KOAH LI HASTALARA ÖLÇÜLÜ DOZ İNHALER KULLANIMINA YÖNELİK DEMONSTRASYON YÖNTEMİ İLE VERİLEN EĞİTİMİN ETKİNLİĞİ

Transkript

1 KOAH LI HASTALARA ÖLÇÜLÜ DOZ İNHALER KULLANIMINA YÖNELİK DEMONSTRASYON YÖNTEMİ İLE VERİLEN EĞİTİMİN ETKİNLİĞİ Çiğdem Gamze ÖZKAN Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Tez Danışmanı Prof. Dr. Mağfiret KARA KAŞIKÇI Yüksek Lisans Tezi

2 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KOAH LI HASTALARA ÖLÇÜLÜ DOZ İNHALER KULLANIMINA YÖNELİK DEMONSTRASYON YÖNTEMİ İLE VERİLEN EĞİTİMİN ETKİNLİĞİ Çiğdem Gamze ÖZKAN Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez Yöneticisi Prof. Dr. Mağfiret KARA KAŞIKÇI ERZURUM 2013

3

4 İÇİNDEKİLER TEŞEKKÜR... III ÖZET... IV ABSTRACT... V SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... VI ŞEKİLLER DİZİNİ... VII TABLOLAR DİZİNİ... VIII 1.GİRİŞ GENEL BİLGİLER Ölçülü Doz İnhaler KOAH KOAH ve Hemşirelik KOAH ta ÖDİ Kullanımı ve Hemşirenin Rolü ÖDİ Kullanımında Yapılan Hatalar ÖDİ Kullanımı ve Hasta Eğitimi MATERYAL VE METOT Araştırmanın Türü Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanın Değişkenleri Verilerin Toplanması Veri Toplama Araçları Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmanın Etik İlkeleri I

5 3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları ve Genellenebilirliği BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK-1. ÖZGEÇMİŞ EK-2. HASTA TANITIM FORMU EK-3. ÖLÇÜLÜ DOZ İNHALER BECERİ DEĞERLENDİRME FORMU EK-4. ÖDİ KULLANIMINA AİT EĞİTİM BROŞÜRÜ EK-5. EĞİTİM BROŞÜRÜ İZİN BELGESİ EK-6. ETİK KURUL KARARI EK-7. ARAŞTIRMANIN YAPILMASI İÇİN GEREKLİ İZİN BELGESİ II

6 TEŞEKKÜR Yüksek Lisans eğitimim ve tez çalışmam süresince değerli fikirleri ile çalışmamı yönlendiren, beni her zaman destekleyen, motive eden, bilgi ve tecrübelerini benden esirgemeyen değerli danışman hocam Sayın Prof. Dr. Mağfiret KARA KAŞIKÇI ya Desteğini her zaman yanımda hissettiğim, değerli arkadaşım Arş. Gör. Zehra Demet ÜST e, Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Ek Binasında çalışan ve emeği geçen tüm meslektaşlarıma, çalışmama ilgi gösterip katılan tüm göğüs hastalarına, Yaşamım ve eğitimim boyunca sevgi ve yardımları ile yanımda olan ve bana her zaman güvenen değerli anneme, babama ve kardeşime, sabır ve özverisi ile beni destekleyen sevgili eşim Ümit ÖZKAN a ve biricik kızım Şevval Asya ÖZKAN a teşekkür ederim. Çiğdem Gamze ÖZKAN III

7 ÖZET KOAHlı Hastalara Ölçülü Doz İnhaler Kullanımına Yönelik Demonstrasyon Yöntemi ile Verilen Eğitimin Etkinliği Amaç: Bu araştırma KOAHlı hastalara Ölçülü Doz İnhaler kullanımına yönelik demonstrasyon yöntemi ile verilen eğitimin etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla yapıldı. Materyal Metot: Araştırma ön test- son test kontrol gruplu yarı deneysel olarak 100 hasta ile gerçekleştirildi. Araştırmanın evrenini, Mart Ekim 2012 tarihleri arasında Göğüs hastalıkları kliniklerinde yatarak tedavi gören, stabil KOAH hastaları oluşturdu. Araştırma için örneklem büyüklüğü; %95 test gücü ve 0.05 hata düzeyi 75 ile yapılan güç analizi sonucu 38 girişim, 38 kontrol grubu olmak üzere toplam 76 KOAHlı hasta olarak planlandı. Hastaların çalışmadan çekilme durumlarına karşın (çalışmadan ayrılmak isteme, erken taburculuk, hayatını kaybetme) çalışmaya her bir grup için 50 hasta atandı. Araştırma kriterlerini sağlayan ilk 50 KOAHlı hasta kontrol grubuna, ikinci 50 KOAHlı hasta girişim grubuna dahil edildi. Araştırma süresi boyunca araştırmadan çekilen hasta olmadı. Araştırmanın verileri yüz yüze görüşme yöntemi ile Hasta Tanıtım Formu ve ÖDİ Beceri Değerlendirme Formu kullanılarak toplandı. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik ki kare, ortalama ve t testi kullanıldı. Bulgular: 1.ölçümde hem kontrol (5.30±1.69) hem de girişim grubunun ÖDİ kullanma başarı durumları (5.32±1.83) orta düzeydeydi. Gruplar arası karşılaştırmada girişim ve kontrol grubunun 1. ölçüm puan ortalamaları arasında anlamlı fark bulunmazken (p>0.05), 7. ölçüm puan ortalamaları arasındaki farkın girişim grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptandı (p<0.001). 7. ölçümde grupların ÖDİ kullanımı başarı düzeyleri karşılaştırıldığında kontrol (5.64± 1.66) grubu orta düzeyde iken girişim grubunun (8.60± 1.63) iyi düzeyde olduğu belirlendi. Girişim grubu hastalarının ÖDİ uygulaması sırasında daha az hata yaptıkları ve uygulama becerilerinin geliştiği görüldü. Sonuç: ÖDİ uygulama becerisinin geliştirilmesi için demonstrasyon yöntemi ile verilen tekrarlı eğitimlerin ÖDİ kullanma becerisini arttırmada olumlu yönde bir etkisi olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Demonstrasyon, eğitim, hemşirelik, KOAH, Ölçülü Doz İnhaler IV

8 ABSTRACT KOAHlı Hastalara Ölçülü Doz İnhaler Kullanımına Yönelik Demonstrasyon Yöntemi ile Verilen Eğitimin Etkinliği Amaç: Bu araştırma KOAHlı hastalara Ölçülü Doz İnhaler kullanımına yönelik demonstrasyon yöntemi ile verilen eğitimin etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla yapıldı. Materyal Metot: Araştırma ön test- son test kontrol gruplu yarı deneysel olarak 100 hasta ile gerçekleştirildi. Araştırmanın evrenini, Mart Ekim 2012 tarihleri arasında Göğüs hastalıkları kliniklerinde yatarak tedavi gören, stabil KOAH hastaları oluşturdu. Araştırma için örneklem büyüklüğü; %95 test gücü ve 0.05 hata düzeyi 75 ile yapılan güç analizi sonucu 38 girişim, 38 kontrol grubu olmak üzere toplam 76 KOAHlı hasta olarak planlandı. Hastaların çalışmadan çekilme durumlarına karşın (çalışmadan ayrılmak isteme, erken taburculuk, hayatını kaybetme) çalışmaya her bir grup için 50 hasta atandı. Araştırma kriterlerini sağlayan ilk 50 KOAHlı hasta kontrol grubuna, ikinci 50 KOAHlı hasta girişim grubuna dahil edildi. Araştırma süresi boyunca araştırmadan çekilen hasta olmadı. Araştırmanın verileri yüz yüze görüşme yöntemi ile Hasta Tanıtım Formu ve ÖDİ Beceri Değerlendirme Formu kullanılarak toplandı. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik ki kare, ortalama ve t testi kullanıldı. Bulgular: 1.ölçümde hem kontrol (5.30±1.69) hem de girişim grubunun ÖDİ kullanma başarı durumları (5.32±1.83) orta düzeydeydi. Gruplar arası karşılaştırmada girişim ve kontrol grubunun 1. ölçüm puan ortalamaları arasında anlamlı fark bulunmazken (p>0.05), 7. ölçüm puan ortalamaları arasındaki farkın girişim grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu saptandı (p<0.001). 7. ölçümde grupların ÖDİ kullanımı başarı düzeyleri karşılaştırıldığında kontrol (5.64± 1.66) grubu orta düzeyde iken girişim grubunun (8.60± 1.63) iyi düzeyde olduğu belirlendi. Girişim grubu hastalarının ÖDİ uygulaması sırasında daha az hata yaptıkları ve uygulama becerilerinin geliştiği görüldü. Sonuç: ÖDİ uygulama becerisinin geliştirilmesi için demonstrasyon yöntemi ile verilen tekrarlı eğitimlerin ÖDİ kullanma becerisini arttırmada olumlu yönde bir etkisi olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Demonstrasyon, eğitim, hemşirelik, KOAH, Ölçülü Doz İnhaler V

9 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ DALY DSÖ GOLD KOAH ÖDİ SPSS : Disability Adjusted Life Year : Dünya Sağlık Örgütü : Global Obstructive Lung Disease : Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı : Ölçülü Doz İnhaler : Statistical Package for Social Science VI

10 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil No Sayfa No Şekil 2.1. Ölçülü Doz İnhaler... 4 Şekil 3.1. Araştırma Planı Şekil 4.1. Girişim ve kontrol grubu hastalarının 1. ölçümde hata yaptıkları basamakların değerlendirilmesi Şekil 4.2. Girişim ve kontrol grubu hastalarının 7. ölçümde hata yaptıkları basamakların değerlendirilmesi VII

11 TABLOLAR DİZİNİ Tablo No Sayfa No Tablo 4.1. Girişim ve kontrol grubundaki KOAH lı hastalara ait tanıtıcı özelliklerin karşılaştırılması Tablo 4.2. Girişim ve kontrol grubundaki KOAH lı hastaların ÖDİ hakkında bilgi alma durumlarına göre karşılaştırılması Tablo 4.3. Girişim ve kontrol grubundaki KOAH lı hastaların 1. ve 7. ölçümlerde ÖDİ kullanım basamaklarını doğru ve yanlış uygulama durumlarına göre karşılaştırılması Tablo 4.4. Girişim ve kontrol grubuna alınan KOAH lı hastaların grup içi ve gruplar arası 1. 3.ve 5. gün eğitim öncesi ve eğitim sonrası ölçümlere ait puan ortalamalarının karşılaştırılması Tablo 4.5. Girişim ve kontrol grubuna alınan KOAH lı hastaların grup içi ve gruplar arası 1. ölçüm ve 7.ölçüm puan ortalamalarının karşılaştırılması VIII

12 1. GİRİŞ Hemşirelik sorumlulukları içinde önemli bir yere sahip olan ilaç uygulamaları; birçok disiplini içine alan bir süreçtir. Bu süreç, hasta bireyin muayenesi sonrası hekim tarafından istem verilmesi ile başlayıp; ilacın hemşire, hekim, hasta bireyin kendisi ya da yakınları tarafından uygulanması, kayıt edilmesi ve doğru tepkinin gözlenmesi aşamalarını içermektedir. 1 Hastanın ve ailesinin tedavi rejimi hakkında eğitimi, hastanın tedaviye yanıtını ve tedavinin başarısını gözlemlemek de hemşirenin sorumlulukları arasındadır. 2(s ) İnhalasyon tedavileri içerisinde kullanımı en yaygın olan Ölçülü Doz İnhaler (ÖDİ) cihazlar hızlı kullanılabilmeleri ve çabuk etki göstermeleri, kolay taşınılabilmeleri, birden çok doz içermeleri ve diğer araçlara göre ucuz olmaları gibi avantajlarından dolayı daha çok tercih edildiği için Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) tedavisindeki ilaç uygulamalarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. 3 Bu tedavi şekli ilaçların doğrudan hava yoluna verilebilmesi, sistemik yan etkilere yol açmaması ya da çok az yan etkiye neden olması bakımından tercih edilmektedir. 4 ÖDİ ler katı veya sıvı haldeki etken maddenin sıvı içerisinde çözünmüş ya da gaz ortamında partiküller şeklinde dağılmış halde bulunduğu preparatlardır. Ancak bu cihazlar el ve ağız koordinasyonu gerektirmesi, kullanımının karışık manevralara gereksinim göstermesi nedeniyle de en fazla uygulama hatasına yol açacak dezavantajlara sahiptirler. 5-8 Dolayısıyla ÖDİ nin yeterli etkiyi gösterebilmesi için hastanın ÖDİ yi doğru teknikle kullanması gerekmektedir. 9 ÖDİ nin doğru kullanılamamasından kaynaklanan hatalar, hastalığın tedavi ve kontrolünü olumsuz yönde etkilemektedir. 9,10 ÖDİ nin hasta tarafından doğru kullanımının sağlanması ve cihaz kullanım becerisinin geliştirilmesi bir ekip işidir. 11 Bu ekibin en önemli üyesi olan hemşire; ÖDİ 1

13 nin yanlış kullanımından kaynaklanan hataları eğitici, araştırıcı, uygulayıcı ve koordinatör rolleri aracılığıyla, hemşirelik ve eğitim sürecine uygun şekilde vereceği eğitimlerle önleyebilir. Hemşirenin eğitici rolü aracılığıyla gerçekleştireceği eğitimler sonucunda; hasta bireyin potansiyeli doğrultusunda ÖDİ yi kendi kendine, doğru ve etkin bir şekilde kullanabilmesi ve yapılan hataların önemli ölçüde azalması amaçlanmaktadır. 12 Eğitim sürecinin bir basamağı olan ÖDİ kullanımının hemşire tarafından kontrolü ve pekiştirilmesi, yanlış basamakların düzeltilmesi ve hasta tarafından yanlış yapılan basamakların fark edilmesi 13 cihaz kullanım başarısını arttıracağı 14 gibi tedavinin etkinliğini arttırmak için de önemli bir faktördür. 15 Uluslar arası literatür incelendiğinde; Press ve arkadaşlarının 8 80 KOAH hastası üzerinde yaptığı çalışmada ÖDİ kullanımı ile ilgili eğitim öncesi hastaların %82 sinin, eğitim sonrasında ise %25 inin ÖDİ kullanım basamaklarını yanlış uyguladığı tespit edilmiştir. Choi ve arkadaşlarının astım hastasına ÖDİ kullanımı ile ilgili verdikleri eğitim sonrası ÖDİ kullanım becerisinde olumlu yönde artış olduğu belirlenmiştir. Ulusal literatürde ise, yalnızca birkaç çalışmada ÖDİ nin kullanımında yapılan hatalar belirlenmiş ve bu konuya ilişkin eğitimin yararlılığı gösterilmiştir Ancak yapılan çalışmalarda özellikle ÖDİ ye ilişkin tekrarlı eğitimin etkisinin incelendiği çalışmalara rastlanmamıştır. Yurt dışında özellikle ÖDİ kullanım becerisi ve eğitimi ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. 10,20-23 Ülkemizde yapılan çalışmalar ise; ÖDİ dahil bütün inhaler cihazların kullanım becerisini değerlendirirken, yalnızca ÖDİ nin kullanım becerisini değerlendiren, tekrarlı eğitim ve ölçümlerle beceri geliştirmeye yönelik girişimlerin yapıldığı yeterli sayıda çalışma tespit edilememiştir. Bu çalışma ÖDİ kullanan hastaların hangi basamaklarda hata yaptıklarını, cihazı ne derece doğru 2

14 kullandıklarını ve cihaz kullanımına yönelik verilen tekrarlı eğitimin etkinliğini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın hipotezi: ÖDİ kullanımına yönelik demonstrasyon yöntemi ile verilen eğitim hastanın ÖDİ kullanma becerisini geliştirir. 3

15 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Ölçülü Doz İnhaler Ölçülü Doz İnhaler (ÖDİ), genel olarak KOAH, astım ve diğer solunum yolu hastalıklarının tedavisinde kullanılan, katı veya sıvı haldeki etken maddenin bir sıvı içerisinde çözünmüş ya da gaz ortamında partiküller şeklinde dağılmış halde bulunduğu preparatlardır. Küçük silindirik aliminyum kaplar içerisinde basınç altında tutulan, özel bir çözücü içerisindeki solüsyonlar şeklinde hazırlanırlar. Kabın bir kapakçığı ve ağızlık vardır. Kapakçığa her basışta belirli miktarda ilaç ağızlık aracılığıyla ağız içerisine püskürtülür ve aynı anda nefes alınarak hava yoluna çekilir. 24 Dr. George Maison tarafından 1955 te geliştirilmiş olan ÖDİ; küçük, taşınabilir, kullanımı kolay ve çoklu doz uygulaması için uygun olması nedeniyle, astım ve KOAH hastaları için en sık reçete edilen ve en çok kullanılan cihazdır. 25 Şekil 2.1. Ölçülü Doz İnhaler ÖDİ ler bas ve nefes al şeklinde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Tüpün indükleyiciye doğru (plastik parça) bastırılmasıyla, içinde bulunan ilaç-itici gaz karışımı genleşir ve buharlaşır, sıvı formdaki ilacı aerosol forma dönüştürür. İtici gazın 4

16 buharlaşması sonucu aerosol süspansiyon soğur. Tüpe basıldığı zaman ölçülü valfteki delikle ölçülü hazne aynı hizaya gelir. Sonrasında yüksek itici buhar gücü daha önceden dozu ayarlanmış ilacı bu aktivatör açıklıktan geçmesi için zorlar. Son olarak ölçülü haznenin serbest kalmasıyla hazne yeni bir ilaç-itici gaz karışımı ile dolar. 26,27 Püskürtülen aerosol inhalatörün silindirik ağızlık parçası ağza sokularak içinden inhale edilir KOAH KOAH geri dönüşü olmayan hava akımı sınırlaması ile karakterize zararlı partikül ve gazlara karşı oluşan anormal inflamatuar bir süreç sonucu gelişen bir hastalık olup, bu durum genellikle ilerleyicidir. 29(s.6) Bugün dünyada en sık rastlanan ölüm nedenleri arasında 5. sırada yer alan KOAH ın Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tahminlerine göre 2030 yılında 4. sırayı alacağı, DALY (Disability Adjusted Life Year- sakatlığa ayarlanmış yaşam yılı) insidans/prevalansına göre ise 2030 yılında 7. sırada yer alacağı beklenmektedir. 29(s.7-12),30 Genellikle bireysel, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkan KOAH ta görülen belirtiler; öksürük, balgam çıkarma, dispne, hemoptizi, göğüs ağrısı, anoreksia, iştahsızlık, kilo kaybı olarak sınıflandırılabilir. 28, 29(s.22), Tanısı hasta şikâyetleri ve muayene sonucu elde edilen bulgulara ilave olarak solunum fonksiyon testleri ile konulan KOAH ın tedavisinin hedefleri GOLD (Global Obstructive Lung Disease) a göre; hastalığın ilerlemesini önlemek, semptomları gidermek, egzersiz toleransını artırmak, sağlık durumunu iyileştirmek, komplikasyonları ve alevlenmeleri önleyerek tedavi etmek ve mortaliteyi 29(s.23-25), 30 azaltmaktır. 5

17 KOAH ve Hemşirelik Hastalık süreci, hastanın aktivitelerini kısıtlayarak bireyi güçsüzlüğe itmektedir. Bireyin yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan fizyolojik gereksinimlerin karşılanması gerekir. Bu gereksinimler karşılanmadığı sürece kişinin yaşamını sağlıklı bir şekilde sürdürmesi güçleşir. Hemşire, holistik bir yaklaşım doğrultusunda hasta ve ailesinin sosyal, emosyonel ve ruhsal iyilik hallerinin geliştirilmesinde sorumluluk üstlenerek 34 hasta bakımında, hastanın karşılayamadığı gereksinimleri karşılamada ve hastanın gereksinimlerini kendi kendine karşılayabilir hale gelmesine yardımcı olarak iyileşme sürecine katkıda bulunur. Bakımın öncelikli amacı; hastanın bağımsız fonksiyonlarını en üst düzeye çıkarmasına yardım etmek ve yaşam kalitesini arttırmaktır. 35 Kapsamlı ve bütüncül bakım her hasta için bireyseldir, multidisiplinerdir ve hastanın biyofizyolojik, psikolojik, sosyokültürel ve ekonomik gereksinimlerini göz önüne alır. 36,37(s ),38,39 Eğitimin amacı; KOAH ı etkin bir şekilde yönetmektir. 40,41 Bunu sağlamak için KOAH lı bireylere hazırlanan eğitim programının amacı; önerilen tedavi programında tıbbi tedavinin yanı sıra yaşamı sürdürmek ve yaşam aktivitelerini gerçekleştirmek için güvenli çevrenin sağlanması ve sürdürülmesini sağlamak olmalıdır. Bu çerçevede hastanın bireysel gereksinimleri göz önüne alınarak hemşirelik tanıları doğrultusunda hasta bireyin eğitim ihtiyacı tanımlanmalı, özellikle bilgi eksikliğine yönelik girişimler yapılmalıdır. 42 Bu girişimler hastalık süreci, beslenme alışkanlıkları, aktiviteyi sürdürme, enfeksiyon belirti ve bulguları, sigaranın bıraktırılması çevresel ve mesleki maruziyetin önlenmesi, ilaç kullanımı özellikle ÖDİ kullanımının amacı, ÖDİ nin nasıl kullanılacağı ve kullanımı sırasında dikkat edilmesi gereken hususları içermelidir. 30,38,43 Kara nın KOAH lı bireylerde bakım ve eğitimin öz- etkililik algısına etkisini incelediği çalışmasında Günlük Yaşam Aktiviteleri yaşam modeli temel alınarak 6

18 hemşirelik tanıları belirlenmiş, hastalara bireysel hasta bakımı kapsamında, hastaya özgü ve hasta ihtiyaçları doğrultusunda bireysel eğitim verilmiştir. Çalışma sonucunda bireyselleştirilmiş, bütüncül hasta bakımı kapsamında hasta ve ailesinin katılımı sağlanarak sağlık ekibi üyelerinin işbirliği ile sürdürülen hasta bakım ve eğitimi ile KOAH hastalarında öz-etkililik algısının arttırılabileceği gösterilmiştir. 44 İlaç tedavisinde özellikle de ÖDİ kullanımında hasta ihtiyaçları doğrultusunda planlanan eğitimler tekrarlı ve hastanın bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilerine yönelik olmalı ve eğitimin etkinliği değerlendirilerek eğitim sonunda hastanın kendi kendine yeter hale gelmesi sağlanmalıdır. 12,34 Hastalara düzenli eğitimlerin verilmesi, hastaneye başvuru sayısını azaltacağı gibi 43, gereksiz ilaç tüketimini de engelleyerek ekonomik kaybı azaltacaktır KOAH ta ÖDİ Kullanımı ve Hemşirenin Rolü KOAH ın ana tedavisi olarak kullanılan bronkodilatör ilaçların inhaler formları hava yolu obstrüksiyonunun kontrolünü etkili bir şekilde sağladıkları için tercih edilmektedir. 3,25,46 İnhalasyon yolu ile uygulanan tedavi ilaçların bronş düz kaslarına, sistemik uygulamaya göre daha yüksek konsantrasyonda erişmesini, ilaç etkisinin daha hızlı başlamasını, maksimal düzeyde bronkodilatasyon veya antienflamatuvar etki süresinin daha uzun olmasını, daha az miktarda etken madde verilmesini, kalp, diğer organlar ve kortikosteroidler için adrenal korteks üzerindeki yan etkilerinin yok denecek kadar az olmasını sağlamaktadır. 9,30,47 KOAH ta hastalığın ve semptomların kontrol altına alınabilmesi için; bronkodilatasyon sağlamak amacıyla inhalasyon yolu ile kullanılan ve en çok tercih edilen cihaz olan ÖDİ nin doğru teknikle uygulanması gerekmektedir. 25 KOAH tedavisinin köşe taşlarından olan ÖDİ'ler çabuk kullanılabilmeleri, hızlı etki 7

19 göstermeleri, kolay taşınabilmeleri, birden çok doz içermeleri ve diğer araçlara göre 17, 25, 48 ucuz olmaları gibi avantajlarından dolayı daha çok tercih edilmektedir. Hemşire ilaçların uygulanmasını temel rollerinden biri olan uygulayıcı rolü ile aracılığıyla yerine getirir. Burada önemli olan ilaçların hazırlanması ve uygulanmasında hastanın güvenliğinin sağlanmasıdır. 49 ÖDİ nin yanlış kullanılmasından kaynaklanan hatalar hastaların yeterli tedavi olamamalarına, daha fazla ilaç kullanımına, daha fazla yan etki ile KOAH ataklarının ortaya çıkmasına, semptomların kontrol edilememesine, hastaneye yatışın fazla olmasına, yaşam kalitesinin azalmasına ve ilaç israfına neden olmaktadır. Bunun sonucunda da hastalık ve ölüm oranlarında ve ülkelerin sağlık harcamalarında artış meydana gelmektedir. 9, 34, ÖDİ kullanımında hemşirenin en önemli görevi hastanın cihazı etkin bir şekilde kullanmasını sağlamaktır. 53 Hemşirenin başarılı ÖDİ kullanımında, hastanın öğrenme potansiyelini tanımlamada ve inhaler teknikle ilaç uygulama yönetiminde önemli bir sorumluluğu vardır. Hemşire bu görevini uygulayıcı ve eğitici rolleri ile yerine getirir. Aynı zamanda hemşire diğer sağlık ekip üyelerinin de inhaler ilaç kullanımı konusunda eğitimci olarak hareket etmelerini koordine edici rolü ile sağlayabilir. 53 Hemşire, ÖDİ uygulayacağı zaman öncelikle sekiz doğru ilkesini kullanmalı, ilacın etki mekanizmasını, vücuttan emilim ve atılım sürecini, tedavi edici ve istenilen etkilerini bilmelidir. 46,54(s ),55(s ) Hemşire ÖDİ nin farmakolojik özellikleri hakkında, alınması gereken önlem ve yapılması gereken girişimler konusunda karar verebilecek düzeyde bilgi sahibi olmalıdır. 56 Ayrıca, hemşire; hasta ve ailesine tedavi süreci hakkında vereceği eğitimi, hastanın tedaviye yanıtını, tedavinin başarısını gözlemlemeli ve sonuçlarını kaydetmelidir. 54(s ) Hastaların ÖDİ yi kendi kendilerine doğru bir şekilde kullanabilmesi, hataların önlenebilmesi ve tedavinin etkinliğinin sağlanabilmesinde hasta ve sağlık 8

20 profesyonellerinin eğitimi önemli bir faktördür. 47,53 ÖDİ ler KOAH tedavisinde hem daha etkin bir tedavi sağlaması hem de yan etkilerin az olması nedeniyle uzun yıllardan beri en yaygın olarak kullanılan inhalasyon cihazı olmasına rağmen en fazla uygulama hatası yapılan cihazlardır. 37,57 Bu cihazın kullanımının karışık manevralara gereksinim göstermesi, hastanın el-ağız koordinasyonunu gerektirmesi nedeniyle cihazın doğru kullanımı zorlaşmaktadır. 53,58 Bu nedenle hastalara verilecek eğitimlerin önemi cihazın doğru kullanımını sağlayacağı için büyüktür. ÖDİ kullanım becerisinin kazandırılması ve yapılan hataların önlenmesi; bir ekip çalışması olup burada en büyük sorumluluk hemşireye düşmektedir. 11,12 Ekip üyelerinin her biri hastaların ÖDİ yi doğru bir şekilde kullanmasını sağlamakla sorumludur. Eğitimlerin hasta-hemşire işbirliğiyle ve tekrarlanarak verilmesinin tedavideki başarıyı olumlu yönde etkilediği yadsınamaz. 17 Ancak hastaların ÖDİ kullanım becerilerinin gelişmesi ve hataların önlenmesi için sağlık çalışanlarının da bu konuda yeterince eğitimli olması gerekmektedir. 5,10,47 Yapılan çalışmalarda hemşirelerin kullanım becerilerinin ve bilgilerinin yetersiz olduğu tespit edilmiştir. 47,53,59,60 Cihaz kullanım başarısı, eğitimi verecek olan hemşirenin ÖDİ kullanımı ile ilgili sahip olduğu bilgi düzeyine bağlıdır. Abadoğlu ve arkadaşlarının 17 deneyimli bir hemşire tarafından astımlı hastalara verdikleri eğitim sonucunda elde ettikleri bulgular, hastaların cihaz kullanım becerilerinde olumlu yönde değişiklik olduğunu göstermektedir. Cihazı kullanma başarısı aynı zamanda verilen eğitimin kalitesine de bağlıdır. Hastaya yalnızca eğitim broşürüyle eğitim vermek yeterli değildir. 61 ÖDİ nin kullanımı anlatıldıktan sonra demonstrasyon cihazlarıyla kullanımının gösterilmesi, hatta bireysel ya da gruplar halinde video eğitimleri yaparak uygulama tekniğinin geliştirilmesi gerekmektedir. 62 Sonrasında hastanın ÖDİ yi doğru kullanıp kullanmadığı 9

21 takip edilmelidir. Eğitimler hemşire tarafından doğru kullanım becerisini oluşturmak için tekrarlanmalıdır. 63 Sonuç olarak hastaların hastanede yatış sürecinin bir fırsat olarak görülmesi, özellikle solunum ile ilgili birimlerde görev yapan hemşirelerin ÖDİ kullanımı konusunda deneyimli olması, hasta eğitimine aktif olarak katılması, 18,59,64 ÖDİ kullanımını uygun eğitim yöntemleriyle öğretmesi, hastaların ÖDİ yi nasıl kullandıklarını belirli aralıklarla kontrol etmesi, 65 hata yapılan basamakları belirlemesi ve verilen eğitimleri tekrar ederek pekiştirmesi gerekmektedir. 20,50,59,63, ÖDİ Kullanımında Yapılan Hatalar ÖDİ kullanan hastalar, ilaçlarını kullanırken değişik aşamalarda önemli hatalar yapmaktadır. 66 Cihaz kullanım basamaklarından birisinin bile eksik yapılması ilacın akciğerlere ulaşamamasına ve hastaların hiç ya da az ilaç almalarına neden olmaktadır. Fink ve Rubin 9 in çalışmasında inhaler cihaz kullanan hastaların %28-68 i reçetelenen inhalerleri gerektiği gibi kullanamadığı ve bu ilaçlardan faydalanamadığı bulunmuştur. Chrystyn 67 tarafından yapılan başka bir çalışmada da inhaler tedaviye kötü uyum; inhaler steroid reçete edilenlerin %10-46 sında ortaya çıkmış ve astıma bağlı ölümlerin tahmini olarak %18-48 inde bu nedenin sorumlu olduğu belirtilmiştir. ÖDİ kullanımında yapılan hatalar; İnspirasyon ile eş zamanlı cihaza basamamak, Çok hızlı inspirasyon, 3-10 saniyeye kadar nefes tutmamak, ÖDİ yi ağzın yukarısında, aşağısında ya da kenarında tutmak, Her bir inspirasyonda 1 pufdan daha fazlasını inhale etmek, Kullanmadan önce ÖDİ yi çalkalamamak, Her bir puf arasında yeterli süre beklememek, 10

22 ÖDİ yi aktive etmek için yeterli kas gücüne ve mental güce sahip olamamak, ÖDİ kullanımının anlaşılamamasıdır İlacın dil, damak ve dişlere yapışmasını sağlayan bir şekilde ağzı yeterli genişlikte açmamaktır. 5,7,10,12,18, ÖDİ Kullanımı ve Hasta Eğitimi Hemşire eğitici rolü kapsamında hastanın öğrenme potansiyelini belirleyerek, vereceği eğitimle hastanın inhaler ilaçları doğru şekilde kullanmasını sağlayarak, tedavi başarısını arttırabilir. 52 İnhalasyon tedavisinde hasta eğitiminin yeri çok önemlidir. Hemşire eğitimleri yaparken yetişkin eğitim prensiplerini rehber almalı, her hastanın kendine ait gereksinimleri olduğunu bilmeli, hastanın hazır oluşluk durumunu değerlendirip eğitimleri bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanlara yönelik uygulamalıdır. 68(s.33-38) Bunun yanı sıra hastaları inhaler ilaçları doğru kullanmalarını sağlayacak davranış değişikliğini kazanması konusunda teşvik etmeli ve desteklemelidir. 37(s.43-57) Özellikle hastaların hastanede kalış süreleri esnasında inhalasyon yolu ile ilaç uygulamada davranış değişikliği kazandırmak önemlidir. 70 Davranış değişikliği kazandırırken, hemşirenin yaptığı gözlem ve değerlendirme sonucunda uygulama hataları düzeltilebilir. 68 ÖDİ kullanımı ile ilgili hemşire tarafından verilecek eğitim, eğitim süreci basamaklarına göre planlanmalı ve uygulanmalıdır. Bu basamaklar; 1. Veri Toplama ve Tanılama: Hekim istemi kontrol edildikten sonra hastanın ÖDİ hakkında bilgi düzeyi, öğrenmeye uygun olup olmadığı (güçsüzlük, ağrı, dispne gibi şikâyetlerin olmaması), ÖDİ yi kullanma becerisi (cihazı tutma, cihaza basma becerisi), konu ile ilgili öğrenmek istediği konular ve hekim tarafından önerilen inhalasyon sıklığı belirlenerek tanılama yapılır. 54(s ) 11

23 2. Planlama: ÖDİ kullanımı ile ilgili yapılacak eğitim planı hasta ile beraber oluşturulur. Sabah saatleri, dinlenmeyi takip eden saatler olduğu için tercih edilmeli ve her eğitim seansı hastanın bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanlara yönelik becerisinin geliştirilebilmesi için dakikalık sürede tamamlanmalıdır. 55(s ),37(s.43-57),70 Ancak hastanın ne kadar sürede bu beceriyi geliştireceği bilinmediği için, bu süre hastaya cihaz kullandırılarak belirlenir. Hastanın soruları varsa eğitim planını geliştirmek amacıyla yanıtlanır. 2 Hasta eğitiminde kullanılacak yöntem, aktarılan bilginin anlaşılma ve kalıcı olma derecesini belirler. Sözel eğitimlerin genellikle 10 dakikadan az sürmesi ve hastaların broşür okumayı tercih etmemesi, yalnızca yazılı materyal vermenin ÖDİ nin, uygulama tekniğinin öğrenilmesinde yetersiz kalabileceğini göstermektedir. 71 Demonstrasyon yöntemi ile uygulama sözlü anlatıma dayalı tekniklerden daha etkili olan bir yöntemdir. 68(s ) Bireyin cihaz uygulama becerisinin gelişebilmesi için demonstrasyon ile beraber uygulamaların yaptırılması ve tekrarlanması hastanın psikomotor becerisinin gelişmesini sağlayacaktır Uygulama: ÖDİ eğitimi için öncelikle zaman, sonra sabırlı ve özverili bir çalışma gereklidir. Öncelikle eğitim için yeterli süre sağlanmalıdır. 68(s.33-38),72 ÖDİ nin kullanım amacı, hekim istemi doğrultusunda kullanacağı zaman, dozu, yan etkileri ve aşırı doz kullanım belirtileri, kullanırken dikkat edilmesi gerekenler ayrıntılı olarak hastaya ve ailesine açıklanır. 28,46 Daha sonra hastaya belirlenen sürede bir demonstrasyon cihazıyla ÖDİ nin kullanım basamakları ve mantıksal gerekçeleri tek tek anlatılarak gösterilir. 37(s ) Hastanın soru sormasına imkân verilir. 74 İnhalasyon sıklığını arttırmaması açısından hasta uyarılır. Eğitim hastaya broşür verilerek tamamlanır

24 4. Değerlendirme: Hastadan ilaç kullanım sıklığını, ilaç yan etkilerini anlatması ve ÖDİ nin kullanımını göstermesi istenir. Hastaya ÖDİ yi uygulama basamakları tek tek yaptırılır, tüm basamaklar kontrol edilerek tedaviyi etkileyecek kritik hatalar gözlenir, kaydedilir ve düzeltilir. 7,54,73 28,46, 55( ),54,74 ÖDİ KULLANIMI İŞLEM BASAMAKLARI İŞLEM BASAMAKLARI MANTIKSAL GEREKÇESİ 1. Ağız kısmındaki koruyucu kapağı İlacın kullanılması için ön hazırlıktır. çıkarın. 2. ÖDİ yi çalkalayın. İlaç ve itici gazın karışmasını sağlar. 3 İnhaleri ağız kısmı çenenizle aynı hizada, dik ve işaret parmağınız ilaç tüpünün üzerinde olacak şekilde tutun. 4. Derin bir şekilde nefesinizi dışarı doğru verin. 5. ÖDİ nin ağız kısmını dudaklarınızın arasına yerleştirin ve dudaklarınızı kapatın. 6. Madeni tüpü aşağıya bastırın ve aynı anda yavaşça nefes almaya başlayın. İlacın doğru tutulması ilacın çalışma mekanizmasını etkiler ve akciğerlere daha fazla ilacın gitmesini sağlar. Akciğerlerin boşalması sonraki aşamada derin nefes almayı kolaylaştırır. İlacın doğru ve yeterli miktarda verilmesini sağlar. Nefes alma ve ilacın püskürtülmesinin eş zamanlı yapılması ilacın hava yollarına dağılımını sağlar. 7. Nefesinizi vermeden cihazı ağzınızdan çekin ve nefesinizi 3-10 sn arasında İlacın alt hava yollarına ulaşmasını ve tam olarak emilmesini sağlar. tutun. 8. Nefesinizi yavaşça verin, 2.dozdan önce 1 dakika bekleyin. İlk inhalasyonla hava yolları açılır dozdan önce tekrar inhaleri İlaç ve itici gazın karışmasını sağlar. çalkalayın ve aynı işlemleri İkinci inhalasyonla ilaç daha derin hava tekrarlayın. yollarına ulaşır. 10. Kullandıktan sonra kapağı kapatın. Cihazın muhafazasını sağlar. 13

25 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Araştırmanın Türü Araştırma, kontrol gruplu ön test-son test yarı deneysel olarak yapıldı Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma; Nisan 2011-Kasım 2013 tarihleri arasında Sağlık Bakanlığı na bağlı bir hastanenin Göğüs Kliniklerinde yatarak tedavi gören stabil KOAH hastaları üzerinde yapıldı Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, Mart Ekim 2012 tarihleri arasında Göğüs hastalıkları kliniklerinde yatarak tedavi gören, stabil KOAH hastaları oluşturdu. Araştırma için örneklem büyüklüğü; %95 test gücü ve 0.05 hata düzeyi 75 ile yapılan güç analizi sonucu 38 girişim, 38 kontrol grubu olmak üzere toplam 76 KOAH lı hasta olarak planlandı. Hastaların çalışmadan çekilme durumlarına karşın (çalışmadan ayrılmak isteme, erken taburculuk, hayatını kaybetme) çalışmaya her bir grup için 50 hasta atandı. Araştırma kriterlerini sağlayan ilk 50 KOAH lı hasta kontrol grubuna, ikinci 50 KOAH lı hasta girişim grubuna dahil edildi. Araştırmadan çekilen olmadı. Hastaların Araştırmaya Alınma Kriterleri Araştırma kapsamına, Araştırmaya katılmaya istekli, İşitme-konuşma problemi olmayan, ÖDİ yi en az 6 ay kullanmış ve kullanmaya devam edecek olan, FEV1/FVC < %70 olan ve göğüs uzmanı tarafından egzerbasyonu olmadığı teyit edilen Stabil KOAH lı hastalar oluşturdu

26 3.4. Araştırmanın Değişkenleri Araştırmanın bağımsız değişkenleri: ÖDİ kullanımı ile ilgili verilen eğitim, hastaların sosyodemografik ve hastalıklarına ilişkin özellikleri, Araştırmanın bağımlı değişkeni: ÖDİ Beceri Değerlendirme Formundan alınan puan Verilerin Toplanması Veriler, Mart 2012-Ekim 2012 tarihleri arasında yüz yüze görüşme yöntemi ile Hasta Tanıtım Formu ve gözlem yolu ile ÖDİ Değerlendirme Formu kullanılarak toplanmıştır Veri Toplama Araçları Hasta Tanıtım Formu: Literatüre 17,18,59,64,66 dayanılarak hazırlanan bu formda KOAH lı hastalara ait bilgilerin toplanması amaçlandı. Tanıtım formu, hastaların sosyodemografik özellikleri, sigara kullanma ve tıbbi tanıyı bilme durumu, KOAH tanısıyla yılda kaç kez hastaneye yattığı, kontrollere gidilip gidilmediği, ne kadar süredir ÖDİ kullanıldığı, ÖDİ hakkında bilgi alma şekli, bilginin kim tarafından verildiği, bilgilendirilme süresi ve bilgilendirilmenin yeterli olup olmadığı gibi soruların yer aldığı toplam 18 sorudan oluşmaktadır (EK-2). ÖDİ Beceri Değerlendirme Formu Araştırmada kullanılan Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği İnhalasyon Tedavileri Çalışma Grubu tarafından hazırlanan doğru inhalasyon tekniklerini temel alan broşür ile literatür incelenerek oluşturulan form ÖDİ kullanımı ile ilgili 10 beceri basamağından oluşmaktadır. 7,28,37,46,54,64,74 (EK-3) Yapılan araştırmalarda kullanılan puanlama sistemine göre Yanlış yapılan ya da atlanan basamaklar için 0 puan, Doğru yapılan basamaklar için 1 puan verildi. 18,59,64 Doğrudan gözlem yöntemiyle değerlendirilen toplam basamak sayısı her 15

27 bir hastanın puanı olarak hesaplandı ve beceri puanı olarak kaydedildi. Beceri puanlarının değerlendirmesinde; başarı düzeyi hesaplanırken 7-10 puan aralığı iyi, 4-6 puan orta düzey, 0-3 puan kötü düzey olarak değerlendirildi. 59 ÖDİ Kullanımına Ait Eğitim Broşürü: Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği İnhalasyon Tedavileri Çalışma Grubu tarafından hazırlanan ÖDİ kullanımı ile ilgili eğitim broşürü kullanıldı. 74 Broşür ÖDİ kullanımından önce yapılması gerekenler, cihazın nasıl kullanılacağı ve kullanım süresince dikkat edilmesi gereken konuları içermektedir (EK-4). Broşürün kullanılabilmesi için ilgili kurumdan resmi izin alındı (EK-5). Ön Uygulama Araştırmaya başlamadan önce 10 hasta üzerinde pilot uygulama yapıldı. İlk 5 hastaya ÖDİ kullanımı bir günde 20 dakikada 3 kez düz anlatım yöntemiyle birebir anlatıldıktan sonra 3 kez demonstrasyon gösterildi ve hastadan ÖDİ yi 1 kez uygulaması istendi. Bu uygulama 3 gün üst üste tekrarlandı. Ancak bu ilk pilot çalışma sürecinde hastaların genel olarak bütün beceri basamaklarında gelişme gösteremedikleri belirlendi ve ikinci bir pilot uygulama yapıldı. İkinci pilot uygulamada hastaların hastaneye yatışından itibaren 1., 3. ve 5. günlerinde eğitimler ve uygulamalar tekrarlanarak ÖDİ kullanım becerisi kontrol edildi. Görüşmeler ve eğitimler bire bir yüz yüze görüşme tekniği ile hasta tedavi odasına davet edilerek her hasta için ayrı ayrı yapıldı. Bu çalışmada yine 5 hasta alınarak, ÖDİ kullanımı demonstrasyon yolu ile her basamağın üzerinde tek tek durulup, detaylı anlatım yapılarak gösterildi. Bu eğitim ve uygulama basamağı 10 dakika sürdü. Sonrasında hastadan ÖDİ yi uygulaması istendi. Ancak cihaz kullanım beceri basamaklarında herhangi bir değişiklik olmadı. Eğitim ve uygulamaya beceri basamaklarında değişiklik oluncaya kadar devam edildi. 3. kez yapılan eğitim ve 16

28 uygulama sonrası hastalardan ÖDİ yi kullanması istenerek hastaların ÖDİ kullanım becerileri değerlendirildi ve kaydedildi. Toplamda 30 dakika olan (3 kez eğitim) bu süreç sonucunda ÖDİ kullanımı ile ilgili verilen eğitim ve uygulama girişimi tamamlandı. Hastanın hastaneye yatışından itibaren 1., 3. ve 5. günlerde eğitimler ve uygulamalar tekrarlanarak hastanın ÖDİ kullanım becerisi kontrol edildi ve 7. günde son ölçüm yapıldı. Hastaya ÖDİ kullanımının anlatılması bilişsel alana, kullanım basamaklarının teker teker gösterilmesi psikomotor alana, eğitim sonucunda hastanın ÖDİ yi doğru davranış geliştirerek kullanması duyuşsal alana yönelik planlanan eğitimin içeriğini oluşturmaktadır 68. Verilerin Toplanması ve Hemşirelik Girişimi; Girişim ve kontrol grubuna alınan hastaların birbirlerinden etkilenmesini önlemek amacıyla önce kontrol grubu hastaları araştırmaya alındı. Girişim grubu hastalarının birbirlerinden etkilenmelerini önlemek için de farklı odalara yatırılması sağlandı. Girişim ve kontrol grubundaki hastalar odalarında ziyaret edilerek, hastalara araştırmaya yönelik bilgi verildikten sonra çalışmaya katılmaya gönüllü olanların sözlü onamları alınarak hasta tanıtım formu dolduruldu. Hasta ÖDİ kullanımı ile ilgili eğitim ve uygulamanın yapılacağı tedavi odasına davet edildi. Hastanın kliniğe yatışının yapıldığı gün 1. gün olarak kabul edildi. Girişim grubuna ÖDİ kullanan 50 hasta alındı. Araştırma eğitim ve uygulama becerisini değerlendirmek amacıyla üç aşama olarak gerçekleştirildi. 1.aşama (1. ölçüm): 1. gün hastadan tedavisindeki ÖDİ nin etken madde içermeyen örneğini kullanması istendi. Eş zamanlı olarak ÖDİ beceri değerlendirme formu işaretlendi ve 1. ölçüm puanı belirlendi. 17

29 2.aşama (Hemşirelik Girişimi): 1. ölçüm puanı belirlendikten sonra hastalara, araştırmacı tarafından ÖDİ kullanımı demonstrasyon yolu ile her basamağın uygulaması 3 kez tek tek anlatıldı ve gösterildi. Her anlatım ve uygulama sonrası hastadan ÖDİ nin etken madde içermeyen örneğini kullanması istendi. Bu uygulama 30 dakika sürdü. Eş zamanlı olarak gözlem yolu ile beceri basamakları araştırmacı tarafından ÖDİ beceri değerlendirme formu na işaretlendi ve 2.ölçüm puanı belirlendi. Eğitim sonrası hastalara ÖDİ kullanımına ait eğitim broşürü verildi ve broşürün içeriğindeki bilgiler hastalara anlatıldı 3. gün hasta ziyaret edildi ve hastadan ÖDİ yi kullanması istendi. Hasta ÖDİ yi kullanırken ÖDİ beceri değerlendirme formu işaretlenerek 3. ölçüm puanı belirlendi. Sonrasında eğitim basamakları birinci günde olduğu gibi 3 kez tekrarlandı ve her tekrar sonrasında hastadan ÖDİ yi kullanması istendi. Hasta ÖDİ yi kullanırken eş zamanlı olarak ÖDİ beceri değerlendirme formu ndan beceri basamakları işaretlenerek 4.ölçüm puanı belirlendi. 5. gün hasta tekrar ziyaret edildi ve hastadan ÖDİ yi kullanması istendi. Hasta ÖDİ yi kullanırken ÖDİ beceri değerlendirme formu işaretlenerek 5. ölçüm puanı belirlendi. Sonrasında eğitim basamakları birinci günde olduğu gibi 3 kez tekrarlandı ve her tekrar sonrası hastadan ÖDİ yi kullanması istendi. Hasta ÖDİ yi kullanırken eş zamanlı olarak ÖDİ beceri değerlendirme formu ndan beceri basamakları işaretlenerek 6.ölçüm puanı belirlendi ve araştırmanın eğitim ve uygulama kısmı tamamlandı. 3.aşama (7. Ölçüm): 7.gün hastadan tedavisindeki ÖDİ yi kullanması istendi. Eş zamanlı olarak ÖDİ beceri değerlendirme formu işaretlenerek 7. ölçüm tamamlandı. *Kontrol Grubu na ÖDİ kullanan 50 hasta alındı. Kontrol grubu hastalarına klinik hemşireleri tarafından rutin ÖDİ kullanma eğitimi verildi. Bu eğitim hastanın 18

30 rutin klinik işlemleri tamamlandıktan sonra hemşire tarafından hastaya ÖDİ kullanımının gösterilmesini ya da anlatılmasını içermektedir. Etik ilkeler doğrultusunda kontrol grubundaki hastalara, 7. ölçüm yapıldıktan sonra bir kez ÖDİ kullanımı eğitimi verildi Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmanın amacına uygun olarak toplanan veriler SPSS (Statistical Package for Social Science) paket programı kullanılarak değerlendirildi. Verilerin istatistiksel değerlendirilmesinde; kullanılan testler ve uygulandıkları parametreler aşağıda verildi. Çalışmada Kullanılan Parametreler ve Uygulanan Testler Değerlendirilen Parametreler Uygulanan Testler Tanımlayıcı özelliklerin dağılımı Gruplar arası tanımlayıcı özelliklerin ve ÖDİ kullanım basamaklarının doğru uygulanma durumlarının karşılaştırılması Ortalama, yüzdelik ki kare, t testi Ki kare ÖDİ puan ortalamalarının karşılaştırılması Bağımlı gruplarda t testi Bağımsız gruplarda t testi 3.7. Araştırmanın Etik İlkeleri Araştırmanın planlanması aşamasında öncelikle Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Etik Kurul onayı (EK-6) ve araştırmanın yapılacağı hastanenin ilgili makamından gerekli izin alındı (EK-7). Araştırmaya alınacak KOAH lı hastaların gönüllü olmalarına dikkat edildi, araştırmaya katılıp katılmama konusunda özgür oldukları açıklandı. Araştırma verilerini toplamaya başlamadan önce; hastalara araştırma hakkında bilgi verildi ve araştırmaya 19

31 ilişkin soruları yanıtlandı, hastaların sözel onamları alınarak aydınlatılmış onam ilkesi yerine getirildi. Hastaların istedikleri zaman araştırmadan çekilebilecekleri belirtilerek özerklik ilkesi, bireysel bilgilerin araştırmacı ile paylaşıldıktan sonra korunacağı söylenerek özerkliğe saygı ilkesine uyulmasına özen gösterildi. Elde edilen bilgilerin ve araştırmaya katılan bireyin kimliğinin gizli tutulacağı belirtilerek gizlilik ve gizliliğin korunması ilkesi yerine getirildi. 76, Araştırmanın Sınırlılıkları ve Genellenebilirliği Araştırma küçük bir örneklem grubunda gerçekleştirildiği için araştırmanın sonuçları yalnızca bu araştırma grubuna genellenebilir. Uygulama ve değerlendirmenin aynı kişi tarafından yapılmış olması araştırmanın sonuçların objektifliğini zedelemiş olabilir. Araştırmanın belirli bir bölgede yapılmış olması, yaş ve eğitim durumu araştırmanın sınırlılıkları arasında gösterilebilir. 20

32 ARAŞTIRMA ŞEMASI KONTROL GRUBU (n=50) HEMŞİRELİK GİRİŞİMİ 1.GÜN GİRİŞİM GRUBU(n=50) HEMŞİRELİK GİRİŞİMİ 1.GÜN -1. Ölçüm Puanı belirlendi. -30 dakika sonra 2. Ölçüm Puanı belirlendi. 3.GÜN -1.Ölçüm Puanı belirlendi. -Demonstrasyon yolu ile ÖDİ kullanımı eğitimi 30 dakikada verildi. 2. Ölçüm Puanı belirlendi. 3.GÜN -3. Ölçüm Puanı belirlendi. -30 dakika sonra 4.Ölçüm Puanı belirlendi. -3. Ölçüm Puanı belirlendi. -Demonstrasyon yolu ile ÖDİ kullanımı eğitimi 30 dakikada verildi. 4. Ölçüm Puanı belirlendi. 5.GÜN 5.GÜN -5. Ölçüm Puanı belirlendi. -30 dakika sonra 6. Ölçüm Puanı belirlendi. -5. Ölçüm Puanı belirlendi. -Demonstrasyon yolu ile ÖDİ kullanımı eğitimi 30 dakikada verildi.6. Ölçüm Puanı belirlendi. 7.GÜN 7. Ölçüm Puanı belirlendi Şekil 3.1. Araştırma Planı 21

33 4. BULGULAR Tablo 4.1. Girişim ve kontrol grubundaki KOAH lı hastalara ait tanıtıcı özelliklerin karşılaştırılması Girişim Grubu Kontrol Grubu Test ve p değeri X±SD X±SD Hastalık Yılı 13.38± ±5.02 t=1.083 p=.301 Yaş 63.20± ±8.73 t=1.654 p=.101 n=50 % n=50 % Cinsiyet Erkek Kadın Sağlık sigortası Var Yok Yaşanılan Yer Şehir İlçe Köy Eğitim Durumu Okur-yazar değil İlkokul Ortaokul+Lise Medeni Durumu Evli Bekar Gelir Durumu Gelir giderden az Gelir gidere denk Gelir giderden fazla Sigara Kullanma Durumu Evet Hayır 5 45 Tıbbi Tanıyı Bilme Durumu Evet Hayır Hastaneye Yıllık Yatış Sayısı Hiç > Kontrole Gitme Durumu Evet Hayır Toplam χ 2 =.043 p=.836 χ 2 =.344 p=.558 χ 2 =1.501 p=.472 χ 2 =1.208 p=.547 χ 2 =1.624 p=.202 χ 2 =3.565 p=.168 χ 2 =.796 p=.372 χ 2 =1.812 p=.073 χ 2 =3.938 p=

34 Araştırmaya alınan girişim ve kontrol grubundaki hastaların tanıtıcı özelliklerine göre karşılaştırılmaları yapılmış ve bulgular Tablo 4.1 de verilmiştir. Hastalık yılı ortalamalarının, girişim grubunda 13.38±5.89, kontrol grubunda ise 12.24±5.02 olduğu ve iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Yaş ortalamasının, girişim grubunda 63.20± 8.56, kontrol grubunda ise 66.06± 8.72 olduğu ve her iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Grupların cinsiyet durumlarına bakıldığında girişim grubu hastalarının %64 ünün, kontrol grubundaki hastaların ise %62 sinin erkek olduğu belirlendi. Yapılan analiz sonucu girişim ve kontrol grubuna dahil edilen hastaların cinsiyete göre dağılımları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptandı (p>0.05). Girişim grubundaki hastaların %98 inin kontrol grubundaki hastaların ise %96 sının sağlık sigortasına sahip olduğu ve her iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Yaşanılan yer açısından gruplar incelendiğinde, girişim grubundaki hastaların %54 ünün, kontrol grubu hastalarının ise %66 sının şehirde yaşadığı ve gruplar arası dağılımda istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Eğitim durumuna bakıldığında, girişim grubundaki hastaların %46 sının, kontrol grubu hastalarının ise %56 sının ilkokul mezunu olduğu ve iki grup arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı saptandı (p>0.05). Gruplar medeni durumları açısından incelendiğinde, girişim grubundaki hastaların %76 sının, kontrol grubu hastalarının ise %86 sının evli olduğu ve gruplar arası dağılımda istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). 23

35 Gelir durumları açısından gruplar incelendiğinde, girişim grubundaki hastaların %52 sinin, kontrol grubu hastalarının ise %48 inin gelirinin giderinden az olduğu ve iki grup arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Girişim grubundaki hastaların % 10 unun, kontrol grubundaki hastaların ise %16 sının sigara kullandığı ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Grupların tıbbi tanıyı bilme durumları incelendiğinde, girişim grubunun %40 ının, kontrol grubunun ise %58 inin tıbbi tanısını bildiği ve iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi.(p>0.05). Girişim grubu hastalarının %48 inin, kontrol grubu hastalarının ise %34 ünün yılda 4 kez ve daha fazla hastanede yattığı ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Girişim ve kontrol grubu hastalarının tamamının kontrole gittikleri ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Sonuç olarak yaş, hastalık yılı, cinsiyet, sağlık sigortası, yaşanılan yer, eğitim durumu, çalışma durumu, medeni durum, gelir durumu, sigara kullanma, tıbbi tanıyı bilme, kontrole gitme ve hastaneye yıllık yatış sayısı açısından girişim ve kontrol gruplarının benzer olduğu görülmektedir. Klinik araştırmalarda kontrol ve girişim grubu araştırmanın sonucunu etkileyebilecek bireysel özellikler bakımından birbirine benzer olmalıdır. Kontrol ve girişim gruplarının benzer olmaması araştırmada yanlılığın ortaya çıkmasını önlemek için önemlidir

36 Tablo 4.2. Girişim ve kontrol grubundaki KOAH lı hastaların ÖDİ hakkında bilgi alma durumlarına göre karşılaştırılması Girişim Grubu X±SD Kontrol Grubu X±SD ÖDİ Hakkında Bilgi Alma Süresi(dk) 3.76± ±2.54 n=50 % n=50 % ÖDİ Hakkında Bilgilendirilme Şekli Soru-cevap Klasik Anlatım Demonstrasyon ÖDİ Hakkında Bilgi Alınan Kişi Hemşire Doktor Eczacı ÖDİ Hakkında Bilgilendirmenin Yeterlilik Durumu Yeterli Yetersiz Test ve p Değeri t=1.402 p=.300 χ 2 =3.754 p=.153 χ 2 =3.499 p=.174 t=-479 p=.063 Toplam Araştırmaya alınan girişim ve kontrol grubundaki hastaların ÖDİ kullanımı ile ilgili bilgilendirilme durumlarına göre karşılaştırılması yapılmış ve bulgular Tablo 4.2 de verilmiştir. Grupların ÖDİ hakkında bilgi alma sürelerinin ortalamalarına bakıldığında, girişim grubunun 3.76±2.83 dakikalık sürede, kontrol grubunun ise 4.32±2.54 dakikalık sürede bilgilendirildiği ve iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi. (p>0.05). Girişim grubu hastalarının %52 sinin klasik anlatım yöntemi ile, kontrol grubu hastalarının ise %44 ünün demonstrasyon yolu ile bilgilendirildiği tespit edildi. Her iki gruptaki hastaların ÖDİ hakkında bilgilendirilme şekilleri açısından aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir fark belirlenmedi (p>0.05). 25

37 Girişim grubu hastalarının %48 inin hemşireden, kontrol grubu hastalarının ise %50 sinin doktordan bilgi aldığı, girişim grubunun %80 inin, kontrol grubunun ise %76 sının bilgilendirmeyi yeterli bulduğu ve iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlendi (p>0.05). Sonuç olarak ÖDİ kullanma yılı, bilgi alma süresi, bilgilendirilme şekli, bilgi alınan kişi, bilgilendirmenin yeterlilik durumu açısından girişim ve kontrol gruplarının benzer olduğu görülmektedir % Kontrol Grubu Girişim Grubu 1. Basamak: ÖDİ'nin kapağını çıkarma 2. Basamak: ÖDİ'yi çalkalama 3. Basamak: İnhaleri ağız kısmı çeneyle aynı hizada, dik ve işaret parmağı ilaç tüpünün üzerinde olacak şekilde tutma 4. Basamak: Derin bir şekilde nefesi dışarı doğru verme 5. Basamak: ÖDİ'nin ağız kısmını dudakların arasına yerleştirme ve dudakları kapatma 6. Basamak: ÖDİ'yi aşağı bastırmak ve aynı anda yavaşça nefes alma 7. Basamak: Nefes vermeden cihazı ağızdan çekme 3-10 sn arasında nefesi tutma 8. Basamak: Nefesi yavaşça verme ve 2. dozdan önce 1 dakika bekleme 9. Basamak: 2. dozdan önce tekrar inhaleri çalkalama ve aynı işlemleri tekrarlama 10. Basamak: ÖDİ'nin kapağını kapatma Şekil 4.1. Girişim ve kontrol grubu hastalarının 1. ölçümde hata yaptıkları basamakların değerlendirilmesi 26

38 Girişim ve kontrol grubu karşılaştırıldığında girişim ve kontrol grubu hastalarının 1. ve 10. basamakta hiç hata yapmadıkları, girişim grubu hastalarının kontrol grubu hastalarına göre ikinci, üçüncü ve yedinci basamaklarda, kontrol grubu hastalarının ise girişim grubu hastalarına göre dördüncü, beşinci, altıncı, sekizinci ve dokuzuncu basamaklarda daha çok hata yaptıkları belirlendi % Kontrol Grubu Girişim Grubu 1. Basamak: ÖDİ'nin kapağını çıkarma 2. Basamak: ÖDİ'yi çalkalama 3. Basamak: İnhaleri ağız kısmı çeneyle aynı hizada, dik ve işaret parmağı ilaç tüpünün üzerinde olacak şekilde tutma 4. Basamak: Derin bir şekilde nefesi dışarı doğru verme 5. Basamak: ÖDİ'nin ağız kısmını dudakların arasına yerleştirme ve dudakları kapatma 6. Basamak: ÖDİ'yi aşağı bastırmak ve aynı anda yavaşça nefes alma 7. Basamak: Nefes vermeden cihazı ağızdan çekme 3-10 sn arasında nefesi tutma 8. Basamak: Nefesi yavaşça verme ve 2. dozdan önce 1 dakika bekleme 9. Basamak: 2. dozdan önce tekrar inhaleri çalkalama ve aynı işlemleri tekrarlama 10. Basamak:ÖDİ'nin kapağını kapama Şekil 4.2. Girişim ve kontrol grubu hastalarının 7. ölçümde hata yaptıkları basamakların değerlendirilmesi 27

39 Girişim ve kontrol grubu hastaları karşılaştırıldığında; girişim grubu hastalarının beşinci basamağı uygulamayı öğrendikleri, hata yapma oranının üçüncü basamakta %2, altıncı basamakta %6 olduğu, ikinci ve yedinci basamaklarda % 20 nin altına düştüğü, dördüncü, sekizinci ve dokuzuncu basamaklarda ise hata yapma oranının % 25 in üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Kontrol grubu hastalarının ise özellikle ikinci basamakta 1. ölçüme göre gelişme kaydettiği, diğer basamaklarda ise istatistiksel olarak önemli bir değişikliğin olmadığı ve kontrol grubu hastalarının hata yapmaya devam ettikleri belirlenmiştir. 28

40 29 Tablo 4.3. Girişim ve kontrol grubundaki KOAH lı hastaların 1. ve 7. ölçümlerde ÖDİ kullanım basamaklarını doğru ve yanlış uygulama durumlarına göre karşılaştırılması Ölçümler 1.Ölçüm 7.Ölçüm ÖDİ Kullanım Basamakları 1.Basamak 2.Basamak Girişim Kontrol Girişim Kontrol Yanlış Doğru Yanlış Doğru X 2 Yanlış Doğru Yanlış Doğru p % % % % % % % % p> p<0.05 X 2 p 3.Basamak p> p< Basamak p> p< Basamak p> p< Basamak p> p< Basamak p> p< Basamak p> p< Basamak p> p< Basamak

41 Tablo 4.3 incelendiğinde; 1. ölçüm sonuçlarına göre girişim ve kontrol grubu hastaları karşılaştırıldığında her iki gruptaki hastaların tamamının birinci ve onuncu basamağı doğru uyguladığı ve gruplar arasında fark olmadığı tespit edilmiştir. Girişim grubu hastalarının yarısından fazlasının ikinci ve yedinci basamaklarda, kontrol grubu hastalarının tamamına yakın bir bölümünün dördüncü, sekizinci ve dokuzuncu basamaklarda, yarısından fazlasının ise altıncı basamakta hata yaptıkları saptanmıştır. Girişim ve kontrol grubu hastalarının hata yaptıkları diğer basamakların birbirine benzer olduğu ve bütün basamakların yanlış uygulanma durumlarına göre istatistiksel olarak anlamsız olduğu bulunmuştur (p>0.05). 7. ölçüm sonuçlarına göre girişim ve kontrol grubu değerlendirildiğinde; birinci ve onuncu basamağı girişim ve kontrol grubu hastalarının tümü doğru uygulamıştır. Gruplar arasında fark tespit edilmemiştir. Girişim grubu hastalarının beşinci basamağı uygulamayı öğrendikleri, üçüncü ve altıncı basamağı hastaların tamamına yakınının doğru yaptıkları, ikinci ve yedinci basamağı yanlış yapma oranının % 25 in altına düştüğü, dördüncü, sekizinci ve dokuzuncu basamaklarda ise hata yapma oranının % 25 in üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Kontrol grubu hastalarının ise özellikle ikinci basamakta 1. ölçüme göre gelişme kaydettiği, beşinci, altıncı, yedinci, sekizinci ve dokuzuncu basamaklarda ise ÖDİ uygulama becerisinde istatistiksel olarak önemli gelişme olmadığı belirlenmiştir. Sonuç olarak girişim grubu hastalarının ÖDİ kullanımında hata yaptıkları bütün basamaklarda istatistiksel olarak önemli ölçüde ilerleme gösterdikleri ancak az da olsa hata yapmaya devam ettikleri, üçüncü, dördüncü, beşinci, altıncı, yedinci, sekizinci ve dokuzuncu basamaklarda girişim grubu hastalarının kontrol grubuna göre daha fazla başarılı olduğu, kontrol grubu hastalarının ise 1. ölçümde hata yaptıkları bütün basamaklarda hata yapmaya devam ettikleri ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.05) 30

42 Tablo 4.4. Girişim ve kontrol grubuna alınan KOAH lı hastaların grup içi ve gruplar arası 1. 3.ve 5. gün eğitim öncesi ve eğitim sonrası ölçümlere ait puan ortalamalarının karşılaştırılması GÜNLER 1.GÜN 3.GÜN 5.GÜN ÖLÇÜMLER 1.Ölçüm 2. Ölçüm t 3.Ölçüm 4.Ölçüm t 5.Ölçüm 6.Ölçüm X ±SD X ±SD p X ±SD X ±SD p X ±SD X ±SD t p Girişim n= ± ± ± ± ± ± Kontrol n= ± ± ± ± ± ± t p

43 Girişim grubundaki hastaların grup içi 2. ölçümdeki puan ortalamalarının (8.18±2.09), 1. ölçüme (5.32±1.83) göre arttığı belirlenmiş ve aradaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). Kontrol grubu hastalarının grup içi 2.ölçümdeki puanlarının (5.14±1.69) 1. ölçüme göre nispeten düşük olduğu (5.30±1.69) ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur (p<0.05). Gruplar arası karşılaştırmada; girişim ve kontrol grubu hastalarının 1. ölçümdeki puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmazken, girişim grubu hastalarının 2.ölçümden aldıkları puan ortalamalarının (8.18±2.09) kontrol grubuna (5.14±1.69) göre arttığı ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). ÖDİ kullanan girişim grubundaki hastalarının grup içi 4. ölçüm puanlarının (8.84±1.50), 3.ölçüm puanlarına (7.08±2.05) göre arttığı ve aradaki farkın istatistiksel olarak çok önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). Kontrol grubundaki hastaların grup içi 4. ölçüm puan ortalamalarının (5.56±1.65), 3. ölçüme göre nispeten düştüğü (5.60±1.64) ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı bulunmuştur (p>0.05). Gruplar arası karşılaştırmada; girişim grubunun 3. ölçüm puanı (7.08±2.05) iken, kontrol grubununki (5.60±1.64) olarak bulunmuş ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu tespit edilmiştir (p<0.001). Girişim grubu hastalarının 4. ölçümden aldıkları puan ortalamalarının(8.84±1.50) kontrol grubuna (5.56±1.65) göre arttığı ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). ÖDİ kullanan girişim grubundaki hastalarının grup içi 6.ölçüm puanlarının (9.38±1.14), 5.ölçüme (8.06±1.85) göre arttığı ve aradaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). Kontrol grubundaki hastaların grup içi 6. ölçüm puan ortalamalarının (5.70±1.72), 5. ölçüme (5.64±1.62) göre nispeten daha yüksek 32

44 olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı bulunmuştur (p>0.05). Gruplar arası karşılaştırmada; girişim grubunun 5. ölçüm puanı (8.06± 1.85) iken, kontrol grubununki (5.64±1.62) olarak bulunmuş ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir (p<0.001). Girişim grubu hastalarının 6. ölçümden aldıkları puan ortalamalarının (9.38±1.14) kontrol grubuna (5.70±1.72) göre daha yüksek olduğu ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). Tablo 4.5. Girişim ve kontrol grubuna alınan KOAH lı hastaların grup içi ve gruplar arası 1. ölçüm ve 7.ölçüm puan ortalamalarının karşılaştırılması Girişim Grubu n=50 Kontrol Grubu n=50 1.Gün 1.Ölçüm 7. Gün 7.Ölçüm X±SD X±SD t p 5.32± ± ± ± t p ÖDİ kullanan girişim grubundaki hastaların grup içi 7. ölçüm puan ortalamalarının (8.60±1.62), 1. ölçüme (5.32±1.83) göre arttığı ve aradaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu saptanmıştır (p<0.001). Kontrol grubundaki hastaların grup içi 7. ölçüm puan ortalamalarının (5.64±1.66), 1. ölçüm puan ortalamasına (5.30±1.69) göre arttığı ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulunmuştur (p<0.05). Genel başarı düzeyi açısından 1.ölçümde hem kontrol (5.30±1.69) hem de girişim grubu (5.32±1.83) orta düzeydedir. Gruplar arası karşılaştırmada girişim ve kontrol grubunun 1. ölçüm puanı arasında anlamlı fark bulunmazken (p>0.05), 7. ölçüm puan ortalamaları arasındaki farkın istatistiksel olarak 33

45 önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0.001). Genel başarı düzeyi açısından 7.ölçümde kontrol (5.64± 1.66) grubu orta düzeyde iken girişim grubu (8.60± 1.63) iyi düzeydedir. 34

46 5. TARTIŞMA ÖDİ kullanan KOAH lı hastalara ÖDİ kullanımı ile ilgili demonstrasyon yolu ile verilen tekrarlı eğitimlerin ve ölçümlerin sonuçlarını değerlendirmek amacıyla yapılan çalışmanın bulguları literatür ile tartışılmıştır. Grupların özelliklerinin benzer olması gruplarda homojenliğin sağlanması ve yan tutmama açısından önemlidir. 77 Çalışmada kontrol ve girişim grubu hastalarına ait tanıtıcı özellikler (Tablo 4.1), ve ÖDİ hakkında bilgilendirilme özellikleri (Tablo 4.2.) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadığı belirlendi. İnhaler ilaçların tedavi başarısı, inhaler cihazların doğru kullanımı ile artmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarda hatalı cihaz kullanımının çok yaygın olduğu belirtilmiştir. 9,11,17,47,78 ÖDİ kullanımında yapılan en önemli hatalar; cihaza basma süresi ile nefes alma sırasında görülen zamanlama hataları, ÖDİ yi çalkalama ve inhaler ilaç alımından sonra yeterli nefes tutamamadır. 8,18,20-22,64,66,80,81 Yapılan bu çalışmada 1. ölçümde girişim grubu hastalarının %56 sının, kontrol grubu hastalarının %44 ünün ÖDİ yi çalkalamadığı tespit edilmiştir. ÖDİ uygulamanın dördüncü basamağı olan nefesi dışarı verme becerisini girişim grubu hastalarının % 84 ü ve kontrol grubu hastalarının ise %90 ının, nefes alındığı sırada ilaç uygulanması nı gerektiren altıncı basamak için girişim grubunun yarıya yakınının (%48), kontrol grubunun ise yarıdan fazlasının (%58) hatalı yaptığı belirlenmiştir. ÖDİ nin nefes vermeden cihazı ağızdan çekme ve nefesin 3-10 sn tutulması nı gerektiren yedinci basamağını girişim (%52) ve kontrol grubu (%64) hastalarının yarıdan fazlası ve nefesi yavaşça verme ve 1 dakika bekleme yi gerektiren sekizinci basamağını girişim grubu hastalarının %78 i ve kontrol grubu hastalarının %88 i hatalı uygulamıştır. 2. dozdan önce inhalerin çalkalanması nı gerektiren dokuzuncu basamağın ise girişim (%92) ve kontrol grubu (%94) hastalarının tamamına yakını tarafından hatalı yapıldığı saptanmıştır (Şekil 4.1.). Şirinoğlu 64 ve 35

47 Valerie nin 81 çalışmalarında; uygun nefes alma, sonrasında yeterli süre nefes tutma ve inhaleri çalkalama basamaklarını hastaların yarısından fazlası, Lee ve arkadaşlarının 20 çalışmasında ise hastaların çok az bir oranı hatalı uygulamıştır. Yapılan çalışmada belirlenen hata yapma oranları Şirinoğlu 64 ve Valerie nin 81 çalışmalarıyla benzerlik gösterirken, Lee nin 20 çalışmasına göre yüksek bulunmuştur. 7. ölçümde hata yapılan basamaklarda girişim ve kontrol grupları arasında birinci ve onuncu basamak hariç bütün basamaklarda girişim grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Özellikle 2. basamakta (ÖDİ yi çalkalama) hem girişim hem de kontrol grubu hastalarında olumlu yönde bir gelişme saptanmıştır (Şekil 4.2.). Bu sonucun girişim grubundaki hastalara verilen tekrarlı eğitimlere bağlı olabileceği düşünülürken, kontrol grubundaki farkındalık hemşire ve doktordan ÖDİ kullanımını öğrenme ya da başka bir hastanın ÖDİ kullanımının gözlenmesi sonucunda gelişmiş olabilir. Aydemir in 11 ve Şirinoğlu nun 64 çalışmalarında ise eğitim öncesi hata yapılan basamaklarda eğitim sonrasına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunduğu belirtilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular yapılan araştırmaların bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Hastaların ÖDİ yi kendi kendilerine doğru bir şekilde kullanabilmesi, hataların önlenebilmesi ve tedavinin etkinliğinin sağlanabilmesinde en önemli faktör hasta eğitimidir. 55 Hastalara verilen eğitim sonucunda, ÖDİ kullanım hatalarının düzeldiği, ilaç etkilerinin istendik düzeyde etki gösterdiği, hastalık semptomlarının azaldığı, tedaviye uyumun arttığı, alevlenmelerin önlendiği, hastaların solunum fonksiyonlarının ve yaşam kalitelerinin yükseldiği belirtilmiştir. 17,20,62,64 Yapılan çalışmada eğitim öncesi 1. ölçüm sırasında hastaların beceri basamaklarını doğru uygulama durumları değerlendirildiğinde; birinci basamağı girişim ve kontrol grubu hastalarının tamamı doğru uygulamış ve gruplar arasında istatistiksel 36

48 olarak bir fark bulunmamıştır (Tablo 4.3). Gruplar arasında fark bulunmamasının sebebinin bu basamağın yalnızca kapak açma becerisini gerektirmesinden kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Konuyla ilgili benzer çalışmalar incelendiğinde bu basamağın hastaların tamamı tarafından doğru uygulandığı tespit edilmiştir. 5,18,21,64 Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar daha önceki çalışmaların sonuçları ile uyumlu bulunmuştur. İkinci basamak; ÖDİ yi kullanmadan önce ilacın homojenizasyonu ve ÖDİ nin uygun dozda alınması için inhalerin çalkalanmasını gerektiren basamaktır. 54 Yapılan çalışmada 1. ölçümde ikinci basamağı girişim grubundaki hastalarının %44 ü ve kontrol grubundaki hastaların ise %56 sı doğru uygulamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmemiştir (Tablo 4.3). Press ve arkadaşlarının 8 çalışmasında hastaların yarısı, Luk ve arkadaşlarının 21 çalışmasında hastaların yarıdan fazlası ikinci basamağı doğru olarak uygulamıştır. Sunulan çalışmalardan elde edilen bulgular yapılan çalışmanın bulgularını desteklemektedir. 7. ölçümde ise girişim grubu hastalarının %84 ü, kontrol grubu hastalarının ise %70 i bu basamağı doğru uygulamış ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark tespit edilmiştir (Tablo 4.3). Bu sonuç her iki grubunda bu beceri basamağını uygulamada ilerleme gösterdiğini, özellikle girişim grubuna ÖDİ kullanımı ile ilgili verilen eğitimin ÖDİ kullanma becerisini olumlu yönde etkilediğini, kontrol grubundaki hastalarda ise hastanede yattıkları süre boyunca bu beceri ile ilgili bir farkındalık oluştuğunu düşündürebilir. Bu farkındalık hemşire ve doktordan ÖDİ kullanımını öğrenme ya da başka bir hastanın kullanımı sırasında gerçekleşmiş olabilir. Literatürde 7. ölçümün yapıldığı çalışmalara rastlanamamıştır. Ancak eğitim verilip sonrasında ölçüm yapılan Luk ve arkadaşlarının 21 çalışması, Valerie ve arkadaşlarının 81 çalışması ile Şirinoğlu nun 64 çalışmasında eğitim öncesi ve eğitim sonrası ölçümler arasında ÖDİ kullanım 37

49 becerisinin arttığı ve farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir. Yapılan çalışmadan elde edilen bulgular üç çalışmanın bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Üçüncü basamak ÖDİ nin çene ile aynı hizada, dik ve işaret parmağı ilaç tüpünün üzerinde olacak şekilde tutulmasını gösteren basamaktır. Başı dik tutmak, teorik olarak akciğerlere daha fazla ilacın gitmesini sağlamaktadır. Bu basamağın doğru uygulanmaması ilacın veriliş şeklini etkileyeceği gibi el ağız koordinasyonunun da sağlanamamasına neden olabilir. 27 Yapılan çalışmada 1. ölçümde üçüncü basamağı girişim grubundaki hastaların %72 si ve kontrol grubundaki hastaların ise %76 sı doğru uygulamıştır. Grupların özelliklerinin benzer olmasından dolayı gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmemiştir (Tablo 4.3). Press ve arkadaşlarının 8 çalışmasında %17, Hacıevliyagil ve arkadaşlarının 66 çalışmasında ise bu oran %42 olarak bulunmuştur. Yapılan çalışmada ÖDİ yi doğru uygulama oranı diğer çalışmalara göre daha yüksek saptanmıştır. 7. ölçümde bu basamağı girişim grubu hastalarının tamamına yakını (%98), kontrol grubu hastalarının ise yarıdan fazlası (%76) doğru uygulamış ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark tespit edilmiştir (Tablo 4.3). Bu sonuç; girişim grubuna ÖDİ kullanımı ile ilgili verilen eğitimin ÖDİ kullanma becerisini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Yapılan çalışmadan elde edilen bulgular literatür bulguları ile paralellik göstermektedir. 18,20,21 Dördüncü basamak derin bir şekilde nefesin dışarı doğru verilmesi aşamasıdır. Bu basamak doğru uygulanırsa sonraki aşamada derin nefes alma eylemi kolaylaşacaktır. İyi bir partikül depolanması için, etkin bir soluk verme işlemi yapılmış olmalıdır. 27 Yapılan çalışmada dördüncü basamağı girişim grubundaki hastaların %16 sı ve kontrol grubundaki hastaların ise %10 u doğru uygulamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmemiştir (Tablo 4.3). Lee ve arkadaşlarının 20 çalışmasında bu oran %28.5, Press ve arkadaşlarının 8 çalışmasında %33, Hacıevliyagil 38

50 ve arkadaşlarının 66 çalışmasında %20.8, Çam ve Göçemen in 18 çalışmasında ise %30 olarak bulunmuştur. Yapılan çalışmada hastaların bu basamağı doğru uygulama durumu diğer çalışmalara göre daha düşük bulunmuştur. 7. ölçümde bu basamağı girişim grubu hastalarının doğru uygulama oranı %16 dan %72 ye çıkmış, kontrol grubunda ise herhangi bir değişiklik olmamış ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlılık tespit edilmiştir (Tablo 4.3). Bu sonuç girişim grubuna tekrarlı bir şekilde yapılan eğitimlerin ÖDİ kullanım becerisi üzerine olumlu yönde etkili olduğunu göstermektedir. Literatürde benzer olarak yapılan çalışmalarda 7. ölçüm yapılan çalışma olmamasına rağmen, hastalara ÖDİ kullanımı ile ilgili verilen eğitim sonrası hastaların ÖDİ kullanım becerilerinin geliştiği ve yapılan ilk ölçüm ile eğitim sonrası yapılan ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu belirtilmiştir. 7,8,18,20,66,81 Yapılan çalışmadan elde edilen bulgular literatürdeki bulguları ile benzerlik göstermektedir. Beşinci basamakta uygulanması gereken beceri; ÖDİ nin ağız kısmını dudakların arasına yerleştirme ve dudakları kapatmadır. Bu şekilde ilacın doğru ve yeterli miktarda verilmesi sağlanmaktadır. 55 Yapılan bu çalışmada beşinci basamağı girişim grubundaki hastaların %76 sı ve kontrol grubundaki hastaların ise %74 ü doğru uygulamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmemiştir (Tablo 4.3). Bu basamağın uygulanması; motor beceri gerektirmesi ve karışık manevralara gereksinim göstermemesi nedeniyle hastaların çoğunluğu tarafından doğru uygulandığı düşünülmektedir. Press ve arkadaşlarının 8 çalışmasında %17, Hacıevliyagil ve arkadaşlarının 66 çalışmasında ise bu oran %47 olarak belirtilmiştir. Yapılan çalışmada bu oran bu iki çalışmaya göre yüksek bulunmuştur. 7. ölçümde bu basamağı girişim grubu hastalarının tamamının doğru uyguladığı, kontrol grubunda ise önemli bir değişiklik olmadığı ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir (Tablo 4.3). Bu sonuç; hastaların 5. basamağı öğrendiklerini göstermektedir. 39

51 Şirinoğlu 64 ve Luk un 21 çalışmalarında eğitim sonrası yapılan ölçümde hastaların tamamına yakını bu basamağı doğru uygulamıştır. Yapılan bu çalışmadan elde edilen bulgular verilen çalışmalar ile benzerlik göstermektedir. Altıncı basamağın ÖDİ uygulaması sırasında hastaların en çok hata yaptığı ve öğrenmekte zorlandıkları bir basamak olduğu belirlenmiştir. Bu basamak cihaza basma ile eş zamanlı nefes almayı gerektirmektedir. 28 Yapılan çalışmada altıncı basamağı girişim grubundaki hastaların %52 si ve kontrol grubundaki hastaların ise %42 si doğru uygulamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmemiştir (Tablo 4.3). Konu ile ilgili yapılan diğer çalışmalarda 18,20,66 altıncı basamak en çok hata yapılan basamaklardan biri olmasına rağmen yapılan bu çalışmada doğru yapılma yüzdesi diğer çalışmalara göre yüksek bulunmuştur. 7. ölçümde bu basamağı girişim grubu hastalarının tamamına yakını doğru uygularken, kontrol grubunda ise önemli bir değişiklik olmamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlılık tespit edilmiştir (Tablo 4.3). Bu sonuç; girişim grubuna tekrarlı bir şekilde yapılan eğitimlerin ÖDİ kullanım becerisini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Yapılmış olan benzer çalışmalarda da ÖDİ kullanımı ile ilgili verilen eğitim sonrası hastaların ÖDİ kullanım becerilerinin geliştiği ve yapılan ilk ölçüm ile eğitim sonrası yapılan ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu belirlenmiştir. 8,18-20,66,81 Yapılan çalışmadan elde edilen bulgular literatür bulgularıyla paralellik göstermektedir. Yedinci basamakta hastaların ÖDİ yi ağzından çıkarması ve nefesini 3-10 sn arasında tutması gerekmektedir. Bu basamak doğru uygulanırsa ilaç hava yollarına ulaşacak ve tam olarak emilecektir. Yapılan çalışmalarda yedinci basamağın da en zor öğrenilen ve en çok hata yapılan basamaklar arasında yer aldığı ve hatalı kullanımların, ilacın klinik etkinliğini önemli ölçüde azalttığı, yan etkileri arttırdığı ve maliyeti yükselttiği gösterilmiştir. 52,60,78 Bu çalışmada 1. ölçümde yedinci basamağı girişim 40

52 grubu hastalarının %48 i ve kontrol grubu hastalarının %36 sının doğru uyguladığı ve gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olmadığı bulunmuştur (Tablo 4.3). Şahin in 19 çalışmasında bu oran %40, Çam ve Göçemen in 18 çalışmasında ise %47.3 olarak bulunmuştur. Yapılan çalışmaların elde edilen bulgular daha önceki çalışmaların bulguları ile benzerlik göstermektedir. Verilen tekrarlı eğitimler sonrasında girişim ve kontrol grupları arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir (Tablo 4.3). Yapılan çalışmada 7. ölçüm sonucu girişim grubu hastalarının %82 sinde, kontrol grubu hastalarının ise %54 ünde ÖDİ nin bu basamağını uygulama becerisinin geliştiği ve bu bulguların daha önceden yapılmış çalışmalarla benzerlik gösterdiği saptanmıştır. 18,19 Sekizinci ve dokuzuncu basamaklar nefesin yavaşça verildiği, 2. dozdan önce 1 dakika beklenip inhalerin tekrar çalkalandığı basamaklardır. İkinci doz inhalasyon ile ilacın daha derin hava yollarına ulaşması beklenir. ÖDİ kullanırken yeterli süre nefesin tutulmaması, inhale edilen partiküllerin yerçekimi etkisiyle havayollarında yerleşimini önlemesine ve böylece klinik etkinin azalmasına neden olacaktır. Yapılan çalışmada 1. ölçümde sekizinci basamağı ve dokuzuncu basamağı girişim ve kontrol grubundaki hastaların çok az bir kısmı doğru uygulamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmemiştir (Tablo 4.3). Bu çalışmanın sonuçları daha önce yapılmış araştırmaların bulgularıyla paralellik göstermektedir. 18,19,21,65 Verilen tekrarlı eğitimler sonrasında yapılan 7. ölçüm sonucunda girişim grubu hastalarının bu basamakta istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde daha az oranda hata yaptıkları bulunmuştur (Tablo 4.3). Çalışma sonuçları daha önceden yapılan çalışma sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. 11,18,65 Onuncu basamak değerlendirildiğinde yapılan çalışmada 1. ölçümde onuncu basamağı girişim ve kontrol grubundaki hastaların tamamı doğru uygulamıştır. Gruplar arasında istatistiksel olarak bir fark tespit edilmemiştir. Cihazın kapağını kapatmayı 41

53 gerektiren bir basamak olması ve hastaların bu işlemi kolayca yapabilmelerinden dolayı gruplar arasında bir fark olmadığı düşünülmektedir. 7. ölçümde girişim ve kontrol grubu hastalarının tamamı bu basamağı doğru uygulamıştır (Tablo 4.3). Çalışmada ÖDİ beceri basamakları 10 aşamadan oluşmuş ve 10 puan üzerinden değerlendirilmiştir. Hastaların ölçümlerden aldıkları ortalama beceri puanları incelendiğinde; 1. ölçüm ÖDİ beceri puan ortalaması girişim grubu için 5.32 ± 1.83, kontrol grubu için 5.30± 1.69 olduğu ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır (Tablo 4.4). Luk ve arkadaşlarının 21 çalışmasında ÖDİ kullanımı 9 aşamada değerlendirilmiş ve ortalama puan 6.1 olarak bulunmuştur. Mirici ve arkadaşlarının 5 yaptığı çalışmada ise ÖDİ kullanım puanı 4.45 olarak bulunmuştur. Ceylan ve arkadaşlarının 7 çalışmasında beceri puanı 7.82 olarak bulunmuştur. 1. ölçüm ÖDİ beceri puanı ortalaması girişim grubu için 5.32 ± 1.83, kontrol grubu için 5.30± 1.69 olduğu, eğitim sonrası yapılan 2. ölçümde ise puan ortalaması girişim grubu için 8.18±2.09, kontrol grubu için 5.14±1.69 olarak bulunmuştur (Tablo 4.4). Çalışma sonucunda eğitimin ÖDİ kullanım becerisini arttırması Çam ve Göçemen in 18, Luk ve arkadaşların 21 ve Şirinoğlu nun 64 yaptıkları çalışmaların sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Ceylan ve arkadaşlarının 7 çalışmasında eğitim öncesi puan ortalaması 7.82 ± 1.7, eğitim sonrası 1.ölçüm puanı 9.10±1.3, 2. kez eğitim verildikten sonra yapılan 2. ölçüm puanı ise 9.66 ± 0.9 olarak bulunmuştur. Özellikle 1. ve 7. ölçüm karşılaştırıldığında girişim grubunun grup içi 1. ölçüm puan ortalaması 5.32±1.83 iken, 7. ölçüm puan ortalaması 8.60±1.62, kontrol grubunun ise 1. ölçüm puan ortalaması 5.30±1.69, 7. ölçüm puan ortalaması 5.64±1.66 olarak bulunmuştur (Tablo 4.5). Bu sonuç girişim grubu hastalarına verilen tekrarlı eğitimlerin; ÖDİ kullanım becerisini olumlu yönde etkilediğini düşündürmektedir. 42

54 Yapılan çalışmada genel olarak girişim ve kontrol grubu hastalarının grup içi ve gruplar arası 1. ölçüm puanları arasında fark bulunmazken, diğer eğitim öncesi (3. ve 5. ölçümler) ve eğitim sonrası (2. 4. ve 6. ölçümler) yapılan ölçümlerde gruplararası karşılaştırmada girişim grubu hastalarının beceri puan ortalamalarının kontrol grubuna göre daha yüksek olduğu bulunmuştur (Tablo 4.4). Abadoğlu ve arkadaşlarının 17 çalışmasında eğitim sonrası yapılan ölçümde hastaların tamamı ilaçlarını doğru kullanmıştır. Ancak Lee-Wong ve arkadaşlarının 83 çalışmasında ÖDİ grubunda eğitimin etkisi daha az olmuş, eğitim sonrasında dahi hastaların bir kısmı hata yapmaya devam etmiştir. Aydemir in 11 yaptığı çalışmada ise ÖDİ grubunda uygulama başarısı 3 kat artmasına rağmen hata yapma oranı %42 olarak bulunmuştur. Bu çalışmada yapılan ölçümler sonrasında girişim grubuna verilen tekrarlı eğitimlerin ÖDİ kullanma becerisinde olumlu yönde katkı sağladığı tespit edilmiştir. Ancak girişim grubundaki KOAH lı hastalara eğitim verilmeden önce yapılan ölçümlerde (3. ve 5. ölçümler) hastaların beceri puanlarında bir önceki ölçümlere göre (2., 4. ve 6.) düşme olmuştur (Tablo 4.4). Beceri puanlarındaki bu düşüşün nedeninin eğitimlere 1 günlük ara verilmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Sonuç olarak girişim grubu hastalarında ölçümler sonucunda genel olarak ÖDİ kullanım becerisi olumlu yönde gelişmiş olup, beşinci basamağı girişim grubu hastalarının tamamı, üçüncü, altıncı ve yedinci basamakları ise tamamına yakını doğru uygulamıştır. Üçüncü basamakta hastanın ÖDİ yi çenesi ile aynı hizada, dik ve işaret parmağı ilaç tüpünün üzerinde olacak şekilde tutması gerekmektedir. Beşinci basamakta uygulanması gereken beceri ÖDİ nin ağız kısmını dudaklarının arasına yerleştirme ve dudakları kapatmadır. Bu basamakların motor beceri gerektirmesi ve karışık manevralara gereksinim göstermemesi nedeniyle daha kolay öğrenilmiş olduğu düşünülmektedir. Altıncı ve yedinci basamakları ise girişim grubu hastalarının 43

55 hastaların tamamına yakını doğru uygulamıştır. Bu basamaklarda uygulanması gereken beceri cihaza basma ile eş zamanlı olarak nefes alma ve nefesi 3-10 sn arasında tutma dır. Bu basamaklar en çok hata yapılan basamaklar 47,64,79-81 olmasına rağmen girişim grubuna verilen tekrarlı eğitimlerle bu basamaklarda istatistiksel olarak anlamlı ölçüde ilerleme kaydedilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular sonucunda ÖDİ kullanımına yönelik demonstrasyon yöntemi ile verilen tekrarlı eğitim hastanın ÖDİ kullanma becerisine olumlu katkı sağlar olan H 1 hipotezi doğrulanmıştır. 44

56 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Çalışma sonucunda ÖDİ kullanımı öncesinde demonstrasyon yöntemi ile tekrarlı eğitim verilen girişim grubu hastalarının puan ortalamalarının son ölçümde giderek arttığı (8.60±1.62) ve kontrol grubundaki rutin klinik eğitimi verilen KOAH lı hastaların puan ortalamalarına göre daha yüksek olduğu (5.64±1.66), ÖDİ uygulaması sırasında daha az hata yaptıkları ve uygulama becerilerinin geliştiği görüldü. Bu sonuçlar ÖDİ uygulama becerisinin geliştirilmesi için demonstrasyon yöntemi ile verilen eğitimin ÖDİ uygulama becerisini arttırmada olumlu yönde bir etkisi olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda başta göğüs kliniklerinde çalışan hemşireler olmak üzere tüm sağlık profesyonellerine ÖDİ kullanımı ile ilgili hizmet içi eğitimler verilmesi ve hastanelerde bu konu ile ilgili hastalara eğitim verecek gerekli kişi, doküman ve görsel materyallerin bulunduğu birimler açılması, *KOAH lı hastaların hastanede yattıkları zaman bir fırsat olarak görülmeli ve bu süreç hasta lehine değerlendirilmelidir. ÖDİ uygulaması öğretilmeden önce sağlık profesyonelleri özellikle de servis hemşireleri tarafından hastanın öğrenme becerileri dikkate alınarak eğitim süresinin ve hata yapılan basamakların belirlenmesi, hastaya cihaz kullanımının uygun eğitim materyalleri ve teknikleri ile tekrar edilerek öğretilmesi, belirli aralıklarla kontrol edilmesi ve eğitimin sürekliliğinin sağlanması, *Bu çalışmanın daha geniş örneklem gruplarında daha uzun süreli yapılması ve eğitim sonrası yapılan ölçümlerin 6 ay ya da 1 yıl gibi zaman dilimlerinde tekrar değerlendirmesi önerilebilir. 45

57 KAYNAKLAR 1. Uzun Ş, Arslan F. İlaç Uygulama Hataları. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 2008, 28: Potter PA, Perry AG. Elkin MK. Nursing İnterventions & Clinical Skills, 3 rd ed. USA, Elsevier Mosby, 2004: Sezgi C, Özbay B, Kara M, Doğan E, İşlek A, Uzun K. Astım ve KOAH lı hastalar için inhaler seçiminde inspiratuar akım hızının önemi. Tıp Araştırmaları Dergisi, 2004, 2: Umut S. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında oksijen tedavisi. İçinde: Umut S, Erdinç E (editörler). Tanımdan Tedaviye Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı, 6. Baskı. İstanbul, Özgün Ofset Tic. Ltd. Şti, 2008: Mirici A, Meral M, Akgün M, Sağlam L, İnandı T. İnhalasyon tekniklerinde hasta uyumunu etkileyen faktörler. Solunum Hastalıkları, 2001, 12: Geller DE. Comparing clinical features of the nebulizer, metered-dose inhaler, and dry powder inhaler. Respiratory Care, 2005, 50: Ceylan E, Akkoçlu G, Yıldız F, Tel O. Astımlı hastaların inhaler kullanımı ve cihaz tercihleri: Doğru uygulama için eğitimin rolü. Solunum, 2008, 10: Press VG, Arora VM, Shah LM, Lewis SL, Charbeneau J, Naureckas ET, Krishnan JA. Teaching the use of respiratory inhalers to hospitalized patients with asthma or COPD: a randomized trial. Journal of General Internal Medicine, 2012, 27: Fink JB, Rubin BK. Problems with inhaler use: a call for improved clinician and patient education. Respiratory Care, 2005, 50: Fernández FL, Fernández JL, Santoyo FZ, Ruiz AG, Torres DP, Fonseca PB. Efficacy of two educational interventions about inhalation techniques in patients 46

58 with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). TECEPOC: study protocol for a partially randomized controlled trial (preference trial). Trials, 2012, 21: Aydemir Y. İnhaler cihazların hatalı kullanımı, etkili faktörler ve eğitimin rolü. Solunum Dergisi, 2013, 15: Din L. Oral ve Lokal İlaçlar. İçinde: Aşti TA, Karadağ A (editörler). Klinik Uygulama Becerileri ve Yöntemleri, 1. Baskı. Adana, Nobel Kitabevi, 2011: Coakley AL. Helping patients to master correct inhaler techniques: nursing role. British Journal of Nursing, 2011, 10: Al-Showair RA, Tarsin WY, Assi KH, Pearson SB, Chrystyn H. Can all patients with COPD use the correct inhalation flow with all inhalers and does training help? Respiratory Medicine, 2007, 101: Pearce L. How to teach inhaler technique. Nursing Times, 2011, 107: Choi JY, Cho Chung HI. Effect of an individualised education programme on asthma control, inhaler use skill, asthma knowledge and health-related quality of life among poorly compliant Korean adult patients with asthma. Journal of Clinical Nursing, 2001, 20: Abadoğlu O, Yalazkısa S, Ülger G. Doğru inhaler kullanmada deneyimli bir hemşire tarafından verilen eğitimin rolü. Türkiye Klinikleri Allerji Astım Dergisi, 2003, 5: Çam O, Göçemen N. KOAH ve astım hastalarının inhalasyon cihazlarını kullanım becerilerinin değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2006, 22:

59 19. Şahin E, Aytekin A, Tuğ T, Yaşlı Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalarına verilen eğitimin inhalasyon cihazı kullanım becerilerine etkisi Eylül Lee SM, Chang YS, Kim CW, Kim TB, Kim SH, Kwon YE, Lee JM, Lee SK, Jeong JW, Park JW, Cho SH, Moon HB, Jee YK. Skills in handling turbuhaler, diskus, and pressurized metered-dose inhaler in korean asthmatic patients. Allergy Astma Immunology Research, 2011, 3: Luk HH, Chan PM, Lam FF, Lau KY, Sze-YeeChiu, Yuet-LingFung, Janet Pang Teaching chronic obstructive airway disease patients using a metered-dose inhaler Chinese Medical Journal, 2006,119; Tafti SF, Shoarzargari L, Heydari M, Khayamikia M, Eslami M, Nasiri S, Saliminejhad L. Comparative study of individual and traditional bedside metereddose inhaler use and group teaching with video demonstration. Journal of Pharmacol Pharmacother, 2011, 2: Raza MA, Khan MIH. Learning and recall of metered dose ınhaler technique amongst junior medical residents in a teaching hospital pakistan. Journal of Medical and Health Sciences, 2012, 2: Smyth HD. The influence of formulation variables on the performance of alternative propellant-driven metered dose inhalers. Advanced Drug Delivery Reviews,2003, 55: Çelik G, Kaya A, Çiledağ A. KOAH da bronkodilatör tedavi ve destek tedavileri. TTD Toraks Cerrahisi Bülteni, 2010, 1: Swarbrick J, Encyclopedia of Pharmaceutical Technology 3rd Illustrated ed. Informa Health Care, 2007: Erk M.İnhalasyon teknikleri. Toraks Dergisi, 2002, 3:

60 28. Canobbio MM. Mosby s Handbook of Patient Teaching, 3 rd ed. Philadelphia, Mosby Elsevier, 2006: Türk Toraks Derneği, Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Tanı ve Tedavi Uzlaşı Raporu. Türk Toraks Dergisi 2010, Global İnitiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global Strategy for the Diagnosis, Managment and Prevention of Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Revised Haziran Pauwels RA, Rabe KF. Burden and clinical features of chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Lancet, 2004, 364: Tokmak M. Sağlık Bakanlığı Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Kliniği Uzmanlık Tezi. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığında Anemi Sıklığı ve İlişkili Faktörler. İstanbul, Erk M. KOAH: Klinik ve Tanısal Yaklaşım. İçinde: Özlü T, Metintaş M, Karadağ M, Kaya A (editörler). Solunum Sistemi ve Hastalıkları. 2. Baskı. İstanbul, Tıp Kitabevi, 2010: Çil A, Olgun N. KOAH ın pulmoner rehabilitasyon ile yönetimi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2005, 21: Sarpkaya Ü, Tuna H, Tabakoğlu E, Altay G. Kronik obstrüktif akciğer hastalığında solunum kasları egzersizlerinin ve aerobik egzersiz programının yaşam kalitesi üzerine etkileri. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, 2005, 51: Yurtsever S. Kronik hastalıklarda yorgunluk ve hemşirelik bakımı. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2000, 4: Lewis SL, Heitkemper MM, Dirksen SF. Medical Surgical Nursing, 6 th ed. Philadelphia, J.B. Elsevier Company, 2004:

61 38. Akdemir N, Birol L. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, 2. Baskı. Ankara, Sistem Ofset, 2004: sayfa: Birol L. Hemşirelik Süreci. Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım, 9. Baskı. İzmir, Etki Matbaacılık Yayıncılık, 2009: Bölüm Hull A, Gosellink R, Postmus P, Kwakkel G. Training with inspiratory pressure support in patients with severe COPD. European Respiratory Journal, 2006, 27: Koçyiğit E. KOAH ve tedavisi. Nobel Medicus, 2007, 3: Kara M.,Aşti T. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığının Evde Bakımı. Eurasian Journal of Medicine, 2002, 34: Kara M. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalarında Bakım Eğitim ve Eğitimin Öz- Etkililik Algısına Etkisi. Sağlık Bilimler Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Kara M. Using the Roper, Logan and Tierney model in care of people with COPD. Journal of Clinical Nursing, 2007: Çimen BÖ, Kanık A, Erdoğan C. KOAH ve astım hastalarında fonksiyonel performans skorları, solunum kas gücü ve solunum fonksiyon testlerinin değerlendirilmesi. Akciğer Arşivi, 2004, 1: Christensen LC, Kockrow EO. Foundations of Nursing. 4 th ed. USA Elsevier Mosby, 2003: Rau JL. Practical problems with aerosol therapy in COPD. Respiratory Care, 2006, 51: Press VG, Arora VM, Shah LM, Lewis SL, Charbeneau J, Naureckas ET, Krishnan JA. Teaching the use of respiratory inhalers to hospitalized patients with asthma or 50

62 COPD: a randomized trial. Journal of General Internal Medicine,2012, 27: Erdil, F. Yaşlanan Toplum ve Yaşlının Evde Bakımı. 15 Mayıs Dinmezel S, Özdemir T, Öğüş C, Çilli A. Hemşire eğitiminin hastaların inhalasyon cihazlarını kullanmaları üzerine etkileri. Akciğer Arşivi, 2003, 4: Aslan S, Taşçı S. Astım Kontrolünde Hasta Eğitimi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 2011, 6: Lareau SC, Hodder R. Teaching inhaler use in chronic obstructive pulmonary disease patients. Journal of the American Academy of Nurse Practitioners. 2012, 24: Melani AS. Inhalatory therapy training: a priority challenge for the physician. Acta Bio-medica, 2007, 78: Potter PA, Perry AG. Elkin MK. Nursing İnterventions&Clinical Skills, 3 rd ed. USA, Elsevier Mosby, Ay FA, Ertem Ü, Özcan N, Ören B, Işık R, Sarvan S.s Temel Hemşirelik Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar, 2. Baskı. İstanbul, İstanbul Medikal Yayıncılık,2010: Aştı T, Kıvanç MM. Ağız yolu ile ilaç verilmesine ilişkin hemşirelerin bilgi ve uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2003, 6: Geller DE, Comparing clinical features of the nebulizer, metered-dose inhaler, and dry powder inhaler. Respiratory Care, 2005, 50: Tafti SF, Shoarzargari L, Heydari M, Khayamikia M, EslamiM, Nasiri S,Saliminejhad L. Comparative study of individual and traditional bedside metered- 51

63 dose inhaler use and group teaching with video demonstration. Journal of Pharmacol Pharmacother, 2011,2: Ünlü M, Şahin Ü, Öztürk M. Sağlık personeli ve eczacıların inhalasyon aletlerinin kullanımıyla ilgili bilgilerinin araştırılması. Solunum Hastalıkları, 2001, 12: Lavorini F, Magnan A, Dubus JC et al. Effect of incorrect use of dry powder inhalers on management of patients with asthma and COPD. Respiratory Medicine 2008,102: Ronmark E, Jogi R, Lindqvist A et al. Correct use of three powder inhalers: comparison between Diskus, Turbuhaler and Easyhaler. Journal Asthma 2005, 42: Basheti IA, Armour CL, Bosnic-Anticevich SZ. Evaluation of a novel educational strategy, including inhaler-based reminder labels, to improve asthma inhaler technique. Patient Education and Counseling, 2008, 72: Crompton GK, Barnes PJ, Broeders M et al. The need to improve inhalation technique in Europe: a report from the Aerosol Drug Management Improvement Team. Respiratory Medicine. 2006, 100: Şirinoğlu Y. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı olan hastalarda anemi sıklığının belirlenmesi ve inhaler kullanım becerilerinin değerlendirilmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Pearce L. How to teach inhaler technique. Nursing Times. 2011,107: Hacıevliyagil SS, Arıkan Ö, Günen H. Hastaların inhaler ilaçları kullanma becerileri. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 2005, 25: Chrystyn H. Do patients show the samel level of adherence with all dry powder inhalers. International Journal of ClinicalPractice, 2005, 149:

64 68. Hacıalioğlu N. Hemşirelikte Öğretim, Öğrenme ve Eğitim, 2. Baskı. İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri, Şen E, Gönüllü U, Ekici Z, Kurşun N. Assessment of inhaler technique and treatment compliance of hospitalized patients and outpatients in a university hospital. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2006, 59: Şenyuva E, Taşocak G. Hemşirelerin hasta eğitimi etkinlikleri ve hasta eğitimi süreci. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2007, 15: Çalışkaner Z. İnhalasyon tedavisinde hasta eğitimi Haziran Kaşıkçı M, Avşar G. Ülkemizde Hasta Eğitiminin Durumu. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2009, 12: Babadağ K. Aşti T. Hemşirelik Esasları Uygulama Rehberi, 1. Baskı. İstanbul, Medikal Yayıncılık İstanbul Tıp Kitabevi, 2008: Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği İnhalasyon Tedavileri Çalışma Grubu 12 Nisan Sümbüloğlu V, Sümbüloğlu K, Güney Z. Klinik Araştırmalar Bilimsel Planlama ve Analiz Yöntemleri, 1. Baskı. Ankara, Hatipoğlu Basım ve Yayın, 2007: Ulusoy MG, Görgülü RS. Hemşirelik Esasları, 5.Baskı. Ankara, 72.TDFO Ltd. Şti., Aksayan S, Bahar Z, Bayık A. Hemşirelikte Araştırma İlke, Süreç ve Yöntemleri. 1. Baskı. İstanbul, Odak Ofset, 2002: Chapman KR, Voshaar TH, Virchow JC. Inhaler choice in primary practice. European Respiratory Review, 2005, 96:

65 79. Khassawneh BY, Al-Ali MK, Alzoubi KH, Batarseh MZ, Al-Safi SA, Sharara AM, et al. Handling of inhaler devices in actual pulmonary practice: metered-dose inhaler versus dry powder inhalers. Respiratory Care, 2008, 53: Rootmensen GN, Van Keimpema AR, Jansen HM, de Haan RJ. Predictors of incorrect inhalation technique in patients with asthma or COPD: a study using a validated videotaped scoring method. Journal of Aerosol Medicine Pulmonary Drug Delivery, 2010, 23: Valerie G. Press, Vineet M. Arora, Jerry A. Krishnan, PhD Misuse of Respiratory Inhalers in Hospitalized Patients with Asthma or COPD. Journal of General İnternal Medicine, 2011, 26: Lee-Wong M, Mayo PH. Results of a programme to improve house staff use of metered doşe inhalers and spacers. Post graduate Medical Journal, 2003, 79:

66 EKLER EK-1. ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Adı Soyadı: Çiğdem Gamze ÖZKAN Doğum tarihi : Doğum yeri : Samsun Medeni hali: Evli Eğitim Uyruğu : T.C. Adres : Ertuğrul Gazi Mah.Zembil Sokak Özaltınpınar yapı koop.b Blok K:3 D:12 ERZURUM Tel : Faks : ozkan_551907@hotmail.com Lise: Erzurum Atatürk Lisesi (2000) Lisans: Atatürk Üniversitesi, Hemşirelik Yüksek Okulu ( ) Yüksek lisans: Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü ( ) Doktora : Yabancı Dil Bilgisi İngilizce Üye Olunan Mesleki Kuruluşlar İlgi Alanları ve Hobiler 55

67 EK-2. HASTA TANITIM FORMU 1.Adınız Soyadınız 2.Yaşınız 3.Cinsiyetiniz a)kadın b)erkek 4.Sağlık sigortanız var mı? a) Var b) Yok 5. Nerede yaşamaktasınız? a) Şehir b) İlçe c) Köy d) Diğer (Açıklayınız) 6. Eğitim durumunuz nedir? a) Okur-yazar değil b) İlkokul c) Orta+Lise 7. Medeni haliniz nedir? a) Evli b) Bekâr 8. Aylık geliriniz? a) Gelir giderden az b) Gelir gidere denk c) Gelir giderden fazla 56

68 9.Sigara kullanıyor musunuz? a)kullanıyorum b)kullanmıyorum 10.Tıbbi tanınızı biliyor musunuz? a) Biliyorum b) Bilmiyorum 11. Kaç senedir KOAH hastasısınız? 12.KOAH tanısıyla yılda kaç kez hastaneye yatıyorsunuz? a)daha önce yatmadım b)1 kez yattım c) 2 kez yattım d) 3 kez yattım e) 4 ve daha fazla yattım 13. KOAH kontrollerinizi yaptırıyor musunuz? a- Gidiyorum b- Gidemiyorum 14.Ne kadar süredir ÖDİ kullanmaktasınız? ÖDİ hakkında bilgilendirilme şekilleri: 1- Soru-cevap 2- Klasik anlatım yöntemi 3-Demonstrasyon 16.Bilgi kim tarafından verildi? a.hemşire b.doktor c.eczacı 17. Bilgilendirme kaç dakika sürdü? 18. Sizce aldığınız bilgi yeterli miydi? 1- Yeterliydi 2- Yeterli değildi. 57

69 EK-3. ÖLÇÜLÜ DOZ İNHALER BECERİ DEĞERLENDİRME FORMU 58

70 EK-4. ÖDİ KULLANIMINA AİT EĞİTİM BROŞÜRÜ 59

71 60