BĠNALARDA YANGIN GÜVENLĠĞĠ

Transkript

1 BĠNALARDA YANGIN GÜVENLĠĞĠ Türkiye ve Dünyada zaman zaman görülen ve büyük maddi ve manevi zararlara yol açan yangın, günümüzde yapı tekniği açısından önemli sorunlardan birini teşkil etmektedir. Yapılar çeşitli mekanik, fiziksel ve çeşitli kimyasal etkiler altında zamanla bozulmaya ve eskimeye uğrarlar. Bu etkilerden su, buhar geçirimliliği, atmosfer etkileri gibi etkilerin kimileri belli bir süreç içinde kendini göstermesine karşın yangın ve deprem gibi yıkımların yapılar üzerindeki etkileri ani ve kısa sürelidir. Yangınlar can kaybına yönelik olmaları nedeni ile özellikle önemlidir. Yangının felaket olarak nitelendirilmesi, hiç kuşkusuz onun kontrol dışı gelişen yanma olgusu olarak tanımlamaktadır. Yalnız yangın biz insanlar için devamlı bir tehdit ve tehlike unsuru olmasına rağmen toplum nazarında felaket olma görünümü; çok kere, neden olduğu can kayıpları ve/veya maddi zararlar sonucu ortaya koyar. İnsanoğlu, yangına karşı savaşımını 4000 yılı aşkın süredir sürdürmektedir. Yangın tarih içinde şehir dokularının değişimine bile neden olmuştur da büyük Londra yangınından sonra alınan önler, yangını çıktığı yapıda bırakmak, yanındaki yapılara sıçramasını önlemek biçimindeydi Chicago yangını, endüstri devriminden sonra moda olan demir kolon ve kirişlerin yangına karşı nasıl dayanıksız olduğunu ortaya koydu. 18. yüzyıldan sonradır ki, yanan yapılardaki insanların kaçabilmelerini sağlayacak önlemler düşünülmeye başlandı Coconart Grove yangınında, yeni kaplama gereçlerinin yanıcılığı nedeni ile 500 kişi ölünce, yeni gereçlerin özellikleri önem kazandı. Ülkemizde, bilhassa İstanbul da çıkan yangınlar şehirde önemli yapı değişikliklerine neden olmuştur. Osmanlı saraylarında çıkan yangınlar sarayların çoğunda yapıların ya tamamen veya kısmen yok olmasına neden olmuştur. III. Murat zamanında saray mutfağında çıkan bir yangın büyük hasar yaratmış sarayın büyük bir kısmını yok etmiştir. Bu nedenle 1539 yılında çıkarılın İstanbul Kadısının Fermanı ile yangın güvenlik önlemlerinin daha, bundan 400 sene evvel ciddi yasalarla ele alınmağa başladığını söyleyebiliriz. Eldeki belgelere göre İstanbul da 1800 lü yıllarda her sene yanan yapı sayısı ortalama 500 civarındadır. Örneğin İstanbul da 1886 da 3334, 1871 de 3024, 1911 de 4644 yapı yanmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte bilimsel yaklaşımlarla yangına karşı savaşımda korunum çalışmalarına, ancak 2. Dünya Savaşı sonlarına doğru başlanabilmiştir. Yıllardan beri yangın ve güvenlik konusunda vurdumduymaz davranışımız devam etmiş, her zaman olay meydana geldikten sonra önlemlerin alınacağı belirtilmiş ve her defasında da birkaç gün sonra unutulmuştur. Türkiye de yılda civarında yangın meydana gelmekte ve bu yangınlarda, yüzlerce vatandaş yanarak ölmekte, çok sayıda kişi yaralanmakta, binlerce dönüm orman yok olmakta, geçmişten günümüze köprü görevi yapan tarihi binalar azalmakta, değerli itfaiyecilerimiz hayatını kaybetmekte, aileler evsiz kalmakta ve çalışanlar işinden olmaktadır YANGIN NEDĠR? Maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan kimyasal olaya yanma denir. Veya yanıcı maddelerin yakıtın/havanın O 2 ile çevreye ısı ve ışık vererek birleştikleri hızlı bir oksidasyon olayıdır. Yangın kontrol altına alınamayan yanma olayıdır. Ekzotermik bir reaksiyondur. Açığa çıkan ısının etkisi ile zincirleme oksidasyon reaksiyonları kısa sürede meydana gelmesiyle ani bir yayılım gösteren olaydır. Oluşan kimyasal olayın gözle görülebilen bölümüne ateş denir. Bu ateşin kontrol dışı yanması olayına yangın denir. 1

2 Hiçbir yangın (patlama ve parlama dışında) başlangıçta büyük ve şiddetli değildir. Yangına başlangıç anında müdahale edilmezse yangının büyüklüğü ve şiddeti kısa sürede artar. YANGININ NEDENLERĠ A-Korunma önlemlerinin alınmaması,b-bilgisizlik,c-ihmal,d-kazalar,e-sabotaj YANGININ ETKENLERĠ A-Bacalar,B-Sigara-Kibrit,C-Kıvılcım,D-Elektrik,E-Benzin ve benzerleri,f-likit petrol gazı,g- Hayvanlar,H-Yıldırım,I-Güneş YANGININ MEYDANA GELĠġĠ VE SAFHALARI Yangının meydana gelebilmesi için ateş tetrahedronunun unsurlarının bir arada olması gerekmektedir. Bir madde ister sıvı, ister katı veya ister gaz halinde olsun, bazı istisnai maddeler dışında, bu maddelerin yeterli ısı karşısında çıkardıkları yanıcı gazları yanar. Bir sıvı yanıcı maddenin yeterli ısıyı alıp gazlarını vermeye başladığı noktaya parlama noktası, katı yanıcılarınkine tutuşma noktası denir. Bu buharların yanması için, yeterli oksijen karışımının da olması şarttır. Bu nokta da sıvı yanıcılar sadece parlarlar, fakat yanma devam etmez. Yangın üç safhada gelişir. -BaĢlangıç Safhası: Bu safhada, havadaki oksijen miktarı fazla düşmemiştir ve yangında su buharı, karbondioksit belki bir miktar da sülfürdioksit, karbonmonoksit ve diğer gazlar ortamda oluşmaya başlamıştır. Bir miktar ısı üretilmektedir. Bu ısı yangın devam ettiği sürece artacaktır. Yangının sıcaklığı sadece bir miktar artacaktır. -Alev Yayılma Safhası: Bu safhada, oksijen yönünden zengin olan hava alevlere doğru hava akımı (convestion) şeklinde çekilir. Isınan gazları kapalı yerin yüksek noktalarına doğru taşır. Yukarıya taşınan bu sıcak gazlar yavaş yavaş yayılarak aşağıdaki daha serin havayı aşağı doğru bastırır, aşağıda başka yerler aramaya iter. Sonunda, bu sıcak gazlar yangın mahallinin üst noktalarında bulunan yanıcı maddelerin tutuşmasına neden olur. Bu çok sıcak havada yangıncıların mümkün mertebe eğilerek çalışmaları ve mutlaka teneffüs cihazı kullanmaları gerekir. Bu aşırı sıcak havada alınacak tek nefes, ciğerlerin solup kurumasına yeterlidir. Bu aşamada odanın üst tarafındaki sıcaklık 700 C yi aşar. Oksijen biraz daha tükenmiştir. -Sıcak Boğulma Safhası: Bu safhada, eğer yangın mahalline hava girme durumu varsa, alevler kaybolur, yangın artık parlak ışık saçan bir kor haline döner. Yangın yeri kesif bir duman ve gazlarla dolar, bu gazlar ve duman binanın tüm girintilerine çok büyük bir basınçla dolar. Bu andaki ısı tüm yangın mahallinde 1000 C nin çok üzerindedir. Bu sıcaklık yüzünden, yangın yerindeki yanıcı maddelerde bulunan ve daha hafif olan hidrojen ve metan gibi gazlar bu maddelerden buharlaşır. Bu gazlara bir de yangının çıkardığı gazlar eklendiğinde, geri tepme (back draft) tehlikesi ortaya çıkar. -Geri Tepme (Back draft): Yangının, sıcak boğma safha sında serbest yanma safhasında meydana gelen ısı kalır, bununla beraber, oksijen oranı yangını besleyecek düzeyde değildir. Bu anda yanlış yapılacak bir havalandırma, eksik olan oksijenin içeri girmesini sağlar. YANGININ YAYILMASI A-Değme-Dokunma, (Kondüksiyon) B-Işınım,(radyasyon) C-Akma-Sıçrama, (konveksiyon) YANGININ ÇEġĠTLERĠ *A Sınıfı Yangın 2

3 Katı yanıcı maddeler yangınıdır. *B Sınıfı Yangın: Sıvı yanıcı maddeler yangınıdır. *C Sınıfı Yangın: Gaz türü yanıcı maddeler yangınıdır. *D Sınıfı Yangın: Yanabilen metal yanıcı maddeler yangınıdır.(mg,li,k,na) *E Sınıfı Yangın: Elektrik hat ve sistemindeki kısa devre ve arklar YANGIN TEHLĠKELERĠ Yanma Ürünlerinden Çıkan Zehirli Gazlar : Yangınlarda en çok rastlanan ölüm nedenlerinin başında zehirli gazlar gelmektedir. Dumanın bileşiminde zehirli gazlar vardır. -Karbondioksit (CO 2 ) -Kükürtkarbonat (CS 2 ) -Siyanit (HCN) -Akrolin (akrilik aldehit ) (C 3 H 4 O) -Benzol (C 6 H 6 ) -Karbonmonoksit (CO), kanda hemoglobin maddesi ile karboksihemoglobin (COHb) meydana gelir. CO + O 2 Hb ---- COHb + O 2 CO aslında bir kan zehiridir. Karbonmonoksit hemoglobinle 2/3 oranında birleşirse ölüm muhakkaktır. -Kükürtdioksit (SO 2 ) -Kükürtlü Hidrojen (H 2 S): -Yanma Sonucu Ortaya Çıkan Isı ve Etkisi: -Proteinler pıhtılaşmaya başlar. -Kan basıncının artması ile hayati organlarda iç kanamalar oluşabilir. -Kalbin ritmik temposu bozulur, aşırı su kaybı, solunum sıkışması ve zorluğu meydana gelir. YANGININ YAPI MALZEMELERĠ ÜZERĠNE ETKĠSĠ: Yangında yanan, binayı teşkil eden bileşenler olan malzemeler ve tefriş elemanlarıdır. Doğal olarak yapı duvarları tabakalardan oluştuğundan, ısı bu katmanlardan geçerek iletilmektedir. Her bir malzemenin atom yapısı farklı olduğundan atom titreşimleri de farklıdır. Bu nedenle her bir yapı malzemesinde ısı iletkenliğinin de farklı olması sonucu ortaya çıkarmaktadır. Değişik özellik ve yetenekteki malzemeler de çeşitli genleşme göstermektedir. Sonuç olarak ısı iletiminde, sıcaklık, malzeme yoğunluğu, malzeme nem oranı etken faktörler, binaların yangın karşısında dayanımını etkiler. Malzemelerin yangındaki davranışlarına bir ölçü olabilmesi amacıyla: -Yanabilirlik, yanabilirlik sınıfı -Isısal genleşme davranışı -Mekanik-termik deformasyon davranışı -Ateş direnci veya sıcaklığa bağlı olarak kimyasal açıdan yangından korunma reaksiyonları ( örneğin. Alçının dehidrotasyonu) -Termik dayanımı gibi kriterlerden hareket edilir. Yapı malzemelerinin, yangın esnasındaki fiziksel ve kimyasal davranışları yangından korunma tekniği açısından önemli bir konu 3

4 oluşturur. Bu konu, binaların tasarım işlemi sırasında başlayarak ilk dikkate alınacak konular arasında yer alır. MĠMARĠ TASARIMINDA YANGIN GÜVENLĠĞĠNĠN ÖNEMĠ Binalarda, ofislerde, fabrikalarda yanıcı maddeler bulunduğu sürece bu mekanlarda her an yangın çıkması mümkündür. Bina içinde yangın çıkma ihtimali ( yangın riski) binanın yapısına ve bina içindeki yanıcı madde oranına bağlı olarak artar. Binaların oranına bağlı olarak artar. Binaların gittikçe büyüyerek kompleksler haline gelmesi, modernleşmesi, içinde karmaşık birçok elektromekanik sistemlerin kullanılması, enerji ve kumanda kablolarının yoğunluğunun çok artması sadece endüstriyel tesislerde değil (fabrikalar, otel, iş merkezi, alışveriş merkezi gibi) normal oturulan binalarda dahi yangın yükü ve riskini arttırmıştır. Yangınla karşılaşıldığında yangına karşı savaşda yardımcı olacak yangın söndürücü ekipmanlardan derhal faydalana bilindiğinde yangını başlangıç aşamasında durdurma şansı doğar. Fakat yangın, başlangıç aşamasında söndürülemezse, bina içindeki boşluklardan, deliklerden, şaftlardan, kapı aralıklarından faydalanarak çok hızlı bir şekilde genişler. Tasarlanan her yapıda bir yangın riski vardır ve yangına karşı tümden bir güvenlik sağlanması,erişilmesi olanaksız bir hedeftir. Değişik türde yapıların işlevlerine bağlı olan yangınlar, ancak ölümcül olaylardan sonra kamuoyunun dikkatini çekmektedir. Böyle yangınlar mimari tasarımın önemini daha da belirginleştirir. Ve mimarlara yapılardaki yangın riskini en aza indirgeme konusundaki sorumluluklarını hatırlatmaktadır. Yangın güvenliği,mimarın yapıyı tasarlama süreci sürecinde varacağı tek ana amaç değildir. Zira bir dizi başka amaçlar da (estetik, işlevsellik, teknolojik ve ekonomik) vardır. Tasarımın başarılı olması isteniyorsa tasarım sürecinin başında bir bütün oluşturacak şekilde düşünülmesi gereklidir. Bu gerekliliğin sağlanması ve güvencesi mimarın sorumluluğundadır. Mimarların, yapı denetçilerinin ve tasarım grubunda yer alan diğer elamanların başarılı bir tasarım yapabilmeleri, yangın güvenliğiyle ilgili temel ilkelerin bilinmesini zorunlu kılar. Çünkü yasalar mimarların uyması gereken güvenlik standartlarını minimum düzeyde içerirler. Gerisindeki mantığı anlamadan uymak yetersiz düzeyde yada gereksiz ağırlıkta güvenlik uygulamalarına yol açabilir. Tasarım grubu yasalara temel bir rehber olarak bakmamalıdırlar. Zira yasalar güvenlikli tasarım yapılmasını denetlemek için yetkililerce kullanılması amacıyla çıkartılır. Bu açıdan mimarların tasarımda yangın güvenliğiyle ön bilgilerden yola çıkmaları temel bir anlayış olmakla birlikte bu onları yangın bilimci olmalarını gerektirmez. Mimar, hesaplama gerektiren durumlara karışmamalıdırlar. Buna gerek varsa bir yangın güvenliği danışmanına baş vurabilirler. Mimarın bir yangına neden olabileceği, bu doğrultuda tasarım hedeflerini ne olması gerektiği ve bunların nasıl başarılacağı konusunda bilgilenmesi önemlidir. Bu bağlamda yangın korunumu kimyasına ilişkin teorik bilgiler aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir: Yangın bilimi Tutuşma -Yangın gelişimi-isı-duman-yangın güvenliği tasarımı-yangın güvenliği hedefleri- Yangın güvenliği taktikleri-yangın güvenliği bileşenleri gibi; teorik bilgiler yanında bazı teknik terimlerin, tanımların bilinmesi tasarımcıların üreticilerle ilgili yayınların izlenmesinde ve tasarımlarını, yasaları uygulayan yetkililerle tartışmalarında onlara yardımcı olur. Bu bildiride, yukarda belirtilen başlıkların bilindiği var sayılarak yangın güvenlikli tasarım ve alt başlıkları genel olarak ele alınacaktır. 4

5 YANGIN GÜVENLĠĞĠ TASARIMI Mimar, belirli bir düzeyde yangın güvenliği istenen yapıları tasarlarken temelde yanma ürünlerinden doğacak riskleri en aza indirmeyi amaçlar. Bunun için de amaçlar ve hedefler konusunda bilinçli olması gerekir. Bu amaçlara ulaşabilmek için özel taktikler kullanılarak uygulanan önlemler (yangın kapıları, sprinkler sistemleri, kaçış merdivenleri v.b.) yangın güvenliğinin özel düzenlerini oluşturur...ancak mimarın izlemek zorunda olduğu bu düzenlerin, çok daha genel taktikler ve hedeflerle karıştırılmaması büyük önem taşır. Örneğin bölümleme (kompartmantasyon ), tasarımcı için çok değerli bir araçtır ancak anlamı iyi kavranmadan kullanılır ve yangın sınırlamada belirlenen hedeflere erişmede tek başına etkili bir taktik değildir. Bunu başarmak için mimarın yangın güvenliği kavramının altında yatan ilkeleri çok iyi kavramış olması gerekir. Yangın Güvenliği Taktikleri: Mimarın can güvenliği ve mal varlığı korunumu hedeflerine varmasını sağlayan beş adet taktik bulunmaktadır. 1 Önleme: Tutuşma ve yanıcı kaynakların denetimi yoluyla yangın çıkışlarının önlenmesi 2 HaberleĢme: Tutuşma oluşması halinde yapıyı kullananların uyarılması ve uygun aktif yangın korunma sistemlerinin devreye sokulması. 3 KaçıĢ:Yapıda ve çevre alanlarda bulunan insanların ısı ve duman tehlikesinden etkilenmeden önce güvenlikli yerlere ulaşabilmeleri 4 Sınırlama: Can güvenliği tehlikesini ve olası mal varlığı zararlarını en aza indirgemek amacıyla yangının mümkün olan en küçük alan içinde tutulması 5 Söndürme: Yangının yapıya vereceği zararı en düşük düzeyde tutmak için ivedilikle söndürülmesi Yangın Güvenliği BileĢenleri Mimarın yangın güvenliğinde başarıya ulaşmak için kullanabileceği verilerden olan yangın güvenliği bileşenleri yapının kendisi, mobilyalar, sabit donanımlar ve kullanıcılardır. Bileşenlerin sayısı sınırsız olup ne şekilde gruplandırıldıklarına bağlıdır ve içeriğinde duvar kaplamalarından kullanıcıların yöntemine kadar ilgili her şey bulunabilir. Her bileşen bir diğerine ve 5 taktiğin tümüne de katkıda bulunabilir. Karşılıklı etkileşimlerdeki karmaşıklık, yangın güvenliği taktiklerine mantıklı bir yaklaşım gerektirir. Yangının boyutuna ve sonraki gelişme hızına getirilen bu sınırlama strüktürel hasarı en aza indirgemeli ve üretilecek duman miktarını da sınırlandırmalıdır. Yangının başladığı mekanda tutulması kaçış için gereken süreyi de uzatmalıdır. Ancak, aynı zamanda duman sıcaklığını da azaltabilecek olan bu durum bazı yerlerde duman kümelenmesi olasılığını artırabilir. Bu ise kompartman basınçlarını da azaltabilir böylece merdiven yuvalarında duman kümelenmesi riskini çoğaltabilir. Duman denetimi sorunları can kaybı riskinde artışlara neden olabilir. Bunların yanında SPRİNKLER düzeninin işlevini yeterli düzeyde yerine getirememesi riski de vardır. Bu durum can ve mal güvenliğine yönelik riskleri değiştirebilir. Görüldüğü gibi yangın güvenliği kararları karmaşık bir nitelik taşır. Bu nedenle mimar, hedefler taktikler bileşenler arasındaki etkileşimleri iyi etüt etmeli bunlardan hangilerini ve ne ağırlıkta kullanacağı konusunda doğru kararlar vermelidir. Yangın güvenliği önlemleri: Tüm binalarda proje aşamasından başlayarak yangınla ilgili önlemler alınmalıdır. Mimari tasarımda pasif sistemlerin yeterli ve uygun olması ile hem can güvenliği sağlanmış olur hem de 5

6 mekanik sistemlere olan gereksinim azalır. Genel olarak, yangın güvenlik önlemleri mimari açıdan ele alındığında, pasif ve aktif olmak üzere iki grupta incelenebilir. Pasif önlemler doğrudan doğruya planlama safhasında başlayan ve yapılardaki pencere büyüklüklerinden, çıkışlara kadar tüm tasarımı etkileyen önlemler dizisidir ve binanın kaçış yolları, yangın merdivenleri, tesisat şaftları, pompa dairesi, su deposu, yangın bölmeleri, yangın kesicileri ve duman tahliye bacaları sayılabilir. Aktif önlemler ise bina bittikten sonra konulan alarm ve yağmurlama sistemleri gibi daha ziyade mekanik savunma ve önleme sistemleridir. Örneğin: yangın dolapları, sprinkler sistemi, gazlı söndürme sistemi, duman tahliye sistemi, merdiven basınçlandırması, algılama ve uyarı sistemleri gibi sistemlerdir. Pasif sistemler tamamiyle mimari tasarıma etki eden hususlardır. Pasif ve aktif güvenlik önlemleri olarak adlandırılan yangın güvenliği koşullarını mimari tasarım çalışmalarının başında, bina strüktürünü tayin, yapı malzeme ve elemanları ile bina donatım ve dekorasyon düzenlerini belirlerken ele alıp çözümlemek ve bunlar ile ilgili zorunlu sınır değerlerine uymak gerekli şarttır. Yangınlarda, ölüm ve yaralanmaların büyük çoğunluğu, binanın yangın güvenliğine uygun olarak dizayn edilmemesi nedeniyle olmaktadır. Çoğunlukla kaçış yolları yeterli olmadığından bina içindekiler duman içinde kalmakta ve istenmeyen sonuçlar oluşmaktadır. Özellikle topluma açık binalarda yangın güvenliği konusunda daha binaların projelendirme aşamasında önlemlerin düşünülmesi ve mimarlar tarafından öncelikle ele alınması gerekir. Bina kullanma şekline bağlı olarak yapıda kullanılan yapı malzeme ve elemanları yangına direnç göstermeleri, üstelik yangının büyüyüp gelişmesini önleyici nitelikte olmaları beklenir. Bu özelliğe pasif güvenlik önlemi denir. Bilindiği gibi, bir yapının yangına dayanıklı olup olmadığını belirleyen daha ziyade onun yapısal bileşenleridir. Ayrıca kaplama ve bitirme malzemeleri ile eşya ve mobilyaların meydana getirdikleri bina içi yangın yük seviyesi yangın başlama ve gelişmesini artırır. Dayanıklı olarak kabul edilen yapı malzeme ve bileşenlerinin bu nitelikleri de büyük ölçüde ortadan kalkar.farklı yangın riski sıralamasında yüksek yapının yeri ne olursa olsun kullanılan yapı bileşenlerin yangına dayanıklılığı 90 dakikadan az olmamalıdır. Yapı pasif yangın güvenliği açısından günümüzde ortaya çıkan bir sorunda sentetik yapı malzemelerinin kullanımındaki artıştır. Pasif yangın güvenlik önlemlerinin hedefleri: A-Teknolojinin geliģmesiyle birlikte bilimsel yaklaģımlarla yangına karģı savaģımda korunum: Yangına karģı dayanıklı bina tasarımında genel olarak 3 ana hedef gözetilir: 1.Yangında yaralanma ve ölme riskini en aza indirmek 2.Yangının çevreye yayılmasını önleyerek toplumu korumak 3.Mal kaybını en aza indirgemek B-Bu hedeflere ulaģabilmek için alınacak mimari planlama önlemleri: 1. Arazideki konumu ve yangının yayılmasının önlenmesi a. Yangın araçlarının ulaşabilir olmalı b. Çok yüksek (en uzun yangın merdiveni binanın 8. katına ulaşabilir) veya çok büyük hacimli binalarda ek önlemler alınmalı 2. Binanın iç planlaması a. Dumanın yayılmasını önleme b. Kontrollü havalandırma sağlamak c. Yangının yayılmasını önleme d. Binadan çıkışların planlanması 6

7 C. Yangının baģladığı binadan bir diğerine atlamasındaki iki önemli faktör: 1. İki bina arasındaki uzaklık 2. Yangının başladığı binanın dış kabuğu; yani, dış duvarları ve çatısı. Dış duvarlar başlıca üç amaca hizmet etmektedir; a. Yangının her kattan diğerine atlamasını önlemek b. Kontrol altına alınıncaya veya kendi kendine sönünceye kadar yangını, başladığı bina içinde tutmak c. Çevredeki binalarda başlamış olan bir yangının bina içene girmesini önlemektir. d. Sıra evlerde çatılar arasına yangın duvarları yapılmalı, yapının çatı kısmını bölümler halinde planlamalı ve her bölümü birbirinden duman perdesi ile ayırmalıdır. Duman perdesi çatıdan 60 cm yüksek olmalıdır. D. Yangının bir yapıdan diğerine geçiģini Önlemede baģlıca iki yöntem kullanılabilir: 1. Yangın ile yanıcı malzemeler arasına yanıcı olmayan ve koruyucu engeller yapmak 2. Yangın ile yanıcı malzemeler arasında yeterli uzaklık bırakmak suretiyle gelen yüksek ısının tutuşmaya neden olan seviyenin altında kalmasını sağlamaktır. E. Çok geniģ ve bölümlere ayrılmamıģ mekanlarda baģlıca iki tip önlem alınmaktadır: 1. Yapının çatı kısmını bölümler halinde planlamak ve her bölümü birbirinden duman perdesi ile ayırmak, 2. Çatıdaki her bölüme dumanın ve ısının çıkmasını sağlayacak (65 o C de otomatik kendiliğinden açılacak) havalandırma pencereleri koymak, 3. Bodrumdan başlayıp tavan seviyesine kadar devam eden birbirinden ayrı temiz hava ve duman bacaları yapılmalı, 4. Asansör ve merdiven gibi düşey; pencere, kapı gibi yatay yayılımdaki zayıf noktalara engeller konmalı, 5. Genel çıkıştan ayrı ve korunmuş sahanlığı olan yangın merdiveni yapılmalı, 6. Yanıcı malzemelerin bir bölümden diğer bir bölüme geçişi sürekli olmamalı, 7. Kapıların çelik kapı olması ve duman fitilleri konarak duman geçişinin geciktirilmesi, 8. Bir binadaki yangın bölümlerinin uzunluğunun 60 m yi geçmemesi ve ara bölümler arasındaki duvarların ise yangın riskine göre 2 veye 4 saat yangına dayanıklı olması; bu bölümlerin içindeki ara bölme duvarların 1 saat yangın dayanımlı olması gerekir. Ülkemizde de teknolojik gelişmelere paralel olarak, özellikle de topluma açık yapılarda yangından ötürü ortaya çıkacak can ve mal kaybını en aza indirebilmek amacıyla çalışmalar yapılmış ve 1992 yılında İstanbul Büyük Şehir Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü tarafından Yangından Korunma Yönetmeliği hazırlanmış ve bu yönetmelikte pasif sistemlere çok geniş yer verilmiştir. Bu yönetmelikte; bina yerleşimi ve binaya ulaşım, yangının yayılmasını önleyici tedbirler, tahliye durumunda kullanılan kaçış yolları ve yangın merdivenleri, bina kritik bölmelerine ilişkin önlemler ve binalarda kullanılacak yapı malzemeleri konusunda genel esaslar belirtilmiştir. Bilhassa kaçış yolları konusundaki maddeler; her türlü durumda insanların kolaylıkla tahliyelerini sağlayabilecekleri özelliktedir. Özellikle kaçış yolları ve yangın merdivenleri yapının tasarımını tamamen değiştirebilmektedir. Pasif güvenlik önlemleri yeterli ise yangının genişlemesi yavaş olur, insanların tahliyesi kolaylaşır ve yangının verdiği zarar az olur. Binanın pasif sistemlerinin iyi tasarlanması ile 7

8 mekanik sistemlere olan ihtiyaç çok azalacak, hem binanın maliyeti düşecek hem de yangın güvenliği daha iyi sağlanmış olacaktır. Fakat, bunu her zaman sağlamak mümkün değildir. Mimar genellikle binanın kullanım alanını artırmak ister. Özellikle mal sahibinin bilinçsiz isteklerine yanıt aramaya ve onları yerine getirmeye çalışır. Mimar mal sahibinin isteklerini yerine getirirken güvenliğin gerekliliğini daha öne almalıdır. Bir yapının fonksiyonel olması kadar güvenli olması da gerekir. Özellikle topluma açık yapılarda güvenlik, birinci planda gelmelidir. Kaçış yolları için ayrılan alanların insanların panik ve yangınlarda kurtuluş alanları olduğu unutulmamalıdır. Kaçış koridorlar ve yangın merdivenleri amaca hizmet edecek özellikte olmalıdır. Bir yasağı savmak için değil bir tehlikeyi önlemek için planlanmalıdır. Tasarım sırasında en kötü şartlarda kullanılabilecekleri göz önüne alınmalıdır. Kötü hava şartlarında çocukların yaşlıların binayı nasıl çıkacakları mutlaka düşünülmelidir. Daha imar planları yapılırken fonksiyon bölgelerinin ayrılması, su kaynaklarının düşünülmesi, yerleşim planı üzerinde itfaiyenin yaklaşma yolları ve giriş noktaları belirlenmesi durumunda binanın yangın güvenliğine uygun projelendirilmesi daha kolay olur. Bina tasarlanırken kaçış yolları, yangın merdivenleri, asansör kovalarının yerleri uygun düzenlenmeli, dumandan arındırma, yangının yavaşlatılması için kompartımanlar oluşturulmalı, topluma açık ve yüksek yapılarda özel önlemler alınmalıdır. Binadan kaçış yollarının planlanmasında yeterli sayıda çıkış temin edilmeli,yangına ve dumana karşı korunmuş olmalı,merdiven ve asansör alanları yangının bir diğer kata geçmesine engel olacak şekilde planlanmalıdır. Binadan kaçış yollarının planlanması içerideki insan sayısına bağlı olduğu kadar binanın genel planlamasına ve yüksekliğine de bağlı düşünülmelidir. Yangın emniyeti açısından sadece merdivenler ve yangın merdivenleri değil, tüm çıkış yollarının yangına dayanıklı ve korunmuş bir şekilde inşa edilmesi gerekmektedir. Yangının büyümesini ve yayılmasını sınırlandırmak için bina içinde yatay ve düşey bölmeler meydana getirmek gerekir. Mimari tasarımda yangın önlemleri alırken her şeyden önce yapının kullanım amacı göz önüne alınmalıdır. Bahsi geçen sistemlerin tümü mimari tasarımı etkileyen önemli konulardır. Genel olarak belirtilen hususların her biri üzerinde ayrı ayrı durulması gerekir. PASĠF YANGIN YALITIMI Pasif yangın yalıtımı: bir yapının pasif yangın koruması yapıdaki sıcaklık yükselmelerine karşı ve /veya yapının yangınla karşılaşmayacak tarafında maksimum müsaade edilebilir sıcaklıktan daha düşük bir sıcaklık oluşacak şekilde izole etmektir. Pasif yangın yalıtım malzemeleri yangın anında yapıdaki insanların dışarı çıkabilmesi ve itfaiyecilerin müdahale edebilmesi için gerekli çok değerli zamanı sağlar. Ayrıca yapının olası çökmesini engeller. Çeliğe yapısal zararı önler; yapı malzemesinin özelliklerinin korunmasını sağlar. Yangında 427 o C de çelik çekme mukavemetini kaybeder; 538 o C geçildiğinde ise bina yükü altında çelikte eğilme ve bükülmeler görülür. Yapı dizayn yükünü taşıyamaz ve binanın yapısal bütünlüğü bozulur. Yapı malzemeleri içinde, ülkemizdeki üretilen veya ülkemizde üretilen veya ülkemize ithal edilen ısı yalıtım malzemeleri alt grubunda baktığımızda, bunların da temelde iki tip olduğunu görüyoruz; Ġnorganik yapılı: cam yünü, taşyünü, perlit, Organik yapılı: polistiren, poliüretan ve polietilen köpükler. Yapılar projelendirilirken yatay ve düşeyde yangın bölmeleri (zone) düşünülmelidir. Yanmayan malzemeler ile yapılmış döşemeler ve şayet varsa asma tavanların yanmaz malzemelerden yapılması bu işlevi yerine getirir. Düşeyde ise, belirli aralıklarla inşaa edilebilecek yangın duvarları ile yangına dayanıklı, duman sızdırmaz kapılar kullanılmalıdır. Yapı cephesinde ve 8

9 çatıda da yanmayan malzemeler tercih edilmelidir. Bina içinde yer alan tesisat üzerinden yayılması önlenmelidir. Pasif yangın yalıtımının özellikleri şu şekildedir: A-Pasif yangın yalıtımında kullanılan izolasyon malzemeleri kendi içinde de ikiye ayrılır: 1. Yangına dirençli (fire-proofing) malzemeler: Bunlar yapı elemanlarına yangın direnci sağlayan malzemeler ve ürünlerdir. 2. Yangını durduran (firestopping) malzemeler:yapının diğer bölümleri ile yangın sınıflı duvar, döşeme arasındaki birinden diğerine delip geçen boşluklardan (borular, kablo kanalları, kanallar,, vs..) alev, zehirli duman ve gaz geçişini önlerler. Çoğu yangın durdurucu malzeme ısıyla kendiliğinden şişen ( intumescent) özelliğe haizdir. B- Pasif Yangın Yalıtımında Kullanılan Ġzolasyon Malzemeleri; 1. Taşyünü (350 o C de ısıl iletkenliği: W/mK) 2. Seramik Yünü ( 1200 o C de ısıl iletkenliği: 0.44 W/mK) 3. Kalsiyum silikat plakaları ( ısıl iletkenliği: 0.18 W/mK) 4. Vermikulid plakalar (ısıl iletkenliği: 0.13 W/mK) 5. Alçı plakalar (ısıl iletkenliği: 0.24 W/mK) 6. Yüksek ısıyla şişen malzemeler (intumescent) 7. Püskürtülebilir çimento bazlı malzemeler 8. Silikon mastikler C- Kullanım yerlerine göre pasif yangın yalıtım malzemeleri: 1. Çelik yüzeylerde a. Yüksek ısıyla şişen boyalar, astar, esas genleşen tabaka ve istenilen renk verilen sonkat iç ve dış ortamda kullanılabilir. b. Mineral elyaf ve bağlayıcıdan oluşan püskürtülerek uygulanan sistemler. İç ortamlar için uygun. c. Çimento bazlı püskürtülerek uygulanan malzemeler. 2. Hidrokarbon yangınlar için ( Petro-kimya tesisleri, savunma sanayi, vanalar, gemiler, konteynırlar): epoksi kaplamalarla kaplanır. 3. Ahşap yüzeyler: Yüksek ısıyla şişen şeffaf vernikler veya boyalar 4. Genleşme birleşim noktalarında ( pencere kasası- duvar; kapı kasası- duvar; çelik kolonduvar) : Yüksek ısıyla şişebilen sıkışabilir şeritler. 5. Düşey pvc ve benzerleri geçiş yerlerinde: a. Hasır donatıyla desteklenmiş harç b. Yüksek ısıyla şişen yakalar c. Yüksek ısıyla şişen boru çevresini saran bantlar 6- Betonarme a. Yüksek ısıyla şişen boyalar b. Vermikülit içeren düşük dansiteli(yoğunluk) kalsiyüm silikat levhalar c. Özel rabitz teliyle beraber perlitli alçı sıvalar 7- Havalandırma kanalları: a. Kalsiyum silikat levhalar b. Cam elyaflı yüksek yangın dayanımlı alçı levhalar, taşyünü 8- Yangın kapıları: Çelik kapılar içi taşyünü dolu 9

10 9- Kapı pencereleri: a. Telli cam b. Pencere çıtalarının kenarları yüksek ısıyla şişen fitil ve mastikler 10- İç bölme duvarları: a. Alçıpan, fireboard ve taşyünü b. Kalsiyum silikat levhalar ve taşyünü Kolon ve kirişlerin ateşin zararlarından korunması için direkt olarak veya metal bir konstrüksiyon üzerine fireboard plakalar ile kaplanması olasıdır. 11-Elektrik kablolarında: Fırça veya sprey şeklinde uygulanan flexible su bazlı malzemeler 12-Elektrik kabloları duvar geçiş bölümleri: a. Yüksek ısıyla şişen yastıklar b. Taşyünü aleve temas edebilecek yüzü yüksek ısıyla şişen boya kaplı malzemeler Elektrik ġaftlarında Yangının Yayılmasının Önlenmesi: Bir bina içinde veya geniş bir alana yayılan komplekslerde yangına en hassa bölgelerden birisi Elektrik Şaftlarıdır. Zira yangının bina içind çok hızlı bir şekilde yayılmasına neden olan yerlerin başında elektrik ve mekanik şaftlar gelmektedir. Elektrik şaftları bina içine bir örümcek ağı gibi yayılmış olan elektrik kuvvetli akım ve zayıf akım kablolarını dar bir alan içinde muhafaza etmektedir. Aynı zamanda elektrik şaftları mimari yapısı nedeni ile bina içlerinde galeriler oluşturmakta ve doğal baca görevi de görmektedir. Bu nedenle bina içinde herhangi bir bölgede çıkan yangın elektrik şaftlarında çok hızlı bir şekilde ilerleyerek bina içinde farklı bölgelere atlayabilir, yayılabilir. PVC kablolar sadece yangının yayılmasına neden olmazlar. Aynı zamanda yoğun koyu renkte dumana da nedenm olular. Bu duman ; -İtfaiyecilerin kurtarma ve söndürme çalışmalarını çok zorlaştırır, -İçerdiği toksik ve kanserojen maddeler insanlara zararlıdır, -Çok miktarda HCl gazı içerdiği için söndürme çalışmaları kullanılan su ile karşılaştığında hidroklorik asiti oluşturur. Hidroklorik asitin bina içindeki taşıyıcı malzemeleri korozyona uğratırır ve ciddi hasarlar verir. Elektrik ġaftlarının Ġzolasyonu: Elektrik şaflarının bir disiplin altında belli yangın zonlamaları yapılarak bölümlendirilmesi gerekmektedir. Bu bölümlendirmelerde özel olarak imal edilerek yangına karşı dayanıklı olan, sıcaklık ve ateş ile karşılaştığında karşı direnç gösteren yangın geciktirici sistemler kullanılmaktadır. Sistemler şunlardır; a- Yangına KarĢı Korunma Sistemleri (Mortar - Harç Tipi): Toz halindeki Mortar, kablo şaftına uygulanacağında su ile belli oranda karıştırlarak harç haline getirilir. Bu harç kablo şaftına mala ile perdahlanır. Mortar şaftlara perdahlanırken hacmini %3 oranında genişleterek kablolar arasındaki boşlukları doldurmaktadır. b- Sealbags (Yastık Tipi): Yastık tipi yangın durdurucu malzemeler kablo şaftlarında zaman zaman yeni kablo çekimi yapılan veya değiştirilen mahallerde ( örneğin: telefon santralleri, bilgi işlem merkezi, operasyon merkezleri gibi) özellikle temiz olması istnen ortamlarda kullanılmak için özel olarak imal edilmiştir.. 10

11 c- Coating ( Kaplama Tipi): Kaplama tipi yangın durdurucu malzeme su bazlı bir kaplama olup, özellikle kablo ve kablo demetleri üzerinde ve kablo şaftlarında yangını durdurmak için özel olarak üretilmiştir. Kaplamanın (coating) kullanılmasının ana amacı dikey veya yatay kablo yollarında muhtemel bir yangın durumunda alevin kablo üzerinden yayılmasını önlemektir YAPI MALZEMELERĠNĠN SEÇĠMĠ Yapıda kullanılan malzemeler yanıcı ve yanmaz şeklinde iki kısıma ayrılır. Bunlarda kendi aralarında yanabilirlik ve yanmazlık niteliklerinin şiddetine göre tablodaki gibi sınıflara ayrılır. Bu niteliklerine göre kullanılma özellikleri vardır ve kullanılabilecek yerleri de farklıdır. Şemada görüldüğü gibi yapı malzemeleri 2 sınıftır ve kullanıldıkları yerlere göre değişik özellikler gösterir. Bu alanda yerleşmiş olan genel ilkeleri gösterebilmek için bazı örnekler verebiliriz. Yapı malzemeleri seçilirken, bunların yanıp yanmadığı veya yangına ne kadar süre direnç gösterdiği hesaba katılmalıdır. Buna karar verirken yapının büyüklüğü ve yüksekliği de göz önünde bulundurulur; çünkü yangın söndürme ve kurtarma çalışmalarında en önemli faktörlerden biri de yapının boyutlarıdır. Alman Standart ve İmar Yönetmeliklerinin getirdiği temel zorunluluklardan bazıları şunlardır; 1- Kolay alev alan B3 sınıf malzemeler yapılarda kullanılamaz, 2- Normal alev alan B2 sınıfı malzemelerin (polistirin e poliüretan köpük) alev almadığı veya yanarak damlamadığı kontrol edilir. 3-3 kat ve daha yüksek yapılarda, cephe kaplaması A sınıfı malzemelerden olmalıdır, 4-3 kat ve daha yüksek yapılarda, kaçış yolları ve genel koridorların duvar ve tavanlarındaki ısı ve ses yalıtımların A sınıfı olmalıdır, 5-6 kat ve daha yüksek yapılarda, cephe ısı yalıtımı A sınıfı malzemelerden olmalıdır, 6- Her türlü yapıda, havalandırma kanallarının ısı ve ses yalıtımları A sınıfı olmalıdır. Ayrıca küçük ve alçak yapılarda kullanımına izin verilen B1 ve B2 sınıfı malzemelerin dahi, yangına dirençli sıva veya kaplamalar arkasında kullanılması şeklinde zorunluluklar vardır. Buna benzer kısıtlamalar henüz ülkemizdeki yönetmeliklerde yer almamıştır. BĠNAYI OLUġTURAN BÖLÜMLERĠNDE YANGIN ÖNLEMLERĠ 1-ÇATILAR: Çatı aralarındaki yalıtım eğer yanıcı malzemeden yapılmış ise yayılma açısından çok tehlikeli olmaktadır. Ayrıca, sıra evlerde tutuşma, duman ve zehirli gazlar, bir evden diğer eve çatı araları yolu ile çabuk geçer. Bu yüzden çatılara yangın kesiciler ve yangın duvarları yerleştirilmelidir. Çatıdaki her bölüme dumanın ve ısının çıkmasını sağlayacak havalandırma pencereleri otomatik olarak 65 ºC de açılacak şekilde tasarlanmalıdır. 2-DĠKEY BOġLUKLAR ĠLE ATEġ HAVALANDIRMA BACALARI: 11

12 Asansör, merdiven ve havalandırma boşluklarını işlevlerinden dolayı katlar hizasında kesme olanağı yoktur. Bu yüzden, yangının yayılmasına engel olabilmek için bu tür boşluklar, yangına dayanıklı duvarlarla çevrilmelidir. Bunlar bir baca gibi davranarak duman, sıcak gazlar ve yanan parçacıkların yukarı doğru çevreye dağıtılmasına neden olurlar. Asansör kapıları yangına en az 30 dak. dayanıklı ve yanmaz malzemelerden yapılmış olacaktır. Bodrumlarda döşeme seviyesinde temiz hava giriş yeri, tavan seviyesinde ise duman çıkış yeri yapmak suretiyle hava akımı sağlanabilir. 3-BĠNA KRĠTĠK BÖLÜMLERĠ Kazan Daireleri: Kazan daireleri, binanın diğer kısımlarından, yangına en az 120 dakika dayanıklı bölmelerle ayrılmış olacaktır. Kazan Daireleri Yakıt Depoları: Yakıt deposu ile kazan dairesinin yangına 120 dak. dayanıklı bir bölme ile ayrılmış olmaları esastır. 4-KAÇIġ YOLLARI Kaçış yolları için ayrılan alanların insanların panik ve yangınlarda kurtuluş alanları olduğu unutulmamalıdır. Kaçış koridorları ve yangın merdivenleri amaca hizmet edecek özellikte olmalıdır. Bir yasağı savmak için değil bir tehlikeyi önlemek için planlanmalıdır. Tasarım sırasında en kötü şartlarda kullanılabilecekleri göz önüne alınmalıdır. Kötü hava şartlarında çocukların yaşlıların binayı nasıl çıkacakları mutlaka düşünülmelidir. Daha imar planları yapılırken fonksiyon bölgelerinin ayrılması, su kaynaklarının düşünülmesi, yerleşim planı üzerinde itfaiyenin yaklaşma yolları ve giriş noktaları belirlenmesi durumunda binanın yangın güvenliğine uygun projelendirilmesi daha kolay olur. Bina tasarlanırken kaçış yolları, yangın merdivenleri, asansör kovalarının yerleri uygun düzenlenmeli, dumandan arındırma, yangının yavaşlatılması için kompartımanlar oluşturulmalı, topluma açık ve yüksek yapılarda özel önlemler alınmalıdır. Herhangi bir binada her an karşılaşabileceğimiz bir yangın anında, binada bulunan yangın merdiveni binanın tahliyesinde kullanılacak en önemli yapı elemanıdır. Fakat yurdumuzdaki binaların ancak pek azında kullanılabilir. Yangın yönetmeliğe göre konutlarda, giriş katından itibaren bir genel merdivenden giriş katları hariç, 20 den fazla dairenin faydalandığı binalarda, 10 veya daha yüksek katlı binalarda, katlar alanı toplam 600 m² den daha fazla olan veya zemin ile beraber dört normal katı aşan büro binalarında yangın merdiveni yapılması zorunludur. Bunların dışında, bütün işyeri, ticaret merkezleri ve topluma açık yapılarda kat sınırlamasına bakılmaksızın birden fazla kat varsa yangın merdiveni yapılmalıdır. Topluma açık yapılar, toplantı yerleri, spor ve sergi salonları, sinema, sergi salonları okullar ve öğretim kurumları, kışlalar, yurtlar, oteller, düğün salonları, lokaller, klüpler, hastaneler, masa sayısı 10 dan fazla olan lokantalar, huzurevleri, kreşler, tehlikeli madde depoları fabrikalar 100 m²den büyük imalathaneler vb. yapılarda her kat en az iki çıkış ve en az bir yangın merdivenine bağlantılı olmalıdır. Yangın hangi noktadan çıkarsa çıksın, o kattaki bütün insanların çıkışlarının sağlanması için kaçış yolları ve yangın merdivenleri birbirlerinin alternatifi olacak şekilde konumlandırılmalı, yanyana yapılmamalı, yangın merdiveni kovası ile merdiven aynı katta olmalı ve genel merdivenlerden geçilerek yangın merdivenine ulaşılmamalıdır. Binalarda yangın merdiveni tercihen bölgenin hakim rüzgar yönünde kurulmamalı ve bütün dışa açık olan yangın merdivenleri kar ve buzlanmadan korunmalıdır. 12

13 KAPILARIN SINIFLANDIRILMASI Dayanıklılık sürelerine göre kapıların kullanılma alanlarına şöyle özetlenebilir. 3 Saatlik Yangın Kapıları: Parlayıcı sıvı ambarı gibi rizikosu yüksek alanlarda da bu kapılar kullanılır. Tabii ki, 3 saat dayanması istenen bir yangın duvarındaki boşluklara da bu kapılar takılmalıdır. Yangına 4 saat dayanacak bir duvarda ise, boşluğun her iki tarafına birer tane 3 saatlik yangın kapısı takmak gereklidir. 1 ½ Saatlik Yangın Kapıları: Binalarda, 2 saatlik duvarlarda çevrili dikey boşluklara açılan kapılar bu cinsten olmalıdır. 1 Saatlik Yangın Kapıları: Binalarda, 1 saatlik duvarlarla çevrili dikey boşluklara açılan kapılar 1 saatlik olmalıdır. ¾ (45 dak.) Saatlik Yangın Kapıları: Koridor ve oda bölmelerindeki boşluklar ¾ saatlik kapılarla korunmalıdır. Koridor kapılarının, genellikle kendiliğinden kapanan veya otomatik kumandalı olmaları gereklidir. Bu iş için duman detektörleri kullanılabilir. ¾ (45 dak.) Saatlik Yangın Kapıları ve Kapaklar: Dış duvarlarda bulunan, ancak çok ciddi yangınlara maruz kalma rizikosu olamayan boşluklara ¾ saatlik yangın kapıları ve kapaklar takılmalıdır. ½ (30 dak.) Saatlik ve 1/3 (20 dak.) Saatlik Yangın Kapıları: Asıl amacın, dumanı kontrol etmek olduğu alanlarda bu kapılar kullanılır. Ayrıca, koridorların rizikosu az olan alanlara açıldığı noktalara da bu kapılar takılabilir Binalarda yangın merdiveni tercihen bölgenin hakim rüzgar yönünde kurulmamalı ve bütün dışa açık olan yangın merdivenleri kar ve buzlanmadan korunmalıdır. Yangın merdivenlerine, yangına en az 30 dk. dayanıklı ve alev kesici, kaçış yönünde açılan ve kendi kendine kapanan kapılar aracılığıyla ulaşılmalıdır. AKTĠF YANGIN ÖNLEMLERĠ Binanın tehlike sınıflarının belirlenmesi ve bu sınıflara uygun en etkin söndürme sisteminin seçilmesi Risk Analizi çalışması ile yapılır. Koruma yapılacak kompleksin birimleri, içerdikleri yanıcı madde, içerdikleri insan yoğunluğuna ve proses türüne bakılarak tehlike sınıflarına; düşük, orta ve yüksek dereceli tehlike sınıflarına ayrılırlar. Seçilecek söndürme sistemi, ilgili tehlike sınıfına göre gerekli söndürme ekipman ve tekniklerini kullanmalı ve yeterli söndürücü madde miktarını içermelidir. Bu tür önlemlere aktif yangın önlemleri denir. Aktif önlemler, bina bittikten sonra konulan alarm ve yağmurlama sistemleri gibi daha ziyade mekanik savunma ve önleme sistemleridir. Belirlenen tehlike sınıfına ve mahallerin içerdiği yanıcı madde sınıflarına göre şu söndürücü maddeler kullanılır: -A sınıfı yangınlarda; sprey ve jet halinde su ya da çok maksatlı kimyevi tozlar -B sınıfı yangınlarda; sis halinde su, köpük, karbondioksit, temiz söndürücü gazlar veya kimyevi tozlar -C sınıfı yangınlarda; Söndürücü gazlar, kimyevi tozlar -D sınıfı yangınlarda; Kimyevi tozlar, köpük -E sınıfı yangınlarda; karbondioksitli söndürücüler. Yapılarda çeşitli yangın risk sınıflarına göre çeşitli yangın söndürme sistemleri kullanmak mümkündür. Amaç risk analizi yaparken yangına neden olabilecek risk parametrelerini ( ısı ve duman algılamalaları, söndürme yapılacak ortamın yapısı, ortamda bulunan maddelerin fiziksel ve kimyasal özellikleri vs..) iyi belirlemek, riskin boyutlarına göre en etkili söndürme sistemini seçmek ve kurmaktır. İnsan faktöründen bağımsız çalışabilecek, kendini denetleyen, erken 13

14 teşhisle söndürmede büyük verim sağlayan otomatik yangın söndürme sistemleri geliştirilmiştir. Bu sistemler şöyledir: A-Algılama Sistemleri: 1-Isı Algılama : 2-Duman Algılama: B-Söndürme Sistemleri: 1-Otomatik Sulu Söndürme Sistemleri(sprinkler): a. Islak Borulu Sprinkler Sistemleri ( wet pipe sprinkler systems) Islak borulu sprinkler sistemleri donma tehlikesinin olmadığı ıstılan ortamlarda yangından koruma için geliştirilmiş sistemlerdir. Isıtılan fabrika, üretim alanları, depolar, konser ve konferans salonları, kapalı otoparklar gibi mahallerde kullanılır. b. Kuru Borulu Sprinkler Sistemleri ( dry pipe sprinkler systems) Bu sistemler donma tehlikesi olan ortamlarda yangından koruma için geliştirilmiştirler. Özellikle ısıtılmayan otoparklarda, soğuk depolarda ve tesislerde kullanılır. c. Baskın Sistemleri Bu sistemler, sistem borulamasının boş olduğu ve tamamı açık olan sprinklerlerden (veya nozul) oluşan, risk sınıfı yüksek olan mahallerde özel uygulamalar için geliştirilmiş otomatik sulu söndürme sistemleridir. d. Ön Tepkili Sprinkler Sistemleri(preaction systems) Bu sistemler, sistem borulamasında basınçlı veya basınçsız hava bulunan, yardımcı bir algılama sistemi ile birlikte çalışan sistemlerdir. Özellikle bilgisayar odalarında, müzelerde, kütüphanelerde ve tarihi binalarda kullanılanılır. i.kilitlemesiz Ön Tepkili Sprinkler Sistemleri (non-interlocted preaction systems) ii.tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemleri (Single interlocted preaction systems) iii.çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemleri (Double interlocted preaction systems 2-Otomatik Köpüklü Sulu Söndürme Sistemleri: a.köpüklü Sulu Islak Borulu Sprinkler Sistemileri: (Foamed-water wet pipe sprinkler systems) b. Köpüklü Sulu Baskın Sistemleri(Foamed-water Deluge Systems): 3-Gazlı Otomatik Yangın Söndürme Sistemleri: Söndürmede etkili olan ve yeni bulunan FM-200, NAF-S3, FE-13, Argonite CEA-410, CO 2 gibi gazlar kullanılmaktadır. Kolayca tutuşabilen malzeme ya da sıvılarla çalışan işletmeler, atom santralları, cila fabrikaları, kimyasal fabrikalar, otomobil endüstrisi vs. tesislerde kullanılır. Temiz söndürücü gazlar, elektrik şebeke merkezleri, yüksek gerilim bulunan tesisler, elektronik bilgi işlem merkezleri, telefon merkezleri, arşivler, müzeler vs. için etkili bir söndürücüdür. 4-Kimyasal Tozlu Otomatik Söndürme Sistemleri Kimyasal tozlu sistemlerde kullanılan tozlar etkili oldukları yangın sınıflarına göre farklı kimyasal bileşimlerde olup, BC, ABC ve D tipi olarak gruplandırılır. BC ve ABC tipi tozlar mutfak yangınlarında etkilidir. a- Islak Kimyasal Tozlu Sistemleri b-kuru Kimyasal Tozlu Sistemleri 5- Yardımcı Sistemler a. Yangın suyu pompa istasyonu Pompa istasyonunda kullanılacak pompanın bu değişken debi ihtiyacına istenilen anma basıncında ( veya çok yakın değerde) yanıt verebilmesi gerekir. b. Yangın dolapları 14

15 Bina içlerinde yangına manuel müdahale için yangın dolapları kullanılır. Hortum uzunluklarına göre (20-30 m ) hortumların her noktaya kolaylıkla ulaşmasını sağlayacak şekilde bina içlerine, koridorlara yerleştirilirler. Ayarlanabilir tip nozullar ve basınç düşürücü vanalar vasıtası ile istenilen basınçtaki su istenilen bölgeye rahatlıkla yönlendirilebilir. Sıvı yangınlarına karşı manuel olarak müdahale edebilmek için geliştirilmiş köpüklü sulu yangın dolapları da vardır. c. Hidrantlar Yangın pompası ile su depolarına bağlanarak kullanılan hidrantlar özellikle eğitilmiş personele ve/veya itfaiye ekiplerine basınçlı ve yeterli miktarda su sağlarlar. Yer altı ve yer üstü hidrantları olmak üzere İki türlü hidrant vardır; Görülebilir ve müdahalelerde kullanma kolaylığı olması nedeniyle en kullanışlı olanı yer üstü hidrantıdır. Bitişik alanlarda iki hidrant arasında 150 m olması kabul edilmiştir. Alan ihtiyaçları yeterince karşılanabilmesi için, hidrantlar mümkün oldukça yol ağızlarına yakın yerleştirilmelidir. Hidrantlar arası mesafe çok riskli bölgelerde 75 m veya m ye kadar da olabilmektedir. Hidrantlara bağlı olarak kullanılacak hortumlar mümkün olduğu kadar kısa, en fazla 75 m olacak şekilde düzenlenme yapılmalıdır. SONUÇ Yangını önlemek hem mimar için, hem inşat mühendisi için ve hem de kullanıcı için her şeyden önce bir eğitim sorunudur. Mimar ve inşaat mühendisi yangının çıkış nedenlerinden, yayılmasından, temel davranışlarından ve sonuçlarından haberdar olmalı, bilinçli olmalıdır. Tasarı, inşaat ve bitirme aşamalarında yangın emniyeti en önde gelen bir özellik olmalı sonradan düşünülen, sorun çıkınca çözüm aranan bir durum olmamalıdır.yapılarda yangın güvenliği tasarımı yalnızca yasaların, standartların belirlediği önlemleri uygulamakla başarılamaz. Çünkü bunların gerisindeki mantığın anlaşılması gereklidir. Mimarın bu bağlamda yangın güvenliğiyle ilgili hedefler, taktikler, bileşenler ve bunların arasındaki etkileşimler konusundaki bilgilerle donatılı olması zorunludur. Yapı tasarlandıktan sonra düşünülen bir konu olmamalı, yangına karşı önlemler yapı tasarımı ile bütünleşmeli, yapı tasarımının bölünmez bir parçası olmalıdır. Bu bilgiler karmaşık olan yangın güvenliği kararlarının doğru verilmesi kendisine yardımcı olacaktır. 15