikinci ondalõğa, hafif agregalarda üçüncü ondalõğa kadar yuvarlatõlarak 3 değerin ortalamasõ olarak verilir. Boşluk yüzdesi ν, ölçü kabõndaki boşluklarõn hacimsel oranõ olup aşağõdaki eşitlikle hesaplanõr. ν = ρ p - ρ b x100 ρ p Burada; ν : Boşluk yüzdesi ρ b : Gevşek yõğõn yoğunluk, Mg/m 3 ρ p : Aynõ laboratuvar numunesinden, alõnan bir deney kõsmõnda pren e göre belirlenen etüvde kurutulmuş veya önceden kurutulmuş tane yoğunluğu /Mg/m 3 dir. NOT - Ek C de deneyin kesinliği ile ilgili bilgi verilmiştir. 9 - DENEY RAPORU Deney raporu aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Numunenin tanõmõ, anma tane büyüklüğü, numunenin işareti, b) Deney tarihi, c) Gevşek yõğõn yoğunluğu ( 3 deney numunesine ait değerler ve ortalama değer), d) Gerekliyse boşluk yüzdesi, 3

6 EK A (Standarda Ait) GAZ YAĞINDA DOLGU MALZEMELERİNİN (FİLLER) GÖRÜNÜR (YIĞIN) YOĞUNLUĞUNUN TAYİNİ METODU A.1 - PRENSİP Dolgu malzemelerinin karõşõmlarõndan oluşan bir deney kõsmõ, gazyağõ içerisinde dağõtõlõr ve çökelmesi için bekletilir. Deney kõsmõnõn çökmüş kõsmõnõn hacmi ölçülür ve görünür (yõğõn) yoğunluğunun hesaplanmasõ için kullanõlõr. A.2 - DENEY DÜZENEĞİ A Silindirik Ölçülü Cam Kap, tapalõ 50 ml hacimli 1 ml ölçü çizgili ve TS ISO 4788 e uygun. A Terazi, ölçme kapasitesi 100 g dan küçük olmayan, 0,01 g doğrulukla ölçüm yapabilen. A Hava Dolaşõmlõ Etüv, sõcaklõğõ (110 ± 5) C a ayarlanabilen. A DESİKATÖR VE DESİKANT A Tekrar distile edilmiş gaz yağõ (parafin yağõ) kaynama sõcaklõğõ 190 C C arasõnda. NOT - EN da belirtildiği şekilde çimento yoğunluğu tayininde yerdeğiştirme sõvõsõ kullanõlabilir. A.3 - DENEY NUMUNELERİNİN HAZIRLANMASI Lâboratuvar numunesi yeterli kütlede 5 deney numunesi elde etmeye imkân verecek deney kõsmõnõ elde etmek için pren deki metotla azaltõlõr. Dolgu malzemesi deney kõsmõ, (110 ± 5) C da en az 4 saat kurutulur. Desikatörde oda sõcaklõğõna soğutulur. Her biri yaklaşõk 10 g kütleye sahip olacak şekilde 3 deney numunesi tartõlõr. Her deney numunesinin kütlesi, m 1, 0,1 g yaklaşõmla kayõt edilir. A.4 - İŞLEM Ölçülü silindire birinci deney numunesi ve yaklaşõk 25 ml gaz yağõ konulur. Tapa ile kapatõlõr ve dolgu malzemesi tamamen õslanõncaya kadar çalkalanõr. Ölçülü silindire silindirin üst kenarõndan yaklaşõk 40 mm aşağõda olacak şekilde gaz yağõ ilave edilir, tapa tekrar kapatõlõr ve çalkalanõr. Dolgu malzemesinin gaz yağõ içerisinde tam olarak dağõtõldõğõndan emin olmak için ölçü silinidiri, ikinci çalkalamadan hemen sonra ters çevrilir ve hava kabarcõğõ silindirin uzunluğu boyunca hareketini tamamlayõncaya kadar kap bu pozisyonda tutulur. Silindir orijinal duruma getirilir ve hava kabarcõğõ silindirin uzunluğu boyunca geri hareketini tamamlayõncaya kadar aynõ durumda tutulur. Bu işlem dört defa daha tekrarlanõr ve hemen sonra silindir titreşimsiz bir yüzeye konur. Dolgunun herhangi bir tanesi, gaz yağõ seviyesi üzerinde silindir kenarlarõna yapõşmõş ise az bir gaz yağõ ilavesi ile tanecik süspansiyona alõnõr. Ölçülü silindir okumadan önce, en az 6 saat süreyle bõrakõlõr daha sonra dolgunun yõğõn hacmi (V) okunarak en yakõn ml ye yuvarlatõlarak kayõt edilir. Yukarõdaki işlem ikinci ve üçüncü deney numuneleri için tekrarlanõr. A.5 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ Her deney numunesi için görünür (yõğõn) yoğunluğu aşağõdaki eşitliğe uygun olarak 0,01 Mg/m 3 doğrulukla hesaplanõr: 4

7 Görünür (yõğõn) yoğunluk, ρ = m V, Mg/m3 Burada; V : A.4 deki gibi tayin edilen yõğõn hacmi, ml m : Deney kõsmõnõn kütlesi, g dir. Yukarõdaki eşitlik kullanõlarak 0,01 Mg/m 3 ortalama değeri hesaplanõr. doğrulukla tayin edilen üç görünür (yõğõn) yoğunluğun Tek tek sonuçlardan herhangi biri ortalama değerden 0,05 mg/m 3 den fazla farklõ ise bu tek değer işleme alõnmaz ve aynõ deney kõsmõndan alõnan diğer iki deney numunesinin ortalamasõ görünür (yõğõn) yoğunluğu olarak alõnõr. A.6 - DENEY RAPORU Üç veya daha fazla deney sonucunun ortalama değeri dolgu malzemesinin gaz yağõnda görünür (yõğõn) yoğunluğu olarak 0,1 Mg/m 3 doğrulukla raporda verilir. Rapor, dolgunun gaz yağõndaki görünür (yõğõn) yoğunluğunun bu standarda uygun olarak tayin edildiğini belirtmelidir. Deney raporu en az aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Numunenin tanõmõ ve işareti, b) Dolgu malzemesinin gaz yağõndaki görünür (yõğõn) yoğunluğu. NOT - Deneyin kesinliği Ek C de verilmiştir. 5

8 EK B (Standarda Ait) ÖLÇÜ KABININ KALİBRASYONU (STANDARDA AİT) B.1 - Ölçü kabõnõn kapasitesi (hacmi), doldurulmasõ için gerekli olan suyun kütlesinin tayini ile kalibre edilmelidir. B.2 - Öncelikle, boş, temiz ve kuru ölçü kabõ cam levha ile birlikte tartõlõr, (20 ± 2) C daki su ile doldurulur ve hava kabarcõklarõ ve suyun fazlasõ uzaklaştõrõldõktan sonra cam levha ile kapatõlõr. Ölçü kabõnõn dõş yüzeyi kurulanõr ve kap tartõlõr. Suyun net kütlesi % 0,1 hassasiyetle belirlenir. Suyun kütlesi kg olarak verildiğinde ölçü kabõnõn hacmi (V) litre olarak elde edilir. 6

9 EK C (Bilgi İçin) KESİNLİK C.1 - ETÜVDE KURUTULMUŞ DURUMDA GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU Normal agregalar kullanõlarak, etüvde kuru şartta gevşek yõğõn yoğunluğunda tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R 2 ) tayini için BSΙ sorumluluğunda uygun olarak 1989 da kesinlik denemesi yapõlmõştõr. Deneye 13 laboratuvar katõlmõş, sonuçlar Çizelge C.1 de verilmiştir. ÇİZELGE C.1 - Etüvde Kurutulmuş Şartlarda Gevşek Yõğõn Yoğunluğunun Kesinlik Tahmini Agrega Tipi Tekrarlanabilirlik (r) Mg/m 3 Uyarlõk (R 2 ) Mg/m 3 İnce Agrega 0,032 0,165 (Kireçtaşõ tozu ve kum) İri Agrega 0,019 0,079 C.2 - GAZ YAĞINDA DOLGU MALZEMESİNİN GÖRÜNÜR (YIĞIN) YOĞUNLUĞU BSΙ sorumluluğunda de bir kesinlik deneyi uygulanmõştõr. Denemede 15 lâboratuvarda dolgu malzemesi olarak iki tip öğütülmüş kireçtaşõ kullanõlmõş ve sonuçlar Çizelge C.2 de verilmiştir. ÇİZELGE C.2 - Gaz yağõnda Dolgularõn Görünür (yõğõn) Yoğunluğunun Kesinlik Tahmini Dolgu Malzemesi Tipi Karbonifer Kireçtaşõ Permiyen Kireçtaşõ Ortalama Yoğunluk Mg/m 3 Tekrarlanabilirlik (r ) Mg/m 3 Uyarlõk R 2 Mg/m 3 0,60 0,03 0,13 0,93 0,05 0,34 7

10 EK D (Bilgi İçin) GÖRÜNÜR (YIĞIN) YOĞUNLUĞUNUN DİĞER ŞARTLARI Yõğõn yoğunluğunun bu standardda belirtilen gevşek şartlar dõşõnda da tayini faydalõ olabilir. D.1 - SIKIŞTIRILMIŞ KURU YIĞIN YOĞUNLUĞU Sõkõştõrma metodu, deney raporunda belirtilmelidir. D.2 - NEMLİ AGREGALARIN GEVŞEK YIĞIN YOĞUNLUĞU Nem muhtevasõ deney raporunda verilmelidir. 8

11 EK E (Bilgi İçin) BİBLİOGRAFYA EN 196-6: 1989 DIN NBN B : 1981 NF P : 1982 ISO 6782: 1982 BS 812: Part 2: 1995 Draft BS 812: Part 108 Methods of testing cement Part 6: Determination of fineness Prüfung von Naturstein und Gesteinskörnungen. Betimmung der Schüttdichte von Gesteinskörnungen Norme Belge - Belgische Norm. Essais des granulats pour beton: determination de la masse volumique en vrac. Proeven op grunalaten voor beton, bepaling van de volume - massa van het losgestort granulaat Granulats d argile ou de schiste expanses fabriques en four rotatif, destinezs a la confection de beton Aggregates for concrete - Determination of bulk density Testing aggregates Part 2: Methods for determination of physical properties Testing aggregates Part 108: Method for determination of bulk density, optumum moisture content, voids and bulking 9