KÜLTÜRÜMÜZ VE K i TAP

Transkript

1 KÜLTÜRÜMÜZ VE KiTAP

2 SİVAS KEMAL ÎBN-İ HÜMAM VAKFI YAYINLARI: 4 Osmanpaşa Caddesi Kavukçu İş Hanı Kat: 3 No: 308/Sivas Tel : (0346) Faks : (0346) Bu kitap, Kemal İbn-i Hümam Vakfı tarafından 4-6 Mayıs 2007 tarihleri arasında Sivas ta düzenlenen Kültürümüz ve Kitap Sempozyumu nda sunulan tebliğlerden oluşmaktadır. ISBN: 1. Basım Aralık 2007 Kapak Resmi: H. Şerafettin Taşar Dizgi: Baskı:

3 KÜLTÜRÜMÜZ VE KiTAP Sempozyum Tebligleri 4-6 Mayıs 2007 Hazırlayanlar Şaban Tutçu Osman Kavaklıoğlu SİVAS KEMAL İBN-İ HÜMAM VAKFI

4 KÜLTÜRÜMÜZ VE KİTAP SEMPOZYUMU 4-6 Mayıs 2007 Ticaret ve Sanayi Odası Konferans Salonu, Sivas KOORDİNATÖR Doç. Dr. Alim Yıldız BİLİM KURULU Prof. Dr. Ali Yılmaz Prof. Dr. Hüseyin Akkaya Prof. Dr. İbrahim Emiroğlu Prof. Dr. Mehmet Paçacı Prof. Dr. Talip Özdeş Doç. Dr. Bilal Kemikli Yrd. Doç. Dr. Doğan Kaya Yrd. Doç. Dr. Yunus Ayata YÜRÜTME KURULU Bilal Hazırbulan Siret Karasoy Bilal Tırnakçı Osman Alacahan İbrahim Yasak SEKRETERYA Osman Kavaklıoğlu Şaban Tutçu

5 İÇİNDEKİLER SEMPOZYUM AÇILIŞ KONUŞMASI TEMEL KARAMOLLAOĞLU EN ÇOK OKUNAN KİTAP, KUR ÂN ALİ AKPINAR HADİS KİTAPLARI VE MUHTEVA TAHLİLLERİ CEMAL AĞIRMAN EL-KİTAB VE FIKIH MURTEZA BEDİR İSLAM İNANCININ TEMEL KLÂSİKLERİ: AKÂİD RİSÂLELERİ RAMAZAN ALTINTAŞ I. OTURUM MÜZAKERE GALİP YAVUZ HZ. PEYGAMBERİ İ ANLAMA VE ANLATMADA KİTAP ÜNAL KILIÇ İSLAM A DAVET KİTAPLARI ALİ AKSU KÜLTÜRÜMÜZDE YAŞAYAN KİTAPLAR: FÜSÛSÜ L-HİKEM VE MESNEVİ ÖRNEĞİ KADİR ÖZKÖSE ÇAĞA VE İNSANA UYGUN DAVET KİTAPLARI NASIL OLMALI? ABDULLAH YILDIZ II. OTURUM MÜZAKERE ENBİYA YILDIRIM HALK İRFANININ İNANÇ BOYUTU: POPÜLER DİNİ KİTAPLAR VE BİR TARTIŞMA BİLAL KEMİKLİ ÖZEL MECLİSLERDE OKUNAN KİTAPLAR -HALK KİTAPLARI İSMET ÇETİN

6 OSMANLI MEDRESELERİNDE OKUTULAN ESERLER MEFAİL HIZLI TEKKELERDE OKUTULAN KİTAPLAR HASAN BASRİ ÖCALAN III. OTURUM MÜZAKERE ALİM YILDIZ SONRASINDA GENÇLİĞİ ETKİLEYEN KİTAPLAR MUSTAFA ÖZEL SONRASININ ÇOK OKUNAN ROMANLARI: İSLAMİ EDEBİYAT ve İSLAMİ ROMANLAR HAKKINDA BAZI TESPİTLER YUNUS AYATA GELENEĞİN DÜNYASI GELECEĞİN UFUKLARI ARAYIŞI ÇİZGİSİNDE 1960 SONRASI TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL HAYATIMIZDA ETKİLİ OLMUŞ BEŞ İSİM CAFER GARİPER ARASI TERCÜME KİTAPLAR VE TERCÜME-İ HALİMİZE ETKİSİ SERDAR ÖZDEMİR IV. OTURUM MÜZAKERE TALİP ÖZDEŞ KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA NASİHAT KİTAPLARI MAHMUT KAPLAN ÇOCUK EDEBİYATININ SOSYOLOJİK BAĞLAMI MUSTAFA ALDI ÇOCUKLARA YÖNELİK DİN EĞİTİMİ VE KÜLTÜRÜ YAYIN VE ARAÇ-GEREÇLERİ ÜRETMEK: SORUNLAR ÜZERİNE BİR PAYLAŞIM ALPASLAN DURMUŞ ÇOCUKLUKTAN İLK GENÇLİĞE, MASALDAN BİLİM KURGU YA KİTAP YUSUF ÇAĞLAR V. OTURUM MÜZAKERE

7 M. DOĞAN KARACOŞKUN KİTAP-TOPLUM İLİŞKİSİNE DAİR ONTOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME BERAT DEMİRCİ TÜRKİYE DE KİTAP YAYINCILIĞININ DURUMU MEHMET VARIŞ NİÇİN OKUYORUZ, NASIL OKUMALIYIZ? İBRAHİM ÜNAL VI. OTURUM MÜZAKERE İSMAİL ÇALIŞKAN KÜLTÜRÜMÜZDE CÖNKLERİN ÖNEMİ VE SİVAS KAYNAKLI CÖNKLER DOĞAN KAYA SİVAS KİTAPLIĞI PROJESİ M. SABRİ KOZ SİVAS 1000 TEMEL ESER PROJESİ KADİR PÜRLÜ SİVAS TA KİTAP YAYINCILIĞI İBRAHİM YASAK VII. OTURUM MÜZAKERE MÜJGÂN ÜÇER DEĞERLENDİRME HASAN AKSOY HÜSREV SUBAŞI MEHMET AKKUŞ KATILIMCILAR LİSTESİ

8

9 SEMPOZYUM AÇILIŞ KONUŞMASI Temel Karamollaoğlu Saygıdeğer protokol, değerli bilim adamları, çok önem verdiğimiz böylesi bir etkinliğe katılan muhterem Sivaslılar; Kemal İbn-i Hümam Vakfı nın düzenlemiş olduğu Kültürümüz ve Kitap konulu sempozyuma hoş geldiniz. Toplantımızın ve yapacağımız çalışmaların hayırlara vesile olmasını Cenab-ı Hak tan niyaz ediyorum. Sözlerime başlarken Kemal İbn-i Hümam Vakfı nasıl kuruldu? Neler yapıyor? konusunda sizleri kısaca bilgilendirmek istiyorum. Vakfımız 1990 yılında kuruldu. Sivas Belediye Başkanlığım döneminde bir vesile ile yurt dışında bulunduğum esnada o yörenin önde gelen alimlerinden birine Sivas Belediye Başkanı olarak takdim edilmiştim. O zat bana Ooo demek siz Sivaslı Kemaleddin İbn-i Hümam ın memleketindensiniz diyerek hürmet göstermişti. Ben o zamana kadar Kemaleddin İbn-i Hümam ın ismini bile duymamıştım ve kim olduğunu bilmiyordum. Öğrendim ki Kemaleddin İbn-i Hümam özellikle Fıkıh alanında önemli bir ilim adamımız imiş. Bu vesile ile benim durumuma hemşehrilerimin düşmemesi ve hemşehrimiz olan bu zatı tanıtmak ve ismini hayırla yad etmek için zaten kuruluş aşamasında bulunan vakfımıza bu muhterem zatın adını vermeyi uygun gördük. Kuruluşundan bugüne kadar vakfımız, eğitim, kültür ve yardımlaşma alanlarında pek çok faaliyetler yapa gelmiştir. Bu kapsamda, 250 öğrenci kapasiteli Şems-i Sivasi Yüksek Öğrenim Yurdu, 150 öğrenci kapasiteli Yenişehir Etüt-Eğitim Merkezi, bünyesinde pek çok kültürel ve sportif faaliyetin sürdürüldüğü Recep Ayan ve Selimiye kültür siteleri inşa edilmiştir. Ayrıca vakfımız Yavuz Selim Kız Öğrenci Yurdu nun, İhramcızade İsmail Hakkı Toprak Huzurevi nin, Özürlüler Kültür Sitesi nin ve Salih Aşık Erkek Öğrenci Yurdu nun kuruluşuna Kemal İbn-i Hümam Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı

10 Sempozyum Açılış Konuşması * 11 destek olmuş ve sonraki faaliyetlerine de destek vermeye devam etmiştir. Bu faaliyetlerin beraberinde her yıl yüzlerce öğrenciye burs verilmektedir. Bu yıl 300 ün üzerinde yüksek öğrenim ve lise öğrencisine burs verilmiştir. Ayrıca ihtiyaç sahibi ailelere ayni ve nakdi yardımlarımızı da sürdürmekteyiz. Zaman zaman düzenlediğimiz düğün ve sünnet şölenleri ile de ihtiyaç sahibi ailelere destek olmaya çalışıyoruz. Vakfımız, kültürel faaliyetlerini de kurulduğu günden bugüne sürdürmüştür. Bu çerçevede, geçmiş yıllarda Kemaleddin İbn-i Hümam ın Hayatı, İlmi Kişiliği ve Eserleri, 21.yy a girerken Dünya ve Türkiye Gündeminde İslam, Eğitim ve Verimlilik, Şemseddin Sivasi nin Hayatı, ve İlmi Kişiliği konulu sempozyumlar düzenlenmiştir. Bu sempozyumlarda sunulan tebliğler kitap haline getirilmiş ve bastırılmıştır. Bugün de Kültürümüz ve Kitap konulu sempozyum vesilesi ile bir araya gelmiş bulunuyoruz. Dünya hızla değişiyor. Bu değişim birçok konuda baş döndürücü bir hızla devam etmektedir. Bu değişimde müspet hususların beraberinde menfi hususlar da söz konusudur. Hatta menfi hususların daha fazla olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu sebepledir ki geçmişle olan bağlarını koruyan, okuyan, düşünen ve bu değişimin menfi hususlarından etkilenmeyen sağlıklı nesiller yetiştirmek mecburiyetindeyiz. Bunu geçekleştirmeyi amaç olarak benimsemiş bulunuyoruz. Okumayan; dünya nereye gidiyor? Dünya üzerinde kendi duruşu nasıl olmalı? Bu ve benzeri hususları düşünmeyen nesillerin, yaşadıkları topluma hiçbir katkıları olamaz. O halde bizler çocuklarımıza, daha küçük yaşlarda iken, okuma araştırma bilincini aşılamalıyız. Maalesef bu günün gençleri başka şeylerle uğraşmayı kitap okumaya tercih etmektedirler. Bu nedenle gençlerimizde ciddi bir bilgi eksikliği doğmaktadır. Muhakkak ki, İnsanlarının okumaya önem veri-

11 12 * Temel Karamollaoğlu yor ve okuma alışkanlığına sahip olmaları, o ülkenin geleceğinin şekillenmesinde, bir medeniyetin teşekkülünde fevkalade önemli bir husustur. Ancak, insanımıza oku demekle de iş bitmiyor. Hangi kitaplar okunmalı?, Hangi yaşta hangi kitaplar okunmalı?, Hangi kitap diğer bir kitaptan sonra okunmalı?, Gençlerde kitap okumaya duyulan isteksizliğin sebepleri neler?, Gençler kitap okumaya nasıl yönlendirilebilir?, Gelişen teknoloji kullanılarak kitap okuma özendirilebilir mi; nasıl? Geçmişimizde kitap kültürü nasıldı?, Ecdat neleri, nasıl, nerede okurdu?, Gençlere kitap okuma alışkanlığını nasıl kazandırırız?, Bu konuda biz ne yapabiliriz? Oku ama ne oku?, Her şeyin okunması doğru mu?, Bizim bu konuda bir telkinimiz olmalı mı? Kanaatimiz o ki okumalıyız ama ne okuyacağımızı da bilmemiz gerekli. Bu sempozyumun düzenlenmesinin temel sebebi de yaşadığımız bu sorulara cevap aramaktır. Her ne kadar gelişen teknoloji ile bilgiye ulaşmak kolay olsa da kitabın, salt bilgi vermenin ötesinde, insan zihnine yaptığı katkılar ve muhayyilesinde oluşturduğu müspet izler bakımından tartışmasız bir yeri olduğu, kitabın bireye sağladıklarının teknolojinin hazırcı imkanları ile sağlanamayacağı da aşikardır. Kütüphane ve kişi başına düşen kitap sayısına bakıldığında Türkiye deki kitap okuma oranları ile Batılı Ülkelerin oranları kıyaslanamayacak kadar aleyhimizdedir. Maalesef, okumayan bir toplumuz ve bu nedenle de toplumumuzda her geçen gün şuur kaybı olmaktadır. Batı toplumlarındaki kadar olmasa da gençlerimiz her geçen gün gayri ahlaki bir yaşantının içine doğru sürüklenmekte, kendi milli ve manevi değerlerinden uzaklaşmaktadırlar. Okumayan insanların yer aldığı toplumların istikballerinin parlak olduğunu söylemek mümkün değildir. Bununla beraber Avrupa ve Amerika gibi okuyan toplumlarda da ahlaki çöküntü hızla devam etmekte olup özellikle aile kurumu yok olmaya doğru gitmektedir. Bu

12 Sempozyum Açılış Konuşması * 13 ülkelere baktığımızda görülen, kişi başına düşen kitap ve kütüphane sayısı yüksek olmasına rağmen, manen çöken bir toplum haline gelmiş olmalarıdır. Bu da sorunun çok daha farklı ve önemli bir boyutu olarak önümüze çıkmaktadır. Toplum olarak okumalıyız ama aynı zamanda ne okuyacağımız konusunda seçici de olmalıyız. Globalleşme sürecinde, boy hedefi olarak seçilen İslam toplumu, eskiden olduğu gibi yok edilmek yerine bu sefer dejenere edilmek istenmektedir. Bu yüzdendir ki bizlerin çok daha dikkatli ve seçici olmamız gerektiği kanaatindeyim. Bu sempozyumla bu sorunun çözümüne katkıda bulunmak, gelecek nesillerimizin daha bilinçli bir şekilde yetişmelerine katkı sağlayabilmek temennisindeyiz. Arkadaşlarımız, bütün bu hususları dikkate alarak, Doç. Dr. Alim YILDIZ Bey in başkanlığında, bu sempozyumu düzenlemiş bulunuyorlar. Sempozyumun başarılı olmasını dilerken, başta uzak mesafelerden gelerek bizleri şereflendiren ilim adamlarımız olmak üzere, tüm katılımcılara ve dinleyicilere teşekkür ediyor, saygılarımı sunuyorum.

13 EN ÇOK OKUNAN KİTAP, KUR ÂN Ali Akpınar Yüce Yaratıcı, ilk insanı bizzat kendisi eğitip peygamber kılmış ve ona ilk kitabını indirmiştir. Son peygambere gelen kitabın ilk emri de Oku olmuştur. Son kitabın en meşhur adı ise okunan kitap anlamına Kur ân dır. Kur ân, özel olarak kendini okumayı, genel olarak bilgilenme adına okumayı emreden ifadelerle doludur. İslam ın en temel ibadeti namazın rükünlerinden biri de okuma/kıraattir. İndiği gibi değişmeden günümüze kadar gelen Kur ân ın tespiti, öncelikle okuma ile olmuştur. Zira Kur ân ın indiği Mekke toplumu, okuma yazma oranının çok düşük olduğu ümmî bir toplumdur. Kur ân ın tespitinde önemli olan ikinci yol ise onun yazılmasıdır. Ancak onun yazı ile tespiti, daha çok sonraki kuşaklar içindir. Çünkü ümmî bir toplumda, sınırlı sayıda yazı bilenler ve kısıtlı yazı malzemeleri ile gerçekleşen yazım da sınırlı olmuştur. Nitekim Kur ân ın kitaplaştırıldığı/mushaf haline getirildiği Hz. Ebubekir döneminde sahabî sayısı yüz binden fazladır ve sınırlı sayıdaki kişisel Mushaflar dışında elde tek bir Mushaf vardır. Hz. Osman döneminde, belli merkezlere gönderilmek için çoğaltılan Mushafların sayısı ise beş veya yedi adettir. Mekke, Medine, Kufe, Basra, Şam, Yemen, Bahreyn 1 gibi büyük yerleşim merkezleri için tek bir Mushaf, herkesin okumak için başvuracağı bir kaynak olmaktan çok, ihtilaf söz konusu olduğunda/ihtiyaç duyulduğunda başvurulacak bir kaynak mesabesindeydi. Bütün bunlar bize Kur ân ın ilk dönemden itibaren öncelikle okunan bir kitap olduğunu gösterir. Evet, Kur ân, önce Hz. Peygambere okunuyordu, o da vahiy kâtipleri başta olmak üzere ashabına okuyordu. İlk Müslümanlar, onu kendi evlerinde, kendi aralarında, namazlarında, dini tebliğ ederken sürekli okuyorlardı. Bu nedenle Kur ân, en çok okunan kitap olarak tarihe geçmiştir. A. Kur ân ın Tanımı ve İsimleri Allah kelamı ve çok yönlü evrensel bir mecmua olan Kur ân ı birkaç kelime ile ifade etmek mümkün olmamıştır. Bu yüzden onu tanımlamak için yüzden fazla kelime, isim ve sıfat kullanılmıştır. 2 Bunların her biri, onun bir ya da birkaç yönünü anlatır. Kur ân ın bu isimlerinden öne çıkan ikisi el-kitab ve el-kur ân dır. Bunlardan el-kitâb, yazılı belge demek olup Kur'ân'ın yazılan, yazıyla korunan ve içerisinde harf-kelime-ayet ve sureleri toplayan bir Prof. Dr. C. Ü. İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. lakpinar@cumhuriyet.edu.tr 1 Abdülhamit Birışık, Kur ân, DİA, XXVI, Kur ân ın yüzden fazla ismi ve bu isimlerin anlamı için bkz. Akpınar Ali, Kur ân Niçin ve Nasıl Okunmalı, s,

14 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 15 mecmua olduğunu vurgulayan bir isimdir. Kur ân ı bu isimle tanıtan ayetlerden biri şöyledir: "Apaçık olan Kitaba and olsun ki." 3 el-kur'ân ismi ise, okunan ve tüm hikmetleri kendinde toplayan anlamınadır. Bir ayette şöyle buyrulmuştur: "Rahman, Kur ân'ı öğretti." 4 Bu isim, Yüce kitabın okunan ve ezbere okunarak korunan, içerisinde pek çok hikmetli manaları barındıran bir kitap olduğunu vurgulamaktadır. Kelimenin kökünün ne olduğu konusunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Kimi Kur'ân ismi, onun özel ismi olup herhangi bir kökten türememiştir derken; kimi, okuma anlamına KaRaE kökünden; kimi, toplama anlamına Kar' kökünden; kimi ziyafet anlamına Kırâ kökünden; eşsiz fasîh anlamına Kırn kökünden; kimi, birbirini destekleyen ve birbirine benzeyen delil anlamına Karîne kelimesinden; kimi de, birbirine yakın KaRaNe kökünden türetildiğini söylemiştir. 5 Gerçekten de Kur'ân bu anlamların hepsini bağrında barındırmaktadır. O, hem eşi benzeri olmayan özel bir kitaptır. Hem okunan bir kitap, hem içerisinde sayısız mana ve hikmeti toplayan bir kitap, hem Allah'ın mümin kullarına sunduğu ilahî bir ziyafet sofrası, hem delil ve belgelerle dolu bir kitap, hem eşsiz güzellikte fasîh bir lafız, hem de birbirine yakın dizili kelimelerde oluşan ve kulları Yaratana yaklaştıran bir kitaptır. Ancak ilk inen ayetin ikra emri ile başlaması, üçüncü sırada inen Müzzemmil suresi 4. ayetinde henüz sureleri toplanmamış olan ayetlerin Kur ân diye isimlendirilmiş olması bu ismin okuma anlamına geldiğini destekler. 6 Kur ân a aynı kökten, sürekli okunan/okunmuş anlamına el- Makrû'; yine ona anlaşılarak okunan anlamına Telâ kökünden el- Metlüv denmiştir. Ağır ağır, üzerinde durula durula okunan anlamına Ratele kökünden el-mürattel adı da verilmiştir. B. Kur'ân'da Geçen Okuma Lafızları Kur'ân-ı Kerîm'de, "okuma" anlamında beş ayrı kelime kullanılmıştır. Bu kelimeler birbirlerinin yerine kullanılsa da, aralarında çok ince farklar vardır. Bu farkları, kelimelerin lügat manalarını ve kullanıldıkları âyetleri izleyerek tespit etmeye çalışalım. a-karae Kökü: Kıraat kelimesinin türetildiği, "KaRaE" kökü, doğurmak, toplamak, bir şeyi bir şeye katmak ve okumak manalarına gelir. İçerisinde kıssa, emir, nehiy, müjde, tehdit ve benzeri pek çok konuyu; âyet ve sureleri toplayıp bir araya getirdiği için Kur'ân'a bu kökten türetilen 3 44 Dühan Rahman Bkz. Fîruzabâdî, Besâir, I, 84; Zerkeşî, el-burhân, I, Abdürraûf el-mısrî, Mu cemü l-kur ân, s, 91.

15 16 * Ali Akpınar "Kur'ân" ismi verilmiştir. 7 Kıraatin "okuma" manasına kullanılması, Kur'ân'ın inişi ile birlikte olmuştur. 8 Kur'ân-ı Kerîm'de bu kökten türetilmiş kelimeler seksen altı yerde geçer. 9 Bunlardan söz konusu kökün mastarı olan "Kur'ân", altmış altı yerde Allah'ın kitabının özel ismi olarak, iki yerde 10 okuma, bir yerde 11 namaz manasında; kalan yerlerde de "fiil" kalıbında ve okuma manasında kullanılmıştır. 12 Onlardan bazısı şöyledir: "Yaratan Rabbinin adıyla oku (ıkra')". 13 "Kur'ân'ı okuduğun (kara'te) zaman, o kovulmuş şeytandan Allah'a sığın". 14 "Şüphesiz O'nu, toplamak ve O'nu okutmak (Kur âneh) Bize aittir. O halde Biz O'nu okuduğumuz (kara'nahü) zaman, sen O'nun okunuşunu (Kur âneh) takip et". 15 "Sana okutacağız (senukriüke); artık Allah'ın dilediği dışında sen hiç unutmayacaksın". 16 "Biz O'nu Kur'ân olarak, insanlara dura dura okuyasın (litakraehu) diye ayırdık ve O'nu peyderpey indirdik". 17 "..Kur'ân'ı tane tane oku (tertil)" 18 âyetinden sonra, aynı surede iki kere, "O halde Kur'ân'dan kolayınıza geleni okuyun (fakraû)." 19 Kıyamet günü amel defterlerinin okunması için de yine KaRaE kökü kullanılmıştır. 20 b-telâ Kökü: Tilâvet kelimesinin türetildiği "Telâ" kökü sözlükte, tabi olmak, izlemek, peşinden gitmek, terk etmek, birinin yerini almak, okumak... gibi manalara gelir. 21 Tabi olmak / izlemek, ya bedenen olur, ya emrine uymakla manen olur, ya da manayı düşünerek okumakla olur. Kur'ân'da "Güneşi takip ettiğinde (telâhâ) aya yemin olsun" 22 7 Bkz. İbn Manzûr, Lisânü'l-Arab, I, ; Rağıb el-isfehani, el-müfredat, Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, Bkz.M.Fuat Abdülbâkî, Mu'cemü'l-Müfehres, KaRaE maddesi Kıyame İsra Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, Alak Nahl Kıyame A'la İsra Müzemmil Müzemmil Bkz.17 İsra 14, 71; 69 Hakka İ.Manzûr, Lisanü'l-Arab, XIV, Şems 2, 11 Hud 17 de de aynı manada kullanılmıştır.

16 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 17 âyetinde aynı manada kullanılmıştır. Ayın güneşi izlemesi, ondan ışık alıp güneşin yerini alması şeklinde gerçekleşmektedir. 23 Kur'ân-ı Kerîm'de bu kökten türetilmiş kelimeler, bir yerde "Tilâvet" olmak üzere 63 yerde geçer. 24 Bu ayetlerde, bu kök izleme / uyma,, inme, amel etme, aktarma ve daha çok da okuma anlamlarında kullanılmıştır. Bu kullanımlarda, söz konusu kök "alâ" harf-i ceriyle birlikte kullanıldığında sadece "okuma" anlamına gelmekte; bu harfle birlikte kullanılmadığında ise okuma anlamına geldiği de, diğer anlamlara geldiği de olmuştur. 25 "Okuma" anlamına gelen kullanımlardan bazıları: "İşte bunlar Allah'ın âyetleridir. Biz onları sana doğru olarak okuyor ve anlatıyoruz (netlû)". 26 Âyette okuyup anlatan Allah Teâlâ'- dır. Allah'ın tüm ayrıntıları ile bilerek ve anlayarak okuyup anlattığı ortadadır. Çünkü O'dur her şeyi en iyi bilen. "Allah'ın âyetlerini okuyan (yetlû) bir peygamber.." 27 Burada okuyup anlatan Hz. Peygamber'dir. O'nun da okuyup anlattıklarını iyi bir şekilde anladığında hiç şüphe yoktur. Aynı kökün kullanıldığı birçok âyette de, tilâvet sonucu okuyan ve dinleyenlerin imanlarının artacağı anlatılmaktadır. 28 Yine bir gurup âyette, okuyan ve dinleyenlerin azgınlıklarının artarak sapacakları belirtilmektedir. 29 Pek çok ayette (yirmi dört yerde) de bu kök, "okunduğunda" (izâ tüliye) şeklinde edilgen kalıpta kullanılmıştır. Bunun bir tek amacı vardır: O da söz söylemekteki maksadın doğrudan faille ilgili olmayışıdır. İşte bu yüzden Kur'ân, etken kalıp yerine edilgen kalıbı kullanır. Nitekim bu edilgen kalıpların kullanıldığı yerlerin hepsinde âyetin amacının, âyeti yahut Allah'ın kitabını okuyan faille doğrudan ilgili olmadığı görülür. Amaç söz konusu edilen tilavetin mümin veya kâfirler üzerinde oluşan etki, onların verdikleri tepkilerin kısaca bilinmesi ve okuma sonunda elde edilen hukukî yasaların öğrenilmesidir. 30 Şimdi şu örneklere bakalım: "Onlara Rahmanın âyetleri okunduğunda ağlayarak secdeye kapanırlardı." Rağıb el-isfehani, el-müfredat, Bkz.M.Fuat Abdülbâkî, Mu'cemü'l-Müfehres, TeLâ maddesi. 25 Bkz.Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, Bakara 252, 3 Alu Imran 58,108; 28 Kasas 3; 45 Câsiye Bakara 129,151; 3 Alu Imran 164; 5 Maide 27; 6 Enâm 151; 7 A'raf 175; 10 Yunus 61,71; 18 Kehf 27,83; 26 Şuara 69; 27 Neml 92; 28 Kasas 59; 29Ankebut 45; 62 Cuma 2; 65 Talak 11; 98 Beyyine Bkz. 8 Enfal 2; 17 İsra 107; 19 Meryem 58; 34 Sebe 43; 45 Câsiye 8, 25, 31; 46 Ahkaf 7; 68 Kalem 15; 83 Mutafifin Bkz. 8 Enfal 31; 10 Yunus 15; 19 Meryem 73; 22 Hacc 72; 23 Müminun 66,105; 3 Lokman 7 30 Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, Meryem 58.

17 18 * Ali Akpınar "Onlara âyetlerimiz okunduğu zaman dediler ki: Evet işittik, istesek biz de bunun benzerini söyleyebiliriz, bu öncekilerin masallarından başka bir şey değildir." 32 "..Okunanların dışında kalan hayvanlar size helal kılındı." 33 Okuduğu ve dinlediği ile kişilerin hidâyeti bulup imanlarının güçlenmesi de, dalalete düşüp sapmaları da okuyup dinledikleri şeyi anlamaları sonucu olan bir olaydır. Çünkü insan okuyup dinlediğini anlarsa olumlu yahut olumsuz tepki gösterir. Zaten bu âyetlerde de, okunması söz konusu olan şeyler, geçmiş kavim ve Peygamber kıssalarının anlatılması ve birtakım hükümlerin açıklanmasıdır. Örneğin şu âyetlerde Allah'ın kitabının okunmasının hemen ardından namaz, zekat gibi temel İslamî yükümlülüklerin yapılması anlatılmaktadır. Bu da bizi, gerçek tilâvetin, anlayarak okuma ve gereklerini yerine getirmek demek olduğu sonucuna götürmektedir: "Allah'ın kitabını okuyanlar, namaz kılanlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve açık olarak harcayanlar, asla zarara uğramayacak bir kazanç umabilirler". 34 "Hepsi bir değildir. Kitap ehli içinde istikamet sahibi bir topluluk vardır ki, gece saatlerinde secdeye kapanarak Allah'ın âyetlerini okurlar. Onlar Allah'a ve ahiret gününe inanırlar; iyiliği emredip kötülükten sakındırırlar. Hayırlı işlere koşuşurlar. İşte bunlar iyi insanlardır". 35 Son olarak şu bir âyette de kitabı hakkıyla okumaktan bahsedilirken kıraat kelimesi değil, Tilâvet kökü özellikle seçilmiştir: "Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler onu hakkını gözeterek (hakka tilâvetih) okurlar (yetlunehu). Çünkü onlar ona iman ederler". 36 Dilciler ve tefsirciler bu âyette geçen tilâvet kelimesinin açıklaması konusunda farklı görüşler ileri sürdüler. Onlardan kimi, uyma / izleme anlamını verirler. Bu anlayışa göre âyetin manası şöyle olmaktadır: "O kitaba gerçek anlamda uyarlar ve gereği gibi onunla amel ederler." 37 Kimi, kelimeye okuma (kıraat) anlamı vererek âyeti "O kitabı gerçek bir okuyuşla okurlar" şeklinde anlamışlardır. 38 Ebû Ubeyde, âyeti şöyle anlar:"onlar kitabın helalini helal, haramını haram kabul ederler." Enfal Hacc Fatır Alu Imran Bakara el-isfehânî, el-müfredat, 100; Ebû Hayyân, Tuhfetü'l-Erîb bimâ fi'l-kurân mine'l-arîb, Bkz.el-Âlûsî,Tefsîr, I,372; Ebû Hayyân, Tuhfe, Ebû Ubeyde, Mecâzü'l-Kur'ân, I, 53.

18 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 19 Zemahşerî ise, kelimeye oldukça uzak mecâzî bir anlam yükleyerek âyeti şöyle anlar: "O kitabı hakkıyla okurlar. Yani, Hz. Peygamberin özelliklerine dair o kitapta bulunan bilgileri değiştirip bozmadan okurlar." 40 Hz.Ömer bu âyet hakkında şöyle der: "Onlar rahmet âyetine geldiklerinde onu Allah'tan isteyenler, azab bildiren âyete geldiklerinde ise ondan Allah'a sığınanlardır." Hasenü'l-Basrî'nin âyeti anlayışı ise şöyledir: "Onlar o kitabın muhkemiyle amel eder, müteşabihine olduğu gibi inanır, kendilerine kapalı gelen yerleri de âlimlere havale ederler. Zira başarıya ulaştırılan kimseler için ittiba/gereğini yerine getirme, manaların anlaşılmasıyla gerçekleşir." 41 Âyet hakkında Gazâli'nin açıklaması ise şöyledir: "Gerçek bir okuyuşla Kur'ân'ın tilaveti, dil, akıl ve kalbin ortaklaşa gerçekleştirdikleri eylemdir. Bu birliktelikte dile düşen, harfleri tertîl üzere hakkını vererek okumak; akla düşen manaları anlamak; kalbe düşen ise, emir ve yasaklardan etkilenip ders almaktır. Böylece dil ağır ağır okur, akıl hükümlere teslim olur, kalp de öğüt alır." 42 c-ratele Kökü Sözlükte RaTeLe kökü, düzenli olmak, dişlerin düzgün sıralanması anlamına gelir. Maddi güzellikleri ifade etmek için kullanılan bu kök, sonraları manevi söz güzelliği için kullanılır olmuştur. Kelimenin bu soyut kavramı kazanması Kur'ân ile birlikte olmuştur. 43 Şu iki ayette bu kelime dört şekilde, bu anlamda kullanılmıştır: "Biz onu gönlüne iyice yerleştirelim diye, tertil ile tertil eyledik (ve rattelnâhü tertîlâ)." 44 "Kur'ân'ı tertîl ile tertîl et/üzerinde durarak ağır ağır ve düşüne düşüne oku (ve rattili'l-kur'âne tertîlâ)." 45 d-derase Kökü DeRaSe sözlükte, silmek, mahvetmek, hayız görmek, ezmek, eskitmek, boyun eğdirmek ve okumak manalarına gelir. Bu kök, "okuma" anlamını İslam la kazanmıştır. 46 Kur'ân, "okuma" anlamına kelimeyi altı yerde kullanmıştır. Tüm bu kullanımlar, geçmiş kitapları okumaya has kılınmıştır. 47 Ancak kelime "kur'ân" kelimesi ile birlikte, Kur'ân okuma anlamına gelmektedir. 40 Zemahşerî, Tefsîr, I, el-kurtubî, Tefsîr II, el-kastalânî, Letâifü'L-İşârât, I, Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, Furkan Müzzemmil Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, Bkz. 3 A.Imran 79; 6 Enam 105, 156; 7 Araf 169; 34 Sebe 44; 68 Kalem 37.

19 20 * Ali Akpınar Bu kök iki yerde de bir peygamberin özel ismi (İdrîs) olarak kullanılmıştır. İdris peygamber çok okuyan bir kimse olduğu için kendisine bu isim verilmiştir. 48 e-meneye Kökü Sözlükte bu kök, takdir etmek, kader, bela ile denemek, meni, temenni, yalan düzme ve okuyup yazma manalarına gelir. Kur'ân'da "okuma" anlamına iki yerde üç kere kullanılmıştır. 49 Kur'ân'da geçen bu okuma kavramları arasında şu ince farklılıkların ortaya çıktığı görülmektedir: 1- Kıraat anlayarak ve anlamadan olan her çeşit okumayı içine alırken; Tilâvet araştırmaya yönelik, özellikle anlayarak ve hatta gereklerini yerine getirerek okumayı ifade etmektedir. Buna göre Tilâvet, kıraatten daha özel bir mana taşımaktadır. Her Tilâvet kıraattir, ama her kıraat Tilâvet değildir Tilavet, iki ve daha fazla kelimeden oluşan cümleyi, ibareyi, parçayı okumaktır. Kıraat ise, birden fazla kelimeleri okumak için kullanıldığı gibi bir tek kelimeyi okumak için de denir. Sözgelimi "kişi ismini kıraat etti" denir, ama "ismini tilavet etti" denmez. Tek başına ismi söylemek ise pek bir şey / anlam ifade etmez Tilavet genellikle iclal, ihtiram ve tazim ifaden eden okumalarda kullanılır. Bu yüzden bir bütün olarak Kur'ân okumayı ifade etmek için kıraatten çok, tilavet kavramı kullanılmıştır İlahi kitapların okunmasını ifade etmek için kıraatten çok tilavet kullanılmıştır. Bu da bu iki kavramın tamı tamına eş anlamlı olmadıklarını göstermektedir. 53 Buna göre, kıraate göre tilavet kavramı daha dolu, daha bir anlam yüklüdür. 5-Tilavet kökü, Kur'ân'ın inişi ile birlikte "okuma" anlamına kullanılmaya başlamıştır. İslam öncesi bu kökün bu anlamda kullanıldığına rastlanmamıştır. Bu tespit de, Kur'ân'ın tilavet kavramına özel bir mana yüklediğini, onu İslâmî bir kavram haline getirdiğini ortaya koymaktadır. 6-Kur'ân'da RaTeLe kökü, ara vererek üzerinde durarak ve açıklayarak okuma anlamına gelen kapsamlı bir kavramdır. Bu yüzden alelacele Kur'ân okuyan bir kimse için "okudu" denir ama "tertil etti" denmez. Burada kıraat ile tertil, belirgin bir şekilde birbirinden ayrılmaktadırlar. Nitekim şu hadisde bu kelimeler özenle seçilip ayrı ayrı kullanılarak aralarındaki fark açık bir şekilde ortaya çıkmıştır: 48 Bkz. 19 Meryem 56; 21 Enbiya Bakara 77; 22 Hacc 52. Ayetlerin farklı manalandırılmalarını görmek için bkz. Ahmed Abdülvahıd Ebû Hatab, Elfâzu'l-Kırâe fi'l-kur'âni'l-kerim, el-isfehânî, el-müfredat, Askerî, Furûk, 48; ez-zebidî, Tâcü'l-Arûs, I, Askerî, Furûk, 48; Tehânevî, Keşşâf Istılahâti'l-Fünûn, I, eş-şâyi', el-furûk,

20 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 21 "Kur'ân sahibi için kıyamette şöyle denir: Oku (ikra') ve yüksel! Dünyada tertil ettiğin gibi tertil et. Şüphesiz senin makamın (dünyada) en son okuduğun (tekraü) âyetin yanındadır." 54 7-Kur'ân'da bu kavramlardan en çok KaRaE (seksen altı yerde)ve TeLâ kökü (altmış üç yerde) kullanılmıştır. Bu iki kökü sırasıyla DeRaSe (sekiz), RaTeLe (iki ayette dört şekilde) ve MeNeYe (okuma anlamına iki yerde) kökleri izlemektedir. Kur'ân kullanımlarında bu kavramlar, sözlükteki maddi anlamlarından çıkarak soyut kavramlara dönüşmüştür. 8-Bu kavramlardan şu üçü ile Kur'ân okumamız istenmiştir: Kıraat, tilâvet ve tertîl. Cenab-ı Hak, kitabını okumamızı isterken her üç kökten türemiş olan kelimeleri kullanmıştır. Hem kıraat etmemizi, hem de tilâvet etmemizi, hem de tertîl etmemizi bizden istemiştir. Biraz daha açarsak; seviyesi ne olursa olsun her insan Kur'ân'ı okumalı, O'nu kıraat etmelidir. O'ndan kolay gelen yerleri, kendisine nasıl kolay gelirse okumalıdır. Kıraat, kitaba bir başlangıçtır. Bu yüzden ilk emirde, "kıraat et (ikra ) şeklinde gelmiştir. Tilâvet ve tertîl ise hedef ve sonuçtur. Kıraat düzeyinde başlayacak olan okuma işi, tertîl ile olgunlaşacak ve hakkıyla tilâvetle zirveye ulaşacaktır. Buna göre anlamadan yahut anlayamadan Kur'ân okumakla karşı karşıya kalan kimseler de Kur'ân okumalı, O'nu kıraat etmelidirler. Onların bu düzeydeki okumaları da ilahî bir emirdir. Anlamıyorsan okuma, denilerek kıraat engellenmemelidir. Hatta bu bağlamda anlamadan Kur'ân okumak / kıraat ilahi bir emrin yerine getirilmesi olup ibadettir, denilebilir. Zaten her anlayarak okumanın öncesinde anlamadan okumak vardır. Bu yüzden olacak ki, namazın rukünlerinden olan "Kur'ân'dan bir şeyler okuma" için "kıraat" denilmiştir de tilâvet denilmemiştir. "O halde Kur'ân'dan kolayınıza geleni okuyun (fakraû)." 55 Yani namazında anlamadan Kur'ân okuyan bir kimse, namazın kıraat şartını yerine getirmiş demektir. Nitekim namazdan bahseden bir ayette 56 de kur âne l-fecr ifadesi kullanılmıştır. Bu ifade beş vakit namaz olarak anlaşıldığı gibi, sabah namazı olarak da anlaşılmıştır. Çünkü namaz, ancak Kur ân kıraati ile sahih olur. Bu yüzden de namaz, kıraat diye isimlendirilmiştir. 57 Kıraatin, okuyup anlamaya bir başlangıç, bir geçiş olduğu unutulmamalıdır. Kıraatte / anlamadan okumada takılıp kalınmamalıdır. Kıraati, tertîl ile olgunlaştırarak tilâvetle birleştirip bütünleştirmenin gayreti içerisinde olunmalıdır. Tıpkı güneşin nurunu izleyip, onun nuruyla aydınlandıktan sonra bu nuru evrene yansıtan ayın hali gibi, Kur'ânî nurlar izlenmeli, o nurlarla aydınlanmalı ve o nur hayata ta- 54 Tirmizi, Sevabü'l-Kur'ân 18; Ebû Davûd, Vitr Müzemmil İsrâ İbnü l-cevzî, Tefsîr, V,

21 22 * Ali Akpınar şınmalıdır. Ama kıraat tertîl ve tilâvetin ayrı ayrı, Kur'ânî birer emir oldukları da göz önünde bulundurulmalıdır. C-Kur'ân'a Göre Kur'ân Nedir? Allah Kelamı Kur ân ın doğru bir tanımını otaya koyabilmek için, onun bize kendisini nasıl tanıttığını tespit etmek son derece önemlidir. Bu yüzden, konuyla ilgili Kur ân da geçen ayetlere bakmamız gerekir. Yüce Rabbimiz Kur ân ile ilgili ayetlerinde şöyle buyuruyor: "Kur'ân'ı Rahman öğretti. İnsanı yarattı. Ona beyanı öğretti." 58 "Hakikaten Kitabı, sana Biz hak ile indirdik." 59 "Kur ân'ı ancak hak olarak indirdik ve o da indiği gibi hak olarak kaldı. Seni de yalnız müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik." 60 "Hiç şüphesiz Zikri Biz indirdik ve doğrusu onu Biz koruyacağız Biz!" 61 "Onu Ruhu'l-Kudüs hak ile Rabbinden indirdi." 62 "Onu Ruhu'l-Emin indirdi." 63 "O, kerim bir elçi sözüdür." 64 "İnsanlar ve cinler, birbirine yardımcı olarak bu Kur ân'ın bir benzerini ortaya koymak için bir araya gelseler, and olsun ki, yine de benzerini ortaya koyamazlar." 65 "O Ramazan ayı ki Kur'ân onda indirilmiştir." 66 "Apaçık olan Kitaba and olsun ki, Biz onu, kutlu bir gecede indirdik." 67 "Doğrusu, Biz, Kur ân'ı kadir gecesinde indirmişizdir." 68 "Böylece şehirlerin anası olan Mekke'de ve çevresinde bulunanları uyarman, şüphe götürmeyen toplanma günü ile uyarman için sana Arapça okunan bir Kitap vahyettik." 69 "Kur ân'ı, insanlara ağır ağır okuman için, bölüm bölüm indirdik ve onu gerektikçe indirdik." 70 "Allah, ayetleri birbirine benzeyen ve yer yer tekrar eden Kitabı sözlerin en güzeli olarak indirmiştir. Rablerinden korkanların, bu Kitap Rahman Nisa İsrâ i Hıcr Nahl Şuara Hakka 40; 81 Tekvir İsrâ Bakara Dühan Kadir Şurâ İsrâ

22 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 23 tan tüyleri ürperir, sonra hem derileri ve hem de kalpleri Allah'ın zikrine yumuşar ve yatışır. İşte bu Kitap, Allah'ın doğruluk rehberidir, onunla istediğini doğru yola eriştirir. Allah kimi de saptırırsa artık ona yol gösteren bulunmaz." 71 "Sana da, insanlara gönderileni açıklayasın diye Kur ân'ı indirdik. Belki düşünürler." 72 "Sana indirdiğimiz bu Kitap mübarektir; ayetlerini düşünsünler, aklı olanlar da öğüt alsınlar." 73 "Doğrusu, insanlar arasında Allah'ın sana gösterdiği gibi hükmedesin diye Kitabı sana hak olarak indirdik; hakkı gözet, hainlerden taraf olma." 74 "Doğrusu bu Kur ân en doğru yola götürür ve yararlı iş yapan müminlere büyük ecir olduğunu, ahirete inanmayanlara can yakıcı bir azap hazırladığımızı müjdeler." 75 "Ramazan ayı ki onda Kur ân, insanlara yol göstererek yol gösterici ve doğruyu yanlıştan ayırıcı belgeler olarak indirildi." 76 "Kur ân'dan inananlara rahmet ve şifa olan şeyler indiriyoruz. O, zalimlerin ise sadece kaybını artırır." 77 "Sana her şeyi açıklayan ve Müslümanlara doğruyu gösteren bir rehber, rahmet ve müjde olarak Kur ân'ı indirdik." 78 Kur'ân ile ilgili olarak buraya aldığımız ve burada zikretmediğimiz daha pek çok ayete göre Kur'ân'ın şu özelliklere sahip bir kitap olduğu ortaya çıkmaktadır: Kur'ân Allah kelamıdır. Cebrail aracılığı ile inmiştir. Peygamberimiz Hz. Muhammed e inmiştir. Hak ile inmiştir. Kaynağı haktır, indirilişi haktır ve muhtevası haktır. İnerken ve indikten sonra tahrif ve değişiklikten korunmuştur. Arapça olarak inmiştir. Ramazan ayında mübarek bir gece olan Kadir gecesinde inmiştir. (İnmeye başlamıştır.) Ayet ayet, sure sure, bölüm bölüm inmiştir Zümer Nahl Sad Nisâ İsrâ Bakara İsrâ Nahl 89.

23 24 * Ali Akpınar Mekke merkezli tüm yeryüzü insanına inmiştir. İnsanları uyarmak ve müjdelemek, onlara bir şifa kaynağı olmak, onları doğru yola ulaştıran, onların mutluluğu için gerekli her şeyi açıklayan eşsiz bir hidayet rehberi olmak üzere inmiştir. Kur ân-ı Kerim muhkem bir kitaptır. Onun lafzı ve manası değiştirilmekten, yanlış ve eksiklikten korunmuştur. Onun muhtevası hakikatin kendisidir. Onda yanlış da yoktur, batıl olan hiçbir şey de ona yaklaşamaz. Kur ân gönülleri, beyinleri, derileri kısaca tüm her yönü ile insanı kuşatan, onu etkileyen, yönlendiren, harekete geçiren, değiştiren, geliştiren ve yetiştiren bir rehberdir. D. Kur'ân Tanımları: İndiği günden beri, en çok okunan ve üzerinde en çok çalışılan kitap olma özelliğini sürdüren Kur'ân'ın ilim adamlarınca çeşitli tanımları yapılmıştır. Kur ân ile ilgili olarak yapılan her tanım, Kur'ân'ın bir kaç yönünü ön plana çıkarmakta, tanımı yapanın önemsediği yahut yaşadığı ortam itibarıyla önemsemek zorunda kaldığı özellikleri bir kısım çevrelere cevap olsun diye, savunmacı bir mantıkla vurgulanarak yapılmıştır. Sözgelimi, Kelamullah ın mahlûk olup olmadığının tartışıldığı Kelam ilminde Kur ân şöyle tanımlanmıştır: Kur ân-ı Kerim, Mushaflarda yazılı, ezberlenerek kalplerde korunmuş, dillerimizde okunan, kulaklarımızla duyulan ve mahluk/yaratılmış olmayan Allah kelamıdır. 79 Hukukçular da delil olmasına vurgu yaparak Kur ân ı şöyle tanımlamışlardır: 80 Kur ân, Peygamberimize indirilmiş ve tevatür yoluyla bize gelmiş kitaptır. Bu konuda küçük farklarıyla kaynaklarımızda yer alan, en yaygın tanım şöyledir: "Arapça olarak Allah katından Hz. Muhammed e vahiy edilip bize kadar tevatüren nakledilmiş olan, okunmasıyla ibadet olunan eşsiz kelamdır." 81 Dikkat edilirse tanımda Kur'ân'ın şu bir kaç temel özelliğine işaret edilmektedir: Kur'ân Allah kelamıdır. Hz. Muhammed e inmiştir. Bize kadar gelişinde hiçbir şek şüphe yoktur. Arapçadır. Eşsiz bir kelamdır. İbadetlerde okunan bir kitaptır. 79 Bkz. İmam Azam, Fıkh-ı Ekber, İmam-ı Azam ın Beş Eseri, s, 67; Ömer Nesefî, Metn-i Akâid, s, Bkz. Molla Hüsrev, Mirâtü l-usûl, s, Zerkânî, Menahil, I,19-21; Sâbûnî, et-tibyan, 6; Menna el-kattân, Mebahıs, 21; Pezdevî, Usûlü Pezdevî, I, 67-72; Cerrahoğlu İsmail, Tefsîr Usulü, 34; Sofuoğlu Mehmet, Tefsîre Giriş, 9; Ramazan el-bûtî, Min Ravâiı'l-Kur'ân, 25.

24 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 25 Biz bu konuda şunları söylemekle konuyu bağlamak istiyoruz: Bu tanımlar Kur'ân'ın bir kısım özelliklerini vurgulasa bile, Kur'ân bu tanımlarla sınırlandırılamayacak kadar kapsamlı bir kitaptır. O, Allah kelamıdır. Yüce Allah son kez onunla kullarına seslenmiştir. O, meleklerin şahı Cebrail tarafından, insanların efendisi Hz. Muhammed e getirilmiş eşsiz bir kitaptır. Kur'ân, kendisi için söz konusu olan yüzden fazla isim ve sıfatla ifade edilen tüm manaları kuşatan bir kitaptır. Kur'ân, Kur'ân'dır. Kur ân, insanı değerlendiren ve insana değer kazandıran bir kitaptır. Şöyle ki, Yüce Yaratıcı, Kur ân ı insana indirerek onu muhatap kabul etmiş, onun problemleriyle ilgilenmiş ve böylece ona değer vermiştir. Bu yönüyle Kur ân, bize Allah ı tanıtan ve bizi O na yaklaştıran kitaptır. Aynı şekilde Kur ân, insan davranışlarını değerlendiren bir kitaptır. O, hem yanlışları düzelten, davranış bozukluklarını tashih eden; hem de birincil çözümler üreten ve öneren bir kitaptır. Niyeti, düşüncesi, konuşması ve davranışlarıyla sürekli bir şeyler yapan, hareket halinde olan insanın, tüm eylemlerinin Kur ân a göre bir adı ve değerlendirmesi vardır. Kur ân a göre o yapılanlar ya helaldir, ya haram; ya iyidir, ya kötü; ya güzeldir, ya çirkin; ya yararlıdır, ya yararsız; ya uygundur, ya uygunsuz. Yine yapılan davranışlar Kur ân ile anlamlı ve değerli hale gelir. Sözgelimi Kur ân a inanıp onun ölçülerini dikkate almayan birinin yaptığı işin, dünyada ve insanların yanında bir değeri ve kazanımı olabilir, ama ahirette Allah katında bir değeri olmayacaktır. Çünkü inkârcıların tüm amellerinin boşa gideceğini bizzat Kur ân deklare eder. Başka bir deyişle Kur ân insanı hayata hazırlayan bir kitaptır. Tabi ki Kur ân a göre hayattan kasıt, hem dünya hem de ahiret hayatıdır. Kur ân, muhataplarını öncelikle sağlıklı ve mutlu bir dünya hayatına; sonra da cennet yurdundaki hoş ve mutlu hayata hazırlar. Kısaca Kur ân, insan için olan, insana seslenen, insanın maslahat ve yararını gözeten, insanın dünya ve ahiret mutluluğunu hedefleyen çok yönlü ve kapsamlı bir kitaptır. E. Kur'ân Ne Değildir? Söz buraya gelmişken kısaca Kur'ân'ın ne olmadığını vurgulayarak Kur'ân'ı yanlış yahut eksik tanıyanları uyarmak yerinde olacaktır. Zira bugün Kur ân ı ellerinde bulunduran ve onu okuyan insanların Kur ân anlayışlarında pek çok yanlışlıklar, eksiklikler ve sapmalar mevcuttur. Şöyle ki onlardan kimi onu yalnızca ibadetlerde okunan bir kitap haline getirmiş, kimi ölüm olaylarında hatırlanan kitaba dönüştürmüş, bir kısmı hastalıkları için okunup şifa umulan bir efsun kitabı olarak algılamış, bazıları onu yalnızca belli kesimlerin okuyup anlamakla yükümlü oldukları bir sınıf kitabı olarak görmüş, pek çoğu ona ev ve iş yerlerinin süsü/aksesuarı olarak bakmış, onun sadece mushafına saygı göstermekle ona karşı sorumlulukların biteceğini sanmıştır. Bugün Kur ân ı şifreler kitabı, sihir-büyü kitabı olarak gören, Kur ân a el basa-

25 26 * Ali Akpınar rım ki, Kur ân/kitap çarpsın ki gibi sözlerle onu yemin ve tehdit malzemesi olarak kullanan pek çok insan mevcuttur. Yine Kur ân ı okuyup dinlemeyi, bir müzik parçası olarak yorumlamak ve onu bu şekilde dinleyen, bundan haz duymakla ona karşı sorumluluğunun bittiğini zannedenler de vardır. Kutsal Kitabı kutsamayı, ona ulaşılmaz ve anlaşılmaz bir kitap gözüyle bakarak tanımlayanlar da vardır. Oysa Kur ân ın kutsallığı, onun Yüce Allah ın katından gelmesi, onun insanlık için çok yüce ve değerli ilkeler ihtiva etmesi ile alakalıdır. Bu nedenle burada Kur ân ın ne olmadığını açıklamak büyük önem arz etmektedir. 1. Kur'ân, sıradan bir insanın sözü olmadığı gibi, peygamber sözü de değildir. Kur'ân, Yüce Allah'ın kelamıdır. "O kâfirler, 'Bu Kur'ân onun uydurduğu yalandan başka bir şey değildir, bu hususta diğer bir grup da ona yardım etmiştir' dediler ve böylece bir haksızlık ve iftira getirdiler." O, şeytan, cin, kâhin, azgın, sapık, şair ve deli sözü de değildir. Bir rüya, hayal yahut hevasından konuşan bir insan sözü de değildir. "O, kovulmuş şeytan sözü değildir." 83 "Onu şeytanlar indirmedi." 84 "O, kâhin sözü değildir." 85 " "Arkadaşınız sapıtmadı ve azıtmadı. O, hevadan konuşmaz. O, ancak kendisine vahiy edilen bir vahiydir." 86 "O, şair sözü değildir." 87 Sen Rabbinin nimeti sayesinde deli değilsin." Eskilerin masalları, günü geçmiş, miadını doldurmuş bir kitap da değildir. Onun içerdiği hükümler ve prensipler kıyamete kadar geçerlidir. O, tüm insanlığa gelmiş ilâhî bir mesajdır. "Onlar, 'Bu ayetler kendisine sabah akşam dikte ettirilmekte olan eskilere ait masallardır' dediler. De ki, 'onu göklerde ve yerdeki gaybı bilen indirdi. Şüphesiz O, çok yarlıgayıcı, çok esirgeyicidir." O, bir şaka ve eğlence sözü değildir. "O, bir şaka, oyun ve boş bir eğlence değildir." İbadetlerde okunur ama o, sadece ibadetlerde okunan bir kitap değildir. 6. Aynı şekilde Kur'ân mezarlıklarda ölülere okunan bir kitap da değildir. Üstelik o, dirileri uyarmak için gelmiş bir kitaptır. "Biz ona şiir öğretmedik, zaten bu ona yakışmaz da. O, bir öğüt ve apaçık bir Kur'ân'dır. Hayat sahibi kimseleri uyarmak ve inkârcılara azabın hak olması içindir." Furkân Tekvir Şuara Hakka Necm Hakka Kalem Furkân 5-6. Ayrıca bkz. 6 Enam 25; 8 Enfal 31; 16 Nahl Târık Yasin

26 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * Kur'ân, büyü-sihir-fal yapmak için okunan bir kitap hiç değildir. 8. Kur'ân kendisiyle olağanüstü bir takım olayların gerçekleştirildiği bir kitap da değildir. "Eğer o, kendisiyle dağların yürütüldüğü, yeryüzünün paralandığı, ölülerin konuşturulduğu bir Kur'ân olsaydı (o kitap bu Kur'ân olurdu.)" 92 Ayetten de anlaşılacağı üzere Kur ân, bu gibi olağan üstülükleri gerçekleştirmek için gelmemiştir. Ama o, insan düşüncesi, yaşayışı üzerinde olağanüstü değişiklikler, inkılâplar gerçekleştirmek için inmiş bir düsturdur. 9. Kur'ân, bir tarih, hukuk, astronomi, fizik, müzik kitabı da değildir. Kur'ân, kulların dosdoğru yolu bulup dünyada huzurlu bir hayatı yaşamak ve sonuçta ahiret mutluluğunu kazanmak için gerekli tüm temel prensipleri ihtiva eder. Onda tevhidi esaslar, ibadetler, ahlak ilkeleri, sosyal ilişkiler, aile hukuku, ceza hukuku, devletler hukukuna dair ilkeler vardır. Göklerin, yerin ve ikisi arasındakilerin yaratılışı, meşhur peygamberler ve melekler, geçmiş toplumların hayat hikâyeleri, insanın yaratılışı ve ölümü, ölüm sonrası hayat, Allah'ın güzel isimleri, sevaplar, günahlara dair bilgiler vardır. O, bir ilimler hazinesidir. Onda, İslam bilimlerinin temel ilkeleri yanında, felsefe, ahlak, belagat, mantık, astronomi, matematik, tabiat bilgisi, sosyoloji, psikoloji gibi bilimlerle ilgili bilgiler vardır. 93 Kur'ân, kural koyuculuğu yanında, yanlışları düzelten ve alternatif çözümler getiren bir kitaptır. 94 Ancak Kur'ân, sayılan bu alanlar için müstakil bir kitap değildir. Onu bir hukuk kitabı yahut bir astronomi kitabı veya bir müzik kitabı olarak görmek son derece yanlıştır. O, sayılan bu dallarla ilgili, bugünkü modern ilmin öngördüğü şekilde sistematik bilgiler içermez. Kur'ân, adı geçen bu alanlarla ilgili bilgileri, yalın olarak değil, madde-mana, dünyaahiret örgüsü içerisinde ve insanlığın hidayetine vesile olacak şekilde, kendine has üslubu ile verir. O, bu konuda eşi benzeri olmayan bir kitaptır. Sözgelimi Kur'ân'da, hukukî bir hüküm, onun dünyadaki yansımaları yanında, vicdanî ve uhrevî yansımaları ile birlikte verilir. Kısaca Kur'ân, hikâye, roman, makale ve benzeri edebî metin türlerinden hiçbirine benzemeyen; Arap dilini kullanışıyla, üslubuyla, muhtevasıyla nevi şahsına münhasır ilahî bir kelamdır. Şunu da söyleyelim ki hangi alanla ilgili olursa olsun ve hangi yoğunlukta geçerse geçsin Kur ân da geçen her konu önemlidir ve her birinin bize vereceği pek çok ders vardır. Yeter ki iniş gayesine uygun olarak ve doğru olarak anlaşılsın. F. Kur ân Nelerden Bahseder? Doğru bir Kur ân anlayışının oluşturulması, öncelikle onun doğru tanımlanmasına bağlıdır. Kur ân nedir/ne değildir, nelerden bahseder Ra'd Sayılan bu bilimler ve onlarla ilgili ayetler için bkz. Suyûtî, el-iklîl, Bilmen Ö. Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, I, Bkz. Kırca Celal, Kur'ân ve İnsan, 44.

27 28 * Ali Akpınar ve niçin indirilmiştir? Bu sorulara verilebilecek tatmin edici cevaplar bizi sağlıklı sonuçlara götürebilir. Her şeyden önce Kur ân, İlahî Kelamdır. Yarattığını iyi bilenin, ona biçtiği/ uygun gördüğü hayat düsturudur. Kur ân insanlığın problemlerine dikkat çeken, onları teşhis eden, alternatif tedavi yöntemleri/ çareler sunan bir reçetedir. O, akla ve düşünmeye önem verir. O, hayatın içinden olay, yönlendirme ve problemlere deyinen bir hayat kitabı, yarattığı insanı en iyi bilen bir zâtın mesajıdır. Onun anlatımı, canlı, yaşanılabilir, ikna edici, tatmin edici ve inandırıcıdır. Kur'ân'ın mesajı akıllara, beyinlere, gönüllere, vicdanlara, duygulara birlikte hitap eder; bunların hepsini birden harekete geçirir özelliktedir. Kur'ân, Yüce Allah ın kelamı, O nun sözüdür. Biz ise Allah'ın kullarıyız. Yüce Allah, biz kulları ile iletişim kurmak için, bizim dilimizde kitaplar indirmiş, son olarak da Kur'ân'ı indirmiştir. Kur'ân Arapça dır. Arapça ise insan dilidir. Cenab-ı Hak, bize kendisini ve isteklerini tanıtabilmek için bizim dilimizle bizlere seslenmiştir. Ama Kur'ân'da insan dili Arapça, sıradan bir kul dili olmanın ötesinde ilahî bir kullanıma bürünmüştür. Nasıl ki, bir edebiyatçının yahut bir büyük düşünürün elinde dil, sıradan insanların konuştukları dilden öte bir kalıba giriyorsa; Kur'ân dili Arapça da, Yüce Yaratanın anlatımında apayrı bir kılığa bürünmüştür. Kur'ân dili Arapça nın bu ayrıcalığı, onun anlaşılmazlığı anlamına gelmez elbette. Fakat anlaşılabilmesi için biraz çaba sarf etmeyi, bir alt yapı kazanmayı gerekli kılar. Kur'ân, kulların dosdoğru yolu bulup dünyada huzurlu bir hayatı yaşamak ve sonuçta ahiret mutluluğunu kazanmak için gerekli tüm temel prensipleri ihtiva eder. Onda tevhidi esaslar, hak din ve diğer dinler, batıl inançlar, ibadetler, ahlak ilkeleri, sosyal ilişkiler, aile hukuku, ceza hukuku, devletler hukukuna dair ilke ve hükümler vardır. Göklerin, yerin ve ikisi arasındakilerin yaratılışı, meşhur peygamberler ve melekler, cinler, geçmiş toplumların hayat hikâyeleri, insanın yaratılışı ve ölümü, ölüm sonrası hayat, bilgi, bilgi kaynakları, bilgi edinme yolları, bilginin getirdiği yükümlülükler, Allah'ın güzel isimleri, peygamberler ve son peygamber Hz. Muhammed ile ilgili bilgiler, sevaplar, günahlara dair bilgiler vardır. Onda iyiliklerin dünya ve ahiret kazanımları, kötülüklerin de dünya ve ahirette kaybettirdikleri açıklanmıştır. Onda sosyal, siyasal ve ekonomik hayatla ilgili sağlam ve evrensel ilkeler vardır. O, bir ilimler hazinesidir. Onda, İslam bilimlerinin temel ilkeleri yanında, felsefe, ahlak, belagat, mantık, astronomi, matematik, tabiat bilgisi, sosyoloji, psikoloji gibi bilimlerle ilgili bilgiler vardır. 95 Kur'ân, sayılan bu alanlar için müstakil bir kitap değildir. Onu bir hukuk kitabı yahut bir astronomi kitabı, bilimsel bir ansiklopedi veya bir müzik kitabı olarak görmek son derece yanlıştır. O, sayılan bu dal- 95 Sayılan bu bilimler ve onlarla ilgili ayetler için bkz. Suyûtî, el-iklîl, s, Bilmen Ö. Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, I,

28 Okunan Bir Kitap Olarak Kur an * 29 larla ilgili, bugünkü modern ilmin öngördüğü şekilde sistematik bilgiler içermez. O, bir tedris kitabı değil, bir tezkir kitabıdır. Kur'ân, adı geçen bu alanlarla ilgili bilgileri, yalın olarak değil, madde-mana, dünyaahiret örgüsü içerisinde ve insanlığın hidayetine vesile olacak şekilde, kendine has üslubu ile ve kendi sistematiği içerisinde verir. O, bu konuda eşi benzeri olmayan bir kitaptır. Sözgelimi Kur'ân'da, hukukî bir hüküm, onun dünyadaki yansımaları yanında, vicdanî ve uhrevî yansımaları ile birlikte verilir. Kısaca Kur'ân, hikâye, roman, makale ve benzeri edebî metin türlerinden hiçbirine benzemeyen; kaynağı, inişi, tespiti, Arap dilini kullanışıyla, ezberlenme kolaylığı, üslubu, muhtevası ve korunmasıyla nevi şahsına münhasır ilahî bir kelamdır. Kur ân da bazı konular üzerinde çokça durulur. Ama bu, Kur ân da geçen diğer konuların önemsiz olduğu anlamına gelmez. Aksine Kur ân da geçen her konu önemlidir ve insanlık için gereklidir. Kur ân ın ağırlıklı olarak işlediği konuları öne çıkaran Kur ân da Ana Konular adlı çalışmalar da bu çerçevede değerlendirilmelidir. Kur ân ın işlediği konular, insanlığın en çok ihtiyaç duyduğu konulardır; onun önerdiği çözümler de insanlığın en fazla muhtaç olduğu önerilerdir. Burada bir fikir verebilmek için, Kur ân da yer alan konuları ve bunların ayetlerdeki geçiş yoğunluğunu şu yedi maddede gösterebiliriz: Son Peygamberin Tevhid Mücadelesi: ~1920 ayet, altı bin küsür 97 Kur ân ayeti içerisinde % Kıyamet ve Ahirete Yönelik Ayetler: ~1643 ayet, % Geçmiş Peygamberlerin Tevhid Mücadelesi: ~1500 ayet, % 4. Son Peygamberin Çağdaşları ve Ümmetiyle Olan İlişkileri: ~736 ayet, (Kitap ehli: 280, Müslümanlar: 456), % Hükümler (Terbiye, Ahlâkî ve Fıkhî bağlamda): ~436 ayet, % 6. Cihad (soğuk ve sıcak savaş): ~260 ayet, % Diğer Konular (İnsanın yaratılışı, şeytan, cin, Hz. Peygamberin ailelerine ilişkin hükümler): ~ 203 ayet, % 3. Verilen bu rakamlardan hareketle şu tespitleri yapabiliriz: Kıyamet ve Ahiret ahvaline yönelik ayetler, Kur ân ın beşte birini oluşturuyor ki, bu Ahiret inancının ne kadar önemli olduğunun açık bir göster- 96 Bkz. Mehdi Bâzergan, Kur ân ın Nüzûl Süreci, Ankara, 1998, s, Bir ayet içerisinde birden fazla konuya deyinilebildiğinden verilen rakamlar, yaklaşık toplamlardır. Bu tablo, Kur'ân muhtevası hakkında genel bir fikir verme amacına yöneliktir, farklı bakış açısı ve değişik değerlendirmelerle daha farklı tablolar ortaya konabilir. 97 Besmelenin her sureden bir ayeti sayılması, hece harflerinin müstakil birer ayet sayılması ve bazı ayetlerin bir yahut birden fazla ayet sayılması gibi sebeplerden dolayı ayetlerin sayısı konusunda farklı rakamlar telaffuz edilmiştir. Bu yüzden biz, küsür ifadesi kullandık.