EV KAZALARI VE İLK YARDIM

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2777 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1735 EV KAZALARI VE İLK YARDIM Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Nurdan ACAR (Ünite 1, 2) Yrd.Doç.Dr. Engin ÖZAKIN (Ünite 3, 4) Dr. Davut KAPLAN (Ünite 5) Dr. Göknur YILDIZ (Ünite 6) Uzm.Dr. Hamit ÖZÇELİK, Dr. Mine GÜLŞİN, Dr. Davut KAPLAN (Ünite 7) Dr. Osman ÇETİNKAYA, Yrd.Doç. Engin ÖZAKIN (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Adnan SEVENCAN (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. Akın TURGUT Yrd.Doç.Dr. Adnan SEVENCAN ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafiker Gülşah Karabulut Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Ev Kazaları ve İlk Yardım ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Ocak 2013 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. İlk Yardım Hasta/Yaralı ve Olay Yerinin Değerlendirilmesi Temel Yaşam Desteği Kanamalarda İlk Yardım Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri Bilinç Bozukluklarında İlk Yardım Çevresel Aciller Ev İçi Ekstremite (Kol-Bacak) Yaralanmaları.. 78 iii

4 Önsöz Ev kazalarında ilk ve acil yardım insanoğlunun yerleşik hayata geçtiği tarihin ilk dönemlerinden beri karşılaştığı önemli sorunlardandır. Tarihi gelişim sürecinde toplumların geleneksel koruyucu ve tedavi edici yaklaşımlar içinde, bölgesel kültürel özelliklerin etkisiyle, farklı uygulamalar hayat bulmuştur. Ancak son yüzyıllık süreçte Modern Tıp eğitiminin dünya genelinde yaygınlaşması ile ilk ve acil yardım yaklaşımları standardize edilebilmiştir. Bu kitapta ilk yardımın, acil tedavinin ne olduğu, kimler tarafından yapılması gerektiği ve uygulama aşamaları ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Ayrıca kazanın özelliğine ve etkilenen vücut bölgesine göre yapılması gereken ilk ve acil yardım uygulamalarının temel ilkeleri verilmeye çalışılmıştır. Bu arada tarihsel gelişim süreci içinde ilk ve acil yardım ile ilgili doğru bilinen yanlışlar da yeri geldiğinde vurgulanmış, konuyla ilgili doğruların verilmesine çalışılmıştır. Özellikle yaş guruplarına göre yaralanma nedenleri ayrı ayrı irdelenmiş, ilk ve acil yardım yöntemleri yanı sıra koruyucu önlemlerin vurgulanmasına özen gösterilmiştir. Ev kazaları ve ilk yardım konularının tıbbi boyutları nedeniyle yer yer zorunlu olarak tıbbi terminoloji kullanılmıştır. Ancak kullanılan terimler günlük konuşma dilinde sıklıkla kullanılanlar arasından seçilmeye özen gösterilmiştir. Algılamada bir zorluk oluşturmayacağını umuyoruz. Okuyucuların kitap içerisinde yer alan acil durumları yaşamamaları dileklerimiz ile saygılar sunarız. Editörler Prof.Dr. Akın TURGUT Yrd.Doç.Dr. Adnan SEVENCAN iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İlk yardımı tanımlayabilecek, Acil tedaviyi tanımlayabilecek, İlk yardımcıyı tanımlayabilecek, İlk yardım ve acil tedavi arasındaki farkı açıklayabilecek, İlk yardımın öncelikli amaçlarını ayırt edebilecek, İlk yardımın temel uygulamalarını özetleyebilecek, İlk yardımcının müdahale ile ilgili yapması gerekenleri saptayabilecek, İlk yardımcının ABC'si ile ilgili kavramları sıralayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar İlk Yardım Acil Yardım İlk Yardımcı İlk Yardımda Temel Uygulamalar Acil Tedavi İlk Yardımcının ABC si İçindekiler Giriş İlk Yardım Nedir? Acil Tedavi Nedir? İlk Yardımcı Kimdir? İlk Yardım ve Acil Tedavi Arasındaki Fark Nedir? İlk Yardımın Öncelikli Amaçları Nelerdir? İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? İlk Yardımcının Müdahale ile İlgili Yapması Gerekenler Nelerdir? İlk Yardımcının ABC si Nedir? 2

7 İlk Yardım GİRİŞ Her gün sayısız kaza ile karşı karşıyayız. Bu kazalar basit ev kazalarından, ağır sanayi kazalarına ve trafik kazalarına kadar değişik büyüklükte olabilir. Çevremizde gelişen bu acil durumlar karşısında bilgili ve hazırlıklı olarak kazazedelere yardımcı olabiliriz. Önceden eğitim alarak yardım edeceğimiz kişiler için yaşam kurtarıcı uygulamalar yapabiliriz. Kazazedelere hızlı ve doğru yardımın yapılması yaşamı uzatan, sakatlıkları önleyen ya da en aza indiren yaklaşım şeklidir. Bu doğrultuda, ilk yardım eğitimi çok önemlidir. Özellikle kalabalık iş yerlerinde ve ağır işlerde çalışan kişilerin ilk yardım bilmesi işçi sağlığına verilen önemi belirtmektedir ve zorunlu bir eğitimdir. İLK YARDIM NEDİR? Herhangi bir kaza veya yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, yaşamın kurtarılması ya da durumun kötüye gitmesini önleyebilmek amacı ile olay yerinde yapılan uygulamalara ilk yardım denir. Herhangi bir ilaç ve tıbbi araç gereç kullanılmadan, genellikle olay yerindeki malzemelerle ilk yardım yapılır. Sağlık ekibi olay yerine ulaşıncaya kadar acil ilk yardımı devam eder. Kazazedelere ilk yardım yapılması önemlidir. Ancak ilk yardım yapılması Acil Tıp Sistemi denen ve ambulans servislerinin de içinde yer aldığı profesyonel sağlık ekiplerinin çağrılmasını geciktirmemelidir. Kazazedelerin öncelikli tedavi gereksinimleri ilk değerlendirme sırasında belirlenmelidir. Sağlık ekiplerine buna göre bilgi verilmelidir. ACİL TEDAVİ NEDİR? Sağlık personeli tarafından kazazedelere yapılan tıbbi uygulamalara acil tedavi denir. Doktor, paramedik, ambulans ve acil bakım teknikerleri (ATT) ve hemşireler sağlık personelidir. Acil tedavi tıbbi eğitim almış bu sağlık personelleri tarafından olay yeri, ambulans ve acil servislerde yapılır. İlaç uygulaması gerekebilir. Sağlık ekibinin hasta ile karşılaştığı yerde başlar. Hastanın hastaneye yani kesin tedavisini alacağı yere kadar devam eder. İLK YARDIMCI KİMDİR? İlk yardım yapan, ilk yardım ve acil yardım veya tıp eğitimi almış kişilere de ilk yardım uygulayıcısı denir. İlk yardım değerlendirmeleri ve tedavileri tıbbi uygulamalar, bilimsel kanıtlara göre, bunların yokluğunda uzman görüşlerine dayalı bilgilere göre yapılmalıdır. Bilinçsiz yapılan her uygulama ile kazazede için kalıcı sakatlık veya yaşamın kaybı ile sonuçlanacak olaylar meydana gelebilir. İlk yardım eğitimi tüm dünyada yaygın olmalı ve herkes aynı uygulamaları öğrenmeli ve yapmalıdır. 3

8 İLK YARDIM VE ACİL TEDAVİ ARASINDAKİ FARK NEDİR? İlk yardım olay yerindeki yerel kaynaklarla yapılır. Tıbbi araç-gereç dışı malzeme kullanılır. İlk yardımcının yaptığı tüm işlemleri kapsar. Acil tedavi uygulamaları ise ilk yardım uygulamalarına göre ilaç ve tıbbi malzeme kullanılarak sağlık personeli tarafından yapılan daha kapsamlı işlemlerdir. Olay yerinde yapılmaya başlanır. Acil Servislerde de acil tedavi verilmeye devam edilir. Olay yerinde ilk yardım uygulamaları ile başlatılan tedaviler zincir şeklinde hastanelerde devam ettirilir. Bu nedenle, ilk yardım uygulamalarının eğitimli kişiler tarafından, doğru ve bilinçli yapılması kazazedenin yaşam kalitesi açısından büyük önem taşır. Özellikle kazalar açısından riskli bölgelerde, örneğin başta sanayi işçileri olmak üzere, tüm toplumun ilk yardım konusunda bilgili olması yaşam kurtarmada en etkili basamaktır. İLK YARDIMIN ÖNCELİKLİ AMAÇLARI NELERDİR? 1. Yaşamsal tehlikeyi ortadan kaldırmak, 2. Olası yaşamsal tehlikelere karşı tedbir almak, 3. Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak, 4. Kazazedenin durumunun kötüleşmesini/sakatlanmasını önlemek, 5. İyileşmeyi kolaylaştırmak. İLK YARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI NELERDİR? İlk yardımın temel uygulamaları Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) dır. Koruma Kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek, başta kurtarıcı olmak üzere kazazedenin ve müdahale edilecek alanın güvenliğini sağlamak ilk dikkat edilecek nokta olmalıdır. Örneğin olay yerinde kopmuş elektrik kabloları, gaz kaçakları, benzin sızıntısının olması yeni kazaların oluşmasına yol açabilir. Ya da bir otoyolda ilk yardım yapılacaksa akan trafik tehlike yaratabilir. Böyle durumlarda ilk önce kurtarıcı ve sonra kazazedenin güvenliğinin sağlanması gerekir. Bildirme Olay yerinin ve kazazedenin hızla değerlendirilmesi sonucu acil tedavi gerekeceği düşünülen hallerde vakit kaybetmeden acil tıp sistemi dediğimiz sistem aktive edilir. Türkiye de telefonla 112 tuşlanarak ulaşılan Komuta Kontrol Merkezleri ne kaza ve kazazedelerle ilgili bilgiler verilir. Tek kişi ilk yardımcı/kurtarıcı ise önce yardım çağrılır sonra ilk yardım uygulamalarına başlanır. İki veya daha çok kişi ilk yardımcı var ise görevlendirilmiş bir kişi 112 yi ararken diğer kişi/kişiler ilk yardım yapar. Acil için 112 arandığında yapılacak konuşma olay yeri hakkında belli bilgileri içermeli, gereksiz ya da zaman alıcı konuşmalarla yardımın gecikmesine yol açmamalıdır. Böyle bir konuşmada aktarılacak bilgiler şöyle olmalıdır: 1. Olay yeri bilgisi verilmelidir. Olayın olduğu yere yakın bir caddenin ya da çok bilinen bir yerin adının belirtilmesi kolaylık sağlayacaktır. 2. Olayın kısa tarifi yapılmalıdır. 3. Arayan kişi ve hangi numaradan arandığı söylenmelidir. 4. Kazazedelerin sayısı, durumu ve nasıl bir yardım yapıldığı hakkında bilgi verilmelidir Komuta Kontrol Merkezi tarafından sorulan sorulara uygun cevap verilmelidir hattında bilgi alan kişi telefonun kapatılacağını söyleyinceye kadar beklenmeli, telefon bizim tarafımızdan kapatılmamalıdır. 4

9 Kurtarma (Müdahale) Olay yerinde kazazedelere ilk yardım hızlı ve kontrollü bir şekilde yapılmalıdır. İlk yardım uygulamaları ile ilgili ayrıntılı bilgiler ilerleyen bölümlerde verilecektir. İLK YARDIMCININ MÜDAHALE İLE İLGİLİ YAPMASI GEREKENLER NELERDİR? 1. Öncelikle alan güvenliği ve ilk yardımcının kendi güvenliği sağlanır. 2. Kazazedenin durumu değerlendirilir, yanıtsız ise yardım çağırılır. Tek ilk yardımcı var ise önce 112 aranır. Birden fazla ilk yardımcı varlığında görevlendirilmiş bir kişi yardım çağırırken diğer kişi/kişiler gerekiyorsa temel yaşam desteğini başlatır. 3. Öncelikli yardıma ihtiyacı olanlar belirlenir 4. Kazazede(ler)in korku ve endişeleri giderilir 5. Olay yerindeki kişiler organize edilir 6. Kazazedenin durumunun ağırlaşmasını önlemek için yerel olanaklar ile gerekli uygulamalar yapılır 7. Gerekiyorsa kazazedenin boyun ve sırtının hareket etmeyecek şekilde durması sağlanır 8. Kazazedeyi hareket ettirmeden müdahale yapılır 9. Kırıklara yerinde müdahale edilir 10. Kazazede sıcak tutulur 11. Kazazedenin yarasını görmesine izin verilmez 12. Kazazedenin en uygun yöntemlerle en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanır. Ancak, yaralı bir kişi hayati tehlikede olmadığı sürece, profesyonel nakil imkânı (112 acil yardım) gelene kadar asla yerinden kıpırdatılmamalıdır. İLK YARDIMCININ ABC'Sİ NEDİR? Bilinç kontrol edilir. Kazazedeye omzundan hafifçe sarsarak yüksek sesle iyi misin, iyi misin? diye tekrarlıca sorulur. Yanıtsız (soruya cevap veremiyor, kendiliğinden hareket etmiyor, öksürmüyor, nefes almıyor) ise derhal yardım çağırılır. Kazazede sırt üstü yatırılır. a. Airway Hava yolu açıklığı değerlendirilir. b. Breathing Solunum değerlendirilir. Soluma var mı, düzenli mi? (Bak-Dinle-Hisset, en çok 10 saniye) c. Circulation Dolaşım kontrolü belki çok deneyimli sağlık personeli tarafından yapılabilir. Ancak kazazede kendiliğinden hareket etmiyor, öksürmüyor, nefes almıyorsa kalp masajına başlanır. Bak-dinle-hisset yoluyla solunumun araştırılması işlemi en çok 10 saniye sürmelidir. Solunumun var olup olmadığına daha uzun süre bakılması kazazedeye temel yaşam desteği başlanmasını geciktireceği için asla yapılmamalıdır. 5

10 Özet Bir uygulayıcı (veya kazazede) tarafından tıbbi malzeme kullanılmadan yapılan değerlendirme ve tedavilere ilk yardım denir. İlk yardım olay yerindeki yerel kaynaklarla yapılır. Tıbbi araçgereç dışı malzeme kullanılır. İlk yardımcının yaptığı tüm işlemleri kapsar. Sağlık personeli tarafından kazazedelere yapılan tıbbi uygulamalara acil tedavi denir. İlk yardımın temel uygulamaları Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) dır. Kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek, başta kurtarıcı olmak üzere kazazedenin ve müdahale edilecek alanın güvenliğini sağlamak ilk dikkat edilecek nokta olmalıdır. 112 arandığında yapılacak konuşma olay yeri hakkında belli bilgileri içermeli, gereksiz ya da zaman alıcı konuşmalarla yardımın gecikmesine yol açmamalıdır. Kazazedenin bilinci kapalı ise sırt üstü yatırılır. A. Airway; Hava yolu açıklığı değerlendirilir B. Breathing; Solunum değerlendirilir Soluma var mı, düzenli mi (Bak-Dinle-Hisset, en çok 10 saniye) bakılır. C. Circulation; Dolaşım kontrolü belki deneyimli sağlık personeli tarafından yapılabilir. Ancak kazazede kendiliğinden hareket etmiyor, öksürmüyor, nefes almıyorsa kalp masajına başlanır. 6

11 Kendimizi Sınayalım 1. Bir uygulayıcı tarafından tıbbi malzeme kullanılmadan olay yerinde yapılan değerlendirme ve tedavilere ne denir? a. Acil tedavi b. İlk yardım c. Öncelikli yardım d. İlk tedavi e. İleri yaşam desteği 2. Sağlık personeli tarafından kazazedelere olay yerinde yapılan tıbbi uygulamalara ne denir? a. Acil tedavi b. İlk yardım c. Öncelikli yardım d. İlk tedavi e. İleri yaşam desteği 3. Aşağıdakilerden hangisi ilk yardımın öncelikli amaçları arasında yer almaz? a. Kazazedelerin kendi olanakları ile hastaneye gitmesini sağlamak b. Olası yaşamsal tehlikelere karşı tedbir almak c. Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak d. Kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek e. İyileşmeyi kolaylaştırmak 4. Acil durumda 112 komuta kontrol merkezi ile yapılacak görüşmede yapılmaması gereken davranış hangisidir? a. Olay yeri bilgisi verilmelidir b. Olayın olduğu yerin kısa ve kolay tarifi verilmelidir c. Olayın uzun uzun, detaylı tarifi yapılmalıdır d. Arayan kişi ve hangi numaradan aradığı söylenmelidir e. Kazazedelerin sayısı, durumu ve nasıl bir yardım yapıldığı hakkında bilgi verilmelidir 5. İlk yardımcının müdahale ile ilgili yapması gereken davranış hangisidir? a. Kazazedeyi olay yeri dışında bir yere yürüterek göndermek b. Kırıkları olduğu gibi bırakıp, hiç dokunmamak c. Kazazedeyi sıcak tutmak d. Kazazedenin yarasını görmesine izin vermek e. Kazazede yanıtsız ise acil sağlık ekipleri gelinceye kadar beklemek 6. Kimler acil tedavi verebilir? a. Polis b. Öğretmenler c. Sekreterler d. Paramedikler e. Usta başı 7. Kazazedenin hangi durumda yanıtsız olduğuna karar verilir? a. Sorulara uygun cevaplar vermesi b. Kazazedenin kendiliğinden hareket etmesi c. Kazazedenin yardımsız yürüyebilmesi d. Nefes alamaması e. Öksürmesi 8. İlk yardım yapılırken ilk önce neye dikkat edilmelidir? a. Kazazedenin solunumunun olup olmamasına b. Kazazedenin yanıtsız olup olmamasına c. Kazadan kaç dakika geçtiğine d. Kazanın hastaneden ne kadar uzakta gerçekleştiğine e. Olay yerinin güvenliğine 9. Olay yerinden sağlık ekiplerine hangi numaradan ulaşılarak destek istenir? a. 185 b. 180 c. 135 d. 121 e Olay yerinde kopmuş elektrik kabloları varsa ilk yardım basamaklarından ilk önce hangisi yapılmalıdır? a. Kopan kablolar birbirine tutturulur b. Kazazede olay yerinden uzağa güvenli alana taşınır c. Kablolar olay yerinden uzağa taşınır d. Bir elektrikçi çağrılır e. Önemli olan kazazede olduğundan kablolar dikkate alınmaz 7

12 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. b Yanıtınız yanlış ise İlk Yardım Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. a Yanıtınız yanlış ise Acil Tedavi Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Öncelikli Amaçları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Müdahale ile İlgili Yapması Gerekenler Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yanıtınız yanlış ise Acil Tedavi Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının ABC'si Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Müdahale ile İlgili Yapması Gerekenler Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar Süzen LB. (2008). Temel İlk Yardım Kitabı, İstanbul. Kakillioğlu T, Kurt Z, Müjdegül D. (2002). Temel İlk Yardım Uygulamaları Eğitim Kitabı. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü İlk Yardım ve Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı, Ankara. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation doi: /j.resuscitation _suppl_3/s934, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. 8

13

14 2 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İlk yardımcının bilmesi gereken ve vücudu oluşturan sistemleri betimleyebilecek, Vücutta nabız alınabilen bölgeler nelerdiri tanımlayabilecek, Kazazedenin değerlendirilmesinin amacını açıklayabilecek, Kazazedenin ilk değerlendirilme aşamalarını sıralayabilecek, Kazazedenin ikinci değerlendirilmesi nasıl olmalıdırı ifade edebilecek, Olay yerini değerlendirmenin amacını tanımlayabilecek, Olay yerinin değerlendirilmesinde yapılacak işleri listeleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Vücudu Oluşturan Sistemler Nabız Bölgeleri İkinci Değerlendirme Olay Yeri Değerlendirmesi İlk Değerlendirme İçindekiler İlk Yardımcının Bilmesi Gereken ve Vücudu Oluşturan Sistemler, Vücutta Nabız Alınabilen Bölgeler Nelerdir? Kazazedenin Değerlendirilmesinin Amacı Nedir? Kazazedenin İlk Değerlendirilme Aşamaları Nelerdir? Kazazedenin İkinci Değerlendirilmesi Nasıl Olmalıdır? Olay Yerini Değerlendirmenin Amacı Nedir? Olay Yeri Değerlendirmesinde Yapılacak İşler Nelerdir? 10

15 Hasta/Yaralı ve Olay Yerinin Değerlendirilmesi İLK YARDIMCININ BİLMESİ GEREKEN VE VÜCUDU OLUŞTURAN SİSTEMLER NELERDİR? İlk yardımcının insan vücudunu oluşturan organ sistemlerinin yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, ilk yardımcı olarak yapacağı uygulamalarda bilinçli olmasını sağlar. Vücudumuzu oluşturan sistemler şöyledir; Solunum Sistemi: Vücut için gerekli olan gaz (oksijen, karbondioksit) alışverişini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi şu organlardan oluşur: Ağız, Burun, boğaz Soluk borusu Alt solunum yolları Akciğerler Dolaşım Sistemi: Dokularımızın oksijenlenmesi ve beslenmesi için çeşitli maddeler, hormonlar, bağışıklık ve benzeri elemanları taşır, sonra bunları ve artıklarını geriye toplar. Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur: Kalp Kan damarları (atar damar, toplar damar, kılcal damarlar) Kan Sinir Sistemi: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar. Sinir sistemi merkezi sinir sistemi ve çevresel sinirlerden oluşur. Merkezi sinir sistemi şu yapılardan oluşur: Beyin Beyincik Omurilik soğanı Omurilik Boşaltım Sistemi: Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevini yapar. Vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur: Böbrekler Üst idrar yolu (üretra) Mesane Alt idrar yolu (üreter) 11

16 Sindirim Sistemi: Ağızdan alınan besinlerin öğütülmesi, sindirilmesi ve dolaşım yoluyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi şu organlardan oluşur: Dişler Yemek borusu Mide Safra kesesi Pankreas Bağırsaklar Kas-iskelet Sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görevi vardır. Hareket sistemi şu yapılardan oluşur: Kemikler Eklemler Bağlar Kaslar VÜCUTTA NABIZ ALINAN BÖLGELER NELERDİR? Vücutta nabız alınan belli başlı bölgeler şunlardır; Şah damarı (Adem elmasının her iki yanında) Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası) Bacak damarı (Ayak sırtınında başparmak ve 2.parmak arasından) Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin iç yan tarafından) Kazazedelerin dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atar damarından nabız bakılmalıdır. Şah damarından nabız kontrolu yaparken her zaman tek taraflı kontrol yapılmalıdır. Beyne giden kan akımını baskıya uğratmamak için asla her iki taraftanda nabız kontrolu yapmaya çalışmamalıdır. Bir yaş altı bebeklerde ise boyun çok kısa olduğundan koldaki atar damardan nabız kontrolu yapılması gerekir. Genel kural olarak nabız kontrolunu kalbe yakın büyük bir atar damarlardan yapmak gerekir. Düşük tansiyon seviyelerinde el bileği, ayak sırtı gibi ince ve daha küçük damarlardan nabız bakmaya çalışmak doğru olmaz. KAZAZEDENİN DEĞERLENDİRİLMESİNİN AMACI NEDİR? Yaralanmanın ciddiyetinin değerlendirmesi İlk yardım önceliklerinin belirlenmesi Yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi Güvenli bir müdahale sağlanması 12

17 KAZAZEDENİN İLK DEĞERLENDİRME AŞAMALARI NELERDİR? Kazazedeye sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilinç durum değerlendirmesi yapılır. Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalar için önemlidir. Buna göre kazazedenin ilk değerlendirilme aşamaları şunlardır: a. Hava Yolu Açıklığının Değerlendirilmesi; Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak ya da kusmuk ve yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir. Hava yolu açıklığı sağlanırken kazazede baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır. Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, yabancı cisim görülüyorsa işaret parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır. Körleme parmak süpürme hareketi olası yabancı cismi daha da ileri itip havayolunu tam tıkayacağından, görülen bir yabancı cisim yoksa, bu manevra önerilmez. Daha sonra bir el kazazedenin alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine koyulur, alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip baş geri-çene yukarı pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır. b. Solunumun Değerlendirilmesi: İlk yardımcı, başını yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir. Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır. Eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu yanağında hissetmeye çalışır. Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır. KAZAZEDENİN İKİNCİL DEĞERLENDİRİLMESİ NASIL OLMALIDIR? İlk muayene ile birlikte yaralının yaşam belirtileri güvence altına alındıktan sonra ilk yardımcı ikinci muayene aşamasında, yaralının baştan aşağı muayenesini yapmalıdır. İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır: Görüşerek Bilgi Edinme: Kendini tanıtır, Kazazedenin ismini öğrenmeye çalışır, Hastanın/yaralının güvenini edinmeli, Kazazedenın endişelerini gidererek rahatlatmalı, Olayın oluş şekli, kişisel özgeçmişi, en son ne yediği, kullandığı ilaçlar ve alerji varlığı sorularak öğrenilir. Baştan Aşağı Muayene Yapılır: Bilinç düzeyi, anlama, algılama, Solunum sayısı, ritmi, derinliği, Nabız sayısı, ritmi, Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi, Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı veya kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir. 13

18 Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir. Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak kazazedenın sırtı da kontrol edilmelidir. Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır. Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir. İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir. OLAY YERİ DEĞERLENDİRMESİNİN AMACI NEDİR? Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması, Olay yerindeki kazazede sayısının ve türlerinin belirlenmesidir. Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanmalıdır. OLAY YERİ DEĞERLENDİRMESİNDE YAPILACAK İŞLEMLER NELERDİR? Herhangi bir olay yerinin değerlendirilmesinde aşağıdakiler mutlaka yapılmalıdır: Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı, kontağı kapatılmalı, el freni çekilmeli, araç LPG li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır. Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri ve üçgen reflektörler kullanılmalıdır. Olay yerinde kazazedeye yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır. Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir. Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır. Ortam havalandırılmalıdır. Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir. Kazazede yerinden oynatılmamalıdır. Kazazede hızla yaşam bulguları yönünden değerlendirilmelidir. Kazazede kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir. Kazazede sıcak tutulmalıdır, Kazazedenin bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir. Tıbbi yardım istenmelidir. Kazazedenin endişeleri giderilmelidir. Kazazedenin paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir. Kazazede ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir. Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır. 14

19 Özet İlk yardımcının insan vücudunu oluşturan organ sistemlerinin yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, ilk yardımcı olarak yapacağı uygulamalarda bilinçli olmasını sağlar. Vücudumuzda solunum, dolaşım, sinir, boşaltım, sindirim ve kas-iskelet sistemleri vardır. Kazazedelerin dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atar damarından nabız bakılmalıdır. Yaralanmanın ciddiyetinin, ilk yardım önceliklerinin belirlenmesi, yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi ve güvenli bir müdahale sağlanması için kazazedenin doğru değerlendirilmesi gerekir. Kazazedeye sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilinç durum değerlendirmesi yapılır. Bilinci kapalı kişiler sırt üstü yatırılarak baş geri-çene yukarı manevrası ile hava yolu açılır. Bak-dinle-hisset yaparak solunumun var olup olmadığı ve yeterli yapılabilirliğine bakılır. Solunumu olmayan kişide derhal kalp masajına başlanır. İlk muayene ile birlikte yaralının yaşam belirtileri güvence altına alındıktan sonra ilk yardımcı ikinci muayene aşamasında, yaralının baştan aşağı muayenesini yapmalıdır. Saçlı deriden ayak tırnak ucuna kadar her vücut bölgesi muayene edilmeli, saptanan sorunlar acil sağlık ekibi gelinceye kadar control altında tutulmaya çalışılmalıdır. Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması için olay yerindeki kazazede sayısının ve türlerinin belirlenmesi ile olay yerinin hızla değerlendirilmesi yapılmalı ve ardından yapılacak müdahaleler planlanmalıdır. 15

20 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi sinir sistemini oluşturan organlar içinde yer almaz? a. Omurilik b. Omurilik soğanı c. Beyin d. Beyincik e. Soluk borusu 2. Aşağıdakilerden hangisi boşaltım sistemi organıdır? a. Pankreas b. Safra kesesi c. Mesane d. Barsaklar e. Karaciğer 3. Aşağıdakilerden hangisi solunum sistemini oluşturan yapılardandır? a. Yemek borusu b. Soluk borusu c. Pankreas d. Karaciğer e. Mesane 4. Bir yaş altındaki bebeklerde nabız kontrolu nereden yapılır? a. Kol atar damarından b. Ön-kol atar damarından c. Boyundan d. Ayak sırtı atar damarından e. Bacak atar damarından 5. Kazazedenin değerlendirilmesi neden önemlidir? a. Kaç kırık olduğunu saptamak için b. Gerçekten kazazede ne hissediyor öğrenmek için c. İlk yardım önceliklerini belirlemek için d. Kazazedenin aile durumunu öğrenmek için e. Kazazedelerin kendi imkanlarıyla hastaneye gidip gidemeyeceğine karar vermek için 6. İlk yardımcının olay yerinde yapması gereken davranış hangisidir? a. Meraklı kişileri ortama çağırarak yardım edebileceklerini beklemek b. Olay yeri etrafında gaz kaçağı olabileceği için ortamı havalandırmak c. Kazazedeyi yaralanmaları ile ilgili bilgilendirerek kendisine uygun müdahalede bulunmasını sağlamak d. Kazazedenin yarasını görmesine izin vermek e. Kazazede yanıtsız ise acil sağlık ekipleri gelinceye kadar beklemek 7. Kazazedenin bacağında kırık olup olmadığı ne zaman kontrol edilmelidir? a. İkincil değerlendirme sırasında b. Yaşamsal belirtileri kontrol etmeden önce c. Solunum değerlendirmesinden önce d. Havayolu değerlendirmesinden önce e. Kazazede ile karşılaştıktan hemen sonra 8. Kazazedenin ikincil değerlendirmesinde baş bölgesinde hangi bulgu ciddiye alınmalıdır? a. Kulak kiri ile kulağın tıkalı olup olmaması b. Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yüzeyel sıyrıklar c. Ağız içinde protez dişlerin bulunması d. Burundan sıvı geliyor olması e. Kulakta birden fazla küpe olması 9. Kazazedenin ikincil değerlendirmesine başlarken neye dikkat edilmelidir? a. Uygulayıcının kendini tanıtmamasına b. Kazazedenin kim olduğunun öğrenilmemesine c. Kazazedenin endişelerinin giderilmemesine d. Kazazedenin kullandığı ilaçların öğrenilmesine e. Olayın şekline dikkat edilmemesine 10. İlk yardım uygulamaları açısından olay yerinin değerlendirmesinde öncelikli amaç nedir? a. Kaç araca çekici çağrılacağının belirlenmesi b. Acil doğalgaz ekibine ihtiyacın belirlenmesi c. Acil elektrik teknisyenine ihtiyacın belirlenmesi d. İtfaiye ekibine ihtiyacın belirlenmesi e. Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması, 16

21 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Bilmesi Gereken ve Vücudu Oluşturan Sistemler başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Bilmesi Gereken ve Vücudu Oluşturan Sistemler başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Bilmesi Gereken ve Vücudu Oluşturan Sistemler başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız yanlış ise Vücutta Nabız Alınan Bölgeler Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış ise Kazazedenin Değerlendirilmesinin Amacı Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. b Yanıtınız yanlış ise Olay Yeri Değerlendirmesinde Yapilacak İşlemler Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yanıtınız yanlış ise Kazazedenin İkincil Değerlendirilmesi Nasil Olmalidir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. d Yanıtınız yanlış ise Kazazedenin İkincil Değerlendirilmesi Nasil Olmalidir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yanıtınız yanlış ise Kazazedenin İkincil Değerlendirilmesi Nasil Olmalidir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise Olay Yeri Değerlendirmesinin Amaci Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar Kakillioğlu T, Kurt Z, Müjdegül D. (2002). Temel İlk Yardım Uygulamaları Eğitim Kitabı. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü İlk Yardım ve Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı, Ankara. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation doi: /j.resuscitation _suppl_3/s934 17

22 3 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Solunum ve kalp durması tanımlarını anlatabilecek, Temel yaşam desteği uygulamasını açıklayabilecek, Kalp masajı nasıl yapılırı ifade edebilecek, Yapay solunum uygulamasını uygulayabilecek, Solunum yolu tıkanıklığı sebepleri ve önlemek için uygulanan manevraları listeleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Hava Yolu Solunum Kalp Masaj Tıkanıklık Hemlich İçindekiler Giriş Solunum Durması Kalp Durması Havayolu Tıkanıklığı Temel Yaşam Desteği Yetişkinlerde Hava Yolu Tıkanıklığı Bulguları 18

23 Temel Yaşam Desteği GİRİŞ Temel Yaşam Desteği (TYD), yaşam kurtarmak için havayolu açıklığı sağlandıktan sonra solunumu ve/veya kalbi durmuş kişiye yapay solunum desteği ile akciğerlerin oksijenlenmesini ve kalp masajı ile kan dolaşımını sağlamak amacıyla yapılan ilaçsız işlemlerdir. Bu bölüm sağlık personeli dışındakiler için erişkin TYD ile ilgili konuları içermektedir. TYD uygulamalarına geçmeden bazı terimlerin bilinmesi önemlidir; SOLUNUM DURMASI Solunum hareketlerinin durması sonucu, vücudun temel ihtiyaçlarını karşılamak için gereken oksijen desteğinin sağlanamamasıdır. Belirtileri aşağıdaki gibidir: Solunum sesleri duyulmaz, Ağızdan alınıp verilen hava hissedilmez, Göğüs ve karın üzerinde hareket gözlenmez, Dokuların oksijenlenme eksikliğine bağlı önce uzuvlarda sonra tüm vücutta oluşan siyanoz (morarma) gözlenir. KALP DURMASI Kalbin hareketlerinin durması ile büyük atardamarlarda nabzın alınamaması ile farkedilir. Kalp durmasına 5 dakika içinde müdahale edilmez ise geri dönüşsüz beyin hasarı meydana gelir. Bilinç kaybı, Solunum durması, Göz bebeklerinde büyüme, Ciltte morarma meydana gelir. HAVAYOLU TIKANIKLIĞI Solunum yolunun, yabancı cisimler tarafından tıkanması sonucu gerekli hava geçişinin engellenmesidir. Havayolu tıkanıklığının belirtileri şunlardır: Nefes alamaz, Hasta elleri ile boynunu tutar, Rengi morarmıştır, Konuşamaz. 19

24 TEMEL YAŞAM DESTEĞİ Solunumu ve /veya kalbi durmuş kişilerde dışardan yapılan yapay solunum ve kalp masajı ile akciğerlerin oksijenlenmesinin sağlanarak hayati organlara (kalp, beyin) giden kan akımının devamı için ilaçsız ve tıbbi malzemesiz yapılan işlemler Temel Yaşam Desteği olarak adlandırılır. TYD ile yapılan uygulamalar hayati organlarda geri dönüşsüz hasar oluşmadan gereken oksijenlenmenin sağlanması amacıyla yaralının hayatta kalma şansını arttırmak içindir. TYD üç aşamadan oluşur: a. Airway (Havayolu açıklığının değerlendirilmesi) b. Breathing (Solunumun değerlendirilmesi) c. Circulation (Dolaşımın değerlendirilmesi) Temel Yaşam Uygulama Tekniği Yetişkinlerde TYD uygulamasına başlamadan önce olay yeri güvenliği sağlanır ve etrafta bulunan kişilerden veya yakınlarından hızlıca bilgi alınır. İlk yardımcı kendi güvenliğini sağlar ve varsa eldiven giyer. Hasta veya yaralının bilinç durumunu kontrol etmek için, hastanın omuzuna dokunarak iyi misiniz, nasılsınız gibi sorular sorulur.sorulan sorulara cevap vermiyorsa hastanın bilincinin kapalı olduğu kabul edilebilir. Bu durumda ortamda tek kurtarıcı iseniz derhal 112 aranır ve hızlıca hastanın yanına dönülür. Etrafta başka kişiler varsa, içlerinden bir kişi seçilerek,112 aranması istenir. Bu esnada da kurtarıcı TYD uygulamalarını başlatır. Eğer hasta bebek veya çocuksa önce 2 kez solutulur sonrasında yardım çağrılır. Kurtarıcı kişi tek başına iken bilinci kapalı yaralı ile karşılaşmışsa çoğunlukla neden kalp kaynaklı olacağı için ileri yaşam desteği için 112 sistemini aktive eder. Eğer kurtarıcı suda boğulma yada solunum tıkanıklığı ile karşı karşıya kalırsa 112 sistemini aktive etmeden önce ilk yardımcı daha sonra bahsedeceğimiz şekilde 5 döngü (yaklaşık 2 dakika) kalp masajı ve yapay solunum başlatır. 112 ambulans servisi yardım için arandığında, kurtarıcı yer bildirimi, ne olduğu, yaralıların durumu ve sayısı sorularına hazır olmalıdır. (Airway) Hava Yolu Açıklığı Kontrolü Bilinci kapalı tüm hastalarda öncelikle hava yolu açıklığı kontrol edilmelidir. Kalp masajı ve yapay solunuma başlamadan sert zeminde hastanın giysileri, varsa kravatı mutlaka gevşetilir. Ağız içi kontrol edilir, yabancı cisim (kan, kusmuk, yiyecek parçaları, diş vb..) varsa çıkarılır. Hava yolu açıklığını sağlayabilmek için hastaya baş-çene pozisyonu verilir. Havayolu açıklığı sağlandıktan sonra, eğer kurtarıcı sağlık personeli değil ise hastanın solunumu yok ve kurtarıcı yapay solunum için isteksiz ise yapay solunum yaptırmadan hemen kalp masajına başlanır. Eğer kurtarıcı sağlık personeli ise 10 saniye süre ile yeterli solunum olmadığı görülüyorsa, soluk verir ve kalp masajına başlar. Baş Çene Pozisyonu Bir el, hastanın alnına yerleştirerek baş geriye itilir, diğer elin iki parmağı ile alt çene hastanın önüne doğru çekilir. Bu manevra ile solunum yolunun tıkanmasına en sık sebep olan dilin geriye kaçması önlenmiş olur. 20

25 Solunum (Breathing) Kontrolü ve Uygulamaları Normal yaşamın devam etmesi için solunum ile alınan oksijenin dolaşımla organlara ulaşması ve oluşan karbondioksitinde hücrelerden ve dokulardan uzaklaştırılması gerekir. Normal solunum erişkinde dakikada iken, çocuk ve bebekte kezdir. Solunumu olmayan kişide 4-6 dakika içinde beyin hasarı oluşmaya başlar ve 10 dakika sonra bu hasar geri dönüşsüz hale döner. Bu sebeple hızlı karar vermek çok önemlidir. Solunumu durmuş kişiye yapay solunum yapılır. Yapay solunum ağızdan ağıza ya da ağızdan buruna olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Amaç solunum olmaması nedeniyle dışardan destek olarak temel gereksinim için hayati organlara oksijen sağlamaktır. Kendinizin ve çevrenizin güvenli olduğundan emin olunuz Mobil telefonunuz varsa 112 yi arayınız Kalp masajı için yapılan 30 basıdan sonra baş geriye doğru itilip çene öne çekilerek hava yolu açılır. Kurtarıcı kendini olası bulaşıcı hastalıklardan korunmak için yaralının ağzına bez parçası, gazlı bez gibi bir malzemeyi yerleştirir. Hastanın alnının üzerine konan elin baş ve işaret parmağı ile burun delikleri kapatılır. Kurtarıcı normal bir nefes alarak, dudaklarını yaralının ağız çevresine yerleştirerek, normal solunumda olduğu gibi 1 saniye süreyle üflenir. Hava kaçağı olmamasına dikkat edilir. Göğsünün yükseldiğini görerek, hastaya tekrar 1 saniye süreyle üflenir. Bu etkili kurtarıcı bir soluktur. Yetişkinlerde bu yöntemle verilen hava miktarı yaklaşık ml.dir. Başı geriye itip, çeneyi öne doğru çekme hareketi devam ettirerek göğsün inişi de gözlenir Aynı hareket bir kez daha tekrarlanır. Bu uygulamaya 2 kurtarıcı soluk adı verilir 30 göğüs kompresyonu daha uygulanır. Göğüs kompresyonu ve solunumlar 30:2 oranı ile devam edilir. Eğer kurtarıcı soluğu göğsün yükselmesini sağlayamıyorsa: Yaralının ağzı yabancı cisim ve tıkanıklık açısından kontrol edilir Baş-çene pozisyonunun tam olup olmadığı kontrol edilir Eğer birden fazla kurtarıcı mevcutsa, yorgunluğu önlemek için 2 dakikada bir değişilmelidir. Eğer ağızdan buruna solutma yapılacaksa: 21

26 Bir el soluk borusunun devamlığını ve baş pozisyonunu sağlamak için alın üzerinde tutulurken diğer el ile ağız kapatılır. Hastanın ağzı tam olarak kapandıktan sonra burun deliklerinden soluk verilir. Verilen nefesin tekrar çıkışının sağlanması için hastanın ağzı hafifçe aralanır ve burun delikleri açılır Kardiyopulmoner canlandırma, solutma işlemi yapılmadan sadece aşağıdaki durumlarda yapılır Eğer kurtarıcı solunum uygulayamayacak durumda, eğitimsiz veya isteksiz ise, sadece göğüs kompresyonu uygulayabilir Eğer sadece kalp masajı uygulanacaksa kompresyonlar kesintisiz dakikada bası olacak şekilde yapılmalıdır, Nabız veya solunumun incelenmesi için kalp masajını kesmeyiniz. Sadece, yaralı normal solunuma başlar, bilinci gelir, gözleri açılır, öksürür, konuşur ve hareket ederse kalp masajına ara verilir. Aksi takdirde kalp masajına ara ya da son verilmez. Dolaşım (Circulation) Kontrolü ve Uygulamaları Yetişkin bir insanda kalp hızı dakikada atım arasındadır. Hastanın solunumu, hareketleri ve nabzı yoksa hemen kalp masajına başlanmalıdır. Kalp masajı aşağıdaki sıra izlenerek yapılır: Yaralının yanına diz çökünüz. Göğüs kafesinin ortasındaki göğüs kemiğinin alt ve üst ucu tespit edilerek alt uç ile orta yarısı arasına bir elin ayası yerleştirilir. Diğer el bu elin üzerine parmaklar vasıtasıyla kenetlenir Dirsekler bükülmeden her iki kolun yükü hasta üzerinde dik olacak şekilde pozisyon alınmalıdır (Resim 3.1). Göğüs kafesi 5-6 cm (erişkin için) derinlik olacak şekilde bası uygulanır. Her bası sonrası göğüs kefesinin normal haline dönmesi sağlanır. Basınç aşağı doğru dik ve sert olmalıdır. Kalp basısına mümkün olduğunca ara verilmemelidir. Göğüs kafesine bası ve kaldırma ritmik şekilde yapılmalıdır Kalp masajı dakikada atım şeklinde olmalıdır. Uygulamada 30 masaj ve 2 solutma yapılır. Ritmi sağlayabilmek için 1V, 2V, 3V 30V şeklinde sayılabilir. Eğer hasta 1 yaş altı ise göğüs kemiği alt ucuna 1-1,5 cm çökecek şekilde dakikada 100 bası, 1-8 yaş arası çocuklarda göğüs kafesi cm çökecek biçimde yapılmalıdır. 22

27 Resim 3.1: Kalp masaj pozisyonu TYD ne zaman sonlandırılır? Hasta ve yaralının yaşamsal refleksleri geri geldiğinde, Kurtarıcı bu uygulamayı yapamayacak derecede yorulduğunda, Tıbbi yardım geldiğinde sonlandırabilir. Koma Pozisyonu Bilinci kapalı, solunumu ve dolaşımı bulunan kişinin dili de solunum yolunun tıkanmasına neden olabilir. Bu nedenle kişi yalnız bırakılacaksa: Hastanın üzerindeki kıyafetler gevşetilir, varsa takma diş, gözlük vb. çıkarılır. Hastanın iki bacağı düzgünce uzatılır 23

28 Kendinize yakın olan kol yana açılır ve dirsekten yukarı doğru katlanır Hastanın diğer elinin sırtını kendinize yakın olan yanağına yaslayın Bir eliniz bu eli pozisyonda tutarken, diğer elinizle size uzak olan bacağı dizden katlayın Bu pozisyonu koruyarak hastayı kendinize doğu çevirin Üstteki bacağın kalçadan ve dizden kıvrılmış olduğuna emin olun Kafayı geri itin (Resim 3.2) Resim 3.2: Koma pozisyonunun verilişi YETİŞKİNLERDE HAVA YOLU TIKANIKLIĞI BULGULARI Hava yolunun yabancı cisim ile tıkanıklığı sıklıkla yiyeceklerle oluşmaktadır. Hava yolu tıkanıklığı önemli bir acil durumdur. Ancak bayılma, kalp problemi, epilepsi, ani solunum sıkıntısı ya da bilinç bulanıklığına yol açacak diğer ciddi durumlarla karıştırmamak gerekir.hafif tıkanmalarda hasta konuşabilir, öksürebilir ve nefes alıp verebilirken ağır ve ciddi tıkanıklarda hasta konuşamaz, sorulara başını sallayarak cevap verir, nefes alıp vermede zorlanır. Öksürme çabaları ya da ıslık çalar gibi nefes alıp verme sesi mevcuttur. Tam Tıkanıklık Olan Kişilerde Hemlich Manevrası Nasıl Uygulanır? Eğer yaralı hafif havayolu tıkanıklığı belirtileri gösteriyorsa, hastayı öksürmeye devam etmesi için uyarınız. Eğer yaralı ağır havayolu tıkanıklığı belirtileri gösteriyorsa ve bilinci yerinde ise, 5 kez aşağıda yazılı biçimde vuru uygulayınız: Yaralının yanına ve hafifçe arkasına geçiniz Yabancı cismin yer değiştirmesini önlemek, daha aşağı kısımlara gitmesini engellemek için yaralının göğsünü bir elinizle destekleyerek, hastayı hafifçe öne eğiniz Diğer elinizin topuk kısmı ile hastanın iki skapulası (kürek kemiği) arasına 5 defa kuvvetli vurular uygulayınız. Eğer uygulanan vurular ile tıkanma giderilememişse aşağıdaki gibi 5 karın basısı uygulayınız 24

29 Hastanın arkasında durunuz ve her iki kolunuz ile hastanın karnının üst bölümünden sarınız Hastayı öne doğru eğiniz Yumruğunuzu sıkarak göbek deliği ve sternumun (iman tahtası) alt noktasına yerleştiriniz. Bir elinizi diğer eliniz ile kavrayınız ve şiddetli şekilde içeri ve yukarı çekiniz (Resim 3.3). Eğer tıkanıklık halen giderilememişse, dönüşümlü olarak 5 sırta vuru ve 5 karına bası uygulamasına devam ediniz Resim 3.3: Hemlich Manevrasının uygulanışı Eğer yaralı bilinci kapalı ise Hastayı dikkatlice yere yatırınız 112 yi arayınız Kalp masajına başlayınız Bebeklerde Temel Yaşam Desteği Uygulama Tekniği Bebek ve çocuklarda ani kalp durması yetişkinlere oranla daha az görülür. Bebek ve çocuklarda daha çok solunum problemleri ve hava yolu tıkanıklıklarına ikincil olarak kalp durması gerçekleşir. Bebeklerde TYD aşağıdaki gibi yapılır Olay yeri güvenliği sağlanır Yakınlarından ya da etrafta bulunanlardan bilgi alınır İlk yardımcı kendi güvenliğini sağlar, varsa eldiven giyer Bebeğin ayak tabanına vurularak bilinci kontrol edilir Bebeğin bilinci yoksa 112 aranır, varsa çevredeki bir kişiden yardım istenir 25

30 Bebeklerde Hava Yolu Açıklığının Sağlanması Ağız içi kontrol edilir. Eğer ağız içinde yabancı cisim varsa nazikçe tek manevra ile çıkartılmaya çalışılır. Kesinlikle körlemesine uygulama yapılmaz. Çünkü ağız içindeki yabancı cisim ilerleyerek solunum yolunu tıkayabilir. Bebeğin havayolu açıklığını sağlayabilmek için baş çene pozisyonu verilir. Bebeğin solunumunun olup olmadığı kontrol edilir. Havayolu tıkanıklığı olursa bebek bir kol üstüne yüz üstü yatırılır. Baş parmak ve diğer parmakların yardımı ile bebeğin çenesi kavranarak boyundan tutulur ve yüzüstü pozisyonda öne doğru eğilir. Baş gergin ve gövdesinden aşağıda bir pozisyonda tutulur, 5 kez el bileğinin iç kısmı ile bebeğin sırtına kürek kemiklerinin arasına hafifçe vurulur, diğer kolun üzerine başı elle kavranarak sırtüstü çevrilir, yabancı cismin çıkıp çıkmadığına bakılır. Çıkmadıysa başı gövdesinden aşağıda olarak sırt üstü şekilde tutulur. Beş kez iki parmakla göğüs kemiğinin alt kısmından karnın üst kısmına baskı uygulanır, yabancı cisim çıkana kadar devam edilir, Tıbbi yardım istenir (112). Bebeklerde Yapay Solunum Hava yolu açıklığı kontrol edilir, ağız dolusu nefes alınır. İlk yardımcı ağzını, bebeğin ağzını ve burun deliklerini kapsayacak şekilde yerleştirir. Ağız ve burun deliklerinden içeriye doğru 1 sn süreyle ağız içindeki hava üflenir. Bu şekilde bebeğe verilen hava miktarı yaklaşık 50 mldir. Bebeğin ağız ve burun delikleri açılır ve verilen havanın çıkışı gözlenir. Bu şekilde 2 kurtarıcı soluk verilir. Bebeklerde Dış Kalp Masajı Bebeğe 2 kurtarıcı soluk verdikten sonra hala yaşamsal refleksleri yoksa dış kalp masajına geçilir. Masaj uygulamak için bebeğin 2 meme ucunun ortası seçilir. Tespit edilen noktaya orta ve yüzük parmak dik olarak yerleştirilir. İki parmakla göğüs kemiği yandan bakıldığında vücut yüzeyinin 1/3 ya da 1-1,5 cm inecek şekilde bası uygulanır. Bası sırasında parmaklar yerinden oynatılmamalıdır. Göğüs kemiğine bası uygulama ve kaldırma ritmik şekilde yapılmalıdır. Bebeklerde TYD 30 kalp masajına karşın 2 yapay solunum şeklindedir. Çocuk hasta eğer bebek görünümünde ise parmaklarla, daha büyük görünümde ise tek elle yapılır. 26

31 Özet Temel Yaşam Desteği; solunumu ve /veya kalbi durmuş kişilerde dışarıdan yapılan yapay solunum ve kalp masajından ibarettir. Böylece, ilaçsız ve tıbbi malzemesiz yapılan ve akciğerlerin oksijenlenmesini sağlayarak hayati organlara (kalp, beyin) giden kan akımının devamını sağlayan işlemlerdir. İlk yardımcı uygulamalara başlamadan önce mutlaka kendinin ve çevrenin güvenliğinden emin olmalıdır. Yaralının bilinç durumu kontrol edildikten sonra eğer hasta solunum yolu tıkanıklığı veya boğulma nedenli solunumu durmuşsa, ancak 2 kurtarıcıdan biri soluk sonrası başka yardım için hasta yanından ayrılmalıdır. Kurtarıcı tek ve bilinci kapalı hasta ile karşılaşmışsa önce yardım istemeli sonra TYD uygulamalarına başlamalıdır. TYD de uygulanan kalp masajı/solunum oranı 30/2 dir. Her masajda yandan bakıldığında göğüs duvarının 1/3 ü çökecek şekilde bası uygulanmalı ve yapay solutma yapılırken hastanın uygun başçene pozisyonu sağlandıktan sonra yapılmalıdır. TYD ancak hasta ve yaralının yaşamsal refleksleri geri geldiğinde, kurtarıcı bu uygulamayı yapamayacak derecede yorulduğunda, tıbbi yardım geldiğinde sonlandırabilir. Solunum yolu tıkanıklığına neden olan bir durum olduğunda Hemlich manevrasını uygulamak gerekir. Bebeklerde havayolu tıkanıklığında ağız içindeki yabancı cisim körlemesine çıkartılmamalıdır. Bebek yüz üstü pozisyonda olacak şekilde sırtına avuç içi ile vurmak gerekir. 27

32 Kendimizi Sınayalım 1. Solunum durmasında aşağıdakilerden hangisi gözlenmez? a. Solunum sesleri duyulmaz b. Ağızdan alınıp verilen hava hissedilmez c. Göğüs ve karın üzerinde hareket gözlenmez d. Dokuların oksijenlenme eksikliğine bağlı önce uzuvlarda sonra tüm vücutta oluşan siyanoz (morarma) gözlenir e. Terleme görülür 2. Havayolu tıkanıklığında aşağıdakilerden hangisi gözlenmez? a. Nefes alamaz b. Hasta elleri ile boynunu tutar c. Rengi morarmıştır d. Konuşamaz e. Cilt rengi pembeleşir 3. Kalp durmasında aşağıdakilerden hangisi görülmez? a. Bilinç kaybı b. Solunum durması c. Anlamsız sesler duyulur d. Göz bebeklerinde büyüme e. Ciltte morarma meydana gelir 4. Yapay solunum için hangisi doğrudur? a. Kurtarıcı istemez ise yapmayabilir b. Boğulmalarda önce yardım istenmelidir c. 5 saniye süreyle üflenir d. Kalp masajı solunum oranı 15:2 dir e. Çift kurtarıcı olduğunda ikisi de hızlıca yardım istemeye gitmelidir 5. Kalp masajı uygulamasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a. Göğüs kafesinin ortasındaki kemik alt ve üst ucu tespit edilerek alt ucunun yarısına bir elin topuğu yerleştirilir. Diğer el bu elin üzerine parmaklar vasıtasıyla kenetlenir b. Kalp masajı dakikada 150 atım şeklinde olmalıdır. c. Dirsekler bükülmeden her iki kolun yükü hasta üzerinde dik olacak şekilde pozisyon alınmalıdır. d. Göğüs kafesi yaklaşık 4-5 cm derinlik olacak şekilde bası uygulanır. Her bası sonrası göğüs kefesinin normal haline dönmesi sağlanır. Basınç aşağı doğru dik ve sert olmalıdır. e. Göğüs kafesine bası ve kaldırma ritmik şekilde yapılmalıdır Temel Yaşam Desteği ne zaman sonlandırılır? a. Kurtarıcı istediği zaman b. Solunumu yoksa c. Kurtarıcı yorulduysa d. 10 dakika sonra e. Göz bebeklerinde büyüme varsa 7. Kalp masajı: solunum oranı kaçtır? a. 15:2 b. 30:3 c. 15:1 d. 30:2 e. 15:3 8. Normal erişkinde dakika da normal solunum ve kalpatımı sayısı kaçtır? a. Solunum 12-20, kalp atımı: b. Solunum 20-30, kalp atımı c. Solunum 6-10, kap atımı d. Solunum 30-40, kalp atımı e. Solunum 5-10, kalp atımı Hemlich manevrası için hangisi yanlıştır? a. Yaralının yanına ve hafifçe arkasına geçilir b. Hasta arkaya doğru yatırılır c. Her iki kol ile yaralının karnı kavranır d. Karın basısı 5 kez yapılır e. Bası içe ve yukarı doğrudur 10. Bebeklerde kalp masajı uygulamasında aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. İki meme ucunun ortası seçilir b. Yüzük parmağı ile bası yapılır c. Daha büyük çocuklarda tek elle yapılır d. Masaj solunum oranı 15:2 dir e. Vücut yüzeyinin 1/3 ü inecek şeklinde bası uygulanır

33 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise Solunum Durması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yanıtınız yanlış ise Hava Yolu Tıkanıklığı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız yanlış ise Kalp Durması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. b Yanıtınız yanlış ise Yetişkinlerde Yapay Solunum başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. b Yanıtınız yanlış ise Dolaşım Kontrolü ve Uygulamaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yanıtınız yanlış ise Dolaşım Kontrolü ve Uygulamaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise Dolaşım Kontrolü ve Uygulamaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise Temel Yaşam Desteği başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise Tam Tıkanıklık Olan Kişilerde Hemlich Manevrası Nasıl Uygulanır başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yanıtınız yanlış ise Bebeklerde Dış Kalp Masajı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar T.C. Sağlık Bakanlığı Afet ve Acil Sağlık Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Temel İlk Yardım Uygulamaları Eğitim Kitabı, Ankara, 2010 American Heart Association Guidelines for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care Science Part 5: Adult Basic Life Support T.C. Sağlık Bakanlığı, Çocuklarda İleri Yaşam Desteği (ÇİLYAD) Programı, Ünal Ofset Matbaacılık San. Ltd. Şti. 4. Baskı, Ankara,

34 4 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Kanama nediri betimleyebilecek, Kaç çeşit kanama vardırı tanımlayabilecek, Kanamalarda ilk yardım uygulamalarını listeleyebilecek, Şok kavramını açıklayabilecek, Şok belirtilerini sıralayabilecek, Şokta ilk yardım uygulamalarını aktarabilecek, Şok pozisyonu nasıl verilir konularını örneklendirebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Kanama Şok İlk Yardım Pozisyon İçindekiler Kanama Nedir ve Kaç Çeşit Kanama Vardır Kanamalarda İlk Yardım Uygulamaları Nelerdir? Turnike Uygulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Kanamalarda İlk Yardım Şok, Şok Çeşitleri ve Şokta İlk Yardım Uygulamaları 30

35 Kanamalarda İlk Yardım KANAMA NEDİR VE KAÇ ÇEŞİT KANAMA VARDIR Kanama; damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damardan vücut boşluklarına ya da dışına akmasıdır. Hasta ve kanamanın ciddiyeti kanama hızına ve miktarına, kişinin yaşına ve ek hastalıklarına göre değişir. Kaç Çeşit Kanama Vardır? Kanamalar yerine göre 3 e ayrılır: 1. Dış kanamalar (vücut dışına doğru olan) 2. İç kanamalar (vücut içine olan kanamadır ve gözle görülmez) 3. Doğal deliklerden (kulak, burun, ağız, anüs, üreme organlarından) olan kanamalardır Kanama atardamar, toplardamar ya da kılcal damar kanaması olabilir. Atardamar kanamaları kalp atımları ile paralel olur, açık renklidir ve kesik kesik görülür. Toplardamar kanamaları sızıntı şeklinde ve koyu renkli olur. Kılcal damar kanaması küçük kabarcıklar halinde görülür. KANAMALARDA İLK YARDIM UYGULAMALARI NELERDİR? Dış Kanamalarda İlk Yardım Hasta ve yaralının durumu değerlendirilir, ABC 112 ambulans sistemi aktive edilerek yardım istenir, Kanayan yer ve bölge üzerindeki kıyafetler makas varsa kesilir ya da çıkarılır Yara ve kanama değerlendirilir, Kanayan yer üzerine temiz bir bez ya da tampon ile basılır, Kanama durmaz ise bası yapılan tampon kalınlaştırılarak tekrar bası uygulanır, Bası yeterli olmaz ise bandaj yapılarak uygulanan bası arttırılabilir, Kanayan bölgenin gerisine (Proksimal) en yakın yerine basınç uygulanır, Kanayan bacak ve kol bölgesi ise kalp seviyesinin üzerine kaldırılır, Çok sayıda yaralının olduğu ortamda başka yardımcı bulunmuyorsa, uzuv kopmasında, hastanın uzun mesafeye transportu gerektiğinde veya baskı noktalarına bası yapmak kanamayı durdurmuyorsa turnike yapılabilir, Şok pozisyonu verilir, 31

36 2-3 dakikada bir yaşam bulguları tekrar gözden geçirilir, Hastanın ısı kaybını önlemek için kanayan bölge dışında kalan kısım örtülür, Yapılan tüm uygulamalar kayıt altına alınmalıdır, Hızlıca nakli sağlanmalıdır. Vücutta Bası Uygulama Noktaları Atardamar yaralanmaları fışkırır tarzda olduğu için kan kaybı çok olabilir. Bu tür yaralanmalarda kanayan damarın bulunduğu bölge üzerine ya da kanama bölgesinin biraz daha gerisine(proksimaline) baskı yapılabilir. Vücutta bu amaç için belirlenmiş belli başlı bölgeler şunlardır: 1. Boyunda boyun şah atardamarı 2. Köprücük kemiği üzeri kol atardamarı 3. Koltuk altı kol atardamarı 4. Kolun üst bölümü kol atardamarı 5. Kasık bacak atardamarı 6. Uyluk bacak atardamarı bası yerleridir. Üçgen Bandaj Uygulaması Üçgen bandaj vücudun çeşitli bölgelerinde uygulanabilir. Üçgen bezin tepesi birbiri üzerine getirilip istenilen kalınlığa göre katlanarak sargı bezi oluşturulabilir. TURNİKE UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Turnike Ne Zaman Uygulanır Turnike uygulaması kanamanın durdurulması için başvurulması gereken son çare uygulamadır. Uzun süreli turnike uygulaması yaralanmanın ucunda kalan dokunun kanlanmasını engelleyeceği için geri dönüşsüz hasara neden olabilmektedir. Bu nedenle günümüzde çok tercih edilmemektedir. Ancak aşağıdaki durumlarda turnike uygulaması tercih edilebilir: Çok sayıda yaralının ve tek kurtarıcının bulunduğu bir ortamda kanama kontrolünü sağlayıp diğer yaralılarla da ilgilenilmesi gereken durumlarda Yaralının nakli gerçekleşecekse Uzuvlardan birinde veya bir kaçında kopma ya da ciddi parçalanma varsa Bası yapılarak kanama durdurulamıyorsa kullanılabilir Turnike Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler Uygulamada kullanılacak sargı bezi ya da malzemenin genişliği en az 8-10 cm genişliğinde olmalıdır Turnikeyi sıkmak için tahta kalem gibi malzemeler kullanılabilir Turnike kanama duruncaya kadar sıkılır, kanama durunca sıkma işlemine son verilir Kanama bölgesinin üzeri açık kalmalıdır İşlemin başlandığı saat kayıt altına alınmalı ve hasta üzerine not edilmelidir Yaralanmanın ilerisinde olan dokunun kanlanmasını sağlamak için turnike uygulaması dakikada bir ara verilip gevşetilmesi gerekir, Kol ve bacak gibi kemikli bölgelere uygulanmalıdır 32

37 El ve Ayak Kopmalarında Turnike Uygulaması Kopmuş olan uzvun uç kısmı tampon ile kapatılarak baskı yapılır, Turnike uzvun koptuğu en yakın bölgeye ya da yaralanmamış bölgeye yapılarak uygulanır, Kanama duruncaya kadar sıkıştırılıp kanama kontrolü yapılır, Kopmuş parça (uzuv) naylon torbaya konur, ağzı sıkıca bağlanır, Poşet içindeki kopmuş uzuv parçası, içine 1 ölçek suya 2 ölçek buz konmuş kabın içine konur. Soğuk bir ortam sağlanmış olur ve uzvun direk su ve buz ile teması engellenmiş olur. KANAMALARDA İLK YARDIM Dış Kanamalarda İlk Yardım İç kanamalar motorlu araç kazaları, yüksekten düşme gibi yüksek enerji gerektiren travmalar, darbe, kırık, bıçak ya da silahla yaralanma sonucu oluşabilmektedir. İç kanama şüphesi olduğunda şunlar yapılmalıdır: Yaralının durumu değerlendirilir, ABC si ve bilinci kontrol edilir. Bilinç kapalı ise Temel Yaşam Desteği uygulamalarına geçilir Hasta sıcaklığını korumak için üzeri örtülür ve bacaklarda göllenen kanın dolaşıma katılmasını sağlamak için bacaklar 30 cm yukarı kaldırılır 112 ambulans sistemi aranır Hastaya ağızdan yiyecek veya içecek verilmemelidir. Kırık şüphesi varsa hasta mümkün olduğunca kımıldatılmamalıdır Hastanın en kısa sürede sağlık kuruluşuna nakli sağlanır Doğal Deliklerden Olan Kanamalarda İlk Yardım Burun Kanaması Hastanın sakinleşmesi sağlanır Varsa soğuk su ile burnun içine çekmeden burunun içi temizlenmeye çalışılır Hasta oturtulur Baş hafifçe öne eğilir 5 dakika süre ile burun kanatları üzerine bası uygulanır Hastaneye gitmesi sağlanır Kulak Kanaması Hastanın sakinleşmesi sağlanır Hafif bir kanama ise kulak temiz bir bezle silinir Kanama ciddi ise kulak yolunu tıkamadan temiz bir bezle kulağın üstü kapatılır Hastanın bilinci yerinde ise sırt üstü yatırılarak hareketsiz kalması sağlanır. Bilinç bozukluğu varsa kanayan kulağın üzerine yatırılır. 33

38 ŞOK, ŞOK ÇEŞİTLERİ VE ŞOKTA İLK YARDIM UYGULAMALARI Şok Nedir? Dolaşım sisteminin (kalp-damar) işlevlerini yerine getirmemesi sonucu, dokulara gerekli oksijen ve temel maddelerin sağlanamaması nedeniyle oluşan bir durumdur. Tüm şok çeşitlerinde kan basıncı düşmüştür ve dokuları besleyecek yeterli miktarda kan akımı oluşamamaktadır. Şok durumu oldukça ciddi bir durumdur ve hayatı tehdit eder. Kaç Çeşit Şok Vardır Sebeplerine göre şok 6 ya ayrılır 1. Hipovolemik şok: Sıvı veya kan kaybı nedeniyle oluşur. Nedenleri ishal, sıcak çarpması, bulantı kusma olabildiği gibi iç ve dış kanamalar nedeniyle oluşur, 2. Kardiyojenik şok: Kalbin pompa fonksiyonunun bozulması sonucu her atımda pompalanan kanın azalması sonucu ortaya çıkar. Genelde kalp enfarktüsünden sonra görülür. 3. Toksik/septik şok: Vücutta enfeksiyon nedeni olan mikroorganizmalar tarafından oluşur, 4. Anaflaktik şok: ilaç, besin, arı, böcek sokması gibi alerjik reaksiyonlar sonucunda oluşur. 5. Psikojenik şok: Duygusal ya da psikolojik travma sonrası ortaya çıkar. Bu durumda geçici olarak nabızda azalma görülür. Bu da kalbin pompaladığı kan miktarını azaltır. 6. Nörojenik şok: Beyin ve omurilik yaralanmalarından sonra görülür. Şok Belirtileri Nelerdir Endişe, huzursuzluk Dudak ve yüzde soluk Ciltte soğukluk, solukluk ve nemlilik Baş dönmesi Kan basıncında düşme Hızlı ve zayıf nabız Hızlı ve yüzeysel solunum Susama hissi Bilinç durumunda değişiklik Şokta İlk Yardım Uygulamaları Nelerdir? Kurtarıcı öncelikle kendinin, sonra çevrenin güvenliğini sağlar ABC değerlendirmesi ile başlar Hava yolu açıklığını kontrol eder Solunumu kontrol eder Dolaşımı gözden geçirir Hastanın mümkün olduğunca temiz hava almasını sağlar. Kanaması varsa bası ile durdurmaya çalışır 34

39 Şok pozisyonu verir Yaralının sıcak tutulmasını sağlar Mümkün olduğunca hareket ettirilmeden nakli gerçekleştirir Şok Pozisyonu Nasıl Verilir? Hasta sırt üstü yatırılır Hastanın bacakları yerden 30 cm yukarı kaldırılarak altına destek konur (çarşaf, kıyafet, yastık vb.) Üzerini sıcak tutmak için battaniye ya da giysi ile örtülür Yardım çağrılır ve yardım gelinceye kadar yaralının yanında kalınır. 2-3 dakikada bir hastanın yaşamsal fonksiyonları değerlendirilir. 35

40 Özet Kanamalar yerine, miktarına ve hastanın durumuna göre ciddiyeti değişir. Dış kanamalarda kanayan bölgenin üzerine bası yapılarak, eğer kanama durmuyorsa baskı bölgelerine bası uygulayarak kanama durdurulmaya çalışılmalıdır. İç kanamalarda hastanın yaşamsal bulguları kontrol edilerek en kısa sürede sağlık kuruluşuna nakli sağlanmalıdır. Turnike uygulaması yapılacaksa uygulanacak bölgeye seçilen malzeme geniş olmalıdır dakika sürede bir yaralanma bölgesinin kanlanabilmesi için turnike gevşetilmelidir Uzuv kopmalarında, kopan parça naylon poşet içine konarak ve ağzı sıkıca bağlanan bu poşet içi buzlu su dolu kabın içine yerleştirilerek transferi sağlanmalıdır. Şok çeşitlerinin hepsinde hastalarda tansiyon düşüklüğü vardır. Hastalar eğer bir kontrendikasyon yoksa şok pozisyonuna alınmalıdır. 36

41 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdaki kanama çeşitlerinden hangisinde bası yapılmaz? a. Atardamar kanaması b. Toplar dama rkanaması c. Kılcal damar kanaması d. Kulak kanaması e. Burun kanaması 2. Dış kanamalarda aşağıdakilerden hangisinin yapılmasına gerek yoktur? a. Kanama yerine bası b. Kanama yerinin gerisine bası c. Kanayan bölgenin ilerisine bası d. Kanayan bölge sarılabilir e. Kanayan bölge kalp seviyesinin üzerine çıkarılır 3. Aşağıdakilerden hangisi vücud damar bası bölgelerinden değildir? a. Boyun şah atardamarı b. Köprücük kemiği üzeri c. Koltuk altı d. Kasık bölgesi e. Ayak bileği 4. Turnike uygulaması ne zaman yapılmalıdır? a. Uzuv kopması yoksa b. Kanaması durmuşsa c. Hasta nakli gerekmiyorsa d. Kanama bası ile durmuyorsa e. Tek yaralı olması durumunda 5. Turnike uygulaması yapılırken hangisinin yapılması gereksizdir? a. Kanama bölgesinin üzeri kapatılmamalıdır b. Tahta ya da kalem ile turnike sıkılabilir c cm genişliğindemalzemekullanılmalıdır d. Turnike uygulamasından sonra kanama olmaması için açılmaz e. Kanama duruncaya kadar sıkılmalıdır 6. Uzuv kopmalarında aşağıdakilerden hangisini önemsizdir? a. Kopmuş olan uzvun uç kısmı tampon ile kapatılarak baskı yapılır b. Kanama duruncaya kadar sıkıştırılıp kanama kontrolü yapılır c. Kopmuş parça (uzuv) naylon torbaya konur, ağzı sıkıca bağlanır d. Poşet içindeki kopmuş uzuv parçası, içine 1 ölçek suya 2 ölçek buz konmuş kabın içine konur. e. Poşet içine konmuş parça buz içinde 24 saat bekleyebilir 7. Burun kanamaları için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a. Hasta sırt üstü yatırılır b. Hastanın sakinleşmesi sağlanır c. 5 dakika süreyle burun kanatları üzerine bası yapılır d. Soğuk su ile burun temizlenir e. En kısa sürede sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır 8. Anaflaktik şok tanımı aşağıdakilerden hangisidir? a. İlaç, besin, arı, böcek sokması gibi alerjik reaksiyonlar sonucunda oluşur b. Beyin ve omurilik yaralanmalarından sonra görülür c. Sıvı veya kan kaybı nedeniyle oluşur d. Vücutta enfeksiyona neden olan mikroorganizmalar tarafından oluşur e. Kalbin pompa fonksiyonun bozulması sonucu 9. Aşağıdakilerden hangisi şok belirtileri içinde yer almaz? a. Endişe ve huzursuzluk b. Dudak ve yüzde solukluk c. Baş dönmesi d. Kan basıncı yüksekliği e. Susama hissi 10. Şokta bir hastaya hangisi uygulanmamalıdır? a. Temiz hava alması sağlanır b. Kanaması varsa bası uygulanır c. Soğuk tutulur d. Hareket ettirilmemelidir e. Şok pozisyonu verilir 37

42 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. d Yanıtınız yanlış ise Kanamalarda İlk Yardım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise Dış Kanamalarda İlk Yardım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yanıtınız yanlış ise Vücuda Bası Uygulama Noktaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. d Yanıtınız yanlış ise Turnike Ne Zaman Uygulanır başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yanıtınız yanlış ise Turnike Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. e Yanıtınız yanlış ise El ve Ayak Kopmalarında Turnike Uygulaması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. a Yanıtınız yanlış ise Burun Kanaması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise Şok başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yanıtınız yanlış ise Şok başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. c Yanıtınız yanlış ise Şok başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar T.C. Sağlık Bakanlığı Afet ve Acil Sağlık Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, Temelİlk Yardım Uygulamaları Eğitim Kitabı, Ankara, 2010 Alanda Acil Bakım (paramedikler için) Yeditepe Üniversitesi. Yrd.Doç.Dr. Sezgin Sarıkaya 38

43

44 5 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Hasta ve yaralı taşıma tekniklerini listeleyebilecek, RENTEK manevrasını açıklayabilecek, Sürükleme yöntemlerini gösterebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Yaralı Taşıma RENTEK Manevrası İçindekiler Giriş Hasta/Yaralı Taşımasında Genel Kurallar Acil Taşıma Teknikleri Nelerdir Sürükleme Yöntemleri Nelerdir Hasta/Yaralıyı Araçtan Çıkarma (RENTEK Manevrası) 40

45 Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri GİRİŞ Hasta/yaralı taşımada en önemli durum kurtarıcının kendini riske atmamasıdır. Kurtarıcı kendisinin ve çevrenin güvenliğini sağladıktan sonra müdahaleye başlamalıdır.hasta/yaralı taşınırken en az zarar verecek şekilde taşınması esas kuraldır. HASTA/YARALI TAŞINMASINDA GENEL KURALLAR Gereksiz zorlama ve yaralanmalara engel olmak için aşağıdaki kurallara uygun davranılmalıdır. Hasta/yaralıya yakın mesafede çalışılmalıdır. Daha uzun ve kuvvetli kas grupları kullanılmalıdır. Sırtın gerginliğini korumak için dizler ve kalçalar bükülmelidir (omurilik yaralanma riskini azaltır). Yerden destek alacak şekilde her iki ayağı da kullanarak biri diğerinin önünde olacak şekilde yerleştirmek gerekmektedir. Kalkarken, ağırlığı kalça kaslarına vererek dizler en uygun biçimde doğrultulmalıdır. Baş her zaman düz tutulmalı, homojen ve düzgün bir şekilde hareket ettirilmelidir. Yavaş ve düzgün adımlarla yürümek gerekir ve adımlar omuzlardan daha geniş olmamalıdır. Omuzlar, leğen kemiğinin ve omuriliğin hizasında tutulmalıdır. Yön değiştirirken ani dönme ve bükülmelerden kaçınılmalıdır. Hasta/yaralı mümkün olduğunca az hareket ettirilmelidir. Hasta/yaralı baş-boyun-gövde ekseni esas alınarak en az 6 noktadan kavranmalıdır. Tüm hareketleri yönlendirecek sorumlu bir kişi olmalıdır ve bu kişi gerekli komutları (dikkat, kaldırıyoruz gibi) vermelidir. Bu kişi genellikle ağırlığı en fazla olduğu ve en fazla dikkat edilmesi gereken bölge olan baş ve boyun kısmını tutan kişi olmalıdır. ACİL TAŞIMA TEKNİKLERİ NELERDİR Genel bir kural olarak, hasta/yaralının yeri değiştirilmemeli ve dokunulmamalıdır. Olağanüstü bir tehlike varlığında taşıdığı her türlü riske rağmen acil taşıma zorunludur. En kısa sürede yaralılar güvenli bir yere taşınmalıdır. Kucakta taşıma İlk yardımcının omzundan destek alma Sırtta taşıma Omuzda taşıma (itfayeci tekniği) İki ilk yardımcı ile ellerin üzerinde taşıma (Altın beşik yöntemi) Kollar ve bacaklardan tutarak taşıma, sandalye ile taşıma 41

46 Kucakta Taşıma Bilinci açık olan çocuklar ve hafif kilolu yetişkinler için kullanışlı bir yöntemdir. Bir ilk yardımcı tarafından uygulanır. Bir elle yaralı dizlerinin altından tutularak destek alınır ve diğer elle gövdenin ağırlığı yüklenilir. Yaralıya ellerini ilk yardımcının boynuna dolaması söylenir. Bu yaralının kendini güvende hissetmesini sağlar. Şekil 5.1 Şekil 5.1: Kucakta taşıma İlk Yardımcının Omuzundan Destek Alma Hafif yaralı ve yürüyebilecek durumda olan hasta/yaralıların taşınmasında kullanılır. Bir ilk yardımcı tarafından uygulanır. Yaralının bir kolu ilk yardımcının boynuna dolanır ve destek verilir. Diğer boşta kalan kola yaralı sırtından desteklenerek yürütülür (Şekil 5.2). Şekil 5.2: Omuzdan destekle taşıma 42

47 Sırtta Taşıma Bilinçli hastaları taşımada kullanılır. Bir ilk yardımcı tarafından uygulanır. İlk yardımcı hastaya sırtını dönük olarak çömelir ve hastanın bacaklarını kavrar. Hastanın kolları ilk yardımcının göğsünde birleştirilir ve ağırlık dizlere verilerek hasta kaldırılarak taşınır (Şekil 5.3). Omuzda Taşıma (İtfayeci Tekniği) Şekil 5.3: Sırtta taşıma Yürüyemeyen yada bilinci kapalı olan kişiler için kullanılır. Bir ilk yardımcı tarafından uygulanır. İlk yardımcının bir kolu boşta kalacağı için merdiven yada yerden destek almak daha kolay olacaktır. İlk yardımcı sol kolu ile omuzundan tutarak yaralı/hastayı oturur pozisyona getirir ve çömelerek sağ kolunu hasta/yaralının bacaklarının arasından geçirir. Hasta/yaralının vücudunu sağ omuzuna alır ve sol eli ile yaralının sağ elini tutar. Ağırlığı dizlerine vererek kalkar ve hasta/yaralının önde kalan bileği kavranarak olay yerinden uzaklaşılır (Şekil 5.4). 43

48 Şekil 5.4: Omuzda taşıma İki İlk Yardımcı ile Ellerin Üzerinde Taşıma (Altın Beşik Yöntemi) Hasta/yaralının ciddi bir yaralanması yoksa ve yardım edebiliyorsa iki, üç, dört elle altın beşik yapılarak taşınır (Şekil 5.5). İki elle: İki ilk yardımcının birer eli boşta kalır, bu elleri birbirlerinin omuzlarına koyarlar, diğer elleri ile bileklerinden kavrayarak hasta/yaralıyı oturturlar. Üç elle: Birinci ilk yardımcı bir eli ile ikinci ilk yardımcının omzunu kavrar, diğer eli ile ikinci ilk yardımcının bileğini kavrar. İkinci ilk yardımcı bir eli ile birinci ilk yardımcının bileğini kavrar diğer eli ile kendi bileğini kavrar Dört elle: İlk yardımcılar birer elleri ile diğer elbileklerini, öbür elleri ile de birbirlerinin bileklerini kavrarlar Şekil 5.5: Eller üzerinde taşıma 44

49 Kollar ve Bacaklardan Tutarak Taşıma Hasta/yaralı bir yerden kaldırılarak hemen başka bir yere aktarılacaksa kullanılır. İki ilk yardımcı tarafından uygulanır. İlk yardımcılardan biri sırtı hasta/yaralıya dönük olacak şekilde bacakları arasına çömelir ve elleri ile hasta/yaralının dizlerinin altından kavrar. İkinci ilk yardımcı ise baş tarafına geçerek kolları ile koltuk altından kavrar. Bu şekilde kaldırarak hasta/yaralı taşınır (Şekil 5.6). Sandalye ile Taşıma Hasta/yaralının bilinçli olması gerekmektedir. Özellikle merdiven inip çıkarken çok kullanışlı bir yöntemdir.iki ilk yardımcı tarafından uygulanır. Bir ilk yardımcı sandalyeyi arka taraftan, oturulacak kısma yakın bir yerden, diğer ilk yardımcı sandalyenin ön bacaklarını aşağı kısmından kavrayarak taşırlar (Şekil 5.7). Şekil 5.6/7: Kollar ve Bacaklardan tutarak taşıma, sandalye ile taşıma SÜRÜKLEME YÖNTEMLERİ NELERDİR? Hasta/yaralının sürüklenmesi oldukça sık kullanılan, faydalı bir yöntemdir. Özellikle çok kilolu ve iriyarı kişilerin taşınması gerekiyorsa ve dar, basık ve geçiş güçlüğü olan yerlerden çıkarmada herhangi bir yaralanmaya neden olmamak için seçilecek bir yöntemdir. İlk yardımcının fiziksel kapasitesi de gözönünde bulundurulmalıdır. Mümkünse battaniye kullanılmalıdır. Sürükleme yöntemleri şunlardır: Ayak bileklerinden sürükleme Koltuk altından tutarak sürükleme Giysisinden sürükleme Battaniye ile sürükleme HASTA/YARALIYI ARAÇTAN ÇIKARMA (RENTEK MANEVRASI) Kaza geçirmiş yaralı bir kişiyi eğer bir tehlike söz konusu ise omuriliğe zarar vermeden çıkarmada kullanılan yöntemdir. Bu uygulama; solunum durması, yangın tehlikesi, patlama gibi olağan üstü durumlarda uygulanacaktır. 45

50 Öncelikle: kaza ortamını değerlendirme, patlama, yangın tehlikesini belirleme; çevre ve kendi güvenliğini sağlamak gerekmektedir. Hasta/yaralının omuzlarına hafifçe vurarak ve iyi misiniz diye sorarak bilinç kontrolü yapılır. Solunum kontrolü göğüs kafesinin izlenmesi yapılır. Eğer solunum yoksa hasta/yaralının ayaklarının pedallar arasında sıkışmadığından emin olunarak emniyet kemeri sökülür. Daha sonra: Hasta/yaralıya yan taraftan yaklaşma Bir eliyle yaralının kolunu, diğer eliyle de çenesini kavrayarak boynunu tespit etme (nazikçe) Yaralının baş-boyun eksenini bozmadan araçtan dışarı çekme Hasta/yaralıyı sedye yada yere yavaşça yerleştirme manevrasıdır. 46

51 Özet Hasta/yaralı taşınırken her şeyden önemlisi ve unutulmaması gereken kurtarıcının güvenliğidir. Kurtarıcı olmazsa yaralıya müdahale edecek kimse yok demektir. Hasta/yaralı taşınırken dikkat edilmesi gereken ikinci önemli nokta ise en az zarar vererek işlemin yapılmasıdır. Her türlü taşıma yönteminde mutlaka bir ekip lideri olmalı ve ekip liderinin komutlarına uyularak hareket edilmelidir. 47

52 Kendimizi Sınayalım 1. Hasta/yaralı taşınırken aşağıdakilerden hangisi yapılmamalıdır? a. Çevre güvenliği sağlanmalıdır b. Hasta/yaralı en az hareket ettirilmelidir c. Ekip liderine uylmalıdır d. Kurtarıcının güvenliği sağlanmalıdır e. Hasta apar topar olay yerinden uzaklaştırılmalıdır 2. Aşağıdakilerden hangisi sürükleme yöntemlerinden değildir? a. Ayak bileklerinden sürükleme b. Koltuk altından tutarak sürükleme c. Ellerden tutarak sürükleme d. Giysisinden sürükleme e. Battaniye ile sürükleme 3. Aşağıdaki taşıma yöntemlerinden hangisi iki ilk yardımcı tarafından yapılır? a. Kucakta taşıma b. İlk yardımcının omuzundan destek alma c. Sırtta taşıma d. Omuzda taşıma e. Kollar ve bacaklardan taşıma 4. RENTEK manevrası hangi durumlarda yapılmamalıdır? a. Hastanın bilinci kapalıysa b. Solunum durması durumunda c. Hasta/yaralı araçta sıkışmışsa d. Patlama riski varsa e. Yangın tehlikesi varsa 5. Aşağıdakilerden hangisi acil taşıma tekniklerinden değildir? a. Kucakta taşıma b. İlk yardımcının omzundan destek alma c. Sırtta taşıma d. Omuzda taşıma (itfayeci tekniği) e. Koldan tutarak taşıma 6. Hasta taşınması sırasında ilk yapılması gereken aşağıdakilerden hangisidir? a. Çevre güvenliği sağlanmalıdır b. Hasta/yaralı en az hareket ettirilmelidir c. Ekip liderine uylmalıdır d. Kurtarıcının güvenliği sağlanmalıdır e. Hasta apar topar olay yerinden uzaklaştırılmalıdır 7. Aşağıdaki taşıma yöntemlerinden hangisi tek kurtarıcı tarafından yapılabilir? a. Omuzda taşıma b. Sırtta taşıma c. Kollar ve bacaklardan tutarak taşıma d. Altın beşik yöntemi e. a+b 8. RENTEK manevrası hangi durumda yapılmalıdır? a. Hastanın bilinci açıksa b. Solunum normalse c. Patlama riski yoksa d. Yangın tehlikesi yoksa e. Hepsi 9. Aşağıdakilerden hangisi sürükleme yöntemlerindendir? a. Altın beşik yöntemi b. Omuzda taşıma c. Sırtta taşıma d. Kollar ve bacaklardan tutarak taşıma e. Ellerden tutarak sürükleme 10. Aşağıdakilerden hangisi hasta/yaralı taşınmasında uygulanan genel kurallardan değildir? a. Baş her zaman düz tutulmalı, homojen ve düzgün bir şekilde hareket ettirilmelidir. b. Yavaş ve düzgün adımlarla yürümek gerekir ve adımlar omuzlardan daha geniş olmamalıdır. c. Omuzlar, leğen kemiğinin ve omuriliğin hizasında tutulmalıdır. d. Yön değiştirirken ani dönme ve bükülmelerden kaçınılmalıdır. e. Hepsi 48

53 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise Hasta/Yaralı Taşınmasında Genel Kurallar başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise Sürükleme Yöntemleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yanıtınız yanlış ise Acil Taşıma Teknikleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise Rentek Manevrası başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. e Yanıtınız yanlış ise Acil Taşıma Teknikleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yanıtınız yanlış ise Özet başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise Acil Taşıma Teknikleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise Rentek Manevrası başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise Sürükleme Yöntemleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise Hasta/Yaralı Taşınmasında Genel Kurallar başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 49

54 6 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Bilinç bozukluğu olan hastaları betimleyebilecek, Bilinç bozukluğu yapan durumların belirtilerini saptayabilecek, Bu durumlarla karşılaşıldığında uygulanacak ilk yardım basamaklarını sıralayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Bilinç Kaybı Koma Pozisyonu Kan Şekeri Düşüklüğü İnme Havale İçindekiler Bilinç Kaybı Bilinç Kaybı Nedenleri, Belirtileri ve İlk Yardım Koma Pozisyonu Nasıl Verilir? Havale, Havale Nedenleri, Çeşitleri ve İlk Yardım Sara Krizi ve İlk Yardım Kan Şekeri Düşüklüğü, Nedenleri, Belirtileri ve İlk Yardım İnme, İnme Belirtileri ve İlk Yardım 50

55 Bilinç Bozukluklarında İlk Yardım BİLİNÇ KAYBI Bilinç; günümüzde bilim adamları tarafından tartışma konusu olsa da genel kabul gören görüş kişinin kendisinin ve çevresindekilerin farkında olması halidir. Bilinç hali beyin ve beyin sapının uyumlu şekilde çalışması sonucu korunur. Bilinç kaybı; beynin normal faaliyetlerindeki aksama nedeni ile uyku halinden (bilinç bozukluğu) başlayarak, hiç bir uyarıya cevap verememe haline (bilinç kaybı) kadar giden bilincin kısmen ya da tamamen kaybolması halidir. Bayılma; kısa süreli, yüzeysel ve geçici bilinç kaybıdır. Beyine giden kan akışının ve oksijen miktarının azalması sonucu oluşan bir durumdur. Koma; yutkunma ve öksürük gibi reflekslerin ve dışarıdan gelen uyarılara karşı tepkinin azalması ya da yok olması ile ortaya çıkan uzun süreli bilinç kaybıdır. BİLİNÇ KAYBI NEDENLERİ, BELİRTİLERİ VE İLK YARDIM Bilinç Kaybı Nedenleri Bilinç kaybının pek çok sebebi vardır: Kandaki oksijen düzeyinde azalma olması Kansızlık, şiddetli akciğer hastalığı Kan şekeri düşüklüğü veya yüksekliği Beyin kan akımında azalma olması Kan kaybına bağlı şok, kalp atımında düzensizlik, kalp krizi, enfeksiyonlar, sık soluk alıp verme Endokrin organlardaki bozukluklar Karaciğer yetmezliğine bağlı koma, böbrek yetmezliğine bağlı üremik koma Zehirlenmeye yol açan maddelere maruz kalma Alkol alımı, ilaç alımı, karbon-monoksit zehirlenmesi Kandaki elektrolitlerin bozukluğu Kanda sodyum düşüklüğü veya yüksekliği Kanda kalsiyum düşüklüğü veya yüksekliği Kanda magnezyum düşüklüğü veya yüksekliği Ortam ısısındaki değişmeler, kapalı ortam 51

56 Kafa travması Beyin dokusunda yaralanma, kanamalar Beyin damarlarında tıkanıklık veya kanama olması Beyinde yer kaplayan kitleler Beyin enfeksiyonları Bilinç Bozukluğu Belirtileri Bayılmanın çeşitli belirtileri vardır. Aniden olabileceği gibi öncesinde de belirtileri olabilir. Kişide baş dönmesi, fenalık hissi olabilir. Bacaklarda uyuşma, yüzde solgunluk, üşüme, terleme, bilinç bulanıklığı saptanabilir. Kişide hızlı ve zayıf nabız olabilir. Direk ani şekilde bayılma da görülebilir. Komada ise; kişide öksürük ve yutkunma gibi tepkilerde kaybolma olur, sesli ve ağrılı uyarılara tepki alınamaz ve idrar, büyük abdest kaçırması gibi durumlar görülebilir. Bilinç Bozukluğu Durumunda İlk Yardım Kişi başının döndüğünü hissederse; Yavaşça sırt üstü yatırılmalı, bacakları yaklaşık 30 derece kaldırılmalıdır. Kişi havasız, kapalı ortamda veya kalabalık içinde ise rahat hava alabilmesi için çevresi boşaltılmalı veya ortam havalandırılmalıdır. Sıkan kıyafetleri varsa gevşetilmelidir Kendisini iyi hissedinceye kadar dinlenmesi sağlanmalıdır. Kişi bayıldı ise; Sırtüstü yatırılıp bacakları yaklaşık 30 derece kaldırılmalıdır. Solunum yolu açıklığı kontrol edilmeli, açıklığın korunması sağlanmalıdır. Sıkan kıyafetleri varsa gevşetilmelidir Kusma olması durumunda hasta yan tarafına çevrilmeli ve soluk alıp vermesi kontrol edilmelidir. Kişinin rahat nefes alması için etraftaki kalabalık uzaklaştırılmalıdır. Kişinin bilinci kapalı ise; Yaşamsal bulguları (havayolu açıklığı, soluk alıp vermesi, nabzı) değerlendirilmelidir Hasta veya yaralıya koma pozisyonu verilmelidir 112 aranarak yardım çağırılmalıdır Sık sık solunum ve nabız kontrolü yapılmalıdır Yardım gelinceye kadar hastanın yanında beklenmelidir KOMA POZİSYONU NASIL VERİLİR Seslenerek veya omzundan hafifçe sarsarak hasta veya yaralının bilinç durumu kontrol edilir. Sıkan kıyafetleri gevşetilir, ağız içinde yabancı cisim olup olmadığı kontrol edilir. Solunumuna bakılır ve şah damarından nabız kontrolü yapılır. Hasta veya yaralının döndürüleceği tarafa diz çökülür. Hasta veya yaralının karşı tarafta kalan kolu diğer omzunun üstüne gelecek şekilde eli yere konur, karşı taraftaki bacağı dik açı yapacak şekilde kıvrılır. İlk yardımcıya yakın kolu baş hizasında omzundan yukarı uzatılır. Karşı taraf omuz ve kalçasından tutularak hasta bir hamlede çevrilir. Başı uzatılan kolun üzerine yan pozisyonda hafif öne eğik konur (Resim 6.1). 52

57 Yardım gelinceye kadar hasta veya yaralı bu pozisyonda tutulur ve 3-5 dakika aralarla solunum ve nabız kontrolü yapılır. Resim 6.1: Koma pozisyonu HAVALE, HAVALE NEDENLERİ, ÇEŞİTLERİ VE İLK YARDIM Havale Sinir sistemi merkezindeki anormallik nedeniyle beyinde meydana gelen elektriksel boşalmalar sonucu oluşur. Vücudun kas yapısında kontrol edilemeyen kasılmalar meydana gelir. Havale Nedenleri Kafa travması Beyinde damar tıkanıklığı veya kanamalar Beyinde kitle lezyonu, damarsal problemler Beyin enfeksiyonları Metabolik sebepler Kan şekeri düşüklüğü veya yüksekliği, üre yüksekliği, karaciğer yetmezliği Zehirlenmeler ve ilaçlar Alkol alımı, ilaçlar, karbonmonoksit Beynin oksijensiz kalmasına yol açan durumlar Kalp durması, şiddetli oksijensizlik Nedenlerine Göre Havale Çeşitleri Ateş nedeniyle oluşan havaleler Sara krizi (Epilepsi) Ateş Nedeniyle Oluşan Havale Genellikle 6 ay- 6 yaş arasındaki çocuklarda, herhangi bir ateşli hastalık sonucu görülen, vücut sıcaklığının 38 derece üzerine çıkması ile oluşan havale durumudur. Ateşli Havalede İlk Yardım Hasta ateşini düşürmek için öncelikle ıslak havlu veya çarşafa sarılmalıdır. Ateş bu yöntem ile düşmüyorsa hasta oda sıcaklığında bir küvete sokulmalıdır. Yine başarısız olunmuşsa 112 aranarak yardım istenmelidir. Yardım gelene kadar soğutma işlemine devam edilmelidir. 53

58 SARA KRİZİ VE İLK YARDIM Sara Krizi (Epilepsi) Doğum sırasında ya da daha sonra her hangi bir nedenle beyin zedelenmesi olan kişilerde gelişen kronik hastalıktır. Hayat boyunca ataklar şeklinde tekrarlayabilir. Her zaman tipik sara krizi karakterinde olmasa da bazı belirtilerle tanınabilir. Sara krizine neden olabilecek birtakım durumlar vardır. Bunlar; uzun süreli açlık, uykusuzluk, aşırı yorgunluk, kullanılan ilaçların doktor izni dışında kesilmesi veya değiştirilmesi, hormonal değişikliklerdir. Sara krizi bazı durumlarda madde bağımlılarının geçirdiği madde yoksunluk krizi ile karıştırılabilir. Sara Krizi Belirtileri Hastada sonradan oluşan ve ön haberci olarak adlandırılan normalde olmayan kokuları alma, kas kasılmaları gibi ön belirtiler oluşur. Bazen hasta bayılır, şiddetli ve ani bir şekilde bilincini kaybederek yığılır. Yoğun ve genel kas kasılmaları görülebilir, saniye kadar nefesi kesilebilir. Vücutta ve yüzde morarma olabilir, ardından kısa ve genel kas kasılmaları, sesli nefes alma, aşırı tükürük salgılanması ve altına kaçırma görülebilir. Hasta dilini ısırabilir, başını yere çarpıp yaralayabilir. Aşırı kontrolsüz hareketler görülebilir. Son aşamada hasta kendine gelir. Şaşkın, nerede olduğundan habersiz ve uyku hali vardır. Sara Krizinde İlk Yardım Öncelikle olayla ilgili güvenlik önlemleri alınmalıdır. Örneğin kişi yol ortasında kriz geçiriyorsa olay yerindeki trafik akışı kesilmelidir. Daha sonra kriz kendi sürecini tamamlamaya bırakılmalı ve hasta bağlanmaya çalışılmamalıdır. Kilitlenmiş çene açılmaya çalışılmamalı, genel olarak yabancı herhangi bir madde kullanılmamalı, koklatılmamalıdır. Ağızdan herhangi bir yiyecek içecek maddesi verilmemeli, kendini yaralamamasına dikkat edilmelidir. Başını çarpmasını engellemek için başının altına yumuşak bir malzeme konmalı, yaralanmaya neden olabilecek gereçler etraftan kaldırılmalıdır. Sıkan kıyafetleri gevşetilmeli, kusma durumuna karşı tedbirli olunmalıdır. Düşme sonucu yaralanma varsa gerekli işlemler yapılmalı, 112 aranıp yardım istenmelidir. KAN ŞEKERİ DÜŞÜKLÜĞÜ, NEDENLERİ, BELİRTİLERİ VE İLK YARDIM Kan Şekeri Düşüklüğü Herhangi bir nedenle vücutta şeker düşüklüğü oluştuğu zaman ortaya çıkan belirtilerdir. Kan Şekeri Düşmesinin Nedenleri Şeker hastalığı tedavisi Uzun ve yorucu egzersizler Uzun süre aç kalma Barsak ameliyatı geçirme 54

59 Kan Şekeri Aniden Düştüğünde Görülen Belirtiler Kişide korku, terleme, titreme, sinirlilik, hızlı nabız, yorgunluk, bulantı, aniden acıkma gibi belirtiler olabilir. Ayrıca aniden bilinç kaybı da gelişebilir. Kan Şekeri Düşüklüğü Yavaş ve Uzun Sürede Olduğunda Görülen Belirtiler Kişide baş ağrısı, görme bozukluğu, uyuşukluk, zayıflık, konuşma güçlüğü, kafa karışıklığı, sarsıntı ve şuur kaybı görülebilir. Kan Şekeri Düşüklüğünde İlk Yardım Kişinin yaşamsal bulguları değerlendirilmelidir Bilinci yerinde ve kusmuyorsa ağızdan şeker veya şekerli içecekler verilmelidir. Fazla şekerin zararı yoktur. Belirtiler fazla şekerden meydana gelmiş olsa bile fazladan şeker verilmesi, hastanın düşük kan şekeri düzeyinde kalmasından daha az zararlı olacaktır. Çünkü düşük kan şekeri beyinde ve diğer hayati organlarda kalıcı zararlara neden olabilir dakikada belirtilerde düzelme olmazsa sağlık kuruluşuna gitmesi için yardım çağırılmalıdır. Hastanın bilinci yerinde değilse koma pozisyonu verilerek 112 aranıp tıbbi yardım istenmelidir. İNME, İNME BELİRTİLERİ VE İLK YARDIM İnme ve İnme Belirtileri İnme; beyni besleyen damarlardan birisinin tıkanması veya kanaması sonucu ortaya çıkan hastalık tablosudur. Her iki durumda da beynin kan akımı bozulmaktadır. Tıkanan veya kanayan damarın beslediği beyin bölgesine oksijen ve gerekli besin maddeleri ulaşamaz. Sonuçta beynin bu bölgesinin vücut üzerindeki kontrolü ortadan kalkar. İnmeli hastada bu bölgelerden biri etkilenmiştir ve hastalığın bulguları etkilenen bölgeye göre değişiklik gösterir. İnme Belirtileri; Tek taraflı yüz, kol ve bacakta güçsüzlük veya hissizlik Ani bilinç bulanıklığı, hafıza bozuklukları, konuşma bozukluğu veya konuşamama Ani görme problemleri ve çift görme Ani baş dönmesi, denge kayıpları veya yürüyememe Ani başlayan sebebi bilinmeyen şiddetli baş ağrısı Ani bulantı, kusma, sara krizi İnmeli Hastada İlk Yardım Hastanın öncelikle yaşamsal bulguları değerlendirilmeli, güvenlik altına alınmalıdır. Kusma durumu mevcutsa hasta yan pozisyona getirilmelidir. Ağızdan yiyecek içecek herhangi bir madde verilmemelidir. Hastanın bilinci yerinde değilse koma pozisyonuna getirilmelidir. İnme hastalarının tedavisi açısından zaman önemli olduğu için en kısa sürede 112 aranmalı ve tıbbi yardım ekibi çağırılmalıdır 55

60 Özet Bilinç kaybı; beynin normal faaliyetlerindeki aksama nedeni ile uyku halinden başlayarak, hiç bir uyarıya cevap verememe haline kadar giden bilincin kısmen ya da tamamen kaybolması halidir. Bayılma; kısa süreli, yüzeysel ve geçici bilinç kaybıdır. Koma; yutkunma ve öksürük gibi reflekslerin ve dışarıdan gelen uyarılara karşı tepkinin azalması ya da yok olması ile ortaya çıkan uzun süreli bilinç kaybıdır. Havale; sinir sistemi merkezindeki anormallik nedeniyle beyinde meydana gelen elektriksel boşalmalar sonucu oluşur. Vücudun kas yapısında kontrol edilemeyen kasılmalar meydana gelir. Sara krizi (epilepsi); Doğum sırasında ya da daha sonra her hangi bir nedenle beyin zedelenmesi olan kişilerde gelişen kronik hastalıktır. Kan şekeri düşüklüğü; herhangi bir nedenle vücutta şeker düşüklüğü oluştuğu zaman ortaya çıkan belirtilerdir. İnme; beyni besleyen damarlardan birisinin tıkanması veya kanaması sonucu ortaya çıkan hastalık tablosudur. 56

61 Kendimizi Sınayalım 1. Hangisi bilinç kaybı sebepleri arasında yer almaz? a. Kan şekeri düşüklüğü b. Alkol alımı c. Kanda oksijen artışı d. Beyin kanaması e. Şok 2. Ateş nedeniyle olan havale genellikle hangi yaşlar arasında görülür? a yaş b. 6 ay- 6 yaş c. 1-3 ay d. 1 ay- 3 yaş e yaş 3. Kan şekeri düşüklüğündeki bilinç bulanıklığı ağızdan şeker alınması ile ortalama ne kadar sürede normale döner? a. 1-2 saat b dk c dk d. 3-5 dk e. 30 dk- 1 saat 4. Ateşli havalede ateşin kaçın üzerine çıkması beklenir? a. 38 b. 36 c. 36,5 d. 39 e. 37,5 5. Hangisi sara krizini tetikleyen nedenler arasında değildir? a. Uykusuzluk b. Hormonal değişiklikler c. İlaçların kesilmesi d. İlacın fazla alınması e. Yorgunluk 6. Bilinç kaybı olan hastaya hangisi yapılmaz? a. Sıkan giysiler gevşetilir b. Sırtüstü yatırılır c. ortam havalandırılır d. Havayolu değerlendirilir e. Ağızdan sıvı verilmeye çalışılır 7. Hangisi sara krizinde görülmez? a. Dişlerde kenetlenme b. Sorulara cevap verme c. Vücutta kasılmalar d. İdrar kaçırma e. Morarma 8. Hangisi inme semptomları arasında sayılamaz? a. Tek taraflı kol ve bacakta tutmama b. Görme kaybı c. Denge kaybı d. Kulakta duyma azalması e. Konuşamama 9. Ateşli havale tedavisinde hangisi yapılmaz? a. Hasta ıslak havluya sarılmalıdır b. 112 aranmalıdır c. Oda ısısında küvete sokulmalıdır d. Yardım gelene kadar ıslak çarşafla soğutmaya devam edilmelidir e. Hasta soğuk küvete sokulmalıdır 10. Sara krizinde hangisi yapılmaz? a. Hastanın ağzına yabancı madde sokulmalıdır b. Hasta güvenlik altına alınmalıdır c. Başını çarpması engellenmelidir d. Krizin sürecine müdahale edilmemelidir e. Sıkan giysileri gevşetilmelidir 57

62 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. c Yanıtınız yanlış ise Bilinç Kaybı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yanıtınız yanlış ise Havale başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız yanlış ise Kan Şekeri Düşüklüğü başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız yanlış ise Havale başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yanıtınız yanlış ise Havale başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. e Yanıtınız yanlış ise Bilinç Kaybı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. b Yanıtınız yanlış ise Havale başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. d Yanıtınız yanlış ise İnme başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise Havale başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yanıtınız yanlış ise Havale başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar Rosen s Emergency Medicine: Concepts and Clinical Practice. John Marx, Robert Hockberger, Ron Walls. Tintinalli s Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide, 7E. Judith E Tintinalli, J Stephan Stapczynski, David M Cline, O John Ma, Rita K Cydulka. Bilinç Bozukluklarında İlk Yardım: 2011 Temel İlk Yardım Uygulamaları Kitabı 58

63

64 7 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Çevresel acillerde ilk yardım uygulamalarını tanımlayabilecek, Yanık tanımı, yanık çeşitleri, dereceleri, kimyasal ve elektrik yanıklarında ilk yardım uygulayabilecek, Donma yaralanmalarında ve sıcak çarpmalarında ilk yardım yöntemlerini sıralayabilecek, Zehirlenmeler de ilk yardımı gösterebilecek, Hayvan ısırmalarında ilk yardımı betimleyebilecek, Göz, kulak ve buruna yabancı cisim kaçması durumunda ilk yardım uygulamalarını aktarabilecek, Boğulmalarda ilk yardım konularını anlatabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Çevresel Aciller Yanık Çeşitleri Zehirlenmeler Hayvan Isırıkları Göz, Kulak ve Burunda Yabancı Cisim Boğulmalar İçindekiler Yanıklarda İlk Yardım Donmalarda İlk Yardım Sıcak Çarpmalarında İlk Yardım Zehirlenmeler Hayvan Isırmaları Göz, Kulak ve Buruna Yabancı Cisim Kaçması Boğulma Nedir 60

65 Çevresel Aciller YANIKLARDA İLK YARDIM Yanık hem bölgesel hem de sistemik etkileri olabilen, bilinen en eski yaralanma türlerinden biridir. Yanık, dokunun kendi ısısından daha sıcakla, yakıcı kimyasal maddelerle, elektrik akımıyla yada radyoaktif ışınlarla teması sonucu ortaya çıkan bir yaralanma şeklidir. Isı, deriye sıcak gaz akımıyla, radyasyon veya doğrudan temasla zarar verebilir. Yanığın en önemli nedeni tedbirsiz ve cesurca davranmaktır. Bu nedenle en az %75 i önlenebilir durumlardır. Yanıklar en sık alev yanığı (%75) ve kaynar su ile yanma (%15), daha az olarak kimyasal nedenli yanıklar (%5), elektrik yanıkları (%3-5) ve radyasyona bağlı yanıklar (%1) olarak karşımıza çıkmaktadır. Yanığın ciddiyetini belirleyen çeşitli faktörler vardır. Bunlar; 1. Yanık alanının genişliği (% olarak) 2. Yanığın derinliği (1., 2. yada 3. derece yanık) 3. Yanık alanının yeri (el, ayak, yüz v.b) 4. Yanığa maruz kalan kişinin yaşı (özellikle 1 yaş altı ve 60 yaş üstü riskli gruplardır) 5. Yanığa maruz kalan kişinin yandaş hastalıkları (tansiyon, şeker, kanser hastalığı gibi) 6. Yanığa eşlik eden diğer yaralanmalar (elektrik çarpmasına bağlı yüksekten düşme gibi) 7. Yanığa maruz kalan kişi duman soluduysa bunun derecesi (kişide nefes darlığı olması gibi) 8. Yanığa neden olan etken (alev, kaynar su, elektrik, kimyasal, radyasyon) Yanık sınıflaması klasik olarak 3 e ayrılır 1. derece yanıklar: Sıcak su, güneş ve hafif alev teması ile olabilir. Deri kırmızı veya pembedir. Deri yüzeyi kuru ve ağrılıdır. Derinin en üst katmanları etkilenmiştir. Birkaç günde (3-7 gün) iyileşir. Küçük çocuklarda fazla sıvı kaybı olabileceğinden hastaneye yatmaları gerekebilir. Tedavi olarak yumuşatıcı kremler ve ağrı kesici ilaçlar kullanılır. 2. derece yanıklar: Sıcak sıvılar ve alev yanıkları ile olabilir. Deri pembe veya alacalı kırmızı renktedir. Deri yüzeyi nemlidir ve içi su dolu baloncuklar (büller) görülebilir. Çok ağrılıdırlar. Derinin üst ve alt katmanları etkilenir. 1-4 hafta arasında iyileşir. Yanık alanının genişliğine yada kişinin yaşına göre hastaneye yatmaları gerekebilir. 3. derece yanıklar: Alev, elektrik, sıcak nesne ve sıvılarla uzun süre temas sonucu olabilir. Deri koyu kahverengi veya damarların görülebildiği şeffaf inci beyazı renklidir. Deri yüzeyi kurudur. Derinin tüm katmanları ve sinir uçları da yandığından kişiler ağrı hissetmezler. Kendiliğinden iyileşme söz konusu değildir. Tedavi için kişilerin hastaneye yatmaları gerekir. Tüm yanık olgularında derinin işlevleri kısmen veya tamamen ortadan kalkar. Yanık, derinliği, yaygınlığı ve oluştuğu bölgeye bağlı olarak organ ve sistemlerde işleyiş bozukluğuna yol açar. Ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak şok meydana gelebilir. Özellikle ağır yanık olgularında bağışıklık sistemlerinde yetersizlik görülür ve hasta/yaralının kendi vücudunda bulunan mikrop ve toksinlerle enfeksiyon oluşur. 61

66 Isı yanıklarında ilk yardım olarak yanma sürecini sona erdirerek daha fazla yaralanmayı önlemek gerekir (alevi söndürmek, kızgın metali uzaklaştırmak, yaş ısıya maruz kalmış giysileri çıkarmak gibi). Alev yanığında sentetik giysiler deriye yapışmışsa dokunulmaz; kaynar sıvı yanığında eğer olayın üzerinden zaman geçmişse giysiler soğuk suya tutulmadan önce çıkarılmaz aksi halde yapışan deri de çıkar. Isı yanıklarında derecelere göre ilk yardım aşağıdaki gibi olmalıdır: 1. derece yanıklarda Deri en az 10 dakika soğuk suya tutulur, Asla yoğurt, salça, diş macunu, zeytinyağı vb. şeyler yanık alanına sürülmez, Derideki gerginliği ve ağrıyı azaltmak için yağlı krem veya yanık kremi sürülebilir, Geniş yanıklarda, kişi kendi içebilecek durumdaysa bol sıvı içirilir. 2. derece yanıklarda Tedavi 1. derece yanıklarla aynıdır, Derideki içi sıvı dolu baloncuklar (büller) asla patlatılmaz, gerekiyorsa hastaneye götürülerek pansuman yaptırılır, Eğer bül geniş bir alanı kapsıyorsa üstteki deri asla soyulmaz, eğer patlamışsa o zaman içindeki sıvı boşaldıktan sonra o kısım antiseptikle silinip üzeri steril gazlı bez ile kapatılıp sargı beziyle sarılır. 3. derece yanıklarda Kazazedenin mutlaka bir yanık merkezine veya hastaneye götürülmesi gerekir. Kazazede kendi içebilecek durumda ise bol sıvı içirilir. Alkollü ve asitli içecekler içirilmez. Açık yanık yarası hava ile temas ettiği sürece ağrıya neden olacağından, yaranın hemen hava ile teması kesilmelidir, bunun için yara nemli steril gazlı bez ile kapatılır. Böylece yara enfeksiyondan da korunmuş olur. Kimyasal Yanıklar Kimyasal yanıklar asit, alkali ve değişik petrol ürünleri ile meydana gelen yanıklardır. Derin yanık olarak kabul edilirler. Kimyasal yanıklarda ilk yardım aşağıdaki gibi olmalıdır: Kendinizi korumayı sakın ihmal etmeyin, Hastanın kimyasal madde ile teması kesilmelidir ve en kısa sürede giysiler çıkarılmalıdır, Kimyasal madde toz ise, toz önce bir fırça veya kuru bezle (tercihen elektrik süpürgesi ile) vücuttan uzaklaştırılır. Sonra yanık alanı akan su altında en az 20 dakika yıkanmalıdır, Kimyasal madde sıvı ise yanık alanı ağrı dinene kadar en az 20 dakika su ile yıkanmalıdır, Kimyasal yanıklarda özel nötralizan ajanlar, nötralizasyon esnasında açığa çıkan ısı nedeniyle kullanılmamalıdır. En iyi yöntem su ile yıkamadır, Açık yanık yarası oluşmuşsa, hemen steril gazlı bezle kapatılıp hastaneye götürülür. Elektrik Yanıkları Elektrik yanıkları, düşük veya yüksek voltajlı akımla temas sonucu meydana gelir volt altı düşük voltaj, 1000 volt ve üstü yüksek voltaj olarak adlandırılır. Ev aletleri yeterince ciddi yanıklara yol açabiliyorsa da, ciddi yanıklar genellikle yüksek voltajın bulunduğu fabrika ve yüksek gerilim hatlarında çalışanlarda görülmektedir. Elektriğin yanığa neden olabilmesi için, bir noktadan vücuda girip başka bir noktadan çıkması gerekir. Elektrik yanıkları sonucunda 2 önemli tehlike vardır: 62

67 1. Doku hasarı, dıştan görülen kısmın küçüklüğünün tersine iç kısımda (derin dokularda) çok fazla olabilir. Giriş yarası küçük ama çıkış yarası tam tersine çok geniş ve derin olabilir. Yüksek voltajlı elektrik enerjisi tüm organları ciddi şekilde harap edebilir. 2. Yanığa ilaveten (birkaç saat sonrasında bile) kalp durabilir. O nedenle yüksek voltajlı akıma kapılmış kişi mutlaka hastaneye götürülmelidir. Elektrik yanıklarında ilk yardım aşağıdaki gibi olmalıdır: Akıma kapılmış kişiye asla dokunulmaz, Öncelikle akım kesilir, bunun için şalter indirlir veya eski tip sigorta ise tamamen çıkartılır. Eğer sigorta veya şaltere ulaşma olanağı yoksa o zaman, yalıtkan bir madde ile (kuru tahta, lastik, plastik gibi) kişi elektrik kaynağından yada elektrik kaynağı (kablo vb) kişiden uzaklaştırılır, Kazazedenin havayolu, solunum ve dolaşım güvenliği sağlanır. Gerekiyorsa temel yaşam desteğine başlanır, Yanık yaraları varsa kuru steril pansumanla kapatılır, Olası kırıklar tespit edilerek sabitlenir, Tüm elektrik yanıkları hastanede daha ileri tedavi gerektiren ciddi yaralanmalardır. DONMALARDA İLK YARDIM Aşırı soğuk nedeni ile soğuğa maruz kalan bölgeye yeterince kan gitmemesi ve kanın pıhtılaşmasıyla dokularda hasar oluşmasına donma denir. Sıklıkla kış mevsiminde, askerlerde, evsizlerde, kışın açık havada çalışan işçilerde ve doğa sporcularında görülmektedir. Donuk yaralanmaları genel olarak 3 e ayrılır: 1. derece donmalar Donmaların en hafif şeklidir. Deride solukluk ve soğukluk hissi vardır. Kazazedeler kendini uyuşuk ve halsiz hissederler. Daha sonra deride kızarıklık ve karıncalanma hissi görülür 2. derece donmalar Etkilenen bölgede gerginlik hissi vardır. Deride şişlik, ağrı ve içi su dolu kabarcıklar görülür. Su toplanması iyileşirken siyah kabuklara dönüşür. 3. derece donmalar Dokuların geriye dönülmez biçimde hasara uğramasıdır. Canlı ve sağlıklı deriden kesin hatları ile ayrılan siyah bir bölge oluşur. Donmalarda ilk yardım aşağıdaki gibi olmalıdır: Hasta yada yaralı ılık bir ortama alınarak soğukla teması kesilir, Donmaya maruz kalan kişi sakinleştirilir, Donan kişi hareket ettirilmez, kesin istirahat etmesi sağlanır, Kuru giysiler giydirilir, Bilinci açık ise sıcak, şekerli içecekler içirilir, 63

68 Su toplamış bölgeler asla patlatılmaz, üstü örtülür, Donuk bölge asla ovulmaz, kendiliğinden ısınması yada çözünmesi sağlanır, El ve ayaklar doğal pozisyonda tutulur, Tıbbi yardım istenir. SICAK ÇARPMALARINDA İLK YARDIM Sıcak çarpması, vücut sıcaklığının 41 dereceyi aşması halinde oluşur. Ayrıca normalde sağlıklı olan özellikle yabancı iklime alışık olmayan insanlarda sıcak iklimde yoğun egzeriz sonrası da gelişebilir. Yüksek derece ısı ve nem sonucu vücut ısısının ayarlanamaması sonucu ortaya bazı bozukluklar çıkar. Sıcak çarpmasının belirtileri şunlardır: Kas krampları Güçsüzlük, yorgunluk Baş dönmesi Hızlı nabız Davranış bozukluğu, sinirlilik Solgun ve sıcak deri Bol terleme (daha sonra azalır) Mide krampları, bulantı, kusma Bilinç kaybı, hayal görme Sıcak çarpmalarında ilk yardım aşağıdaki gibi olmalıdır: Hasta serin ve havadar bir yere alınır, Giysiler çıkarılır, Sırt üstü yatırılarak kol ve bacaklar yükseltilir, Bulantısı yoksa ve bilinci açıksa su ve tuz kaybını gidermek için 1 litre su-1 çay kaşığı karbonat- 1 çay kaşığı tuz karışımı sıvı yada soda içirilir, Hasta için tıbbi yardım istenir. ZEHİRLENMELER Herhangi bir kimyasal, organik veya fiziksel madde vücuda girdikten sonra özelliğine göre yerel veya genel hasar meydana getirerek, yaşamı tehdit edebilen maddeye ZEHİR, olaya ise ZEHİRLENME denir. Yerel belirtiler: Sokulan, ısırılan, temas eden yerde; Kızarıklık Şişlik Gerginlik Ağrı Kaşıntı 64

69 Genel belirtiler: Vücut ısısının yükselmesi (ateş), Tüm vücutta kızarıklık, döküntü, kaşıntı, Solunum sıkıntısı, hızlı ve zayıf atan nabız, Baş ağrısı, kulak çınlaması, Halsizlik, kendinden geçme, gelişen bilinç kaybı, Şok, ölüm. Zehir, vücuda bilerek (kasti) veya bilinmeden(kazara), üç yoldan alınabilir: 1. Sindirim Yolu 2. Solunum Yolu 3. Deri Yolu Sağlık Bakanlığı na bağlı, ücretsiz aranabilen, Zehir Danışma Merkezinin numarası 114 dür. Zehir danışma merkezinden yararlanabilmek için birkaç konuda bilgimiz olmalıdır. Bu bilgiler ışığında ZDM bize yardımcı olabilir: Şüphelenilen madde iyi tanımlanmalıdır; rengi, şekli, katı-sıvı-gaz halinde oluşu vb. İlaç veya başka kimyasal bir madde ise (temizlik ürünü, böcek öldürücü gibi), ticari ya da etkin madde ismi verilmelidir. Bunun için kutu veya prospektüs yanınızda olmalıdır. Şüphelenilen veya bilinen giriş yolu tanımlanmalıdır. Sindirim Yolu Zehirlenmeleri Ağız yoluyla alınan her türlü zehir etkisi yapan maddelerle meydana gelirler; bayat besinler, ilaçlar, alkol, korozif (yakıcı, tahriş edici) maddeler ya da alerjik etki yapan maddeler vb. Bilinç kontrolü yapılır. Hasta kusturulmaya çalışılmaz. Bilinç kaybı varsa hastaya koma pozisyonu verilir. Bu şekilde hastanın solunum yollarının güvenliği sağlanmış olur. 65

70 Hasta kusturulmaya çalışılmaz, özelllikle yakıcı maddelerin alındığı durumlarda hasta asla kusturulmaz. Ağız zehirli madde ile temas etmiş ise ağız içi bol su ile çalkalanır. Beraberinde temas eden herhangi bir vucüt yüzeyi varsa bol su ile yıkanır Bulantı, kusma, ishal gibi belirtiler değerlendirilr. Tıbbi yardım istenir, ya da herhangi bir sağlık kuruluşuna başvurulur. Özellikle korozif madde içmiş kişilerin mutlaka hastane tedavisine gereksinimleri vardır * Tıbbi müdahaleye yardımcı olmak için özellikle bazı bilgilere sahip olmak önemlidir. Zehirlenme ne ile meydana geldi, kutu veya prospektüs varsa yanınızda olmalı, Zehir ne zaman alınmış, hastanın durumu nasıl? Hasta saat kaçta bulundu? Hasta başka herhangi bir ilaç ya da uyuşturucu madde kullanıyor mu? Besin Zehirlenmeleri Bakteri veya bakteri salgıları (toksinleri) ile oluşan zehirlenmelerdir. Genelllikle; Bulantı-kusma Kramp şeklinde karın ağrısı İshal (diyare) ile seyrederler. İyi yıkanmamış, yemek artığı kalmış kaplar genellikle besin zehirlenmesine yol açan en önemli faktördür. Stafilokok Zehirlenmesi: En sık rastlanan besin zehirlenmesidir. Karbonhidratlı, sütlü ve şekerli yiyeceklerin yenilmesi sonucu görülür. Örneğin: muhallebi, dondurma, mayonez gibi. Yendikten 2-6 saat sonra bulantı-kusma ile kendini gösterir (ishal nadiren görülür). Tedavi: Herhangi bir tedavisi yoktur. 4-6 saatte kendiliğinden geçer. Önlenebilmesi için; özellikle sütlü tatlılar ve kaynatılmadan pişirilen yemekler hazırlandıktan sonra uzun süre, fırında veya ısıtma tepsilerinde bekletilmemelidir Cl. Botulinum (Botulismus) Zehirlenmesi Genelllikle iyi konservelenmemiş yiyeceklerin yenilmesi sonucu görülen en tehlikeli (hatta ölümcül) olan besin zehirlenmesidir. Yenildikten 24 saat sonra belirtiler görülebilir. İshal görülmez, kabızlık (konstipasyon) olabilir. Botulismusta, sinirlerden kaslara giden uyarılar engellenmekte ve bunun sonucunda şiddetli halsizlik, paralizi (kuvvet kaybı) ve ölüm görülebilmektedir. Belirtileri: Ağız ve boğaz kuru ve ağrılıdır, Kişi gözlerini odaklamada zorluk çeker (çift görme, bulanık görme olabilir) Bitkinlik, yutma ve konuşma güçlüğü 66

71 Halsizlik veya kuvvet kaybı Göz hareketlerinde kısıtlılık, göz bebeklerinde genişleme Solunum kaslarında paralizi, solunum güçlüğü Konuşamama, başın ön kısmında hissedilen baş ağrısı İlk Yardım: ABC kontrol edilir ve devamlılığı sağlanır (bakınız temel yaşam desteği ve ilgili bölümler) Olanak varsa oksijen verilir Gerekiyorsa suni solunum yapılır Acilen hastaneye götürülmelidir. Mutlaka antitoksin yapılması gerekir. Dehidratasyon: Aşırı kusma ve ishal sonucu, vücuttan fazla miktarda sıvı ve elektrolit kaybı olur. Buna bağlı olarak cilt, dudaklar ve dil kurur. Cildin kuruluğunu anlamak üzere el üzerindeki deri, baş parmak ve işaret parmağı arasında tutulur. Bırakıldığında deri hemen eski halini alıyorsa o zaman sorun yoktur. Eğer eski halini alma süresi uzuyorsa, o zaman fazla miktarda sıvı kaybı vardır ve hemen tedavi edilmezse hipovolemik şok gelişebilir. Solunum Yolu Zehirlenmeleri Tüp gaz, egzoz gazı (karbonmonoksit), duman ve diğer zehirli gazların solunması sonucunda görülür. Özellikle renksiz ve kokusuz zehirli gazlarla meydana gelen zehirlenmelerde kişide görülen belirtilerin saptanması hayat kurtaracaktır. Belirtileri: Baş ağrısı, Baş dönmesi Kulak çınlaması Kendinden geçme Bulantı-kusma Deride renk değişimi. İlk Yardım: Öncelikle kaynak kapatılır, havalandırma sağlanır, kişi temiz havaya çıkartılır. Gerekiyorsa suni solunum ve kalp masajı yapılır, Mutlaka hastaneye götürülür Şofben Kazaları Şofben hala birçok konutta sıcak su temininde kullanılmaktadır. Şofben kazalarında ortamdaki oksijen hızla tükenmekte ve kişiler bu yüzden havasızlıktan boğulurak kaybedilmektedir. İlk Yardım: Kişi ortamdan uzaklaştırılır Yaşam bulguları değerlendirilir. Hava yolu açıklığı sağlanır Tıbbi yardım istenir 67

72 Alınması gereken önlemler Banyo içerden kilitlenmemelidir Şofben iyi çeken bir bacaya bağlanmalıdır Şofbenin olduğu yere hava girişi sağlanmalıdır Şofben ile tüp arasındaki hortum 125 cm den uzun olmamalıdır Banyodaki kişiler kontrol edilmelidir Karbonmonoksit Zehirlenmesi Belirtiler; Aşırı yorgunluk Bulantı, kusma Baş dönmesi Baş ağrısı Cilt ve tırnaklarda kısa süreli kiraz kırmızısı renk değişimi Solunum durması İlk Yardım; Kişi ortamdan uzaklaştırılır Yaşam bulguları değerlendirilir Hava yolu açıklığı sağlanır Tıbbi yardım istenir Deri Yolu Zehirlenmeleri Kremler, tozlar, sıvılar ile temas sonucu ya da ısırma, sokma, enjeksiyon ile meydana gelir. Etkilenme durumuna göre yerel veya genel belirtiler görülebilir. İlk Yardım: Yaşam bulguları değerlendirilir. Etken madde krem veya toz şeklindeyse, bol akan su ile yıkanır; yara varsa üzeri temiz bir bezle kapatılır. Zehir bulaşmş giysiler çıkartılır. Yerel belirtiler giderek yayılıyor ve genel belirtiler görülüyorsa, kişi derhal bir sağlık kuruluşuna götürülür. Ya da 112 aranılarak tıbbi yardım istenir Hastaneye götürürken bilinç kapanırsa koma pozisyonu verilir veya ABC nin devamlılığı sağlanır. HAYVAN ISIRMALARI Hayvan ısırmalarında yüzeysel ve derin dokular etkilenir. Hayvanların ağzındaki mikroplar enfeksiyona neden olur. Isırma sonucu meydana gelen yaralar kuduz, tetanoz ve enfeksiyon riski taşıdığından dolayı hemen tıbbi yardım istenmelidir. Yaralı zaman kaybetmeden en kısa sürede tetanoz ve kuduz aşısının yaptırılması konusunda bilgilendirilmelidir. Özellikle kuduz hastalığının ölümcül olmasından dolayı mutlaka tıbbi kontrol gereklidir. Kedi-Köpek Isırıklarında İlk Yardım Aşağıdaki Gibi Olmalıdır Yaralının ABC sinin değerlendirilmesi Yara, 5 dakika boyunca sabunlu su ile yıkanmalı ve yaranın kanatılmasından kaçınılmalıdır 68

73 Ciddi yaralanmalarda; kanama varsa temiz bir bezle bası uygulanarak kanama durdurulmalıdır. Ciddi yaralanmalarda tıbbi yardım istenmelidir Yaralı kuduz ve tetanoz aşısı yaptırması konusunda bilgilendirilmelidir. 5 doz HDCV (Humman Diploid Cell Vacine) ve 1 doz tetanoz aşısı yeterli olmaktadır. Kuduz aşısı 1. Gün 3. Gün 7. Gün 14. Gün 28. Gün olarak yapılmaktadır. Yara 5 dakika sabun ve suyla yıkandıktan sonra yüzeysel yaralanmalarda kuduz riski %90 azalmaktadır. Arı Sokmalarında Belirtiler Arı zehri, hayvanın karın bölgesinde bulunan özel bezlerden salgılanır ve iğnesinin dibindeki zehir kesesinde depolanır. Birkaç günlük yavru arıların zehir keseleri boştur. Ancak 20 günlük bir arının zehir kesesinde arının ömür boyu taşıyabileceği zahir kadar zehir bulunmaktadır.bal arıları insanı ısırdıktan sonra vücutlarının belli bir kısmını da iğneyle birlikte bıraktığı için ölürler. Ancak yaban arıları iğnelerini bırakmadıkları için birkaç kez sokabilirler. Ayrıca arı zehrinin içerisindeki kokunun çevreye yayılmasıyla diğer arılarda bölgeye gelebilir. Onun için bölgeden hemen uzaklaşmak gerekir. Arı sokmalarında acı, ağrı, şişlik, kaşıntı, kızarıklık gibi local belirtiler görülür.arı kişinin birkaç yerinden veya soluk borusuna yakın bir yerden soktuysa yada kişi allerjik ise tehlikeli olabilir.hatta allerjik şok gelişebilir ve solunum yolu tıkanabilir. Arı Sokmalarında İlk Yardım Arının iğnesi derinin yüzeyinden görülüyorsa etraf deri sıvazlanarak çıkarılmalıdır Bölge su ile yıkanmalıdır. Soğuk uygulama yapılmalıdır böylece sokulan bölgenin şişmesi ağrısı ve kaşıntısı azalır. Eğer ağzından sokmuşsa buz emmesi önerilir. Ağız içi sokmalarında veya allerji hikayesi olanlar için hemen tıbbi yardım istenmelidir. Akrep Sokmalarında Belirtiler Akrepler genellikle 2,5-5 cm boyunda; kahverengi, mavi, siyah, sarı renktedirler. Gündüzleri serin ve karanlık yerlerde geçirirler, geceleri ise aktiftirler. Akreplerin zehri; nörotoksik (merkezi sinir sistemini etkileyen) ve sitotoksik (hücreleri etkileyen zehir özelliği göstermektedir). Akrep sokması sonrası ölümler çok nadir görülmektedir. Ancak sokulan bölgede kuvvetli local belirtiler gözlenir. Akrep sokmalarında belirtiler: Ağrı, yanma, kızarıklık, şişlik, morluk, iltihaplanma Halsizlik, uyuşukluk, huzursuzluk Kaslarda kasılma ve seyirmeler Adele krampları, titreme ve karıncalanma Havale ve felç Akrep Sokmalarında İlk Yardım Yaralı sırtüstü yatırılır ve sokulan bölge hareket ettirilmez (zehrin yayılımını azaltmak için) Isırılan bölge su ile yıkanır Soğuk uygulama yapılır Yaranın üstü temiz bir bezle kapatılır Tıbbi yardım istenir. 69

74 Yılan Sokmalarında Belirtiler Birçok yılan zehirli değildir. Ama bazı zehirli yılan ısırmaları insanlar için tehlikeli olabilir. Lokal ve genel belirtiler yanında allerjik reaksiyon nedeniyle ölümler görülebilir. Yılan sokmalarında belirtiler aşağıdaki gibidir; Sokulan bölgede iki diş izi, ağrı, yanma, morluk, şişlik, iltihaplanma gibi local reaksiyonlar Bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal gibi sindirim sistemi belirtileri Aşırı susuzluk Psikolojik bozukluklar Terleme, tükürük salgısında artış Kalpte ritim bozukluğu, baş ağrısı, solunum düzensizliği Şok ve kanama Yılan Sokmalarında İlk Yardım Yaralı uygun bir yere yatırılır ve sakinleştirilip dinlenmesi sağlanır Yaralı ve ısırılan bölge hareket ettirilmez Yaraya yakın bölgedeki baskı yapabilecek eşyalar (yüzük, bilezikcb.) şişme ihtimaline karşı çıkarılır. Yaralı bölge sabun ve su ile yıkanır Soğuk uygulama yapılır ancak yaranın üzerine direk olarak buz konulmaz Yara baş ve boyunda ise etrafına bası uygulanır, kol ve bacaklarda ise yara üstünden dolaşımı engellemeyecek şekilde bandaj uygulanır. Ancak kesinlikle turnike uygulanmaz Yaşamsal bulgular takip edilir Yara üzerine kesinlikle herhangi bir müdahale yapılmaz. Yara kesilmez ve emilmez. Tıbbi yardım istenir. Deniz Canlıları Sokmalarında Belirtiler Deniz canlılarından en sık denizanası, ısırgan balığı, deniz kestanesi, ahtapot ve deniz örümceği sokmalarına rastlanır. Denizanasının bazı zehirli türleri ülkemiz denizlerinde de bulunmaktadır. Deniz canlıları sokmalarında belirtiler şöyledir; Yaralı bölgede kızarıklık, şişlik, iltihaplanma Ciltte su dolu kabarcıklar Sıkıntı hissi, huzursuzluk, baş ağrısı Kas krampları, solunum zorluğu, havale ve şok. Deniz Canlıları Sokmalarında İlk Yardım Yaralı bölge hareket ettirilmez Batan diken varsa ve görülüyorsa sıyırarak çıkarılır Etkilenen bölge ovulmaz Denizanası çarpmalarında etkilenen bölge deniz suyu ile yıkanmalıdır (tatlı su ve buz kullanılmaz) Denizkestanesi dikeni batmasında etkilenen bölge C ısıdaki sıcak su içinde ağrı sona erinceye kadar (30-60 dk) bekletilir. Bu ısıda toksinler etkisiz hale gelir Gerekiyorsa tıbbi yardım istenir. 70

75 GÖZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CİSİM KAÇMASI Genellikle çocuklar meraklarından dolayı ellerine geçirdikleri fasulye, nohut, mısır, boncuk gibi maddeleri ağızlarına götürme veya kulak, burun deliklerine sokma gibi olumsuz davranışlarda bulunduklarından bu tür kazalar oyun çağındaki çocuklarda sık görülür. Alınması Gereken Önlemler Belirtilen maddelerin çocukların ulaşamayacakları yerlerde tutulmasına ve ellerine oyuncak olarak verilmemesine dikkat edilmelidir. Hangi nedenle olursa olsun ağzınıza iğne, boncuk gibi yutulabilecek maddeleri almayın. Bu tür davranışlarda çocuklarınıza izin vermeyin. Çocuklara çiğneyemeyeceği kadar büyük veya çiğnenmesi zor olan yiyecekler vermeyin. Çocuğunuza yemek yedirirken oturur vaziyette yedirin, yatar durumda yemek yedirmeyin. Kulak temizliği yaparken çivi, şiş, tığ gibi sert cisimler veya kulağın içinde kalabilecek pamuk, küçük bez parçası kullanmayın. Gözde Yabancı Cisim Çeşitli sebeplerden dolayı gözlere, dışarıdan, yabancı bazı cisimler kaçabilir ve insanı rahatsız ederler. Şiddetli rüzgarlarda sokaklardan kalkan tozlar, otomobil, tren gibi süratli taşıtlarda giderken gözlere çarpan hava cereyanı içindeki toz, toprak, kömür zerreleri gibi yabancı cisimler gözün içine en çok kaçan cisimlerdir. Gözdeki yabancı cisimleri gözleri incitmeden çıkarmak lazımdır. Belirtileri: Hasta gözlerini açıp kapadıkça, göz kapağının altında, gözün içinde ufak bir cismin battığını hisseder. Göz derhal sulanır, göz kapaklarını sık sık açıp kapamak ihtiyacı hasıl olur. Eğer çabuk müdahale edilerek yabancı cisim gözden çıkarılmazsa, bu cisim bir yandan gözü tahriş eder, öte yandan da dışarıdan getirdiği mikroplarla göz zarında çeşitli iltihaplara sebep olabilir. Esasen gözünde yabancı cisim mevcut olan hasta devamlı olarak, rahatsızlık hissedeceğinden arızanın mümkün olduğu kadar süratle giderilmesi icap eder. Göze kaçmış olan yabancı cismi dışarıya çıkaracak kimse, herşeyden önce ellerini sabunlu su ile temizce yıkamalıdır. Ufak bir çubuk parçasının ucuna temiz bir parça pamuk sarıp hazırlamalıdır. Yabancı cismi görebilmek için gözün üst kapağını kaldırmak lazımdır. Bunun için bir parmakla göz kapağının dip tarafına hafifçe bastırarak ve öteki el ile kirpikli kenardan tutularak göz kapağını tersine çevirmelidir. Göz kuvvetli ışık altında sağa sola çevirterek dikkatlice bakılacak olursa çok defa, yabancı cismi üst göz kapağının altında görmek mümkün olur. Görür görmez derhal çubuğun ucundaki pamukla hafifçe dokunarak yabancı cismi dışarıya almalı ve göz kapağım normale dönmesi için serbest bırakmalıdır. Yabancı cisimden kurtulan göz birdenbire rahatlığa kavuşur ve hasta da sıkıntısından kurtulmuş olur. Yabancı cisim çıkarıldıktan sonra, bir kaç gün göze mikrop öldürücü bir göz damlasından günde iki defa damlatmak uygun bir tedbirdir. Bu basit bir işlemdir. Fakat eğer bazı kazalar dolayısıyle göze daha büyük cisimler veya demir parçaları girmiş ve gözün tabakalarına saplanmış olursa o zaman hiç vakit geçirmeden derhal göz doktoruna baş vurmak lazım gelir. 71

76 Kulakta Yabancı Cisim Kaza eseri olarak, bazı defa, kulağa bir takım yabancı cisimler kaçabilir. Bunlar ya canlı bir takım hayvanlar veya cansız cisimlerdir. Canlılardan karasinek, sivrisinek, böcek, tatarcık, pire gibi hayvanlar kulağa kaçarlar. Cansızlardan çekirdekler, meyvalar, hububat taneleri de kulağa kaçabildikleri gibi küçük çocuklar oyun oynarken birbirlerinin kulaklarına zıp zıp, düğme gibi bazı maddeleri de sokabilirler. Bu gibi hallerde kulağa kaçan yabancı cismin içeriye girme derecesine göre çeşitli arızalar husule gelir. Bazı defa yabancı cisim dış kulak borusunun derinliklerine kadar girip büyük bir tazyik yapar. Kulak zarını patlatıp orta kulağa kadar nüfuz ederek orada harabiyet ve iltihap hasıl olmasına kapı açar. Bu suretle büyük bir tehlike ortaya çıkmış olur. Kulağa Kaçan Cismi Çıkarma: Kulağa kaçan yabancı cisim canlı ise, kulağın içinde oynayıp sıçrıyorsa o zaman hastanın kulağında büyük rahatsızlık veren bir takım çıtırdılar ve tıkırdılar hasıl ettikten başka kulak borusunda, kulak zarında, tahrişler de yapabilir. Bu takdirde kulağa bir kaç damla temiz Glycerine veya oksijenli su damlatıp böceği öldürmek ve sonra kulağı yıkayarak dışarıya çıkarmak lazımdır. Kulağı yıkamak suretiyle yabancı cisimlerin bir çoğunu dışarıya çıkarmak mümkündür. Yabancı cisim eğer tam içeriye kadar nüfuz etmemiş ise ufak bir pensle yavaş yavaş tutup kulağı zedelemeden onu dışarıya almak kabil olur Şayet yabancı cisim derinlere doğru girmiş ise; o zaman boş yere kulakla oynayıp onu dışarıya çıkarmağa çalışmak katiyen doğru değildir. Derhal bir doktora, mümkünse bir kulak mütehassısına başvurmalıdır. Zira bu gibi hallerde yabancı cismi dışarıya çıkarmak için kulağa ameliyat yapılması bile lazım gelebilir. Burunda Yabancı Cisim Buruna kaçan yabancı cisimler çeşitlidirler. Para, düğme, boncuk, zıpzıp, kiraz, vişne, erik, mercimek, bakla, türlü çekirdekler gibi maddeler bu yabancı cisimler arasında sayılabilirler. Burundaki yabancı cisimlere, en ziyade, çocuklarda rastlanır. Çocuğun yaşı küçük olursa, bilmeden elinde oynamakta veya yemekte olduğu bir cismi burnuna sokar. Büyük yaştaki çocuklar bunu yapmazlarsa da ya bir kavga veya şaka sırasında arkadaşları tarafından burunlarına yabancı cisimler sokulan çocuklar görülmüştür. Bir kaza neticesi olarak düşme, vurma, çarpma gibi sebeplerle, dışarıdan da buruna yabancı cisimler girebilir. Yabancı cisim burunun delikleri yakınında olabildiği gibi burun boşluğunun derinliklerine kadar nüfuz etmiş de olabilirler. Buruna dışarıdan bir takım canlı hayvanların, mesela kara sineklerin ve bunların kurularının girmesi pek nadirdir. Eskiden tedavi veya kan alma maksadiyle burun yakınma yapıştırılan sülüklerin dikkat edilmediği içiıı burunun içine kaçtıkları da görülmüştür. Yabancı cisimler burunun ön deliklerinden girebildikleri gibi bazı gıdaları yerken bir öksürme veya hızlı nefes alma esnasında burunun arka deliklerinden girdikleri de vardır. Belirtileri: Nereden ve nasıl girerlerse girsinler yabancı cisimler burunda bir tıkanıklık yaparak nefes almağa engel olurlar. Bu bakımdan büyük sıkıntı verirler. Yabancı cisimler, buruna girerlerken burun deliklerini ve burunun iç zarını zedeleyip buralarda yaralanmalara sebep olabilirler. Bu tesirle burun kanamaları ve burun iltihaplan hasıl olur. 72

77 Tedavisi: Her şeyden önce burunun içine hangi cismin kaçtığını ve nerelere kadar nüfuz ettiğini tetkik etmek lazımdır. Ön tarafta kalmış bulunan yabancı cisimler münasip aletlerle kolaylıkla çekilip çıkarılabilirler. Burada dikkat edilecek nokta yabancı cismi biçimli yerinden iyice tutup dışarıya doğru çekmektir. İyi tutulmazsa çıkarayım derken cismi yerinden oynatıp içeriye itmek gibi ters ve fena bir netice hasıl olabilir. Yabancı cisim burun deliklerine girmiş ve burunda yaralanmalar hasıl etmişse durum zorlaşmış demektir. Bu takdirde bir doktora baş vurmalıdır. BOĞULMA NEDİR Boğulma hava soluyan bir canlının solunum yollarının sıvı ile dolarak ölümü olarak tanımlanır. Yarıboğulma ya da boğulayazma (near-drowning) ise bu aşamadaki bir canlının tekrar yaşama döndürülmesi en azından bir süre daha yaşatılabilmesi anlamını taşır. Boğulma dalıcılar dışındaki topluluğun önemli bir kaza nedeni olmasına rağmen dalıcılar arasında sanılanın aksine çok daha seyrektir. Ancak su içi kazaların bir çoğunun sonucunda boğulma oluşabilir. Bu nedenle tüm dalıcılar boğulmada ilk yardım ve kurtarma tekniklerine hakim olmalıdır. Boğulma yüzme bilenlerin bile başına gelebilir. Suda boğulanların yalnızca %50 sinin hiç yüzme bilmediği düşünülürse, yüzme bilenlerin de bazı önlemlere uymaları gerektiği anlaşılır. Özellikle sualtında yüzenlerde duyu kaybı görülebilir.boğulmalarda ölüm nedeninin akciğerlere su dolması olduğu varsayıldığından yardım etmek için suyun boşaltılmasına çalışılarak zaman kaybedilir. Oysa boğulmanın ilk evresinde, kazaya uğrayan kişi soluğunu tutacak durumda olmadığından, istenci dışında bir miktar su yutar. Ama kısa bir süre sonra gırtlakta, suyun solunum yollarına ve akciğerlere girmesini engelleyen bir kasılma gerçekleşir. Ancak kişi duyularını yitirdiğinde gırtlak gevşer, mideye ve akciğerlere yeniden su gider. Boğulan pek çok kişinin (yaklaşık yüzde 10-15) akciğerlerde fazla su olmadan, oksijensiz kalarak ölmesi boğulmanın ilk evresinde gerçekleşir. Dolayısıyla yardıma koşanların, akciğerlerdeki az miktardaki suyu çıkarmaya çalışarak zaman kaybetmeden, yapay solunuma başlaması gerekir. Boğulma sonucunda solunum yetmezliğine yol açan mekanizmalar kazanın tatlı ya da tuzlu suda olmasına göre değişir. 1. Solunum yolu tıkanıklıkları: Solunum yolu çeşitli nedenlerle tıkanabilir; Anatomik nedenler: Dilin arkaya gitmesi, başın öne doğru bükülmesi Mekanik nedenler: Yabancı cisimler, ağızda biriken kan, takma diş. Çeşitli hastalıklar: Solunum yollarının yaralanması, ses tellerinin şişmesi 2. Solunumun (deprese) yavaşlaması veya durması: Santral sinir sistemine etki eden durumlar: Çeşitli zehirli gazlar, böcek ilaçları, kafa yaralanmaları Solunum sistemi ile ilgili durumlar: Suda boğulma, iple boğulma, solunum yollarına çeşitli maddelerin (sıvı, yemek vs.) kaçması 3. Kan ve dolaşım sistemi ile ilgili durumlar Zehirlenme (eksoz gazı gibi), elektrik çarpmaları, derin şok durumu, ağır kanamalar, siyanür zehirlenmesi vb. bulunmaktadır. 4. Akciğer ve göğüs duvarı ile ilgili durumlar Yaralanmalar sonucu akciğer ve akciğer zarı arasında hava girer. Akciğer büzülür. Solunum zorluğu olur. Şiddetli ezilmeler vb. durumlarda asfikseye yol açar Araştırmaların ortaya koyduğu bir gerçek de boğulma ile alkol arasındaki yakın ilişkidir. Alkol alımı ile gereksiz risk alabilme cesareti artmakta, tehlike anında yargılama yeteneği bozulmakta, damar genişlemesi nedeniyle ısı kaybı artmakta, gırtlak refleksinin bozulmasıyla solunum borusuna su daha rahat girebilmektedir. Ayrıca kusmaya yatkınlık artmakta ve intihara eğilim artışı gözlenmektedir. Alkollü iken suya girmek bir dalıcının yapacağı en büyük hatadır. 73

78 İnsanlarda gelişmiş gırtlak refleksi nedeniyle bazı boğulma olgularında akciğerler kuru kalabilir. Ancak boğulma olgularında sorun akciğerler yoluyla dokuların oksijensiz kalmalarından başka bir şey değildir. Yüksek oksijen gereksinimi olanlar öncelikli olmak üzere tüm organlar işlev dışı kalırlar. Bunlardan ön sırada gelenleri beyin ve kalp gibi yaşamsal organlardır. Boğulma olgularında sırasıyla öksürük, soluma güçlüğü, göğüs ağrısı görülür. Şok durumu geliştikten sonra dudaklar ve dil morarır, ağız kenarında pembe-beyaz renkli köpük saptanabilir. Giderek solunum ve nabız ortadan kalkar. Bilinci açık hasta oksijen verilerek acilen en yakın tıbbi merkeze şok pozisyonu ve kurallarında taşınmalıdır. Tamamen iyileşen hastalar bile 24 saat süreyle bir tıbbi merkezde bulundurulmalıdır. Solunumu ve dolaşımı bulunmayan hastalar bir sonraki derste anlatılacak yapay solunum ve kalp masajı tekniği ile tıbbi yardım gelene kadar tedavi edilmeye çalışılmalıdır. Özellikle soğuk sularda 1 saatten daha uzun süre dipte kalıp kurtarılan kazazedeler olduğu düşünülerek bu girişim tıbbi yardım gelene kadar asla sonlandırılmamalıdır. Boğulma Belirtileri Nefes almada güçlük Gürültülü, hızlı ve derin solunum Ağızda balgam toplanmasi ve köpüklenme Yüzde, dudaklarda ve tırnaklarda morarma Genel sıkıntı hali, cevaplarda isabetsizlik ve kararsızlık Bayılma Boğulmada İlk Yardım Amaç Boğulma nedeni ortadan kaldirilir, Bilinç kontrolü yapilir, Hastanin yasamsal bulgulari değerlendirilir (havayolu, solunum, dolaşım) Temel yasam desteği sağlanir, Derhal tibbi yardim istenir (112), Yasam bulguları izlenir 74

79 Özet Yanık hem bölgesel, hem de sistemik etkileri olabilen yaralanma şeklidir. Yanıklar %75 oranda önlenebilir durumlardır. En sık alev yanığı yada kaynar su ile yanmalarla meydana gelmektedir. Sıvı kaybına bağlı olarak şok meydana gelebilmektedir. 3. derece yanıklı hastalar için mutlaka tıbbi yardım istenmelidir. Kimyasal yanıklarda en iyi yöntem yanık alanını su ile yıkamaktır. Elektrik yanığı olan kişiler mutlaka tıbbi yardıma başvurmalıdırlar. Donmalarda donuk bölgesi asla ovulmaz, tıbbi yardım istenir. Yaz aylarında sıcak çarpmasından şüphelenilen kişiler için tıbbi yardım istenmelidir. Zehirlenmeler herhangi bir kimyasal, organik veya fiziksel madde vücuda girmesi sonucu oluşur. Vücutta oluşturduğu etkiler etken maddeye göre çeşitlilik gösterir. Hafif belirtilerden ölüme kadar gidebilen durumlar oluşabilir. Zehirlenmelerde en detaylı bilgiler ve yapılması gerekenler Sağlık Bakanlığının 114 telefon numarası ile hizmet veren zehir danışma merkezinden alınabilir. Bütün hayvan ısırıklarında öncelikle kurtarıcı kendi güvenliğini sağlamalıdır. Çevre güvenliği sağlandıktan sonra yaranın daha iyi görülebileceği bir yere geçilmelidir. Yaralı ve yaralanan bölge asla hareket ettirilmemelidir. Kedi-köpek ısırıklarında kuduz ve tetanoz aşısı yapılması konusunda bilgi verilmelidir. Yılan ve akrep sokmalarında yaralı olan bölgenin kanatılmaması ve emilmemesi gerekmektedir. Deniz canlıları sokmalarında yaralı bölge deniz suyu ile yıkanmalıdır. Göze kaçmış olan yabancı cismi dışarıya çıkaracak kimse, herşeyden önce ellerini sabunlu su ile temizce yıkamalıdır. Ufak bir çubuk parçasının ucuna temiz bir parça pamuk sarıp hazırlamalıdır. Yabancı cismi görebilmek için gözün üst kapağını kaldırmak lazımdır. Göze daha büyük cisimler veya demir parçaları girmiş ve gözün tabakalarına saplanmış olursa o zaman hiç vakit geçirmeden derhal göz doktoruna baş vurmak lazım gelir. Kulağa kaçan yabancı cisim canlı ise, kulağın içinde oynayıp sıçrıyorsa o zaman hastanın kulağında büyük rahatsızlık veren bir takım çıtırdılar ve tıkırdılar hasıl ettikten başka kulak borusunda, kulak zarında, tahrişler de yapabilir. Şayet yabancı cisim derinlere doğru girmiş ise; o zaman boş yere kulakla oynayıp onu dışarıya çıkarmağa çalışmak katiyen doğru değildir. Yabancı cisimler, buruna girerlerken burun deliklerini ve burunun iç zarını zedeleyip buralarda yaralanmalara sebep olabilirler. Bu tesirle burun kanamaları ve burun iltihaplan hasıl olur. Yabancı cisim burun deliklerine girmiş ve burunda yaralanmalar hasıl etmişse durum zorlaşmış demektir. Bu takdirde bir doktora baş vurulmalıdır. Boğulma vücuttaki dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu dokularda bozulma meydana gelir. Nedenleri bayılma ve bilinç kaybı sonucu dilin geriye kayması, nefes borusuna sıvı dolması, nefes borusuna yabancı cisim kaçması, asılma, akcigerlerin zedelenmesi, gazla zehirlenme, suda boğulmadır. Boğulmalarda yapılması gerekenler; boğulma nedeni ortadan kaldırılır, bilinç kontrolü yapılır, Hastanin yasamsal bulguları degerlendirilir (ABC), temel yasam desteği sağlanır, derhal tibbi yardım istenir (112), Yaşam bulguları izlenir. 75

80 Kendimizi Sınayalım 1. En sık görülen yanık türü hangisidir? a. Alev yanığı b. Kaynar su yanığı c. Elektrik yanığı d. Kimyasal yanık e. Radyasyon yanığı 2. Yanıklar klasik olarak kaça ayrılır? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e Yanıklarla ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur? a. 1. derece yanıklar ağrısızdır b. 1. derece yanıklarda deri siyah renklidir c. 1. derece yanıklarda sıklıkla büller görülür d. 1. derece yanıklarda derinin tüm katmanları etkilenmiştir e. 1. derece yanıklar genellikle 3-7 günde iyileşir 4. Aşağıdakilerden hangisi solunum yolu ile zehirlenmelerde görülen bulgulardandır? a. Baş ağrısı b. Baş dönmesi c. Bulantı d. Bilinç kaybı e. Hepsi 5. Aşağıdakilerin hangisi şofben kazalarını önlemek için yapılacaklardandır? a. Banyo yapan kişiyi kontrol etmek b. Şofbenin olduğu yere hava girişi sağlamak c. Banyonun kapısını arkadan kilitlememek d. Şofbeni iyi çeken bir bacaya bağlamak e. Hepsi 6. Akrep sokmalarında hangisi yapılmamalıdır? a. Yaralının sakinleştirilmesi b. Yaralı bölgenin yıkanması c. Yaralının yürütülmesi d. Yaranın üzerinin temiz bezle kapatılması e. Tıbbi yardım istenmesi 7. Yılan sokmalarında lokal bulgulardan olmayan hangisidir? a. Kızarıklık b. Diş izi c. Morluk d. İltihaplanma e. Şok 8. Kulakta yabancı cisim kaçmasında hangi durumda doktora başvurulmayabilir? a. Yüzeyel toz kaçmasında b. Derinde görülemeyen yabancı cisim varsa c. Kulaktan kanama geliyorsa d. Duymada problem varsa e. Şiddetli baş dönmesi varsa 9. Aşağıdakilerden hangisi boğulma nedenleri arasında değildir? a. Suda boğulma b. Gazla zehirlenme c. Asılma d. Konuşamama e. Nefes borusuna yabancı cisim kaçması 10. Yerde yatmakta olan boğulduğunu düşündüğünüz kişiye ilk olarak ne yapılmalıdır? a. 112 yi aramak b. Olay yerinden uzaklaşıp yardım aramak c. Hemen suni solunuma başlamak d. Kalp masajına başlamak e. Bilinç kontrolü yapmak 76

81 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. a Yanıtınız yanlış ise Yanıklarda İlk Yardım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise Yanıklarda İlk Yardım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yanıtınız yanlış ise Yanıklarda İlk Yardım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. e Yanıtınız yanlış ise Solunum Yolu Zehirlenmeleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. e Yanıtınız yanlış ise Şofben Kazaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yanıtınız yanlış ise Akrep Sokmaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise Yılan Isırmaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise Kulakta Yabancı Cisim Kaçması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yanıtınız yanlış ise Boğulma Nedir başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise Boğulmada İlk Yardım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar Kekeç, Z. (2010). Tüm Yönleriyle Acil Tıp Tanı Tedavi ve Uygulama Kitabı. Adana, Nobel Kitabevi. Çevik, A.A. (2011). Kanıta Dayalı Acil Travma Kurs Kitabı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. Tintinalli, J. (2011). Tintinalli s Emergency Medicine A Comprehensive Study Guide 7 th Edition, Mc Graw Hill Medical. T.C Sağlık Bakanlığı (2011). Temel ilk yardım uygulamaları eğitim kitabı Acil tıp derneği (1999). İlk yardım temel yaşam desteği el kitabı Prof.Dr.Tahir Özışık. (1989). Temel ilk yardım eğitim kitabı htm bakım T.C. Sağlık Bakanlığı, Avrupa Resüsitasyon Konseyi 2005 Resüsitasyon Kılavuzu, 1. Baskı, Logos Yayıncılık Tic. A.Ş. Temmuz, Türkiye klinikleri J Surg Med SCI 2006, 2 (3) Dr.Mehmet Harman Eğitimciler İçin İlk Yardım Kitabı H. İbrahim Somyürek oad_2005/en/ 77

82 8 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Evde, ev içi yaralanmaların en sık görüldüğü yerleri tanımlayabilecek, En sık görülen ev içi yaralanmaları listeleyebilecek, Yaşa göre ev içi yaralanma özelliklerini sıralayabilecek, Ev içi yaralanmalarda ilk yardım yöntemlerini anlatabilecek, Ev içi yaralanmalarında korunma yöntemlerini sınıflandırabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Ev İçi Yaşam ve Özellikleri, Yaşa Göre Yaralanma Özellikleri, Yaralanmalarda İlk Yardım, Yaralanmalardan Korunma Kaza Geliyorum Demez Evine ve Eline Dikkat Et, Her Zaman ve Her Yerde Rahat Et İçindekiler Giriş Ev İçi Ekstremite Yaralanma Nedenleri Ev İçi Yaralanmalarinda İlk Yardım Ev İçi Yaralanmalardan Korunma 78

83 Ev İçi Ekstremite (Kol-Bacak) Yaralanmaları GİRİŞ Ekstremitenin tanımlanması; Kas-iskelet sisteminde kol ve bacakların her birine ekstremite denmektedir. Üst ekstremite dendiğinde bu tanımın içine; omuz, kol, ön kol, el bilek, el ve el parmakları girerken, alt ekstremite tanımına; kalça, uyluk, bacak, ayak bilek, ayak ve ayak parmakları girmektedir (Resim 1). Ayrıca günlük kullanımda sağ üst ekstremite, sol alt ekstremite gibi bölge tarif edici tanımlamalarda kullanılmaktadır. Resim 8.1: Ekstremitelerimiz Ayaklar hayat boyu bedeni dünya üzerinde taşır ve farklı mekânlara çok kez ilk adım atmayı sağlar. Ellerimizde beynimizin emirlerini uygulayan ve dış dünya ile bedenimiz arasındaki bağlantıları kuran vücut parçalarımızdır. Tüm vücut yüzeyinde çok geniş bir alan kaplamaları, çok fonksiyonel olmaları ve bedenin çok daha önemli yaşam organlarını aktif olarak koruma görevleri gibi nedenlerle doğal olarak kazalarda da ilk ve en sık yaralanan organlarımız üst ve alt ekstremitelerimizdir. EV İÇİ EKSTREMİTE YARALANMA NEDENLERİ Ev içi ekstremite yaralanmalarının kapsamına bahçe kapısı yada apartman girişinden başlayarak, baca yada antene kadar tüm mekânları almak gerekmektedir (Resim 8.2a,b). Günlük yaşamda evin bahçe girişinden apartmanın çatı katına kadar tüm alanlar bir şekilde kullanılmakta ve dikkat edilmediğinde çeşitli yaralanmalar oluşabilmektedir. 79

84 a) b) Resim 8.2: Yaralanma alanlarından a) Eve giriş b) Çatı görüntüleri a: b: Aşağıda bu alanların, insanların yaş özellikleri de göz önünde bulundurularak, kendine özgü yaralanma nedenleri ve yaralanma çeşitleri, ilk yardım anlamında acil tedavileri belirtilecektir. Yaralanma Alanları Bahçe ya da apartman girişinden, çatı antenine kadar evin hemen tüm mekânlarında kendine özgü yaralanmalar olabilmektedir. Bunları kısaca özetleyerek çeşitli yaralanmalarından bahsedeceğiz. Bahçe; sivri uçlu bahçe çitleri, uygunsuz ve iyi sabitlenmemiş bahçe kapıları, bahçe zemininde cam, çivi, odun parçaları vb. kesici delici ürünlerin varlığı, bahçede beslenen hayvanlar, bahçe bakım aletleri, bahçe havuzları yaralanmalara yol açabilmektedir. Çocuklar bahçe aletleri ile oynarken ya da sivri çitleri aşmaya çalışırken ciddi yaralanmalara sahip olabilmektedir (Resim 8.3a,b). a) b) Resim 8.3: Çitleri aşarken ciddi yaralanmalar olabilir. a: b: Apartman girişi; stopsuz (kapı bassız) ve dolayısı ile sert kapanan giriş kapıları, kırılgan büyük dış kapı camları, özellikle kış aylarında kaygan apartman girişleri (Resim 8.4) ve buralarda eller cepte yürümek kaza geliyorum demektir. Çocukların koşarak içeri girerken hızla üzerlerine kapanan apartman kapılarına çarpmaları ile cam kırılmaları ve yaralanmalar oluşabilmektedir. Resim 8.4: Kayganlaşan apartman girişi ve eller cepte yürüme örneği kaza geliyorum diyor. 80

85 Asansörler; ayarsız asansör kapıları ve iç koruması olmayan asansörlerde duvarla asansör arasında sıkışma, elbise takılmaları oluşması ve buna bağlı ağır yaralanmalar oluşabilmektedir. Periyodik bakımı olmayan veya eski halatlı asansörlerde birde aşırı ağırlıkla asansör halatlarında kopmalara bağlı ağır yaralanmalar ve ölüm riskleri akıldan çıkarılmamalıdır. Eve giriş kapısı; yüksek ve keskin kenarlı kapı eşiklerine takılmalar, kontrolsüz kapı çarpmaları, kaygan kapı paspasları (Resim 8.5) düşmelere ya da el yaralanmalarına yol açabilir. Resim 8.5: Kaygan paspas yada yolluklara bağlı düşmeler Ev içi; kaygan yüzeyli yer döşemeleri, kaygan halı ve paspaslar, ıslak zeminler, yüksek banyo-wc eşikleri, uygunsuz ve kontrolsüz kapılar, keskin kenarlı mobilyalar, gevşek ve açık elektrik priz ve düğmeleri, açıkta giden kablolar (Resim 8.6a,b,c), pürtüklü kapı kolları, kapı kollarını yerinde tutmada kullanılan çiviler yaralanmalara yol açabilir. a) b) c) Resim 8.6: a) Yüksek kapı eşiği, b) Sivri kenarlı mobilyalar, c) Açıkta giden kabloya takılma örnekleri c: Mutfak; kaşıklıkta kesme ucu yukarı konan bıçaklar, çatlak ya da kenarı kırık cam bardak ve tabaklar, ıslak kablo ya da prizler (Resim 8.7a,b,c), topraksız prizler, elektrikli aletler ve bunların kırık, kesik kabloları, rendeler, emniyetsiz elektrikli meyve-sebze doğrayıcıları, çöp öğütme makineleri, sert kapanan mutfak dolabı kapakları, ortalıkta duran kibrit ya da çakmaklar, fırınlar, ayarı bozuk gaz ocakları potansiyel yaralanma nedenlerini oluşturmaktadır. a) b) c) Resim 8.7: a) Islak priz yada kablo, b) Kaşıklığa dikine konmuş bıçaklar, c) Dudak kenarında minik ancak keskin kırıklı fincanla yaralanma risklerine örnekler a: 81

86 Banyo - WC; kaygan ya da ıslak zeminler, açıkta bırakılan tıraş bıçakları, yetersiz tespit edilmiş, kalitesiz ve kırılgan lavabolar, yükseğe monte edilmiş banyo lavaboları, ıslak kullanılan saç kurutma makineleri, tıkacı kapalı küvetlere çocukların su doldurması ve düşüp boğulmalar olabilir. Yatak odaları; elbise dolabı kapakları ve çekmeceler (Resim 8.8), dikkatsizce kaldırılan yatak bazalarının ani gevşeme ya da düşmelerine bağlı erişkinlerde el yaralanmaları ya da düşen bazada sıkışmaya bağlı çocuk ölümleri bildirilmiştir. Resim 8.8: Çekmecelere bağlı yaralanmalara örnek Oturma odaları; akvaryum, vitrin camları, parmaklıklı korunağı olmayan ev pencerelerine yakın koltuk, masa ya da sandalyeler (Resim 8.9). Resim 8.9: Korumasız ve kolay ulaşılan pencereye örnek Balkon; sivri balkon korkulukları, alçak balkon korkulukları, balkonda dışa monte edilen ve uzanılarak çamaşır asılan çamaşırlıklar, balkona monte edilen antenler, ıslak ya da kaygan balkon zeminleri tehlike arz etmektedir (Resim 8.10a,b). a) b) Resim 8.10: Balkonda çamaşır asarken düşme örneği a: b: 82

87 Çatı; emniyet kemeri takmadan, amatörce anten düzeltmeye yada takmaya çalışmak (Resim 8.2b), akan kiremitleri düzeltmek ya da biriken karları temizlemek gibi faaliyetlerde zemin kayması, rüzgar yada bedensel nedenlerle denge kaybı sonucu düşmelere bağlı ciddi yaralanmalar ve ölümler olabilir. Yaralanma Aletleri Elektrik - Elektronik aletler; ıslak elle tutulan elektrik kablosu ya da prizleri, TV, bilgisayar, ütü, yıkama makineleri, saç kurutma makinesi, elektrikli ısıtıcılar, meyve sıkacakları vb. Mutfak aletleri; bıçaklar, çatlak ya da kırık bardak, kâse vb. eşyalar, elektrikli dönerli meyve, sebze kıyıcıları ve bunların bıçakları, çöp öğütme makineleri, kibrit, çakmak, fırın, gaz ocakları vb. Tamir aletleri; bıçak, testere, çekiç (Resim 8.11), tornavida, her türlü elektrikli tamir aletleri vb. Resim 8.11: Çekicin kaymasına bağlı yaralanma örneği Mobilyalar; sabitlenmemiş dolaplar, dolap kapakları, parmakları sıkıştıran çekmeceler, mobilyaların sivri uçları ve keskin kenarları (Resim 8.6b-8) vb. Cam aksesuarlar; akvaryumlar, büyük boy ve kırılgan boy aynaları, ağır cam masa, sehpa gibi eşyalar, cam süs eşyaları, vitrin camları Çocuk oyuncakları; çok çeşitli elektrikli, elektronik yada mekanik oyuncaklar çeşitli yaralanmalara yol açabilirler. Yaşa Göre Ev İçi EkstremiteYaralanma Nedenleri Çocukların kendi değişik yaş grupları arasında bile yaralanma şekilleri çok farklılık arz eder. Sürünme çağında ağza götürme hâkimken, yürüme çağında tırmanma, oyun çağında düşmeler, ateş yakma vb. daha sık görülebilir. Erişkin ve yaşlılarda ise kişilerin yaşlarından ziyade sosyal yaşam şekilleri ve kişisel özellikleri yaralanmalarda rol almaktadır. Evde her şeye karışmaktan, her şeyi tamir etmekten hoşlanan bir erkeğin yaralanma miktarı ve yaralanma çeşitleri ile, evine zor gelen birisi için aynı şeyleri söylemek zordur. Çocuklarda Ev İçi Yaralanma Nedenleri Çocuklarda yaralanmaların özünde devamlı merak etme duyusu, öğrenme isteği ve doğal olarak bu isteğin yarattığı başarılar yada sorunlar yer almaktadır. Henüz olayları ve olayların sonuçlarını kavrama yetenekleri gelişmemiştir. Buna beden kabiliyetlerininde henüz yeterince gelişmemiş olması eklenince çocuklar sıklıkla beklenmedik ev kazaları ile karşı karşıya gelebilmektedir. Deneme yanılmalarla öğrenme hâkim olduğu için çocuğu koruyucu bazı basit ama çok önemli tedbirlerin mutlaka alınması gerekmektedir. Bebeklik çağı yaralanmaları; çok yumuşak yatakta yüzüstü kalıp nefes alamama, yataktan düşme, nefes yoluna gıda, kusmuk kaçması, annenin emzirirken uykuya dalarak çocuğun nefes alamaması gibi nadir kazalar oluşabilir. 83

88 Sürünme ve tırmanma çağı yaralanmaları; kanepe ya da yatak altlarına girerek sıkışma ve nefes alamama oluşabilir. Kapı arkalarına ya da aralarına sürünme ve ani kapı açılmaları ya da çarpmalarına bağlı el, yüz yaralanmaları sık görülür. Ayrıca televizyon, akvaryum, elektrikli ısıtıcılar, fırın gibi cihazlara tırmanma (Resim 8.12a) ve devirmeler sonucu altta kalmalar, vurma ya da kırmalar, el yüz yaralanmaları, yanmalar oluşabilir. Sıklıkla ağza alınan cisimler ya da oyuncaklar ağızda yaralanmalara, boğulmalara yol açabilir (Resim 8.12b,c). a) b) c) Resim 8.12: a) Ocaktan yanma örneği, b, c) Ne bulursa ağza götürmeye örnekler a: b: c: Suda boğulmalar da küçümsenmeyecek kadar önem arz eder. Kanada da yapılan bir araştırmada(1) çocuk su boğulmalarının %35 inin ev içinde ve bunlarında %39 unun banyoda meydana geldiği tespit edilmiştir. Çocuklar olayın ciddiyetine yada farkına varamamalarından ve kendini kurtarma kabiliyetleri oluşmadığından beş santimden az su derinliğinde bile boğulabilirler. Çıkışı kapalı küvetlere su dolmasına bağlı çocuk boğulmaları oluşabilir. Yürüme çağı; tırmanma çağındaki kazalar çok daha sık ve ciddi oluşabilir.iki yaş civarı çocuklarda yapılan bir araştırmada % 56 ile düşme en sık yaralanma, % 20.4 yanmalar, %13.8 zehirlenmeler ve %9.7 boğulmaların görüldüğü tespit edilmiştir(2). Ulaşma alanları oldukça artmış, öğrenme merakı had safhaya çıkmıştır. Ateşte yanma, kibritle oynama (Resim 8.13a) ve ona bağlı el ve ev yaralanmaları ya da yangınlar oluşabilir. Elektrikli eşyalar, ısıtıcılar, prizler, gaz ocakları, fırınlar, çamaşır makineleri, cam eşyalar, akvaryum, bardak, kâse, kesici aletler, evcil hayvanlar, mobilyalar, kapılar, camlar, balkondan düşmeler, merdivenlerden yuvarlanmalar (Resim 13b), bahçe aletleri bu çağın potansiyel tehlikeleridir. a) b) Resim 8.13: a) Kibrit ile oynama örneği, b) Merdivenlerden yuvarlanma riski, a: b: 84

89 Zeminde yada ulaşımı kolay yerlere bırakılan, helede TV reklamlarındaki içecek kutularına konan kimyasallardan zehirlenmeler bu yaşlarda sık görülmektedir (Resim 8.14). Resim 8.14: Tezgâh üzerinde bırakılan ve tehlike arz eden kimyasallara örnek, Koşma çağı; bahçe yaralanmaları (Resim 8.15a), sokağa koşmalar ve araba kazaları, oyun kazaları, yükseklere (Resim 8.15b), ve ağaçlara tırmanma ve düşmeler, elektrikli aletle yaralanmalar, mutfak yaralanmaları, apartman ve eve giriş kapı yaralanmaları, merdiven yuvarlanmaları hâkim nedenlerdir. a) b) Resim 8.15: a) Bahçe aletleri ile oynama örneği, b) Yükseklere tırmanmaya örnek a: b: Erişkilerde Ev İçi Yaralanma Nedenleri Acelecilik, acemilik, umursamazlık, iş yoğunluğu, yorgunluk, dikkatsizlik, tedbirsizlik erişkin yaralanmalarında genel nedenleri oluşturmaktadır. Yüksek merdiven ya da sandalye düşmeleri sıktır. Perde asma, ampul takma, tablo asma gibi işlerde sağlam olmayan merdivenlerden ya da sandalyelerden düşmeler olabilir (Resim 8.16a). Ayrıca bu tür işlerde eldiven, gözlük, baret, özel ayakkabı kullanmama yaralanmayı artıran nedenlerdir (Resim 8.16b). 85

90 a) b) Resim 8.16: a) Merdivenden düşmeye örnek, b) Baretsiz, eldivensiz, gözlüksüz çalışmaya örnek a: b: Kaşıklıklara ya da bulaşık makinelerine kesme ucu yukarı şekilde bıçaklar koymak (Resim 8.7b), çatlak, kırık cam yada porselenleri kullanmak yaralanmalara yol açmaktadır. Ayrıca mutfaklardaki elektrikli robotik cihazlar kadın el yaralanmalarında sık nedenleri oluşturmaktadır. Yaşlılarda Ev İçi Yaralanma Nedenleri Yaşlılığın beraberinde getirdiği genel yetenek azalması; vücut hareketlerinde zorluk yaratan eklem hastalıkları, dikkat azlığı, unutkanlık, duyma ve görme zorlukları, denge bozuklukları, etraftan kopma, depresyon, yalnızlık vb. yaşlı yaralanmalarında ana etmenlerdir. Yataktan düşmeler, banyoda düşmeler sonucu kalça ve el bilek kırıkları, merdivenlerden yuvarlanmalar, balkondan düşmeler, mutfak aletleri ile yaralanmalar, tekerlekli sandalyelerin devrilmesi ile (Resim 8.17) yaralanmalar oluşabilir. Beceri azlığı ya da unutkanlıklara bağlı, gazlı ocak yada sobalardan gaz sızması, el-yüz yanmaları ya da yangınlara yol açmalar çocuklarla beraber bu yaşlarda da gözlenen kazalardır. Resim 8.17: Tekerlekli sandalyenin devrilmesi ile düşerek yaralanma örneği Yaşlıların gerçek yarası ya da yaralanması yalnızlık ve ilgisizlik olup, kişiler, en azından günü gelince kendisinin de yaşlanacağını unutmayarak, yaşlısına sahip çıkması gerekir (Resim 8.18). 86

91 Resim 8.18: Yaşlıların birliktelik mutluluğuna örnek Sık Görülen Ev İçi Ekstremite Yaralanma Tipleri Amerikan Data Source National Health Interview Survey, verilerine göre; ev yaralanmalarında; düşmelere bağlı yaralanmalar % 41.2, kesikler % 11.3, zehirlenmeler %5.9, yanıklar % 2.1 ve makine yaralanmalarının %1 oranlarını oluşturduğu saptanmıştır. Yapılan bir araştırmada ev içi kalıcı sekelli yaralanmaların %32 oranında ellerimizde oluştuğu bulunmuştur(3). Elimiz hem dünya ile direk bağlantımızı sağlayan hem de bedenimizi tehlikelerden korumada ilk harekete geçen en önemli yapılarımızdandır. Bu özelliği ile en çok kullandığımız ve dolayısı en çok yaralanan organlarımızdan biridir. Resim 8.19 sıkışma yada ezilmelere bağlı en sık görülen tırnak ve tırnak yatağı yaralanmalarına bir örnek oluşturmaktadır. Resim 8.19: Tırnak ve tırnak yatağı yaralanması örneği Kapı, çekmece veya ağır cisim ezmelerine bağlı tırnak, parmak yada el yaralanmaları, elde ezilmeler, burkulma vb. yumuşak doku yaralanmaları ve kemik kırıkları sık gözlenir. Ayrıca sıcak su ya da kimyasal yanıklar, soba ve ısıtıcı yanıkları oluşabilir. Yine düşmelere bağlı bel, uyluk, bacak, omuz vb. vücut bölümlerinde açık yaralanmalar, burkulmalar, şişlikler çıkıklar, kırıklar oluşabilir. Çocuklarda daha sık olaraktan sinek, böcek sokmaları ve buna bağlı lezyonlar, yaralar oluşabilir. Resim 8.20 de çeşitli ev içi yaralanmalarına örnekler görülmektedir. 87

92 a) b) c) d) e) f) g) Resim 8.20: a) Adale zorlanması, b) El bilek zorlanması, c) Ayak bilek burkulma ve kırığı, d) Sürtünmeye bağlı cilt yaralanması, e) Düşmeye bağlı cilt kesisi, f) Ön kolda sıcak su yanığı, g) Elde kimyasal yanık örneği, h) Düşmeye bağlı kafa travması a: b: c: d: e: f: g: EV İÇİ YARALANMALARINDA İLK YARDIM Aşağıda yazacaklarımız kesin tıbbi tedaviler yerine genel öneriler şeklinde olup her hastanın değerlendirilmesi ve müdahalesinin kendine özel olması gerektiği unutulmamalıdır. Kalp-Solunum Masajı (Kardio-PulmonerResuscitation=CPR) ve İlk Yardım (First-Aid) eğitimleri almış olmak alınacak en önemli tedbirlerden biridir.bu, kişinin kendine ve ailesine yapacağı en iyi ilk yardımdır. Böylece, acil bir durumda, bir yaralanma anında ne yapacağını, nasıl yapacağını, paniklemeden ve çok kolayca ve doğruca bilebilir.kazalardan korunma tedbirleri almak çok önemli olsa da, olası bir yaralanma halinde ne yapılacağını, nasıl yapılacağını ve neler ile yapılacağını bilmek çok daha önemlidir. Yanlış yapılacak işlemler kazanın ve yaralanmanın ciddiyetini artırabilir yada yeni sıkıntılar ortaya çıkarabilir.bu yüzden bu konularda alınacak ön eğitimler (CPR, First-Aid, İlk Yardım vb.)önem arz etmektedir. Temel ilk yardım ürünlerini de evde bulundurmak çok önemlidir. Yaralanmanın telaşesinde el altında bulunması gereken malzemeleri içeren, görünür alanda ve erişkinler tarafından kolay ulaşılan bir ecza dolabı oldukça önemlidir. Bunların oluşturulması zor ya da pahalı malzemeler değildir (Resim 8.21a,b). a) b) Resim 8.21: a) Ecza dolabı, b) İlk yardım malzemeleri a: akgunzuccaciye.com b: 88

93 Evde Bulundurulması Yararlı İlk Yardım Malzemeleri Povidon-iyodur grubu antiseptik solüsyonlar (Betadine, Batticone vb.) Steril gazlı bezler (küçük, orta, büyük boy) Steril sargı bezleri (5-10 cm lik genişliklerde) Temiz sargı bezleri (5-10 cm lik genişliklerde) Tıbbi flasterler (kağıt, ipek ve bez, 2 ve 5 cm enlerde) Tıbbi makas Steril enjektörler (2-5-10cc lik birkaç adet) Elastik bandajlar (5-10 cm lik genişliklerde) Ateş ölçen termometre Sıcak-soğuk uygulama paketleri ya da su torbaları Kol-gövde bandajı Hazır el bilek splinti vb. Kişisel ilgi ve eğitime bağlı olarak temel tıbbi ilaçlar (ağrı kesici, ateş düşürücü vb.) dâhil edilerek daha geniş bir dolap hazırlanabilir. Ürünlerin nadir kullanılacağını bilip kullanma tarihi uzun olanları ve yetecek sayıda depolamak uygun olur. Gereğinden fazla bulundurmak kullanma tarihlerinin geçmesi ile israf edilmek zorunda kalınır. Genel İlk Yardım Pozisyon Verme, Kalp-Akciğer Masajı ve Yapay Solunum (Kardio- Pulmoner Resuscitation=CPR) Ev içi yaralanmalarda kişi kendine müdahale etmek zorunda kalabildiği gibi aile bireylerine de ilk yardımda bulunmak zorunda kalabilir. Düşme sonucu kafa, göğüs ya da ekstremitelerde ciddi hasarlanmalar, kalp ve solunum durması, şuur kaybına varan ciddi yaralanmalar olabilir. Şuuru bulanık ya da kapalı ancak solunum ve kalp ritmi normal olan kişileri, bel travması da olmuş olabileceği düşünülerek, dikkatlice yan çevirerek her hangi bir kusma anında nefes yolunun açık olması sağlanır (Resim 8.22). Hastayı yan çevirme imkânı yoksa usulünce boyun gerilerek(hiper-ekstansiyon) solunum yolu açık tutulur. Resim 8.22: Şuuru bulanık ya da kapalı hastaların yan çevrilmesine örnek 89

94 Eğer solunum ve kalp durması tespit edilmişse hemen kalp-akciğer masajı ve solunumuna (kardiopulmonerresuscitation CPR) başlanır (Resim 8.23). Bir diğer kişi 112 den ve komşularından yardım çağırmalıdır. Resim 8.23: Kalp- akciğer masajına örnek Şuuru açık hastalar sırt üstü yatırılarak, boyunları nefes yolu açık kalması için gergin (hiperekstansiyonda) tutulur ve ayaklarının altına yastık vb yükselticiler konarak tansiyonunun düşmesi engellenir (Resim 8.24). Yüksek tansiyonu olduğu bilinenlerde ayak yükseltmesine gerek olmayıp kontrolde hala tansiyonu yüksekse baş kısmı dikkatlice yükseltilmelidir. Resim 8.24: Şuuru açık hastalar sırt üstü yatırılır ve ayak altları yastıkla yükseltilir. Pratikte yapılan en büyük yanlışlardan biri bayılan ya da düşen hastayı hemen ayağa kaldırma gayretidir. Bunun yerine hasta kendine gelene kadar yukarda belirtildiği şekilde pozisyonlandırılır. Kanama Durdurma, Baskı Uygulayıcı (Kompresif) Sargı Uygulama Bıçak ya da cam kesilerine bağlı atar damar kanamaları olabilmektedir. Tam kesilen bir atardamarda damar duvarındaki kas tabakasının büzüşmesi ile kanama kısa sürede kendiliğinden de durabilirken, kısmen kesilen damarlarda yine bu kas tabakasının yanlara doğru büzüşmesi ile kesik yer daha da büyür ve kanamanın kendiliğinden durması çok zordur. Bu şekilde yarım kesilen damarlardan önemli miktarda kanama ve şok gelişmesi mümkündür. Böyle bir kanamayı durdurmak için yapılacak en doğru ilk yardım, kanayan yere birkaç kat steril gazlı bez koyup kanama duruncaya kadar sıkıca bastırmak, sargı bezi ile sarmak, kompresif bandaj uygulamaktır (Resim 8.25a,b). Sıkı bir bandaj sonrası yukarı kaldırılan ekstremitede kanama kolayca durdurulabilir. Kanamalı küçük kesiler ise basit bir yara bandı sarılıp, dışarıdan da elle baskı uygulayarak kolayca durdurulabilir (Resim 8.25c). 90

95 a) b) c) Resim 8.25: a), b), c) Kanamalı yaralara pansuman örnekleri a: b: c: Kanamayı durdurmak için lastik, mendil, ip turnike uygulamak (Resim 8.26) ya da tansiyon aleti dolayıp şişirerek kanamayı durdurmak doğru bir işlem olmadığı gibi zarar vericide olabilir. Özellikle lastik turnikeler kanama durdurmaktan ziyade toplar damarlara daha çok kan doldurarak hemşirelerce kolay kan almayı sağlamak için kullanılmaktadır. Resim 8.26: Kanamayı durdurmak için kola turnike uygulamak kanamayı daha çok artırır. Tüm bu kanamalı durumlarda ilk yardımla kanama durdurulsa bile sonrasında mutlaka doktora gidilmelidir. Basit İlk Yardım Uygulamaları Yara yıkama; Halk arasında yaraya su değmez gibi bir inanış olsada, kirli yara temiz sabunlu su ile yıkanıp kurulanabilir. Yarayı kirli bırakmak yerine temizlemek doğru bir yardımdır. Ancak yara acısından yeterli temizleme yapmak her zaman mümkün olmayıp, ancak hastanede gerekirse anestezi altında iyice temizlenebileceği unutulmamalıdır. Pansuman yapma sargılama; Yaralar serum fizyolojik yada temiz su ile iyice yıkanıp antiseptik solüsyon (betadin, batikonvb.) ile silindikten sonra birkaç kat temiz-steril gazlı bez konarak sargı bezi ile sıkmadan sarılır.eğer kanamalı bir yara ise sargı başlangıçta kanama durana kadar sıkı olabilir.ancak kanama durduktan bir süre sonra sargı gevşetilerek uç (distal) dolaşım rahatlatılmalıdır. Küçük ve temiz yaralanmalar antiseptik solüsyonla temizlenip steril gazlı bezle yada hazır yara bantları ile kolayca kapatılabilir (Resim 8.27). 91

96 Resim 8.27: Küçük ve temiz yaralara pansuman ve kapama örneği Basit tespitlemeler; Ciddi bir ekstremite yaralanması, kırık ve çıkık hallerinde geçici tespitlemeler yapmak hastanın nakil esnasında ağrısını azaltmak için kullanılan önemli bir yöntemdir. Ön kol kırık hallerinde ince bir tahta, bir mukavva ya da kalın karton kâğıdı ön kolun bir yüzeyine yada iki yüzeyine konarak bir sargı bezi ile sarılarak geçici olarak sabitlenebilir (Resim 28a). Bu işlem hastanın uzak bir yerden hastaneye nakli esnasında ağrıya hâkim olma yönünde önemli bir kolaylık sağlar. Aynı işlem bacak yaralanmaları içinde yapılabilir. Uyluk kırıklarında ise iki alt ekstremiteler arasına bir yastık ya da tahta konarak iki bacak birbirine sargılama ile sabitlenebilir. Omuz ve kol kırık ve çıkıklarında ise kol ve ön kol gövdeye yaslanarak sargı ile yada hazır kol gövde bandajı ile sabitlenebilir (Resim 8.28b). a) b) Resim 8.28: a) Ön kola geçici tespit yapma, b) Kol-gövde bandajı Elastik bandaj sarma; elastik bandajlar ekstremitelerde şişmeyi önleme, oluşan şişliği azaltma ve özellikle eklem bölgelerine dıştan hafif destek sağlamak için sıkça kullanılır. Dikkat edilecek noktalar; sargılama yapılırken bir sonraki sargının bir öncekinin bitim yerine denk getirilerek düzgünce dolanmalı (Resim 8.29a) ve kesinlikle bandaj sıkı olsun diye gerilerek değil (Resim 8.29b), tamamen kendi ağırlığı ile sarılmalıdır (Resim 8.29c). Bu şekilde kendi ağırlığı ile sarılan elastik bandaj bile yeterince baskı sağlamaktadır. Hafif gergin bile sarılsa fazla baskı yapıp distal dolaşımı rahatsız edebilir. 92

97 a) b) c) Resim 8.29: a) Sargılamada düzenli sarmaya örnek, b) Sargıyı gererek sarma, c) Sargıyı kendi ağırlığı ile sarma örnekleri a: Soğuk uygulama; spor veya ağır egzersizler sonrası bir, iki gün içinde maksimuma çıkan ve kaslarda kasılma ve kısalma,sertlikte artma, şişlik, güçte azalma, hassasiyet ve dengeli yürümede zorlukla karakterize geç başlangıçlı kas ağrısı rahatsızlığı oluşmaktadır. Bu olgularda yalnızca istirahat uygulanan yada hiçbir şey yapılmayan hastalara göre soğuk uygulamalar %20 oranında bir fayda sağlamaktadır(4). Kesin kabul edilmiş bilimsel değerler olmamasına rağmen bizim önerimiz 15º nin altında bir suda 10 dakika ara vererek 15 er dakikalık iki seanslı bir kür, günde 2-3 kez yapılabilir.diğer türlü lokalize travmalarda ve eklem burkulmalarında da ağrıyı azaltma, şişliği önleme yada azaltma için buzlu su torbaları aynı şekilde uygulanabilir (Resim 8.30). Resim 8.30: İncitilmiş dirseğe soğuk uygulama örneği Ayrıca sıcak su yanıkları yada kimyasal yanıklarda yaralı bölge direk soğuk suyun altına tutularak bolca yıkanabilir (Resim 8.31). Bu hem temizliği sağlar, hem ağrı ve şişliği azaltır ve hasarın derinleşmesini önler. Resim 8.31: Yanıklarda yıkama ve soğuk uygulamaya örnek 93

98 İstirahat -Buzlu su Yükseğe kaldırma = (R IC E= RestICeElevation); ani(akut) her türlü travmada en yaygın uygulanan yöntemlerden biridir. İstirahat, soğuk su ve yükseğe kaldırma (elevasyon) uygulamalarının sayı ve süreleri hastaya göre ayarlanır. Kontrast su banyosu;özellikle bir haftadan eski travmalarda ağrı ve şişliği azaltma ve günün yorgunluğunu gidermek için damarlara bir çeşit gevşeme ve kasılma şeklinde masaj yapmak için uygulanan bir yöntemdir.önerimiz 5 dakika sıcak, 1 dakika soğuk su banyolarını ardışık olarak 30 dakika uygulamaktır. Önce sıcak su ile başlamak, 30 dakikanın sonunda da sıcak su ile bitirip bacakların altına yastık vb. koyarak yükseltmeye alınır. Tedavi maksatlı günde birkaç kür, bacak yorgunlukları için gece yatmadan önce uygulanabilir. EV İÇİ YARALANMALARDAN KORUNMA Evimiz beden dünyamız ile dış dünya arasında bulunan başka bir dünyamızdır ve teorik olarak 8 saat çalışıyorsak günün kalan 16 saatini geçirebileceğimiz, mekân olarak küçük olsada, ömür geçirilen yer olarak büyük bir zaman dilimini kapsamaktadır. Bunun bilincinde olarak ev hayatımızı ve mekânımızı düzenlememiz, en verimli ve güvenli bir durumda bulundurmamız gerekir. Unutmamalıyız ki; Kaza geliyorum demez, gelir. Kişi tedbirini baştan almalıdır. Yenilen muzun kabuğu çöp yerine yere atılırsa nasıl ki birisinin basıp kayması kaçınılmazdır (Resim 8.32), evde yapılacak her ihmalde an gelir bize yada aile bireylerimize telafisi mümkün olmayan zararlara ve pişmanlıklara yol açabilir. Yaşanılan binanın ya da evin en dışından çatısına kadar tüm alanlar düzenli aralıklarla kontrol edilmeli ve sorunlu görülen durumlar bekletilmeden düzeltilmelidir. Akla gelenin başa da gelebileceği hiçbir zaman unutulmamalıdır. Yolda yürürken başına saksı düşen genç adam yoğun bakımda yaşam mücadelesi veriyor. İyi sabitlenmemiş anten yoldan geçen vatandaşın üstüne devrildi ve öldü. Bina kapısı üstüne devrilen çocuk öldü. Otomatik kapıda sıkışan çocuk öldü. Lavabo üzerine düşüp boğazı kesilen çocuk öldü. Gece sobadan sızan duman koca bir aileyi yok etti. Sabah işten dönen baba gördüğü 94 Resim 8.32: Dikkat etmezsek kaza ve ona bağlı yaralanma her an yanı başımızda ya örnek Güvenli ev yada bina dizaynlarının ev içi yaralanmalarını ciddi oranda düşürdüğüne dair yeterli kanıtlar henüz elde edilememiştir. Bunun için bir süre daha düzenli takip ve araştırmaların yapılması gerekmektedir. Yapılan bir araştırmada pencere korumalarının düşmelere bağlı ölümleri %35 oranında azalttığı tespit edilmiştir(5). Buda bize aslında çok basit önlemlerin bile ne kadar etkili olabileceğini göstermektedir. Trafik, yol, iş, spor, ev yaralanmaları vb. tüm yaralanmaları içeren bir çalışmada ev yaralanmalarından hastaneye yatış oranının %6.7 olduğu ve bu oranın bayanlarda 3 kat fazla olduğu, yine aynı çalışmada kalıcı sekelle iyileşmenin ev yaralanmalarında %2.6 olduğu bulunmuştur(3). Çok ciddi iş, trafik, spor gibi yaralanmaların dâhil edildiği bu ev içi yaralanma oranı küçümsenmeyecek kadar önem arz etmektedir.çünkü ev içi yaralanmaları sekelle iyileşen yaralanmalardan çok daha fazla sekelsiz iyileşebilen yaralanmalar şeklinde görülmektedir.

99 bu manzara karşısında bin perişan. Bacası çalışmayan şofbenden sızan karbon-monoksit gazı gencecik üniversite öğrencilerinin sonu oldu. Çocuklarını evde bırakıp bakkala giden anne döndüğünde onların yanık bedenleri ile karşılaşınca fenalık geçirdi. gibi duyurulan tüm bu haberlerde aslında bu kazaların sadece basit tedbirsizlikler, dikkatsizlikler ve ihmallerden kaynaklanması da bizim ülkemizin acı gerçekleri olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Genel Korunma Önerileri Kapılar;Bir yangın yada acil hallerde (deprem, savaş vb.) evden çıkış yolu ve çıkış planı olmalıdır. Bu planlar zaman zaman ailece uygulamalı olarak yapılmalıdır. Evin ve apartmanın çıkış kapıları acil çıkışlara uygun ve çabuk açılabilir ve hasarsız olmalıdır. Evin çıkış kapısında çıkışı engelleyecek dolap, cam, ayna vb. tıkayıcı engeller olmamalıdır. Normal halde çıkışı kapamayan bu aksesuarlar bir sarsıntıda yerinden oynar, devrilir ve çıkışı kapayabilir. Yerleştirme yapılırken kapı eni kadar bir boşluk garanti edilmelidir. İçeride çocuklar varken hiçbir zaman dışarıdan kapı üzerlerine kilitlenmemelidir. Yangın çıkış merdivenleri zaman zaman kontrol edilmelidir.uygun yerlere konan karbon monoksit ve duman detektörleri devamlı çalışır konumda olmalı (Resim 8.33), her ay pilleri kontrol edilmeli ve altı ayda bir piller yenilenmelidir.evde yangın söndürme tüpleri bulundurulmalıdır ve kontrolleri düzenli yapılmalıdır. Resim 8.33: Karbon-monoksit dedektör örneği Acil arama telefonları; Evin giriş holündeki ve sabit telefonun yakınındaki duvarlarda acil çağrı numaralarını (Resim 8.34a,b,c,d,e) ve bir tehlike anında arayacağımız yakınlarımızın telefonlarını yazılı bir kâğıtla asılı bulundurmak uygundur. Ciddi bir kaza halinde içinde bulunulan durum kişide heyecan ve unutkanlık yaratabileceği için yazılı kâğıda bakılarak aranılabilir. Acil çağrı numaralarını cep telefonundada kayıtlı bulundurmak yararlı olabilir. Ciddi bir kalça kırığı geçiren kişi normal telefona uzanamayabilirken üzerindeki cep telefonunda hazır yazılı numaraları kolayca arama şansı olabilir. a) b) c) d) e) Resim 8.34: Acil arama telefon örnekleri; a) 112 acil ambulans, b)-c) 114 zehir danışma, d) 155 polis imdat, e) 114 alo itfaiye ve 0800 a: b: c: d: e: www. ilgaz.bel.tr 95

100 Ev zemini döşenirken kolay kaymayan döşemeler tercih edilmelidir. Halı ve paspaslar kaydırmaz olmalı,balkon ve pencere kenarlarına saksı vb. eşyalar konmamalıdır. Mobilyaların açıktaki kullanım kenarları keskin köşe yerine yuvarlak olarak yaptırılmalı (Resim 8.35) ve gerekli sivri, keskin yerlere yumuşak koruyucular yapıştırılmalıdır.mobilyaların kapı ve çekmeceleri hızlı kapananlar yerine, yavaş ve kontrollü kapananlar(stoplayıcılı) tercih edilmelidir. Kaşıklıklara bıçaklar kesici ve sivri uçları aşağı olacak şekilde yerleştirilmeli (Resim 8.36), çatlak, kırık olan tüm mutfak eşyaları kullanımdan kaldırılmalıdır. Resim 8.35: Mobilyalarınsivri köşelerinin yuvarlatılma örneği Resim 8.36: Bıçaklar kaşıklığa keskin ve sivri uçları aşağı gelecek şekilde konarak yaralanma riski ortadan kaldırılır. Balkona çamaşırlık konacaksa dışarı sarkan yerine içeri monte edilen tercih edilmelidir (Resim 8.37). Resim 8.37: Balkonun dışı yerine içine çamaşırlık ve çamaşır asma örneği Çocuklara Yönelik Koruma Önerileri Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF in (Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu) verilerine göre, dünyada her yıl 1 milyona yakın çocuk kazaların yol açtığı yaralanmalar sonucu yaşamını yitiriyor. Ülkemizde de Sağlık Bakanlığı istatistiklerine göre, ölüm sıralamasında kaza sonucu ölümler 4. Sırada yer almaktadır. Yine DIE nin 2001 yılı kayıtlarına göre 1-4 yaş grubu çocuk ölüm nedenleri arasında kazalar yine 4. sırada yer almaktadır(6). 96

101 Çocukların her geçen gün büyüdüğü, daha çok öğrendiği ve gittikçe bağımsızlaşan bir gelişim evresi gösterdiği bilinen bir durumdur. Bu süreçte onları koruma adına her şeyden kısıtlama yerine daha güvenli ve daha sevimli bir ev ortamı hazırlamak gerekir. Ancak çocukları, özellikle de 1-4 yaş arası çocukları en iyi koruma yönteminin onları devamlı gözlemek olduğu unutulmamalıdır. Bir ile beş yaş arası çocuklar zamanlarının çoğunu geçirdikleri yaşam yerleri evleri olduğu için en çok kaza ve yaralanmaları da buralarda yaşarlar. Beş yaş altı çocuklar yangın, düşme, tıkanma, boğulma ve zehirlenmelerden dolayı ölmelerde özellikle risk altındadır(5). Yapılan bir araştırmada genel yaralanmaların içinde; 10 yaşından büyük çocuklarda % 30 ve 5-10 yaş arası çocuklarda %32 ve de 5 yaş altı çocuklarda parmak yaralanmaları %38 gibi yüksek bir oranda görülmektedir.bu yaralanmaların % 59 u evde ve %48 i kapılar gibi kapanan iki yüzey arasında sıkışma ile olmaktadır.bu kapı arası sıkışmaların %79 u ev ya da okul kapıları ile olup bu kapıların %85 i başkası tarafından kapatılan kapılarla olmaktadır. Bu kapı kapatan başkalarının %60 ı yine başka bir çocuk olmakta ve tüm bu tip kapı yaralanmaları % 6 oranında parmak kopmaları(ampütasyonlar) ile sonlanmaktadır(7). Bu nedenle kapı yaralanmaları ve bunlardan çocukları korumak büyük önem arzetmektedir. Kapıların tam kapanmasını engellemek için veya kolay kapanmalarından korunmak için çocuğun ulaşamayacağı seviyeden kapıları tam açık tutan yada tam kapatmayan durdurucular(stoplayıcılar) tercih edilebilir. Kapıların kapanan kenarlarına tahta, metal yada sert süngerlerden yapılma özel malzemeler konarak tam kapanmaları önlenebilir (Resim 8.38a). Kapıların menteşe kısmına Avustralya plastik kapı koruyucusu(7) denen plastiklerden monte ederek parmakların bu aralıklara girişi ve yaralanması önlenebilir. Dış kapılardan çıkmalarını engelleyici yüksek seviyeden kilitler, dolap kapıları içinde anahtarlı kilitler kullanılabilir (Resim 8.38b,c). a) b) c) Resim 8.38: a) Kapı çarpmalarından korunma için sert sünger malzeme örneği, b), c) İçerden kapı kilitleme ihtiyacına örnek a: b: c: www. safekidswi.org Çocukların beş santimetrelik derinlikteki suda bile boğulabileceği unutulmamalıdır. Banyo, tuvalet ve bahçedeki su birikebilecek yerleri, klozetleri kapalı ve imkânı varsa kilitli tutmak, banyo ve WC kapılarını çocuğun ulaşamayacağı seviyeden kilitli tutmak gerekir. Her türlü bahçe havuzlarının kenarlarında mutlaka koruma çiti olmalı ve buraların giriş kapıları havuza ters yöne açılmalıdır(1) (Resim 8.39). Çocukların yüzme ya da bahçe havuzlarına yalnızca büyüklerinin eşliğinde girebileceği, bunun haricinde onların buralara girmesi, kenarlarında oynamasının yasak olduğu öğretilmelidir(1). 97

102 Resim 8.39: Havuz etrafının parmaklıklarla çevrilmesi örneği Çocuk 2 yaşına vardığında yada tırmanacak konuma geldiğinde onu bebek yatağından alıp düşmesini engellemek için daha alçak bir yatağa yatırmak gereklidir. Ağır mobilyalar mutlaka duvarlara sabitlenmelidir. Eğer çocuklar bunlara tırmanırsa üzerine devrilme riski ortadan kalkmış olur. Ocakta yemek pişirirken arka gözleri tercih etmek, tava saplarını ocağın duvar tarafına yada ortasına doğru tutarak çocuğun yakalayıp devirmesini (Resim 8.40), elektrikli aletlerin kablolarını ve bıçakları tezgah kenarından uzak tutmak gerekir. Resim 8.40: Tencere sapları fırının ortayada arka yönüne doğru tutulması ile çocukların yakalayıp devirme riski azaltılır. 3 yaş altı çocuklarda yerken boğulma riski olup katı yiyecekler vermemek, yerken dikkatini dağıtmamak gerekir. Kibrit, çakmak, ocak gazı gibi yanıcı ve zehirleyici malzemelerin tehlikesi çocuklara öğretilmeli ve bu tip malzemeler her zaman onların ulaşamayacağı yükseklikte ve kapalı dolaplarda tutulmalıdır. Elektrik prizlerine bir şey sokmaması için emniyetli prizler kullanmak ve onun ulaşım alanlarına kablolar bırakmayarak kablo çiğnemesine engel olmak, yanmalardan ve elektrik çarpmalarından korumak gerekir. Altı yaştan küçük çocuklara yüksek ranzalarda uyuma yada oynamaya izin verilmemeli, bu tip ranzalar duvar tarafı dahil dört bir yandan koruyucu parmaklıklarla çevrili olmalıdır. Çocuklara çekmeceler ve elbise raflarının yükseğe ulaşmak için basamak olarak kullanmamaları öğretilmeli ve bunun tehlikeleri gösterilmelidir (Resim 8.15b). Bahçelerdeki her türlü havuz en az 120 cm lik koruma çitleri ile sarılmalı ve bunların havuz tarafına ters açılan ve yüksekten kapanan kilit sistemli kapıları olmalıdır. Bu tip bariyerlerin. Avustralya ve Amerika da ölümlü boğulmaları azalttığı gösterilmiştir(5). Tüm zararlı kimyasallar ve ilaçlar çocukların ulaşım seviyelerinden daha yükseklerde tutulmalı ve bu kimyasallarda bulunan zararlıdır, tehlikelidir, zehirleyicidir gibi sembolleri gösterip anlamları öğretilmelidir. Çocuk korumalı kapakları olan ilaç, deterjan vb. ambalajlar tercih etmeli. Çocuklara şurup, yada hap içirirken onun şeker yada vitamin olduğu gibi kandırmacalara baş vurmamalıdır. Nasılsa şekerdir diye başka zamanlarda da kendi başına alıp içme riski oluşur. 98

103 Oturma ve yatak odalarında mobilyaları pencereden uzak tutmalı ve mümkünse tüm pencerelere koruyucu parmaklıklar yerleştirilmelidir (Resim 8.40). Yapılan bir araştırmada bu koruyucuların %35 oranında düşme sonucu ölümleri azalttığı saptanmıştır(5). Resim 8.40: Pencere parmaklık örneği Ayrıca elektrik prizlerinin çocuk kilitli olması, kışın yakılan elektrik ısıtıcıları ve sobalardan uzak durmalarını sağlamak gerekir. Televizyon ve akvaryumlar duvara sabitlenerek ve yüksekte olmalarına dikkat ederek devrilmeleri önlenmelidir. Aynalara sert cisimle vurmamalarına dikkat edilmelidir. Oyuncaklarının zarar verici nitelikte olmamasına, ortalık yerde pil vb. ürünler bırakmamaya, ev içinde katlar arası merdiven varsa çocuk koruma kapılı olmasına (Resim 8.41) dikkat edilmelidir. Resim 8.41: Merdiven başına yerleştirilmiş parmaklıklı koruma çocukların merdivenden inmesini ve dolayısıyla yuvarlanmaya bağlı yaralanma riskini önler. Erişkinlere Yönelik Koruma Önerileri Erişkinlerde ev kazalarının ana nedenleri olarak; dikkatsizlik, ihmal, yorgunluk, eğitimsizlik gibi nedenler söylenebilir. Çoğu kez kişi ne yapması gerektiğini bildiği halde, esas sorun bunları yapmaması ve dikkatsizliktir. Çocuk ve yaşlılarda önerilen bir kısım koruma tedbirleri yetişkinler içinde geçerlidir.ayrıca tamir vb. iş yapacağı zaman; eldiven ve baret giymek, gözlük takmak, çocukları uzak tutmak, elektriği kontrol etmek vb. tedbirler alınmalıdır. Mutfak aletlerinin kullanma kılavuzları okunmalı ve kullanma eğitimleri alınmalıdır. Bıçaklar iş yaparken kesme ağızları vücuttan uzağa doğru tutularak kullanılmalıdır. Böylece kesim esnasında oluşabilecek ani bıçak kayması yaralanmalarından korunur. Üst ekstremite cam kesilerine bağlı yaralanmalarla ilgili yapılan bir araştırmada(8) ev hanımlarında yaralanma saatlerinin %20 sabah ve %60 ının akşam ila arasında oluştuğu gözlenmiştir. Muhtemelen akşamın yoğunluğu ve yorgunluğu bu yükseklikte önemli rol oynamaktadır. Yine bu çalışmaya dahil olan tüm cam yaralanmalarında yalnızca %3 lük bir oranda yalnızca cilt 99

104 yaralanması saptanmışken diğer %97 lik bir oranda ise cilt yaralanmasına ek olarak en az bir dokunun daha yaralanmaya eşlik ettiği bulunmuştur. Bunlar göz önüne alınarak günlük kullanımda çatlak yada kırık cam ve porselen ürünlerin tehlikesini göz ardı edilmemelidir. Evde herhangi bir yük kaldırılacağı zaman bükülmeden, bel ve kalçayı dik tutup, sadece dizlerden bükülerek (halterciler gibi) kaldırmalıdır. Aksi halde bel kayması ve bel fıtıkları, adale incinmeleri olasıdır. Spor yapılacağı zaman mutlaka dakika hafif ısınma hareketleri ile başlanmalıdır. Aksi halde başta adale yırtılmaları olmak üzere çeşitli yaralanmalar oluşabilir (Resim 8.42). Resim 8.42: Ev içi spor yaralanma örneği Karlı, buzlu havalarda, özellikle sabahları işe giderken, eller ceplere konmadan ve kenar korkuluklara tutunarak yürünmelidir (Resim 8.43). Bu tedbir kışın sık görülen apartman girişi buzlanmalarında düşmeye bağlı kırılmalar ve kafa travmalarından vücudu korumada yararlı olur. Resim 8.43: Karlı-buzlu zeminlerde kenar tutmaçlarına tutunarak, emniyetli yürüme örneği Yaşlılara Yönelik Koruma Önerileri Yaşlılarda en önemli koruma tedbiri onları yalnız bırakmamak ve gerektiğinde baston kullanmaya teşvik etmektir. Bir arkadaş ve bir baston bir yaşlı insanı çok şeyden korumayı sağlayacaktır (Resim 8.44). Resim 8.44: Bir arkadaş ve bir baston bir yaşlıya en iyi korumalardan biridir

105 Yaşlılara yönelik konforlu ve korumalı ev dizaynı da ayrı bir önem arz eder. Kaymayan zemin, halı ve paspaslar, düzgün kapı eşikleri, tutunmak için merdiven korkuluklar (Resim 8.45a), düşmeden koruyucu alçak ve kenar korumalı yatak karyolaları (Resim 8.45b), ayakları kaymayan tekerlekli sandalye ve koltuklar tercih edilmelidir. Banyo ve WC lere oturup kalkma esnasında kullanılacak askı ve tutmaçlar monte edilmelidir (Resim 8.45c). Evin birkaç noktasında baston bulundurulabilir. İhtiyaç yada bir düşme anında bu bastonlara ulaşmaları daha kolay olur. Gece düşük bir aydınlatma sağlamak, telefon ve kapı arkasına sensörlü ışıklandırmalar (Resim 8.45d) koymak faydalıdır. Aydınlatma düğmelerini ararken bu sensörlü aydınlatmalar yol gösterici olması yönünden önemli kolaylık sağlar. Banyo ve WC dâhil birkaç noktaya telefon ve alarm konabilir. a) b) c) d) Resim 8.45: a) Merdiven tutmaçları, karyola korumaları, c) Banyo tutmaçları, d) Karanlıkta harekete duyarlı sensör örnekleri a: b: c: borubudur.com Düşmelere bağlı kırık oluşumunu azaltmada kalça petleri kullanmak yararlıdır.kaymayan çorap, iyi oturan ve ayaktan çıkmayan terlik yada patikler tercih edilmelidir. Tüm tedbirlere rağmen yine kaza ve yaralanmalar olabileceği için yaşlılarda da en önemli koruma tedbiri onları da çocuklar gibi yalnız bırakmamak ve devamlı gözlemek olmalıdır. 101