2. Bölüm İSLAM DEVLETİ DÖRT HALİFE DÖNEMİ Melih Özdil

Transkript

1 2. Bölüm İSLAM DEVLETİ DÖRT HALİFE DÖNEMİ Melih Özdil

2

3 Hz. Muhammed in vefatından sonra siyasi ihtilaflar ve görüş farklılıkları sebebiyle gruplaşmalar olmuştu. Bu guruplaşmalar Ömer bin Hattab ve Osman bin Affan zamanında arttı ve 656 yılında, Ali bin Ebu Talib döneminde ilk iç savaş yaşandı. EBU BEKİR ( ) Fil olayından iki yıl sonra, 573 yılında Mekke de doğan Ebu Bekir Sıddık, ilk Müslümanlardan, Peygamberin Hicret arkadaşı ve kayınpederiydi. Hicret öncesi Mekke de evlendirdiği kızı Aişe nin kocası Hz. Muhammed in ölümü üzerine, 632 yılında Müslüman toplumunun başına geçen Ebu Bekir, Sünni inanışına göre İslamı kabul eden Raşid Halifeler in (Dört Halife) ve Aşere-i Mübeşşere nin ilkidir. Şii inanışına göre Hatice bint Hüveylid den sonra İslamı ilk kabul eden kişi Ali bin Ebu Talib dir. Arapların İslamı kabul etmesinde önemli rol oynayan ve kazancının büyük bir bölümünü İslam Dini için harcayan Ebu Bekir in, 622 yılında Mekke den Medine ye Hicret eden Hz. Muhammed e eşlik etmesi Kuranı Kerim de şöyle anlatılır: Tevbe Suresi 40. Ayet 5 Ebu Bekir Sıddık Biliyorsunuz ki onlar iki kişi Mekke den çıktıkları zaman, O na bizzat Allah yardım etmişti. Hani onlar mağaradaydılar ve O arkadaşına, Üzülme, çünkü Allah bizimle beraber diyordu. Allah da O nun üzerine güven duygusu ve huzur indirip sizin görmediğiniz bir takım ordularla desteklemiş, böylece inkar edenlerin sözünü alçaltmıştı. Sözü en yüce olan Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir. Asıl adı Abdülkabe olan ve 624 yılına ölünceye kadar halifelik görevini yürüten Ebu Bekir e Müslüman olmasından sonra Hz. Muhammed tarafından Abdullah adı verildi. Ayrıca, azaptan azad edilmiş anlamında Atik ; dürüst, sadık, emin ve iffetli olduğu için de Sıddık lakabıyla anıldı. Bütün bu lakaplarına rağmen, Deve yavrusunun babası anlamına gelen Ebu Bekir adıyla tanındı. Teymoğulları Kabilesinden olan Ebu Bekir in soyu Mürre bin Kab da Hz. Muhammed ile birleşir. Anasının adı Ümmü l-hayr Selma, halifeliğini ve ölümünü gören babasının adı Ebu Kuhafe Osman, künyesi Abdullah bin Ebi Kuhafe bin Kaab et-teymi el- Kureyşi dir. Teymoğulları Kabilesi Mekke de önemli bir yere sahipti. Kumaş ve elbise ticareti ile uğraşıyorlar, toplumsal temasları ve engin kültürleri ile tanınıyorlardı. Babası Mekke eşrafından olan Ebu Bekir de esnak diye bilinen kan diyeti ve kefalet ödenmesi işlerinin yürütülmesiyle görevliydi.

4 54 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Karısı Ümmü Ruman, kızı Esma ve annesi ilk Müslümanlardan olup oğlu Abdullah ve babası Ebu Kuhafe de daha sonra İslamı kabul eden Ebu Bekir in diğer oğlu Abdurrahman, Bedir Savaşına kadar müşriklerin yanında yer aldı. İslamdan önce de saygın, dürüst, kişilikli, putlara tapmayan ve evinde put bulundurmayan hanif bir tüccar olan Ebu Bekir, ölümüne kadar Hz. Muhammed den hiç ayrılmadı; sade bir sekilde yaşayıp Arapların Soy ve Tarih ilimleriyle ilgili çalışmalar yaptı. Yanından hiç ayrılmadığı ve fikir alışverişinde bulunduğu çocukluk arkadaşı Muhammed e birçok konuda yardımcı olduğu için Araplar kendisine Peygamber in Veziri lakabını taktılar. Ebu Bekir in İslamı Benimsemesi ve Hicret Muhammed, Hira Dağından dönüşünde karşılaştığı Ebu Bekir e Allah ın Elçisi olduğunu söyledi ve Yaratan Rabb inin adıyla oku diye başlayan Alak Suresi 1. Ayet ini bildirdi. Ebu Bekir de Allah ın birliğine ve senin O nun Resulü olduğuna iman ettim cevabını verdi. Muhammed daha sonra Bütün insanların imanı bir kefeye, Ebu Bekir in imanı diğer kefeye konsa, onun imanı ağır basar diye bir benzetme yaparak, bu tereddütsüz karşılıktan çok hoşnut kaldığını dile getirdi. Ebu Bekir, Mekke döneminde güçlü kabilelere mensup kişileri İslama kazandırmaya çalıştı. Yaptığı çağırılar sonucu Osman bin Affan, Zübeyr bin Avvam, Abdurrahman bin Avf, Sad bin Ebi Vakkas ve Talha bin Ubeydullah gibi önemli kişilerin İslamı kabul etmesinde etkin oldu. Servetini müşriklerin eziyetlerine maruz kalan fakir halkı korumak ve işkence gören köleleri satın alıp azad etmek için kullandı. Böylece Bilal, Habbab, Lübeyne, Ebu Fukayhe, Amir, Zinnire, Nahdiye, Ümmü Ubeys ve daha birçok kölenin serbest kalmasını sağladı. Mescid-i Haram da müşriklerin saldırısına uğramasına rağmen, İslama çağrısına gizli gizli devam etti. Müşriklerin eziyetleri çoğalıp Müslümanlara yapılan baskılar artınca Muhammed, Ebu Bekir den Habesistan a göç etmesini istemişti. Bunun üzerine yola çıkan Ebu Bekir, Berkü l-gimad da karşılaştığı Mekke nin ileri gelenlerinden Bin Dugunne nin Seni himayeme aldım, Mekke ye dönebilirsin demesi üzerine yoldan geri döndü. Ancak, Bin Dugunne nin daha sonra Açıktan açığa ibadet etme ve inancını yayma! isteği üzerine, Böyle bir söz vermedim ve himayeni sana iade ediyorum. Allah ın himayesi bana yeter. diyerek kendi yolunu seçti. Hz. Muhammed in bir gecede Mekke den Kudüs e oradan Sidretü l Münteha ya gittigi İsra ve Mirac olaylarını öğrenen müşrikler bunu Ebu Bekir e yetiştirdikleri zaman, O dediyse doğrudur. dedi. Bu sebeble, asla yalan söylemeyen, özü sözü doğru, imanından süphe olmayan anlamında Sıddık (En iyi arkadaş) lakabı verilen Ebu Bekir, Mekke de geçirdikleri 13 yıldan sonra Hz. Muhammed den Birlikte Medine ye Hicret edeceğiz haberini alınca sevinç gözyaşları döktü.

5 EBU BEKİR SIDDIK 55 Ebu Bekir, Hicret yolunda, Sevr Dağındaki mağarada kaldıkları günleri şöyle anlatır: Hz. Muhammed ile birlikte mağaradaydım, bir ara dışarıdaki Kureyşlilerin ayaklarını gördüm. Bunun üzerine Ya Muhammed, bunlar bizi bulacaklar! dedim. O da Ya Ebu Bekir, iki yoldaş var ki, Allah da onların üçüncüsü ola, endişe edilir mi? buyurdu. Küba da üç gün kaldıktan sonra Hz. Muhammed ile birlikte Medine ye varan Ebu Bekir humma hastalığına tutuldu ve yatağa düştü. Bunun üzerine Resul-ü Ekrem Allah ım Mekke yi bize sevgili kıldığın gibi Medine yi de bize sevgili kıl; hummayı bizden uzaklaştır diye dua etti ve Ebu Bekir dahil, hasta olan sahabeler iyileştiler. Sonraki günlerde Aişe bint Ebu Bekir ile Hz. Muhammed in düğünleri yapıldı ve Ebu Bekir in maddi yardımlarıyla Mescid-i Nebi inşa edildi. İslamı yaymak ve müşrikler hakkında bilgi edinmek için gönderilen Seriyye denilen keşif kollarına da katılan Ebu Bekir; Bedir, Uhud, Hendek Savaşlarında ve Müreysi, Kurayza, Hayber, Mekke, Huneyn, Taif dahil otuzdan fazla gazvede Hz. Muhammed in yanında yer aldı. Bedir de en yakınları, kardeşleri, babaları ve dayıları ile çarpışan birçok sahabe gibi Ebu Bekir de, karşı saflarda bulunan oğlu Abdurrahman ile çarpıştı. Müslümanların dinlerini herşeyden üstün tuttuklarının göstergesi olan bu savaşta, Hz. Muhammed in yakın akrabaları da karşı cephelerde yer aldılar. Amcası Hamza ve yeğeni Ubeyde yanında, öteki amcası Abbas ile diğer yeğenleri Ebu Süfyan ve Nevfel müşriklerle beraberlerdi. Hatta kızı Zeyneb in kocası Ebu l-as da kendisine karşı savaşıyordu. Hicret in 9. yılında Bizans İmparatoru Şam ve Hicaz bölgesini istila etmek için büyük bir ordu göndermişti. Bu sırada Medine de büyük bir kıtlık vardı ve İslam ordusunun hazırlanması için ortaya çıkan sorunlar, Ebu Bekir in bütün varlığını kullanarak destek olması sonucu çözüldü. Ebu Bekir in Hilafeti Hz. Muhammed in vefat etmesi üzerine büyük bir üzüntüye kapılan Müslümanlar ne yapmaları gerektiğine karar veremediler. Ömer bin Hattab Allah ın Resulü de bir ölümlüydü ve Hz. Musa gibi Rabbi ile buluşmaya gitti, öldüğünü söyleyen olursa ellerini keseceğim dedi. Ebu Bekir, Hz. Muhammed in iyi olduğu bir sırada izin alıp, kızının yanına gitmişti ve vefat haberini alınca derhal geri geldi. Hz. Muhammed in cansız bedenini alnından öptü ve Babam ve anam sana feda olsun ya Muhammed. Ölümünde de yaşamındaki kadar güzelsin. Senin ölümünle peygamberlik son bulmustur. Şanın ve şerefin o kadar büyük ki, senin için ağlamaya gerek yoktur. Rabb inin katında bizi unutma ve hatırında olalım dedi. Sonra Ömer i susturdu, dışarı çıkıp Ali İmran Suresi 144. Ayeti okudu ve Allah ın Kitabı ve Resulü nün sünnetine sarılan doğruyu bulur ve bunları birbirinden ayıran doğru yoldan sapar. Şeytanın, Peygamberin ölümü ile sizi aldatmasına, dininizden saptırmasına ve size ulaşmasına firsat vermeyiniz! sözleriyle, orada bulunanları teskin etti. Bu sırada Ensar (Hicret zamanında Hz. Muhammed e yardım eden Medineliler), Hazrec Kabilesi nin Reisi olan Sad bin Ubeyde yi Halife tayin etmek için Beni Saide Sakifesi nde bir toplantı yapıyordu. Bunu öğrenen Ebu Bekir, Ömer, Ebu Ubeyde ve sahabeler derhal Sakife ye gittiler. Orada Ensar ile konuşulduktan ve hilafet hakkında çeşitli müzakereler yapıldıktan sonra Ebu Bekir

6 56 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI aralarına girip ellerinden tuttuğu Ömer ve Ebu Ubeyde den birisine biat edilmesini istedi. Ancak öne çıkan Ömer Ey Ebu Bekir, sen hepimizden yakın olduğun Resul-ü Ekrem in emriyle Müslümanlara namaz kıldırdın. Sen O nun veziri ve halifesisin biz de sana biat ediyoruz dedi. Ömer bin Hattab ın bu davranışı sonucu orada bulunanların hepsi Ebu Bekir e biat ettiler. Hz. Muhammed in nereye defnedileceği hususunda çıkan anlaşmazlığı Her Peygamber öldüğü yere defnedilir diyerek çözümleyen ve ertesi gün Mescid-i Nebi de hutbe okuyan Ebu Bekir in halifeliği biat eden halk tarafından kabul edildi. Bu olaylar sırasında Fatima nın evinde Haşimoğulları ve taraftarları ile toplantı halinde olan Ali bin Ebu Talib de, daha sonra gelip üstün kişiliğine olan övgüsünü daima dile getirdiği Ebu Bekir e biat etti. Böylece herkes tarafından Allah ın Resulü nün Halifesi seçilen Ebu Bekir, mescidde Sizin en hayırlınız değilim, fakat başınıza geçtim. Görevimi hakkıyla yaparsam bana yardım ediniz, yanılırsam doğru yolu gösteriniz. Ben Allah ve Resulü ne itaat ettigim müddetçe siz de bana itaat ediniz, ben isyan edersem itaat etmeniz gerekmez. diye bir konuşma yaptı. Ebu Bekir, mirastan pay isteyen Fatima ya Allah ın Resulü nün yaptığı hiçbir seyi yapmaktan geri durmam; peygamberin kızı da olsa, dinin üstünde değildir. cevabını verdi ve Hz. Muhammed in malları devlete aittir gerekçesiyle pay vermedi. Bu sırada Fatima ya destek veren Ali Bin Ebu Talib de, halifeliği sırasında Hz. Muhammed in sünnetine uydu ve Aişe ye mirastan hiçbir şey vermedi. Ebu Bekir zamanında sahabeler arasında görüş ayrılıkları olmasına rağmen, birliktelik devam etti. Ebu Bekir in ılımlı ve sakin olmasına karşın, Ömer sertlik yanlısıydı ve aralarındaki anlaşmazlıklar çoğu kez bu karakter farkından ortaya çıkıyordu. Buna rağmen daima ortak bir yolda buluştular. Hz. Muhammed yazılı bir vasiyet bırakmamış olmasına rağmen Ebu Bekir in faziletini övmüş ve hastalığında yerine İmam tayin etmişti. Bu sebeple, Ebu Bekir in halifeliğine kimse karşı çıkmadı ve Ali bin Ebu Talib ile Zübeyr bin Avvam da Ridde Muharebeleri sırasında kılınan namazlarda Ebu Bekir in arkasında yer aldılar. Mürtedler ile Mücadele, Irak ve Suriye Fütühatı Ebu Bekir, Halife olunca Hz Muhammed in vefatından sonra Arabistan da Mekke ve Medine dışındaki bölgelerde görülen dinden dönme hareketlerine ve namaz kılarız, ama zekat vermeyiz diyenlere karşı savaş açtı. Esvedül-Ansi, Müseylemetül-Kezzab, Secah, Tuleyha gibi yalancı peygamberlerin varlığına son verdi. Aykırı düşünceleri yok etti; yeniden zekat toplanmaya ve Beytü l-mal e konulup dağıtılmaya başlandı. Hz. Muhammed in hazırladığı, ancak vefatı sebebiyle bekleyen Usame ordusunu Ürdün e yollayan Ebu Bekir; Bahreyn, Umman, Yemen ve Mühre isyanlarını bastırdı. Kuranı Kerim in Toplanması ve Mushaf ın Oluşturulması Ridde Savaşlarında vahiy katiplerinin ve Kurra nın (Kuran ı ezberleyen hafızlar) çoğunun şehit olması üzerine, Ömer bin Hattab ın bu husustaki düşüncesine hak veren Ebu Bekir, Kuran ayetlerinin toplanmasını sağladı. Hz. Muhammed zamanında inen vahiyler, katipler tarafından ceylan derilerine, beyaz taşlara, enli hurma dallarına yazılmıştı ve sahabelerin çoğu Kuran hafızıydılar. Ancak, yazılı olan ayetlerin dağınık olması ve Kurra nın sayısının azalması Kuran ın muhafazası hususunda endişe yaratıyordu. Ebu Bekir, Zeyd bin Sabit in başkanlığında bir heyet teskil etti ve herkesin elindeki ayetleri getirmesini emretti. Gelen ayetler

7 HALİD BİN VELİD 57 şahitler tarafından doğrulanıyor ve Kurra tarafından onaylanıyordu. Böylece bütün ayetler toplandı ve Mushaf (Kuranı Kerim sayfalarının derlenmiş hali) oluşturuldu. Ebu Bekir den Ömer bin Hattab a ve kızı Hafsa bint Ömer e geçen bu Mushaf, Osman bin Affan zamanında çogaltılıp, Darü l-islam ın bütün vilayetlerine dağıtıldı. Ebu Bekir in Vefatı Ordusuna Kadın, çocuk ve yaşlılara dokunmayın, yemiş veren ağaçları kesmeyin, mamur bir yeri tahrip etmeyin, haddinizi aşmayın ve korkmayın! öğütlerini veren Ebu Bekir, Hicret in 13. yılında 23 Ağustos 634 tarihinde vefat etti. Hilafeti iki yıl üç ay sürmesine rağmen Ebu Bekir zamanında İslam Devleti büyük bir gelişme gösterdi. Fethedilen yerlerde kimseye zulmedilmedi ve adil davranıldı. Müslüman olmadığı halde, cizye (vergi) verip, İslamın himayesine giren milletler huzur ve emniyet içinde yaşadılar. Ebu Bekir hastalanıp yatağa düşünce sahabeler ile konuşup yerine halifeliğe uygun bulduğu Ömer bin Hattab ın namaz kıldırmasını istedi. Ömer in sert ve kaba olduğunu söyleyenlere karşı çıktı ve hilafet ahitnamesini Osman bin Affan a yazdırdı. 63 yaşında vefat eden Ebu Bekir, vasiyeti gereği çok sevdiği Hz. Muhammed in yanına (omuz hizasında) defnedildi. Böylece bu iki büyük dostun birliktelikleri kabirlerinde de devam etti. Halid bin Velid ( ) Hudeybiye Anlaşması sonrasında Müslümanlığı seçene kadar Kureyşlilerin saflarında, sonrasında İslam Devletinin emrinde savaşan Halid Bin Velid, 592 yılında Mekke de doğdu. Annesi Lübabe ve babası Velid, Kureyş in askeri konularda uzmanlaşmış, imtiyazlı Mahzum Kabilesine mensuptular. Emrindeki süvarilere yaptırdığı manevralar ile Müslümanların Uhud Savaşını kazanmasını önleyen Halid, Müslüman olduktan sonra Bizans ve Sasaniler e karşı zaferler kazandı. Irak ve İran ı İslam Devletine bağlayıp Anadolu da Kahramanmaraş a kadar ilerledi. Katıldığı yüzü aşkın çarpışmaya rağmen, yenilgi yüzü görmeyen Halid bin Velid e, İslam ın yayılmasına olan katkılarından ötürü, Hz. Muhammed tarafından, Seyfullah (Allah ın Kılıcı) lakabı verildi. Ebu Bekir, halifelik döneminde ortaya çıkan isyanları bastırmak için görevlendirdiği Halid bin Velid i, Ridde Savaşlarında kazandığı başarılardan sonra, Halid gibisi dünyaya gelmez diyerek ödüllendirdi. Halid, Arabistan Yarımadası nda barışın sağlanmasından sonra kişilik İslam ordusuyla, Sasanilerin denetimi altındaki Mezopotamya ya hareket etti. 633 yılı Nisan ve Mayıs aylarında Sasani ve Hristiyan Araplarla yaptığı Zincirler, Walaja ve Ullais Muharebelerini kazandı. El-Hira (Necef) Kalesini fethetti, bölge halkını İslamiyet ile tanıştırdı. Temmuz ayında Anbar Kalesini kuşatıp, teslim aldı. Daha sonra Ayn el-tamr Muharebesinde yendiği göçebe Arap kabilelerini geri püskürttü. Bu gelişmeler üzerine, Arap istilasını durdurmak isteyen Sasani Hükümdarı 3. Yezdigerd büyük bir ordu hazırladı. Fırat Nehri kıyısındaki Hanafiz, Zumail, Saniyy ve Muzayyah bölgelerine kadar ilerledi ve kamp kurdu. Böylesine büyük bir orduyla savaşamayacağını anlayan Halid, düşman birliklerine karşı gece baskınları yapmaya karar verdi. Muzayyah, Saniyy ve son olarak Zumail saldırıları ile Sasani ordusunu yok etti. Halid bin Velid, Sasani Başkenti Tizpon u fethetmek istiyordu; fakat 3. Yezdigerd in Bizanslılar ile anlaşıp, yeni bir ordu hazırladığını öğrenince bu kararından vazgeçti.

8 58 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI 3. Yezdigert, İmparator Heraclius a gönderdiği mesajda Sıranın kendisine geleceğini bildirip Halid bin Velid e karşı birlikte hareket etmek için, aralarında asırlardır devam eden düşmanlığa son vermeyi teklif etmişti. Heraclius bu teklifi kabul etti ve Sasaniler ile birleşmek üzere, Suriye den destek birlikleri gönderdi. Böylece oluşturulan büyük bir ordu, 633 yılının son günlerinde Araplar ile karşılaştı. Halid, 634 yılı Ocak ayının başında, sayıca çok fazla olan Sasani ordusunu, Firaz Muharebesinde büyük bir hezimete uğrattı ve Mezopotamya nın kontrolünü tamamen eline aldı. 634 yılı Ağustos ayında Halife seçilen Ömer bin Hattab ın ilk işi Halit bin Velid i ordu komutanlığı görevinden almak oldu. Ömer bu durumu Halid i aramızdaki problemler yüzünden değil; İslam ordularının onsuz da kazanabileceğini göstermek için görevden aldım. şeklinde izah etti. Genel komutan olarak seçilen Ebu Ubeyde bin Cerrah a sadık kalacağına yemin ederek orduda kalan Halid, 636 yılı Ağustos ayında yapılan Yarmuk Savaşında, yönettiği İslam ordusuyla Bizanslılara karşı büyük bir zafer kazandı ve böylece Lübnan, Suriye ve Irak ı İslam Devleti sınırlarına katıldı. 638 yılında ordudaki görevine son verilen Halid Bin Velid, 642 yılında (savaş meydanlarında ölmediği için üzüntü duyarak) eceliyle vefat etti. Halid bin Velid in Ordudan Ayrılışı 638 yılında Ömer bin Hattab ın casusları herkesin kahramanı olan Halid bin Velid in içinde alkol bulunan bir madde ile banyo yaptığını söylediler. Bu durumu Halid e soran Ömer, İçilmemesini anladım ancak vücudun dışına temasının yasak olmasını çok aşırı buluyorum cevabını aldı. Ancak, Ömer ve Medine böyle düşünmüyordu, ayrıca Halid in Maraş ı fethettikten sonra, 638 yılı sonbaharında Ash'as adında meşhur bir Pers şairine dirhem ödeyerek kendi adına bir methiye yazdırmış olması da tasvib edilmemişti. Ordu komutanı Ebu Ubeyde ye bir mektup yazan İslam Yönetimi, bu durumu araştırmasını istediler. Halid in hayranı olan Ebu Ubeyde bu soruyu soramayacağını söyleyince bu göreve üstlenen Bilal ibn Ribah, Halid bin Velid i Emesa ya (Humus) çağırdı. Halk içinde görülen davada Halid parayı cebinden ödediğini söyleyince, yaptığının savurganlık olarak değerlendirilmesine rağmen masum olduğuna karar verildi, fakat ordudaki görevine son verildi. Ubeyde nin yanına giderek ordusu ile bir veda konuşması yapan Halid, Medine ye dönüşünde Ömer e bu kararı adaletsiz bulduğunu iletti.

9 6 Ömer bin Hattab Kabileler arasında hakemlik yapan Beni Adi Klanına mensup Hattab bin Nüfeyl ile Beni Mahzum Klanına mensup Hantama bint Hisham ın oğlu olan Ömer bin Hattab, Fil Olayından 11 yıl sonra, 581 yılında Mekke de doğdu. Orta sınıftan bir ailenin oğluydu ve küçüklüğünde acımasız bir insan olan babasının deve sürülerine çobanlık edip eğitimleri ile uğraştı. Gençliğinde okuma-yazma öğrendi, şiir ve edebiyat ile ilgilendi. Dövüş sanatları ve binicilikteki ustalığı yanında, uzun boyu ve fiziksel gücü ile ünlü bir güreşçi oldu. İyi bir konuşma yeteneğine sahip olduğu için, büyüyünce babasının yerini aldı ve kabileler arasında hakemlik yaptı. Aynı zamanda bir tüccar olması sebebiyle bilim adamları ile tanışıp Roma ve Pers toplumunu analiz etti. Başarısız bir tüccar olan, içki içmeyi seven ve başlangıçta İslama karşı aşırı tepki gösterenlerin arasında yer alan Ömer, dedelerinin dinini inkar ederek, tapındıkları putlara hakaret eden ve insanları onlardan yüz çevirmeğe çağıran Muhammed i öldürmeye karar vermişti. Rivayete göre bu arzusunu gerçekleştirmek için giderken, yolda Nuaym bin Abdullah ile karşılaştı. Nuaym Ya Ömer! böyle öfkeyle nereye gidiyorsun? diye sorunca Muhammed i öldürmeye gidiyorum cevabını verdi. Bunun üzerine Nuaym kız kardeşin ve enişten de bu yeni dine girdiler ve önce kendi ailen ile uğraşman gerekir dedi. Bu habere çok öfkelenen Ömer eniştesinin evine yöneldi. Said bin Zeyd ile evli olan kızkardeşi Fatima binti Hattab ın evinde Kuran okunmaktaydı ve Ömer kapıyı çalınca, içeridekiler okumayı kesip Kuran sayfalarını sakladılar. Eve giren Ömer, eniştesini dövmeye başladı ve araya giren Fatima nın da aldığı darbeden dolayı burnu kanadı. Kız kardeşinin, Ne yaparsan yap dinimizden dönmeyeceğiz! demesi üzerine, merhamet duyguları kabardı ve okudukları yazıyı görmek istediğini söyledi. Kendisine verilen sayfalardan Kuran ayetlerini okuyan Ömer, derhal iman etti. O sırada Müslümanlar, Safa Tepesi nin yanında bulunan Erkam ın evinde gizlice toplanmış ve ibadet ediyorlardı. Peygamberin Daru l-erkam da olduğunu öğrenen Ömer, doğruca oraya gitti. Kapıyı çaldığında gelenin Ömer olduğunu öğrenen sahabeler endişeye kapıldılar. Zira Ömer silahlarını kuşanmış olduğu halde kapının önünde duruyordu. Hamza bin Abdülmuttalib Ömer iyi bir niyetle geldiyse sorun yok. Şayet kötü bir düşüncesi varsa, onu öldürmek bizim için kolaydır diyerek, kapıyı açtırdı. Hz. Muhammed içeri giren Ömer i iki eliyle tutarak Müslüman ol ya Ömer! Allah ım ona hidayet ver. dedi. Ömer de Kelime-i sehadet getirdi ve iman ettiğini açıkladı.

10 60 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Ömer in iman ettiği 615 yılında sayıları 100 kişiden az olan Müslümanlar Mekkeli müşriklerin, gösterdiği zorbaca tepkiden dolayı Beytullah a (Kabe) gidip namaz kılamıyor ve ancak gizlice bir araya gelebiliyorlardı. Ömer iman ettikten sonra doğruca Kabe ye gitti ve Müslüman olduğunu haykırdı. Orada bulunanlar şiddetle tepki gösterdiler, fakat Ömer müşriklere karşı savaştı, gösterilen muhalefeti kırdı ve bir avuç Müslüman ile birlikte herkesin gözü önünde Beytullah ta namaza durdu. Ömer in saflarına katılması Müslümanlara büyük bir moral desteği sağlamıştı. Abdullah bin Mesud un Ömer in Müslüman oluşu bir fetihti sözü bu durumu ortaya koyar. Müslümanlığını açıkça ilan eden ilk kişi Ömer bin Hattab dır. Müşrikler kararlılığını bildikleri için ona sataşmaya cesaret edemiyorlardı. Müslüman olduktan sonra sürekli yanında bulunduğu Hz. Muhammed i korumak ve dinini savunmak için elinden gelen gayreti gösterdi. Hicret emir olunduğu zaman Müslümanlar Mekke den gizlice göç etmeye başlamışlardı, fakat beraberinde yirmi arkadaşı olduğu halde Medine ye doğru yola çıkan Ömer gizlenmeye ihtiyaç duymadı. Ali bin Ebu Talib, Ömer in Hicretini şöyle anlatır: Ömer den başka gizlenmeden Hicret eden hiç bir kimseyi bilmiyorum. O, yola çıkmadan önce kılıcını kuşandı; yayını omzuna taktı, oklarını eline aldı ve Kabe ye gitti. Kureyş in ileri gelenleri Kabe nin avlusunda oturmaktaydılar. Ömer, Kabe yi yedi defa tavaf etti ve Makam-ı İbrahim de iki rekat namaz kıldı. Sonra halka halinde oturan müşrikleri tek tek dolaştı ve onlara Kim annesini evlatsız, çocuklarını yetim, karısını dul bırakmak istiyorsa şu vadide beni takip etsin dedi; fakat kimse onu engellemeye cesaret edemedi. Ömer bin Hattab; Bedir, Uhud, Hendek ve Hayber Gazveleri ne katıldı ve çok sayıda olayda Seriyye komutanı olarak görev yaptı. Hz. Muhammed e en yakın olan sahabelerden birisi olup Aşere-i Mübeşşere dendi. Peygamberin ölümünden sonra ortaya çıkan karışıklığın yok edilmesinde büyük rol oynadı ve kısa süren halifelik döneminde, Ebu Bekir in en büyük yardımcısı oldu. Öleceğini anlayınca, Ömer i kendisine halef tayin etmeyi düşünen Ebu Bekir bu hususta bazı Sahabeler ile görüştü. Hepsi Ömer in fazilet ve üstünlüğünü kabul etmekle beraber, sert mizaçlı olduğunu düşünüyorlardı. Hatta Talha ve bazı Sahabeler Rabb in seni, Ömer i halife tayin ettiğin için sorgularsa ne diyeceksin? diye sordular. Bu soruya Kullarının en iyisini Halife yaptığımı söylerim! cevabını veren Ebu Bekir, Osman bin Affan ı çağırıp, Ömer bin Hattab ı halife tayin ettiğini yazdırdı. Dışarı çıkan Osman da, müminlerden, katlanıp mühürlenmiş olan bu kağıtta yazılı olan kimseye biat edilmesini istedi. Böylece, Ömer bin Hattab 2. Raşid Halife olarak iş başına geldi. Halifelik Dönemi ( ) Ebu Cehil (Amr bin Hişam) ve Ömer bin Hattab. Ömer bin Hattab döneminde Bizans ile yapılan Yarmuk, Halep, Ecnadin, Demirköprü, Dathin, Firaz ve Qarteen Muharebeleri ile Mısır, Suriye, Lübnan ve Filistin fethedildi. Sasaniler ile yapılan Köprü, Nihavend ve Kadisiye Muharebeleri ile Irak ın tamamı ve İran ın büyük bir kısmı ele geçirildi.

11 ÖMER BİN HATTAB 61 Kendisinden alınan verginin azaltılmasını isteyen, ancak talebi kabul edilmeyen Ebu Lü lüe El-Mecusi tarafından 1 Kasım 644 tarihinde Medine de sabah namazında hançerle saldırıya uğrayan Ömer bin Hattab 3 Kasım 644 tarihinde vefat etti. Hz. Muhammed den sonra Ali bin Ebu Talib in halife olması gerektiğini iddia eden Şiiler, saldırıdan sonra kaçarken birçok kişiyi yaralayıp öldüren ve yakalanacağını anlayınca intihar eden Ebu Lü lüe için İran ın Keşan kentinde bir türbe inşa ettiler. Halife Ömer in Adaleti Ömer bin Hattab kendi akrabalarından hiç kimseye memuriyet vermedi. Bir idareciyi tayin ettiği zaman mal varlığını kayıt altına alır, mal varlığında artış olursa bunu izah etmesini isterdi. Kapalı kapılar arkasında iş görmez ve hileye izin vermezdi. Halkın problemlerini çözümlemek için uğraşır ve bu gaye ile Medine sokaklarını arşınlardı. Adalet konusundaki hassasiyetini Fırat kıyısında bir deve helak olsa, Allah bunu Ömer den sorar diye korkarım sözü ile ortaya koyan Ömer hakkında rivayet edilen yüzlerce öyküden birkaçı şöyledir: Bir gece, Halife Ömer makamında çalışırken yanına Osman bin Affan gelir ve selam verip oturur. Önce odadaki mumu söndürüp dolaptan aldığı başka bir mumu yakan Ömer, sonra selamına karşılık verip Buyur ya Osman der. Osman şaşkınlıkla Neden yanan mumu söndürüp, diğer mumu yaktın? diye sorar. Ömer Demin devlet işi yapıyordum; mum da devletin malıydı fakat özel işlerimi halkın parasıyla alınan mum ile yapamazdım. Bu sebeple söndürüp kendi mumumu yaktım. cevabını verir. öö Uzunca bir kuşatmadan sonra Kudüs teslim olur ve şehrin anahtarının bizzat Halife Ömer e teslim edileceği söylenir. Ömer, yanına kölesini alıp devesi ile yola koyulur. Yolda kölesinin yaya gitmesine gönlü razı olmaz. Belirli sürelerle değişerek binmeyi teklif eder ve kölesinin karşı çıkmasına karşın dediğini yapar. Tam Kudüs e girileceği sırada deveye binme sırası köleye gelir ve köle kendi isteğiyle sırasını Ömer e vermek ister. Ömer bunu kabul etmez ve kendisi yaya, köle deve üzerinde şehre girerler. öö Halife Ömer hastalandığı bir gün doktorlar şifa için bal yemesini tavsiye ederler. O mevsimde çarşıda pazarda bal satılmaz. Ancak devletin depolarında çok miktarda bal vardır. Ömer, bu balı kullanabilmek için camiye gider, halkı toplar ve tedavisi için hazineden bir miktar bal almasına izin verilmesini rica eder. öö Bir yahudi Ömer in yanına gelir ve Ya Ömer, filan yerde cami yapmak için benim arsamın da bir bölümüne girdiler. der. Durumu inceleten Ömer olayın doğru olduğunu görür ve valiye Camiyi yıkın, ama adaleti yıkmayın. Sonra camiyi yeniden yapın. emrini verir. öö

12 62 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Halife Ömer in oğlu Abdullah bir deve satın alır ve devletin develerini güden çobana teslim eder. Deve, devletin otlaklarında yer, içer ve iyice semirir. Bir gün Abdullah deveyi satılması için pazara götürür. Deveyi pazarda gören ve sahibinin kim olduğunu soran Ömer e Oğlun cevabını verirler. Canı sıkılır; oğlunu çağırır, deveye nasıl sahip olduğunu ve nasıl böyle semirdiğini sorar. Oğlu da olanları anlatır. Bunun üzerine Ömer Vay! ne güzel, hem halife oğlu olasın, hem böyle iş edesin. Deveni devlet çobanı otlatsın, deven devletin otlaklarında semirsin, satınca da kazancı senin olsun. Olmaz böyle şey. Git deveyi sat, Deveyi almak için harcadığın parayı sen al, gerisini götür devlet hazinesine teslim et. emrini verir. öö Halife Ömer bir gün eve geldiğinde eşinin yeni aldığı elbisesini göstermek için etrafında dönüp durduğunu fark eder ve Hayrola hanım, bu elbiseyi yeni almışsın, ancak ben sana bunun için para verdiğimi hatırlamıyorum? diye sorar. Eşi Ya Ömer, bu elbiseyi bana verdiğin harçlıklardan biriktirip aldım! cevabını verir. Bunun üzerine Ömer Öyle mi, demek ki ben gerektiğinden fazla maaş alıyorum. Yarın gidip maaşımda indirip yapılmasını teklif edeyim. der. Ebu Ubeyde bin el-cerrah ( ) Kureyşin Banu al-harith ibn Fihr klanının soylu bir ailesinden gelen tüccar Abdullah bin el-cerrah ın oğlu olan Ebu Ubeyde bin el-cerrah 583 yılında doğdu ve İslamı kabul etmeden önce de tevazu ve cesareti ile tanındı. Hz. Muhammed in yakın akraba ve arkadaşlarını gizlice İslama davet ettiği 611 yılında Ebu Bekir den bir gün sonra Müslüman oldu. Kureyşlilerin baskı ve eziyetlerinden dolayı 83 erkek ve 20 kadınla Habeşistan a göç eden Ebu Ubeyde, Mekke ye geri döndükten sonra Hz. Muhammed in peşinden Medine ye gitti. Medine de kendisine kucak açan Muadh ibn Jabal ile kardeş olup, Kureyşliler saldırana kadar bir yıl barış içinde yaşadı. 624 yılında Bedir Savaşında kaçınmasına rağmen Mekkelilerin yanında yer alan babasını öldürmek zorunda kalan Ebu Ubeyde, Uhud Savaşında Peygamberi koruyan grup içindeydi. Hatta çarpışmaların sonunda Hz. Muhammed in zırhını çıkartmaya çalışırken iki ön dişini de kaybetti. 627 yılında Hendek Savaşı ile Beni Kurayza gazvesine katılan ve 628 yılında Hudeybiye Anlaşması nın şahitlerinden birisi olan Ebu Ubeyde, Hayber e yapılan sefere de katıldı ve 630 yılında Mekkeyi kuşatan birliklerden birisinin başında yer alıp Huneyn Savaşında ve Taif Kuşatmasında bulunduktan sonra bir süre Bahreyn'de vergi toplama görevi yaptı. Yarmuk Savaşı, 636.

13 EBU UBEYDE BİN EL-CERRAH 63 Halife olunca Halid bin Velid i Irak a yollayan Ebu Bekir, Hatay ve Lübnan civarına da dört ordu gönderdi. Ebu Ubeyde bir süre bu ordulardan birisinin başında kaldı ve 634 yılında Bizans askerinin Kudüs ün 25 km güneyinde Ecnadin de (Ajnadayn) toplanması üzerine Suriye ye gelen Halid bin Velid, kişilik İslam ordusunun başına geçti. 30 Temmuz 634 yılında yapılan Ecnadin Savaşında Bizans ordusuna karşı büyük bir zafer kazanan Halid bin Velid ve Ebu Ubeyde bin el-cerrah Şam a doğru ilerlemeye devam ettiler. Ağustos ortasında Yakusa Savaşında Bizanslıları ikinci defa yenip, 19 Ağustos ta Marj al-saffar Savaşında Suriye Valisinin gönderdiği orduyu da mağlup eden İslam ordusu Ağustos sonunda Şam ı kuşattı. Bu arada Ebu Bekir in ölümü üzerine 23 Ağustos ta Halife seçilen Ömer bin Hattab, Ebu Ubeyde bin el-cerrah ı ordu komutanlığına getirdi. Ebu Ubeyde, duyduğu hayranlık sebebiyle, bir komutan olarak orduda kalmasına izin verilen Halid bin Velid i süvarilerin başına getirdi ve askeri danışman olarak tavsiyelerini saygıyla karşıladı. 30 gün süren kuşatma sonunda yapılan Sanita-al-Uqab Savaşında Halid bin Velid komutasındaki kuvvetlerin Bizanslıları tekrar yenmesi üzerine, Bizans İmparatoru Heraclius un kızının kocası olan Thomas, Jabiya Kapısı nda yaptığı bir anlaşma ile Şam ı Ebu Ubeyde ye teslim etti. Ancak bu anlaşmadan haberi olmayan Halid bin Velid şehre girmişti Ekim 634 tarihinde Halid in Bizanslılar ile Hristiyan Araplar a karşı Abu-al-Quds Savaşını kazanmasından sonra Kuzey Suriye ve Filistin arasındaki bağlantıyı kesen Müslümanlar 23 Ocak 635 tarihinde yapılan Fahl Savaşında Bizanslıları yendiler. Fahl Savaşından sonra İslam ordusu ikiye ayrıldı. Bir grup Filistin e giderken, Kuzey Suriye ye yönelen Ubeyde ve Halid komutasındaki ana kuvvetler atak yapan Bizanslıları Emesa (Humus) Savaşında bir kez daha bozguna uğratıp şehri ele geçirdiler. Yarmuk Savaşı Emesa yi alan Müslümanlar, kuzeye doğru ilerlemeyi planlamışlardı, ancak Heraklius un Antakya da konuşlandığını öğrendiler. Bizanslı esirler Heraklius beş büyük ordu ve toplam kişi ile Suriye yi almak için gelecek diyorlardı. Heraclius un saha savaşından kaçındığını bilen Halid bin Velid Bizanslıların büyük şehirlere kuvvetler gönderip Müslüman güçleri birbirinden ayırıp yok etmek üzere plan yaptığını anladı. Savaş konseyinde Ordularımızı bir yerde toplayalım ve bu tuzağa düşmeyelim. teklifinde bulundu. Ubeyde de bu görüşü desteklediği için, Suriye yi işgal eden bütün Müslüman kuvvetleri Jabiya da buluştular. Yarmuk Savaşında Bizanslılar.

14 64 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Yarmuk Nehrinin arkasına çekilip beklemek düşüncesinde olan Halid, bunu sağlamak için komutasındaki öncü süvari birlikleri ile Bizanslıları oyaladı ve Müslüman ordusu 636 yılı Temmuz ayında belirlenen yere ulaştı. Bir aydan kısa sürede Yarmuk a gelen Bizans ordusunun komutanı Vahan, Müslümanların gücünü test etmek için önce Hristiyan Araplar ile bir saldırı düzenledi. Bu saldırıyı kolayca savuşturan Müslümanlar ile Bizanslılar arasında uzlaşma çabaları sürerken, Ömer bin Hattab ın gönderdiği destek kuvvetleri Ebu Ubeyde nin ordusuna katıldılar. Halid bin Velid in de Bizans kampına giderek görüşmelere katılmasına rağmen savaşı önleme çabaları sonuç vermedi. Bunun üzerine Ebu Ubeyde, ordu komutanlığını bir savaş dehası olan Halid e bıraktı. 15 Ağustos 1836 tarihinde başlayan ve altı gün süren savaş sonunda Bizanslılar çok ağır bir yenilgiye uğradılar ve bir daha toparlanamadıkları için Müslümanların Anadolu nun içlerine kadar ilerlemesini önleyemediler. Kudüs ün Fethi Bizans ordusu dağıldığı için çekildikleri toprakları tekrar ele geçiren El Ubeyde, bir savaş konseyi topladı ve Kudüs ün alınmasına karar verildi. Dört ay süren kuşatma sonunda, şehir yöneticilerinin isteğine bağlı olarak Ömer bin Hattab geldi ve Kudüs ü teslim aldı. Ebu Ubeyde, Kudüs ün fethinden sonra birliklerini üç gruba ayırdı; * Yezid bin Ebi Süfyan komutasındaki birlikler Şam üzerinden ilerleyerek Beyrut, Sidon, Tyre ve Caesarea yı aldılar. * Amr bin el-as ve Sharjeel bin Hassana, Filistin in geri kalan kısmını ve Gazze yi ele geçirdiler. * Ebu Ubeyde ve Halid kişilik güçlü bir ordu ile Kuzey Suriye de ilerlediler. Kuzey Suriye nin Fethi Kuzeye giden İslam ordusu, 637 yılı Haziran ayında Chalcis e girdi. Karargahını Chalcis e taşıyan Ebu Ubeyde tarafından süvarileri ile birlikte Kuzey Suriye nin fethini tamamlaması istenen Halid Ekim ayında Allepo ve Azaz ı aldıktan sonra Antakya ya

15 EBU UBEYDE BİN EL-CERRAH 65 (Antioch) doğru ilerlemeye devam etti. Önce şehrin cevresini işgal edip Anadolu ile bağlantısını kesmek isteyen Halid, Bizanslıların son bir gayret ile gönderdiği orduyu Demirköprü Savaşında yendi. Antakya ya çekilen Bizans ordusunu takip ederek şehri kuşattı ve 30 Ekim 637 tarihinde teslim aldı. Daha sonra Latakia, Jableh, Tartus, Tripoli hattını ele geçiren Halid, tekrar kuzeye yönelip Tarsus u aldı ve Kızılırmak a kadar ilerledi. Ermenistan ve Anadolu Seferleri Halid bin Velid, Kahramanmaraş, Diyarbakır, Sivas ve Malatya hattını ele geçirirken, Ürdün ve El Cezire yi (Al-Jazira) aldıktan sonra Doğu Anadolu ya yönelen Ayaz ibn Ghanam, Ağrı ya kadar bütün Ermenistan ı İslam Devletinin sınırlarına katıp Kars ve Erzurum a kadar ilerledi. Bu sırada Halife Ömer bin Hattab ın Suriye Valiliğine getirdiği Ebu Ubeyde den Bizans ile arasında tampon bir bölge bırakıp yönetimini güçlendirmesini istemesi üzerine fetihlere ara verildi. ööö 638 yılında Arabistan da büyük bir kuraklık olmuş ve Halife Ömer, Ebu Ubeyde den Medine ye deve yükü yiyecek getirmesini istemişti. Bu isteğini yerine getiren Ebu Ubeyde yi ziyaret etmek isteyen Ömer, 639 yılında yola çıktıktan sonra Suriye de yaşanan veba salgınını öğrendi ve geri döndü. Bundan sonra birbirlerine şu notları gönderdiler: Ubeyde Ya Ömer Allah ın niyetinden mi kaçarsın? Ömer, kederle Evet, Muhammed in bir salgın olursa oraya gitme sözünü dinleyip Allah ın niyetinden kaçıyorum. Bu yazışmalardan sonra, Ebu Ubeyde nin Suriye ye dönmesini önlemek isteyen Ömer, Sana acilen ihtiyacım var; mesajımı alınca yola çık ve yanıma gel! diye bir mektup daha yazdı. Sayısız insanın öldüğü salgın bölgesinden ayrılmak istemeyen Ubeyde de Bana ihtiyacın olduğunu biliyorum. Ancak ben Emesa da Müslüman ordusunun başındayım ve onları etkileyen bir salgından kaçmak gibi bir arzum yok. Allah isteyene kadar onlardan ayrılamam. Bu nedenle, lütfen bu mektup sana ulaşınca beni komutanlıktan al ve burada kalmama izin ver. cevabını verdi.

16 66 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Gözyaşları içinde bu mektubu okuyan Ömer, çaresiz durumu kabullenmesine rağmen, Ebu Ubeyde den daha az nemli olan Jabiya ya taşınmasını istedi. Ömer in bu isteğini yerine getiren Ebu Ubeyde, ordusuna Namaz kılın; orucunuzu tutun, sadaka verin, Hac ve Umre ye gidin, birlik olun, birbirinizi destekleyin, komutanlarınıza saygılı ve sadık olun, barış ve Allah ın rahmeti sizinle olsun. mesajını iletip Muadh bin Jabal in yerine geçmesini vasiyet ettikten sonra 639 yılında Jabiya da vefat etti ve oraya gömüldü. Yazid ve Ubaidah adında iki çocuk sahibi olduğu birinci eşi Hind bint Jabar ı ve Ömer adında bir çocuk sahibi olduğu ikinci eşi Warja yı genç yaşlarda kaybettikten sonra başka evlilik yapmayan Ebu Ubeyde bin el-cerrah, Hz. Muhammed in sahabelerinden olup Ömer bin Hattab ın da kendisinden sonraki Halife adayıydı.

17 7 Osman bin Affan Soyu dört nesil öncesinde Abdimenaf bin Kusay ile Haşimoğullarına bağlanan Osman bin Affan 577 yılında Taif de doğdu. Zengin Beni Ümeyye (Ümeyyeoğulları) klanından olan ve yurt dışında seyahat ederken genç yaşta ölen babasından büyük bir miras kalan Osman, aile işine devam etti ve Kureyş in en zenginlerinden birisi oldu. 610 yılından önce ölen annesi Awra (Erva bint Küreyz), Umme Hakim el-baida bint Abdülmuttalib ile Abdülmuttalib bin Haşim in kızıydı ve Hz. Muhammed in babası Abdullah ın ikiz kardeşiydi. 611 yılında bir iş gezisi için gittiği Suriye den dönen Osman, arkadaşı Ebu Bekir den görevini öğrendiği ve tanıştırıldığı Hz. Muhammed ile konuştuktan sonra İslamı kabul etti. Ali bin Ebu Talib, Zeyd, Ebu Bekir ve birkaç kişiden sonra Osman ın da İslama geçmesi, Muhammed'in öğretilerine şiddetle karşı çıkan Beni Ümeyye klanını kızdırdı. Osman ve kısa süre sonra evlendiği Hz. Muhammed in kızı Rukiyye baskıların artması üzerine yıllarında 11 erkek ve 11 kadından oluşan bir Müslümanlar grubu ile birlikte Habeşistan göç ettiler. Osman ın Habeşistan ile iş bağlantıları vardı ve bir tüccar olarak mesleğini uygulamaya devam etti. İki yıl sonra Kureyşliler İslamı kabul ettiler! haberinin yayılması üzerine Osman, Rukiyye ve bazı Müslümanlar geri döndüler. Ancak Mekke ye ulaştıklarında bu haberin doğru olmadığını öğrendiler. Bir kısım Müslümanlar tekrar Habeşistan a giderken, eşi Rukiyye ile kalmaya karar veren Osman, Habeşistan da bağlantı kurduğu kişilerin de desteğini alarak işini geliştirdi. Medine Hayatı Medine de, Müslümanlar genellikle çiftçilik ile uğraşıyorlardı ve ticaret Yahudilerin elindeydi. 622 yılında üçüncü partide ailesiyle birlikte Medine ye Hicret eden ve kısa süre Beni Nacar Klanından Ebu Talha bin Sabit in evinde misafir kaldıktan sonra aldığı eve taşınan Osman, bu durumdan yararlandı ve dürüst bir şekilde çalışarak, kısa sürede Medine nin önemli tüccarlarından birisi haline geldi. Peygamberin iki kızıyla evlendiği için, iki nur sahibi anlamında Zinnureyn lakabıyla anılan Osman, Medine dönemi boyunca sürekli Hz. Muhammed ile birlikte olmaya gayret etti. Sahabelerin en zenginlerinden birisi olduğu için, İslama ve Müslümanlara herkesten çok maddi yardımda bulundu. Bir Yahudinin mülkiyetinde olan Rume Kuyusu nu dirheme satın alıp Müslümanların kullanımına sundu ve özellikle sefere çıkan orduların techiz edilmesinde fazlasıyla cömert davrandı.

18 68 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI 624 Yılı Hz. Muhammed, Ocak ayında kuzeni Abdullah bin Jahsh ı 12 Medine muhaciri ve 6 deve ile bir operasyon için görevlendirdi. Ebu Hüdeyfa, Ukasha bin Mihsan, Utbe bin Ghazwan, Sad bin Ebu Vakkas, Amir bin Rabia, Vakid bin Abdullah ve Halid bin el- Bukhary nin de olduğu ekip ile yola çıkan Abdullah bin Jahsh a bir mektup veren Hz. Muhammed iki gün sonra açıp içindeki talimatı yerine getirmesini istedi. Aldığı emir ile Mekke ye doğru ilerleyen Abdullah, yolda okuduğu mektuptan Nakhla da bir kervanı ele geçirmek ile görevlendirildiğini öğrendi. Durumu ekibine anlatıp Kim isterse dönebilir dedi ve herkesin onayını aldıktan sonra, Taif-Mekke arasına gelip Kureyşlilerin kervanını izledi. Abdullah bin Jahsh ın adamlarından Ukasha bin Mihsan yolculuklarının gerçek amacını gizlemek ve Mekke ye Umre için gittikleri izlenimi vermek gayesiyle başını traş etttirmişti. Ukasha nın traşlı başını gören Kureyşliler, düşmanlıkların yasak olduğu Receb ayı içinde olmanın da güvencesiyle, rahatlayıp kamp kurdular. Kuru üzüm, gıda maddeleri ve çeşitli yükler taşıyan Amr bin el- Hadrami yönetimindeki kervanda Osman bin Affan ın kardeşi Nevfel bin Abdullah ve Hakem bin Kaysan gibi önemli müşrikler vardı. Recep ayında savaş faaliyetlerinin yasak olmasına rağmen, bu zengin kervanı kaçırmak istemeyen Müslümanlar aralarında tartıştılar. Sonunda daha önce yapılan altı kervan baskınının başarılı olamadığını hatırlatan Abdullah bin Jahsh ın isteğiyle kervana saldırılması kabul edildi. Kureyşliler yemek ile meşgul olurken gerçekleşen kısa savaşta Vakid bin Abdullah, Amr bin el-hadrami yi ok ile vurarak öldürdü. Nevfel bin Abdullah kaçmayı başarırken, Kureyş Kabilesi üyelerinden Osman bin Abdullah ve Hakem bin Kaysan esir alındılar. Ganimetleri ile birlikte yola çıkan Müslümanlardan Sad bin Ebu Vakkas ve Utbe bin Ghazwan dönüş yolunda bir develerini kaybettiler ve kaçan devenin ardından Buhran a gidince grubun çok arkasında kaldılar. Bunun üzerine esirler için önerilen fidyeyi kabul etmeyen Hz. Muhammed, kafilenin güven içinde dönmesini temin etmek gayesiyle, Mekkelilere Bir saldırı olursa esirleri öldürürüz diye haber gönderdi.

19 OSMAN BİN AFFAN 69 Kervanın baskını ve mensuplarının kutsal Recep ayında Müslümanlar tarafından öldürülmesi Kureyşliler ve Müslümanlar arasında yayılmıştı. Öfkelenen Hz. Muhammed, ganimetin beşte birini kendisine vermelerine rağmen Abdullah bin Jahsh ve adamlarını Ben Recep ayında savaşmak için talimat vermedim! diyerek azarladı. Ancak bu sırada gelen bir ayet Müslümanları rahatlattı. Tevbe Suresi 36. Ayet Gökleri ve yeri yarattığı gün verdiği kesin hükme göre Allah katında ayların sayısı onikidir; bunlardan dördü haram aylardır ve dinde doğru olan budur. Artık o aylar içinde kendinize zulmetmeyin. Müşrikler sizinle savaştığı gibi siz de onlarla topyekün savaşın. Şunu bilin ki, Allah kötülüklerden sakınanlar ile beraberdir. ööö Ali bin Ebu Talib ve Hz. Muhammed in kızı Fatima nın düğün masrafları için 100 dirhem harcayan, ayrıca Fatima ya 400 dirhem çeyiz parası veren ve Ali ye düğün hediyesi olarak beş yüz dirhemlik bir zırh satın alan Osman, karısının ağır hasta olması sebebiyle, Hz. Muhammed den izin alarak Bedir Savaşından geri kalmıştı. Rukiyye, ordu Bedir de savaştığı sırada vefat etti ve Müslümanların zaferinin müjdesi Medine ye ulaştığı gün toprağa verildi. Fiili olarak Bedir de bulunmamış olmasına rağmen ganimetten pay verilen Osman, daha sonra yapılan bütün muharebelere katıldı. 626 Yılı Osman ın Habeşistan a gidişi sırasında Rukiyye den doğan Abdullah adındaki oğlu, Hicret in 4. yılında bir horozun yüzünü tırmalaması sonucu, hastalandı ve Medine de vefat etti. 628 Yılı Hicret in 6. yılında Müslümanlar Umre yapmak için Mekke ye hareket ettiklerinde, Osman da onlarla beraberdi. Putperest Mekke yönetimi, Müslümanları Mekke ye sokmama kararı aldığı için Hubeydiye de karargah kuran Hz. Muhammed, müşriklerle diyalog kurmak üzere Ömer i görevlendirmek istedi. Ancak, Ömer in isteğiyle elçilik görevi Osman a verildi. Daha önce elçi olarak gönderilen Hiras bin Umeyye el-kabi yi öldürmek isteyen Mekkelilerin agresif davranışları bu görevi tehlikeli bir hale sokuyordu. Hz. Muhammed, Osman a Git, Kureyş e haber ver ki, biz buraya kimse ile savaşmaya gelmedik; Beytullah ı ziyaret edip getirdiğimiz kurbanlık develeri kestikten sonra dönecegiz dedi. Osman, Mekke ye gidip, müşriklere bu hususu bildirdi. Ancak Mekke ye giremezsiniz! karşılığını aldı. Bu red cevabı ve Osman ın dönüşünün gecikmesi İslam Karargahında Osman öldürüldü şeklinde yorumlandı. Bunun üzerine Hz. Muhammed, yanındaki Müslümanları, ölmek pahasına müşrikler ile çarpışmak için biat etmeye davet etti. Biat-ı Rıdvan adıyla tarihe geçen bu olayda, Osman, Allah ın ve Resulü nün işi için gitmiştir! diyen Hz. Muhammed sağ elini sol elinin üzerine koydu ve Bu da Osman ın biatıdır dedi. Bu gelişmelerden endişe duyan Mekkelilerin anlaşmayı kabul etmesiyle sorun savaşmadan çözüme kavuştu.

20 70 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Bu sırada müşrikler Kabe yi tavaf edebilirsin. demişler, Osman da Allah ın Resulü tavaf etmeden, ben de tavaf etmeyeceğim. cevabını vermişti. Hubeydiye de bulunan sahabeler Osman Beytullah a kavuştu ve tavaf etti, ne mutlu ona deyince, Hz. Muhammed Biz etmedikçe, Osman da tavaf etmez! buyurdu. 631 Yılı Rukiyye nin vefatından sonra, Osman ile evlendirdiği diğer kızı Ümmü Gülsüm ün de Hicret in 9. yılında vefat etmesi üzerine, Hz. Muhammed Kırk tane kızım olsaydı birbiri peşinden, bir tane bile kalmayana kadar, hepsini Osman la evlendirirdim. demişti. 632 Yılı Veda Haccı nda Hz. Muhammed in yanında olan Osman, daha sonra Halife Ebu Bekir e de her konuda yardımcı oldu. Halife Ebu Bekir Zamanı Osman ın, Müslüman olmasında önemli bir rol oynayan Ebu Bekir ile çok yakın bir ilişkisi vardı. 632 yılında halife seçilen Ebu Bekir e Ömer bin Hattab dan sonra ilk biat eden kişi oldu ve Ridde Savaşları sırasında danışmanı olarak görev yaptı. 634 yılında vefat eden Ebu Bekir in son isteğini yerine getirip Ömer i ikinci halife olarak görevlendiren vasiyetini yazdı. Osmanın Halife Seçilmesi 644 yılı Kasım ayının ilk gününde saldırıya uğrayan ve ağır yaralanan Ömer, kendi aralarından bir sonraki halifeyi seçmeleri için aşağıda görülen altı kişilik komiteyi kurdu ve ölümünden sonra en geç üç gün içerisinde karar vermelerini istedi. Ali bin Ebu Talib Osman bin Affan Abdurrahman bin Avf Sad bin Ebu Vakkas Zübeyr bin Avvam Talha bin Ubeydullah Medine dışında olan Talha nın kendisini beklemeden karar vermeleri için haber göndermesi üzerine, halife olmak istemediğini bildiren ve arabuluculuk görevini üstlenen Abdurrahman bin Avf, herkes ile ayrı ayrı görüşerek tercihlerini sordu. Ali cevap vermedi; Osman Ali, Sad Osman ve Zübeyr Ali veya Osman dedi. Bunun üzerine 11 Kasım 644 tarihinde Osman ve Ali yi yanına çağıran Abdurrahman, Allah ın Kitabı, Resulü nün sünneti ve Ebu Bekir ile Ömer in uygulamalarına bağlı olarak hareket edecek misiniz? diye sorup ikisinden de olumlu cevap aldıktan sonra Osman ı halife seçtiğini ilan etti.

21 OSMAN BİN AFFAN 71 Halifelik Dönemi ( ) Kurnaz bir işadamı ve başarılı bir tüccar olan Osman, devlet için çalışan insanların maaşlarının 25% oranında iyileşmesini temin etti. İnsanların hazineden kredi almalarına izin verdi. Ömer zamanında uygulanan İşgal edilen topraklar eski sahiplerine aittir ve toprak alışverişi yasaktır kurallarını kaldırdı. Böylece gelirleri arttırması yanında, İran kökenli ve üzerinde Fars İmparatorunun görüntüsü olan sikkeleri üzerine Bismillah cümlesini ekledikten sonra yeniden bastırıp halkın kullanımına sundu. Ömer zamanında kamu hazinesinden para kullanımı çok sıkı kurallara tabiydi. Hazineden hiç para çekmeyen Ömer, hediye kabul etmemiş ve aile bireylerinin hediye almasını da önlemişti. Hazineden hiç para çekmemesine rağmen bu sınırları esnek hale getiren Osman, hediyeleri kabul ettiği gibi aile bireylerinin hediye almasına da izin verdi. Halifeliği zamanında İslam Devleti ekonomik açıdan çok güçlendi. Müslümanların yanı sıra imparatorluk sınırlarında yaşayan gayrimüslimler de refaha kavuştular. Küfe, Mısır ve Basra Valilerinin Değiştirilmesi Osman, hilafeti devraldığı zaman idari kadrolarda bazı değişiklikler yapma yoluna gitti. Vasiyetine uyarak, Ömer in valilerini bir yıl süre ile yerlerinde bıraktıktan sonra azletti ve yerlerine akrabalarını getirdi: * 645 yılında anne bir kardeşi Velid bin Ukbe yi Mugire bin Şube nin yerine Küfe Valisi olarak atadıktan sonra, bu görevi 650 yılında Said bin el-as bin Ümeyye ye ve halkın şikayetçi olması üzerine 654 yılında Ebu Musa Ashari ye verdi. * 645/646 yıllarında Mısır Valisi Amr bin el-as ı azletti ve yerine Abdullah bin Saad bin Ebu Şerh i atadı. * 647 yılında ilk Basra Valisi Ebu Musa Ashari yi azletti ve yerine Abdullah bin Amir i atadı. Bizanslıların Mısırı Ele Geçirme Girişimleri Ömer in vefatı ve halkın sevdiği Amr bin el-as ın valilikten alınıp yerine Abdullah bin Saad bin Ebu Şerh in tayin edilmesi Mısır da bazı karışıklıkların çıkmasına sebep olmuştu. 641 yılında Bizans İmparatoru olan II. Constans ın, Mısırlıların mektup yazarak, kendilerini Müslümanların elinden kurtarmasını istemeleri üzerine, büyük bir donanma ile Mısır a gönderdiği Manuel, 645 yılında İskenderiye deki küçük Arap garnizonunu yendi ve şehri ele geçirdi. Bu gelişme üzerine Osman, 640 tarihinde antik Heliopolis kenti yakınlarında yaptığı savaşta Bizans İmparatoru Heraclius u yendikten sonra 642 yılında İskenderiye yi alan ve Mısır ı İslam Devletine bağlayan Amr bin el-as ı kişilik bir kuvvet ile Mısır a gönderdi. 646 yılında Mısır a gelen Amr bin el-as, Fustat (Kahire)-İskenderiye yolundaki Nikiou Kasabası yakınlarında yapılan savaşta sayıca çok az olan Bizans ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı. Panik halinde İskenderiye ye sığınan Bizanslılar, kapıları kapattılar. Ancak kısa süre sonra Kıptiler af karşılığında kapıları açtılar ve İskenderiye ye giren Amr bin el-as, Bizanslılar tarafından tekrar işgal edilmesi olasılığına karşı şehri çevreleyen surları yıktı. Bu olaydan sonra, 12. Yüzyılda İmparator Manuel I. Komnenos un yaptığı sefere kadar, Bizanslılar Mısır ı almak için bir girişimde bulunmadılar.

22 72 İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI Kuzey Afrika da Fetihler Bizanslıların Mısırdan çekilmelerinden sonra Piskopos Soylu Gregory, Tunus un Sufetula (Subaytilah) şehri merkez olmak üzere bir devlet kurduğunu ilan etti. Bu devletin sınırları Mısır dan Fas a kadar uzanıyordu. Bu gelişme üzerine, Osman dan izin alan Mısır Valisi Abdullah bin Saad bin Ebu Şerh, 647 yılında Kuzey Afrika ya Abdullah bin Nafi bin Abdülkays ve Abdullah bin Nafi bin Hüseyin komutasında kişilik bir kuvvet gönderdi. Sufetula da yapılan savaşı kazanan Müslümanlar Gregory i öldürüp yöreyi vergiye bağladılar. Osman bin Affan, batıdan sıkıştırılması halinde Constantinopol ün kolayca alınabileceğini düşünüyordu ve komutanlarına Endülüs ü fethederseniz, Constantinople u fethedenlerin ecrine ortak olacaksınız. demişti. Kuzey Afrika yı İslam Devletine bağlayan Abdullah bin Nafi bin Hüseyin ve Abdullah bin Nafi, bu gaye ile Cebel-i Tarık ı geçip Endülüs e girmelerine rağmen, daha sonra başlangıç noktaları olan Bargah a döndüler. Sudan Seferi 642 yılında Halife Ömer zamanında Sudan a başarısız bir sefer yapılmıştı. 652 yılında Sudan a yeni bir sefer düzenleyen Mısır Valisi Ebu Şerh, başkent Dongola ya kadar ilerleyip şehrin katedralini yaktıktan sonra bir barış anlaşması yapmaya mecbur kaldı. Böylece Mısır, her yıl göndereceği 360 köleye karşılık Sudan a tahıl vermeyi kabul etti ve taraflar birbirlerinin topraklarında serbest geçiş hakkı elde ettiler. Akdeniz de Fetihler 639 yılında ölen Ubeyde bin Cerrah ın yerine vali olarak atanan Muadh bin Jabal ın ve daha sonra Osman bin Affan ın ağabeyi Yezid bin Ebu Süfyan ın vebadan ölmeleri üzerine Ümeyyeoğulları Klanından Muaviye bin Ebu Süfyan, 640 yılında Şam Valiliğine getirilmişti. Bir süre sonra vebadan toplam kişinin öldüğü Suriye nin genel valisi olan Ebu Süfyan, yöre ahalisi üzerinde çok etkili oldu; Bizans saldırılarına karşı bir ordu hazırlayıp yavaş yavaş kendi devletinin altyapısını kurdu. Muaviye bir donanma hazırlamak istiyordu ve Halife Ömer tarafından reddedilen bu arzusunu Osman zamanında gerçekleştirdi. Monopfizit Hristiyanlar, Kıptiler, Suriyeli Jakobit Hristiyan denizciler ve Müslüman askerlerin yer aldığı İslam donanması 649 yılında denize açıldı ve 650/651 yıllarında Mısır dan gelen Abdullah bin Saad ın yardımıyla Kıbrıs ı ve Rodos u fethetti. Bizans a yılda Dinar ödeyen Kıbrıslılar ile ayni miktarda cizye ödemesi karşılığında anlaşma yapan ve batıya doğru ilerlemeye devam eden Müslümanlar yıllarında Sicilya nın büyük bir kısmını ele geçirdiler. Kapadokya yı ele geçiren İmparator II. Constans ın 500 gemi ile Güney Anadolu sahillerine saldırması üzerine Abdullah bin Saad komutasındaki İslam donanması 200 gemi ile Akdeniz e açıldı ve taraflar Finike açıklarında karşılaştılar. 655 yılında