Kuramları, (Çev. M. Küçük) Dost Yayınları, Ankara. 2 Bkz: Eflatun (2004), Sokrates in Savunması, Şule Yayınları, (Çev. N. Özcan), İstanbul.

Transkript

1 SİYASET KURUMU 1. Bir Kavram Olarak Siyaset Düşünürler, insanların sosyal bir varlık olmaları ve toplu halde yaşamalarının siyaset ve diğer toplumsal olguların şekillenmesindeki önemini belirtmektedirler. Diğer bir ifadeyle, insanlar toplu halde yaşamasaydı, diğer toplumsal olgular gibi, siyaset olgusu da bugünkü şekilde olmazdı ve ele alınmazdı (Dursun, 2012: 35). Nitekim siyasetle ilgili yapılan tüm tanım ve analizler bu sosyolojik olguya işaret etmektedir. Sosyoloji, siyaset bilimi ve sosyolojinin aktif bir alt disiplini olan siyaset sosyolojisi, siyaset olgusuna dair analizleri çok eskilere götürmektedir. Antik Yunan da Platon (Eflatun) un Devlet i, Platon un öğrencisi Aristoteles in Politika sı; modern öncesi dönemde Cicero nun De Republica De Legibus eseri, St Augustinius ın Tanrı Devleti, Aquinolu Thomaso ın De Rengo (De Regimine Principum: Saltanat Hakkında) eseri, Farabi nin El- Medinetü l Fâzıla sı, Maverdi nin El Ahkâmu s- Sultaniyye si, Nizamülmülk ün Siyasetname si, İbn-i Teymiye nin el Hisbe ve es- Siyasetu ş- Şeriyye eserleri, İbn Haldun un 7 ciltlik Kitabul- İber eseri; modern dönemde N. Machiavelli nin Prens eseri, Montesquieu nün Kanunların Ruhu çalışması ve sosyoloji biliminin kurucuları Comte, Marx ve Weber gibi düşünürlerin çalışmaları, bir olgu olarak siyaset ve siyaset kurumunun, toplumların tarihi ile orantılı bir şekilde dönüşerek farklılık ve çeşitlilik kazandığını göstermektedir. Siyaset, herkesin hakkıdır ve beli bir topluma ait bir uğraş değildir. Bir diğer ifadeyle, siyaset tüm toplumlarda ve tüm insan birlikteliklerinde ortaya çıkan bir olgudur (Duverger, 1996: 275). Siyaset, çok eski ve bir o kadar da ilgi çekici sosyal bir kavram ve kurumdur. Eskidir, çünkü insanlık tarihinde sürekli varlığına ihtiyaç duyulmuş; ilgi çekicidir, çünkü insanların niçin ve nasıl bir araya geldiğini ve birlikte yaşamanın gerekliliği ve şekli ile ilgili yapılan tartışmaların merkezinde yer alan bir kurumdur. İlk birlikteliklerden itibaren; kim neye sahip olmalı, iktidar ve meşruluğun sağlanmasında etkili olan kaynakların dağılımı nasıl olmalı, toplumsal işleyişte bireylerin etkisi ne olmalı ve bu işleyişte toplumu ilgilendiren kararlar kim(ler) tarafından ve nasıl alınmalı? gibi tartışmalar sürekli yapılmıştır. Bu tartışmalar, günümüz postmodern ya da sanayi sonrası 1 olarak da adlandırılan, toplumlarında da sürmektedir. Görülüyor ki, bu tartışmalar ekseninde, siyaset ve tartışmaları/yansımaları, insanlara çocuklarının emaneti olarak bırakılmıştır. Siyaset, felsefe gibi, tanımlanması zor kavramların başında gelmektedir. Bu durumun en temel sebebi ise hemen hemen herkesin siyaset ve felsefe hakkında bir düşünceye sahip olmasıdır. Siyaset ve felsefe, önemli oranda herkesi cezbettiği için, söz konusu olduğunda genellikle bireylerin öz fikirleri vardır. Bu kavramlar olumlu ve etkileyici anlamda kullanıldığı gibi, pejoratif anlamlarda da kullanabilmektedir. Bazı toplumlarda felsefe tanrı tanımaz, dinsizlik ve yoldan çıkarma ile suçlandığı gibi bazen de insanlarca bana felsefe yapma olarak boş konuşmak anlamında algılanmıştır. Nitekim bu olumsuzlamalar yeni bir durum da değildir. Antik Yunan da da böyle bir anlayışın olduğu Sokrates in Savunması ndan bilinir 2. Felsefe gibi siyaset de, gündelik dilde çok yoğun bir şekilde kullanıldığından ve herkesin siyasetle ilgili bir öz fikre sahip olmasından dolayı tanımlanması zor bir kavramdır. Siyasete çok az kişi kendi öz fikirlerinden bağımsız bir şekilde bakmaktadır. Kapalı toplumsal yapıya sahip toplumlarda siyaset çoğu zaman kirli ve her türlü alavere dalaverenin döndüğü boş bir alan olarak algılanmaktadır. Siyasetin bu kötü şöhretine rağmen insanların siyaset yapmaktan vazgeçmeye niyetleri de yoktur. İnsanlar, siyasete girmek ve bu mesleği icra etmek için birbirleriyle adeta yarışmaktadır. Bir diğer ifadeyle siyaset ve siyasetçiler, çok eleştirilerek, birçok kötülüğün kaynağı olarak gösterilmektedir; 1 Bu kavramlar için bkz: Kumar, K. (2004), Sanayi Sonrası Toplumdan Post-Modern Topluma Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları, (Çev. M. Küçük) Dost Yayınları, Ankara. 2 Bkz: Eflatun (2004), Sokrates in Savunması, Şule Yayınları, (Çev. N. Özcan), İstanbul. 1

2 ancak diğer tarafta da siyasete girmek için ağır bedeller ödeyen ve ödemeye hazır çok sayıda birey de vardır (Türköne, 2014: 31). SWS veya sâsa kökünden türetilen siyaset, Arapça kökenli bir terimdir. Terim; birine bakmak, yetiştirmek, yönetmek, düzenlemek anlamlarına gelmektedir. Etimolojik olarak siyaset, İbranice Kitab-ı Mukaddesteki sûs kelimesine dayandırılır. Sûs ise Bedevi toplumlarda at, deve gibi hayvanların terbiye edilmesini anlatır. Bu kavramın Batı dillerinde karşılığı da politikadır (Dursun, 2012: 29). Kelime daha sonra dönüşerek, daha geniş anlamda, toplumsalı anlatma ve açıklamada kullanılmıştır. Siyasetin Batı dillerindeki ifadesi olan politics / politika kelimesi polisten gelmektedir. Polisin sözlük anlamı ise şehir devleti demektir. Bir diğer ifadeyle polis, anlam olarak polis ile ilgili olana gönderme yaparak; şehir yönetimi, kamu düzeni gibi anlamlara karşılık gelmektedir. Heywood, hakim sağduyusal aldanmaların dışında, hak ettiği değeri kazandırmak için, siyaseti; hükümet etme sanatı, kamusal işleri gerçekleştirme, uzlaşma ve mutabakat ve iktidarın ve kaynakların dağıtımı olarak dört tanımda analiz etmektedir (Heywood, 2011: 22-23). Hükümet etme sanatı olarak siyaset, çok eskilere, Antik Yunan a kadar götürülmektedir. Siyaset, kamu ve anayasa hukuku gibi bilimlerden ayrılmadığı modern öncesi dönemlerden bağımsız bir disiplin olarak ortaya çıktığı modern dönemlere kadar, genel olarak devlet yönetimi, idare etme yöntemine ilişkin faaliyetlerin tümü anlamlarında kullanılmıştır (Dursun, 2012: 31-32). Siyaset, bu tanımda, kollektif kararların alınması ve bu kararların uygulanmasını ifade etmektedir. Ancak bu tanımın, uzun bir tarihe sahip olsa da, siyasetin alanını sınırlandırdığı belirtilmektedir. Yani siyasetin; parti, hükümet, bakanlar kurulu, meclis gibi belirli kurumların faaliyetleriyle sınırlı tutulması ve bu alanlar dışında gerçekleşen toplumsal olguların ya da birlikteliklerin siyasi olmayan kategorisinde değerlendirilmesinin siyaseti sınırladığı ifade edilmektedir (Heywood, 2011: 24). Bu görüşe göre siyaset aslında bireyin tüm eylemlerini kapsamaktadır. Modern zamanlarda, modern tekniğin ve bilimin gelişmesine paralel olarak diğer toplumsal alanlarda meydana gelen gelişmeler siyasetin ilgi alanını da genişletmiştir. Bir diğer ifadeyle; modern zamanlarda insani ilişkilerin çok sayıda bileşeni siyasete müdahil olmaya başlamıştır. Modern dönemlerde toplumun ekonomi, sağlık, eğitim gibi diğer kurumlarının siyasal olmaya başlaması ve siyasetin bu kurumlara bağımlı hale gelmesiyle birlikte siyaset idare etme sanatının ötesine geçmiştir (Ergun, 2008: 218). Birinci tanıma göre siyasete daha geniş alan açan ve siyasetin kötü şöhretini kaldırmaya yönelik bir diğer tanım da siyasetin kamusal işleri gerçekleştirme olarak okunmasıdır. Siyaset, bu tanımda, hükümetlerin faaliyet alanı dışına çıkarılır. Siyaset kamusal hayat ile ilgili, kamusal işlerin gerçekleşmesi ve idare edilmesi olarak ifade edilir (Heywood, 2011: 26). Nitekim D. Easton nun siyaseti maddi ve manevi değerlerin otoriteye dayalı olarak dağıtma süreci olarak incelemesi de siyasetin kamusal işleri gerçekleştirme olarak öne çıkmasını sağlamıştır. Aile, okul, şehir ve devlet gibi birlikteliklerde, değerlerin belirli şekillerde üretilmesinin ve dağıtılmasının siyaset kurumunca belirlenmesi; geleneksel ve modern toplumlarda bu işlemlerin otorite yolu ile çeşitli şekillerde gerçekleştiği olgusu, siyasetin kamusal işleri gerçekleştirme olarak okunmasını sağlamıştır. Ancak, siyasetin bu niteliğinin, modern toplumlara özgü olmadığı da bilinmektedir (Dursun, 2012: 34-35). Heywood a göre bir diğer tanım da, siyasetin kararların alma tarzını bağlamında, uzlaşma ve mutabakat olarak değerlendirmesini içerir. Bu tanım, siyasetin zor ya da fiziksel güç kullanmadan kararların rıza üreterek alınması ya da tarafların ikna edilmesiyle alındığı ifade eder. Günümüz gelişmiş ya da gelişmekte olan toplumlardaki siyasi faaliyetlerin genel olarak bu tanıma denk düştüğü söylenebilir. Bu tanım, ayrıca siyasetin hükümet etme sanatından ziyade mümkün olanın sanatı olarak değerlendirilmesini de belirtmektedir (Heywood, 2011: 28). Siyaseti sağduyusal aldanmaların ötesine taşıyan dördüncü tanım ise siyasetin iktidar ekseninde değerlendirilmesidir. Heywood a göre bu tanım, siyasetin en geniş ve en radikal tanımı olarak okunabilir. Bu yaklaşımda siyaset olgusu, insan eylemlerinin merkezine konulmuştur (Heywood, 2011: 22-30). Ortak 2

3 çıkarları gerçekleştirmek için, toplumun çeşitli bileşenleri olan farklı toplumsal kesimlerin ortak bir karara varamaması, bir diğer ifadeyle ortak çıkar olarak kodlanan toplumsal olguların farklı toplumsal kesimlerince onaylanmaması, siyasetin bir iktidar mücadelesi olarak anlaşılmasını sağlamıştır. Nitekim Van Dyke ın siyaseti, kamuyu ilgilendiren sorunlarda kendi tercihlerini kabul ettirmek, bu tercihleri uygulatmak, başkalarının tercihlerinin gerçekleşmesini engellemek üzere çeşitli aktörlerin yürüttükleri bir mücadele olarak tanımlaması da siyasetin iktidar olgusunu tanımlamaktadır (Dursun, 2012: 31-33). 2. Bir Kurum Olarak Siyaset ve İşlevleri Sosyolojik olarak toplumsal kurum; süreklilik kazanmış, kalıplaşmış insan ihtiyaçlarının karşılama biçimleridir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde, toplumsal kurumları insanlık tarihinin çok eski dönemlerine kadar götürmek mümkündür. Ancak bu saptamanın, bugün toplumsal alanda var olan her toplumsal kurum için geçerli olmayacağını da eklemek gerekmektedir. Toplumsal kurumlar insan ihtiyaçlarının bir yansıması olduğu için, her kurumun her toplumda ve her zaman olduğunu/olacağını belirtmek geçmiş toplumsal deneyimlerden hareketle mümkün görünmemektedir. Kurumların toplumdan topluma, zamana bağlı olarak, farklılık arz ettiğini de ifade etmek gerekmektedir. Nitekim bugün bir alt kurum olan boş zamanlar kurumu modern dönemin bir sonucudur. Geleneksel dönemlerde bu kurum yoktu. Ancak aile, siyaset, güvenlik gibi kurumlar tarihsel süreçte ilk birlikteliklere kadar götürülmektedir. Siyaset kurumu, insanlık tarihinin çok eski dönemlerine kadar götürülmektedir. Kamu düzeni sağlama ve genel yönetimi gerçekleştirme görevini yerine getiren siyaset kurumu, insanların aile dışında çeşitli birlikteliklerle oluşturmaya başlamasıyla şekillenmiştir. Nitekim siyaset sosyologlarına göre, siyasal olgusu ilk olarak aile kurumundan daha büyük aşiret ya da kabile hayatında ortaya çıkmıştı (Aydın, 2011: 26). Kamu düzeni ve güvenliğini sağlamak için klan ya da kabile hayatında ortaya çıkan siyasal iktidar, toplumların zamanla gelişmesi ve çeşitlenmesiyle, yapısal olarak dönüşmüştür. (Aydın, 2000: 154). Ortaçağda bir politik ve iktisadi sistem olan feodalizm ile kilise ve dinsel metinler etrafında şekillenen siyaset olgusu ve kurumu, modern zamanlarda bu geleneksel kaynakların dışında seküler tarzda yazıldı. Bir diğer ifadeyle, metafizik referanslı mukaddes siyaset anlayışı, modern dönemle birlikte rasyonelleşmeye başladı. Toplumsalın bir çok boyutunda dinsel etkiler kaldırıldı. Modern insan anlayışı ve felsefesi yayıldı. Bireyler geleneksel değerleri birer pranga olarak algılamaya başladı. Geleneksel değerler bir tür içine düşülen bir çukur, engel teşkil eden ve hemen kurtulunması gereken engel olarak ötekileştirildi. Tanrı hakimiyetinin önemli organları olan siyaset ve kilise gibi kurumlar, insan merkezli hale geldi. Toplumlar modern devlet ve sonrasında ulus devlet tarzında idari ve politik örgütler olarak inşa edildi. Milliyetçilik ideolojisi ve ulus, devletlerin önemli enstrümanları haline geldi. Genelde sosyal bilimler özelde siyaset olmak üzere tüm toplumsallar sayısallaştırıldı. 3. Siyaset ve Siyaset Sosyolojisi Sosyoloji biliminin bilimsel bir alt disiplini olan siyaset sosyolojisinin çalışmalarında son zamanlarda belirgin bir ilerleme sağlanmış olmakla birlikte, entelektüel bir faaliyet olarak, tarihsel süreçte, siyaset sosyolojisi çalışmaları, sosyolojinin klasik teorisyenlerine dayandırılmaktadır. Bir diğer ifadeyle, sosyoloji gibi siyaset sosyolojisinin de Weber, Marx, Mosca, Pareto, Michels gibi düşünürler tarafından geliştirildiği ifade edilmektedir. Siyaset sosyolojisinin entelektüel kökleri, modern zamanlarda, Kıta Avrupa sında geliştirilmiş olmakla birlikte, uygulamalı bir disiplin olma özelliğini, yani pratiğini, Amerika da kazanmıştır (Sağır ve Akıllı, 2004: 54). Siyaset sosyolojisiyle ilgili olarak, 1930 larda, çeşitli sistematik çalışmalar Amerika da yapılmıştır. Siyaset sosyolojisi; bu dönemde Faşizm, Nazizm ve Komünizm gibi anti demokratik modern ideolojilerin toplumsal etkileri, 1930 ların sonunda meydana 3

4 gelen II. Dünya Savaşı ve toplumsal yıkımları, sonrasında Avrupa nın yeniden kurulması ve meydana gelen ulusal bağımsızlık hareketleri sonrasında geliştiği ifade edilmektedir (Sağır ve Akıllı, 2004: 55). Sosyoloji ve siyaset kendilerine özgü yöntemleri olan iki sosyal bilimdir. Her iki bilimin konusu insan ve her iki bilim de siyasal süreçlerle ve siyasal olgularla ilgilenmektedir (Vergin, 2010: 17). Siyaset sosyolojisi ise bu iki bilimin birbirlerine değen yüzlerine karşılık gelmektedir (Aydın, 2000: 149). Ancak siyasalın, toplumsal olan çok sayıda olay ve olguda ortaya çıkması, bu saptamanın yeteri kadar kolay olmadığını da göstermektedir (Vergin, 2010: 17). Sosyoloji, siyaset biliminin kendisinden en çok yararlandığı bilimlerden birisidir. Siyasal olay ve olguların toplumsal yüzeyde meydana gelmesi, toplumdaki diğer kurum ve yapılardan etkilenmesi; öte yandan sosyolojik olay ve olguların, siyasal olay ve olgulardan etkilenmesi, bu iki bilimin ortak olgularını inceleyen siyaset sosyolojisinin gelişmesini sağlamıştır (Dursun, 2012: 78). Siyaset sosyolojisi, genelde sosyal bilimlerin özelde de sosyolojinin kavram, kuram ve yöntemini kullanarak siyasal olay ve olguların siyasal olmayan diğer toplumsal olay ve olgularla olan ilişkisini ele alır (Tolan, 1996: 182). Bir diğer ifadeyle, siyaset sosyolojisi, toplumun bir bileşeni haline gelen siyasal olguları toplumdan hareketle ele alır (Ergun, 2008: 218). Toplumsal yapılarla siyasal rejimler arasındaki ilişkilerin saptanması, saptanan bu ilişkilerle bir siyasal rejimin tipolojisine ulaşma ve oluşturulan bu tipoloji aracılığıyla da siyasal partiler ile siyasal rejimler arasındaki ilişkilerin açıklanması; siyaset sosyolojisinin belirgin amacını oluşturmaktadır (Tolan,1996: 182). Genel olarak değerlendirildiğinde aile sosyolojisi, hukuk sosyolojisi, sanat sosyolojisi gibi siyaset sosyolojisi de sosyoloji biliminin bir alt dalıdır ve sosyoloji biliminin yöntemini kullanmaktadır. Ancak sosyolojinin diğer alt dallarının aksine siyaset sosyolojisi, tüm toplumsal olguların siyasal olmasından hareketle, sosyoloji bilimine genel bir girişten bağımsız da değildir. Ancak bu durum, sosyolojinin alt dalını oluşturan diğer disiplinler için geçerli değildir; çünkü sosyolojinin diğer alt disiplinleri ana gövdeden kolaylıkla ayrılabilmektedir (Duverger, 1996: 18). Genel kanı, sosyolojinin bir alt dalı olan siyaset sosyolojisi ile siyaset biliminin farklı bilimler olduğu olsa da Maurice Duverger Siyaset Sosyolojisi eserinin uyarı kısmında siyasal bilim ile siyasal sosyoloji nin benzer terimler olduğunu ifade eder: Siyasal bilim ve siyasal sosyoloji sözcükleri hemen hemen eş anlamlıdır. Çoğu Amerikan üniversitesinde, aynı sorunlara, eğer bunlar bir Siyasal Bilim Bölümü tarafından ele alınmışsa Siyasal Bilim, eğer bir Sosyoloji Bölümü çerçevesinde incelenmişse Siyasal Sosyoloji denmektedir. Fransa da ise siyasal sosyoloji değişi çoğu zaman, siyasal bilimde uzun süre egemen olmuş olan hukuksal ve felsefi yöntemlerden bir kopma ve daha bilimsel yöntemlerle bir çözümleme getirme isteğini yansıtmaktadır (Duverger, 1996: 5). Benzer bir saptamayı Ergun da dile getirmektedir. O, bu iki bilimin eş anlamlı deyimler olduğunu belirtir (Ergun, 2008: 218). 4. Siyaset Sosyolojisinin Konuları Siyaset sosyolojisinin ilgi alanı, fevkalade gelişmiş olmakla birlikte, ele aldığı konular bazı genel başlıklar altında sınıflandırılabilir. Siyaset sosyolojisinin ilgilendiği konuların başında siyasal katılım ve seçimler gelmektedir. Siyasal partilerin aldığı oyların cinsiyet, yaş, meslek grupları, yerleşim yeri ve sosyo-ekonomik durumu gibi bağımsız değişkenlere göre dağılımını saptayarak açıklamayı hedefler (Tolan, 1996: 183). Siyaset sosyolojisinin önemli konularından biri de seçmendir. Siyasal katılımın aktörleri olan seçmenin tutumlarını anlama, ideolojik dağılımlarını saptama, yönetilenlerin yönetenlerle bürokratik sisteme etkilerini ölçme ve kaygılarını açıklama siyaset sosyolojisinin önemli diğer konularıdır (Ergun, 2008: 218). Siyaset sosyolojisi; mesleki, ideolojik ve bilimsel boyutları ile çeşitli baskı gruplarının tanımlanması ve bunların siyasal otoriteyle olan ilişkilerini saptamayı da hedefler (Tolan, 1996: 183). Siyasi kurumların işleyişi, çeşitli uygarlıklardaki siyasi rejimlerin oluşumu ve işleyişi, bir 4

5 toplumda kamuoyunun oluşumu, toplumların kendi gerçekliklerini siyasi alana taşıma şekilleri ve bu gerçeklikleri yorumlama tarzları ile siyasi davranış şekilleri gibi toplumsal olgular, siyaset sosyolojisinin ilgilendiği diğer konular olarak özetlemek mümkündür (Bouthoul, 1968: 8). Bunlarla birlikte siyaset sosyolojisi; günümüzde gerçekleşen radikal demokrasi hareketleri, kimlik politikaları, göç hareketleri, farklılıklar, çokkültürlülük ve entegrasyon politikaları gibi toplumsal gelişmeleri de incelemektedir (Durdu, 2012: 208). 5. Siyaset Kurumunun Alt Kurumları Siyaset kurumunun çok sayıda alt kurumu vardır. Bürokrasi, otorite, parti, seçim, rejim, baskı grupları, siyasal ideolojiler bu kurumlardan bazılarını oluşturmaktadır. Bu alt kurumlar, genel olarak siyaset mekanizmasının içeriğini ve işleyiş tarzını oluşturmaktadır Bürokrasi Bürokrasi, siyaset kurumunun önemli işleyiş organlarından biridir. İlk toplumlarda, bugünkü anlamda örneği olmasa da İlkçağ, Roma, Ortaçağ ve modern örnekleri olan bürokrasi, Almanca ya bureaukratie ya da bürokratie, İtalyanca ya burocraiza ve İngilizce ye bureaucracy olarak çevrilen bürokrasi kavramı, koyu renkli kumaşla örtülmüş yazı masası anlamında kullanılan bureau sözcüğünden türemiştir. İlk olarak Fransız iktisatçı Vincent de Gournay kullanmıştır. Büro anlamına gelen burra egemenlik, yönetim anlamına gelen kratos kelimelerin birleşmesiyle oluşmuştur. 18. yy da memurların çalışma odası, ofisi anlamında kullanılan bürokrasi kavramı; siyasal, sosyal, kültürel ve yönetsel gibi boyutlara sahip; devlet idaresi, idare ve teşkilatlanma, rasyonel örgüt, kamu yönetimi, modern toplumda örgütlenme şekli/şekilleri, olumlu anlamında kullanıldığı gibi memurların rutin uygulamaları, kırtasiyecilik (etkisizlik, anlamsızlık ve zamanı harcama) gibi pejoratif anlamları da barındıran bir kavramdır (Eryılmaz, 2010: 6; Heywood, 2010: 451). Sosyal bilimlerdeki kavram kargaşasına, bürokrasi kavramı da dâhil olmuştur. Bürokrasi kavramı hakkında olumlu ve olumsuz çok sayıda tanım mevcuttur. Bürokrasinin olumsuz anlamı, onun kırtasiyecilik niteliğidir. Halk arasında kırtasiyecilik; ilgili işlemlerin fazlalığı, verimsizlik, isteksizlik, işlerin ağır ilerlemesi ve aksaması ve sorumluluk almama anlamlarına gelmektedir (Göküş, 1999: 5). Bununla birlikte bürokrasinin olumlu bir örgütlenme biçimi olduğunu ifade eden çok sayıda görüş mevcuttur. Kavramın, bilimsel literatürdeki tanımına daha yakın olan ve bürokrasiyi kamu yönetimi olarak ifade eden bu yaklaşımlara göre, modern politik birimler, kamu yararını ve yasalarla belirlenen görevleri yerine getirmek için bürokrasi aygıtına ihtiyaç duyar. Bürokrasiye atfedilen kırtasiyecilik, hantallık, kötü idare gibi olumsuz uygulamalarsa bürokratların/memurların fevri davranışlarından kaynaklanmaktadır (Eryılmaz, 2010: 12) Siyasal Katılım: Parti, Seçim ve Meclis Günümüzde siyasal katılım, hem siyaset biliminin hem de sosyolojinin bir alt disiplini olan siyaset sosyolojisinin önemli konularından biri olduğu gerçeği ile birlikte, çok sayıda toplumsal rejimin de halledemediği sorunların başında gelmektedir. Genel olarak toplumlar; idare edenler, yönetenler, hükmedenler ve temsil edenler olarak aklileştirilen birinci ve örgütlü kesimlerle; idare edilenler, yönetilenler, itaat edenler ve temsil edilenler olarak çeşitli şekilde formüle edilen ikinci ve örgütsüz kesimlerden oluşmaktadır. Siyasal katılım, genel olarak, ikinci ve örgütsüz kesimlerin birinci ve örgütlü kesimleri etkilemesi, belirlemesi ve dönüştürmesini ifade eder. Kuşkusuz, bireylerin yönetimleri belirlemesi ve ortak kararların alınması yeni bir olgu değildir. Ancak, siyasal katılımın, modern bir olgu olduğu ifade edilebilir. Çünkü modern dönemde siyasal iktidar vatandaşların katılımıyla oluşur, kullanılır ve yine vatandaşların müdahalesi ile el değiştirir (Aydın, 2011: 5

6 172). Oysa modern öncesi dönemde iktidarın oluşma biçimi kadar, iktidarın dayandığı meşrulaştırıcı kaynaklar da farklılık arz etmekteydi (Jeanniere, 2011: 116). Geleneksel dönemde otoritenin kaynağı ya kişisel yeteneklere dayanıyordu ya da dinsel kaynaklara dayanmaktaydı. Oysa modern dönemde iktidarın kaynağı rasyonelleşti. Weber (2005) birincisini karizmatik, ikincisini geleneksel ve üçüncüsünü de yasalussal otorite tipi olarak aklileştirmiştir. Siyasal katılım, Weber in üçüncü otorite tipine girmektedir, ki bu otorite tipi de modern dönemde gerçekleşmiştir. Modern dönemde gerçekleşen dört önemli devrimin siyasal katılımı/katılmayı meydana getirdiği ifade edilmektedir. İlk devrim, 17. yy da gerçekleşen İngiliz Devrim idir. İngiliz Devrimi ile siyasal katılımın önemli bir organı olan parlamento şekillenmiştir. 18. yy da gerçekleşen Amerikan Devrimi ise siyasal katılımı hızlandıran ikinci devrim olduğu ifade edilir. Çünkü bu devrim Bağımsızlık Bildirgesiyle birlikte insanların doğuştan çeşitli haklara sahip olduğu ve devletlere karşı ayaklanmanın bu haklardan birisi olduğu belirtilir. Yine, 18. yy da gerçekleşen Fransız Devrimi nin ruhunu oluşturan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi ile yasaların genel iradenin ürünü olduğu ve kamu görevlilerinin de hesap sorma hakkına sahip olduğu düşüncesi, siyasal katılımı hızlandıran bir diğer modern gelişmedir. Siyasal katılımı şekillendiren bir diğer devrimse 20. yy da meydana gelen Rus Devrimi ve II. Dünya Savaşı sonrasındaki bağımsızlık hareketlerinin etkileri oldu de gerçekleşen Rus Devrimi nin sınıfsız toplum görüşü ve 1948 de kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi nde insan onuruna önemli bir vurgu yapılmıştır (Eroğlu, 2013: 228). Siyasal katılımın çok farklı biçimleri olmakla birlikte genel olarak siyasal partiler, seçim ve parlamento, siyasal katılımın önemli kurumları/enstrumanları olarak kabul edilir. Günümüz (post)modern toplumlarında siyasal katılım, önemli oranda, bu kurumlar vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Aydın a (2011: 181) göre, modern demokratik toplumun vazgeçilmez kurumlarından olan siyasal parti; bir programın etrafında toplanmış, siyasal iktidarı elde etmek ya da paylaşmak amacını güden, sürekli bir örgüte sahip kuruluşlardır. Siyasal katılımın önemli enstrümanlarından biri de seçimdir. Seçim ise zapt veya gasp dışında yönetilenlerin yönetenleri belirleme tarzıdır. Duverger (1996: 143) seçimi, bir tercih sistemi veya önerilen yöneticilerin onaylanması olarak değerlendirirken; Aydın (2011: 195) ise yöneticilerin yönetilenlerce belirlenmesini sağlayan hukuki eylemler ve araçlar olarak tanımlamaktadır. Modern bir kurum olan parlamento ya da meclis ise devletin yasa yapan organı olarak ifade edilebilir (Öztekin, 2013: 351). Meclisin nitelikleri ve faaliyetleri, toplumdan topluma değişse de yasama, temsil, inceleme ve teftiş, siyasete katma ve eğitme, meşruluk gibi fonksiyonları genellik kazanmıştır (Heywood, 2011: 403) Rejim Niteliği ve işleyiş biçimi farklı olsa da, tarihsel süreçte tüm toplumlarda siyasal sistemler/rejimler olmuştur. Bir diğer ifadeyle, toplumsal yapıların çeşitliliği ile orantılı siyasal rejimler/sitemler var olmuştur (Duverger, 1996: 275). Devletin; partiler, parlamento, sendikalar, sivil toplum kuruluşları, bakanlar kurulu, eğitim, hukuk gibi çok sayıda toplumsal bileşeni vardır. Soyut bir mahiyette olan devlet, sahip olduğu (gayri) meşru gücü, ilgili kurumların/organların vasıtasıyla yapmaktadır. Siyasal sistem ya da rejim, idare eden ile idare edilenler arasındaki ilişkiyi açıklar. Bir diğer ifadeyle, rejim ya da toplumsal sistem, yukarıda bahsedilen kurumların bir bütün olarak halk ile olan ilişkisini ifade eder (Türköne, 2014: 130). Duverger (1996: 275) rejimi, toplumsal sistemi oluşturan tüm organların birbirleriyle olan birlikteliğini sağlayan genel çerçeve olarak değerlendirmektedir. Toplumsal sistemi oluşturan öğelerin yapısal ilişkileri, sistemin yapısını oluşturmaktadır. Bu öğelerin kendi aralarındaki bağlantı biçimi, toplumdan topluma farklılık arz ettiği için, bir toplumdaki siyasal sistem başka bir toplumdaki siyasal sistemden farklı olabilir. Bu sebepledir ki Türkiye deki siyasal sistem ile İngiltere deki ya da 6

7 Hindistan daki siyasal sistem arasında fark oluşmaktadır. Oysa bu üç ülkede de benzer toplumsal öğeler söz konusudur (Vergin, 2010: 53) Bir Toplumsal Rejim Örneği: Demokrasi Antik Yunan da demokrasinin halk anlamına gelen demos u, alt sınıfları ifade etmek için kullanılırdı. Ayrıca bu tanıma metek denilen yabancılar, kadınlar ve köleler dâhil değildi. Günümüz toplumlarında demokrasi, demokrat gibi kavramlar / terimler, en çok kullanılan kelimelerdir. Oysa tarihsel süreçte hep böyle olmamıştır. Demokrasi terimini kullanmak bazı dönemlerde büyük bir radikallik olarak gösterilmiştir. Soğuk Savaş döneminde SSCB de kapitalizmi ve ABD de sosyalizmi benimsemek kadar zordu. 19. yüzyılın ilk yarısında, demokrasi, bir kısım aşırı solcuyu nitelemek için kullanılıyordu (Wallerstein, ). Günümüz toplumlarında ise demokrasi vazgeçilmez idare şekli olarak ifade edilmektedir. Halk iktidarı, halk yönetimi anlamına gelen demokrasi kavramı; çok yaygın olarak kullanılan ifadeyle hukuken halkın halk tarafından halk için yönetimidir. Yani halkın, kendi kendini yöneten sistemin adıdır (Dönmezer, 1994: 363). Demokrasi, günümüzde ortak iyiyi bulmakta yoğun olarak kullanılan bir yönetme tarzıdır (Erdoğan, 2002: 149). Demokrasi kavramı, günümüzde yaygın olarak, keyfi siyasi iktidardan kurtulmak anlamında da kullanılmaktadır. İdeal demokrasi yönetiminde özgürlük, adalet ve temel hak ve hürriyetlere ait prensipler yasalarla belirlenmiştir. Eğer bir ülkede birden çok parti seçimlerde yarışıyorsa, serbest seçimler varsa, iletişim araçları iktidarın tekelinde değilse, kişinin dinsel inancına devlet müdahalesi yoksa, o ülkede demokrasiden söz edilebilir (Wallerstein, 2004: 136). Bir yönetim biçimi olan demokrasi, diğer birçok yönetim biçimine karşı çıkmaktadır. Örneğin demokrasi, azınlıkların yönetimi olan saltanata, oligarşiye, tek kişinin yönetimi olan monarşiye ve diktatörlüğe ve ilahı kaynaklı yönetim biçimlerine karşı çıkmaktadır. Yani demokrasilerde, devlet, gücünü özel bir sınıftan, kabileden, bireyden, ırktan ve dinden almaz. Demokrasilerde hükümet, gücünü direkt halktan almaktadır. Halkın oyundan almaktadır (Şeriati, 1994: 137). Benzer bir tanımlamayı Linz de yapmaktadır. Linz e göre, bir yönetim şekli olan demokrasi, liderler arasında serbest yarışmayı gerçekleştirmek için seçim mekanizmasının olduğu; dernek kurma, haber alma ve haberleşme temel hürriyetlerinin olduğu ve siyasal tercihlerin serbestçe ifadesine imkân verildiği sistemdir (Linz, 2008: 23). 5.4.Bürokrasi ve Demokrasi Demokrasi, bir sivil yönetim olarak halkın, kendisi için, kendi kendini yönetmesidir. Bürokrasi ise modern bir örgütlenme biçimi olarak memurların yönetimidir. Bu anlamda demokrasiyle bürokrasi arasında bir zıtlık söz konusudur. Demokrasi kültüründe bütün faaliyetler hukuk çerçevesinde belirlenir. İlke olarak, seçilmişlerin atanmışlara üstünlüğü belirlenir ve bürokrasi aygıtı, seçilmiş politik iktidarın denetimine bırakılır. Seçim mekanizmasıyla da politik iktidarları temsil eden temsilciler belirlenir ve kontrol altına alınır (Erdoğan, 2000: 130). Demokrasi, kanun üstünlüğüne dayanan ve hukuken gerek bireysel, gerek toplumsal bütün hakların ve ödevlerin toplumsal sözleşmeyle koruma altına alındığı bir toplumsal rejimdir. Bu rejimde, bir işleyiş tarzı olan bürokrasi yasalarla belirlenmiştir. Mises, bürokrasiyle demokrasinin uyuşmaz bir ikili olduğu tezine karşı çıkar. Ona göre, demokrasilerde bürokratlar, kanunlara uyduğu sürece kamu hizmetlerini yerine getirebilirler. Demokrasinin hukukun üstünlüğü olduğunu söyleyen Mises e göre, aksi bir durumda, bürokratlar, keyfi ve sorumsuz birer despot olur (Mises, 2007: 35). Demokrasi-bürokrasi birlikteliği üzerine dikkatleri çeken bir diğer düşünür Eryılmaz dır. Eryılmaz a göre bürokrasi, toplumsal düzenin sağlanmasında etkili bir yönetim biçimidir. Demokrasinin kanun önünde eşitlik ilkesi, ancak bürokrasiyle mümkün olabilir. Çünkü bürokrasi yönetim aygıtında gerekli kurallar önceden yazılı olarak ifade edilmiştir. Bürokrasilerde gayri şahsilik söz konusudur (Eryılmaz, 2010: 111). 7

8 Demokrasi ve bürokrasi bağlamında olumlu değerlendirmelerin yanında olumsuz değerlendirmeler de söz konusudur. Otoritenin belirli ellerde toplanması, bürokrasinin baskıcı siyasi iktidarların denetimine girme ve meşru siyasi erkin dışına çıkma ve teoride eşit olması, varsayılan bürokrasinin sahip olduğu bilgi yeteneğinden dolayı tarafsızlığını bozma gibi demokrasi kültürüne aykırı potansiyel olumsuz nitelikleri barındırmaktadır (Eryılmaz, 2010: ). Bürokrasiyle ilgili bir diğer olumsuz tavır Marksist yaklaşımdan gelmiştir. Bu yaklaşım Marx, Lenin ve Trotsky nin düşünceleri çerçevesinde gelişmiştir. Marksist yaklaşımın merkezini Marx ın düşünceleri oluşturmaktadır. Marx, bürokrasiye olumsuz bir anlam yüklemiştir. Hegel ci anlayışın aksine, Marx ın düşüncesinde bürokrasi, hem devletin hem de hakim sınıfın egemenliğini pekiştiren bir araçtır. Marx a göre bürokrasi de devlet gibi genelin çıkarını temsil etmemektedir. Bu anlamda, hem devlet hem de bürokrasi, genel çıkarın aksine hâkim sınıfın yani, burjuvanın hâkimiyetini sağlamaktadır (Mouzelis, 2003: 20-25). Bürokrasi bağlamında olumsuz bir diğer yaklaşımsa Michels e aittir. Oligarşinin Tunç Kanunu ifadesiyle bürokrasi hakkında düşüncelerini ifade eden Michels e göre, demokrasi, resmi yazılardan ibaret bir dış yüzdür. Bürokrasi, demokrasinin içselleşmesini engelleyen bir faktördür (Mouzelis, 2003: 42). 6. Devlet, İktidar ve Meşruiyet Siyasetin çoğu zaman uygulama alanlarından biri olan devlet kurumu, insanlık tarihi ile yaşıt olmasa da, ilk çağlara kadar gördürülebilen bir toplumsal yapıdır. Bu bağlamda, devletin ortaya çıkışı ve faaliyetleri ile ilgili çok sayıda tartışma yapılmıştır. Ancak, devletin kesin bir tanımı söz konusu değildir (Aydın, 2011: 78). Devletin kendiliğinden ortaya çıktığı belirtildiği gibi, devletin oluşumunun, insanların meydana getirdiği şiddet, çatışma, artık ürün gibi toplumsal olguların denetiminin sağlanması sonucunda ortaya çıktığı da belirtilir (Türköne, 2014: 66). Marx ve Marksist gelenek, devleti, burjuvazinin lehine işleyen bir sınıfsal yapı olarak değerlendirirken, Weber ise onu, toplumun bileşimini sağlayan siyasal örgütlenme olarak değerlendirir. Devlet, Hegel e göre yeryüzü tanrısı, anarşistlere göre ise bir an önce yok edilmesi gereken bir baş belasıdır (Aydın, 2011: 78). Weber e (2005: 132) göre devlet, fiziksel güç ve şiddeti kullanma hakkına sahip, belirli bir arazi üzerinde varlık bulan politik yapıdır. Fiziksel güç ve şiddet kullanma yetkisine sahip tek örgüttür devlet. Bir toplumda, devlet ya da devletle birlikte, devletten onay almış bireyler ve kurumlar dışında hiç bir örgüt ya da kişi, fiziksel güç ve şiddeti kullanamaz. Bununla birlikte, toplumsal bir olgu olan devlet kurumunun tarihsel süreçte yetki ve faaliyetleri sürekli değişmiştir. Yetki ve faaliyetlerinin değişmesi, devletin çeşitli formlarda ortaya çıkmasını sağlamıştır. Geleneksel olarak ifade edilen devlet formunda yetkilerin bölünmesi söz konusu iken; 16. yy dan itibaren şekillenen modern politik örgütlenme biçimi olan modern devlet formunda, yetkilerin tek merkezden toplanması söz konusudur (Türköne, 2014: 66). Sosyolojik bir kurum olan devletin oluşumu ile ilgili yapılan analizler, ideolojik olabildiği gibi, devlet olgusundan neyin anlaşıldığıyla da ilgilidir. Yapılan analizlerden biri, devlet olgusunun, kamu düzenini sağlayan yöneten-yönetilen ayrımına dayandırılmasıdır ki bu tanım, devletin insanlığın varlığı ile paralel olduğunu gösterir. Bununla birlikte devletle ilgili başka bir tanım da, devletin aile kurumundan geniş, gelişmiş toplumsal bir organizasyon olarak ifade edilmesidir. Bu tanım ise devleti, insanların yerleşik hayata geçmesi ile birlikte ortaya çıkan toplum tiplerine dayandırır. Devlet kurumu ile ilgili yapılan tanımlardan biri de, devletin modern tanımıdır. Bu tanımda devlet, sınırları belirlenmiş toprak parçası üzerinde meşruluğunu sağlayan modern politik bir örgüt olarak da açıklanır ki bu tanım, devletin modern zamanların bir olgusu olduğunu gösterir. Bu tanım ise çok sınırlıdır (Aydın, 2011: 80). Başkalarına istediğini yaptırabilme gücü olarak aklileştirilen iktidar, hemen hemen hayatın her alanında karşımıza çıkmaktadır. Evde, okulda, herhangi bir iş kuruluşunda, baskı gruplarında, legal ve illegal tüm örgütlerde görülmektedir. (Türköne, 2014: 49). Meşruiyet ise herhangi bir iktidarın, rızaya dayanmasını ifade eder. Bununla birlikte meşruiyet; iktidar-otorite ve birey-iktidar ilişkisini de ifade 8

9 etmektedir. Bir iktidarın otorite olması için meşruiyete ihtiyacı vardır. Bir diğer ifadeyle, onaylanan iktidara otorite denir. Yani otorite meşru iktidardır (Türköne, 2014: 51). 7. Siyaset Kurumunun Diğer Kurumlarla İlişkisi Baltacıoğlu na göre siyaset, ilk başta toplumların güvenlik ihtiyacını karşılayan bir kurumdu (Aydın, 2011: 27). Ancak, siyasetin bu tanımı, tarihsel süreçte önemli dönüşümler geçirmiştir. Günümüzde din, sağlık, eğitim, ekonomi başta olmak üzere toplumu oluşturan kurumların faaliyetleri siyasal olandan ayrı değerlendiremeyecek hale gelmiştir. Bir diğer ifadeyle, siyasetin toplumu oluşturan aile, din, ekonomi, hukuk gibi diğer alt kurumlarla ilişkisi söz konusudur. Aile, bireylerin toplumsallaştıkları kurumların başında gelmektedir. İnsanlar ilk olarak ailede sosyalleşmeye başlarlar. Aile içinde çocuklara öğretilen, ezberletilen toplumsallıklar, çocuğun geleceğini doğrudan etkilemektedir. Nitekim Türköne ye (2014: 246) göre, ailenin rolü demokratik ve totaliter toplumlarda farklılık göstermektedir. Tarihsel süreçte, siyaset ile din arasında sürekli bir ilişki söz konusu olmuştur. Din, kimi zaman toplumsal sistemin meşruluğunu, kimi zaman da özünü oluşturarak farklı siyasal sistemlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Politik ve iktisadi bir sistem olan Ortaçağ daki feodalizmin meşruluğunu oluşturan din, günümüzde Hindistan daki kast sisteminin de özünü oluşturmaktadır. Comte un insanlık düşüncesinin geçirdiği dönüşümü ifade eden üç hal yasasındaki teolojik ve metafizik aşamalar; Weber in Protestan Ahlakı ve Kapitalizm Ruhu eserindeki inanmış bir Kalvinist ve Püriten müminlerin eylemlerindeki inanç ve bu inancın, politik boyutları da olan, kapitalizmin oluşmasına ortam hazırlaması, din-siyaset ilişkisinin bilimsel metinlerini sunmaktadır. Günümüzdeki toplumsal birliktelikler düşünüldüğünde siyaset-din ilişkisinin canlılığı daha da belirginleşir. Modern dönemlerde din; toplum ve toplumun alt kurumlarından uzaklaştırılmak istendi. Ancak, din olgusunun günümüz postmodern toplumlarında çok tartışılan konuların başında yer alması ve postmodernizmin tanrı da doğruyu söyleyebilir söylemi, din-siyaset ilişkisinin varlığının meşruluğunu göstermektedir. Diğer toplumsal kurumlar gibi, siyaset kurumu ile eğitim kurumu da ilişkilidir. Eğitim kurumunun sacayaklarından biri olan okul, aynı zamanda siyasi bir kurumdur. Okul, aynı zamanda, aileden sonra siyasal toplumsallaşmada önemli kurumlardan biridir. Çok sayıda toplumda, eğitim kurumlarının isimlerindeki milli sıfatı bu ilişkinin göstergesidir (Türköne, 2014: 247). Ekonomik gelişmeler de siyaseti etkilemektedir. Örneğin mülk kavramı, hem siyasi hem de iktisadi anlama sahiptir. İslâm anlayışında malik, mülk sahibi olduğu gibi, siyasi otoriteyi de belirlemektedir (Aydın, 2000: 173). 15. ve 16. yy.larda gelişmeye başlayan merkantilizm ve sonrasında gelişen modern dünyanın iktisadi örgütlemesi olan kapitalizm ile modern siyaset felsefesini oluşturan liberalizm teorisi ilişkilidir. Tolan ın (1996: 181) ifadesiyle, nerde bir toplumsal varsa orda mutlaka ekonomi ve siyasal vardır. 8. Genel Bir Değerlendirme Kuşkusuz başta toplumsallaşmış insan olmak üzere tüm tarihseller değişmektedir. İnsan düşüncesinin, referans kaynakları değişmektedir. Rejimler, bilimsel disiplinler, ihtiyaçlar değişip dönüşmektedir. Tüm bilimler gibi siyaset sosyolojisi de bu değişimden etkilenerek dönüşmektedir. Kuşkusuz sosyolojinin aktif bir alt dalı siyaset sosyolojisi modern toplumların bir ihtiyacı olarak şekillenmektedir. Ancak, sosyolojinin kurucuları, siyaset sosyolojisinin kurucuları olarak da ifade edilmektedir. Kavramsal çerçevesi modern zamanların erken dönemlerine kadar götürülen siyaset sosyolojisi, ABD sosyal bilim çevrelerinde uygulama şansı bulmuştur. Gelinen noktada, gelişerek önemli bir bilimsel disiplin haline gelmiştir. 9

10 Bu dönüşümle birlikte, siyaset sosyolojinin ilgi alanı gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Siyaset sosyolojisi; yeni demokrasi hareketleri (radikal demokrasi ya da müzakereci demokrasi), küreselleşme, küreselleşmeyle birlikte, dünyanın çeşitli yerlerinde beliren yerel kimlikler ve kültürler, bu yerel kültürlerin direnişi, çok kültürlülük, entegrasyon politikaları gibi yeni toplumsal olgulara ilgi duymaya başlamıştır. Kaynakça Aydın, M. (2000), Kurumlar Sosyolojisi, Vadi Yayınları, Ankara. Aydın, M. (2011), Siyasetin Sosyolojisi, Bir Sosyal Kurum Olarak Siyaset, Açılım Kitap, İstanbul. Bouthoul, G. (1968), Siyaset Sosyolojisi, Çev. Ali Turkây Yazıcı, Remzi Kitabevi. Dönmezer, S. (1994), Toplum Bilim, Beta Yayınları, İstanbul. Dursun, D. (2012), Siyaset Bilimi, Beta Yayınları, İstanbul. Duverger, M. (1996), Siyaset Sosyolojisi, Çev. Şirin Tekeli, Varlık Yayınları, İstanbul. Durdu, Z. (2012), Siyaset Sosyolojisi, Sosyolojiye Giriş Editör M. Tuna, Detay Yayıncılık, Ankara. Erdoğan, M. (2000), Demokrasi Laiklik Resmi İdeoloji, Liberte Yayınları, Ankara. Erdoğan, M. (2002), Türkiye Özgürleşebilir mi?, Liberte Yayıncılık, Ankara Eroğlu, C. (2013), Siyasal Katılma, Siyaset Bilimi Kavramlar, İdeolojiler Disiplinler Arası İlişkiler, Hazırlayanlar: G. Atılgan, E. A. Aytekin, Yordam Kitap, İstanbul. Eryılmaz, B. (2010), Bürokrasi ve Siyaset Bürokratik Devletten Etkin Yönetime, Alfa Yayınları, İstanbul. Göküş, M. (1999), Demokrat Parti Döneminde Bürokrasi Siyasi İktidar İlişkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir. Heywood, A. (2011), Siyaset, Editör B. Kalkan, Adres Yayınları, Ankara. Jeanniere, Abel. (2011), Modernite Nedir?, Modernite Versus Postmodernite, Çev. Mehmet Küçük, Say Yayınları, İstanbul. Linz, Juan J. (2008), Totaliter ve Otoriter Rejimler, Çev. E. Özbudun, Liberte Yayınları. Mises, L. V. (2007), Bureaucracy, Editor Bettina Bien Greaves, Liberty Lund, Indianapolis Mouzelis, Nicos P. (2003), Örgüt ve Bürokrasi: Modern Teorilerin Analizi, Çev. H. Bahadır Akın, Çizgi Kitabevi, Konya, Öztekin, A. (2013), Siyaset Bilimine Giriş Toplum Devlet Parlamento Hükümet Kamu Yönetimi, Siyasal Kitabevi, Ankara. Sağır M. ve Akıllı, S. (2004), Siyaset Sosyolojisi Yazıları, Siyasal Kitabevi, Ankara. Şeriati, A. (1994), Kapitalizm, Çev. Y Arslan, Dünya Yayıncılık, İstanbul. Tolan, B. (1996), Toplum Bilimine Giriş, Adım Yayıncılık, Ankara. Türköne, M. (2014), Siyaset, Etkileşim Yayınları, İstanbul. Vergin, N. (2010), Siyaset Sosyolojisi Kavramlar, Tanımlar Yaklaşımlar, Doğan Kitap, İstanbul. Wallerstein, I. (2004), Amerikan Gücünün Gerileyişi Kaotik Bir Dünyada ABD, Çev. T. Birkan, Metis Yayınları, İstanbul. Weber, M. (2005), Sosyoloji Yazıları, Çev. Taha Parla, İletişim Yayınları, İstanbul 10