SU N UŞ. Turhan A Y V A Z K ilis V alisi Y önetim K urulu B aşkanı

Transkript

1 SU N UŞ TR C1 B ölgesi B ölge Planı; bölgenin sosyo-ekonom ik gelişm e eğilim lerini, gelişm e potansiyelini ve sektörel hedeflerini belirlem ek üzere hazırlanm ıştır. B ölgelerarası ve bölge içi gelişm işlik farklarını azaltm ak suretiyle bölge halkının refah seviyesini artırm ayı am açlayan bu plan, sürdürebilir kalkınm anın gerçekleştirilebilm esini sağlayacak stratejilerin belirlenm esine katkı sağlayacaktır. K atılım cılık ilkesinin esas alındığı bölge planında, kam u kurum ve kuruluşları, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve toplum un çeşitli kesim leri birlikte çalışm ışlardır. B u süreç içerisinde, kurum ve kuruluşların ürettikleri bilgi ve belgeler göz önünde bulundurulm uş, ilgili paydaşların görüşleri alınm ış ve yapılan analizler sonucunda, bölgenin geleceğine ilişkin öngörüler belirlenm iştir. B ölge planının işlevsel ve uygulanabilir bir plan haline getirilm esi önem arz etm ektedir. B u kapsam da, TR C1 B ölgesi nde sürdürülebilir kalkınm anın gerçekleştirilebilm esi için tüm ilgili tarafların planı sahiplenm eleri ve birlikte çalışarak yerel potansiyelleri harekete geçirm eleri beklenm ektedir. B u çalışm ada katkısı bulunan ve em eği geçen; D evlet Planlam a Teşkilatı M üsteşarlığına, İpekyolu K alkınm a A jansı Y önetim K urulu, K alkınm a K urulu ve G enel Sekreterliğine ve tüm kam u kurum ve kuruluş yöneticileri ile sivil toplum ve özel sektör tem silcilerine teşekkür eder, çalışm anın bölgenin kalkınm ası am acına hizm et etm esini ve faydalı olm asını tem enni ederim. Turhan A Y V A Z K ilis V alisi Y önetim K urulu B aşkanı I

2 II

3 İÇİNDEKİLER SUNUŞ... I TABLO DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ... IX KISALTMALAR... XII BÖLGE VİZYONUMUZ... XIV YÖNETİCİ ÖZETİ... XV 1. GİRİŞ BÖLGE PLANI TANIMI VE PLANIN HAZIRLANMA SÜRECİ BÖLGE PLANI BÖLGE PLANI HAZIRLAMA SÜRECİ VE YÖNTEMİ GENEL BİLGİLER İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI (İBBS) TRC1 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) TRC1 BÖLGESİNİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ YERİ BÖLGE PLANININ DAYANDIĞI ÜST PLAN, POLİTİKA VE BELGELER DOKUZUNCU KALKINMA PLANI GAP MASTER PLANI GAP EYLEM PLANI KOBİ STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI ULUSAL KIRSAL KALKINMA STRATEJİSİ VE KIRSAL KALKINMA PLANI TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ MEVCUT DURUM ANALİZİ SOSYAL YAPI Demografik Göstergeler İstihdam ve İşsizlik Sosyal Sermaye ve Kurumsal Yapı İKTİSADİ YAPI Milli Gelir ve Vergi Tarım Sanayi Enerji ve Madencilik Ticaret ve Lojistik III

4 Turizm YAŞAM KALİTESİ VE ÇEVRE Eğitim Bilgi İletişim Teknolojileri Sağlık Kültür Altyapı ve Çevre MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ VE BÖLGENİN GZFT ANALİZİ BÖLGE VİZYONU BÖLGESEL AMAÇ, HEDEF VE STRATEJİLER Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek Tarımsal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yapıya Kavuşturmak Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Sanayi Rekabet Gücünü Artırmak MEKANSAL GELİŞME ŞEMASI FİNANSMAN PERFORMANS GÖSTERGELERİ KOORDİNASYON İZLEME VE DEĞERLENDİRME KAYNAKLAR EKLER EK 1. TANIM VE KAVRAMLAR EK 2. MEKANSAL ANALİZ SONUÇLARI (GEODA) EK 3. T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI 1.KALKINMA KURULU KATILIMCI LİSTESİ EK 4. PAYDAŞLAR LİSTESİ VE STRATEJİLERE GÖRE DAĞILIMI EK 5. GELİŞME STRATEJİLERİ VE ÜST BELGELERLE İLİŞKİLERİ IV

5 TABLO DİZİNİ Tablo 3-1. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri... 8 Tablo 3-2. Düzey 1 İstatistiki Bölge Birimleri... 9 Tablo 5-1. TRC1 Bölgesi Nüfus Göstergeleri Tablo 5-2. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine Göre Yıllık Nüfus Artış Hızı (binde) Tablo Yıllarına Ait Nüfus Projeksiyonları Tablo 5-4. TRC1 Bölgesi Demografik Göstergeleri Tablo 5-5. TRC1 Bölgesinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Tablo 5-6. TRC1 Bölge İllerinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı ( ) Tablo 5-7. TRC1 Bölge İllerinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı ( ) Tablo 5-8. TRC1 Bölgesinin Eğitim Durumuna Göre Aldığı Göç ve Verdiği Göç (15+ yaş, ). 30 Tablo 5-9. Yüzde 20 lik Gelir Gruplarının Gelirden Aldığı Paylar (%) Tablo TRC1 Bölgesi tüketim harcamaları ortalaması ve Türkiye ile karşılaştırılması Tablo TRC1,Türkiye İşsizlik Oranları, 2009 (%) Tablo Gaziantep İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler Tablo Adıyaman İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler Tablo Kilis İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler Tablo Yılı Hane Halkı İşgücü Anketi Sonuçlarına Göre İstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı [15+Yaş,Bin Kişi] Tablo TRC1 Bölgesinde İşsizlerin, Eğitim ve Cinsiyet Durumlarına Göre Dağılımı, (2009) Tablo Gaziantep te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Tablo Adıyaman da Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Tablo Kilis te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Tablo TRC1 de Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Tablo TRC1 Bölgesinin ve İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Tablo Düzey 2 Bölgeler İtibariyle Kişi Başına GSKD($) Tablo Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayri Safi Katma Değer-(İktisadi Faaliyet Kollarına Göre-Milyon TL) Tablo Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İlçeleri Gelişmişlik Endeksi Tablo İller İtibariyle Genel Bütçe Vergi Gelirleri (2009) Tablo TRC1 Bölgesinde Tarımsal Ürünlerin İhracatı (2009) Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesinde Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı (hektar) V

6 Tablo Kullanım Kabiliyetlerine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı (ha) Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tarımsal Sulama Durumu Tablo İnşa Halindeki Sulama Tesislerinin Hizmet Edeceği Alan Büyüklükleri Tablo TRC1 Bölgesi nde Tarımsal İşletme Sayısı, Arazi Büyüklüğü, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile Kıyaslaması Tablo Türkiye ve TRC Bölgesi nde İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi Tablo TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı, (ha) Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Değerleri Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Verimi Tablo Gruplara Göre Sebze Üretim Miktarları, (ton) Tablo Antepfıstığı Üretiminde Dünya daki Yerimiz (2008) Tablo Bağ Ekiliş Alanları ve Üzüm Üretim Miktarları Tablo TRC1 Bölgesi Zeytin Üretiminin Düzey 2 Bölgeleri İçerisindeki Yeri Tablo Türkiye ve TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örtüaltı Alanların Dağılımı (2009) Tablo TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tarım Havzaları Tablo Gaziantep İlinde Organik Üretim Alanı, Üretim Miktarı ve Üretici Sayısı Tablo Adıyaman İlinde Organik Üretim Alanı, Üretim Miktarı ve Üretici Sayısı Tablo Kilis İlinde Organik Olarak Üretilen Geçiş Dönemi Ürünleri, Üretim Miktarı ve Üretici Sayısı Tablo Hayvansal Üretimde Dünyadaki Yerimiz Tablo TRC1 Bölge İlleri Hayvan Sayıları ve Türkiye ile Kıyaslanması Tablo Kooperatif Türleri ve Sayıları Tablo Tarımsal Üretici Birlikleri Tablo TRC1 Bölgesinde Bulunan Üretici Birlikleri (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Tablo Gaziantep İli İmalat Sanayi Kolları, Firma Sayıları ve Değişimleri Tablo Adıyaman Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı Tablo İş Kayıtları Girişim Sayıları/Sermayeleri-(Toplam İmalat) Tablo Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri Tablo Adıyaman OSB deki Firmaların Sektör Dağılımı Tablo Kilis OSB deki Firmaların Sektör Dağılımı Tablo TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri Tablo Gaziantep İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri Tablo Adıyaman İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2009 Ocak-Temmuz) Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2010 Ocak-Temmuz) VI

7 Tablo Gaziantep İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsamında Gaziantep İlinde Verilen Destekler Tablo Gaziantep İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri Tablo Adıyaman İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler Tablo Adıyaman İlinde 2002 Yılından İtibaren Verilen KOSGEB Destekler Tablo Kilis İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsamında Kilis İlinde Verilen Destekler Tablo Kilis İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri Tablo Gaziantep Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Tablo Adıyaman Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Tablo Kilis Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Tablo Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı Tablo Karkamış HES ve Bazı Teknik Bilgileri Tablo Karkamış HES, Yıllara Göre Üretim Miktarları Tablo TRC1 Bölgesi Elektrik İletim Hattı Uzunlukları (km) Tablo Petrol Sahalarına Göre Üretim Miktarları Tablo Dış Ticaret Göstergeleri Tablo İllere Göre İhracat (Bin $) Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (Bin $) (2008) Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat (Bin $) Tablo Gaziantep ten İhraç Edilen Ürünler ve İhraç Edildikleri Ülkeler (milyon $) Tablo DPT, Kamu Yatırımları, 2010 (Bin TL) Tablo Yatırım Teşvik Göstergeleri Tablo Gelen Yabancı Turist Sayılarına Göre Dünya Sıralaması (İlk 10) Tablo Turizm Gelirinde Dünya Sıralaması (İlk 10) Tablo Kapılardan Giren Yabancı Ziyaretçi Sayıları (2008) Tablo Kapılardan Giren Yabancı Ziyaretçi Sayıları (2009) Tablo Türkiye de Geceleme Yapılan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabancı Geceleme Sayısı.129 Tablo Türkiye de Geceleme Yapılan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabancı Ziyaretçi Sayısı. 130 Tablo Turizm Belgeli Konaklama Tesisi, Oda ve Yatak Sayısının İllere Göre Dağılımı (2008) Tablo Bölge İllerindeki Sit Alanları Tablo Türkiye Geneli Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, TRC Güneydoğu Bölgesi Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, TRC1 Bölgesi Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, Gaziantep- TÜİK, VII

8 Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, Adıyaman-TÜİK, Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, Kilis- TÜİK, Tablo Okul Öncesi Okullaşma Oranları Tablo Okul Öncesi Eğitimde Durum Tablo TRC 1 Bölgesi Okullaşma Oranları ve Türkiye Karşılaştırması Tablo İlköğretimin Durumu Tablo Ortaöğretimin Durumu Tablo Öğrenim Yılı Okul, Şube, Öğrenci, Öğretmen, Derslik Sayıları ve Oranlar, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Tablo TRC1 Bölgesi İllerinin ADSL ve PSTN Abone Sayıları Tablo Temel Sağlık Göstergeleri Tablo İl, Bölge ve Ülke Bazında Sağlık Personeli ve Eczane Sayıları Tablo Müzeler, Mevcut Eserler ve Ziyaretçi Sayısı Tablo Gaziantep ve Adıyaman da Sergilenen Eser Türleri ve Sayıları Tablo Bölge İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Gösteri ve Seyirci Sayıları ile Türkiye Karşılaştırması Tablo Gaziantep te Sergilenen Oyun ve Temsil Sayıları ( ) Tablo Kütüphane, Kitap, Yararlanıcı ve Ödünç Aldıkları Kitap Sayıları Tablo Gaziantep İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri Tablo Adıyaman İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri Tablo Kilis İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri Tablo TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu Tablo Gaziantep Havalimanı İstatistik Verileri Tablo Adıyaman Havaalanı İstatistik Verileri Tablo Hava Kalitesi İndeksi Tablo Temel Kirletici İçin Hava Kalitesi İndeksi Değerleri Tablo Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde İçin Uygulanan Sınır Değerleri Tablo TRC1 Bölgesi Su Yüzeyleri Potansiyeli (2005) Tablo TRC1 ve TRC Bölgesi Su Potansiyeli (2005) Tablo TRC1 Bölgesi İl Düzeyinde Kişi Başı Temin Edilen Günlük Su Miktarı Tablo Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı ve Hizmet Ettiği Nüfus Oranı Tablo Su Kirliliğinin Önlenmesinde Karşılaşılan Güçlükler ve Önem Sıraları Tablo Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı VIII

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3-1. Düzey 3 İstatistiki Bölge Birimleri... 7 Şekil 3-2. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri... 8 Şekil Yılı Ocak-Haziran Döneminde Gaziantep ten Yapılan İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılım Oranları Şekil 3-4. Gaziantep İlinin İhracat Yaptığı Ülke Sayısı Şekil 5-1. Düzey 2 Bölgeleri Nüfus Artış Hızları, (2008) Şekil 5-2. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Şekil 5-3. Bölge İllerindeki Kadın Erkek Medyan Yaşları Şekil 5-4. Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Şekil 5-5. Nüfusun Gelirden Aldığı Paylar (Lorenz Eğrisi) Şekil 5-6. TRC1 Bölgesinin İstihdamının İşteki Durumu ( ) Şekil 5-7. Eğitim Durumuna Göre İşgücü oranları, [15 yaş ve üzeri,bin Kişi] Şekil 5-8. TRC1 Bölgesi ve Türkiye Sektörel İstihdam Payları [15 yaş ve üzeri] Şekil 5-9. Düzey 3 Bazında Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oranı (%) Şekil İl Bazında Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oranı Mekansal Etkileşim Haritası, Şekil Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun [15+ yaş] İşgücüne Katılma Oranı (%) Şekil 5-12 İşgücüne Katılma Oranı 2009, Mekansal Etkileşim Haritası Şekil İstihdam oranı Mekansal Etkileşim Haritası Şekil Sanayi Sektöründe İstihdam Edilenlerin Dağılımı [15 yaş ve üzeri], Şekil Sanayi İstihdamının Mekansal Etkileşim Haritası [15 yaş ve üzeri], Şekil Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla [Cari Fiyatlarla-$] Şekil Tarım Sektörü ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İçindeki Payı Şekil İktisadi Faaliyet Kollarına Göre İstihdam Oranları Şekil Yıllar İtibariyle Tarımda İstihdam Oranları Şekil TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Oranları Şekil Tarımda Büyüme Hızı Şekil Tarımsal Dış Ticaret Değerleri Şekil Toplam Tarım Alanlarına Göre Sulanan Alan Oranları Şekil TKB ÇKS 2007 Sonuçlarına Göre İşletme Büyüklüklerinin Dağılımı Şekil Tarım Alanlarının Yıllara Göre Değişimi ( ) Şekil TRC1 Bölgesinde Bitkisel Üretim Miktarı Şekil Ürün Gruplarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı (Gaziantep) Şekil Ürün Gruplarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı (Adıyaman) Şekil Ürün Gruplarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı (Kilis) Şekil Düzey 2 Tarımsal Üretim Değeri: Bitkisel Üretim Değeri IX

10 Şekil TRC1 Bölgesi Ürün Gruplarına Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarları Şekil Ürün Gruplarına Göre Tarla Bitkileri Üretimi (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Şekil Meyve Türlerine Göre Üretim Miktarları (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Şekil Meyve Gruplarına Göre (ISIC Rev 3 Sınıflamasına Göre) Meyve Üretimi Şekil TRC1 Bölge İlleri Antepfıstığı Üretimi ve Türkiye ile Karşılaştırılması Şekil Üzüm Üretiminde TRC1 Bölge İllerinin Üretim Payları Şekil Zeytin Üretiminde TRC1 İllerinin Üretim Payları Şekil Zeytin Üretiminin Yıllara Göre Değişimi ( ) Şekil TRC1 Bölgesinde Örtü Altında Üretilen Ürünler ve Üretim Miktarları ( ) Şekil Yıllara Göre Türkiye de Organik Tarım Alanları (Geçiş Dönemi Dahil) Şekil Düzey 1 Bölgeleri Organik Tarım Alanlarının Karşılaştırılması Şekil Düzey 2 Bölgeleri Organik Tarım Alanlarının Karşılaştırılması Şekil TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tarım Alanlarının Dağılımı Şekil Gaziantep te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarları Şekil Adıyaman da Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarları Şekil Kilis te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarları Şekil Türkiye Hayvansal Üretim Miktarları ( ) Şekil TRC1 Bölgesinde Bazı Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları Şekil Düzey 2 Bölgeleri Hayvansal Üretim Değerleri Şekil Hayvansal Üretim Miktarları, ( ) Şekil Hayvansal Üretim Değerleri ( ) Şekil Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Irkları ve Oransal Dağılımı (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Şekil Yetiştirilen Küçükbaş Hayvan Irkları ve Oransal Dağılımı (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Şekil Bazı Hayvansal Ürünlerin İller Bazında Üretim Miktarları ve Oranları Şekil Sanayi Ürünlerinin Gaziantep İhracatındaki Payı (2010) Şekil İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları, Şekil Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı Şekil Gaz Tüketim Oranının Sektörel Dağılımı (%) Şekil TRC1 Bölgesi nde OSB deki İşletmelerin Sektörel Dağılımı Şekil OSB lerde Faaliyet Gösteren İşletmelerin İllere Göre Dağılımı Şekil Gaziantep Yıllara Göre Marka Sayıları Şekil Türkiye İl Bazında Elektrik Tüketimleri Dağılım Haritası Şekil Türkiye Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi Dağılım Haritası Şekil Yıllara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim Şekil Yıllara Göre Sanayi İşletmelerinde Elektrik Tüketimindeki Değişim Şekil Yıllara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim X

11 Şekil Yıllara Göre Tarımsal Sulamada Elektrik Tüketimindeki Değişim Şekil Yıllara Göre Meskenlerde Elektrik Tüketimindeki Değişim Şekil Türkiye deki Güneş Enerjisi Potansiyeli Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil Adıyaman Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil Adıyaman-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Şekil Türkiye Rüzgâr Atlası Şekil Gaziantep Rüzgar Hızı Haritası Şekil Gaziantep Rüzgar Kapasite Faktörü Haritası Şekil Adıyaman Rüzgar Hızı Haritası Şekil Adıyaman Rüzgar Kapasite Faktörü Haritası Şekil Kilis Rüzgar Hızı Haritası Şekil Kilis Rüzgar Kapasite Faktörü Haritası Şekil Adıyaman Bölgesi Kümülatif Sondajı ve Kümülatif Ham Petrol Üretimi Şekil Gaziantep Dış Ticaret Hacmi ($) Şekil Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa oranı -% Şekil Eğitim Seviyesine Göre Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı: İlköğretim Şekil Hastane Yatak Sayıları: Yüz Bin Kişi Başına Hastane Yatak Sayısı Şekil Sinema: On Bin Kişi Başına Koltuk Sayısı (Düzey ) Şekil Halk Kütüphaneleri: Bin Kişi Başına Ödünç Alınan Kitap Sayısı Şekil Gaziantep; Hermann Jansen ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu Planları Şekil İbrahimli Kentsel Gelişme Alanının Doğusundaki Yerleşme Yapısı Şekil TRC1 Bölgesi Yıllık PM 10 Ortalamaları (µg/m 3 ) Şekil TRC1 Bölgesi Yıllık SO 2 Ortalamaları (µg/m 3 ) Şekil Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Hava Kirliliği Öncelikleri Haritası XI

12 KISALTMALAR AB ABD ADNKS AR-GE ÇED ÇKS DAP DHMİ DMİ DOKAP DPT DSİ EİE EKOSEP EPDK ETKB FAOSTAT GAP GASKİ GDAB GİB GİDEM GSKD GSMH GSO GSYİH GZFT HES IPA Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Araştırma Geliştirme Çevresel Etki Değerlendirmesi Çiftçi Kayıt Sistemi Doğu Anadolu Projesi Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database (Gıda ve Tarım Organizasyonu Birlikleri İstatistik Verileri) Güneydoğu Anadolu Projesi Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Güneydoğu Anadolu Bölgesi Gelir İdaresi Başkanlığı Girişimci Destekleme Merkezi Gayri Safi Katma Değer Gayri Safi Milli Hasıla Gaziantep Sanayi Odası Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Güçlü ve Zayıf Yönler-Fırsat ve Tehditler Hidroelektrik Santral Instrument for Pre-accession Assistance (Katılım Öncesi Mali Araç) XII

13 IPARD KGM KOBİ KOSGEB KSS MTA OSB RES SEGE SODES STGM STK TBB TCDD TEDAŞ TEDGEM TEİAŞ TEKMER TEPAV TESEV TKB TPAO TPE Instrument for Pre-accession Assistance Rural Development (Kırsal Kalkınma Katılım Öncesi Mali Araç) Karayolları Genel Müdürlüğü Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Küçük Sanayi Sitesi Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Organize Sanayi Bölgesi Rüzgar Enerji Santrali Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sosyal Destek Programı Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Sivil Toplum Kuruluşu Türkiye Bankalar Birliği Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Teknoloji Geliştirme Merkezi Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Türk Patent Enstitüsü TTS 2023 Türkiye Turizm Stratejisi 2023 TÜGEM TÜİK UKKS UNWTO YHGP ZBKBGP Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Türkiye İstatistik Kurumu Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi United Nations World Tourism Organization (Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü) Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme Projesi XIII

14 BÖLGE VİZYONUMUZ B Ö L G E VİZ Y O N U M U Z B ölgenin üretken faktörlerini ve dinam iklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdam ı artırm ak, sahip olduğu kültürel m iras ile turizm zenginliği yaratm ak, geçm işten gelen ticaret birikim iyle O rtadoğu da lojistik m erkezi haline gelm ek, tarım daki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalkınm anın öncüsü olm ak XIV

15 YÖNETİCİ ÖZETİ tarih ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun da belirtildiği üzere kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkili kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulan kalkınma ajanslarının, bu amaçlara ulaşma konusunda kullanabileceği temel belgelerden biri bölge planıdır. TRC1 Bölgesi için hazırlanan Bölge Planı nın ulusal düzeydeki üst ölçekli planlar ile bütünüyle uyumlu olduğu söylenebilir. Bu minvalde, bahsedilen uyumun sağlanması amacıyla Dokuzuncu Kalkınma Planı, GAP Master Planı, GAP Eylem Planı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Türkiye Turizm Stratejisi (2023) incelenmiş ve bu belgelerde belirlenen ilke ve politikalar, bölge planının hazırlanması sürecinde yönlendirici rol oynamışlardır. Planlama İlkeleri Bölge planlamada esas alınan ilkeler Katılımcılık, Şeffaflık-Hesap Verebilirlik, Sürdürülebilirlik ile Eşitlik ve Sosyal İçerme dir. Bölge planı hazırlık sürecinde bu ilkelere bağlı kalındığının en belirgin göstergelerinden biri; kalkınma ajansının danışma organı konumundaki Kalkınma Kurulu ile yapılan çalışmalardır. Kamu kesimi, özel sektör, üniversite ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerini bir araya getiren Kalkınma Kurulu, 2010 Ağustos ayı içerisinde toplanmıştır. Toplantıda yapılan il çalıştaylarından, ilçe düzeyindeki çalıştaylardan ve anket formları aracılığıyla yapılan bireysel görüşmelerden elde edilen bilgiler, bölge planı içerisine azami seviyede dahil edilmeye çalışılmıştır. Bölgenin Genel Yapısı İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması na (İBBS) göre TRC1 Düzey 2 Alt Bölgesi; Gaziantep (TRC11), Adıyaman (TRC12) ve Kilis (TRC13) illerinden oluşmaktadır. Bölge km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün %2 sine denk gelmektedir. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2009 yılı verilerine göre, bölgenin nüfusu (Gaziantep: , Adıyaman: , Kilis: ) olarak saptanmıştır. Bu değer Türkiye nüfusunun %3,2 sini oluşturmaktadır. Bölgenin nüfus yoğunluğu km² başına 155 kişi ile ülke nüfus yoğunluğunun (km² başına 94 kişi) üzerindedir. Demografik özellikler incelendiğinde, bölge illeri arasında farklılıklar olduğu gözlemlenmektedir. Örneğin, bölge illerinden Adıyaman ın nüfus yoğunluğu km² başına 84, Kilis in nüfus yoğunluğu km² başına 86 kişi ile bölge ortalamasının altında iken, Gaziantep ili km² başına 243 kişi ile bölge ve ülke ortalamalarının oldukça üzerindedir. TRC1 Bölgesi nin yılları arasında gerçekleşen nüfus artış hızı ( 19,6) dikkate alındığında da, benzer bir bölge içi gruplaşmanın var olduğu görülmektedir. Adıyaman ( 5,8) ve Kilis ( 9,2) illerinin nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının altında kalırken, Gaziantep ( 25,4) ilinin nüfus artış hızı 14,5 olan ülke ortalamasının üzerindedir. Adıyaman ve Kilis illerinin doğurganlık hızı ülke ortalamasının üzerinde olmasına rağmen, nüfus artış hızları ülke ortalamasının altındadır. Bu durum, söz konusu illerin göç vermesiyle ilişkilendirilebilir verilerine bakıldığında TRC1 Bölgesi nin net göç hızı -2,23 olarak gerçekleşmiştir. Bölge illeri arasında Gaziantep 1 lik net göç hızı ile, bölgede net göç alan tek kent konumundadır. Diğer XV

16 taraftan, Adıyaman ve Kilis illeri sırasıyla -10 ve -8 net göç hızları ile TRC1 Bölgesi nin göç veren illeri olarak ortaya çıkmaktadırlar. Bölgenin istihdam yapısına bakıldığında, 2009 yılı itibariyle toplam çalışan nüfusun olduğu görülebilir. Bölgedeki işgücüne katılma oranı (%42,0) ile bölgedeki istihdam oranı (%34,8), Türkiye ortalamalarının (sırasıyla %47,9 ve %41,2) altında kalmıştır. Bölgedeki 2009 yılı işsizlik oranı (%17,9) Türkiye ortalamasının (%14) üzerindedir. İstihdamın sektörel dağılımına bakıldığında, bölgede istihdam edilen nüfusun %24,7 sinin tarım, % 32 sinin sanayi, %19,4 ünün ticaret ve %23,9 unun hizmetler sektöründe çalıştığı görülmektedir. İktisadi Yapı TRC1 Bölgesi, ilk uygarlıkların ortaya çıktığına inanılan Mezopotamya bölgesinde yer almanın birçok avantajını barındırmaktadır. Tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı sıra, tarihi İpek Yolu üzerinde bulunmuş olmasının getirdiği ticari geçmişi bölgenin önemini artırmaktadır. Bölgenin iktisadi yapısı, Türkiye nin genel ekonomik yapısı ile benzerlik göstermektedir yılı verilerine göre, ülke gayrisafi katma değerinde % 62,4 ile en fazla paya sahip hizmetler sektörü, TRC1 Bölgesi nde % 56,8 lik bir paya sahiptir. Aynı dönemde bölgede, sanayi ve tarım sektörlerinden elde edilen gayrisafi katma değerler ise % 30 ve % 13,2 olarak gerçekleşmiştir. TRC1 Bölgesi nde üretilen gayrisafi katma değerin ülke toplamı içindeki payı 2006 yılında % 1,5 oranında gerçekleşmiştir. Bölge illerinin dış ticaret verileri incelendiğinde, 2009 yılında Gaziantep in toplam ihracatının Dolar, toplam ithalatının Dolar; Adıyaman ın toplam ihracatının Dolar, ithalatının Dolar; Kilis in toplam ihracatının Dolar, ithalatının ise Dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bölgenin toplam olan ihracat değeri, Türkiye toplam ihracatının %2,96 sını oluştururken, bölgenin toplam olan ithalat değeri Türkiye toplam ithalatının %1,55 ini oluşturmaktadır. İthalat ve ihracat rakamlarının toplamı olan dış ticaret hacmi ise 2009 yılı için Dolar olup, TRC1 Bölgesi, Türkiye dış ticaret hacminin % 2,14 ünü oluşturmaktadır. Tarım sektörü incelendiğinde, bölgede çalışan nüfusun ¼ ünün istihdam edildiği tarım sektörü, oluşturduğu istihdam, ticaret ve diğer sektörlere sağladığı girdiler bakımından bölgenin kilit sektörü olarak algılanabilir. Tarımsal ürünlerin ihracatı konusunda Gaziantep, Adıyaman ve Kilis in çok ilerisindedir. Bölgenin toplam tarımsal ürünlerinin ihracat değeri 952 milyon Dolar olup, bu değerin % 99,2 sini (945 milyon Dolar) Gaziantep tek başına gerçekleştirmektedir. Bununla birlikte, tarım alanlarının yaklaşık %19,5 i sulanmaktadır ve bu değer %21,2 olan Türkiye nin sulanan arazi ortalamasına yakındır. Birim alandan elde edilen ürünlerin üretim değerine bakıldığında ise, bölgenin diğer Düzey 2 bölgeleri arasında 24. sırada yer alması, tarımsal verimliliğin bölgede çok düşük olduğunu göstermektedir. TRC1 Bölgesi nde ekimi yapılan tarla bitkilerinin üretim miktarları incelendiğinde, en büyük üretim miktarını tahılların oluşturduğu ve bunu sırasıyla endüstri bitkileri, yem bitkileri ve baklagillerin izlediği görülmektedir. Bölgenin tarım yapısında ön plana çıkan bir diğer unsur, başta üzüm ve üzümsü meyveler olmak üzere sert kabuklu meyvelerin ve zeytinin yoğunlukta oluşudur. Antepfıstığı, bölgede yetiştirilen en önemli kabuklu meyve olarak ortaya çıkmaktadır ve bölgenin, Türkiye toplam üretiminin %57 sini gerçekleştirdiği görülmektedir. XVI

17 Hayvancılık alanında ise TRC1 Bölgesi nde istenilen değerlere ulaşılamadığı görülmektedir. Hayvansal üretim değerleri karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesi nin Düzey 2 bölgeleri arasında 24.sırada yer alması bölgenin hayvancılık konusunda geri kalmışlığının bir göstergesidir. Sanayi sektörüne bakıldığında, 2009 yılı verilerine göre bölgedeki toplam istihdamın % 32 si bu sektörde yer almaktadır. Bu oran, % 25,3 olarak gerçekleşen Türkiye geneli sanayi istihdam oranının üzerindedir. Sanayi işletmeleri içerisinde ise bölgede yer alan işletme sayıları en fazla tekstil ve gıda sektörlerindedir. Bu sebeple imalat sanayi içinde bölgeye en çok katma değer sağlayan üretim alanlarının tekstil ve gıda olduğu belirtilebilir. Gaziantep, TRC1 Bölgesi illeri arasında sanayi sektöründe en gelişmiş il konumundadır. Gaziantep teki sanayinin başı çeken alt sektörleri; Tekstil Ürünleri-Giyim Eşyası İmalatı, Gıda Ürünleri, İçecek İmalatı, Plastik-Kauçuk İmalatı ve Makine- Teçhizat Madeni Eşya İmalatı dır. Bölge de yer alan Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) incelendiğinde; Gaziantep te 5 adet, Adıyaman da 4 adet ve Kilis te 1 adet olmak üzere bölgede toplam 10 adet OSB yer aldığı görülmektedir. Bununla birlikte Gaziantep Merkez de 4, Gaziantep in ilçelerinden Nizip, İslahiye, Oğuzeli ve Nurdağı nda 1 er; Adıyaman Merkez de 1, Adıyaman ın ilçeleri Besni, Gölbaşı ve Kâhta da 1 er ve Kilis ilinde 1 adet olmak üzere bölgede toplam 13 adet Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Bölgede yer alan işletmelerin % 99 u KOBİ lerden oluşmaktadır. Gaziantep, KOBİ ile Türkiye genelinde 10. sırada; Adıyaman, adet KOBİ ile Türkiye genelinde 42. sırada; Kilis ise adet KOBİ ile Türkiye genelinde 77. sırada yer almaktadır. Turizm sektörünün mevcut durumu incelendiğinde, bölgede toplamda 1079 sit alanı ve 335 kültür ve tabiat varlığı bulunduğu görülebilir. TRC1 Bölgesi ndeki illerin geçmişten günümüze oldukça köklü bir kültür yapısına sahip olmaları, bölgede kültür turizmi potansiyelinin varlığını göstermektedir. Bölgedeki illerin, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te belirlenen 9 tematik bölgeden biri olan GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi nde bulunmaları, bölgede kültür turizminin geliştirilmesinin yanı sıra sağlık turizmi, gençlik turizmi, eko-turizm, dağ yürüyüşü, su sporları, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinin de geliştirilebileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, bölge illerindeki konaklama sorunu, tanıtım eksikliği, ulaşım altyapısındaki sıkıntılar gibi problemler mevcut turizm potansiyelinin verimli bir şekilde kullanılamamasına sebep olmaktadır. Enerji konusu; enerji üretimi, kullanımı ve enerji potansiyelleri açısından ele alınmıştır. Bu bağlamda, TRC1 illeri arasında, Gaziantep ili, sahip olduğu 2329 kwh kişi başına yıllık elektrik tüketimi ile, Adıyaman (1420 kwh) ve Kilis (970 kwh) illerinin çok önünde bulunmaktadır ve Türkiye ortalamasının (2162 kwh) üstünde bir değere sahiptir. Mevcut enerji potansiyeline bakıldığında, bölgenin güneş enerji potansiyelinin oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Bölgenin ortalama güneş radyasyonu kwh/m 2 -yıl seviyelerindedir ve toplam güneşlenme süresi bakımından ülke ortalamasının üzerindedir. Sosyal Yapı TRC1 Bölgesi nin eğitim ile ilgili göstergelerine bakıldığında, ülke ortalamalarının altında değerlere sahip olduğu söylenebilir. Örnek verilecek olursa, Türkiye genelinde %7,18 olan okuma yazma bilmeyen nüfus oranı, TRC1 Bölgesi nde %9,98 olarak ölçülmüştür. Okul öncesi okullaşma oranı da Türkiye genelinde %53,09 iken, aynı oran bölgede, %41,46 seviyesinde kalmıştır. Bölge, XVII

18 derslik başına düşen öğrenci sayılarında Türkiye ortalamasının üstünde seyretmektedir. TRC1 Bölgesi nde 3 ü Gaziantep te olmak üzere, toplam 5 üniversite bulunmaktadır. Sağlık konusu incelendiğinde TRC1 Bölgesi değerlerinin genel olarak Türkiye ortalamasının altında olduğu görülmektedir. Bölge de, Gaziantep gelişmiş durumda iken, Adıyaman ve Kilis illeri oldukça geride kalmışlardır. DPT nin 2003 yılında hazırlamış olduğu İllerin ve Bölgelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Çalışması verilerine göre, sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında TRC1 Bölgesi nin 26 bölge içinde 21. sırada olduğu görülmektedir. Önemli bir sağlık göstergesi olan bebek ölüm hızına bakıldığında ise, AB de 15 civarında seyreden bu göstergenin TRC1 Bölgesi nde 45, Türkiye de ise 43 olduğu görülmektedir. Mevcut duruma bakıldığında, TRC1 Bölgesi nde sağlık sektörü yatırımlarının artırılması gerektiği çıkarılabilecek sonuçlar arasındadır. Çevre ile ilgili veriler göz önüne alındığında, TRC1 Bölgesi illerinin geri durumda olduğu söylenebilir. Bölgedeki çarpık kentleşme ve temel altyapı sorunları, çevre kirliliğine neden olmaktadır. Örneğin, hava kirliliği Gaziantep ve Adıyaman illerinde birincil çevre sorunu iken, katı atıklar Kilis in birincil çevre sorunu olarak ortaya konmuştur. Son olarak, bölge planı çalışmaları boyunca yapılan anketler ve çalıştaylar doğrultusunda, TRC1 Bölgesi nin GZFT Analizi yapılmıştır. Bölge; kentleşme, turizm, istihdam, demografi, eğitim, sağlık, tarım, sanayi, enerji ve ulaşım başlıkları altında incelenmiş olup, ortaya çıkarılan GZFT Analizi bir tablo halinde Mevcut Durum Analizi nin son kısmında sunulmuştur. Bu analiz ile bölge planı hazırlık sürecinde elde edilen bulgular ışığında bölgenin sosyal, ekonomik ve çevresel profili oluşturulmuş, güçlü-zayıf yönleri ile tehdit-fırsatları ortaya konmuştur. Vizyon (Amaç Hedef Stratejiler) Kalkınma kavramı ekonomik ve sosyal boyutları ile ele alınması gereken bir kavramdır. Ancak katılımcı planlama sürecinde bir önceliklendirme yapma zarureti doğmuştur. Paydaşlarla birlikte yapılan vizyon belirleme çalışmalarında, sosyal önceliklerin de farkında olarak, iktisadi yapıya vurgu yapılmıştır. TRC1 Bölgesi nin mevcut durumunu özetleyen yukarıdaki bilgiler ve paydaşlarla yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan bölge vizyonu: Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdamı artırmak, sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Ortadoğu da lojistik merkezi haline gelmek, tarımdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalkınmanın öncüsü olmak tır. Bölge vizyonuna göre Lojistik, Sanayi, Turizm ile Tarım olmak üzere toplam 4 adet öncelikli sektör ve gelişme alanı tespit edilmiştir. Her bir öncelikli sektör için, TRC1 Bölgesi nin sahip olduğu potansiyellerin geliştirilmesine yönelik olarak ve bölgenin kalkınmasına katkı sağlayacak biçimde 4 amaç ve bu amaçların gerçekleştirilmesini sağlayacak hedef ve stratejiler oluşturulmuştur. Bölge vizyonunda belirtildiği gibi TRC1 Bölgesi nde sürdürülebilir kalkınmanın öncüsü olmak adına ortaya konan amaç ve hedefler aşağıdaki gibidir. Lojistik: Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek ; - Lojistik bölge potansiyelinin değerlendirmesi, - Lojistik sektöründe bilgi iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi, XVIII

19 - Lojistik bölgelerde ulaşım, ticaret ve taşımacılık sektörlerine ilişkin istihdam politikası geliştirilmesi, - TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlaması nın yapılmasıdır. Tarım: Tarımsal işletmeleri rekabetçi ve etkin bir yapıya kavuşturmak, - Üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi, - Sulama altyapısının geliştirilmesi, - Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi, - Tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi, - Tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesidir. Turizm: Turizm sektöründe destinasyon merkezi olmak, - Bölge de yer alan Kültürel, Tarihi ve Doğal Varlıkların turizme kazandırılması, - Bölgede geceleme sayısının arttırılması, - Bölgede turizmcilik bilincinin artırılması, - Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesidir. Sanayi: Sanayi rekabet gücünü artırmak - Sanayi sektöründe istihdamın artırılması, - İşletmelerin üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi, - İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi, - Ar-Ge altyapısının ve Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesidir. Bu amaç ve hedefler, bölge kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılmasıyla istihdamı ve üretimi artırarak bölgenin ekonomik anlamda atağa geçmesini sağlayacaktır. Bölge ekonomik yönden gelişirken bölgede kazanılan katma değerler, sosyal ve çevresel alanlara da aktarılarak yerel halkın refah seviyesinin yükselmesiyle sosyal kalkınma beraberinde gelecektir. Yukarıda ifade edilen vizyon, amaç ve hedefler doğrultusunda, bölge içerisindeki gelişmişlik farklarının en aza indirgenmesini sağlayacak ve bölgenin rekabet edebilirliğini artıracak çalışmalara rehberlik etmeyi amaçlayan bölge planı hazırlanmıştır. XIX

20 PLANLAMA SÜRECİ XX

21 1.Giriş 1. GİRİŞ Ülke içi bölgesel gelişmişlik farklarının varlığı, başta gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler olmak üzere, birçok ülkenin kalkınma yolunda karşılaştığı sorunların en önemlileri arasında yer alır. Artan küreselleşmenin de etkisiyle bu farklar, ulusal düzeyden (bölgeler arası düzeyden), bölge içi (bölge içinde yer alan iller arası) düzeye kadar etkisini hissettirmeye başlamıştır. Küreselleşmenin de etkisiyle önemi artan Yeni Bölgesel Planlama anlayışına uygun olarak, bölgesel kalkınma politikalarının merkez tarafından belirlenerek yönetilmesi yerine, yerel aktörlerin katılımı ile ortaya çıkarılan bölgesel kalkınma stratejileri birçok ülke tarafından benimsenmiştir. Avrupa Birliği üyeliği sürecinde ele alınan müzakere başlıklarından biri olan Bölgesel Politika konusunda, Türkiye de gerekli düzenlemelerin yapılması, kurumların oluşturulması ve bölgesel gelişme politikalarının AB müktesebatıyla uyumlu hale getirilmesi öngörülmüştür. Bu genel çerçeve içerisinde yapılan çalışmalar doğrultusunda kabul edilen tarih ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun uyarınca, ülke genelinde 26 Düzey 2 Bölgesi nde Kalkınma Ajansları kurulmaya başlanmıştır. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerini kapsayan TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde faaliyet gösteren İpekyolu Kalkınma Ajansı, bölge kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamayı ve bölge içerisindeki gelişmişlik farklarını en aza indirgeyecek çalışmalara rehberlik etmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan bölge planı dahilinde, TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde gerçekleştirilmesi öngörülen kalkınma politikaları belirlenmiş, mali ve teknik desteklere zemin oluşturacak bir çerçeve ortaya konulmuştur. Planlama İlkeleri Bölge planlama çalışmalarındaki temel ilkeler; Katılımcılık Şeffaflık Sürdürülebilirlik Eşitlik ve Sosyal İçerme dir. Katılımcılık Katılımcılık, vatandaşların karar alma ve yönetim süreçlerine temsil yolu ile ya da doğrudan dahil olmaları anlamına gelmektedir Bölge Planı hazırlık aşamalarında kamu kesimi, özel sektör ve sivil toplum örgütleri temsilcilerinin yer aldığı Kalkınma Kurulu ile görüşmeler yapılmış ve mülakat formları aracılığıyla üyelerden bölgenin sorunları, avantajları ve uygulamaya geçirilebilecek çözüm önerileri ile ilgili bilgiler ve bölgede bu zamana kadar yapılan çalışmalara ve projelere dair veriler toplanmıştır. Yine kalkınma kurulu üyeleri ve bölgedeki diğer aktörlerle birlikte il ve ilçe çalıştayları düzenlenmiş, bu çalıştaylarda mutabık olunan sonuçlara bölge planı içerisinde mevcut durum analizinde yer verilmiştir. 1

22 Bölge Planı Şeffaflık Şeffaflık ilkesi gereğince, ajans tarafından alınan tüm kararlar ve gerçekleştirilen faaliyetler, zamanında, doğru ve eksiksiz biçimde kamuoyuna duyurulmaktadır; diğer bir ifadeyle bu bilgilerin tümüne kolayca erişilebilmektedir. Benimsenen şeffaflık ilkesiyle bölge planlama sürecine olan güvenin artırılması amaçlanmaktadır. Sürdürülebilirlik Sürdürülebilir kalkınma hedefi esas alınarak hazırlanan bölge planında, ekonomik büyüme sürecinde, canlıların yaşam alanlarının korunması ilkesi benimsenmiştir. Bu plan kapsamında kaynakların kullanımı, gelecek nesiller düşünülerek planlanmıştır. Eşitlik ve Sosyal İçerme Eşitlik ve sosyal içerme ilkesi ile bütün paydaşların kaynaklardan ve hizmetlerden eşit olarak faydalanabilmesi esas alınmıştır. Bu ilke kapsamında farklı sosyo-kültürel yapıya sahip paydaşların eğitim seviyeleri, etnik köken veya dini inançları nedeniyle oluşabilecek sosyal dışlanma ortadan kaldırılarak bütün bireylerin bölgesel kalkınmada yer alması ve bu süreçten eşit olarak faydalanması hedeflenmektedir. 2

23 2. Bölge Planı Tanımı ve Planın Hazırlanma Süreci 2. BÖLGE PLANI TANIMI VE PLANIN HAZIRLANMA SÜRECİ BÖLGE PLANI Bölge planı genel olarak, bir bölgenin kalkınması amacıyla ulusal düzeyde üretilen politika, plan ve stratejilerle, yerel düzeyde yürütülecek faaliyetler arasındaki ilişkiyi belirlemek; yerel düzeyde yer alan kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu güçlendirmek; kamu, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek; bölgesel gelişmeyi hızlandırmak; sürdürülebilirliğini sağlamak; kaynakların yerinde ve etkili kullanımını sağlamak ve bölgesel program ve projelere temel oluşturmak üzere hazırlanan strateji, koordinasyon ve yönlendirme belgesidir Sayılı İmar Kanunu na göre bölge planı, sosyo ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımını bölge çapında belirlemek üzere hazırlanmış plandır ve bu planları, Devlet Planlama Teşkilatı yapar veya yaptırır. Hiyerarşik yapı içinde, bölge planları; Ulusal Kalkınma Planı ile çevre düzeni planları arasında yer alır. Bir ara ölçek olarak bölge planı bu özelliğini aşağıdan yukarı ve yukarıdan aşağı planlama yaklaşımlarının bütünleştirilmesinden alır. Bölge ölçeği, il düzeyinin üzerinde planlama ve koordinasyon zemini sağlar. İl kapsamı dışında kalan yerleşme organizasyonu, ekonomik ve sosyal ilişkiler, bölgenin gelişmesinde önem taşıyan yatırımlar bölge ölçeğinde daha kolay algılanıp planlanabilir. Bölge planı genel itibariyle arazi kullanım kararları vermez ancak Çevre Düzeni Planına yön verebilecek, mekana ilişkin üst politika ve stratejileri belirleyebilir. Bölge Planlama temelde, mevcut durum analizi yapıldıktan sonra vizyon, strateji ve politikaların belirlenmesiyle birlikte, uygulamada izleme ve değerlendirmeyi de kapsayan bir süreçtir. Bu nedenle, bölge planlarının uzun vadeli bir perspektifle, bölgenin vizyonunu ortaya koyması ve vizyona ulaşmak için bölge kaynaklarının nasıl değerlendirileceğine ilişkin gerekli amaçları, hedefleri, ilke ve stratejileri belirlemesi gerekmektedir. Bölge planı stratejik plan yaklaşımını benimser ve bu yaklaşım ile katılımcılık ilkesini, yenilikçiliği ve sosyal bir süreci simgeler. Bölge planı hususunda en mühim konu katılımcılık ilkesi olup, bu planların katılımcı demokrasi kültürünün gelişmesine katkı sağlaması beklenmektedir. Bölge planları; ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki önceliklerin uyumlaştırılmasında etkili bir araç olarak merkezi yönetim, kalkınma ajansları ve yerel idareler arasındaki işbirliğini geliştirmede ve kaynak tahsisinde yönlendirici bir rol oynar. Bunun yanı sıra, iç ve dış kaynaklı program ve projeler için politika çerçevesi oluşturur. Bu planlar, hedeflerin belirlenmesinde ve uygun stratejilerin benimsenmesinde seçici olup, bölge açısından katma değeri en yüksek konulara odaklanır. Plan yaşayan bir doküman olup, hızla değişen koşullara uyum sağlayarak bölgedeki en etkili kalkınma aracı olarak kullanılır BÖLGE PLANI HAZIRLAMA SÜRECİ VE YÖNTEMİ Bölge planlamanın mevcut durumu analizi sürecinde paydaş analizi; veri toplama safhası; sosyo-ekonomik analizler; GZFT analizi ve mekansal analizlere yer verilmektedir. Bunun yanı sıra bölge planlama, bölge vizyonu ve geleceğine ilişkin öngörülerin belirlendiği; vizyona ilişkin amaçlar, gelişim stratejileri ve hedeflerinin ortaya konulduğu; öncelikli eylem alanlarının tespit edildiği ve buna ilişkin araçların belirlendiği; katılımcı plan anlayışı ile örgütlenme modellerinin geliştirildiği; elde 3

24 Bölge Planı edilen tüm bilgilerin sentezlenerek raporlandığı ve sürdürülebilirlik ilkesi ışığında uygulama, izleme ve değerlendirme süreci de bulunan ve belirli bir finansman programının tanımlandığı dinamik bir süreçtir. Planlama Alanı ve Yöntemi TRC1 Bölgesi Bölge Planlama Alanı, Gaziantep-Adıyaman- Kilis illerinin idari sınırlarının tamamını kapsayan bölgedir. Bu bölgedeki planlama yaklaşımı, bölgesel kalkınma kararlarının sürdürülebilir gelişme ilkeleri çerçevesinde belirlenerek uygulanmasına yönelik politika ve stratejileri oluşturmayı amaçlayan bir planlama yaklaşımıyla ele alınmıştır. Bölge planının planlama yönteminin temeli katılımcı stratejik planlama olup, TRC1 Bölgesinin kalkınması sürecinde temel alınan iki ilke; sosyo-ekonomik kalkınma ilkesi ve halkın katılımı ilkesidir. Halkın katılımcılığı; bireyler, gruplar, uzmanlar, kurum/kuruluşlar, özel sektör kuruluşları ve STK lar gibi paydaşların, bölgeyi etkilemesi muhtemel kararların alınması ve uygulanması süreçlerinde çeşitli düzeylerde yer alma durumlarını ifade etmektedir. Katılımcılığın amaçları genel olarak demokratik meşruluğu ve hesap verebilirliği güçlendirmek, aktif vatandaşlığı teşvik etmek, sosyal uyum ve sosyal adaleti artırmak, sosyal sermaye ve sosyal ilişkileri geliştirmek, sahiplenme ve eşitlik duygusunu güçlendirmek, toplumun ihtiyaçlarını karşılamak üzere daha etkili hizmet sunmak olarak sıralanabilir. Katılımcılığın nasıl yönetileceği ve farklı beklentileri olan paydaşların planlama sürecine nasıl dâhil edileceği konuları planlama sürecinin kritik konularını oluşturur. Katılımcı planlama sürecinin en iyi şekilde yönetilebilmesi için paydaş analizi yapılmıştır. Plan Hazırlama Süreci TRC1 Bölgesi nin yıllarına ilişkin bölge planının hazırlanma süreci İpekyolu Kalkınma Ajansı koordinasyonunda yürütülmüştür. Ajansın 22 uzman personel ve 3 destek personeli 15 Haziran 2010 tarihinde göreve başlamıştır ve öncelikli olarak bölge planı hazırlama sürecine yoğunlaşmıştır. Bu hazırlık döneminde, veri toplamak ve katılımcı planlama anlayışını uygulamak adına bölgede toplantılar ile il ve ilçe çalıştayları düzenlenmiş, birebir görüşmeler ve anketler yapılmış olup, Kalkınma Kurulu Toplantıları organize edilmiştir yılı Temmuz ve Ağustos aylarında bölge planının hazırlanmasına altlık oluşturabilecek bilgi, belge ve görüşler bölge paydaşlarından elde edilmeye çalışmıştır. Bu süreçte, mevcut durum analizinde yardımcı olacağı düşünülen yerel paydaşların bölgeye ilişkin tespit ve öngörülerinin sorulduğu bir mülakat/anket yapılmıştır. Mülakat formlarının doldurulmasından sonra, ajansın danışma organı Kalkınma Kurulu üyeleri bir araya getirilerek 2 gün süren bir toplantı düzenlenmiştir. bölge planında katılımcılığın ana unsuru sayılan Kalkınma Kurulu ile katılımcı stratejik planlama ilkeleri gözetilmeye çalışılmıştır Ağustos 2010 tarihlerinde gerçekleştirilen Kalkınma Kurulu toplantısı dahilinde paydaşların bölgeye ilişkin öngördükleri mevcut potansiyeller, sorunlar ve muhtemel çözüm önerilerinin tartışıldığı il çalıştayları düzenlenmiştir. Toplantı sonrasında elde edilen sonuçların analizi yapılarak ilk etapta bölge planına temel oluşturacak genel veriler elde edilmiştir. Bunun yanı sıra bölge içerisinde yer alan 17 ilçede, Eylül 2010 tarihlerinde çalıştaylar düzenlenmiştir. Tüm bu çalışmalar ve mevcut durum analizi kapsamında yapılan GZFT analizinden sonra, bölgenin kalkınmasına yönelik ve geleceği öngören söylem olan vizyon belirlenmiştir. Vizyonun belirlenmesiyle birlikte, bunun gerçekleştirilmesi adına temel amaçlar oluşturulmuştur. Yapılan analizler ışığında 4

25 2. Bölge Planı Tanımı ve Planın Hazırlanma Süreci hazırlanan ve bölgeye yönelik ihtiyaçlar üzerinde odaklanarak oluşturulan bu amaçları gerçekleştirmeye yönelik hedef ve stratejiler belirlenmiştir. TRC1 Bölgesi Bölge Planı, 2013 yılı hedef alınarak Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İl sınırlarının tamamını kapsayacak şekilde, Türkiye nin kalkınma politikası kapsamında ve sektörel gelişme hedeflerine uygun planlama ilkeleri çerçevesinde oluşturulacak gelişme hedeflerine yönelik stratejilerin belirlenmesini ve sürdürülebilir bölgesel kalkınmayı amaçlamaktadır. 5

26 6 Bölge Planı

27 3. Genel Bilgiler 3. GENEL BİLGİLER 3.1. İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI (İBBS) İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması 2001 yılı içerisinde TÜİK ve DPT tarafından hazırlanmış olup Bakanlar Kurulu nun 2002/4720 sayılı Kararı ile 22 Eylül 2002 tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Avrupa Birliği ne uyum sürecinde, Ulusal Programa dahil edilen İBBS nin hazırlanmasındaki temel amaçlar: Bölgesel istatistiklerin toplanması ve geliştirilmesi, Bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, Bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi, Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine uygun, karşılaştırılabilir bir istatistikî veritabanı oluşturulmasına katkıda bulunacak temel göstergeleri ortaya koymak şeklinde sıralanabilir. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması na göre; Düzey 1 olarak 12 bölge, Düzey 2 olarak 26 alt bölge ve Düzey 3 olarak 81 il, İstatistiki Bölge Birimi şeklinde tanımlanmıştır. Şekil 3-1. Düzey 3 İstatistiki Bölge Birimleri Düzey 2 istatistiki bölge birimleri oluşturulurken ortak sorunlara sahip, sosyoekonomik ve kültürel olarak birbirine yakın ve coğrafi olarak benzer özellikler gösteren iller gruplandırılarak 26 adet bölge oluşturulmuştur. Bu bölge birimleri aşağıdaki Tablo 3 1 de gösterilmiştir. 7

28 Bölge Planı Tablo 3-1. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri Bölge Kapsadığı iller Kodu Bölge Kodu Kapsadığı iller TR10 İstanbul TR62 Adana, Mersin TR51 Ankara TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TR71 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir TR61 Antalya, Isparta, Burdur TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli TR52 Konya, Karaman TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt TR32 Aydın, Denizli, Muğla TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane TR31 İzmir TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır TR22 Balıkesir, Çanakkale TR82 Kastamonu, Çankırı,Sinop TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın Şekil 3-2. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri 8

29 3. Genel Bilgiler Tablo 3-2. Düzey 1 İstatistiki Bölge Birimleri Bölge Kodu Bölge Adı Bölge Kodu Bölge Adı TR1 İstanbul TR7 Orta Anadolu TR2 Batı Marmara TR8 Batı Karadeniz TR3 Ege TR9 Doğu Karadeniz TR4 Doğu Marmara TRA Kuzeydoğu Anadolu TR5 Batı Anadolu TRB Ortadoğu Anadolu TR6 Akdeniz TRC Güneydoğu Anadolu 3.2. TRC1 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan TRC1 Bölgesi Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinden oluşmaktadır. Toplam 22 ilçeye sahip bölgede merkez ilçeler dahil Gaziantep ve Adıyaman 9 ar, Kilis ise 4 ilçeye sahiptir. Bölge km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 2 sine denk gelmektedir. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 1 verilerine göre, bölgenin nüfusu dur bu da Türkiye nüfusunun yaklaşık % 3,2 sini oluşturmaktadır. Bölgenin nüfus yoğunluğu km² başına 155 kişi ile km² başına 94 kişi olan ülke nüfus yoğunluğunun üzerindedir. Bölgenin 2008 yılı yıllık nüfus artış oranı 19,6 dır. Bölge nüfusunun %79 u kentlerde, %21 i ise köylerde yaşamaktadır. TRC1 Bölgesinin 3,67 olan genel doğurganlık hızı Türkiye ortalamasının (2,53) üzerindedir yılında istihdam edilenlerin %23,9 u hizmetler, %19,4 ü ticaret, % 24,7 si tarım ve % 32 si sanayi sektöründe çalışmaktadır. Bölgenin işsizlik oranı yine 2009 yılı için % 17,9 olurken tarım dışı işsizlik oranı ise aynı yılda 20,8 düzeyinde kalmıştır. Türkiye ortalaması (% 17) ile kıyaslandığında ise TRC1 Bölgesinin daha yüksek bir tarım dışı işsizlik oranına sahip olduğu görülmektedir. 2 TRC1 Bölgesi, Devlet Planlama Teşkilatı tarafından Mayıs 2003 te yapılan İllerin ve Bölgelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması na 3 göre 26 Düzey 2 bölgesi arasında 14. sırada yer almaktadır. Bölge illerinden Gaziantep 81 il arasında 20., Adıyaman 65., Kilis ise 54. sırada yer almaktadır. Aynı çalışmaya göre sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında TRC1 Bölgesi nin 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 21. sırada eğitimde ise 19. sırada olduğu görülmektedir. Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) tarafından yapılan İller Arası Rekabetçilik Endeksi çalışmasında Türkiye deki 81 ilin rekabetçilik düzeyi belirlenmiştir. Yapılan 1 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı-2009-TÜİK 2 Bölgesel Göstergeler (TRC1,Gaziantep, Adıyaman,Kilis),2009-TÜİK 3 İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması(2003-dpt) 9

30 Bölge Planı çalışmada Gaziantep e; Türkiye nin en rekabetçi 14. ili olarak yer verilirken Adıyaman 59., Kilis 65. sırada yer almıştır. Genel endeksin belirlenmesinde; Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi, Erişilebilirlik, Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli başlıkları altında dört alt endeks kullanılmıştır. Gaziantep Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik endeksinde 6.sırada, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli endeksinde 8.sırada yer alarak TRC1 Bölgesinde ön plana çıkmıştır. Ekonomi ve Dış Politikalar Araştırma Merkezi tarafından yapılan Türkiye İçin Rekabet Çalışmasında Gaziantep 55.1 lik endeks değeri ile 32., Adıyaman 32.1 lik endeks değeri ile 68. ve Kilis 39.5 lik endeks değeri ile 61. sırada yer almıştır. Ekonomik Etkinlik ve Canlılık Endeks verilerine göre Gaziantep 17., Adıyaman 53. ve Kilis 59.sırada bulunmaktadır. Akdeniz iklimi ile karasal iklimin geçiş noktasında bulunan bölgenin kuzey ve doğu kesimlerine gidildikçe karasal iklimin etkileri artar. Gece ile gündüz arasında oldukça büyük sıcaklık farkları vardır. Bölgenin en önemli akarsuyu olan Fırat pek çok küçük akarsu ile birlikte bölgenin çok yönlü su gereksinimini karşılamaktadır. Anadolu ile Mezopotamya arasında yer alan bölge tarih boyunca hep ticaret yolları üzerinde yer almıştır. Bunlardan en önemlisi İpek Yolu'dur. Güneydoğu Anadolu yu batıya, Akdeniz ve Ortadoğu'ya bağlayan kara ve demir yollarının Gaziantep ten geçmesi, Orta Doğuya açılan kapı olarak değerlendirilmesi, Gaziantep Havaalanı'nın uluslararası niteliğe çıkarılmış olunmasından dolayı özellikle Gaziantep te kara ve hava ulaşımı çok gelişmiştir TRC1 BÖLGESİNİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ YERİ TRC1 Bölgesi ilk uygarlıkların ortaya çıktığı Mezopotamya bölgesinde yer almanın getirdiği birçok avantajı barındırmaktadır. Tarihi ve kültürel zenginliklerinin yanı sıra, İpekyolu üzerinde bulunmuş olmanın getirdiği ticari geçmişi ve Türkiye nin Ortadoğu ve Afrika ya açılan kapısı olması bölgenin önemini arttırmaktadır. Ticaret ve Sanayi Bölgenin Türkiye deki rolü üzerinde durulduğunda öne çıkan konuların sanayi ve ticaret olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi Türkiye toplam ihracatının %2,96 sını oluştururken, toplam ithalatının %1,55 ini, dış ticaret hacminin ise %2,14 ünü oluşturmaktadır. Bölge illeri içinde Gaziantep, sadece TRC1 Bölgesi nin değil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en gelişmiş ili olarak göze çarpmaktadır. Gaziantep, gelişmiş ticaret ve sanayi yapısı ile Türkiye de ön sıralarda yer almaktadır. 173 ülke ile ticaret yapmakta olan il, en çok ihracat yapan iller arasında 6., en çok ithalat yapan iller arasında ise 7. sırada yer almaktadır. Gaziantep ilinden ihracat yapılan ülkeler sıralaması incelendiğinde komşu ve yakın ülkelerin ilk sıralarda yer aldığı ve güçlü pazarlara sahip olan Avrupa ülkelerinin ve ABD nin de üst sıralarda bulunduğu gözlemlenmektedir yılında bir önceki yıla göre Irak ın ihracat payı %33 ten %37 ye yükselirken Avrupa nın payı %28 den %26 ya düşmüştür. Orta Doğu ve Afrika ülkeleri payını korumuştur yılı rakamlarına bakıldığında, Gaziantep in Irak a ihracatı 1 milyar 300 milyon Dolara ulaşarak; Irak, Gaziantep ten yapılan ihracatta en büyük paya sahiptir. Avrupa ülkeleri ise %26 ile ikinci sıradadır. Uzak pazarlar olan Amerika %4, Asya ve Okyanusya % 3 paya sahiptir. 10

31 3. Genel Bilgiler Bağımsız Devletler Asya ve Okyanusya; Topluluğu; %3 Amerika; %4 %3 Türk Cumhuriyetleri; %5 Avrupa; %26 Afrika; %6 Diğer Ortadoğu Ülkeleri; %11 Suriye; %5 Irak; %37 Şekil Yılı Ocak-Haziran Döneminde Gaziantep ten Yapılan İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılım Oranları Kaynak: GAİB, GSO, 2010 Gaziantep ilinin ülke bazında yaptığı ihracat sıralamasında Irak, Suudi Arabistan, Suriye ilk üçü oluşturmaktadır. Bu üç ülkeyi Almanya, İtalya, Amerika, İngiltere, İran, Polonya ve İsrail takip etmektedir. Gaziantep'in ihraç ettiği ürünlere bakıldığında, sanayi ürünlerinin payının yüzde 92,8 olduğu görülmekte, ihracatın özellikle tekstil, gıda ve tarıma dayalı sanayi ürünlerinde yapıldığı bilinmektedir. Bu noktada imalat sanayinin ihracat için en önemli kaynak olduğu söylenebilir Şekil 3-4. Gaziantep İlinin İhracat Yaptığı Ülke Sayısı Kaynak: GSO, 2010 Gaziantep in ihracat yaptığı ülke sayısı 2009 yılı sonu itibariyle 158 e ulaşmıştır. Lüksemburg, Bolivya, Bahamalar, Papua Yeni Gine nin de içlerinde yer aldığı yeni ülkeler 2009 yılında ihracat yapılan ülkeler arasında yer almıştır. Fiji, Kamboçya, Zimbabwe gibi ülkelere ise 2008 yılında ihracat yapılmasına rağmen, bu ülkeler 2009 yılında listeye girememiştir. İhracat yapılan ülkelere bakıldığında TRC1 Bölgesi nin oldukça geniş bir yelpazede dünya pazarlarıyla ilişkili olduğu görülmektedir. Bu yelpazenin geniş olmasını sağlayan tek il Gaziantep tir. 11

32 Bölge Planı Bölgedeki diğer illere bakıldığı zaman, Gaziantep in sahip olduğu gelişmişliği yakalayamadıkları, Adıyaman ve Kilis in özellikle sanayi ve ticarette gelişememiş oldukları görülmektedir. Sağlık Sağlık sektörü bölge için ticaretten sonra gelen ve dikkat çekici konulardan biridir. TRC1 Bölgesi illeri arasında Gaziantep, sağlık altyapısı, hizmet kalitesi ve sağlık hizmetlerine erişim açısından Adıyaman ve Kilis illerine göre daha iyi durumdadır. Bu sebeple Gaziantep birçok alanda olduğu gibi sağlık konusunda da Ortadoğu ülkelerinin ilgisini çekmektedir. İl deki sağlık olanakları şehir halkı için yeterli olmasının ötesinde buradaki hastaneler ülke dışından gelen hastaları da kabul etmektedir. Sonuç itibariyle, Gaziantep çevre illerden gelen hastalar ile Suriye ve Irak ülkelerinden gelen yabancı hastalar tarafından tercih edilmektedir. Sağlık olanaklarından faydalanmak amacıyla dışarıdan Gaziantep e gelen hastalar burada konaklayarak, turizm geliri açısından da bölgeye katkı sağlamaktadır. Turizm TRC1 Bölgesi genel itibariyle turizm sektöründe de bölge ve ülke dışından gelen ziyaretçileri çekebilecek önemli potansiyellere sahiptir. Bölge, özellikle Ortadoğu dan gelen yabancı ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Buradaki en büyük faktörün Ortadoğu ülkeleriyle vizelerin karşılıklı olarak kaldırılması olduğu söylenebilir. Bölge, turizm sektöründe destinasyon olma özelliği gösterebilecek kültür ve tabiat varlıklarına sahip olmasına rağmen sadece geçiş yapılan bir yer olarak bilinmektedir. Bunun sebebi olarak bölgenin turizm altyapısı eksikliği; özellikle hizmet sektörünün ve konaklama tesislerinin yetersizliği görülmektedir. Bölge dışından gelecek ziyaretçilerin konaklamasına imkan tanıyacak altyapının sağlanmasıyla birlikte bölge dünyada daha çok ilgi görebilecektir. Gaziantep il sınırları içerisinde yer alan Zeugma Antik Kenti ile Dünya Kültürel Miras Listesi içerisinde yer alan ve sahip olduğu Kommagene Krallığına ait kalıntılarla en önemli kültür ve tabiat varlıklarından biri olarak kabul edilen Nemrut Dağı nın ve bölgedeki diğer tarihi ve kültürel değerlerin tanıtımlarının yapılarak bölgenin turizm açısından bir cazibe merkezi haline gelmesi sağlanabilir. Türkiye- Suriye Bölgelerarası İşbirliği Programı Türkiye- Suriye Bölgelerarası İşbirliği Programı, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti Hükümeti arasında, Gaziantep, Kilis ve Halep illerini kapsayan, ekonomik, sosyal, bilimsel ve kültürel işbirliğini geliştirmek amacıyla oluşturulan bir programdır yılında başlatılan programın bütçesi, 10 milyon ABD Doları Türkiye tarafından, 10 milyon ABD Doları da Suriye tarafından olmak üzere toplamda 20 milyon ABD Doları dır. Programın kurumsal yapılanmasında Türkiye tarafında Devlet Planlama Teşkilatı, Suriye tarafında ise Devlet Planlama Komisyonu bulunmaktadır. Organizasyon yapısında Ortak İzleme ve Yönlendirme Komitesi, sonrasında sırasıyla Ulusal İzleme ve Yönlendirme Komiteleri, Program Yönetim Merkezleri, Proje Koordinasyon Birimleri, Proje Seçim Komiteleri ve Faydalanıcılar bulunmaktadır. Program iki ülke arasındaki işbirliğini, ekonomik gelişmeyi ve istihdamı arttıracak özellikte olan sürdürülebilir projelerin hayata geçirilmesini finansal olarak desteklemektedir. Her ülke kendi bölgesinden gelen projeleri finanse etmekte, Proje Koordinasyon Birimleri ise yereldeki uygulamaları koordine etmektedir. Program kapsamında oluşturulan projelerin Türkiye-Suriye İşbirliğine katkı sağlaması, ekonomik gelişme ve istihdamı desteklemesi ve sürdürülebilir olması gerekmektedir. 12

33 3. Genel Bilgiler Teknik işbirliğini ve kapasiteyi geliştirici projelerin yanı sıra, altyapı, girişimcilik ile kültür ve turizm alanındaki projeler öncelikli olarak desteklenmektedir yılına kadar program kapsamında 3 kez proje teklif çağrısına çıkılmıştır. 8 Mayıs 2007 tarihindeki 1. teklif çağrısında sadece kamu kurum ve kuruluşlarına yönelik proje teklif çağrısına çıkılmış; altyapı, teknik işbirliği ve kapasite geliştirme, kültür turizm konularında toplamda 81 adet proje teklifi alınmıştır. Alınan tekliflerden 26 adet proje ile ilgili yararlanıcılarla sözleşmeler imzalanarak, projeler fiilen başlamıştır. 10 Aralık 2007 tarihindeki 2. teklif çağrısında ise küçük ve orta büyüklükteki işletmeleri, eğitim danışmanlık şirketleri, sivil toplum kuruluşları ve kamu kurumlarını kapsayan bir ön teklif proje çağrısına çıkılmıştır. Alınan 150 proje ön teklifinden 16 adedi kabul edilerek sözleşmeler imzalanmış ve projeler başlamıştır. 3. teklif çağrısına 8 Eylül 2008 tarihinde küçük ve orta büyüklükteki işletmeleri, eğitim danışmanlık şirketleri, sivil toplum kuruluşları ve kamu kurumlarını kapsayacak şekilde çıkılmış, alınan 41 adet proje teklifinden 13 tanesi kabul edilerek sözleşmeleri imzalanmış ve projeler başlamıştır. 4. proje teklif çağrısı kapsamında gelen 85 proje ise 2010 yılı Ekim ayı itibariyle DPT Program Yönetim Merkezi nde değerlendirme aşamasındadır. 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe giren ve Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması, bunun yanı sıra 17 Eylül 2009 tarihinde Suriye ile vizelerin kaldırılması, Türkiye-Suriye Bölgelerarası İşbirliği Programına oldukça pozitif etkilerde bulunmuştur. Bu durumun TRC1 Bölgesinin komşu ülkelerle ilişkilerde sahip olduğu rolün önemini gösterdiği de söylenebilir. Bölge illerinden Gaziantep ve Kilis i kapsayan program Türkiye- Suriye arasındaki işbirliğine katkı sağlamakla birlikte ülkemizin başka bölgeleri için de örnek teşkil etmektedir. Programın başarılı bulunması dolayısıyla Karacadağ ve Dicle Kalkınma Ajansları tarafından programın genişletilerek yürütülmesi fikri prensipte kabul edilmiş bulunmaktadır. Program kapsamında Şanlıurfa Suriye nin Rakka şehri Mardin ise Haseke şehri ile işbirliği programı gerçekleştirecektir. 13

34 14 Bölge Planı

35 4. Bölge Planının Dayandığı Üst Plan, Politika ve Belgeler 4. BÖLGE PLANININ DAYANDIĞI ÜST PLAN, POLİTİKA VE BELGELER Günümüzün rekabet ortamında ulusların temel olarak karşılaştığı sorunların başında; bölgeler arasındaki sosyo-ekonomik yapıdaki ve gelir düzeyindeki dengesizlikler bulunmaktadır. Bu problem, Türkiye nin uzun vadede ulusal kalkınmasını engelleyici temel faktör olarak vurgulanmakta olup, bölgelerin sorunlarına ve potansiyellerine göre değişkenlik gösteren tedbirleri içeren bütüncül bir bölgesel gelişme politikası oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Bölgesel kalkınmanın gerçekleştirilmesini amaçlayan ve ülkemizde yakın zamanda faaliyete giren kalkınma ajansları, sorumlu oldukları bölgelerde gelir ve istidamın arttırılmasında önemli bir misyon üstlenmektedirler. İpekyolu Kalkınma Ajansı, 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun da da öngörüldüğü üzere kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkili kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak, bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla faaliyetlerini yürütmektedir. Bu kapsamda, üst politikalar çerçevesinde öngörülen ve kalkınmanın gerçekleştirilmesini hızlandırmak üzere bölgelerdeki dinamiklerin harekete geçmesini sağlayacak teşvik mekanizmaları da geliştirilmiştir Sayılı Kanun un 2004 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte, yatırımların ve istihdamın artışını hızlandırmak ve bölgesel gelişmede özel sektör katkısını artırmak amacıyla teşvik tedbirleri uygulamaya konulmuştur. Bu bölümde, TRC1 Bölgesi için hazırlanan bölge planı ile üst ölçekli ulusal planlar arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla Dokuzuncu Kalkınma Planı, GAP Master Planı, GAP Eylem Planı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Türkiye-Turizm Stratejisi (2023) incelenmiştir DOKUZUNCU KALKINMA PLANI Devlet Planlama Teşkilatı tarafından hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planı, Türkiye nin her alandaki değişimini kapsayan hatta AB ye üyelik sürecinde temel araç olarak nitelendirilen bir temel politika belgesidir yıllarını kapsayan Türkiye nin Uzun Vadeli Stratejisi çerçevesinde hazırlanan ve temel olarak uzun vadeli perspektifi olan bu plan, istikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye vizyonuna sahiptir. Dokuzuncu Kalkınma Planı temel olarak, döneminde ekonomik büyümenin ve sosyal kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesine yönelik; Rekabet Gücünün Arttırılması, İstihdamın Arttırılması, Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi, Bölgesel Gelişmenin Sağlanması, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliğin Arttırılması stratejik amaçlarını ve gelişme eksenlerini hedeflemektedir (Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2006). Bu bağlamda, insan odaklı bir gelişme ve yönetim anlayışı oluşturularak katılımcığı destekleme, rekabetçi bir piyasa geliştirme, kaynak kısıtının dikkate alınmasıyla birlikte sektörel önceliklendirme yapma zarureti ortaya konulmuştur. Bunun yanında doğal ve kültürel varlıklar ile çevre konuları göz önünde bulundurularak yatırımları yönlendirmek gibi misyonlar bu ulusal plan dahilinde belirlenmiştir. 15

36 Bölge Planı Dokuzuncu Kalkınma Planı içerisinde oluşturulan bölgesel gelişme politikalarının; bir taraftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek suretiyle ulusal kalkınmaya, rekabet gücüne ve istihdama katkıyı artırırken; diğer taraftan da bölgeler arası ve kır-kent arası gelişmişlik farklılıklarını azaltma temel amacına hizmet etmesi beklenmektedir. Bu kapsamda; merkezi düzeydeki politikaların daha uyumlu ve etkili hale getirilmesine, yerel dinamiklere dayalı gelişme ortamının oluşturulmasına, yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılmasına ve kırsal kalkınmanın hızlandırılmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilmesi öngörülmüştür. Bu amaçla, bölgesel gelişme açısından ulusal düzeyde eşgüdümü sağlamak ve hazırlanacak alt ölçekli plan ve stratejilere genel bir çerçeve oluşturmak üzere ulusal düzeyde bölgesel gelişme stratejisi hazırlanması gerektiği Dokuzuncu Kalkınma Planı nda ifade edilmiştir. Bu strateji kapsamında, bölgesel gelişme planlarının, bölgelerdeki potansiyelleri harekete geçirmeye yönelik öncelikleri belirleyen; esnek, dinamik, katılımcı ve uygulanabilir nitelikte hazırlanması gerektiğinin altı çizilmiştir. Ulusal plana göre, kalkınma ajanslarıyla işbirliği içinde, tüm bölgelerin gelişme stratejileri ve planlarının tamamlanması ve yeterli finansmanla desteklenmesi gerekmektedir. Ayrıca, bölgelerde iş fırsatlarının ve yaşam kalitesinin artırılmasına; ulaşılabilirlik ile bölge içi ve bölgeler arası etkileşimin geliştirilmesine yönelik olarak, kamu uygulamalarında ve hizmet arzında mekânsal önceliklendirme ve odaklanma sağlanacağı ifade edilmiştir. Bu bağlamda, başta az gelişmiş bölgelerde olmak üzere, büyüme ve çevrelerine hizmet verme potansiyeli yüksek cazibe merkezleri belirlenerek; öncelikle bu merkezlerin ulaşılabilirliğinin iyileştirilmesi, fiziki ve sosyal altyapılarının güçlendirilmesi öngörülmektedir. Yoğun göç baskısı altında olan kentlerin göçten kaynaklanan temel sorunların tespit edilerek, en çok etkilenen alanlarda sosyal uyuma yönelik çalışmalarla birlikte fiziki ve sosyal altyapı iyileştirilmesi ve kamunun bölgesel kalkınmaya ilişkin destek politikalarının bölgesel gelişme potansiyelleri dikkate alınarak gözden geçirilmesi, plan kapsamında yapılması gereken işler olarak sıralanmıştır (Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı çerçevesinde, bölgesel kalkınmaya yön vermesi beklenen kalkınma ajanslarının; yenilikçi, rekabet edebilir, dinamik ve yüksek katma değer yaratabilen öncü sektörleri belirlemesi ve desteklemesi gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca, ülkenin beşeri ve iktisadi kalkınmasını gerçekleştirmek üzere kamu kesimi ile özel kesim ve STK lar arasındaki işbirliği ile ortak hedeflere ulaşmaya katkıda bulunulması temel amaçlardan biri olarak tanımlanmıştır. Kalkınma ajansları, söz konusu kurum ve kuruluşlar arasında işbirliğini geliştirme misyonunu, yerel bağlamda en iyi şekilde gerçekleştirebilecek alt birimler olarak ifade edilmişlerdir (Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2006) GAP MASTER PLANI Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalkınma Projesi; Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak illerini kapsayan ve ülkemizin görece az gelişmiş bölgelerinden birisi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde uygulanan çok sektörlü entegre bir bölgesel kalkınma projesidir. Sahip olduğu entegre özelliğiyle Proje, sadece barajlar, hidro-elektrik santralleri, sulama yapıları gibi fiziksel yatırımlarla sınırlı kalmayıp birbiriyle eşgüdüm içinde tarımsal gelişme, sanayi, kentsel ve kırsal altyapı, haberleşme, eğitim, sağlık, kültür, turizm ve diğer sosyal hizmetler gibi sosyo-ekonomik sektörlerin geliştirilmesine yönelik yatırım ve etkinlikleri de içermektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalkınma Projesi, dünyadaki bölgesel kalkınma proje örnekleriyle karşılaştırıldığında fiziksel büyüklükleri ve hedefleri açısından iddialı bir proje olma özelliğine sahiptir. 16

37 4. Bölge Planının Dayandığı Üst Plan, Politika ve Belgeler Bölgesel kalkınmayı hedefleyen bu iddialı projenin, doğru araçlarla uygulanması amacıyla 1989 yılında GAP Master Planı hazırlanmış olup, 2002 yılında bu plan revize edilmiştir. GAP kalkınma hedefleri incelendiğinde, bu projenin giderek önem kazanan bölgelerarası eşitsizliklerin giderilmesini ve az gelişmiş bölgelerdeki kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılmasını hedefleyen devlet politikası ile örtüştüğü gözlemlenebilir. GAP, yukarıda da ifade edilen Master Plan kapsamında entegre bir bölgesel kalkınma projesi haline gelerek, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Tarıma Dayalı İhracat Bölgesi olarak ifade edilen kalkınma senaryosuna sahiptir. Bu bağlamda, düzey 1 olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin bölgesel kalkınmasının çerçevesini çizen GAP Master Planı, özellikle su ve toprak kaynaklarının gelişmesini mali ve teknik kapasiteleri de dikkate alarak bir takvime bağlamış, bu değişmenin ekonomik ve sosyal sektörlerde uyaracağı gelişmeyi, yaratacağı istihdamı, bunun getireceği nüfus büyüklüğü ile bu nüfusun kentler ve kır itibariyle muhtemel dağılımını öngörmüş, eğitim ve sağlık hizmetleriyle konut ve kentsel altyapı ihtiyaçlarını makro düzeyde belirlemiş ve yıllara göre finansman ihtiyacını ortaya koymuştur 4. GAP Master Planı, çeşitli devlet kuruluşlarının kalkınma çabalarının bütünleştirilmesini kolaylaştıran bir rehber olarak projenin yürütülmesine destek olmakta ve alt ölçeklerde üretilecek plan, program ve projeler için de bir rehber niteliği taşımaktadır. Kendi içlerinde bir bütünlük teşkil eden hedeflere ulaşmak için GAP Master Planının 2005 yılını hedef almış ve çoğunluğunu günümüze kadar taşımış olduğu stratejiler; su ve arazi kaynaklarını gerek sulama, gerekse kentsel ve endüstriyel kullanım amaçları için geliştirmek ve yönetmek; daha iyi tarımsal işletme yönetimi, tarımsal pratikler ve bitki desenleri uygulayarak arazi kullanımını geliştirmek; tarımla ilişkili ve yerel kaynaklara dayalı üretime özel ağırlık vererek imalat sanayilerini teşvik etmek; yöre halkının ihtiyaçlarını daha iyi karşılamak, nitelikli personeli bölgeye cezbetmek ve bölgede kalmasını temin etmek için sosyal hizmetleri ve kentsel altyapıyı iyileştirmektir 5. GAP Master Planı kapsamında Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin nihai kalkınmasını sağlamak amacıyla; sosyal sürdürülebilirliğin teşvik edilmesi ve sosyal hizmetlerin geliştirilmesi; tarımsal sürdürülebilirliğin teşvik edilmesi ve kırsal üretkenliğin geliştirilmesi; ekonomik geçerlilik için yerel girişimcilik ve sanayi kalkınmasının teşvik edilmesi; sürdürülebilir insan yerleşimlerinin teşvik edilmesi; doğal kaynakların optimal düzeyde sürdürülebilir kullanımının sağlanması gibi temel politikalar belirlenmiştir GAP EYLEM PLANI GAP Eylem Planı'nda GAP Master Planı ndan daha farklı olarak, eyleme ve uygulamaya yönelik stratejiler ortaya konmuştur. Bu kapsamda, orta vadede Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde ekonomik büyümeyi, sosyal gelişmeyi ve istihdam artışını sağlayarak bölgede yaşayan yerel halkın refahını arttırmayı amaçlayan Güneydoğu Anadolu Projesini tamamlamaya yönelik politika, strateji ve eylemler yer almaktadır. Bölgede yapılan inceleme ve araştırmalar sonucunda, GAP Bölge Kalkınma İdaresi ve DPT Müsteşarlığı koordinasyonunda; ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla, illerden ve bölgeden gelen talep ve öneriler ile Rekabet Gündemi çalışmasında ortaya çıkan öncelikler de

38 Bölge Planı dikkate alınarak GAP Eylem Planı hazırlanmış olup; bu plan, GAP Yüksek Kurulu'nda görüşülerek nihai hale getirilmiştir. GAP Eylem Planı'nın uygulanmasında koordinasyondan sorumlu kuruluş GAP Bölge Kalkınma İdaresi olmakla birlikte, bu idare, kurumların eylemleri için hazırladıkları iş planları çerçevesinde sürekli bir uygulama-izleme-değerlendirme sistemi oluşturmuştur. Plan uygulamalarının izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla, GAP İdaresi Başkanı'nın başkanlığında Plan İzleme ve Yönlendirme Komitesi oluşturulmuştur. Bu komite, ilgili Bakanlık ve kurumların üst düzey yöneticilerinin katılımıyla periyodik olarak toplanmaktadır. Komite ayrıca; plan uygulamalarını değerlendirmek, hedeflere ilişkin gelişmeleri izlemek, programlama ve bütçeleme çalışmalarına yön vermek, Plan İlerleme Raporlarını hazırlayarak GAP Yüksek Kurulu na sunmak ve yıllık dönemler itibariyle Plan Değerlendirme Raporlarını hazırlamakla sorumludur. GAP Eylem Planı nda; Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi, Sosyal Gelişmenin Sağlanması, Altyapının Geliştirilmesi ve Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi olmak üzere dört ana stratejik gelişme ekseni bulunmaktadır. Eksenler altında ana başlıklar ve iller itibarıyla eylemler yer almaktadır. Plan döneminde uygulanacak programlarla, bölgenin istikrarlı bir ekonomik ve sosyal yapıya kavuşturulabilmesi için gerekli refleksleri kazandırma ve gerekli mekanizmaları oluşturarak bölge ekonomisini güçlendirme yaklaşımı; bölgede uygulanacak yerel inisiyatif odaklı politika ve stratejilerin temelini oluşturmaktadır 6. Bu yaklaşım çerçevesinde bölgede uygulanacak temel politikalar; yeni iş imkânları üretecek şekilde ekonomik büyümeyi sürdürmek ve refahı sağlamak için iş ortamının etkinleştirilmesine, bölgenin sınır ülkeleri ile ekonomik ilişkilerinin yoğunlaştırılmasına; bir yandan işgücü piyasaları esnekleştirilerek işletmelerin üretim verimliliği ve rekabet güçlerinin yükseltilmesine, diğer yandan aktif istihdam politikaları ile işgücünün niteliği artırılarak bölge ekonomisi ile uyumlu istihdam artışının sağlanmasına; bölgedeki kurumsal kapasitenin geliştirilerek hizmet sunum etkinliğinin sağlanması çerçevesinde uygun teşvik araçları da kullanılarak bölgenin cazibesinin artırılmasına ağırlık verilmesidir. GAP Eylem Planı bünyesinde tanımlanmış ve kalkınmayı öngören birçok alt-projede kalkınma ajansları sorumlu kurum ve kuruluşların işbirliği yapacağı kurumlar olarak ifade edilmişlerdir. Eylem Planı çerçevesinde genel olarak Cazibe Merkezleri Programı, Teşvik Politikaları, KOBİ Destekleri ve Kümelenme, Teknoparklar, Kültür-Turizm, Doğal Kaynaklar ve Yenilenebilir Enerji ve Tarım ana başlıkları proje konusu olmakla birlikte, kalkınma ajansları bu konularda her türlü desteği göstermek durumundadırlar KOBİ STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 1980 sonrası dönem, gerek yürütülen iktisat politikaları, gerekse sektörlerin Gayri Safi Milli Hasıladan almış olduğu paylar açısından kritik bir dönem olmuştur. Bu dönemde ithal ikameci yaklaşımdan liberal ekonomi anlayışına geçiş yapılması ile GSMH büyüklüğünde artış gözlenmiş, hizmet sektörünün GSMH içindeki payı artmıştır. Bu gelişmeler, Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) ekonomideki önemini artırmıştır. KOBİ lerin ülkemizde aktif olarak çalışmasını desteklemek amacıyla, Yüksek Planlama Kurulu nun 10 Kasım 2003 tarih ve 2003/57 sayılı kararı ile Güneydoğu Anadolu Projesi Eylem Planı,

39 4. Bölge Planının Dayandığı Üst Plan, Politika ve Belgeler onaylanan KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı oluşturulmuştur. KOBİ stratejisinin geliştirilmesi ve uygulanması kapsamında hazırlanan plan, ülkemizde ve dünyada yaşanan gelişmeler ve AB müzakere süreci nedeniyle yapılan düzenlemelerle 2007 yılında revize edilmiştir. KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı ( ) un temel amacı; Avrupa Küçük İşletmeler Şartı nda belirtilen ilkelere ve AB İşletme ve Girişimcilik İçin Çok Yıllı Programı nda belirtilen amaçlara uyumlu bir ulusal KOBİ stratejisinin geliştirilmesi ve uygulanmasıdır. Yeni plana göre, KOBİ`lerin girişimcilik kültürünün geliştirilmesi öngörülmektedir. Bu bağlamda, verilen devlet yardımlarının yüzde 10'unun KOBİ'lere ayrılması; KOBİ'lerin katma değer ve üretimlerinin artırılması için 20 yörede küçük ölçekli iş kurma danışmanlığı hizmeti verilmesi ve kadın girişimcilere yönelik olarak 25 ilde eğitim verilmesi öngörülmektedir yılında hazırlanan bu strateji ile temel olarak, KOBİ'lerin verimliliklerinin, istihdama katkılarının, katma değer içindeki paylarının ve uluslararası rekabet güçlerinin artırılması hedeflenmektedir. Öncelikler, Politikalar ve Eylemler KOBİ lerin yüksek teknolojik kabiliyete ve nitelikli işgücüne sahip, değişen şartlara uyum sağlayabilen, ulusal ve uluslararası piyasalarda rekabet gücü olan bir yapıya kavuşturulması temel amaçtır. KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında yürütülecek olan faaliyetler ile ilgili olarak, KOBİ leri geliştirmeye ve desteklemeye yönelik 5 adet strateji alanı tespit edilmiştir: (i) Girişimciliğin Geliştirilmesi: Girişimciliğin geliştirilmesi ile hem yeni istihdam olanaklarının yaratılması hem de hem de bölgesel kalkınmaya olan olumlu etkisi ile göçün azalmasının mümkün hale gelmesi planlanmaktadır. (i) İşletme Geliştirme: KOBİ lerin ulusal ve uluslar arası piyasalarda rekabet gücü olan bir yapıya kavuşturulması için; çalışanların mesleki ve teknik niteliklerinde iyileştirmeye yönelik çalışmaların planlanması, stratejik yönetim anlayışının yaygınlaştırılması, işletmelerde kalite yönetimi uygulamalarının geliştirilmesi, KOBİ lerin özgün tasarım ve marka yaratarak ulusal ve uluslar arası pazarlarda yerini alan bir yapıya kavuşturulması, yüksek katma değerli üretim yapısı için ulusal ve uluslar arası pazarlarda yerini alan bir yapıya kavuşturulması, yenilik ve yeni teknoloji üretme konusunda bilinç düzeyinin yükseltilmesi ve bu konuların tamamında gerekli yetkinliğe ulaşması için danışman akreditasyon sisteminin oluşturulması amaçlanmaktadır. (i) KOBİ lerin Uluslararası Pazarla Bütünleşmesi: Belli ülke ve ürün grupları ile sınırlı şekilde devam eden ihracat eğiliminin, potansiyel yeni ülke pazarlarına ileri ülke teknolojileri ve katma değeri yüksek yeni ürün grupları ile açılım yapılabilecek şekilde geliştirilmesi, ülkemiz açısından vazgeçilmez bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda, öncelikle KOBİ lerimizde uluslararası ticaret bilincinin oluşturulması ve geliştirilmesi ile bu işletmelerimizin ihracata yönlendirilmeleri gerekmektedir. (i) İş Ortamının İyileştirilmesi: Rekabet edebilmek için işletmeler, üretim maliyetlerini düşürme, verimliliği artırma, yenilikçi ve kaliteli ürünler üretme gibi işletme içi faktörleri geliştirme çabasında iken, işletme için genel iş ortamının da iyileştirilmesi önem arz etmektedir. (i) Teknoloji ve Yenilikçilik Kapasitesinin Geliştirilmesi: Ülke ekonomisinin teknoloji yoğun alanlara yönelmesine öncülük etmenin yanı sıra, sanayimizde önemli yeri olan sektörlerin 19

40 Bölge Planı teknolojik dönüşümünde etkili olacak, yenilikçi ve ileri teknoloji tabanlı firma sayısının ve bunların istihdam ve üretim paylarının artırılması hedeflenmektedir ULUSAL KIRSAL KALKINMA STRATEJİSİ VE KIRSAL KALKINMA PLANI DPT Müsteşarlığı koordinasyonunda, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile yakın işbirliği içerisinde hazırlanan ve Yüksek Planlama Kurulu nun 25 Ocak 2006 tarih ve 2006/1 sayılı Kararı ile kabul edilen Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı nın hazırlanmasından ve uygulamasının koordinasyonundan sorumlu kuruluş olarak belirlenmiştir. Strateji kapsamında, kaynakların etkili kullanımı ilkesi bağlamında; ekonomik, sosyal, çevresel ve uluslararası gelişmeler boyutunu bütün olarak ele alan, örgütlü, rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörünün oluşturulması temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu temel amaç doğrultusunda Tarım Stratejisi Belgesi, yılları arasında, Avrupa Birliğine uyumu da gözeterek, tarım sektörü ile ilgili kesimlerin karar almalarını kolaylaştırmak ve sektörün kalkınma hedef ve stratejileri doğrultusunda geliştirilmesini sağlamak için hazırlanmıştır. Kırsal kalkınma alanında bir ilk özelliği taşıyan Strateji Belgesi; Türkiye nin dönemini kapsayan Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi ile tespit edilen Avrupa Birliğine tam üyelik sürecinde ekonomik ve toplumsal yeniden yapılanma ve bilgi toplumuna dönüşüm süreçlerinde önemli bir işleve sahip olacak olan kırsal kalkınma politikamızın, dönemine ilişkin genel çerçevesini ortaya koymaktadır. Türkiye nin AB üyeliği perspektifinde kırsal kalkınma, ekonomik ve sosyal uyuma yönelik politikaların da önemli bir öncelik alanını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, AB müktesebatının üstlenilmesine ilişkin 2003 Yılı Ulusal Programı ndaki temel önceliklerimizden biri olarak kabul edilen Strateji belgesinin hazırlanması ile AB Ortak Tarım Politikasında önemi gittikçe artan kırsal kalkınma politikası uyum çalışmalarına gerek programlama gerekse uygulama bakımından ilk adım atılmış bulunulmaktadır. Ayrıca, mali döneminde ülkemize, AB katılım öncesi mali araç (IPA) kırsal kalkınma bileşeni (IPARD) kapsamında sağlanacak fonlardan yararlanma amacına yönelik olarak; AB Kırsal Kalkınma Programı (IPARD Programı) ile ulusal ve diğer uluslararası kaynaklarla finanse edilecek kırsal kalkınma faaliyetlerine genel bir çerçeve oluşturacak olan Kırsal Kalkınma Planı hazırlıklara esas teşkil eden temel referans belge özelliği taşımaktadır. Bu Strateji Belgesi ele alınırken, diğer üst politikalar gibi bütüncül bir yaklaşım gözetilmiş olup, tarım ve tarım dışı sektörler bir arada değerlendirilmiştir. Belge, kırsal kalkınma faaliyetlerine bütüncül bir politika çerçevesi oluşturmak, ulusal ve uluslararası kaynaklarla finanse edilecek kırsal kalkınma program ve projelerinin hazırlanması ve uygulanmasında ilgili kesimlere perspektif sağlamak amacıyla hazırlanmıştır dönemini kapsayan Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi, Türkiye nin, Avrupa Birliği ne tam üyelik sürecinde ekonomik ve toplumsal açıdan yeniden yapılanması ve 2020 lerde küresel düzeyde etkili bir dünya devleti olmasını temel amaç olarak belirlemiştir. Bu noktada Kırsal Kalkınma, bu temel amaca katkı sağlayabilecek bir araç olarak tanımlanabilir TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 Türkiye de turizm alanında planlama yapılırken, sektörün parçacı yaklaşımlarla ele alınması sonucunda ortaya çıkan olumsuzluklar, sahip olunan potansiyellerin sektöre ve yerel kalkınmaya 20

41 4. Bölge Planının Dayandığı Üst Plan, Politika ve Belgeler katkı sağlamasını imkansız kılmıştır. Bu olumsuz yapılanmayı olumlu yönde değiştirebilmek için Türkiye Turizm Stratejisi kapsamında bütüncül politika, strateji ve uygulamaya yönelik yaklaşımlar ele alınarak, sürdürülebilir bir turizm anlayışı oluşturulmuştur. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 (TTS 2023) çalışması Dokuzuncu Kalkınma Planı hedefleri ile uyum içinde olup turizm sektöründe, kamu ve özel sektörün yönetişim ilkesi çerçevesinde işbirliğini gündeme taşıyan ve stratejik planlama çalışmalarının gerçekleştirilmesini amaçlayan bir çalışma olup stratejinin temelinde, üretim, yönetim ve uygulama süreçlerinde sektörün önüne bir yol haritası konularak yönlendirilmesi çalışması yer almaktadır. Bu bağlamda, strateji, katılımcı bir uygulama anlayışını destekleyerek dinamik bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Türkiye de, kıyı turizminin yanı sıra, sağlık ve termal turizm, kış sporları, dağ ve doğa turizmi, yayla turizmi, kırsal ve eko turizm, kongre ve fuar turizmi, kurvaziyer ve yat turizmi, golf turizmi gibi potansiyel teşkil eden alternatif turizm türlerinin de geliştirilerek ülkemizin turizmden alacağı payın artırılması strateji kapsamında ana hedef olmaktadır. TTS 2023 ün vizyonu, Sürdürülebilir turizm yaklaşımının benimsenerek, istihdamın artırılmasında ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaştırılması ve Türkiye'nin 2023 yılına kadar, uluslararası pazarda turist sayısı ve turizm geliri bakımından ilk beş ülke arasında önemli bir varış noktası ve uluslararası bir marka haline getirilmesinin sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu vizyona ulaşılması adına tanımlanan hedeflerin başında bölgeler arasındaki gelişme farklıklarının giderilerek sürdürülebilir kalkınma hedefine katkıda bulunulması ve turizmin, geri kalmış bölgelerin ve özellikle dezavantajlı grupların sosyo-ekonomik konumlarının güçlendirilmesinde bir araç olarak kullanılması yer almaktadır. Bu hedefle TTS 2023, bölgesel kalkınmanın gerçekleştirilmesi adına önemli stratejik belgelerden biri olduğunu kanıtlamış bulunmaktadır. Bu stratejik belge sürdürülebilir turizm olgusunu destekleyerek, aynı zamanda ulusal çevre politikalarının uygulanmasını desteklemektedir. TTS 2023 dâhilinde, birçok turizm kenti, turizm bölgesi ve turizm koridorları tanımlanmış olup, her bir turizm kaynağı bütüncül olarak gelişim aksları çerçevesinde ele alınmıştır. Söz konusu değerlerin tanıtımı ve kullanım kriterlerinin belirlenmesi açısından doğru görülen bu yaklaşım ile turizm potansiyeli bulunan bölgelerin diğer alternatif turizm türleri ile cazibelerinin artırılması hedeflenmektedir. Turizm sektörünün sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde, yatırımcılar; strateji belgesinde belirlenen turizm gelişim akslarına yönlendirerek büyüme hedeflenmektedir. Bunun yanında, farklı turizm türlerinin birbirleriyle entegrasyonlarının sağlanarak daha cazip alternatif varış noktalarının oluşturulması, sektörün gelişmesi adına doğru bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir. Yatırım yapmayı planlayan yatırımcılar; planlama, tahsis ve turizm yatırımı için devlet tarafından verilen teşviklerden TTS-2023 kapsamında yararlanabileceklerdir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023, sektör içerisinde planlama, yatırım, örgütlenme, iç turizm, ARGE çalışmaları, hizmet, ulaşım ve altyapının güçlendirilmesi, tanıtım ve pazarlama, eğitim, kentsel ölçekte markalaşma, turizmin çeşitlendirilmesi ve varış noktalarının geliştirilmesi konularında uzun erimli stratejiler önermektedir. Bu stratejiler ışığında, katılımcı ve sürdürülebilir gelişim niteliklerine sahip stratejik planlama anlayışının benimsenmesi; iyi yönetişim modellerinin oluşturulması; turizm sektöründe sürekli eğitimin desteklenmesi; turizm altyapısının geliştirilerek ulaşımın çeşitlendirilmesi ve niteliğinin yükseltilmesi; reklam kampanyaları ile markalaşma ve imajın ortaya konması öngörülmektedir. Bahsi geçen ilkeler, tanımlanmış Turizm Gelişim Bölgeleri, Turizm Koridorları, 21

42 Bölge Planı Turizm Kentleri ve Eko turizm Bölgelerinin tematik ve yönlendirici nitelikte geliştirilmesi yaklaşımına sahiptir. Bu yaklaşım çerçevesinde ele alınan merkezlerden bazıları TRC1 Bölgesinde yer almaktadır. TTS-2023 kapsamında ifade edildiği üzere, bölgesel gelişmeye katkı sağlayacak ve Zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerimizin markalaştırılarak, turistler için bir çekim noktası haline getirilmesi stratejisi ile kentsel ölçekte markalaşmayı belirleyen şehir turizmi, TRC1 Bölgesi illerinden olan Gaziantep i de kapsayan ve kültür turizminin canlandırılarak marka kültür kentleri oluşturulmasını hedefleyen bir turizm çeşidi olarak strateji çerçevesinde tanımlanmıştır. Bu kapsamda, Gaziantep Marka Kenti tanımlanmış olup; tarihi, kültürel ve mimari özelliği olan yapıların ve ören yerlerinin restorasyonunun yaptırılarak Gaziantep in zengin kültürel mirasını vurgulayan ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtım ve pazarlama yapılmasının sağlanması hedeflenmektedir. Stratejide mimariye, ulaşım sistemine, kültürel aksların düzenlenmesine ilişkin detaylı uygulamalar da belirlenmiştir. TTS 2023 kapsamında tanımlanan diğer bir turizm türü ise inanç turizmi olup, bu turizm çeşidinin diğer turizm türleri ile entegrasyonunun sağlanarak büyük çaplı kültür-inanç turizminin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Stratejide yer verilen ve belli bir güzergâhın doğal ve kültürel dokusunun yenilenerek belli temalara dayalı olarak turizm amacıyla geliştirilmesi amacını öngören 7 adet tematik turizm gelişim koridorundan biri olan İnanç Turizmi Koridoru TRC1 Bölgesinde yer alan Gaziantep ilini kapsamaktadır. Bu koridor boyunca, tarihi yapıların restore edilerek pansiyonculuğun ve küçük otellerin desteklenmesi ve mevcut konaklama kapasitesi kültür ve ekoturizme yönelik yapılacak planlama ve uygulamalarla artırılması öngörülmektedir. Son olarak, yine strateji belgesinde vurgulanan ve turizm sektörünün gelişmesini öngören turizm kenti olgusu, dünya ile yarışabilen kapasiteye sahip olan turizm yerleşmelerinin planlanmasını içermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığınca, TRC1 Bölgesinde yer alan Adıyaman ilinin Kahta ilçesi Kahta Turizm Kenti unvanına uygun görülmüş ve strateji çerçevesinde Turizm kentlerindeki alternatif turizm türlerinin gelişiminin yakın çevredeki diğer kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilmesinin sağlanması hedef olarak belirlenmiştir. Değerlendirme Dokuzuncu Kalkınma Planı, GAP Master Planı, GAP Eylem Planı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Türkiye-Turizm Stratejisi (2023), TRC1 Bölgesi için dikkate alınması gereken üst ölçekli plan ve stratejilerdir. TRC1 Bölgesi nin kalkınması, Dokuzuncu Kalkınma Planı nın esas alındığı bir bölge planı çerçevesinde ele alınmıştır. Bu ulusal planın gözettiği ve öngördüğü yaklaşımlar, alt kademe olarak da nitelendirilebilecek bölge planı içerisinde temel odaklar olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda, planlama kademelerine ilişkin olarak, planların birbirleri ile bağlantılarının kurulması, plan hazırlama ve uygulama yöntemleri, denetim usulleri gibi konularda merkezdeki ve yereldeki kuruluşlar arasındaki koordinasyonun sağlanması zorunluluk arz etmektedir (Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2006). TRC1 Bölge Planı bu planlama yaklaşımı esas alınarak üretilmiştir. Bununla birlikte, yerindelik ilkesinin esas alınarak, fiziksel planlar da dâhil olmak üzere, planların yönetimi ve denetimi için bütüncül bir sistem oluşturulacağı, ulusal planda belirlenmiştir. Bu kapsamda, üst ölçekli ulusal planlar göz önünde bulundurularak oluşturulan bölge planı, planlama hiyerarşisi içindeki yeri dikkate 22

43 4. Bölge Planının Dayandığı Üst Plan, Politika ve Belgeler alındığında, Dokuzuncu Kalkınma Planı olan ulusal plandan sonra gelen temel doküman olarak algılanabilir. Dokuzuncu Kalkınma Planı'nda ifade edildiği üzere, GAP sadece enerji ve sulama yatırımlarından oluşan bir altyapı projesi olarak değil, yeni kurulacak kalkınma ajanslarının ortak işbirliği platformundan da yararlanarak yerel girişimleri harekete geçiren entegre bir bölgesel gelişme programı olarak ele alınmaktadır. Bu kapsamda, modern sulama tekniklerinin uygulanması, ulaşım ve konut altyapısının tamamlanması, rekabetçi ürün türlerine geçiş, pazarlama olanaklarının genişletilmesi, insan kaynakları ve kurumsal kapasitelerin geliştirilmesi, doğal ve kültürel dokunun değerlendirilmesi gibi ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeyi kolaylaştırıcı yeni politikalar uygulanarak bölgenin rekabet gündeminin desteklenmesi kalkınma ajanslarınca hazırlanacak bölge planları çerçevesinde ele alınmalıdır. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi Bölge Planı, GAP Master Planı incelenerek ve irdelenerek, söz konusu planda bölgenin kalkınmasına yönelik ortaya konan hedef ve stratejiler de göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. GAP Eylem Planı çerçevesinde ise bölgesel ve ulusal ölçekli "Cazibe Merkezi" işlevi görecek kentlerdeki iş ve yaşam ortamının iyileştirilmesi için, KOBİ'lere yönelik iş destek hizmetlerinin, girişimciliğin ve istihdam imkânlarının geliştirilmesi, turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve kalitesinin artırılması, yerel ürünlerin markalaşmasının sağlanması gibi çok yönlü projelerin, ilgili kuruluşlar aracılığıyla desteklenmesi öngörülmüştür. Sağlanacak destekler, şehrin rekabet üstünlüğüne sahip olduğu sektörlerin geliştirilmesi konularına odaklanacaktır. Bu kapsamda ilk olarak Diyarbakır şehir merkezinde 2008 yılında başlatılmış pilot uygulama Gaziantep ve Şanlıurfa ya yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi içerisinde yer alan Gaziantep, GAP içerisinde ifade edilmiş Cazibe Merkezi sıfatı ile yeni bir misyona sahip olmuştur. TRC1 Bölgesi içerisinde kalkınmanın itici gücü olarak da tanımlanabilecek bu kent, bölge kalkınmasında önemli bir role sahiptir. Kalkınma ajansları kuruluncaya kadar Türkiye de, bölge düzeyinde plan ve programların uygulanması, katılımcı mekanizmalarla işbirliğinin sağlanması ve yerelde teknik, idari ve mali kapasitesi güçlü kurumların eksikliği önemli ölçüde hissedilmiştir. Bu eksikliğin giderilebilmesi amacıyla kurulan kalkınma ajansları, kırsal kalkınma faaliyetlerinin ve projelerinin bölgesel düzeyde desteklenmesi ve koordinasyonu konusunda önemli roller üstlenmektedir. Hazırlanan bölge planında, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (UKKS) çerçevesinde belirlenen hedefler ışığında, diğer üst planlarla uyumlu olarak bölgesel gelişme adına tarım sektörü içerisinde kırsal kalkınma politika ve stratejileri oluşturmuştur. UKKS de, kırsal alanın ülke ekonomisine katkısının artırılması ve kırsal toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesi suretiyle bölgeler arasındaki kır-kent arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması ve göç eğilimlerinin istikrarlı bir dinamiğe kavuşturulması hedeflenmektedir. UKKS de belirlenen ve kırsal kalkınmayı hedefleyen bu stratejiler, TRC1 Bölgesi Bölge Planı nda temel olarak mekânsal duyarlılık, işbirliği ve katılımcılık; sürdürülebilirlik, sosyal içerme ve kaynak kullanımında etkinlik ilkeleri benimsenerek oluşturulmuştur. Bölge planı çerçevesinde kırsal kalkınmaya yönelik temel amaçlar, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde öngörüldüğü üzere, ekonominin geliştirilerek iş imkânlarının artırılması; tarım ve gıda sektörlerinin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması; üreticilerin örgütlenme ve bilgi düzeyinin yükseltilmesi; tarım ve gıda sanayi işletmelerinin rekabet gücünün artırılması; kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi olarak sıralanabilirler. 23

44 Bölge Planı Sonuç olarak bu stratejik belge, kırsal kalkınmanın gerçekleştirilmesi adına bölge planı hazırlama sürecinde önemli bir araç olarak ciddi katkılar sağlamıştır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 incelendiğinde ise, turizm sektörünün, sürdürülebilirlik ilkesi ile geliştirilmesi ve bölgesel gelişmede öncü bir sektör konumuna ulaştırılmasının hedeflendiği görülmektedir. Bu stratejik belgenin, sadece turizm sektörünün gelişimi adına değil, aynı zamanda bölgesel gelişmeyi hızlandırıcı hedefleri ortaya koyduğu ve alt planlara ciddi katkılar sağladığı açıkça gözlemlenmiştir. Strateji kapsamında ifade edilen, varış noktası olarak geliştirilmesi öngörülen ve birden fazla ili kapsayan turizm gelişim bölgelerinde, yerel ve bölgesel kalkınmada turizmin güçlü bir araç olarak kullanılması hedef alınarak çeşitli turizm bölgeleri tanımlanmıştır. Strateji kapsamında belirlenen ve 9 adet tematik bölgeden biri olan GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi kapsamında, TRC1 Bölgesi nin tümü yer almakta olup, bu bölgede kültür turizminin yanı sıra, golf turizmi, sağlık turizmi, gençlik turizmi, eko-turizm, yamaç paraşütü, dağ yürüyüşü, su sporları ve kongre turizmi gibi turizm türleri ile gelişimin sağlanacağı vurgulanmıştır. Bu bağlamda, yukarıda sözü edilen ve TRC1 Bölgesini kapsayan turizm sektörüne ilişkin üst ölçekli her türlü amaç, hedef ve strateji, TRC1 Bölgesi Bölge Planı dâhilinde gerekli değerlendirmeler yapılarak ele alınmıştır. Bölge planına yön verecek olan ve genel hatlarıyla yukarıda ele alınan bu plan ve stratejiler, bölgenin uzun vadede kalkınması için ciddi bir öneme sahiptirler. Bu sebeple, yıllarını kapsayan TRC1 Bölgesi Bölge Planı, söz konusu üst ölçekli plan, belge ve stratejiler ışığında hazırlanmış ve nihai haline kavuşmuştur. 24

45 5.Mevcut Durum Analizi 5. MEVCUT DURUM ANALİZİ 5.1. SOSYAL YAPI Demografik Göstergeler 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre TRC1 Bölgesi nin nüfusu dur. (Gaziantep: , Adıyaman: , Kilis: ). Bu rakam, Türkiye nüfusunun ( ) yaklaşık % 3,2 sine denk gelmektedir yılları arasında TRC1 Bölgesi nde nüfus artış hızı 19,6 olarak gerçekleşmiştir. Adıyaman ( 5,8) ve Kilis ( 9,2) illerinin nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının ( 14,5) olan altında kalırken, Gaziantep ( 25,4) ilinin nüfus artış hızı ülke ortalamasının üzerindedir. Adıyaman ve Kilis illerinde doğurganlık hızı ülke ortalamasının üzerinde olmasına rağmen, nüfus artış hızının ülke ortalamasının altında kalması söz konusu illerin göç vermesiyle ilişkilendirilebilir (Tablo 5 1). Ülkemizde %17 olan genç nüfus oranı, TRC1 Bölgesi nde yaklaşık % 19 dur. Bölge illerindeki yüksek doğurganlık oranı genç nüfus üzerinde olduğu gibi, diğer yaş grupları üzerinde de etkili olmaktadır. Örneğin, bölgenin 65 yaş üstü nüfus oranı % 5 iken Türkiye genelinde aynı oran %7 dir. Bölgenin nüfus yoğunluğu (155 kişi/km 2 ), ülke nüfus yoğunluğunun (94 kişi/km 2 ) oldukça üzerindedir. Bölge illerinden sadece Gaziantep in nüfus yoğunluğu (243 kişi/km 2 ) ülke ortalamasının üzerinde olup, Adıyaman ve Kilis illerindeki nüfus yoğunluğu (sırasıyla 84 kişi/km 2 ve 86 kişi/km 2 ) ülke ortalamasının altındadır. Tablo 5-1. TRC1 Bölgesi Nüfus Göstergeleri Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Bölgesi Türkiye Toplam Nüfus Toplam Nüfus Yıllık Nüfus Artış Hızı ( ) 25,4 5,8 9,2 19,6 14,5 Genç Nüfus (15-24yaş) Nüfus Yoğunluğu Yüzölçümü km 2 (göl hariç) Kaynak: TÜİK Adıyaman ve Kilis illerinde doğurganlık hızı ülke ortalamasının üzerinde olmasına rağmen, nüfus artış hızının ülke ortalamasının altında kalması söz konusu illerin göç vermesiyle ilgilidir. 25

46 Bölge Planı Tablo 5-2. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine Göre Yıllık Nüfus Artış Hızı (binde) Düzey Adıyaman 3,95 5,81 Gaziantep 32,91 25,38 Kilis 21,17 9,16 TRC1 24,91 19,63 TÜRKİYE 13,10 14,50 Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi 2008 yılı nüfus artış hızı Türkiye ortalamasının yaklaşık 2 katıdır. Nüfus artış hızı 2009 yılında Gaziantep ve Kilis illerinde gerilemiş olmasına rağmen Türkiye ortalamasının %35 üzerinde kaydedilmiştir. Tablo 5 3 te yer alan nüfus projeksiyonları üstel fonksiyon yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Bölgede hızlı bir nüfus artışı öngörülmektedir. Bunun nedeni, doğurganlık hızının (2,1) ve göç oranının yüksek olmasıdır. Tablo Yıllarına Ait Nüfus Projeksiyonları Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak üstel fonksiyon yöntemi ile hesaplanmıştır. Şekil 5-1. Düzey 2 Bölgeleri Nüfus Artış Hızları, (2008) 26

47 5.Mevcut Durum Analizi Yukarıdaki haritada, TRC1 Bölgesi nin yüksek nüfus artış hızına sahip olduğu görülmektedir. Bunun yanında TRC1 Bölgesi ne komşu bölgelerde de aynı eğilim gözlemlenmektedir. Bu bakımdan TRC1 Bölgesi ve komşu bölgeler arasında pozitif bir etkileşimin olduğu söylenebilir. Bölge nüfusunun %79 u kentlerde, %21 i ise köylerde yaşamaktadır. Bu oran Türkiye ortalamasına göre % 76 olan kentsel nüfus ve % 24 olan kırsal nüfus ortalamalarına yakındır. TRC1 Bölgesi nin genel doğurganlık hızı Türkiye ortalaması olan 2,53 ün üzerindedir. Bunun sonucu olarak bölge hane halkı sayısı ülke ortalamasının üzerindedir. Söz konusu değerler aşağıdaki Tablo 5 4 üzerinde gösterilmektedir. Tablo 5-4. TRC1 Bölgesi Demografik Göstergeleri Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sırası Kentsel Nüfus % 88 %58 %69 %79 %76 Kırsal Nüfus %12 %42 %31 %21 %24 Genel Doğurganlık Hızı Ortalama Hane halkı Büyüklüğü Kaynak: TÜİK, 2009; DPT, Şekil 5 2 de, TRC1 Bölgesi düzeyinde nüfus itibariyle yaş dağılımı görülmektedir. Buna göre, 0-14 yaş aralığındaki grubun toplam nüfusa oranı en fazla Gaziantep ilindedir. Bunun nedeni olarak Gaziantep ili doğurganlık oranının diğer illere kıyasla daha yüksek olması gösterilebilir. 64 yaş üstü nüfus grubuna bakıldığında ise Kilis in diğer illere nispeten daha yüksek bir yaşlı nüfus oranına sahip olduğu görülmektedir. Kilis teki genç nüfusun göç etmesi, yaşlı nüfusun ise ilde kalması bu durumun sebepleri arasında gösterilebilir. Gaziantep 0,04 0,35 0,6 Adıyaman Kilis 0,06 0,07 0,32 0,32 0,62 0, TRC1 0,05 0,34 0, Türkiye 0,07 0,26 0,67 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Şekil 5-2. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Kaynak: TÜİK,

48 Bölge Planı 0 14 yaş aralığındaki grubun toplam nüfusa oranının en fazla Gaziantep te olmasının sebebi doğurganlık oranının TRC1 Bölgesi nde yer alan diğer illere kıyasla daha yüksek olmasıdır Erkek Kadın Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Şekil 5-3. Bölge İllerindeki Kadın Erkek Medyan Yaşları Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5 3 e göre, nüfusun yarısı medyan yaştan küçük, diğer yarısı da bu yaştan büyüktür. Ülkemizin 2009 yılında ADNKS ye göre yapılan nüfus sayımında medyan yaşı 28,8 dir. TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin sırasıyla medyan yaşları ise aynı araştırma sonucunda 23, 23,4 ve 24,6 olarak tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi nin medyan yaşının Türkiye medyan yaşının altında olduğu, böylelikle bölgenin görece olarak genç nüfusa sahip olduğu söylenebilir Gaziantep Adıyaman Kilis Türkiye Köy ehir Genel Şekil 5-4. Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü Kaynak: TÜİK,

49 5.Mevcut Durum Analizi Şekil 5 4 analiz edildiğinde, TRC1 Bölge illerinin hane halkı büyüklüğü bakımından tüm sınıflandırmalarda ülke hanehalkı büyüklüğünün üzerinde olduğu görülmektedir. İl seviyesinde yapılan değerlendirmede Adıyaman köy ve şehir hane halkı büyüklükleri bakımından Gaziantep ve Kilis in önünde bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi nin medyan yaşının Türkiye medyan yaşının altında olduğu ve bölgenin görece olarak genç nüfusa sahip olduğu söylenebilir Göç ve Sosyal Uyum TRC1 Bölgesi genel itibariyle göç veren bir bölgedir. TÜİK tarafından yapılan 2000 yılı nüfus sayımı verilerine göre TRC1 Bölgesi nin verdiği göç kişi iken, aynı dönem için bölgenin aldığı göç ise kişidir. Tablo 5-5. TRC1 Bölgesinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı ADNKS 2009 Nüfusu Aldığı Göç (Kişi) Verdiği Göç (Kişi) Net Göç (Kişi) Net Göç Hızı ( ) Türkiye dönemi TRC , dönemi Türkiye TRC ,23 Kaynak: [Erişim, ] 2008 ve 2009 ADNKS göç verilerine bakıldığında TRC1 Bölgesinin genelde göç vermeye devam ettiği gözlemlenmiştir. Ancak bölgenin aldığı ve verdiği göç sayısının düştüğü, paralelinde net göç sayısının ve net göç hızının da azaldığı göze çarpmaktadır. Tablo 5-6. TRC1 Bölge İllerinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı ( ) ADNKS 2009 Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı Nüfusu Gaziantep Adıyaman Kilis Tablo 5-7. TRC1 Bölge İllerinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı ( ) ADNKS 2009 Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı Nüfusu Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: [Erişim, ] 29

50 Bölge Planı dönemi ile dönemi göç verilerine bakıldığında, TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep'in en çok göç alan ve aynı zamanda en çok göç veren il olduğu görülmektedir. Gaziantep'in aldığı ve verdiği göç sayılarında düşüşlerin olduğu, buna rağmen net göç hızının arttığı gözlemlenmektedir. Adıyaman'ın aldığı göç rakamlarında önemli bir değişim yaşanmamasına rağmen, verdiği göç sayısında kayda değerbir düşüş görülmektedir. Kilis'in verdiği göçün arttığı görülmektedir yılı nüfus sayımı verileri ile karşılaştırıldığında bölge illerinin aldığı ve verdiği göç sayılarında ciddi azalmalar olduğu göze çarpmaktadır. TÜİK ADNKS verilerine göre, bölgenin eğitim durumuna göre aldığı göç ve verdiği göç rakamlarına bakıldığında, lise veya dengi okul ve yüksekokul veya fakülte mezunlarının göç edenler arasında büyük çoğunluğu oluşturduğu görülmektedir. Bunun başlıca nedeni, lise veya dengi okul ve yüksekokul veya fakülte mezunu genç nüfusun işsizlik sorunuyla karşı karşıya kalmasıdır. Yüksek Lisans ve doktora mezunlarının daha az göç ettiği görülmektedir (Tablo 5 7). Ülkemizin olduğu gibi bölgemizin de en büyük sorunlarından biri köyden kente yapılan göçtür. Kentlerdeki fiziki altyapının yetersiz oluşu ve kurumsal yapının göçle gelenlerin ihtiyaçlarına yönelik hizmet üretmede yetersiz kalması göçle büyük kentlere gelenler açısından ciddi bir uyum sorunu ortaya çıkarmaktadır 8. TRC1 Bölgesi nde de aynı durum söz konusudur. Gaziantep ilinde kırsal alandan ve komşu illerden göçle gelenlerin büyük çoğunluğunun eğitim seviyelerinin düşüklüğü, entegrasyon konusunda büyük bir sorun teşkil etmektedir. Aynı zamanda göçle gelenlerin şehrin kenar semtlerine yerleşmesi kentte yerleşim yerleri bakımından heterojen bir yapının oluşmasını tetiklemiş ve aynı zamanda gecekondulaşmanın artmasına neden olmuştur. Tablo 5-8. TRC1 Bölgesinin Eğitim Durumuna Göre Aldığı Göç ve Verdiği Göç (15+ yaş, ) Bitirilen Eğitim Düzeyi Türkiye TRC1 Bölgesi Aldığı göç Verdiği göç Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Kaynak: [Erişim, ]. 8 TEPAV

51 5.Mevcut Durum Analizi Yoksulluğun azaltılması, sosyal yardım alan kesimin kendi geçimini temin edecek duruma getirilmesi için TRC1 Bölgesi nde birçok sosyal içerme projesi uygulanmaktadır. Sosyal Destek Programı (SODES) kapsamında 2009 yılında Adıyaman da 67 sosyal içerme projesi, Gaziantep'te ise aynı dönemde 32 sosyal içerme projesi desteklenmiştir. Kilis ilinde 2010 yılında 64 sosyal içerme projesi SODES tarafından kabul edilmiş olup, bu projeler DPT'ye sunulmuştur. SODES'in yanı sıra Diyarbakır, Gaziantep, Erzurum Büyükşehir Belediyeleri, Şanlıurfa Belediyesi ve Avrupa Birliği tarafından finanse edilen, Göç Alan Kentlerde Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi (EKOSEP) yıllarında uygulanmış olup bölgemiz illerinden Gaziantep'i de kapsamıştır. Kentsel alanlarda göçün olumsuz etkilerini azaltmayı amaçlayan EKOSEP, ülkemizde göç alanında yapılan ilk proje olma özelliğine sahiptir. Gaziantep te proje kapsamında bir çok pilot proje uygulaması yapılmış olup, TESEV ve TEPAV ile beraber bazı uluslararası kuruluşlar da projeye teknik destek vermişlerdir. Kırdan kente göçle gelen yoksul ve yoksun, özellikle çocukları sokakta çalışan ve uçucu madde bağımlısı olan ailelerin güçlendirilmesi ve bu ailelerin çocuklarının bakımını üstlenmelerine Eğitim durumuna göre bölgenin destek olmak üzere hizmet veren bir çocuk, gençlik aldığı ve verdiği göç değerlerine ve aile merkezi olmak amacıyla yürütülen Akınal bakıldığında lise, yüksekokul veya fakülte Çocuk, Gençlik ve Aile Merkezi Projesi, bu pilot mezunlarının büyük çoğunluğu oluşturması, genç nüfusun işsizlik nedeniyle projelerden biridir. Bunun dışında, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulan ve göç etmesinden kaynaklanmaktadır. EKOSEP kapsamında desteklenen Şehit Üsteğmen Hakan Özcan Gençlik Merkezi, kente göçle gelen yoksul ailelerin çocuklarının ve gençlerinin, gerek eğitim gerekse psiko sosyal destek yoluyla bireysel gelişimlerinin desteklenmesini ve bu sayede kente uyumlarının kolaylaştırılmasını amaçlamaktadır 9. Bu projeler, bölgemiz illerine köylerden veya diğer illerden göç edenlerin kente entegrasyonu konusunda büyük katkıda bulunmaktadır Gelir Dağılımı ve Tüketim Harcamaları Aşağıdaki şekilde, kullanılabilir yıllık gelirin, gelire göre sıralı %20 lik gruplar arasındaki dağılımını gösteren ve gelir dağılımı eşitsizliğini ölçmekte kullanılan temel yöntemlerden biri olan Lorenz Eğrisi kullanılarak yapılan TRC1 Bölgesi ve Türkiye geneli gelir dağılımı eşitsizliği karşılaştırmasına yer verilmiştir. Ülke ve bölgeye ait Lorenz Eğrileri karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesi nin daha adil bir gelir dağılımına sahip olduğu ancak, bölgede kişi başına düşen GSYİH nin düşük olduğu görülmektedir (Şekil 5 5). 9 Kaynak: 31

52 Bölge Planı Gelir (%) Nüfus (%) TRC1 TR Mutlak Doğru Şekil 5-5. Nüfusun Gelirden Aldığı Paylar (Lorenz Eğrisi). Kaynak: Bölgesel Göstergeler TRC1, (TÜİK 2008). Tablo 5-9. Yüzde 20 lik Gelir Gruplarının Gelirden Aldığı Paylar (%) TRC1 Türkiye 1. Grup Grup Grup Grup Grup Grup/1.Grup Kaynak: Bölgesel Göstergeler TRC1, (TÜİK, 2008). Yukarıdaki Tablo 5 9 da gelirden en az payı alan %20 lik kesim 1. gruptur. Gelirden en yüksek payı alan en zengin % 20 lik kesim ise % 39,1 lik bir oranla en yüksek gelir sahibi grubunu oluşturan 5. gruptur. TRC1 Bölgesi nin göze çarpan en önemli verilerinden biri, bölgenin, beşinci % 20 lik dilim itibariyle, Türkiye ortalamasının altında olmasıdır. Türkiye de 2008 yılında en zengin yüzde 20 lik grubun yıllık kullanılabilir gelirden aldığı pay, en yoksul yüzde 20 lik grubun aldığı payın yaklaşık 8,05 katı iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran 4,94 tespit edilmiştir. En yüksek geliri elde eden % 20 lik grubun, en az geliri elde eden % 20 lik gruba oranı TRC1 Bölgesi nde Türkiye ortalamasının oldukça altında olup, bu veri farklı gelir grupları arasındaki gelir dengesinin Türkiye ye kıyasla daha iyi olduğunu göstermektedir. Gelir dağılımındaki dengenin istenilen seviyeye gelebilmesi için yapısal uyum politikalarına ağırlık verilmesi gerekmektedir. En yüksek geliri elde eden % 20 lik grubun, en az geliri elde eden % 20 lik gruba oranı TRC1 Bölgesi nde Türkiye ortalamasının oldukça altında olup, bu veri farklı gelir grupları arasındaki gelir dengesinin Türkiye ye kıyasla daha iyi olduğunu göstermektedir. Dokuzuncu Kalkınma Planında ( ) ekonomik ve sosyal gelişme eksenleri çerçevesinde beşeri gelişme ve sosyal dayanışmanın güçlendirilmesi başlığı altında gelir dağılımının iyileştirilmesi, 32

53 5.Mevcut Durum Analizi sosyal içerme ve yoksullukla mücadele bulunmaktadır. Ulusal Plan da belirtildiği gibi gelir dağılımının bozulmasında en büyük etmenlerden biri kayıt dışı ekonomidir. Kayıt dışı ekonomi alanının büyümesi, bireyler ve işletmeler arasında haksız rekabetin doğmasına, gelir dağılımının bozulmasına, mükelleflerin vergi ödeme isteğinin azalmasına neden olmaktadır. 10 Tüketim harcamaları açısından aşağıdaki grafik incelendiğinde TRC1 Düzeyi illerinin ortalamasının birkaç kalem dışında Türkiye ortalamasından farklı olmadığı gözlemlenmektedir. TRC1 Düzeyi illeri temel tüketim maddelerine Türkiye geneline göre bütçelerinden daha fazla pay ayırmaktadırlar. TRC1 Bölgesinde Türkiye geneline göre, temel tüketim malzemelerine (gıda-alkolsüz içecekler, giyim-ayakkabı) daha fazla pay ayrıldığı halde, lokanta-oteller, ulaştırma, eğlence-kültür ve eğitim kalemlerine daha az pay ayrılmaktadır. Normal ve lüks mal gruplarına ayrılan payın az olması yine TRC1 Bölgesinin gelirinin görece daha az olduğunu göstermektedir. Tablo TRC1 Bölgesi tüketim harcamaları ortalaması ve Türkiye ile karşılaştırılması HARCAMA TÜRLERİ(%) TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis ( ) Gıda ve alkolsüz içecekler Alkollü içecekler, sigara ve tütün Giyim ve ayakkabı Konut ve kira Mobilya, ev aletleri ve bakım hizmetleri Sağlık 32,7 4,3 7,0 27,8 5,8 2,2 8,0 3,7 1,5 0,7 2,3 4,1 Türkiye 22,6 3,8 5,4 29,1 5,8 1,9 14,1 4,4 2,5 2,0 4,4 4,1 Ulaştırma Haberleşme Eğlence ve kültür Eğitim hizmetleri Lokanta ve oteller Çeşitli mal ve hizmetler Kaynak TÜİK, İstihdam ve İşsizlik 2009 yılı Bölge İşgücü Göstergelerine göre, TRC1 Düzey 2 Bölgesinde toplam çalışan sayısı olup, istihdam oranı %34,8 düzeyinde gerçekleşmiştir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi 2009 yılı işsizlik oranı Türkiye ortalamasının üstünde, işgücüne katılma oranı ile istihdam oranı ise Türkiye ortalamasının altında gerçekleşmiştir. Tablo TRC1,Türkiye İşsizlik Oranları, 2009 (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye İşsizlik Oranı 16,8 17,4 16,5 17,9 10,9 14,9 16,4 17,2 11,0 14,0 İşgücüne Katılma Oranı 43,9 42,8 42,1 38,0 42,5 44,2 43,8 42,0 46,9 47,9 İstihdam Oranı 36,5 35,3 35,1 31,2 37,9 37,7 36,6 34,8 41,7 41,2 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 2009,TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 2009 yılı işsizlik oranı %17,2 seviyesinde olup, Türkiye işsizlik oranının (% 14) üzerinde gerçekleşmiştir. Bölgeye il düzeyinde bakıldığında, işsizlik oranının en düşük olduğu il Kilis olmasına 10 Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ), Resmi Gazete, Sayı: 26215, 1 Temmuz

54 Bölge Planı rağmen, işsizlik oranındaki artış %36,4 ile en yüksek burada olmuştur. Gaziantep ve Adıyaman illerinin de 2009 yılı işsizlik oranları sırasıyla %17,4 ile % 17,9 düzeyinde gerçekleşmiş olup, bir önceki yıla göre artış eğilimi göstermiştir. Bu artış eğiliminin temel sebebinin 2008 yılındaki küresel ekonomik kriz olduğu tahmin edilmektedir. Gaziantep ilindeki işsizlik oranının, Bölge ve Türkiye ortalamasının üzerinde kalmasının önemli bir nedeni de bölgenin 2009 yılı yıllık nüfus artış hızına bakıldığında ( 19,6),Türkiye ortalamasının ( 14,5) üzerinde seyrettiği görülmektedir. Bu artışın özellikle Gaziantep ilindeki nüfus artış oranından ( 25,4) kaynaklandığı düşünülmektedir. Tablo 5-11 de TRC1 Bölgesinin yılları arası işgücüne katılma oranı ve istihdam oranındaki değişiklikler görülmektedir. Bu verilere göre Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinden oluşan TRC1 Bölgesinin, işgücüne katılım ve istihdam oranı bakımından Türkiye değerlerinin altında kaldığı görülmektedir. TRC1 Bölge illerine bakıldığında 3 ilin 2009 istihdam oranlarının bir önceki yıla göre azaldığı görülmektedir.2009 yılı Türkiye istihdam oranı olan % 41,2 düzeyinin de altında kalmaktadır (bin kişi) Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli İşveren ve kendi hesabına Ücretsiz aile işçisi Şekil 5-6. TRC1 Bölgesinin İstihdamının İşteki Durumu ( ) Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5 6 da TRC1 Bölgesi nin dönemi istihdamının işteki durumuna bakıldığında ise, bölgede en büyük paya sahip olan istihdamın, ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak çalışanların olduğu görülmektedir. İstihdam değişkenlerinden olan ücretli çalışanların ve işverenlerin toplam istihdam içindeki payının artması, iş hacminin genişlemesi ve iktisadi faaliyetlere katılımın yaygınlığı anlamına gelmektedir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde 2009 yılı itibariyle %65 olan ücretli, maaşlı ve yevmiyeli istihdamını, sırasıyla %28 ile işveren ve kendi hesabına çalışanlar,%12 ile de ücretsiz aile işçileri takip etmektedir. 34

55 5.Mevcut Durum Analizi Üniversite 7% Okuryazar olmayan 8% TRC1 Ortaöğretim 16% Üniversite 15% Okuryazar olmayan 5% TR Ortaöğretim 21% Lise altı eğitim 69% Lise altı eğitim 59% Şekil 5-7. Eğitim Durumuna Göre İşgücü oranları, [15 yaş ve üzeri,bin Kişi] Kaynak: TÜİK Veritabanı(2009) Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde istihdamın eğitim durumuna göre dağılımına bakıldığında TRC1 Bölgesinde okuryazar olmayan nüfusun istihdamı 2009 yılı verilerine göre Türkiye ye oranla yüksektir. Yüksek öğrenim mezunlarının TRC1 Bölgesindeki istihdamı %7 gibi düşük bir oranla Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmıştır. Bu bağlamda bölgede nitelikli işgücünün eksikliği görülmektedir. Lise altı eğitim grubunun işgücü içerisindeki payı bölgede en yüksek dilimi oluşturmaktadır (Şekil 5 7). Sektörel işgücü göstergelerine bakıldığında ise, TÜİK verilerine göre 2009 yılı itibariyle hizmet ve sanayi sektöründe çalışanların oranını gösteren tarım dışı işsizlik oranı Türkiye için %17 olarak gerçekleşmiştir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde ise 2009 yılında %20,8 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu verilere bakıldığında ise TRC1 Bölgesi nin daha yüksek bir tarım dışı işsizlik oranına sahip olduğu görülmektedir. TRC1 TR (%) , ,5 25,8 32,1 24,7 28,8 34,4 36,5 35, ,8 21,3 20,7 19,8 17,4 19, ,3 22,3 18,7 17,7 23, Tarım Sanayi Ticaret Hizmet (%) ,1 25, ,5 23,7 24,7 24,9 26,3 26,8 26,7 26,8 25,3 20,5 21, ,6 21,3 25,5 26,4 27,2 27,8 27,9 28, Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Şekil 5-8. TRC1 Bölgesi ve Türkiye Sektörel İstihdam Payları [15 yaş ve üzeri] Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5 8 de TRC1 Bölgesi istihdamının sektörel dağılımı verilmiş olup, Türkiye istihdamının sektörel dağılımı ile karşılaştırılmıştır yılları itibariyle TRC1 Bölgesinde istihdam oranının yarısından fazlasının sanayi ve tarım sektöründe yer aldığı görülmektedir. Sanayi sektörü yıllar itibariyle bölgede en çok istihdam sağlayan sektör olmuştur. Bu durum, TRC1 Bölgesinin sanayi sektöründe istihdam yaratma potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. 35

56 Bölge Planı yılları itibariyle TRC1 Bölgesi nde istihdam oranının yarısından fazlasının sanayi ve tarım sektöründe yer aldığı görülmektedir. Sanayi sektörü yıllar itibariyle bölgede en çok istihdam sağlayan sektör olmuştur. Bu durum, TRC1 Bölgesi nin sanayi sektöründe istihdam yaratma potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. İŞKUR Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu 2009 Yılı faaliyet raporlarında, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin rekabet gücü yüksek sektörleri aşağıdaki Tablo 5 12, Tablo 5 13 ve Tablo 5 14 te sıralanmaktadır. Buna göre rekabet gücü yüksek sektörler incelendiğinde, üç ilde farklı rekabet kollarının öne çıktığı görülmektedir. Ancak, tekstil sektörü 3 ilde de birinci rekabet gücü yüksek öncelikli sektör olarak yer almaktadır Tablo Gaziantep İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Sektörler Birinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör İkinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Sanayi (İmalat) Sektörü İnşaat Sektörü Hizmet Sektörü Tarım Sektörü Kaynak: İŞKUR Tekstil Ürünleri - Giyim Eşyası İmalatı İnşaat Malzemeleri Üretimi ve Satışı Toptan-Perakende Ticareti Antep Fıstığı Üretimi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Çimento Üretimi ve Satışı Ulaştırma- Depolama ve Haberleşme Zeytin ve Yan Ürünleri Üretimi Üçüncü Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı Sağlık İşleri-Kişisel ve Sosyal Hizmetler Diğer Makine-Teçhizat Madeni Eşya İmalatı - - Gayrimenkul Kiralama ve Mali Aracı Kuruluş Faal. - - Tablo Adıyaman İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Sektörler Birinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör İkinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Tüketim Malı Üreten Sanayiler Ara Mal Üreten Sanayiler Seramik, Kil, Taş ve Lastik ve Plastik Yatırım Malı Üreten Sanayiler Kaynak: İŞKUR Üçüncü Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Diğer Tekstil Gıda Deri ve Deri Ürünleri - Demir Çelik - Çimento Ürünler Mobilya Makine İmalatı Metal Eşya İmalat - Sanayi 36

57 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Kilis İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Sektörler Birinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör İkinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Tekstil İplik Döşemelik Kumaş, Seccade Gıda Zeytinyağı, Pekmez Lastik ve Plastik Ürünler Üçüncü Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Plastik Çuval, Plastik Poşet Baharat, Bulgur, Kırmızı Biber Kimyasal Sektör Sabun Madeni Yağ Cam Ürünleri - Kaynak: İŞKUR Diğer - - Rekabet gücü yüksek sektörler incelendiğinde, üç ilde farklı rekabet kollarının öne çıktığı görülmektedir. Ancak, tekstil sektörü 3 ilde de birinci rekabet gücü yüksek öncelikli sektör olarak yer almaktadır. Sosyal eşitlik ve toplumsal uyumu sağlamak amacıyla kadının işgücüne katılımı ve istihdamı önem arz etmektedir. TRC1 Bölgesi nde istihdam edilenlerin cinsiyete göre dağılımına bakıldığında 2008 yılı hanehalkı işgücü anketi sonuçlarına göre kadın istihdamının toplam istihdam edilenler içerisindeki oranının düşük olduğu görülmektedir yılı toplam istihdamının sadece %20 si kadın istihdamını oluşturmaktadır. Tablo Yılı Hane Halkı İşgücü Anketi Sonuçlarına Göre İstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı [15+Yaş,Bin Kişi] Bölge Kodu ERKEK KADIN TOPLAM TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Kaynak: TÜİK Tablo 5-16 da 2009 yılı TRC1 Bölgesi nde işsizlerin eğitim ve cinsiyet durumlarına göre dağılımı incelendiğinde, her eğitim seviyesinde kadın işsizlik oranının erkeklere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde erkek istihdamının kadın istihdamına oranla daha fazla talep edildiği ifade edilebilir. 37

58 Bölge Planı Tablo TRC1 Bölgesinde İşsizlerin, Eğitim ve Cinsiyet Durumlarına Göre Dağılımı, (2009) Cinsiyet Gaziantep Adıyaman Kilis Okuma Yazma Bilmeyenler Erkek Kadın Okur Yazar Erkek Kadın İlköğretim Erkek Kadın Ortaöğretim Erkek Kadın Önlisans Erkek Kadın Lisans Erkek Kadın Yükseklisans Erkek Kadın Doktora Erkek Kadın Toplam Kaynak: İstihdama ilişkin bazı verilerin (Şekil 5 10) mekânsal analizleri Düzey 2 ve 3 verilerine göre GEODA programı ile yapılmış olup ortaya çıkan sonuçlar aşağıda ifade edilmektedir ve 2009 yılı istihdam verileri genel olarak incelendiğinde; TRC1 Bölgesi işgücüne katılma oranı ve istihdam oranının Türkiye genelinden daha düşük, işsizlik oranının ise daha yüksek olduğu görülmektedir. Adıyaman ilinin 2009 yılı işgücüne katılma oranında 2008 yılına göre önemli bir düşüş olmuştur. İşgücüne katılma oranının düşük, buna mukabil işsizlik oranının yüksek olması, emek piyasasında işgücü arzının işgücü talebine göre yetersiz olduğu şeklinde ifade edilebilir. Adıyaman ilinin 2009 yılı işgücüne katılma oranı TRC1 Bölgesi nin 4 puan, Türkiye ortalamasının ise 10 puan altındadır. Aynı yıl işsizlik oranı ise bölge ortalamasından yarım puan, ülke ortalamasından ise 4 puan yukarıdadır yılı verilerine göre Adıyaman ilinde önemli bir işgücü arzı açığı olduğu söylenebilir. Yatırımlarda ve bölgesel teşviklerde, ilde ön plana çıkan ve potansiyel teşkil eden emek yoğun sektörlere öncelik verilmesi işgücü arzında artış sağlayabilir. 38

59 5.Mevcut Durum Analizi Şekil 5-9. Düzey 3 Bazında Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oranı (%)-2009 Düzey 3 işsizlik oranı verilerine göre, TRC1 Bölgesi illerinin en yüksek işsizlik oranına sahip olan 5. ve 6. grupta yer aldığı görülmektedir verilerinde 2008 e göre 3 puanlık artış gösteren Kilis bu bağlamda Türkiye ortalaması ile aynı oranda artış göstermiştir. Gaziantep ve Adıyaman illerinde ise bu artış sınırlı kalmıştır ve 2009 yılı istihdam verileri genel olarak incelendiğinde; TRC1 Bölgesi işgücüne katılma oranı ve istihdam oranının Türkiye genelinden daha düşük, işsizlik oranının ise daha yüksek olduğu görülmektedir. İşgücüne katılma oranının düşük, buna mukabil işsizlik oranının yüksek olması, emek piyasasında işgücü arzının işgücü talebine göre yetersiz olduğu şeklinde ifade edilebilir. 39

60 Bölge Planı Şekil İl Bazında Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oranı Mekansal Etkileşim Haritası, 2009 (Kısaltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük).) İşsizlik oranında il düzeyinde TRC1 Bölgesi illerinde etkileşim olduğu görülmektedir. İşsizlik oranı mekansal etkileşim haritasında TRC1 Bölgesi; Gaziantep, Adıyaman, Kilis illerinin Y-Y (Yüksek- Yüksek) Grupta yer aldığı görülmektedir. Buna göre TRC1 Bölgesi illerinin ve çevre illerin işsizlik oranı Türkiye ortalamasına göre yüksektir ve mekânsal olarak çevre bölgelerle etkileşim söz konusudur. (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri) Düzey 2 işgücüne katılım oranlarına göre, TRC1 Bölgesi %42 ile en düşük 2.grupta yer almaktadır. Türkiye de işgücüne katılım oranını belirleyen faktörlerin başında bağımlı nüfus, kadınların işgücüne katılım oranı ve ücret oranı gelmektedir. TRC1 Bölgesi nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı (bkz. Bölüm 5-Nüfus) incelendiğinde bağımlı nüfusun çoğunluğunu teşkil eden 64+ yaş grubunun % 5 ile ülke ortalamasının 2 puan altında olduğu, bundan dolayı da bağımlı nüfusun büyük ölçüde ülke ortalamasının altında olduğu söylenebilir. TÜİK 2009 verilerine göre ülke ortalamasının %47,9 olduğu düşünüldüğünde, TRC1 bölge ortalaması ile arasındaki 6 puanlık fark, ağırlıklı olarak ücret oranının düşük olduğu gerçeği ve kadınların işgücüne katılımının düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda, bölgede kadın istihdamının özendirilmesi gerekliliği ön plana çıkmaktadır. 40

61 5.Mevcut Durum Analizi Şekil Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun [15+ yaş] İşgücüne Katılma Oranı (%)-TÜİK 2009 Şekil 5-12 İşgücüne Katılma Oranı 2009, Mekansal Etkileşim Haritası (Kısaltmalar: Y-Y (Yüksek- Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük). 41

62 Bölge Planı Mekansal etkileşim haritasında, TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki diğer Düzey 2 bölgeleri ile birlikte D-D (Düşük-Düşük) grupta yer almıştır. TRC1, TRC2, TRC3 ve çevresindeki bölgelerde işgücüne katılım oranları düşüktür, etkileşim söz konusudur. TRC1 Bölgesi nin işgücüne katılım oranında mekânsal olarak çevre bölgelerden etkileşimi oldukça yüksektir (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri). Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde işgücünün ucuz olması ve ücret oranlarının düşük olması emek piyasasında coğrafi hareketliliği de artırmaktadır. Ayrıca, kadınların eğitim seviyeleri göz önünde bulundurulduğunda, çalışma eğilimlerinin düşük olması işgücüne katılım oranını azaltan bir etken olarak değerlendirilmektedir. Şekil İstihdam oranı Mekansal Etkileşim Haritası (Kısaltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük). En yakın komşu 3 bölge ile ağırlıklı etkileşim analizine göre; istihdam oranında TRC1 ve TRC Bölgesi ndeki Düzey 2 bölgeleri ile TR63 Bölgesi arasında etkileşim olduğu görülmektedir. D-D (Düşük-Düşük) grupta yer alan bölgelerde ve çevresinde istihdam oranlarının düşük olması mekânsal olarak çevre bölgelerden etkileşimin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri). Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde işgücünün ucuz olması ve ücret oranlarının düşük olması emek piyasasında coğrafi hareketliliği de artırmaktadır. 42

63 5.Mevcut Durum Analizi Şekil Sanayi Sektöründe İstihdam Edilenlerin Dağılımı [15 yaş ve üzeri], 2009 İşgücüne katılma ve istihdam oranı verilerinde TRC1 Bölgesi en düşük 2.grupta yer almasına rağmen (Şekil 5 14), sanayi sektöründeki istihdam oranına göre %32 ile en yüksek orana sahip 6.grupta yer almaktadır. Türkiye genelinde işsizlik oranı küresel ekonomik krizin sonuçlarının ağır biçimde hissedildiği 2009 yılında, 2008 yılına göre 3 puanlık artış göstermesine rağmen TRC1 Bölgesinde bu artış 0,8 puanla sınırlı kalmıştır (TÜİK, 2009). Sanayi istihdamı verisi ile birlikte değerlendirildiğinde, sanayi sektörünün TRC1 Bölgesi için kritik önemi ön plana çıkmaktadır. En yakın komşu 2 bölge ile ağırlıklı mekansal etkileşim haritasında ülke genelinde doğuda 3 bölgede D-D (düşük-düşük), batıda 3 bölgede ise Y-Y(yüksek-yüksek) sanayi sektörüne ilişkin etkileşim olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi, çevresindeki bölgelerden farklı olarak sanayi istihdamında en yüksek orana sahip grupta yer almaktadır. Çevre bölgelerde ise yüksek ya da düşük anlamlı bir mekansal etkileşim tespit edilememiştir (Şekil 5 15), (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri) İşgücüne katılma ve istihdam oranı verilerinde, TRC1 Bölgesi en düşük 2.grupta yer almasına rağmen, sanayi sektöründeki istihdam oranına göre %32 ile en yüksek orana sahip 6. grupta yer almaktadır. Bu kapsamda çevresindeki bölgelerden farklı olarak TRC1 Bölgesi sanayi istihdamında en yüksek orana sahiptir. 43

64 Bölge Planı Şekil Sanayi İstihdamının Mekansal Etkileşim Haritası [15 yaş ve üzeri], 2009 (Kısaltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük) Sosyal Sermaye ve Kurumsal Yapı Sosyal sermaye; ilişkiler, ağlar, normlar, değerler ve sözlü yaptırımlardan oluşur ve toplumun sosyal ilişki ve işlemlerinin niteliğini ve niceliğini biçimlendirir. Sosyal sermayenin temel üç bileşeninden bahsedilmektedir; Sosyal ağlar (networks); kim kimi tanır, 2. Sosyal normlar; ağ üyelerinin birbirlerine nasıl davranacağını belirleyen yazılı ve sözlü kurallar, 3. Yaptırımlar; üyelerin kurallara uymasını sağlayacak süreçlerdir. Kalkınma Ajanslarının kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik çalışmaları bu bileşenlerden sosyal ağları yaygınlaştırarak güçlü bir sosyal sermaye kurmak adına yapılmaktadır. Güçlü bir sosyal sermaye, ekonomik büyümeye, işgücü piyasalarının etkin çalışmasına, toplumun eğitim ve sağlık düzeyine, suç oranının azalmasına, kamu kurumlarının etkin çalışmasına katkıda bulunur. TRC1 Bölgesi nde faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerinin bölge ve iller düzeyinde farklı faaliyet alanlarına göre sayıları baz alınarak oluşturulmuş dağılım ve yüzde tabloları aşağıdaki gibidir. 11 Kaynak: STGM 44

65 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Gaziantep te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Faaliyet Alanı Sayısı Yüzdesi (%) Spor 98 11,24 Kültür 50 5,73 Dayanışma ve Yardımlaşma ,94 Eğitim 16 1,83 Sağlık 14 1,61 Engelliler 17 1,95 Çevre ve Doğal Hayatı Koruma 13 1,49 Gençlik 15 1,72 İnsan Hakları 21 2,41 Cami Binalarının Yaptırılması ve Korunması ,43 Diğer ,65 Toplam ,00 Kaynak: STGM, [Erişim, Ağustos 2010] Tablo Adıyaman da Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Faaliyet Alanı Sayısı Yüzdesi (%) Spor 77 20,42 Kültür 31 8,22 Dayanışma ve Yardımlaşma ,89 Eğitim 10 2,65 Sağlık 0 0,00 Engelliler 10 2,65 Çevre ve Doğal Hayatı Koruma 4 1,06 Gençlik 11 2,92 İnsan Hakları 4 1,06 Cami Binalarının Yaptırılması ve Korunması 28 7,43 Diğer 78 20,69 Toplam ,00 Kaynak: STGM, [Erişim,Ağustos 2010] 45

66 Bölge Planı Tablo Kilis te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Faaliyet Alanı Sayısı Yüzdesi (%) Spor 26 26,00 Kültür 5 5,00 Dayanışma ve Yardımlaşma 34 34,00 Eğitim 0 0,00 Sağlık 0 0,00 Engelliler 2 2,00 Çevre ve Doğal Hayatı Koruma 2 5,00 Gençlik 3 3,00 İnsan Hakları 6 6,00 Cami Binalarının Yaptırılması ve Korunması 2 2,00 Diğer 20 20,00 TOPLAM ,00 Kaynak: STGM, [Erişim,Ağustos 2010]. Tablo TRC1 de Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlarının Faaliyet Alanları, Sayıları ve Dağılım Oranları Faaliyet Alanı Sayısı Yüzdesi (%) Spor ,90 Kültür 86 6,38 Dayanışma ve Yardımlaşma ,02 Eğitim 26 1,93 Sağlık 14 1,04 Engelliler 29 2,15 Çevre ve Doğal Hayatı Koruma 19 1,41 Gençlik 29 2,15 İnsan Hakları 31 2,30 Cami Binalarının Yaptırılması ve Korunması ,49 Diğer ,25 Toplam ,00 Kaynak: STGM, [Erişim, Ağustos 2010]. Bölge geneline bakıldığında STK ların yoğunlukla dayanışma ve yardımlaşma, spor ve cami binalarının yaptırılması ve korunması konularında faaliyet gösterdiği görülmektedir (Tablo 5-20). Bunların dışında bölgede yapı, sanayi, ticaret, taşımacılık, gıda, tarım ve hayvancılık gibi alanlarda faaliyet gösteren birlik ve kooperatifler yer almaktadır (bkz. Bölüm ). 46

67 5.Mevcut Durum Analizi 5.2. İKTİSADİ YAPI Milli Gelir ve Vergi a. Milli Gelir Temel ekonomik göstergelerden olan sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına bakıldığında TRC1 Bölgesi, 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 14. sırada yer almaktadır. İl gelişmişlik sıralamasına bakıldığında ise Gaziantep 20., Adıyaman 65. ve Kilis 54. sırada gelmektedir. Tablo TRC1 Bölgesinin ve İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sırası 20* 65* 54* 14** Kaynak: TÜİK, 2000, 2001 DPT, 2003 * Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin 81 İl içerisindeki genel gelişmişlik sırasını göstermektedir. ** TRC1 Bölgesinin 26 Düzey 2 İBB içerisindeki genel gelişmişlik sırasını göstermektedir. ($) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 TR Şekil Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla [Cari Fiyatlarla-$] Kaynak: TÜİK Veritabanı 2001 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi kişi başına düşen GSYİH değeri Türkiye kişi başı GSYİH nın % 65 i kadardır. Gaziantep in kişi başına düşen GSYİH değeri 1593 $,Adıyaman ın 918 $ ve Kilis in 1817 $ olmuştur. Kilis te bu oranın yüksek olmasının nedeni bölgedeki en düşük nüfusa sahip il olmasındandır. 47

68 Bölge Planı Tablo Düzey 2 Bölgeler İtibariyle Kişi Başına GSKD($) Sıra NO İBBS2 DÜZEY 2 BÖLGELERİ Kişi başına GSKD ($) 1 TR10 İstanbul TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari Kaynak:TÜİK,Ulusal Hesaplar Veri Tabanı, 2006 TRC1 Düzey 2 Bölgesi nin 2006 yılı itibariyle kişi başına Gayri Safi Katma Değeri (GSKD) $ dır. Bu değer, Türkiye ortalamasının (6.684 $) altında olup, GSKD Düzey 2 Bölgeleri içerisinde 22. sırada yer almaktadır. TÜİK 2004 yılından itibaren Düzey 2 Bölgeleri bazında GSYİH yerine Gayri Safi Katma Değer (GSKD) yöntemini kullanmaya başlamıştır. TRC1 Bölgesi nde üretilen GSKD nin ülke toplamı içindeki payı 2004 yılında % 1,5 seviyesinde olup, bu oran 2006 yılına gelindiğinde aynı düzeyde kalmıştır. Tablo Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayri Safi Katma Değer-(İktisadi Faaliyet Kollarına Göre-Milyon TL) Yıllar Tarım Pay (%) Sanayi Pay (%) Hizmet Pay (%) GSKD Pay (%) , , TRC , , , , , , Türkiye , , , , , Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler, 2009 Tablo 5 23 te görüldüğü gibi, TRC1 Bölgesi ndeki sektörlerin GSKD tutarları mukayese edildiğinde sanayi sektöründe, tarım ve hizmetler sektörlerinin tersine bir büyümenin olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesinde, tarım sektörünün GSKD içindeki payı 2005 yılında bir önceki yıla göre artış göstermiş olmasına rağmen, 2006 yılında azalmıştır. Oransal azalışa rağmen tarım sektörünün GSKD içindeki payı Türkiye ortalamasının üzerinde seyretmektedir. Bölgede sanayi sektörünün yılları arasındaki GSKD içindeki payı ülke genelindeki payın üzerinde gerçekleşmiş ve oransal olarak ortalama aynı seviyede artış göstermiştir. DPT tarafından 2004 yılında ilçelerin sosyo ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması yapılmıştır. Bu araştırma, 81 ilde 872 ilçe esas alınarak yapılmış, bu ilçeler gelişmişlik endeksine göre sıralanmış, ayrıca bulundukları il içerisinde diğer ilçelere göre sıralamaları yapılmıştır. 48

69 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İlçeleri Gelişmişlik Endeksi İL İLÇE GELİŞMİŞLİK SIRASI* GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ** Gaziantep Adıyaman Kilis Büyükşehir 8 3,70467 Nizip 289 0,09655 İslahiye 504-0,33183 Nurdağı 590-0,48473 Oğuzeli 597-0,50073 Araban 732-0,74659 Karkamış 746-0,78244 Yavuzeli 780-0,90075 Merkez 175 0,57604 Gölbaşı 408-0,16573 Besni 549-0,40959 Çelikhan 617-0,54032 Samsat 652-0,59949 Kahta 656-0,61547 Tut 685-0,65274 Sincik 845-1,38337 Gerger 858-1,46753 Merkez 177 0,5486 Elbeyli 704-0,68676 Polateli 822-1,16049 Musabeyli 844-1,34019 Kaynak: [Erişim: 20 Ağustos 2010]. *872 İl ve İlçe İçerisinde Gelişmişlik Sırası **SEGE(Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Endeksi) Tablo 5 24 te, TRC1 Bölgesi ilçelerinin gelişmişlik sırasına bakıldığında, 872 ilçe içerisinde Gerger 858., Sincik 845. ve Musabeyli 844. sırada yer almaktadır. b. Vergi Türkiye de 2009 yılında toplanan vergi geliri yaklaşık 196 milyar TL dir. TRC1 Bölgesi nden elde edilen vergi gelirlerinin toplam tahsilat içindeki payı Gaziantep için % 0,60, Adıyaman için % 0,09, Kilis için ise % 0,02 oranındadır. Bu çerçevede TRC1 Bölgesi nde en fazla vergi geliri Gaziantep ilinden tahsil edilmiştir. TRC1 Bölgesi 2009 yılı vergi gelirlerine baktığımızda, toplam elde edilen gelir tahakkuku yaklaşık 1,8 milyar TL dir. Elde edilen bu gelirin yaklaşık 1,4 milyar TL si tahsil edilebilmiştir. Yurtiçinde elde edilen tahsilatın % 0,71 i TRC1 Bölgesi nden sağlanmaktadır. TÜİK verilerine göre, 2008 yılına oranla 2009 yılındaki tahsilat artış oranı ortalama olarak % 16,86 dır. Bölgenin genelinde vergi tahsilat oranında bir yükselme görülmekle birlikte, bunun ekonomik gelişmişlikle yakından ilgisi vardır. 49

70 Bölge Planı Tablo İller İtibariyle Genel Bütçe Vergi Gelirleri (2009) İller Brüt Tahakkuk Brüt Tahsilat Toplam Tahsilat Tahsilat Artış Oranı(%) (TL) (TL) İçindeki Yeri Gaziantep Adıyaman Kilis Toplam Kaynak: 20 Ağustos 2010] Tarım Tarım sektörü, oluşturduğu istihdam, ticaret ve diğer sektörlere sağladığı girdiler bakımından TRC1 Bölgesi nde anahtar sektör durumundadır. Bu bakımdan öncelikle bölgenin tarımsal mevcudiyeti incelenmiş ve detaylı analizler gerçekleştirilmiştir. Bölgenin tarımsal mevcudiyeti incelenirken TÜİK, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve bölge illeri Tarım Müdürlükleri verilerinden istifade edilmiştir. Tarım sektörünün GSYİH içindeki payı yıllar itibariyle azalma eğilimi göstermektedir (Şekil 5 17). Tarımın GSYİH içindeki payının azalması tarım sektöründe istihdam edilen işgücünün azalmasının da bir göstergesidir (Şekil 5 18). İşgücündeki bu azalma, hizmet ve sanayi sektörünün gelişimiyle paralel doğrultudadır. Gelişmiş ülkelerde tarımın GSYİH içindeki payının düşük, az gelişmiş veya yoksulluk sınırındaki ülkelerde bu oranın yüksek olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan bu gösterge, Türkiye nin gelişmiş ülkeler arasına girmeye başladığının da bir belirtisidir. (Bin $) (%) Tarım Tarım/GSYİH (%) 0 Şekil Tarım Sektörü ve Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İçindeki Payı Kaynak: TÜİK, Tarım, ormancılık ve balıkçılık verilerini içermektedir. Tarım hem ekonomik hem de sosyal açıdan, Türkiye için kilit öneme sahiptir. İşgücünün %24,7 si tarımda istihdam edilmektedir ve GSYİH nın % 8,2 sini oluşturmaktadır. Son 10 yılda tarımda istihdam edilen çalışan sayısında kişilik bir azalma oluşmuştur. Sanayi ve hizmet 50

71 5.Mevcut Durum Analizi sektöründeki gelişmelere paralel olarak tarımsal istihdamda bu azalmanın devam edeceği öngörülmektedir (Şekil 5 18). %17,3 %24,7 %6,3 %5 %0,5 %21,3 %5,8 %0,3 %18,5 Tarım, ormancılık, av cılık v e balıkçılık Madencilik v e taşocakçılığı İmalat Sanay i Elektrik, gaz v e su İnşaat v e bay ındırlık işleri Toptan v e parekende ticaret, lokanta v e oteller Ulaştırma, haberleşme v e depolama Mali kurumlar, sigorta, taşınmaz mallara ait işler v e kurumları, y ardımcı iş hizmetleri Toplum hizmetleri, sosy al v e kişisel hizmetler Şekil İktisadi Faaliyet Kollarına Göre İstihdam Oranları Kaynak: TÜİK, 2009 (Bin) (%) Tarımsal istihdam Tarımsal istihdam yüzdesi Şekil Yıllar İtibariyle Tarımda İstihdam Oranları Kaynak: TÜİK, Şekil 5 19 da görüldüğü gibi, genel eğilimin aksine 2008 yılı sonrası tarımsal istihdam artmış bulunmaktadır. Bu durumun, ekonomik krizin getirdiği işsizliğin artması nedeniyle insanların tarımı daha güvenli bir sektör olarak görmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Şehirlerde işsiz ve gelirsiz kalan bir kısım insan, tarımdaki şartlar iyi olmasa da tarıma sığınmaktadır. Kriz ortamında, istihdamdaki azalma sürecinin durması ve tarımdaki geri dönüşlerle birlikte tarımın istihdam yükü de artmıştır. Tarım, işsizliğin daha fazla artmasını önleyerek, sosyal riski azaltmaktadır. 51

72 Bölge Planı TRC1 Bölgesi tarım sektöründeki istihdam oranı, Türkiye ile benzerlik göstermektedir. Bu bölgede çalışan her 4 kişiden birisinin tarım sektöründe çalıştığı görülmektedir. Bölgedeki sanayi tesislerinin büyük çoğunluğunun tarıma dayalı sanayi olduğu düşünüldüğünde bölge insanın yaklaşık yarısı tarım ve tarıma dayalı sanayiden geçimini sağlamaktadır (Şekil 5 20). (%) ,7 23, , Tarım Sanayi Ticaret Hizmet Şekil TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Oranları Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5 21 de görüldüğü gibi, tarımda büyüme hızında yıllar itibariyle farklılıklar görülmektedir. Bu farklılığın en büyük nedenlerinden birisi yaşanan kuraklık ve doğal afetlerdir. Genel olarak, tarım sektörünün küçüldüğü görülmektedir. Gıda alanında güvenliğin sağlanması, kırsal alanda istihdam oluşturması ve diğer sektörlere sağladığı girdi nedeniyle tarımsal büyümede artışın gerçekleştirilmesi ve bu sektörün desteklenmesi gerekmektedir Büyüme hızı (%) Şekil Tarımda Büyüme Hızı Kaynak: TÜİK,

73 5.Mevcut Durum Analizi (milyon dolar) İhracat ithalat Şekil Tarımsal Dış Ticaret Değerleri Kaynak: TÜİK, , Uluslararası Standart Ticaret Sınıflamasına (SITC, Rev.3) Göre TUİK verilerinden derlenmiştir) Türkiye nin toplam dış ticaretinde tarımsal ürünler önemli bir yer tutmaktadır. Yukarıdaki Şekil 5 22 de gösterilen ihracat ve ithalat değerleri gıda maddeleri ve tarımsal hammadde toplamı olup 2009 yılı sonunda 102 milyar dolarlık toplam ihracatımızın %10 unu oluşturmaktadır. Ekonomik krizin en olumsuz yansımalarının görüldüğü 2008 yılı hariç ihracatımızın ithalatı karşılama oranları %100 ün üzerindedir. Türkiye İhracatçılar Meclisi 2009 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi tarımsal ürünlerin ihracat değeri 952 milyon $ dır. Bu değer bitkisel ürünler, hayvansal ürünler ve orman ürünleri toplamı olup Türkiye tarım sektörü ihracatındaki payı %8,5 tur. Bu değerin %99,2 sini (945 milyon $) Gaziantep tek başına gerçekleştirmektedir. Geriye kalan 5 milyon Dolar ise Adıyaman ve Kilis illerine aittir. Tarıma dayalı işlenmiş ürünlerin (tekstil ve hammaddeleri, deri ve deri mamulleri, halı) ihracatı da önemli bir değer arz etmektedir. Tarımsal ürünler ve tarıma dayalı işlenmiş ürünler ile beraber bölgenin toplam tarımsal ihracat değeri yaklaşık milyon $ dır (Tablo 5 26). Tablo TRC1 Bölgesinde Tarımsal Ürünlerin İhracatı (2009) İller/Bölge Kodu Bitkisel Ürünler Hayvansal Ürünler Ağaç ve Orman Ürünleri Tarıma Dayalı İşlenmiş Ürünler Toplam Adıyaman , Gaziantep Kilis ,89 0, TRC Kaynak: TİM, Arazi Dağılımı Türkiye genelinde toplam arazi varlığının %30 u tarım arazisi, %18,6 sı çayır mera arazisi, %27 si orman-fundalık arazi, %13 ü de diğer araziler olarak dağılım göstermektedir. TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi hektar ile ülke topraklarının % 9,7 sine sahiptir. Bölge yüzölçümünün 53

74 Bölge Planı %20 sini ise TRC1 Alt Bölgesi teşkil etmekte olup Düzey 2 seviyesinde bölgenin toplam tarım alanının % 22,4 ü TRC1 Bölgesi nde yer almaktadır. Düzey 1 seviyesinde TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Türkiye toplam çayır-mera alanı içerisinde oransal ve alan bakımından % 7,2 lik paya sahiptir. TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi toplam çayır-mera varlığının % 22 si TRC1 Bölgesinde olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde Düzey 2 seviyesinde son sırada yer almaktadır. Yine il bazında durum değerlendirmesi yapıldığında en az çayır mera alanı Kilis ve Gaziantep illerindedir (Tablo 5 27). Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesinde Arazinin Kullanım Biçimlerine Göre Dağılımı (hektar) İl/Bölge Tarım alanı Çayır-Mera Orman Fundalık Diğer Alanlar Yüzölçümü Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 Araziler kullanım kabiliyetine göre, toprak özellikleri, arazinin eğim derecesi gibi özelliklerine bağlı olarak birden sekize kadar toprak sınıflarına ayrılmıştır. Tablo 5 28 de görüleceği gibi, TRC1 Bölgesi nde toprak işlemeli tarıma elverişli arazi varlığı (I., II., III. ve IV. sınıf arazi) en fazla Gaziantep te, en az ise Kilis te bulunmaktadır. Ancak, Kilis ilinde tasnif dışı araziler dışında tarım dışı arazi bulunmamaktadır. TRC1 Bölgesi nin işlemeli tarıma elverişli arazi varlığının Türkiye ye oranı % 2,8 dir. Tablo Kullanım Kabiliyetlerine ve Toprak Sınıflarına Göre Arazi Dağılımı (ha) Arazi Yetenek Durumları Toprak Sınıfı G.Antep Adıyaman Kilis TRC1 TRC1/TR (%) İşlemeli Tarıma Elverişli Türkiye I , II , III , IV , Toplam , İşlemeli Tarıma Elverişli Olmayan V , VI , VII , Tarım Dışı Arazi VIII , Toplam , Tasnif Dışı Arazi + Su , Yüzeyleri Genel Toplam , Kaynak: Bölge illeri Tarım İl Müdürlükleri,

75 5.Mevcut Durum Analizi Sulama Potansiyeli (Arazilerin Sulanabilirlik Durumu) Türkiye 26 adet hidrolojik havzaya ayrılmıştır. Havza verimleri birbirlerinden farklı olup, Fırat ve Dicle havzaları toplam ülke potansiyelinin yaklaşık % 28,4 üne sahiptir 12. TRC1 Bölgesi Fırat ve Dicle havzaları içerisinde yer almasına rağmen arazilerin sulanabilirlik durumu bakımından yeterli zenginliğe sahip olmayan bir konumdadır. Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tarımsal Sulama Durumu İstatistiki Tarım Sulanabilir Devlet Sulaması (ha) Bölge Arazisi (ha) Arazi (ha) Birimleri İl Özel İdaresi DSİ Halk Sulaması (ha) Toplam Sulanan Arazi (ha) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TÜRKİYE Kaynak: TRC1 Bölge İlleri İl Tarım Müdürlükleri 2009, DSİ XX. Bölge Müdürlüğü, 2010 Gaziantep 15,3 Adıyaman 27,2 Kilis 12,3 TRC1 19,5 TÜRKİYE 21, (%) Şekil Toplam Tarım Alanlarına Göre Sulanan Alan Oranları Kaynak: TRC1 Bölge İlleri İl Tarım Müdürlükleri 2009, DSİ XX. Bölge Müdürlüğü, 2010 Yapılan etütlere göre, Türkiye'de ekonomik olarak sulanabilecek alan 8,5 milyon hektar olup, 2008 yılı itibariyle toplam 5,28 milyon hektar arazi sulanmaktadır. TRC1 Bölgesinde sulanan alan oranının çok düşük düzeyde olması TRC1 Bölgesi nde tarım alanlarının yaklaşık %19,5 i tarımsal verimliliği oldukça sulanmaktadır ve bu değer %21,2 olan Türkiye sulanan düşürmektedir. arazi ortalamasına yakındır (Şekil 5 23). Bölge, iller bazında incelendiğinde Gaziantep ve Kilis in sulanan alan oranının Türkiye ortalamasının altında, Adıyaman 12 Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü. 55

76 Bölge Planı ilinin ise üstünde kaldığı görülmektedir. Özellikle tasnif dışı araziler dışında topraklarının tamamı tarıma elverişli olan Kilis te, sulanan alan oranının çok düşük düzeyde olması tarımsal verimliliği oldukça düşürmektedir. Tablo İnşa Halindeki Sulama Tesislerinin Hizmet Edeceği Alan Büyüklükleri İller İnşaatın Adı Faydalanacak Alan (ha) Çamgazi Barajı Sulaması Adıyaman Menzil Göleti Sulaması 236 Gerger Gölyurt Pompaj Sulaması 143 Kayacık Sulaması Gaziantep Belkıs Nizip Pompaj Sulaması Alleben Göleti (Bayramlı Regülatörü) Sulaması 693 Kilis Sapkanlı Göleti Sulaması 209 Kaynak. DSİ Bölge XX. Bölge Müdürlüğü, 2010 Tablo 5 30 incelendiğinde, özellikle Kilis ilindeki sulama tesisleri yatırımlarının çok yetersiz kaldığı görülmektedir. Mevcut sulama tesislerinin yetersizliği tarımsal verimliliği oldukça düşük düzeyde tutarken, yeni yatırımların sınırlı kalması da bu ilin tarımsal potansiyelini ortaya çıkarmasını geciktirecektir. DSİ, 2010 verilerine göre Türkiye de kullanılan suyun %74 ü tarım sektöründe, %16 sı endüstri sektöründe %11 i ise evsel kullanımda tüketilmektedir. Toplam su varlığının ¾ ünün tüketildiği tarım sektöründe suyun daha dikkatli kullanımı diğer sektörlerin geleceği, gıda ve çevre güvenliği açısından da çok önemlidir. Barajdan alınan suyun tarlaya ulaşıncaya kadar yaklaşık %40 ının kayıplarla zayi olduğu düşünüldüğünde, bu sektörde yapılacak iyileştirmelerin gelecekteki riskleri azaltmakta ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaşılabilir. TRC1 Bölgesi nde sulamadan beklenen yararın sağlanmasında ve Sulu tarım ile tarımsal gelirler yaklaşık 5-6 kat tarımsal üretimin sürdürülebilir artmaktadır. Yaklaşık olarak, kuru tarımda hektar başına ortalama tarımsal gelir 500 $ (750 TL/ha) iken, sulama sonrasında $ (4.500 TL/ha) olmaktadır. 13 kılınmasında, UKKS de belirtildiği gibi, mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonunun gerçekleştirilmesi, sulama sistemlerinin altyapısının tamamlanması, su kullanıcılarının eğitimi ve örgütlenmesi Avrupa Birliği ne katılım sürecinin etkileri, su gibi sorunlar halen önemini korumaktadır. kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ile ilgili olarak da kendisini göstermektedir. AB katılım sürecinde DPT Müsteşarlığı nca hazırlanan Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi nde (UKKS), toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilir yönetiminin sağlanmasına vurgu yapılmıştır. Sulama ve tarımsal üretim arasındaki ilişkiden bahsedilerek tarımsal verimliliğin artırılmasında önemli bir potansiyelin varlığı bu planda belirtilmiştir. 13 DSİ,

77 5.Mevcut Durum Analizi TRC1 Bölgesi nde sulamadan beklenen yararın sağlanmasında ve tarımsal üretimin sürdürülebilir kılınmasında, UKKS de belirtildiği gibi, mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonunun gerçekleştirilmesi, sulama sistemlerinin altyapısının tamamlanması, su kullanıcılarının eğitimi ve örgütlenmesi gibi sorunlar halen önemini korumaktadır Tarımsal Yapı Türkiye de tarım işletmeleri büyük oranda küçük tarım işletmeleri biçimindedir. İşletmelerin küçük ölçekte olması üretimde verimliliği kısıtlayan ve karlılığı azaltan faktörlerin başında gelmektedir. Arazilerin parçalı ve birbirinden uzak olması özellikle tarımsal mekanizasyon olanaklarını azaltmaktadır. Türkiye de ortalama arazi büyüklüğü TÜİK 2001 genel tarım sayımına göre 59,9 dekar olarak belirlenmiş olup tarım işletmeleri içerisinde bitkisel üretim yapan işletmeler hakim durumdadır. Aynı verilere göre, TRC1 Bölgesi nde ortalama işletme büyüklüğü 96,3 dekardır ancak, 2007 Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) geçici verilerine göre sadece kayıtlı çiftçiler dikkate alınarak oluşturulan iller itibariyle işletme büyüklüklerini gösteren haritada Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illeri ortalama işletme büyüklüğü dekar aralığında gözükmektedir. Şekil TKB ÇKS 2007 Sonuçlarına Göre İşletme Büyüklüklerinin Dağılımı Kaynak: Kırsal Kalkınma Planı, 2010 Tablo 5 31 de görüldüğü gibi, toplam işletme sayısı adet olup, Türkiye toplam işletme sayısına oranı % 2,8 dir. TRC1 Bölgesi nde yalnız bitkisel üretim yapan işletme sayısı adet olup %24,5 luk bir paya sahiptir. Bitkisel ve hayvansal ürün yetiştiriciliği yapan işletmelerin oranı % 71,7 olup, toplam arazilerin % 74 üne sahiptirler. TRC1 Bölgesi nde yalnız hayvansal üretim yapan 2999 işletme bulunmaktadır. Bunun toplam içersindeki payı %3,8 dir. 57

78 Bölge Planı Tablo TRC1 Bölgesi nde Tarımsal İşletme Sayısı, Arazi Büyüklüğü, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile Kıyaslaması Bölge Kodları İşletme Sayısı Toplam Arazi (ha) Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi (ha) Yalnız Bitkisel Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi (ha) Yalnız Hayvansal Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi (ha) TRC TRC Türkiye TRC1/TRC (%) Kaynak: TÜİK, Genel Tarım Sayımı (2001) Tablo Türkiye ve TRC Bölgesi nde İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi TRC1 TRC T İşletme İşl. Sayı. Ort. İşl. İşl. Sayı. Ort. İşl. Büyüklüğü İşletme İşletme Ort. İşl. TRC'e Oranı Büyük. TR'ye Oranı Büyük. İşletme Sayısı (da) Sayısı Sayısı Büyük. (da) (%) (da) (%) (da) , , , , , , , , , , , , , , ,8 Toplam , , ,9 Kaynak: TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi İl Tarım Müdürlükleri UKKS de küçük ve parçalı işletme yapısı tarım sektörünün zayıf yönü olarak belirtilmiştir. Küçük işletmeler, işletme ölçeklerinin küçük olması dolayısıyla üretim maliyetlerini düşürememekte ve tarımsal ürünlerin pazarlanmasında büyük işletmeler kadar başarılı olamamaktadır. Parçalı ve küçük yapıdaki tarım işletmeleri, çağın gerektirdiği teknoloji kullanımı için gerekli tarımsal yatırımları kısıtlamakta, beklenen üretim gerçekleşememektedir. TRC1 Bölgesi ndeki ortalama tarımsal işletme büyüklükleri her ne kadar Türkiye ortalamasının üzerinde olsa da TRC Bölgesi yle karşılaştırıldığında küçük kalmaktadır (Tablo 5 32). Bölgede özel sahipliğe dayalı küçük aile işletmelerinin egemen olduğu bir yapı gözükmektedir. Bu işletmelerin etkili bir tarımsal örgütlenme çatısı altında toplanması verimli ve rekabet edebilir bir yapıya kavuşmalarını sağlayacaktır. Bölgede özel sahipliğe dayalı küçük aile işletmelerinin egemen olduğu bir yapı gözükmektedir. Bu işletmelerin etkin bir tarımsal örgütlenme çatısı altında toplanması verimli ve rekabet edebilir bir yapıya kavuşmalarını sağlayacaktır. 58

79 5.Mevcut Durum Analizi Bitkisel Üretim TRC1 Bölgesi hektar tarım alanı ile Türkiye tarım alanının % 2,7 sini teşkil etmekte olup Düzey 2 bölgeleri içerisinde alan büyüklüğü bakımından 16. sırada bulunmaktadır. Bu alan, toplam hektar tarım alanına sahip TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin %21 ine tekabül etmektedir. Nadasa bırakılan alan % 2 düzeyindedir. Sebze ekili alanların oranı %3,4, meyve bahçelerinin oranı ise %33 tür. Meyvelik alanlarında Gaziantep il olarak ha ile bölge genelinde en fazla meyvelik alanına sahiptir (Tablo 5 33). Tablo TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tarım Arazilerinin Dağılımı, (ha) İller/Bölge Kodu İşlenen Tarla Alanı (ha) Sebze Alanı Meyve Alanı Toplam Alan Ekilen Nadas (ha) (ha) (ha) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Bölgesi TÜRKİYE Kaynak: TÜİK, Alan (ha) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Şekil Tarım Alanlarının Yıllara Göre Değişimi ( ) Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi içinde en büyük tarım alanına Gaziantep ili sahiptir. Yıllar itibariyle tarım alanlarında bir azalma söz konusudur. Özellikle 2005 yılından sonra bu yöndeki eğilim Gaziantep te daha görülür bir hale gelmiştir (Şekil 5 25). Bunun üzerinde, şehirleşme ve sanayileşmenin etkisi olduğu düşünülmektedir. Bölge bitkisel üretim miktarıyla Düzey 2 bölgeleri içerisinde 18. sırada, TRC Güneydoğu Bölgesi içersinde 2. sırada yer almaktadır (Tablo 5 34). 59

80 Bölge Planı Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Değerleri Sıra No Bölge Kodu Bölge İlleri Bitkisel Üretim Değeri (1000 TL) 1 TR62 Adana, Mersin TR61 Antalya, Isparta, Burdur TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır TR22 Balıkesir, Çanakkale TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli TR82 Kastamonu, Çankırı,Sinop TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın TR10 İstanbul TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Kaynak: TÜİK, 2008 Bölgenin tarımsal verimliliğini daha iyi yorumlayabilmek için birim alandan elde edilen ürünlerin üretim değerine bakmak gerekmektedir. Düzey 2 bölgelerine göre, bu değerler kıyaslandığında TRC1 Bölgesi 24. sırada iken, TRC Bölgesi içerisinde 1. sırada yer almaktadır. Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Verimi Sıra No Bölge Kodu Bölge Adı TL/ha 1 TR10 İstanbul 15,94 2 TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 13,38 3 TR22 Balıkesir, Çanakkale 9,71 4 TR31 İzmir 8,26 21 TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan 1,47 22 TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli 0,94 23 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 0,87 24 TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis 0,82 25 TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır 0,58 26 TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 0,13 Kaynak: TÜİK, 2008 Tablo 5 35 incelendiğinde çok açıkça görülmektedir ki tarımsal verimlilik bölgede çok düşük düzeydedir. Bunun en büyük nedenlerinden birisi, bitkisel üretimin ağırlıklı olarak sulu koşullarda gerçekleştirilmemesidir. Bu nedenle birim alanda daha fazla üretimi gerçekleştirecek tarımsal uygulamalara (sulama, mekanizasyon, arazi toplulaştırma vb.) ihtiyaç bulunmaktadır. 60

81 5.Mevcut Durum Analizi Üretim (ton) Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil TRC1 Bölgesinde Bitkisel Üretim Miktarı Kaynak: TÜİK, Şekil 5 26, yılları arasında, iller bazında bitkisel üretim miktarlarının değişimini göstermektedir. Görüldüğü gibi, her üç ilde üretim miktarlarında düzenli bir gelişim bulunmamaktadır. Bunda temel etkenlerden birisi meyve türlerinin periyodisite 14 göstermesi, bir diğer etken ise daha önce belirtildiği gibi sulama faktörüdür. Gaziantep (ton) Meyve Sebze Tarla Şekil Ürün Gruplarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı (Gaziantep) Kaynak: TÜİK 14 Periyodisite: Meyve ağaçlarının bir yıl çok ürün verip ertesi yıl az ürün vermesi veya hiç vermemesi. 61

82 Bölge Planı Adıyaman (ton) Meyve Sebze Tarla Şekil Ürün Gruplarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı (Adıyaman) Kaynak: TÜİK Kilis (ton) Meyve Sebze Tarla Şekil Ürün Gruplarına Göre Bitkisel Üretim Miktarı (Kilis) Kaynak: TÜİK Ürün gruplarına göre bitkisel üretim miktarları incelendiğinde (Şekil 5-27, 28, 29), Gaziantep ve Adıyaman illerinde tarla bitkileri üretiminin ağırlık kazandığı, Adıyaman da bu üretim grubunun toplam üretim miktarının %83 ünü oluşturduğu görülmektedir. Kilis te ise üretim miktarları ürün gruplarına göre bir denge arz etmektedir. Tarıma ilişkin bazı verilerin mekânsal analizleri Düzey 2 verilerine göre GEODA programı ile yapılmıştır. İllere göre bitkisel üretim değerleri kullanılarak aşağıdaki harita oluşturulmuş olup, bölgelerimiz bitkisel üretim değerlerine göre kategorilere ayrılmıştır. Akdeniz ve Ege kıyılarının 62

83 5.Mevcut Durum Analizi yüksek üretim değerlerine sahip olduğu dikkat çeken ilk noktadır. Akdeniz ikliminin tarımsal üretim için elverişli olmasının bunda rolü olduğu düşünülmektedir. Bir diğer dikkat çeken nokta da GAP tan faydalanan TRC2 Bölgesi nin, etrafındaki bölgelerden daha yüksek tarımsal üretim değerlerine sahip olmasıdır. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin GAP bölgesi içinde yer almasına rağmen, Türkiye ortalaması seviyesinde bitkisel üretime sahip olamadığı görülmektedir. Şekil Düzey 2 Tarımsal Üretim Değeri: Bitkisel Üretim Değeri-TÜİK 2008 Şekil 5 30 incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin Tarımsal verimlilik bölgede çok bitkisel üretim değeri açısından komşu bölgelere düşük düzeydedir. Bunun en büyük kıyasla daha düşük üretim değerine (1,48 milyar TL) nedenlerinden birisi, bitkisel üretimin sahip olduğu görülmektedir. Aynı iklim ağırlıklı olarak sulu koşullarda gerçekleştirilmemesidir. karakteristiklerine sahip olan TRC2 Bölgesine göre TRC1 Bölgesi nin daha az bitkisel üretim değerine sahip olmasının temel nedeni tarımsal üretimde sulamanın yeterli seviyede yapılamamasıdır Tarla Bitkileri Üretimi TRC1 Bölgesi nde ekilişi yapılan tarla bitkilerinin üretim miktarları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. En büyük üretim miktarını tahıllar oluşturmaktadır. Bunu sırasıyla endüstri bitkileri, yem bitkileri ve baklagiller izlemektedir. TÜİK, 2009 verilerine göre tahıl üretiminde TRC1 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 18. sırada yer almaktadır. Tüm tahıl grupları içerisinde Türkiye toplam tahıl üretiminin %2 si TRC1 Bölgesi nde üretilmektedir. 63

84 Bölge Planı TRC1 Bölgesi nde bulunan üç ilde de yıllık yağış miktarının düşük olması ve yağışın mevsimlere göre dağılımının orantısız olması nedeniyle, çoğunlukla kuru şartlarda tarım yapılmakta ve bitkisel üretim daha çok tahıllar üzerinde yoğunlaşmaktadır (Şekil 5 31). Yumru Bitkiler Yem Bitkileri Yaglı Tohumlar Tahıllar Endüstriyel Bitkiler Baklagiller Üretim (ton) Şekil TRC1 Bölgesi Ürün Gruplarına Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarları Kaynak. TÜİK, 2009 Baklagil üretiminde TRC1 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri arasında 8. sırada olup toplam Türkiye baklagil üretiminin %6,9 unu karşılamaktadır yılı verilerine göre en fazla üretim yapılan il Adıyaman ( ton) olup bunu sırasıyla Kilis ( ton) ve Gaziantep ( ton) takip etmektedir. Gaziantep 54% Adıyaman 70% 5% Kilis 54% 20% 4% 2% 19% 1% 12% 6% 1% 6% 5% 35% 2% 2% 2% Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tahıllar Yaglı Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler Şekil Ürün Gruplarına Göre Tarla Bitkileri Üretimi (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Kaynak: TÜİK,

85 5.Mevcut Durum Analizi TRC1 Bölgesi nde bulunan üç ilde de yıllık yağış miktarının düşük olması ve yağışın mevsimlere göre dağılımının orantısız olması nedeniyle, çoğunlukla kuru şartlarda tarım yapılmakta ve bitkisel üretim daha çok tahıllar üzerinde yoğunlaşmaktadır Sebze Üretimi TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi sebze üretimi bakımından Türkiye genelinde yaklaşık %7 lik bir değere sahiptir. TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde sebze üretiminde %21 lik bir paya sahipken, Türkiye genelinde ise %2 lik bir orana sahiptir. Ülke genelinde üretimi yapılan yaprağı yenen sebzelerin %1 ini, baklagil sebze üretiminin % 0,3 ünü, meyvesi yenen sebze üretimin % 1,6 sını ve soğansı-yumrulu sebze üretiminin % 1,8 ini TRC1 Bölgesi karşılamaktadır (Tablo 5 36). Tablo Gruplara Göre Sebze Üretim Miktarları, (ton) İl Adı/ Bölge Kodu Yaprağı Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Soğansı-Yumru- Kök Sebzeler Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC TRC1/TRC 0,76 0,45 0,20 0,49 TRC1/TR 0,01 0,00 0,02 0,02 Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 Sebze üretimi sulamaya bağımlı bir üretim biçimidir. Bu açıdan bakıldığında, sebze üretiminin TRC1 Bölgesi nde bu kadar geri planda olmasının nedeni, sulama kısıtı olarak gözükmektedir Meyvecilik TRC1 Bölge illeri meyvecilik yönünden incelendiğinde, yumuşak çekirdekli ve taş çekirdekli meyvelerin bölgede kayda değer seviyede olmadığı, başta üzüm ve üzümsü meyveler olmak üzere sert kabuklu meyvelerin ve zeytinin yoğunlukta olduğu Şekil 5 33 ten görülmektedir. Gaziantep ilinde bağcılık ve antepfıstığı üretimi ilin meyveciliğinde önemli bir yer tutmaktadır. Antepfıstığı üretiminin Türkiye içerisindeki yeri incelendiğinde, 2009 TÜİK verilerine göre, ilin Türkiye geneli içerisinde %50 pay ile önemli bir yer teşkil ettiği görülmektedir. Adıyaman da genel olarak kayısı, elma, antepfıstığı, zeytin, erik, badem, Trabzon hurması, dut, üzüm ve şeftali üretimi yapılmaktadır. Son yıllarda ceviz, kiraz, nar, çilek üretimi de yaygınlaşmaya başlamıştır. Özellikle Çelikhan ilçesinde kiraz, merkez ilçe ve Kâhta ilçesinde nar üretimi ön plana çıkmıştır. Ağırlıklı üretim grubunun %73 ile üzüm ve üzümsü meyveler oluşturmaktadır (Şekil 5 34). 65

86 Bölge Planı Kilis ilinde bağcılık önemli bir üretim biçimidir. İl meyveciliğinin %78 ini bu grup oluşturmaktadır. Bunu %21 ile zeytin üretimi izlemektedir (Şekil 5 34). Bu iki grubun, Kilis meyveciliğini temsil ettiği söylenebilir. İlde bağcılık ve zeytinciliğin dışında kalan meyveciliğin çok az olması, bu grupların, tahıl üretimi ve hayvancılığın yanında ek gelir veya iç ihtiyacı karşılamaya yönelik aile işletmeciliği olarak yapıldığını göstermektedir Üretim (ton) Yumuşak Çekirdekliler Taş Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm Ve Üzümsüler Zeytin Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil Meyve Türlerine Göre Üretim Miktarları (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Kaynak: TÜİK, 2009 Gaziantep Adıyaman Kilis 13% 0,5% 2% 18% 0,8% 21% 0,03% 0,3% 1% 8% 5% 13% 67% 73% 78% Yumuşak Çekirdekliler Taş Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm Ve Üzümsüler Zeytin Şekil Meyve Gruplarına Göre (ISIC Rev 3 Sınıflamasına Göre) Meyve Üretimi Kaynak: TÜİK,

87 5.Mevcut Durum Analizi Bölgede Öne Çıkan Meyveler Antepfıstığı Dünya antepfıstığı üretim miktarı ton olup 2008 yılı üretim değerleri ile Türkiye Dünya da %21,2 lik bir paya sahiptir. Türkiye, bu üretim değerleri ile İran ve ABD nin ardından üçüncü sırada yer almaktadır. Tablo Antepfıstığı Üretiminde Dünya daki Yerimiz (2008) Türkiye (ton) Dünya (ton) Üretimdeki Payımız %21,2 Kaynak: FAOSTAT, [Erişim, 31/08/2010] 2009 yılı TÜİK verilerine göre 42 ilde Antepfıstığı üretimi yapılmakta olup, TRC1 Bölgesi Türkiye toplam üretiminin %57 sini gerçekleştirmektedir. Bölge illeri içerisinde Gaziantep tek başına Türkiye üretiminin %50 sini gerçekleştirmektedir. Kilis te, hektar dikili alan ile en fazla üretimi yapılan meyvelerin başında Antepfıstığı gelmektedir. Adıyaman ın daha çok Merkez, Kahta, Samsat, Besni, Tut gibi ilçelerinde Antepfıstığı üretimi önemli bir yer işgal etmektedir. TRC1 Bölgesi Türkiye toplam üretiminin %57 sini gerçekleştirmektedir. Bölge illeri içerisinde Gaziantep tek başına Türkiye üretiminin %50 sini gerçekleştirmektedir. Şekil-5-35 incelendiğinde, antepfıstığı üretiminde yıllar itibariyle çok büyük dalgalanmalar görülmektedir. Üretimde meydana gelen dalgalanmaya rağmen, TRC1 Bölgesi nin Türkiye antepfıstığı üretimindeki payı %40 %65 bandında seyretmektedir. Antepfıstığı yetiştiriciliği daha çok susuz koşullarda yapıldığından yağış durumuna göre üretimde ciddi artışlar meydana gelmektedir. Dalgalanmanın bir diğer nedeni ise antepfıstığının periyodisite göstermesidir. 2001, 2002 ve 2004 yıllarında meydana gelen keskin düşüşlerin nedeni ise meydana gelen don olayları olarak gözükmektedir. 67

88 Bölge Planı Üretim (ton) (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1/TR (sağ eksen) 0 Şekil TRC1 Bölge İlleri Antepfıstığı Üretimi ve Türkiye ile Karşılaştırılması Kaynak: TÜİK Üzüm TRC1 Bölgesi nde bağcılık faaliyetleri önemli bir yer tutmaktadır. Toplam hektarlık bir bağ alanı mevcut olup, bölgenin toplam üretim miktarı 2009 yılı verilerine göre ton olarak gerçekleşmiştir. Bu değer Türkiye üzüm üretiminin %5,8 ine karşılık gelmektedir. 27% 13% 60% Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil Üzüm Üretiminde TRC1 Bölge İllerinin Üretim Payları Kaynak: TÜİK Tablo 5 38 den çıkarılan sonuçlara göre, bölge illerinin Türkiye üzüm üretimindeki payları dikkate alındığında Gaziantep %3,5 lik bir oran ile önemli bir yere sahiptir. Bunu %1,6 ile Kilis ve %0,8 ile Adıyaman izlemektedir. 68

89 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Bağ Ekiliş Alanları ve Üzüm Üretim Miktarları İl/Bölge Ürün Adı Toplu Meyveliklerin Alanı (hektar) Üretim (ton) Gaziantep Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) , Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) 1.520, Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) 6.119, Üzüm (Şaraplık) 4.340, Gaziantep Toplamı , Adıyaman Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) 7.967, Üzüm (Sofralık- Çekirdeksiz) 8,0 5 Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) 2.900, Üzüm (Şaraplık) 11,0 60 Adıyaman Toplamı , Kilis Üzüm (Sofralık- Çekirdekli) 4.550, Üzüm (Kurutmalık- Çekirdekli) 2.660, Üzüm (Şaraplık) 8.513, Kilis Toplamı , TRC1 Toplamı , Türkiye , Kaynak: TÜİK, Gaziantep ilinde bağcılık İslâhiye ve Nizip ilçelerinde daha yaygın olarak gözükmektedir. Özellikle İslâhiye ilçesinde geniş bağ alanları bulunmaktadır. Bu bölgede sofralık kaliteli çeşitlerin üretimi daha fazladır. Kilis te toplam bağ alanı hektar olup Kilis in toplam tarım alanının %16 sını oluşturmaktadır. Üretilen üzüm çeşitlerinin büyük bir oranı şaraplık çeşitlerdir. Kilis bağ alanlarının ortalama %80 lik bir kısmı Merkez ve Elbeyli ilçelerinde yer alırken, %20 lik bir alan Musabeyli ve Polateli ilçelerinde yer almaktadır. Adıyaman her ne kadar bağcılık konusunda iklim ve toprak yapısı bakımından yüksek potansiyele sahip ise de yeterli gelişmeyi gösterememiş, Gaziantep ve Kilis in gerisinde kalmıştır. Bu ilde sofralık çekirdekli çeşitlerin üretimi ağırlık kazanmıştır. Zeytin TRC1 Bölgesi Türkiye de zeytin üreten önemli bölgelerin arasında yer almaktadır. Tablo 5 39 a göre, Düzey 2 bölgeleri, zeytin üretim değerleri bakımından karşılaştırıldığında, TRC1 Bölgesi 9. sırada yer almaktadır. 69

90 Bölge Planı Tablo TRC1 Bölgesi Zeytin Üretiminin Düzey 2 Bölgeleri İçerisindeki Yeri Sıra No Bölge Kodu Bölge Adı Üretim (ton) - TR Türkiye TR32 Aydın, Denizli, Muğla TR31 İzmir TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TR61 Antalya, Isparta, Burdur TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 40 Kaynak: TÜİK, 2008 [Erişim, 31/08/2010] 36% 1% 63% Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil Zeytin Üretiminde TRC1 İllerinin Üretim Payları Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5-37 ye bakıldığında, Gaziantep ve Kilis in TRC1 Bölgesi zeytin üretiminin %99 unu gerçekleştirdiği görülmektedir. Adıyaman da üretim daha çok sofralık çeşitler üzerine yoğunlaşmış olup aile ihtiyacını karşılamaya yöneliktir. Gaziantep te üretilen çeşitlerin %97 si yağlık, %3 ü ise sofralıktır. Gaziantep te zeytinlik alanların çok büyük oranı Nizip, Karkamış ve Oğuzeli ilçelerinde yer almakta olup bu bölge zeytincilik potansiyelinin %90 ını oluşturmaktadır. Kilis ilinde yetiştirilen zeytinlerin tamamı yağlık çeşittir. Periyodisite dikkate alınarak 10 yıllık üretim ortalaması değerleri incelendiğinde Gaziantep ilinin ton üretim miktarı ile Türkiye zeytin üretiminin tek başına yaklaşık %4 ünü gerçekleştirdiği söylenebilir. Bu oran Kilis için %1,5 tir. 70

91 5.Mevcut Durum Analizi Üretim (ton) (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1/TR (Sağ eksen) Şekil Zeytin Üretiminin Yıllara Göre Değişimi ( ) Kaynak: TÜİK Şekil 5 38 de görüldüğü gibi, zeytin üretimi yıllara göre büyük dalgalanmalar göstermektedir. Üretimde meydana gelen bu dalgalanmanın temel nedeni zeytinde görülen periyodisite olayıdır. Periyodisiteye bağlı olarak, üretim bir yıl fazla olurken diğer yıl düşmektedir. Bu durum, TRC1 Bölgesi nin Türkiye zeytin üretimindeki yerini de İklim ve toprak yapısı itibariyle zeytin üretimi için son derece elverişli olan bölgede zeytincilik önemli bir üretim biçimi olmuştur. Ancak periyodisite nedeniyle üretimde meydana gelen dalgalanmalar zeytinyağı fiyatlarında istikrarsızlığa neden olmakta ve üretici uygun işleme ve depolama koşullarına etkilemekte ve Şekil 5 37 de görüldüğü gibi sahip olamadığı durumlarda mağdur TRC1/Türkiye oranına yıllar itibariyle aynı şekilde yansımaktadır. olmaktadır. Fiyat dalgalanmalarından daha az etkilenen sofralık çeşitlere ağırlık verilmesi, Bölgenin çevresel şartları depolama, işleme tesislerinin artması durumunda bu mağduriyetin azalacağı değerlendirildiğinde, iklim ve toprak yapısı öngörülmektedir. itibariyle zeytin üretimi için son derece elverişli olduğu görülmektedir. Ancak periyodisite nedeniyle üretimde meydana gelen dalgalanmalar zeytinyağı fiyatlarında istikrarsızlığa neden olmakta ve üretici uygun işleme ve depolama koşullarına sahip olamadığı durumlarda mağdur olmaktadır. Fiyat dalgalanmalarından daha az etkilenen sofralık çeşitlere ağırlık verilmesi, depolama, işleme tesislerinin artması durumunda bu mağduriyetin azalacağı öngörülmektedir Örtü Altı Yetiştiriciliği Ülkemiz, oldukça değişik ekolojik şartlara sahip olduğundan, pek çok bahçe bitkileri türünün yetiştiriciliğine olanak sağlar. Örtü altı yetiştiriciliği de bu grup içerisinde önemli bir yere sahiptir. Örtü altı yetiştiriciliği; seralar, yüksek tüneller ve alçak tünelleri kapsamaktadır. 71

92 Bölge Planı 2009 yılı itibariyle toplam örtü altı alanlarımız hektardır. Bunun % 33 ü (18.701,6 ha) alçak plastik tünel, %13,6 sı (7.704,6 ha) yüksek tünel geriye kalan % 53,4 ü (30.311,8 ha) sera alanlarından ibarettir. Ülkemizde örtü altı yetiştiriciliği ekolojik koşullara bağımlı bir gelişme göstererek, özellikle Akdeniz kıyısında yoğunlaşmıştır. Tablo Türkiye ve TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örtü altı Alanların Dağılımı (2009) İstatistiki Bölge Birimleri Cam Sera Alanı (ha) Plastik Sera Alanı (ha) Yüksek Tünel Alanı (ha) Tünel Alanı Alçak (ha) Toplam (ha) Adıyaman Gaziantep Kilis TRC TRC1 / TR (%) %0 %0,5 %0 %0 %0,2 TÜRKİYE 8.293, , , , Kaynak: TÜİK, 2009, Bölge İlleri İl Tarım Müdürlükleri (2010) TRC1 Bölgesi nde, örtü altında yetiştirilen ürünlerin tamamını sebze türleri oluşturmakta olup bu türler hıyar, patlıcan, domates ve biberdir. Bu sebzelerin yıllar itibariyle üretim miktarları aşağıdaki grafikte verilmiştir. Üretim (ton) Hıyar Patlıcan Domates Biber (Sivri) Şekil TRC1 Bölgesinde Örtü Altında Üretilen Ürünler ve Üretim Miktarları ( ) Kaynak: TÜİK Şekil 5 39 incelendiğinde, yıllar itibariyle TRC1 Bölgesi nin uygun iklim verileri ve üretim miktarlarında bir artış olduğu ancak sera ekolojik koşulları, örtü altı yetiştiriciliğinin alanlarının fazla bir artış göstermemesinden gelişmesine, Ulusal Plan da bahsedilen dolayı üretim artışının sınırlı kaldığı bölgedeki rekabet gücünün artırılmasına ve görülmektedir. UKKS de belirtilen düşük verimlilik Örtü altı yetiştiriciliği tarımsal üretim probleminin çözümüne katkı sağlayacaktır. sektörleri arasında istihdamın ve emeğin en yoğun olduğu sektörlerin başında gelmektedir. Örtü altı yetiştiriciliğinin TRC1 Bölgesi nde gelişmesi 72

93 5.Mevcut Durum Analizi UKKS de belirtilen düşük verimlilik probleminin çözümüne de katkı sağlayacaktır. Özellikle turfanda sebzeye olan iç talebin artması, TRC1 Bölgesinin uygun iklim verileri ve ekolojik koşulları, örtü altı yetiştiriciliğinin gelişmesi ve Ulusal Plan da bahsedilen bölgedeki rekabet gücünün artırılması yönünde büyük bir fırsattır Organik Tarım Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2009 verilerine göre, Türkiye'de organik tarım yapılan alan, geçiş dönemi organik üretim alanlarıyla beraber toplam tarımsal alan içerisinde henüz % 2 seviyelerinde bir paya sahiptir. Dokuzuncu Kalkınma Planında AB müktesebatıyla uyumu gerçekleştirmek ve burada bahsedilen tarımsal rekabet gücünün artırılması amacıyla, organik tarımın tarımsal yapının etkileştirilmesindeki önemine vurgu yapılmış ve 2013 yılında organik tarım alanlarının %3 e çıkacağı öngörülmüştür. Bu gelişimin sağlanmasıyla beraber, dünyada ve özellikle Avrupa'da organik ürün tüketimindeki artıştan ülkemizin iyi bir pazar payı elde etme fırsatı bulunmaktadır. Bu bağlamda geleneksel yaş meyve ve sebze sektörünün yanı sıra organik yaş meyve-sebze sektörü açısından da ülkemiz önemli potansiyele sahiptir (hektar) Şekil Yıllara Göre Türkiye de Organik Tarım Alanları (Geçiş Dönemi Dahil) Kaynak: TÜGEM Ülkemizde organik tarım yapılan alanlar 2008 yılı bölgeler bazında incelendiğinde; Ege Bölgesi başta olmak üzere sırasıyla Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Akdeniz Bölgesi ilk üç sırada yer almaktadır (Şekil 5 41). TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde, organik tarım alanları bakımından TRC1 Alt Bölgesi 2. sırada yer alırken Düzey 2 Bölgeleri arasında yapılan değerlendirmede 13. sırada bulunmaktadır (Şekil 5 42). 73

94 Bölge Planı Üretim alanı (ha) İstanbul Orta Anadolu Batı Marmara Batı Anadolu Doğu Marmara Doğu Karadeniz Ortadoğu Anadolu Batı Karadeniz Kuzeydoğu Anadolu Akdeniz Güneydoğu Anadolu Ege Şekil Düzey 1 Bölgeleri Organik Tarım Alanlarının Karşılaştırılması Kaynak: TÜİK, Ekilen alan (ha) TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 Bölge Kodları Şekil Düzey 2 Bölgeleri Organik Tarım Alanlarının Karşılaştırılması Kaynak: TÜİK, 2008 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 Dünyada ve ülkemizde meydana gelen gelişmelere paralel olarak bölgemizde organik tarıma olan ilgi her geçen gün artmaktadır. TRC1 Bölgesi uygun ekolojisi, toprak ve su gibi doğal kaynaklarının henüz kirlenmemiş olması sebebiyle, organik tarım açısından çok avantajlı konumdadır. TRC1 Bölgesi nde organik tarıma uygun olan çevresel kirlenmenin etkilerinden uzak kalmış bölgeler Tablo 5 41 de bildirilmiştir. 74

95 5.Mevcut Durum Analizi Tablo TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tarım Havzaları İli Organik Tarım Havzası Gaziantep Suriye sınırı güney kuşağı(mayınlı saha), Nizip ilçesinin kuzeydoğu kesimi Adıyaman İlin Nemrut Dağı çevresi, baraj gölü çevresi Kilis İlin Suriye sınırı güney kuşağı(mayınlı saha)-seve Baraj Havzası Alanı Kaynak: GAP ta Organik Tarım, Şanlıurfa, GAP GİDEM TRC1 Bölgesi nde iller bazında değerlendirildiğinde en çok üretim alanına sahip ilimiz Adıyaman olup, % 55 lik bir paya sahiptir. İkinci sırada Gaziantep gelmekte olup, % 39 luk bir orana sahiptir. Kilis ilinde henüz organik üretim yapan üretici bulunmamaktadır. Ancak geçiş döneminde olan toplam 90 çiftçi bulunmakta olup bunların yaptığı üretim alanı 522 hektardır. 6% 39% Gaziantep Adıyaman 55% Kilis Şekil TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tarım Alanlarının Dağılımı Kaynak TÜGEM,2009 Aşağıdaki tablo ve şekillerde, iller bazında organik tarıma ilişkin temel veriler ve öne çıkan ürünler sunulmuştur. Gaziantep te nar, Adıyaman da nohut, mercimek ve buğday, Kilis te ise zeytin ön plana çıkan organik ürünler olarak görülmektedir. Tablo Gaziantep İlinde Organik Üretim Alanı, Üretim Miktarı ve Üretici Sayısı Ürün Adı Çiftçi sayısı Gerçek üretim alanı (ha) Nadas Alanı (ha) Toplam alan (ha) Üretim miktarı (ton) Organik ürün ,76 10, , ,18 Geçiş ürünü ,25 0,14 104, ,22 Kaynak, TÜGEM,

96 Bölge Planı (ton) Antepfıstığı Buğday Ceviz Elma Kapari Kavun Mercimek(Kırmızı) Nar Nohut Üzüm Zeytin Organik ürün Geçiş ürünü Şekil Gaziantep te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarları Kaynak: TÜGEM, 2009 Tablo Adıyaman İlinde Organik Üretim Alanı, Üretim Miktarı ve Üretici Sayısı Ürün Adı Çiftçi sayısı Gerçek üretim alanı (ha) Nadas Alanı (ha) Toplam alan (ha) Üretim miktarı (ton) Organik Ürün , , ,81 Geçiş ürünü ,20 53, , ,62 Kaynak, TÜGEM, (ton) Antepfıstığı Arpa Aspir Badem Buğday Ceviz Dut Dut(KURU) Organik ürün Fiğ Mercimek Mercimek(Kırmızı) Nohut Sumak Geçiş ürünü Üzüm Zeytin Şekil Adıyaman da Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarları Kaynak, TÜGEM,

97 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Kilis te Organik Olarak Üretilen Geçiş Dönemi Ürünleri, Üretim Miktarı ve Üretici Sayısı Ürün Adı Çiftçi sayısı Gerçek üretim alanı (ha) Nadas Alanı (ha) Toplam alan (ha) Üretim miktarı (ton) Toplam , , ,88 Kaynak, TÜGEM, (ton) Biber Domates Mercimek Üzüm Arpa Zeytin Geçiş ürünü Şekil Kilis te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarları Kaynak, TÜGEM, 2009 TRC1 Bölgesi nde 2009 yılı sonu itibariyle organik tarımda faaliyet gösteren toplam 11 adet firma bulunmakta olup, bunların tamamı bölge içerisinde Gaziantep tedir. Bu firmalar elde edilen organik ürünleri işleyerek pazarlamaktadır. Bu bakımdan Gaziantep, organik ürünlerin pazara erişimi konusunda diğer bölge illerine göre daha avantajlı konumdadır. Organik ürünlere olan tüketici ilgisinin artmasının yanında, organik yetiştiriciliğe olan üretici ilgisinin de artması, AB ye uyum sürecinde UKKS de ve GAP eylem planında belirtilen organik tarım faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik belirlenen eylemler tarımsal rekabet gücünün ve tarımsal gelirlerin artırılması yönünde TRC1 Bölgesi nde büyük fırsat ve potansiyeller sunmaktadır Hayvansal Üretim TRC1 Bölgesi nde 2009 yılı sonu itibariyle organik tarımda faaliyet gösteren toplam 11 adet firma bulunmakta olup, bunların tamamı bölge içerisinde Gaziantep tedir. Bu firmalar elde edilen organik ürünleri işleyerek pazarlamaktadırlar. Bu bakımdan Gaziantep, organik ürünlerin pazara erişimi konusunda diğer bölge illerine göre daha avantajlı konumdadır. Hayvansal üretimde bazı ürünlerin ülkemiz üretim miktarları ve dünya ortalamaları Tablo 5 45 te sunulmuştur. Bu verilere göre, sığır varlığı bakımından Dünyada 25. sırada yer alan ülkemiz sığır sütü üretimi bakımından 12., sığır eti üretimi bakımından 26. sırada yer almaktadır. Ülkemiz koyun varlığı bakımından Dünyada 2. sırada, koyun sütü üretimi bakımından 3., koyun eti üretimi 77

98 Bölge Planı bakımından 6. sırada yer alırken keçi varlığı bakımından 23. keçi sütü üretimi bakımından 13., keçi eti üretimi bakımından 13. sırada yer almaktadır 15. Tablo Hayvansal Üretimde Dünyadaki Yerimiz TÜRKlYE DÜNYA TÜRKlYE DÜNYA HAYVAN TÜRÜ Süt (lt) Süt (lt) Et(kg) Et(kg) Manda ,24 138, İnek ,15 208, Keçi ,89 12,5 19 Koyun 78 46,57 15,63 18 Toplam ,85 374, Kaynak: TUİK, DSYMB, 2009 Şekil 5 47 incelendiğinde, kırmızı et üretiminin yıllar itibariyle azaldığı, süt üretiminde önemli bir gelişme görülmediği, sadece beyaz et üretimi açısından olumlu bir gelişmenin yaşandığı görülebilir. Bu veriler özellikle kırmızı et üretimi yönünden olumsuz bir tabloyu ortaya koymaktadır. (Bin ton) (Bin ton) Kırmızı et Piliç eti Toplam kanatlı eti Süt Şekil Türkiye Hayvansal Üretim Miktarları ( ) Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nde de durum kırmızı et yönünden Türkiye deki eğilime benzerlik göstermektedir li yılların başından itibaren inişli çıkışlı bir seyir izleyen kırmızı et üretimi, 2004 yılında ton ile en yüksek değerine ulaşmıştır. Takip eden yıllarda üretimde düşüş yaşanırken, 2008 yılında tekrar bir artış meydana gelmiştir. Üretim miktarında yaşanan bu dalgalanmalar, hayvancılığın bölgede güçlü ve rekabetçi bir altyapısının olmadığını açıkça ortaya koymaktadır. Hayvansal üretimde yaşanan Süt üretimi bakımından TRC1 Bölgesi analiz edildiğinde, dalgalanmalar hayvancılığın Türkiye deki eğilimin aksine 2000 li yılların başından buyana üretim seviyesinde önemli bir azalmanın olduğu görülmektedir. Üretimdeki bu düşüş, 2004 yılına kadar devam bölgede güçlü ve rekabetçi bir altyapısının olmadığını açıkça ortaya koymaktadır. etmiş, sonra yatay bir seyir izlemiştir (Şekil 5 48). 15 Kaynak: DSYMB,

99 5.Mevcut Durum Analizi (ton) (ton) Et Süt Şekil TRC1 Bölgesinde Bazı Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları Kaynak: TUİK, TRC1 Bölgesi hayvan varlığı açısından değerlendirildiğinde, bölgenin istenilen seviyede olmadığı görülmektedir (Tablo 5-46). Büyükbaş hayvan varlığımızın %1,1 i, küçükbaş hayvan varlığımızın %2,7 si TRC1 Bölgesi nde bulunmaktadır. İller bazında değerlendirildiğinde Gaziantep hayvan varlığı bakımından tüm gruplarda ilk sırada yer almaktadır. Hayvancılık konusunda en az gelişmiş bölge ili Kilis tir. Kilis te hayvancılık işletmelerinin %95 lik bir kısmı bitkisel üretimle beraber yapılan aile işletmeciliği şeklindedir. Küçükbaş hayvanların %51 ini ivesi ırkı koyun, %49 unu ise Kilis keçisi oluşturmaktadır. Adıyaman ve Kilis te yetiştirilen büyükbaş hayvanlar içerisinde manda ırkının büyük bir oranı teşkil ettiği görülmektedir. 16 Tablo TRC1 Bölge İlleri Hayvan Sayıları ve Türkiye ile Kıyaslanması İller/Bölge Kodu Büyükbaş Küçükbaş Kanatlı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC1/TR (%) 1,1 2,7 0,4 Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 TRC1 Bölgesi nin de içinde bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi hayvancılık bakımından oldukça geri kalmış, Düzey 1 bölgeleri arasında 10. sırada yer almıştır. Hayvansal üretim değerleri karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesinin Düzey 2 bölgeleri arasında 24. sırada yer alması bölgenin hayvancılık konusunda geri kalmışlığının bir göstergesidir (Şekil 5-49). Hayvansal üretim değerleri karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesi nin Düzey 2 bölgeleri arasında 24.sırada yer alması bölgenin hayvancılık konusunda geri kalmışlığının bir göstergesidir. 16 Kaynak: Bölge İlleri Tarım Müdürlükleri 79

100 Bölge Planı (1000 TL) TR42 TR22 TR33 Şekil Düzey 2 Bölgeleri Hayvansal Üretim Değerleri Kaynak: TÜİK, 2008 Üretim (ton) TR31 TR83 TR52 TR32 TR72 TR90 TR41 TR21 TRB2 TRB1 TR61 TR62 TRC2 TR51 TR71 TRA1 TR82 TR63 TRA2 TR10 TRC1 TR81 TRC Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil Hayvansal Üretim Miktarları, ( ) Kaynak: TÜİK Şekil 5-50 de görüldüğü gibi, hayvansal üretim miktarları yıllar itibariyle artış ve azalış eğilimleri göstermektedir. Bu durumun tarımsal destek politikalarıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. 80

101 5.Mevcut Durum Analizi (1000 TL) Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil Hayvansal Üretim Değerleri ( ) Kaynak: TÜİK Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin hayvansal üretim değerleri yıllara göre Şekil 5 51 de sunulmuştur yılından bu yana hayvansal üretim değerleri ciddi bir değişim göstermemiş durağan bir seyir izlemiştir. Bu durağan seyir aynı yıllardaki üretim düşüşüne bağlı olarak birim ürün fiyatlarındaki artışa bağlı olarak oluşmuştur. 19% Gaziantep 18% 0% 32% Adıyaman 28% 2% Kilis 43% 55% 63% 40% Sığır (Kültür) Manda Sığır(Melez) Sığır(Yerli) Şekil Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Irkları ve Oransal Dağılımı (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Kaynak, TÜİK, 2009 Bölgedeki sığır ırkları ülke genelindeki sığırlarla mukayese edildiğinde; Gaziantep te yerli ve melez ırkların yaygın olduğu, Adıyaman ve Kilis te manda ırkının çoğunlukta olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum bölge hayvancılığının meraya dayalı olduğu, kalitesiz yemlere ve çetin şartlara dayanıklı hayvanların çiftçilerce tercih edildiği sonucunu doğurmaktadır (Şekil 5 52). 26% Gaziantep 31,0% Adıyaman 0,3% 49,2% Kilis 50,8% Koyun (Yerli) 74% Keçi(Kıl) 68,7% Koyun (Yerli) Keçi(Kıl) Koyun(Merinos) Koyun (Yerli) Keçi(Kıl) Şekil Yetiştirilen Küçükbaş Hayvan Irkları ve Oransal Dağılımı (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Kaynak, TÜİK,

102 Bölge Planı Şekil 5-53 te iller bazında yetiştirilen küçükbaş hayvan ırkları görülmektedir. Koyun yetiştiriciliğinde yerli ırklar ön plana çıkmış olup büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde olduğu gibi meraya dayalı hayvan yetiştiriciliğinin yapıldığı ve bölgenin çevre koşullarına adapte, dayanıklı hayvanların çiftçilerce tercih edildiği tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi nde üretilen hayvansal ürünlerde bölge illerinin üretim miktarları ve payları Şekil 5 54 te gösterilmiştir. Kırmızı et üretiminde Gaziantep %78, inek sütü üretiminde Adıyaman %48,5, koyun sütü üretiminde Gaziantep %61,7 ve Keçi sütü üretiminde yine Gaziantep %44,2 ile lider konumdadır. (%) 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0, Kırmızı et (ton) İnek sütü (ton) Manda sütü (ton) Koyun sütü (ton) Keçi sütü (ton) Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil Bazı Hayvansal Ürünlerin İller Bazında Üretim Miktarları ve Oranları Kaynak: TUİK, (*Süt verileri 2009, Kırmızı et verileri 2008 yılına aittir). TRC1 Bölgesi ndeki büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar içerisinde yerli ve melez ırkların daha fazla yetiştirildiği, verimi yüksek kültür ırklarının pek fazla ilgi görmediği görülmektedir. Bu durum bölge hayvancılığının meraya dayalı olduğu, kalitesiz yemlere ve çetin şartlara dayanıklı hayvanların çiftçilerce tercih edildiği sonucunu doğurmaktadır. Hayvancılık sektörü kırsal geliri TRC1 Bölgesi yüksek hayvancılık artırmak, tarıma dayalı imalat sanayiye potansiyeli ile yukarıda belirtilen hedeflerin hammadde sağlamak, hayvancılık sektörüne gerçekleştirilmesinde çok önemli bir girdi temin eden diğer sektörleri desteklemek potansiyele sahiptir ve ulusal ölçekli planlarda ve dengeli kalkınmaya katkıda bulunmak, alınan destekleme kararları bu sektörün TRC1 kırsal alandaki istihdamı artırmak, göç Bölgesinde canlandırılması için önemli fırsatlar olaylarını azaltmak gibi önemli ekonomik ve sunmaktadır. sosyal fonksiyonlara sahiptir. Bu bakımdan 9. Kalkınma Planında tarımsal yapının etkinleştirilmesi, tarımsal işletmelerin rekabetçi bir yapıya 82

103 5.Mevcut Durum Analizi kavuşturulması hedeflerinin gerçekleştirilmesine katkı sağlaması amacıyla hayvancılık sektörünün desteklenmesi öngörülmüştür. Bu öngörülere dayanarak hazırlanan TKB Kırsal Kalkınma Planında ( ) ekonominin geliştirilmesi ve iş imkânlarının artırılması ve GAP eylem planında İşletmelerin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması hedefine ulaşılmasında hayvancılık sektörü bir araç olarak görülmüştür. TRC1 Bölgesi yüksek hayvancılık potansiyeli ile yukarıda belirtilen hedeflerin gerçekleştirilmesinde çok önemli bir potansiyele sahiptir ve ulusal ölçekli planlarda alınan destekleme kararları bu sektörün TRC1 Bölgesinde canlandırılması için önemli fırsatlar sunmaktadır Tarımsal Örgütlenme Tarımsal örgütlenme kapsamında daha çok Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde yer alan ekonomik amaçlı örgütlenmeler incelenmiş olup mesleki örgütlenmelere değinilmemiştir. Tarımsal kooperatiflerin bölge genelinde ve il dağılımları Tablo 5 47 de yer almaktadır. Tablo incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde kooperatifleşme oranının Türkiye genelinde %1,26 lık bir paya sahip olduğu görülmektedir. Tablo Kooperatif Türleri ve Sayıları Kooperatif Türü Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye TRC1/TR (%) Tarımsal Kalkınma Koop ,26 Sulama Kooperatifleri ,01 Su Ürünleri Kooperatifleri ,47 Pancar Ekicileri Kooperatifleri ,00 Tarım Kredi Kooperatifleri ,61 TOPLAM ,26 Kaynak: TKB TEDGEM, Bölge illeri İl Tarım Müdürlükleri, 2010 Türkiye de bulunan tarımsal üretici birliklerinin faaliyet gösterdiği alanlar ürün gruplarına göre aşağıdaki tabloda sınıflandırılmış olup birlik ve üye sayıları verilmiştir. Ürün gruplarına göre birlik sayılarının toplam birlik sayılarına oranı incelendiğinde hayvansal üretimle ilgili üretici birlikleri %48,1 lik bir payla ilk sırada gelmektedir. Bunu, %23,4 ile meyve üretici birlikleri, %11,7 ile tarla bitkileri üretici birlikleri izlemektedir. Tablo Tarımsal Üretici Birlikleri ÜRÜN GRUPLARI BİRLİK SAYISI ÜYE SAYISI Hayvansal Üretimle İlgili Üretici Birlikleri Meyve Üretici Birlikleri Sebze ve Süs Bitkileri Üretici Birlikleri Tarla Bitkileri Üretici Birlikleri Su Ürünleri Üretici Birlikleri Organik Ürünler Üretici Birlikleri Toplam Kaynak: TKB TEDGEM,

104 Bölge Planı TRC1 Bölgesi nde bulunan üretici birlikleri bitkisel ve hayvansal ürün gruplarında faaliyet göstermekte olup süs bitkileri, organik ürünler ve su ürünleri alanında faaliyet gösteren herhangi bir birlik bulunmamaktadır. Bölgede mevcut üretici birliklerinin türü ve bulundukları iller aşağıdaki Tablo 5 49 da bildirilmiştir. Bölgede kooperatifler, ziraat odaları, birlikler, vakıflar, dernekler gibi tarım alanında faaliyette bulunan pek çok örgüt bulunmasına rağmen, bu örgütler, üreticilerin yenilikleri izleyebilecekleri, dayanışma içinde olabilecekleri ve haklarını koruyabilecekleri güçlü bir yapıya sahip değildir. TRC1 Bölgesi nde bulunan üretici birlikleri bitkisel ve hayvansal ürün gruplarında faaliyet göstermekte olup süs bitkileri, organik ürünler ve su ürünleri alanında faaliyet gösteren herhangi bir birlik bulunmamaktadır. Bu örgütler, üreticilerin yenilikleri izleyebilecekleri, dayanışma içinde olabilecekleri ve haklarını koruyabilecekleri güçlü bir yapıya sahip değildir. Tablo TRC1 Bölgesinde Bulunan Üretici Birlikleri (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) Birlik türü Gaziantep Adıyaman Kilis Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği X X X Koyun-Keçi Yetiştiricileri Birliği X X X Arı Yetiştiricileri Birliği X X - Üzüm Üreticileri Birliği - - X Süt Üreticileri Birliği - X - Kaynak: Bölge İlleri Tarım Müdürlükleri, Sanayi TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Adıyaman, Kilis illeri çeşitli sanayi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Özellikle coğrafi konumu itibariyle Ortadoğu Bölgesine yakın olması bölgenin pazar olanaklarını arttırmaktadır. Bölgedeki sanayi üretiminin çoğu iç pazara yöneliktir. Gaziantep ilinde rekabet gücü yüksek sektörlerin başında imalat sanayi gelmektedir. Sahip olduğu kapasite, istihdam gücü, ihracat potansiyeli, kalifiye eleman yapısı, geçmişten gelen tecrübe birikimi ile bulunduğu bölgenin en dinamik sanayi gücüne sahiptir. Gaziantep imalat sanayi içerisinde genellikle tekstil hammadde ve yarı mamul üretimi şeklinde yoğunlaşan yapı mevcut olmakla birlikte, işyeri sayısı ve sağladığı istihdam açısından gıda sektörü, tekstil sektöründen sonra bölgedeki en önemli imalat sanayi sektörüdür. İSO nun 2009 Türkiye nin en büyük 500 sanayi şirketi sıralamasında 16 şirketle Gaziantep 6.sırada yer almaktadır. Tekstil Ürünleri-Giyim Eşyası İmalatı, Gıda Ürünleri, İçecek İmalatı, Plastik-Kauçuk İmalatı ve Makine-Teçhizat Madeni Eşya İmalatı, sanayinin öncelikli sektörleri arasında başı çekmektedir. İlin ülke çapındaki ihracat değerlerine bakıldığında; Antepfıstığı işleme ve ihracatının %90 ının, kuruyemiş işleme ve ihracatının %85 inin, halı ihracatının %80 inin, makarna işleme ve ihracatının %60 ının, pamuk ipliği imalatı ve ihracatının %45 inin Gaziantep tarafından yapıldığı bilinmektedir. Adıyaman da sanayi fazla gelişmemiş olup sanayi sektörleri içindeki en büyük pay % 62 ile tekstil ve hazır giyim sektöründedir sayılı teşvik yasasının yürürlüğe girmesi ile Adıyaman sanayisinde 84

105 5.Mevcut Durum Analizi gelişme olmuş 54 işletme faaliyete geçmiştir. Sanayicilere toplam 86 Milyon TL enerji desteği sağlanmıştır. Kilis te bulunan sanayi kuruluşlarının ağırlıklı olarak tekstil, gıda, kimyevi sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Kilis in teşvikli iller kapsamında olması nedeni ile yatırımlara açık olduğu bunların daha çok zeytin, zeytinyağı, üzüm, pekmez, üzüm suyu gibi geleneksel üretim alanlarında olduğu görülmektedir yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi ndeki toplam istihdamın % 32 si sanayi sektöründe yer almaktadır. Bu oran, Türkiye sanayi istihdam oranının (%25,3) üzerindedir. TRC1 Bölgesi nde istihdam edilen kadın nüfusun sanayi sektöründeki oranı %15,3, erkek nüfusun oranı %29,1 dir. Tablo Gaziantep İli İmalat Sanayi Kolları, Firma Sayıları ve Değişimleri /2008 Artış oranı İMALAT SANAYİ KOLLARI %(+,-) Firma Sayısı Firma Sayısı Firma Artışı TÜKETİM MALI ÜRETEN SANAYİLER ARA MALI ÜRETEN SANAYİLER YATIRIM MALI ÜRETEN SANAYİLER Gıda % Tekstil % Giyim ve Kürk Ürünleri Ambalaj Sanayi % Deri ve Deri Ürünleri % Kağıt ve Kağıt Ürünleri % Basım ve Yayım % Kok ve Petrol Ürünleri % Kimya % Lastik ve Plastik Ürünler Cam % Çimento % Metal Eşya İmalat Sanayi 65 - Makine imalatı % Tarım Makineleri % Elektrikli Makineler 21 - Elektronik % Motorlu Kara Taşıtları 41 - Mobilya % Kaynak: Gaziantep Sanayi Odası Gaziantep imalat sanayisinde gıda, tekstil, plastik, ambalaj, makine sanayilerinin ön planda olduğu görülmektedir (Tablo 5-50). Özellikle kimya, çimento ve elektronik sektörlerinde 2008 e göre 2009 da çok ciddi bir artış meydana gelmiştir. Bu artışta, bu dönemde kanunlaşan teşvik yasasının etkili olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca küresel krizden daha az etkilenen Ortadoğu ülkeleriyle yapılan ticaret çimento, makine, gıda, kâğıt ve kâğıt ürünleri gibi bazı sektörlerin canlanmasını sağlamıştır. Firma sayısındaki düşüş, dönemsel piyasa talebindeki değişimle açıklanabilir. 85

106 Bölge Planı Canlı hayvansal ürünler; %0,2 Hububat-bakliyat; %4,7 Kuru gıda mamulleri; %2,3 İmalat sanayi ürünleri; %92,8 Şekil Sanayi Ürünlerinin Gaziantep İhracatındaki Payı (GSO 2009) Gaziantep ihracatı ürün gruplarına göre incelendiğinde sanayi ürünü ihracatının 2009 yılında %92,8 lik bir paya sahip olduğu görülmektedir (GSO, 2009). TRC1 Bölgesi Gaziantep İli nde ihracatta en yüksek paya sahip olan ürünler imalat sanayi ürünleridir. Bölgede imalat sanayinin önemli bir sektör olduğu söylenebilir. Tablo Adıyaman Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı SEKTÖR Adet Toplam içindeki oranı % Tekstil Sanayi 71 48,63 Gıda Sanayi 39 26,71 Maden 5 3,42 İnşaat 3 2,05 Plastik 4 2,74 Metal 5 3,42 Kağıt 1 0,68 Kimya 7 4,79 Mobilya 3 2,05 Elektronik 2 1,37 Petrol 2 1,37 İmalat 2 1,37 Makine 2 1,37 Toplam Kaynak: Adıyaman İl Çevre Durum Raporu Tablo 5 51 e göre Adıyaman da en fazla tekstil ve gıda sektörlerinde işletmeler yoğunlaşmıştır. Tekstil ve hazır giyim sektöründe 5000 kişiye istihdam sağlanmaktadır. Önceki teşvik yasasının avantajlarından faydalanarak ve kümelenme oluşturarak Adıyaman tekstil ve hazır giyim sektörü ilerleme kaydetmiştir. Bu sektörde çok fazla sayıda kalifiye eleman mevcuttur. Ancak 2009 yılı teşvik yasası ile Adıyaman ın 3. teşvik bölgesinde yer alması mevcut kurulu tesislerin rekabet gücünün azalmasına sebep olmuştur. 86

107 5.Mevcut Durum Analizi Kilis te işletmelerin %28,1 i, çalışan nüfusun %18,4 ü sanayi sektöründe yer almaktadır. Kilis te tarıma dayalı imalat sanayisi içerisindeki en önemli grubu zeytinyağı, pekmez, sabun ve bulgur oluşturmaktadır. Diğer sanayi grupları olarak briket ve karo imalathaneleri ile taş ocağı işletmesi görülmektedir. Sanayiye ilişkin bazı verilerin mekânsal analizleri Düzey 2 verilerine göre GEODA programı ile yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar aşağıda bildirilmiştir. Tablo İş Kayıtları Girişim Sayıları/Sermayeleri-(Toplam İmalat) SERMAYE GİRİŞİM(Toplam) (1000 YTL) GİRİŞİM (İmalat) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TÜRKİYE SERMAYE: Ekonomik faaliyete göre kurulan şirket ve kooperatiflerin sayı ve sermayeleri : İmalat / Sermaye (1000 YTL)-09 GİRİŞİM (Toplam): İş kayıtlarına göre girişim sayıları : Toplam GİRİŞİM (İmalat): İş kayıtlarına göre girişim sayıları : İmalat Kaynak: TÜİK yılı itibariyle toplam girişim sayılarına bakıldığında Türkiye haritasında Gaziantep ili 1. grupta yer aldığı görülmektedir. Yumuşak iklime sahip ve bazı sektörler itibariyle (turizm, hizmet, ticaret vb.) fırsat üstünlüğüne sahip kıyı illeri dışında sadece Ankara ve Konya illeri ile birlikte Gaziantep ilinin toplam girişim sayısı itibariyle 1. grupta yer aldığı görülmektedir. Gaziantep ilinin 2009 yılı itibariyle toplamda girişim ile 10. sırada yer alması, İmalat sektöründeki girişim sayısında ise girişim ile Kocaeli, Adana gibi sanayisi gelişmiş illerin de önünde 7. sırada yer alması (Şekil 5 56), imalat sektöründe girişimciliğin TRC1 Bölgesi için önemli bir konumda olduğunun göstergesidir. Bununla birlikte, Kilis ilinin 6. grupta ve Adıyaman ilinin 4. grupta yer alması dikkat çekicidir. Sanayi işletmeleri içerisinde TRC1 Bölgesi nde işletme sayıları genel olarak en fazla tekstil ve gıda sektörlerindedir. Bu sebeple imalat sanayi içinde bölgeye en çok katma değer sağlayan üretim alanlarının tekstil ve gıda olduğu belirtilebilir. Gaziantep ilinde imalat sektörüne yönelik altyapı, lojistik ve diğer hizmetlerin gelişmiş olması nedeniyle sanayiye yönelik süregelen yatırımların genellikle Gaziantep iline yapılmış olması, Adıyaman ve Kilis illerini sektör içinde gölgede bıraktığı söylenebilir. 87

108 Bölge Planı Şekil İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları, (TÜİK 2009 Verileri) Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Az gelişmiş yörelerin sanayileşme yoluyla geliştirilmesi amacıyla Organize Sanayi Bölgeleri, çeşitli altyapı hizmetlerinden, iş ilişkilerinden, ulaşım ve finansman kolaylıklarından faydalanmak üzere oluşturulmuştur. Dokuzuncu Kalkınma Planında en çok vurgulanan konulardan biri olan işletmelerin rekabet gücünün arttırılması için OSB, önemli araçlardan biri olarak görülmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde 1960 lı yıllardan itibaren Organize Sanayi Bölgeleri kurulmaya başlanmıştır. Günümüzde, Gaziantep te 5, Adıyaman da 4 ve Kilis te 1 adet olmak üzere toplam 10 adet faal Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Türkiye nin en büyük ve en gelişmiş Organize Sanayi Bölgelerinden biri olan Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi, 1960 lı yıllarda yatırımcı sanayicilerin girişimi sonucu, 1969 yılında Türkiye de ilk defa oluşturulan OSB lerden biri olarak kuruluşunu tamamlamıştır. 88

109 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri 1969 yılında 210 hektar alan üzerine kurulan 1. Organize Sanayi Bölgesi nde bugün, orta ve büyük ölçekte 138 firma faaliyet göstermektedir. 1. Bölge de aylık kwh elektrik, ton su, m 3 /ay doğalgaz tüketilmekte ve kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep te yer alan 2. Organize Sanayi Bölgesi, 1986 yılında 450 hektar alan üzerine kurulmuştur. 277 adet parselden oluşan 2. Bölge de 265 firma faaliyette olup, tekstil, gıda, kimya ve plastik iş kollarından oluşmaktadır. 2. Bölge de aylık kwh elektrik, ton su, m 3 /ay doğalgaz tüketilmekte olup kişi istihdam edilmektedir yılında 540 hektarlık alan üzerine 3. Organize Sanayi Bölgesi nin kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Bugün itibariyle 249 adet firma faaliyette olup 540 hektarlık alanda, toplam 275 sanayiciye yer tahsisi yapılmıştır. 3. Bölge de kwh elektrik, ton su, m 3 /ay doğalgaz tüketilmekte ve kişi istihdam edilmektedir yılında faaliyetlerine başlayan ve bugün itibariyle yaklaşık 1200 hektar alanı bulunan 4. Organize Sanayi Bölgesinde, 38 adet firma faaliyette olup, toplam 140 sanayiciye yer tahsisi yapılmıştır. 4. Bölge de aylık kwh elektrik, ton su, m 3 /ay doğalgaz tüketilmekte ve kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep te bulunan dört adet Organize Sanayi Bölgesi ile ilgili bilgiler aşağıdaki gibidir. Tablo Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri I.OSB II.OSB III.OSB IV.OSB Yeri Başpınar Başpınar Adana Karayolu Adana Karayolu Kuruluş Yılı Toplam Alan (m2) Tahsis Edilen Fabrika Yeri (adet) Faaliyetteki Firma Sayısı (adet) Toplam İstihdam- (kişi) Toplam Enerji Tüketimi (Kwh/ay) Toplam Su Tüketimi (ton-ay) Toplam Doğalgaz Tüketimi (m 3 /ay) Kaynak: GSO,2010 Gaziantep te bulunan toplam 690 firmanın faaliyet gösterdiği 4 Organize Sanayi Bölgesi ndeki firmaların sektörel dağılımı aşağıdaki şekilde verilmiştir. 89

110 Bölge Planı 3% 9% 7% 16% Tekstil :302 43% 22% Gıda :151 Plastik :50 Boya-Kimya :59 Temizlik-Hijyen :19 Diğer :109 Şekil Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmaların Sektörel Dağılımı Kaynak: GAOSB, 2010 Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyet gösteren işletmelerin sektörel dağılımı incelendiğinde tekstil ve gıda sektörleri öne çıkmaktadır. İşletmelerin %43 ü tekstil sektöründe, %22 si gıda sektöründe, %9 u boya-kimya sektöründe, %7 si plastik sektöründe, %3 ü temizlik-hijyen sektöründe, %16 sı ise diğer Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyet gösteren işletmelerin sektörel dağılımı incelendiğinde tekstil ve gıda sektörleri öne sektörlerde faaliyet göstermektedir. çıkmaktadır. İşletmelerin %43 ü tekstil Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi tarafından yapılan girişimler neticesinde, Bölge firmalarının doğalgazı en kısa sürede kullanabilmesi ve üretim maliyetini düşürebilmesi adına, 2005 yılı içerisinde sektöründe, %22 si gıda sektöründe, %9 u boyakimya sektöründe, %7 si plastik sektöründe, %3 ü temizlik-hijyen sektöründe, %16 sı ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. Bu sektörlerin, birada bulunmanın getirdiği pozitif doğalgaza geçiş tamamlanmış olup dışsallıktan yararlanma politikasını hâlihazırda 270 firma doğalgaz benimsedikleri düşünülebilir. kullanmaktadır. Doğalgaz tüketiminde akrilik polip(%25), boyama(%20) ve halı(%16) sektörleri ilk üç sırada yer almaktadır (%) Boyama Akrilik Halı Isınma-Mutfak Kimya-Ambalaj Elektrik Çikolata-Bisküvi Makarna Bulgur Yağ Şekil Gaz Tüketim Oranının Sektörel Dağılımı (%) Kaynak: GAOSB,

111 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep teki 5. Organize Sanayi Bölgesi Nizip İlçesi nde yer almaktadır. Nizip OSB de, mevcut durumda 2 işyeri faaliyet göstermekte olup yakın tarihte faal işyeri sayısının 5 e yükselmesi beklenmektedir. Adıyaman Organize Sanayi Bölgeleri 185 hektar alan üzerine kurulan Adıyaman Organize Sanayi Bölgesinin 2000 yılı sonunda altyapı inşası, 2001 yılı sonunda ise elektrik şebekesi tamamlanmıştır. Bugün itibariyle, toplam 61 tesis faaliyette olup, bu tesislerde kişi istihdam edilmektedir. Bölgede faaliyet gösteren tesislerin 31 i tekstil, 7 si gıda, 6 sı plastik, 6 sı mobilya ve ağaç işlerinde, 11 i ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi, 2006 yılından bu yana bölge içindeki tesislere enerji dağıtımını kendisi yapmakta olup, yıllık en az 150 milyon kwh enerji satmaktadır. Tablo Adıyaman OSB deki Firmaların Sektör Dağılımı Sektör Firma Sayısı Tekstil 31 Gıda 7 Plastik 6 Mobilya Ağaç İşleri 6 Diğer 11 TOPLAM 61 Kaynak: Adıyaman Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü Adıyaman Merkez OSB nin 2 temel sorunu bulunmaktadır. Bunlar yatırım yapmak için başvuran girişimcilere arsa temin edebilmek için ilave edilen yaklaşık 115 hektar büyüklüğündeki tevsi alanının altyapı çalışmaları ve endüstriyel atık su arıtma tesisinin yapımı için gerekli olan finansman ihtiyaçlarıdır. Adıyaman ın Besni ilçesinde bulunan Besni Organize Sanayi Bölgesi, 2005 yılında kurulmuş olup, 124 hektar alanda 45 parselden oluşmaktadır. 9 işletme faal, 1 işletme kapalı ve 2 işletmenin inşaatı devam etmektedir. Toplam 620 kişinin istihdam edilmektedir yılında kurulan Gölbaşı Organize Sanayi Bölgesi 110 hektarlık alanı kapsamakta ve 32 parselden oluşmaktadır. Günümüzde, 3 işletme faaliyette olup bu işletmelerde 40 kişi istihdam edilmektedir. Ayrıca 4 işyerinin inşaatı devam etmektedir. Kahta Organize Sanayi Bölgesi 2008 yılında kurulmuş ve 155 hektar alanda 88 sanayi parselinden oluşmaktadır. Altyapı proje çalışmaları devam etmektedir. Kilis Organize Sanayi Bölgeleri Kilis in sanayileşmesinde ve istihdam yaratılmasında önemli rol oynayacak olan Kilis Organize Sanayi Bölgesi 1991 yılından itibaren yatırım programında bulunmaktadır yılında Kilis OSB nin uygulama projeleri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nca ihale edilmiş olup, söz konusu plan ve proje mühendislik hizmetleri 1996 yılında tamamlanmıştır. Bölgenin onaylı imar planına göre 8 adet yapı adasında bulunan 37 adet sanayi parseli 1996 yılından itibaren girişimcilere tahsis edilmeye başlanmış olup, tahsis edilen yatırımcı sayısı 36 adettir. Faal durumda olan fabrikalarda toplam 550 işçi istihdam edilmektedir. (Kilis Valiliği, 2010.) verilmiştir. Kilis Organize Sanayi Bölgesi nde arsa tahsisi yapılan firmaların sektörel dağılımı aşağıda 91

112 Bölge Planı Tablo Kilis OSB deki Firmaların Sektör Dağılımı Sektör Firma Sayısı Gıda 15 Dokuma ve Giyim 6 Plastik 2 Petro-kimya 2 Pişmiş kil ve çimento sanayi 2 Otomotiv 1 Diğer 8 Toplam 36 Kaynak : Kilis Valiliği,2010 Kilis Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren işletmelerde pekmez, baharat, şekerleme ve çikolata, mısır çerezi, zeytinyağı, kadife, döşemelik kumaş, seccade, plastik ambalaj, çit teli, et sucuğu, pamuk ipliği, halı ipliği, mobilya dekorasyon, margarin yağı, sentetik çuval, porselen cam ve biodizel imalatı yapılmaktadır. Kilis OSB nin temel öncelikleri aşağıda sıralanmıştır: İlde kalifiye eleman, nitelikli işçi, usta ve çırak konusunda ciddi sıkıntılar yaşanmakta olup, bu sorunların branş ve uzmanlık eğitimi, yetiştirme kursları, staj gibi etkinliklerle çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Bölgenin genişleme alanı çalışmalarının bir an önce tamamlanması gerekmektedir. Kilis Gıda İhtisas OSB nin en kısa zamanda faaliyete geçmesi gerekmektedir ,82 43,77 41, , ,67 21,88 11,48 9,84 7,25 8,55 5,56 5,56 2,75 9,84 15,80 18,03 0 Tekstil Gıda Plastik Boya-Kimya Temizlik- Hijyen Mobilya-Ağaç İşleri Diğer G.Antep(%) Adıyaman(%) Kilis(%) Şekil TRC1 Bölgesi nde OSB deki İşletmelerin Sektörel Dağılımı (GSO 2009) Grafikte, TRC1 Bölgesi ndeki faaliyette olan il merkezlerinde bulunan 6 adet OSB deki işletmelerin sektörel dağılımı görülmektedir. 92

113 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep ilinde bulunan 4 adet OSB, Adıyaman ve Kilis illerinde bulunan birer adet OSB de, faaliyet gösteren işletmelerde tekstil, gıda ve plastik sektörleri öne çıkmaktadır. Şekil 5-60 ta TRC1 Bölgesi nde bulunan illerin OSB lerinde faaliyet gösteren işletmelerin sayıları gösterilmiştir Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Şekil OSB lerde Faaliyet Gösteren İşletmelerin İllere Göre Dağılımı (GSO 2009) Gaziantep, bünyesinde bulunan 4 adet Organize Sanayi Bölgesi ve 4 Bölge de faaliyet gösteren 690 adet işletme ile Adıyaman ve Kilis illerinin OSB lerine göre çok öndedir. Ayrıca Gaziantep OSB, enerji ve altyapı bakımından eksiklerini önemli ölçüde tamamlamış, yalnız bölgenin değil, Türkiye nin de en geniş ve gelişmiş OSB lerinden biri haline gelmiştir. TRC1 Bölgesi illerinde 2008 elektrik fiyatlarına baktığımızda Adıyaman OSB fiyatının çok düşük, Kilis OSB fiyatının ise çok yüksek olduğunu görmekteyiz ve 2010 yıllarında ise illerdeki OSB lerin elektrik fiyatları arasındaki farkın düştüğü görülmektedir. Ayrıca tüketilen elektrik enerji için çift terimli tarifeye geçiş yapılmıştır. Eurostat 2009 verilerine göre Avrupa birliği ülkelerinde endüstriyel tüketiciler için ortalama elektrik fiyatı /kwh iken Türkiye de /kwh dir. Bu fiyat yapılacak enerji yatırımları ve sanayi teşvikleri ile daha iyi bir noktaya gelebilecektir. Gaziantep, bünyesinde bulunan 4 adet Organize Sanayi Bölgesi ve 4 Bölge de faaliyet gösteren 690 adet işletme ile, Adıyaman ve Kilis illerinin OSB lerine göre çok öndedir. Ayrıca Gaziantep OSB, enerji ve altyapı bakımından eksiklerini önemli ölçüde tamamlamış, yalnız bölgenin değil, Türkiye nin de en geniş ve gelişmiş OSB lerinden biri haline gelmiştir. 93

114 Bölge Planı Tablo TRC1 Bölgesi Yıllara Göre OSB Elektrik Dağıtım Bedelleri OSB Adı 2007 Yılı 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı Gaziantep OSB Adıyaman OSB 0,95 YKr/kWh 1,07 YKr/kWh 0,35 YKr/ kwh Kilis OSB 2,18 YKr/kWh Kaynak : EPDK Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Tek terimli Dağıtım Bedeli: 1,53 Kr/kWh, Çift terimli Dağıtım Bedeli : (Aktif enerji): 0,6 Kr/kWh, Güç Bedeli: 327 Kr/kW/Ay, Güç aşımı bedeli: 654 Kr/kW/Ay (**) Tek terimli dağıtım bedeli 1,089 Kr/kWh, Çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,505 Kr/kWh; güç bedeli 328,945 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli olarak 656,900 Kr/kW/Ay 0,50 Kr/kWh Tek terimli dağıtım bedeli 0,725 Kr/kWh, Çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,507 Kr/kWh, güç bedeli 93,946 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 187,890 Kr/kW/Ay Tek terimli: 1,27 Kr/kWh çift terimli: enerji 0,73 Kr/kWh, güç bedeli 270 Kr/kW/Ay, güç aşım bedeli 540 Kr/kW/Ay Tek terimli dağıtım bedeli 0,768 Kr/kWh, Çift terimli dağıtım bedeli (aktif enerji) 0,349 Kr/kWh, güç bedeli 167,77 Kr/kW/Ay; güç aşım bedeli 335,54 Kr/kW/Ay TRC1 Bölgesi nde Gaziantep Merkez de 4, Gaziantep in ilçelerinden Nizip, İslahiye, Oğuzeli ve Nurdağı nda 1 er; Adıyaman Merkez de 1, Adıyaman ın ilçeleri Besni, Gölbaşı, Kâhta da 1 er ve Kilis ilinde 1 adet olmak üzere toplam 13 adet KSS bulunmaktadır. Tablo Gaziantep İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri KSS Adı İşyeri Sayısı Mevcut İstihdam Küçük Sanayi Sitesi Örnek Sanayi Sitesi Ayakkabıcılar Sanayi Sitesi Aralık Sanayi Sitesi Nizip Küçük Sanayi Sitesi İslahiye Küçük Sanayi Sitesi Oğuzeli Küçük Sanayi Sitesi Nurdağı Küçük Sanayi Sitesi Kaynak: GSO, 2010; İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008 Gaziantep ilinde bulunan 8 adet Küçük Sanayi Sitesi nde toplam işyerinde kişi istihdam edilmektedir. Ayrıca başta tekstil sektörü olmak üzere kimya, plastik ve gıda sektörlerinde 100 e yakın firmanın faaliyet gösterdiği Havaalanı Sanayi Bölgesi; plastik ayakkabı, un, irmik, halı ve akrilik iplik üretimi konusunda faaliyet gösteren yaklaşık 150 firmanın bulunduğu Nizip Caddesi ve 94

115 5.Mevcut Durum Analizi mercimek işleme, plastik ve halı üretimi konusunda faaliyet gösteren 700 civarında firmanın bulunduğu Ünaldı-Şehreküstü sanayi bölgeleri mevcuttur. Tablo Adıyaman İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri KSS Adı İşyeri Sayısı Mevcut İstihdam Adıyaman Küçük Sanayi Sitesi Besni Küçük Sanayi Sitesi Gölbaşı Küçük Sanayi Sitesi Kahta Küçük Sanayi Sitesi Kaynak: Adıyaman İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü, 2010 Adıyaman il ve ilçelerinde bulunan 4 adet Küçük Sanayi Sitesi nde 818 adet işyerinde kişiye istihdam sağlanmaktadır. Kilis ilinde 250 işyeri kapasiteli, inşaatı tamamlanmış ve hak sahiplerine dağıtımı yapılmış olan Kilis KSS bulunmaktadır. Kilis Pekmez-Helva KSS yer temini aşamasındadır. Gaziantep sanayisinin son on yıllık gelişme sürecinde kendine seçtiği en yeni gelişme alanı Havaalanı bölgesidir. Bu bölgedeki yatırımlar daha çok tekstil sektörü olmak üzere, kimya, plastik, gıda ve makine imalat sanayinde faaliyet gösteren firmalara aittir Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ) Faaliyetleri KOBİ ler; 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmi beş milyon TL yi aşmayan, mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimlerdir. Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2009 Ocak-Temmuz) KURULAN TASFİYE KAPANAN İLLER Ger. Kişi Ger. Kişi Şirket Koop. Tic. İşl. Şirket Koop. Şirket Koop. Tic. İşl. Gaziantep Adıyaman Kilis TRC İstanbul Türkiye Kaynak: Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi. 95

116 Bölge Planı Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2010 Ocak-Temmuz). KURULAN TASFİYE KAPANAN İLLER Ger. Kişi Ger. Kişi Şirket Koop. Tic. İşl. Şirket Koop. Şirket Koop. Tic. İşl. Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi Yukarıdaki Tablo 5 60 ta görüldüğü gibi, KOBİ faaliyetleri kapsamında 2010 yılının ilk yedi ayında TRC1 Bölgesi nde Gaziantep İlinde 533, Adıyaman İlinde 123, Kilis İlinde ise 13 şirketin kurulduğu tespit edilmiştir. Yeni kurulan gerçek kişi ticari işletme sayısı Gaziantep İlinde 424, Adıyaman İlinde 48 ve Kilis İlinde 20 dir yılının ilk yedi ayında TRC1 Bölgesi nde kurulan şirket sayısı ise 669 olup, aynı dönemde Türkiye de kurulan şirket sayısının %0,2 sidir. TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep te kurulan şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletmelerin sayısının bölgenin diğer illerine göre oldukça yüksek olması, Gaziantep ilinde ticaret potansiyelinin ve girişimcilik ruhunun ileri düzeyde olduğunu göstermektedir yılında Adıyaman ve Kilis İllerinde kurulan şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme sayısı, Gaziantep e göre büyük oranda düşük olmakla birlikte özellikle Kilis in girişimcilik ve işletme kurma konularında bölgenin oldukça gerisinde kaldığı görülmektedir. Tablo Gaziantep İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 2007 Yılı * 2008 Yılı ** 2009 Yılı ** KOSGEB *** İşletme Sayısı (10) (10) (10) - KOBİ Sayısı (10) (9) (10) (14) * TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, ** TÜİK İş Kayıtları (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibariyle KOSGEB Veritabanına Kayıt Olan KOBİ Sayısı Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin söz konusu veriye ilişkin Türkiye genelinde sıralamasını göstermektedir yılında Gaziantep te bulunan toplam işletme sayısı tür. Bunlardan adedi KOBİ olup toplam işletme sayısının %99 unu oluşturmaktadır (Tablo 5 61). İldeki işgücünün büyük bir bölümü KOBİ lerde istihdam edilmektedir. Gaziantep, bünyesinde yer alan KOBİ sayısı ile Türkiye genelinde 10. sırada yer almaktadır. Gaziantep in KOBİ sayısı olarak Türkiye genelinde ilk 10 il arasında yer alması, bölgede işsizliğin azaltılması, yeni istihdam alanlarının yaratılması ve bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasının sağlanmasında büyük önem arz etmektedir. 96

117 5.Mevcut Durum Analizi Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsamında Gaziantep İlinde Verilen Destekler Yıllar Destek Adedi Destek Miktarı (TL) (15) (13) 2010 (31 Temmuz İtibarıyla) 145 (7) (6) Toplam (13) (13) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin Türkiye genelinde sıralamasını göstermektedir tarihi itibariyle Gaziantep İlinde KOSGEB destek yönetmeliği kapsamında verilen destek adedi 145 olup bunların toplam miktarı TL dir. Verilen destek adedi incelendiğinde; Gaziantep Türkiye genelinde 7. sırada, destek miktarı incelendiğinde ise 6. sırada yer almaktadır. Tablo Gaziantep İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri Program Adı Destek Sayısı (Sırası) Oluşan Kredi Hacmi (TL) (7) (7) Program Adı Destek Sayısı (Sırası) Muhtemel Kredi Hacmi (TL) KOBİ Kredi Destek Programı ( ) (24) (24) GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Programı ( (1) (1) ) Sıfır Faizli Acil Destek Kredisi Programı ( ) 3 (24) (24) Toplam (12) (7) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü KOBİ kredi destek programı kapsamında Gaziantep İlinde verilen destek sayısı olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program kapsamında verilen destekler incelendiğinde Gaziantep İli, Türkiye genelinde 24. sırada yer almaktadır. GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Programı ile Gaziantep e verilen destek sayısı 298 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program aracılığıyla verilen destekler genelinde Gaziantep, Güneydoğu Anadolu Bölgesi de ilk sırada yer almaktadır. Sıfır Faizli Acil Destek Kredisi Programı kapsamında Gaziantep e verilen destek sayısı 3 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program dahilinde ise verilen destek bakımından Gaziantep, Türkiye genelinde 24. sırada yer almaktadır. Tablo Adıyaman İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 2007 Yılı * 2008 Yılı ** 2009 Yılı ** KOSGEB *** İşletme Sayısı (42) (41) (42) - KOBİ Sayısı (42) (41) (42) (60) * TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, ** TÜİK İş Kayıtları (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibariyle KOSGEB Veritabanına Kayıt Olan KOBİ Sayısı Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin Türkiye genelinde sıralamasını göstermektedir. 97

118 Bölge Planı 2009 yılında Adıyaman da bulunan toplam işletme sayısı dur. Bunlardan adedi KOBİ olup toplam işletme sayısının %99 unu oluşturmaktadır (Tablo 5 64). İldeki işgücünün büyük bir bölümü KOBİ lerde istihdam edilmektedir. Adıyaman bünyesinde yer alan KOBİ sayısı ile, Türkiye genelinde 42. sırada yer almaktadır. Tablo Adıyaman İlinde 2002 Yılından İtibaren Verilen KOSGEB Destekler Program Adı Destek Sayısı (Sırası) Oluşan Kredi Hacmi (TL) (55) (53) Program Adı Destek Sayısı (Sırası) Muhtemel Kredi Hacmi (TL) KOBİ Kredi Destek Programı ( ) 373 (60) (60) GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Programı ( ) 27 (5) (7) Sıfır Faizli Acil Destek Kredisi Programı ( ) 0 (24) 0 Toplam 554 (59) (57) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü KOBİ kredi destek programı kapsamında Adıyaman İlinde verilen destek sayısı 373 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program kapsamında verilen destekler incelendiğinde Adıyaman İli, Türkiye genelinde 60. sırada yer almaktadır. GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Programı kapsamında Adıyaman a verilen destek sayısı 27 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Verilen destek sayısı bakımından, Güneydoğu Anadolu Bölgesi genelinde Adıyaman 5. sırada, kredi miktarı değerlendirildiğinde ise 7. sırada yer almaktadır. Sıfır Faizli Acil Destek Kredisi Programı çerçevesinde Adıyaman a herhangi bir destek verilmemiştir. Tablo Kilis İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 2007 Yılı * 2008 Yılı ** 2009 Yılı ** KOSGEB *** İşletme Sayısı (77) (77) (77) - KOBİ Sayısı (77) (77) (77) 169 (81) * TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri, ** TÜİK İş Kayıtları (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince bazı veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibariyle KOSGEB Veritabanına Kayıt Olan KOBİ Sayısı Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin söz konusu veriye ilişkin Türkiye genelinde sıralamasını göstermektedir yılında Kilis te bulunan adet işletmenin ü KOBİ dir. İldeki işgücünün büyük bir bölümü de KOBİ lerde istihdam edilmektedir. Kilis, bünyesinde yer alan KOBİ sayısı ile Türkiye genelinde 77. sırada yer almaktadır. Kilis in KOBİ sayısı olarak Türkiye genelinde son sıralarda yer alması; ilin, bölgenin cazibe merkezi olan Gaziantep e oldukça yakın olması ve Gaziantep in sanayi altyapısının oldukça gelişmiş olmasından dolayı işletmelerin buraya kayması ile açıklanabilir. 98

119 5.Mevcut Durum Analizi Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsamında Kilis İlinde Verilen Destekler Yıllar Destek Adedi (Sırası) Destek Miktarı (TL) (76) (76) 2010 (31 Temmuz İtibarıyla) 4 (59) (59) Toplam 11 (70) (75) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü tarihi itibariyle Kilis İlinde KOSGEB destek yönetmeliği kapsamında 4 adet destek verilip bunların toplam miktarı TL dir. Verilen destek adedi ve miktarı incelendiğinde; Kilis, Türkiye genelinde 59. sırada yer almaktadır. Tablo Kilis İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri Program Adı Destek Sayısı (Sırası) Oluşan Kredi Hacmi (TL) (74) (72) Program Adı Destek Sayısı (Sırası) Muhtemel Kredi Hacmi (TL) KOBİ Kredi Destek Programı ( ) 28 (81) (81) GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Programı ( (8) (8) ) Sıfır Faizli Acil Destek Kredisi Programı ( ) - - Toplam 78 (80) (74) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü KOBİ Kredi Destek Programı dahilinde Kilis İlinde verilen destek sayısı 28, muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu programın destekleri kapsamında Kilis, Türkiye genelinde son sırada yer almaktadır. GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Programı Kilis İlinde 20 projeyi desteklemiş olup bu projelerin muhtemel kredi hacmi TL dir. Kilis İli bu programdan aldığı destekler ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi genelinde 8. sırada yer almaktadır. Sıfır Faizli Acil Destek Kredisi Programı bünyesinde Kilis e herhangi bir destek verilmemiştir yılında yayınlanan AB Katılım Ortaklığı Belgesi nde; KOBİ lerle ilgili olarak Avrupa Küçük İşletmeler Şartı ve İşletme ve Girişimcilik İçin Çok Yıllı Program ı çerçevesinde, KOBİ lerin özellikle finansman ihtiyaçları ve iş ortamlarının iyileştirilmesi belirtilmiştir. Buradan hareketle oluşturulan KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı ile bölgedeki KOBİ lere yönelik temel stratejilerin belirlenmesi, öncelikli stratejiler kapsamında KOBİ sayılarının ve rekabet güçlerinin arttırılması sağlanabilir. AB de, yıllarını kapsayan dönemde Katılım Öncesi Mali Yardım Programı IPA, Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı kapsamında bölgedeki KOBİ lerin desteklenerek iş ortamlarının iyileştirilmesi, işletme kapasiteleri ve girişimciliğin arttırılmasını hedeflemektedir. Özellikle KOBİ sayılarının nispeten az olduğu Adıyaman ve Kilis İlleri başta olmak üzere bölgede yenilikçi ve yaratıcı girişimcilerin desteklenmesi, istihdam olanakları yaratarak bölgenin kalkınmasına katkı sağlayacaktır. 99

120 Bölge Planı Avrupa Bilgi Merkezleri (ABM) Avrupa Bilgi Merkezleri, KOBİ lerin Avrupa Birliği ve Tek Pazar'a adaptasyonunu hızlandırmak ve etkinliği arttırmak adına Avrupa Komisyonu Müteşebbis Genel Müdürlüğü (Enterprise Directorate General) tarafından 1987 yılında kurulan ve gün geçtikçe yeni üye katılımlarıyla genişleyen KOBİ Bilgi Ağıdır (Kaynak: Gaziantep Ticaret Odası). Türkiye genelindeki 8 ilde 9 adet Avrupa Bilgi Merkezi, KOBİ lere hizmet vermektedir. Gaziantep Avrupa Bilgi Merkezi, Gaziantep Ticaret Odası bünyesinde, Gaziantep Ticaret Odası ve KOSGEB işbirliğiyle kurulmuş ve 2004 yılı itibariyle faaliyetlerine başlamıştır. Bu merkez, KOBİ lerin ulusal ve uluslar arası platformlarda yer almalarını sağlamış ve küresel pazarda yer edinmelerine katkıda bulunmuştur. En önemli makroekonomik problemin işsizlik olduğu günümüz ekonomik şartlarında, KOBİ ler yeni istihdam alanlarının yaratılmasında önemli rol üstlenmektedir. Bunun yanında dengeli ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanması ve sürdürülmesine yapmış olduğu olumlu katkı ve sahip oldukları esnek üretim yapısı KOBİ leri, günümüz dünyasında daha önemli bir konuma getirmektedir. Bu koşullar göz önünde bulundurulduğunda KOBİ lerin, TRC1 Bölgesinin kalkınmasına öncülük etmesi adına yapılan bölge planında önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Bu bağlamda, ajansımızca üretilen bölge planı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı ile uyumlu stratejilere sahiptir. Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri (ABİGEM) Avrupa Birliği Komisyonu ve TOBB tarafından finanse edilen Gaziantep, İzmir ve Kocaeli illerinde İş Geliştirme Merkezi Kurulması Projesi 2002 Mart ayı itibariyle merkezlerin plan ve kuruluş çalışmaları ile başlamıştır. Projenin amacı, Türkiye de KOBİ lerin İş Geliştirme Merkezleri aracılığıyla özellikle rekabet seviyelerinin ve uluslararası piyasalarda aktivitelerinin artırılması konusunda desteklenmesidir. Bununla birlikte proje süresince, talep gören hizmet niteliği ve piyasa analizleri gibi çalışmalar sonucunda edinilecek fikirler ışığında KOBİ lere yönelik yerel veya merkezi politikaların oluşturulmasına yardımcı olmak projenin hedeflerindendir. İş Geliştirme Merkezlerinin amaçları doğrultusunda Gaziantep ABİGEM, KOBİ lere yönetim danışmanlığı, bilgilendirme ve eğitim hizmetlerini sunmak üzere tasarlanmıştır. ABİGEM, yerel olarak yönetilen bağımsız bir organizasyon olarak tasarlanmış olup kar amacı gütmeyen kalıcı bir organizasyondur. KOBİ gelişimine destek olma misyonuna sahip Gaziantep ABİGEM, TRC1 Bölgesi nin bölgesel kalkınmasına katkı sağlayacak önemli paydaşlardan olup bu merkez ile yapılacak işbirlikleri bölge adına son derece önemlidir Üniversite-Sanayi İşbirliği TRC1 Bölgesi nde, ikisi vakıf üniversitesi olmak üzere toplam beş üniversite bulunmaktadır. Gaziantep Üniversitesi bünyesindeki kurumsal yapılarıyla Üniversite-Sanayi İşbirliğinde bölgedeki diğer üniversitelere öncülük etmektedir. Bu amaçla, Gaziantep Üniversitesi tarafından Teknopark kurulmuş, TEKMER e yer konusunda destek sağlanmış ve Gaziantep Sanayi Odası işbirliği ile bir Web Portalı hazırlanmıştır. Bu portal, Gaziantep teki üniversite - sanayi işbirliğinin artmasını ve bu yolla Gaziantep sanayinin yenilikçilik ve markalaşma sürecini hızlandırarak AR-GE çalışmalarının gelişmesine katkı sağlamaktadır. 100

121 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep Üniversitesi, üniversite-sanayi işbirliğini geliştirmek ve sanayiye ara kalifiye eleman yetiştirmek için 2007 yılında Gaziantep Organize Sanayi Bölgesinde Naci Topçuoğlu Meslek Yüksek Okulunu kurmuştur. Naci Topçuoğlu Meslek Yüksekokulu eğitim öğretim yılında eğitim vermeye başlamıştır. Plastik Teknolojileri ve Halıcılık Programları, Dış Ticaret ve Gümrük, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, İşletme Yönetimi, Lojistik ve Gıda Teknolojileri Programları uygulanmaktadır eğitim-öğretim yılı itibariyle Yüksekokul da 411 öğrenci eğitim görmektedir. Mezun olan öğrencilerin sanayide ihtiyaç duyulan ara eleman eksikliğini gidereceği düşünülmektedir. Gaziantep Teknopark 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu çıktıktan sonra teknoparklara duyulan önem artmış olup, Türkiye'nin hemen her bölgesinde teknopark kurmak için girişimler başlamıştır. Konuya artan ilgi sonucu Türkiye de birçok üniversitede teknoparklar kurulmuş ve Gaziantep Teknopark da bunlardan biri olmuştur. Gaziantep Teknopark A.Ş, Gaziantep Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve Ankara Cyberpark işbirliğiyle 12 Ocak 2007 de Bilim ve Teknoloji parkı olarak 163 bin 138 metrekarelik alanda kurulmuş, 2010 yılında Gaziantep Üniversitesi bünyesine alınmıştır. Teknopark bünyesinde 16 adet firma bulunmaktadır. Firmalar yazılım, Ar-Ge çalışmaları ve danışmanlık alanında faaliyet göstermektedir. Teknopark yönetimi değişik sektörlerden gelen talep üzerine Teknoparkta bulunmayan firmalara yönelik destek verebilmektedir. Teknopark misyonunda gelecek dönemlerde Ar-Ge çalışması yapan firmalara marka-patent konusunda destek olunacağı belirtilmiştir. Gaziantep TEKMER Bilim ve teknolojiye dayalı yenilikçi sanayi işletmelerinin kurulmasını teşvik etmek ve onların araştırma-geliştirme projelerini desteklemek amacı ile KOSGEB tarafından Gaziantep Üniversitesi bünyesinde, Gaziantep Sanayi Odası ve Gaziantep Ticaret Odasının katkıları ile 25 Aralık 2004 te kurulmuştur. Bu amaç doğrultusunda, Gaziantep Üniversitesinin bilim ve teknoloji altyapısı KOBİ lere sunulmaktadır. Bununla birlikte, ticarileşebilir, teknolojik ürün veya üretim yöntemleri geliştirmeyi hedefleyen AR-GE projelerine finansal destekler sağlanmaktadır. Gaziantep Üniversitesi TEKMER; yeni ürün ve üretim teknolojileri geliştirilmesi, AR-GE bilincinin oluşturulması, kalitenin geliştirilmesi ve verimliliğin arttırılması yönündeki çalışmalara yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Gaziantep TEKMER'de toplam 14 işlik bulunmakta olup, bunların %50 si doludur Marka, Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım Markalaşmanın, kalkınmanın en önemli dinamiklerinden biri olduğu tüm dünyada kabul görmektedir. Şehir pazarlamasının gerçekleştirilmesi adına Gaziantep Sanayi Odası tarafından başlatılan Marka Şehir Gaziantep Projesi Türkiye de ilk defa uygulanmaktadır. Proje hedefi, Gaziantep'in kendiliğinden markalaşan bazı değerlerini öne çıkarmak ve kenti yatırımcılar ve ziyaretçiler için cazibe merkezi haline getirmektir. Projenin tamamlanmasıyla Gaziantep sanayi ve ticareti daha çok katma değer yaratacak ve kent rekabetçi bir yapıya dönüşecektir. 101

122 Bölge Planı TPE 2009 yılı verilerine göre, Gaziantep 81 il arasında; marka başvurularında 1780 başvuru ile 5. sırada iken, tescil alan 1080 marka ile 7. sıradadır. Türk Patent Enstitüsü raporuna göre 2009 yılında Türkiye'de yapılan marka başvurularında %1,3'lük düşüş yaşanmasına karşın, Gaziantep marka başvuru sayısını arttırmayı başaran şehir olmuştur yılı patent başvurularında, 19 başvuru ile 14. sırada iken, 5 patent tescili ile 8. sırada yer almaktadır. Faydalı model 2009 sıralamasında Gaziantep 29 başvuru ile 14. sırada, tescilde ise 22 tescil alan faydalı modelle 14. sıradaki yerini korumaktadır. Endüstriyel tasarım başvurularında 173 başvuru ile 6. sırada yer alan Gaziantep, tescil sıralamasında 1228 tescille 4. sıradadır. Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarıma ilişkin veriler, Gaziantep in geleneksel girişimciliği yenilikçi bir girişimcilik anlayışına dönüştüğünü göstermektedir. Tablo Gaziantep Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Yıl Marka Patent Faydalı Model Endüstriyel Tasarım Kaynak: TPE, Şekil Gaziantep Yıllara Göre Marka Sayıları Kaynak: GSO, TPE 2009 yılı verilerine göre, Adıyaman 81 il arasında; marka başvurularında 55 başvuru ile 52. sırada iken, tescil alan 52 marka ile 43. sıradadır yılı patent başvurularında ise 2 başvuru ile 52. sırada iken patent tescili alamamış ve 13. sırada kalmıştır. Faydalı model 2009 sıralamasında Adıyaman 1 başvuru ile 54. sırada, tescilde ise 2 tescil alan faydalı modelle 27. sıradadır. Endüstriyel 102

123 5.Mevcut Durum Analizi tasarımda ise herhangi bir başvuru bulunmamaktadır. Bu veriler, Adıyaman ın markalaşma sürecinde Gaziantep e nazaran geride kaldığını göstermektedir. Tablo Adıyaman Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Yıllar Marka Patent Faydalı Model Endüstriyel Tasarım Kaynak: TPE, TPE 2009 yılı verilerine göre, Kilis, 81 il arasında; marka başvurularında 20 başvuru ile 65.sıradadır. Faydalı model 2009 sıralamasında Kilis 1 başvuru ile 65.sırada yer alıp tescil alamamıştır. Endüstriyel tasarımda başvuru bulunmamaktadır. Kilis TRC1 Bölgesi nde markalaşma konusunda en geride kalan kenttir. Tablo Kilis Marka, Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Yıllar Marka Patent Faydalı Model Endüstriyel Tasarım Kaynak: TPE, TRC1 Düzey 2 Bölgesi illeri profesyonel bir kadro denetiminde, bilimsel yöntemlere dayalı istikrarlı bir çalışmayla markalaşmayı başarabilecek güçtedir. Doğru vizyonla ortaya çıkılıp kararlı olunduğunda, diğer bölge illerimiz de Gaziantep örneğinde olduğu gibi kültürüyle, kendilerine özgü ürünleriyle, yöresel el sanatlarıyla ve turizm değerleriyle destek verilmesi halinde marka olmaya aday oldukları söylenebilir. 103

124 Bölge Planı Enerji ve Madencilik Enerji Dünyada ve Türkiye de hızla artan enerji talebini karşılayabilmek için ulusal ve uluslararası düzeyde enerji politikaları geliştirilmektedir. Enerjinin yeterli ve güvenilir temini ve bunun sürdürülebilirliği bu politikaların temelini oluşturmaktadır. KYOTO Protokolünün devreye girmesiyle beraber enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında ülkemiz alternatif enerji kaynaklarına yönelmektedir. Türkiye enerji kaynakları açısından linyit, su, güneş, rüzgâr ve jeotermal potansiyele sahiptir. Elektrik üretimi büyük oranda termik ve hidroelektrik santrallerden sağlanmaktadır. Son zamanlarda ise rüzgar enerji santral sayısı artmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde GAP Eylem Planı çerçevesinde altyapının güçlendirilmesi öngörülmüş, bu çerçevede enerji altyapısı da plan dahiline alınmıştır. GAP eylem planı çerçevesinde Gaziantep, Adıyaman ve Kilis te; elektrik iletim ve dağıtım, hat ve tesislerin altyapısının güçlendirilmesi, Adıyaman ve Kilis te doğalgaz boru hattı altyapısı güçlendirilmesi hedeflenmektedir. TRC1 Bölgesi nde Gaziantep kwh ile kişi başına düşen tüketimde Türkiye ortalamasının üzerinde bulunmaktadır. Adıyaman kwh, Kilis 970 kwh tüketim değeri ile Türkiye ortalamasının çok altında bulunmaktadır. Bu veriler, iki ilin yeterince gelişemediğini gösteren parametrelerdendir. Gelişmişliğin bir göstergesi olarak bilinen kişi başına düşen elektrik enerjisi tüketimi 2009 yılı TÜİK verilerine göre, Türkiye de kwh iken, gelişmiş ülkelerde bu değer kwh tir. TRC1 Bölgesinde Gaziantep kwh ile kişi başına düşen tüketimde Türkiye ortalamasının üzerinde bulunmaktadır. Adıyaman kwh, Kilis 970 kwh tüketim değeri ile Türkiye ortalamasının çok altında bulunmaktadır. Bu veriler, iki ilin yeterince gelişemediğini gösteren parametrelerdendir. Elektrik Tüketimi ve Kayıp-Kaçaklar Türkiye elektrik enerjisi sektörünün en büyük sorunlarından biri yüksek kayıp-kaçak oranlarıdır. Özellikle ülkenin doğu ve güneydoğusunda kayıp-kaçak oranları % 70 leri bulmaktadır. TRC1 Bölgesi ndeki elektrik kayıp-kaçak oranlarına bakıldığında Kilis %11,9 ile kayıp-kaçak oranının en fazla olduğu il durumundadır. Gaziantep %8,6 ile ikinci durumda iken, Adıyaman %8,1 ile en az kayıpkaçak oranına sahip ildir. 17 Türkiye il bazında elektrik tüketimi dağılım haritasına göre (Şekil 5 62) Gaziantep, en çok elektrik tüketen grupta yer almaktadır. Adıyaman, ortalama tüketime sahip olan 5. grupta, Kilis en az enerji tüketen 1. grupta yer almaktadır. 17 Kaynak: TÜİK,

125 5.Mevcut Durum Analizi Şekil Türkiye İl Bazında Elektrik Tüketimleri Dağılım Haritası Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak oluşturulmuştur. Daha iyi bir analiz için, illerdeki tüketimleri nüfusları ile orantılı olarak incelenebilir. Kişi başına düşen elektrik tüketimine göre (Şekil 5 63) Gaziantep bir basamak düşerek en çok tüketim yapan 7. grupta, Adıyaman bir basamak düşerek 4. Grupta, Kilis ise bir basamak atlayarak 2. grupta yer almıştır. Şekil Türkiye Kişi Başına Düşen Elektrik Tüketimi Dağılım Haritası Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak oluşturulmuştur. 105

126 Bölge Planı Elektrik tüketiminin sektörel dağılımı aşağıdaki Tablo 5 72 de görülmektedir. TRC1 Bölgesi toplam enerji tüketiminin büyük payını sanayide kullanmaktadır. Burada sanayi şehri Gaziantep in ağırlığı hissedilmektedir. Tablo Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağılımı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 TÜRKİYE Resmi Daire Sanayi İşletmesi Ticarethane Mesken Tarımsal Sulama Sokak Aydınlatma Diğer Toplam Tüketim Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin yıllar içindeki elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde Gaziantep in tüketiminin 2003 ile 2008 yılları arasında % 38,2 artmış olduğu görülmektedir. Adıyaman da bu oran %44,3, Kilis te ise %43,3 tür. Türkiye de aynı yıllar arası elektrik tüketim artışı %44,9 olmuştur. Gaziantep teki yüzde artış oranı diğer illere göre daha az olmakla beraber, toplam elektrik tüketim artışında ilk sırada yer almaktadır. Şekil Yıllara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi toplam enerji tüketiminin büyük payını sanayide kullanmaktadır. Burada sanayi şehri Gaziantep in ağırlığı hissedilmektedir. 106

127 5.Mevcut Durum Analizi Şekil Yıllara Göre Sanayi İşletmelerinde Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Sanayi işletmelerindeki elektrik tüketiminde bölgenin sanayi şehri Gaziantep ilk sırada yer almaktadır. Elektrik tüketiminin nüfusa oranı değerlendirildiğinde, Kilis in sanayi bakımından geri kaldığı Adıyaman ın ise Gaziantep kadar gelişemediği söylenebilmektedir. Şekil Yıllara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Ticarethanelerdeki elektrik tüketiminde Gaziantep in hem toplam tüketimde hem nüfusa oranla ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Adıyaman ise nüfusa oranla Kilis e yakın bir düzeyde olmakla beraber toplam tüketimde 2. sırada yer almaktadır yılları arası toplam tüketimde Gaziantep te göze çarpan azalmanın; Türkiye nin de etkilendiği küresel kriz ve yüksek rekabet ortamından kaynaklandığı düşünülmektedir. 107

128 Bölge Planı Şekil Yıllara Göre Tarımsal Sulamada Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Tarımsal sulamadaki elektrik tüketiminde Gaziantep ilk sırada yer almaktadır. Bunun temel nedeni sulu tarım alanlarının fazlalığıdır. Tam tersi durum Kilis için geçerli olup tarımın kuru koşullarda yapılması tarımsal elektrik kullanımını azaltmaktadır. Şekil Yıllara Göre Meskenlerde Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Meskenlerdeki elektrik tüketiminde Gaziantep 1. sırada yer almaktadır. Gaziantep meskenlerdeki enerji tüketiminde yılları arasında % 92,6, Adıyaman % 66,3 ve Kilis % 56,3 artış göstermiştir. Gaziantep teki artış, nüfus artışının yanı sıra gelişmişlik seviyesinin yükselmesiyle de açıklanabilir. 108

129 5.Mevcut Durum Analizi TRC1 Bölgesi Enerji Altyapısı TRC1 Bölgesi içinde yer alan tek enerji santrali Karkamış Hidroelektrik Santrali (HES) dir. Bunun dışında sulama amaçlı barajlar bulunmaktadır. Tablo Karkamış HES ve Bazı Teknik Bilgileri. Karkamış Barajı ve HES Barajın Yeri Gaziantep Akarsuyu Fırat Amacı Enerji + Taşkın Kontrol İnşaatın (başlama-bitiş) Yılı Gövde Dolgu Tipi Zonlu Dolgu Gövde Hacmi 2,10 hm3 Yükseklik (talvegden) 21,2 m Normal Su Kotunda Göl Hacmi 157 hm 3 Normal Su Kotunda Göl Alanı 28,4 km 2 Sulama Alanı Güç Yıllık Üretim - ha 189 MW 653 GWh Kaynak: DSİ Tablo Karkamış HES, Yıllara Göre Üretim Miktarları Yıl Üretim (Brüt) kwh (ilk 7 ay) Kaynak: TEİAŞ Tablo TRC1 Bölgesi Elektrik İletim Hattı Uzunlukları (km) Gerilim İşletme Bakım Müdürlüğü Toplam 154 kv 380 kv Gaziantep-Kilis Adıyaman Kaynak: TEİAŞ TRC1 Bölgesi Türkiye nin güneş enerji potansiyeli yüksek olan bölgelerinden biridir. Ortalama güneş radyasyonu kwh/m 2 -yıl seviyelerinde bulunmaktadır (Şekil5 69). Bölge toplam güneşlenme süresi bakımından da Türkiye ortalamasının üstünde bulunmaktadır. Su ısıtma sistemlerinde güneş enerjisi kullanılarak güneş enerjisinden az da olsa faydalanılmaktadır. 109

130 Bölge Planı Şekil Türkiye deki Güneş Enerjisi Potansiyeli Kaynak: Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü Bölge kapsamındaki illerin güneş enerjisi potansiyeli aşağıda incelenmiştir. Şekil 5-71 de görüldüğü gibi Gaziantep in ortalama güneşlenme süresi en fazla Temmuz ayında 11,74 saat, en az ise Aralık ayında 4,38 saat olarak tespit edilmiştir. Gaziantep-Toplam Güneş Radyasyonu kwh/m 2 -gün ,02 2,49 4,13 5,04 6,14 6,78 6,56 5,92 4,98 3,77 2,4 1,8 Ocak ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu (Kaynak: EİE) Gaziantep - Güneşlenme Süresi saat ,6 5,78 6,82 8,1 9,93 11,63 11,74 11,07 10,03 7,8 5,98 4, Ocak ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: EİE 110

131 5.Mevcut Durum Analizi Şekil 5-73 te görüldüğü gibi Adıyaman ın ortalama güneşlenme süresi en fazla Temmuz ayında 12,25 saat, en az ise Ocak ayında 4,01 saat olarak tespit edilmiştir. Adıyaman-Toplam Güneş Radyasyonu kwh/m 2 -gün ,95 2,51 4,16 5,12 6,23 6,82 6,64 5,97 5,06 3,8 2,4 1,8 Ocak ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil Adıyaman Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: EİE Adıyaman - Güneşlenme Süresi saat ,51 5,49 6,74 8,08 9,7 11,78 12,25 11,52 10,17 7,56 5,56 4, Ocak Mart Nisan Haziran Temmuz Eylül Ekim Şekil Adıyaman-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: EİE Şekil 5-75 te görüldüğü gibi Kilis in ortalama güneşlenme süresi en fazla Haziran ayında 11,48 saat, en az ise Aralık ayında 4,58 saat olarak tespit edilmiştir. 111

132 Bölge Planı Kilis-Toplam Güneş Radyasyonu kwh/m 2 -gün ,08 2,55 4,1 4,99 6,1 6,76 6,49 5,89 4,93 3,7 2,4 1,81 Ocak ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: EİE Kilis - Güneşlenme Süresi 14 saat ,7 5,92 6,8 8,12 10,15 11,48 11,43 10,86 9,81 7,86 6,14 4, Ocak ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: EİE Yukarıdaki radyasyon haritaları ve güneşlenme grafiklerinden anlaşılacağı üzere TRC1 Bölgesi güneş enerji sistemleri için oldukça iyi bir potansiyele sahiptir. Fakat güneş enerji sistemleri konusunda gerek bölgede gerekse Türkiye de yatırımlar yapılmamaktadır. Bunda güneş enerji sistemlerinin ilk kurulum maliyetinin yüksek olması büyük ölçüde etkilidir. Kurulum sonrası maliyeti çok az olan güneş enerji sistemleri için uzun vadeli yatırımlar yapılması gerekmektedir. Avrupa da güneş enerjisi devi olan birçok ülkeden daha iyi bir potansiyele sahip olan Türkiye bu Radyasyon ve güneşlenme grafiklerinden anlaşılacağı üzere TRC1 Bölgesi güneş enerji sistemleri için oldukça iyi bir potansiyele sahiptir. Güneş enerji sistemlerinin ilk kurulum maliyetinin yüksek olması dolayısıyla, bölgede yatırımlar yapılmamaktadır. Kurulum sonrası maliyeti çok az olan güneş enerji sistemleri için uzun vadeli yatırımlar yapılması konusunda teşvik verilmelidir. 112

133 5.Mevcut Durum Analizi konuda Ar-Ge yatırımları yaparak kısa sürede yol kat edebilir. Gerek ulusal gerekse uluslararası çapta kurulacak konsorsiyumlar maliyet sıkıntısını aşmakta fayda sağlayabilir.özellikle bu konuda gelecek vaat eden bölgelerden olan TRC1 Bölgesi yatırımların odağı durumuna gelmesi ve ileri planda ise bizden daha yüksek potansiyele sahip komşu ülkelere ortak yatırımlar yapılması öngörülebilir. Güneş enerjisi üretiminde işbirliği programları çerçevesinde bölgeye büyük getiriler ve istihdam sağlanması mümkündür. Yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgâr, en kolay ve en çabuk dönüştürülebilen enerjidir. Rüzgâr enerji sistemleri yenilenebilir enerji sistemleri arasında uygulaması ekonomik açıdan en uygun olandır. Özellikle şebeke çekme maliyetinin yüksek olduğu uzak bölgelerde tercih edilmektedir. Rüzgâr atlasından da görüleceği üzere Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli olan bölgelere sahiptir. Bu yörelerde özellikle son senelerde santral kurma çalışmaları devam etmektedir. Şekil Türkiye Rüzgâr Atlası Kaynak: DMİ Aşağıdaki rüzgâr hızı ve rüzgâr kapasite faktörü haritalarından da görüleceği üzere TRC1 Bölgesi genel anlamda rüzgâr enerji potansiyeli yüksek bir bölge değildir. Genel olarak yüksek potansiyele sahip olmamakla beraber özellikle Gaziantep ilinin kuzeybatı kısmı ve Adıyaman ilinin kuzeydoğu kısımlarında rüzgâr enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahip olan yöreler mevcuttur. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybatısındaki Nurdağı ve İslahiye ilçe sınırlarında kurulu ve halihazırda üretim yapan rüzgar tribünleri mevcuttur. Burada toplam 54 tribün bulunmaktadır. Bu tribünlerden milyon kwh üretim yapılmaktadır. Bu yöreye ve Adıyaman ilinin kuzeydoğu kısmına yeni yatırımlar yapılabilir (Aşağıdaki haritalarda kırmızı tonlu renkler, ekonomik rüzgar enerji santrali yatırımı için uygun alanları işaret etmektedir). 113

134 Bölge Planı Gaziantep (Rüzgar enerji santrali kurulabilir alanlar) Şekil Gaziantep Rüzgar Hızı Haritası Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) (Gri renkli alanlara rüzgar santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Şekil Gaziantep Rüzgar Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) Ekonomik RES(Rüzgar enerji santrali) yatırımı için %35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir. 114

135 5.Mevcut Durum Analizi Adıyaman : (Rüzgar enerji santrali kurulabilir alanlar) Şekil Adıyaman Rüzgar Hızı Haritası Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) (Gri renkli alanlara rüzgar santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Şekil Adıyaman Rüzgar Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) 115

136 Bölge Planı Kilis (Rüzgar enerji santrali kurulabilir alanlar) Şekil Kilis Rüzgar Hızı Haritası Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) (Gri renkli alanlara rüzgar santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir) Şekil Kilis Rüzgar Kapasite Faktörü Haritası Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) 116

137 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep ilinin kuzeybatı kısmı ve Adıyaman ilinin kuzeydoğu kısımlarında rüzgar enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahip olan yöreler mevcuttur. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybatısındaki Nurdağı ve İslahiye ilçe sınırlarında kurulu ve halihazırda üretim yapan rüzgar tribünleri mevcut olmakla birlikte, daha çok enerji elde etmek adına bu yöreye ve Adıyaman ilinin kuzeydoğu kısmına yeni yatırımlar yapılabilir. TRC1 Bölgesi nde Adıyaman da petrol üretimi yapılmakta olup bölgenin ve Türkiye nin en önemli petrol kaynağı durumundadır. Türkiye ham petrol üretiminin % 50 sinden fazlasını sağlamaktadır. Tablo Petrol Sahalarına Göre Üretim Miktarları Saha Adı Kuyu Sayısı Günlük Petrol Üretimi (Varil) Yıllık Üretim (Varil) Adıyaman Çemberlitaş Batı fırat Karakuş Güney karakuş Kuzey karakuş Cendere Beşikli Tokaris İkizce Ozansungurlu Karadut Lilan Akgün Akpınar Toplam Kaynak: Adıyaman İl Çevre Durum Raporu Adıyaman Bölgesi Kümülatif Sondajı Adıyaman Bölgesi Kümülatif Ham Petrol Üretimi Bin Metre Milyon Varil Şekil Adıyaman Bölgesi Kümülatif Sondajı ve Kümülatif Ham Petrol Üretimi Kaynak: Adıyaman İl Çevre Durum Raporu 117

138 Bölge Planı Adıyaman yöresindeki petrol faaliyetleri son yıllarda TPAO nun yanı sıra özel sektör tarafından da gerçekleştirilmektedir. Petrolün yanı sıra Adıyaman da ortalama günlük 400 m 3 doğalgaz üretimi vardır 18. Alternatif enerji kaynaklarından olan biokütle enerjisi TRC1 Bölgesi nde az da olsa kullanılmaktadır. Zeytinciliğin yoğun olarak yapıldığı Kilis ve Gaziantep te biokütle enerjisi olarak bürün kullanımı oldukça yaygındır. Zeytinyağı imalathanelerinin ve fabrikalarının yağ üretimi sonucu oluşan pirina, kurutularak bürün haline getirilip yakıt olarak kullanılmaktadır. TRC1 Bölgesi nde biyogazdan enerji üretim tesisleri Gaziantep te bulunmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından katı atık depolama alanındaki gazdan (çöp biyogazı) enerji üretim projesi gerçekleştirilmiştir. Tesis tam kapasite ile çalıştığında 1,13 MGW elektrik üretmekte ve yaklaşık hanenin elektrik ihtiyacını karşılamaktadır 19. Ayrıca, Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresinin (GASKİ) atık su arıtma tesisinde kurduğu kojenerasyon tesisi ile evsel atıklardan elde edilen biyogazdan elektrik ve ısı enerjisi elde edilmektedir kw kurulu güce sahip santral, atık su arıtma tesisinin tükettiği yıllık ortalama 11 milyon kwh elektrik enerjisinin tamamını karşılayabilecek durumdadır.(kaynak: GASKİ) Madencilik TRC1 Bölgesi nde madencilik sektörü iller bazında incelenmiş olup, değerlendirmeler yapılırken Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) verilerinden yararlanılmıştır. Gaziantep madencilik bakımından gelişmiş bir il konumunda değildir. Ancak şehrin bazı yörelerinde maden rezervlerine rastlanmaktadır. Şehrin batı kısmında bulunan Şahinbey ilçesinin bazı bölgelerinde mangan rezervi bulunmaktadır. İslâhiye de demir ve krom, Nurdağı nda ise krom yatakları mevcuttur. İslâhiye nin bazı yörelerinde ise boksit rezervine rastlanmaktadır. Birçok bölgede rezerv yeterli olmadığından işletmeye alınamamaktadır. İlde sanayi maden işletmeleri (çimento hammaddesi, kil, kireç, taşocağı) bulunmaktadır. İlde enerji madenlerine rastlanmamıştır. Adıyaman ili ve yakın çevresinde yapılan çalışmalar sonucunda endüstriyel hammadde ve metalik maden rezervlerine rastlanmıştır. Metalik madenlerden bakır rezervleri Çelikhan-Karlık ve Gerger ilçelerinde mevcuttur. Çelikhan ilçesinin Bulam-Pınarbaşı mevkisinde demir cevheri bulunmaktadır. Ancak tenörün düşük olması ve fosfat içermesi nedeniyle işletilmemektedir. İlde birçok manganez rezervi mevcuttur. Bunlardan en önemlileri Tut-Meryemuşağı, Gölbaşı-Yumaklıcerit ile Çelikköy ve Merkez-Küçükhacivert sahalarındaki rezervlerdir. Endüstriyel hammadde kaynakları olarak çimento hammaddeleri, barit, tuğla-kiremit ve fosfat bulunmaktadır. Çimento hammaddesi bakımından Adıyaman-Merkez önemli bir yere sahip olup, burada orta kalitede rezerv mevcuttur. Adıyaman-Merkez de aynı zamanda kireçtaşı, marn ve kil rezervi, jeolojik tuğla-kiremit rezervi vardır. Besni ilçesinde barit, Tut ilçesinde fosfat rezervine rastlanmaktadır. İl sınırları içerisinde gerçekleştirilen kömür arama çalışmaları sonucunda Gölbaşı-Harmanlı sahasında linyit rezervi tespit edilmiştir. İl ve çevresinde yapılan çalışmalarda fosfat, manganez ve demir rezervleri tespit edilmiştir. 18 Kaynak: Kilis İl Çevre Durum Raporu 19 Kaynak: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 20 Kaynak: GASKİ 118

139 5.Mevcut Durum Analizi Var olan yataklar geçmiş yıllarda işletilmiştir. İl çevresinde çok sayıda mangan yatak ve zuhurları bulunmaktadır Ticaret ve Lojistik Ticaret Güneyden başlayıp doğuya, batıya ve kuzeye giden yolların kavşağında, özellikle de İpekyolu üzerinde bulunması TRC1 Bölgesi ni önemli bir yerleşim alanı, transit geçiş yeri ve en önemlisi aktif bir ticaret merkezi haline getirmiştir. Bölge illeri içinde Gaziantep ticaret hacmi ile ön plana çıkmaktadır. Ekonomik açıdan sadece TRC1 Bölgesi nin değil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en gelişmiş ili olan Gaziantep sanayi ve ticaret yapısı ile Türkiye sıralamasında 8.sırada yer almaktadır. TRC1 Düzey 2 Bölgesi nin toplam $ olan ihracat değeri Türkiye toplam ihracatının % 2,96 sını oluştururken, bölgenin toplam $ olan ithalat değeri Türkiye toplam ithalatının % 1,55 ini oluşturmaktadır. İthalat ve ihracat rakamlarının toplamı olan dış ticaret hacmi ise 2009 yılı için $ olup TRC1 Bölgesi, Türkiye dış ticaret hacminin % 2,14 ünü oluşturmaktadır (Tablo 5-77). Ekonomik açıdan sadece TRC1 Bölgesi nin değil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en gelişmiş ili olan Gaziantep sanayi ve ticaret yapısı ile Türkiye sıralamasında 8.sırada yer almaktadır. Tablo Dış Ticaret Göstergeleri Bölge Bölge Adı Kodu Dış Ticaret Hacmi İhracat İthalat İhracatın İthalatı Karşılama Oranı TR Türkiye ,5 TR10 İstanbul ,5 TR51 Ankara ,7 TR31 İzmir ,6 TR62 Adana, Mersin ,6 TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır ,9 TRC11 Gaziantep ,7 TRC12 Adıyaman ,7 TRC13 Kilis ,5 TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis ,4 Kaynak: TÜİK, 2009 Küresel ekonomik krizin etkilerinin hissedildiği 2009 yılı rakamları 2008 yılı rakamlarıyla karşılaştırıldığında Türkiye ihracatının %22,6 oranında gerileyerek $ da kaldığı fakat Gaziantep in ihracatının sadece %8,8 oranında gerileyerek $ olduğu görülmektedir. 119

140 Bölge Planı Türkiye ortalamasının altındaki bu oran bölgenin ve özellikle Gaziantep in dış ticaret hacminde Orta Doğu ülkelerinin payının yüksek olmasıyla açıklanmaktadır. Gaziantep gelişmiş sanayi ve ticaret yapısıyla en fazla ihracat yapan 6. şehrimizdir (Tablo 5-78). TRC1 Düzey 2 Bölgesi nin ihracat değeri Türkiye ihracatının % 2,96 sını oluştururken, bölgenin ithalat değeri Türkiye ithalatının % 1,55 ini oluşturmaktadır. Dış ticaret hacmi ise 2009 yılı için Türkiye dış ticaret hacminin % 2,14 ünü oluşturmaktadır. Tablo İllere Göre İhracat (Bin $) İller İstanbul Bursa Kocaeli İzmir Ankara Gaziantep Sakarya Denizli Hatay Manisa Kaynak: TÜİK, 2009 Tablo 5-78 de görüldüğü gibi, Gaziantep 2008 küresel krizi öncesinde en fazla ihracat yapan 6. il iken kriz döneminde de yerini korumuş ve en az ihracat kaybı yaşayan illerden biri olmuştur. Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (Bin $) (2008) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Tarım ve ormancılık Balıkçılık İmalat Madencilik ve taşocakçılığı Elektrik, gaz ve su Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri Toptan ve perakende ticaret Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Toplam Kaynak: TÜİK,( USSS, 3. Rev. ISIC, Rev.3) TRC 1 Bölgesi nde ekonomik faaliyetlere göre yapılan ihracat değerlerine bakıldığında imalat sanayinin en yüksek paya sahip olduğu Tablo 5 79 dan anlaşılmaktadır. 120

141 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep 2008 küresel kriz öncesinde en fazla ihracat yapan 6. il iken kriz döneminde de yerini korumuş ve en az ihracat kaybı yaşayan illerden biri olmuştur. Bu durum Gaziantep in dış ticaret hacminde Orta Doğu ülkelerinin payının yüksek olmasıyla açıklanmaktadır. TRC 1 Bölgesi nde ekonomik faaliyetlere göre yapılan ihracat değerlerine bakıldığında imalat sanayinin en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat (Bin $) 2008 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Tarım ve ormancılık Balıkçılık İmalat Madencilik ve taşocakçılığı Elektrik, gaz ve su Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri Toptan ve perakende ticaret Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Toplam Kaynak: TÜİK, TRC1 Bölgesi nin dış ticaret rakamlarına bakıldığında, ihracatın ithalatı karşılama oranının, Türkiye nin aksine, %100 ün üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Kilis te bu oran %61,5 düzeyindedir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi illerinden Gaziantep in ihracat yaptığı sektörler ve ülkeler aşağıdaki Tablo 5 81 de sunulmuştur. Tablo incelendiğinde, 2009 yılında Gaziantep in ihraç ettiği ürünler arasında makine halısının ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Dış Giyim ürünleri, çimento ve Gaziantep ten en fazla ihracat Irak a toprak ürünleri, makarna başta olmak üzere çeşitli gerçekleştirilmiş olup, 2009 yılında 1 milyar gıda ürünleri ise ihracatı en fazla yükselen diğer 300 milyon Dolarlık seviyeye ulaşılmıştır. ürünlerdir. En fazla ihracat yapılan ülkeler Türkiye nin Irak a yapmış olduğu ihracatın sıralaması incelendiğinde komşu ve yakın ülkelerin %28 ini Gaziantep tek başına gerçekleştirmektedir. ilk sıralarda yer aldığı ve güçlü pazarlara sahip Avrupa ve ABD pazarlarının da üst sıralarda bulunduğu görülmektedir. Gaziantep ten en çok ihracat yapılan ülke olan Irak ile 2009 yılında yapılan ihracat 1 milyar 300 milyon dolara ulaşmıştır. Türkiye nin Irak a yapmış olduğu ihracatın %28 ini Gaziantep tek başına gerçekleştirmektedir. 121

142 Bölge Planı Tablo Gaziantep ten İhraç Edilen Ürünler ve İhraç Edildikleri Ülkeler (milyon $) S.N Ürünler Değişim En Fazla İhraç Edilen Ülkeler (%) 1 Makine Halısı S.Arabistan, Almanya, ABD, Irak, Libya, Tacikistan, Polonya, Romanya, Kırgızistan, 2 Çimento ve Toprak Irak, Suriye Ürünleri 3 Kimyevi Maddeler(pe,pp Irak, İspanya, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, Hollanda, İsrail, Yunanistan, Suriye film,pvc profil v.b) 4 Buğday Unu Irak, Libya, KKTC 5 Dokuma Kumaşlar İtalya, Romanya, Macaristan, Polonya, Yunanistan, Portekiz, Hindistan, İspanya, 6 Polipropilen İplikler S.Arabistan, Belçika, Suriye, Hollanda, Polonya, İspanya, Mısır, Lübnan, İtalya 7 Bitkisel Sıvı Yağlar Irak, Suriye, KKTC 8 Akrilik İplikler Suriye, S.Arabistan, Rusya, İtalya, İngiltere, Özbekistan, Polonya, İran, Mısır, Belçika, Lübnan 9 Örme Kumaşlar İtalya, İspanya, Polonya, Yunanistan, Belçika, İsrail, Romanya, Bulgaristan 10 Dış Giyim Ürünleri Irak, Almanya, ABD, İtalya, İspanya, İngiltere 11 Bisküvi-Pasta Irak, Fas, BAE, İsrail, Yemen, Slovakya 12 Pamuk İpliği İtalya, Portekiz, Almanya, İngiltere, Polonya, Yunanistan 13 Kakaolu Mamuller Irak, Fransa, BAE, İsrail, Kanada, Libya, S.Arabistan, Arnavutluk, Rusya, Cezayir, 14 Ev Tekstili Irak, Almanya, ABD, İngiltere, Ukrayna, Rusya, Yunanistan, Polonya 15 Dokunmamış Kumaşlar AB Ülkeleri, ABD, Bulgaristan, Suriye, Hollanda, Polonya 16 Makarna Irak, Afrika ve AB Ülkeleri, Türk Cum. 17 Makine ve Aksamları Suriye, Eritre, İngiltere, Almanya, Yemen, İtalya, Hollanda, ABD, Fransa 18 Şeker Mamulleri Irak, Suriye, KKTC, BAE, S.Arabistan 19 Elyaflar Suriye, İspanya, Almanya, Portekiz, Çek 20 Margarin Irak, Suriye, Fas Kaynak: GSO, Doğrudan Yabancı Yatırımlar TRC1 Bölgesi ndeki yabancı yatırımların 71 i motorlu taşıtlar ve motosikletler dışında kalan toptan ticaret, ticaret komisyonculuğu ve imalat sektöründe, 11 i tekstil sektöründe, 8 i kara taşımacılığı ve boru hattıyla taşımacılık TRC1 Bölgesinde sektöründe, 7 si inşaat sektöründe ve diğerleri ise gıda, kimya, yabacı sermayeli firma plastik-kauçuk, otel-lokanta, elektrik, ulaştırma ve seyahat gibi sayısı Türkiye deki yabancı sektörlerde faaliyet göstermektedir. Ayrıca deri, makine teçhizat, sermayeli firmaların ancak eğitim, mobilya, posta-iletişim, sağlık, tarım-avcılık, basın-yayın % 0,54 üne sahiptir. sektörlerinde hizmet veren kuruluşlar olduğu tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi 132 adet yabancı sermayeli firma sayısıyla Türkiye deki toplam yabancı sermayeli firmaların % 0,54 üne sahiptir (Kaynak: Hazine Müsteşarlığı). 132 firmanın 120 si Gaziantep te, 6 şar adedi ise Adıyaman ve Kilis te bulunmaktadır. Gaziantep teki 122

143 5.Mevcut Durum Analizi firmaların 51 i Irak, 22 si Suriye, 16 sı Almanya menşelidir. Bunların dışındaki firmalar ise Romanya, Özbekistan, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri ülkelerindendir. Adıyaman daki firmaların 3 ü Irak, 2 si Almanya ve 1 i Ukrayna kökenlidir. Kilis te ise 5 i Suriye ve 1 i Almanya menşeli firmalar mevcuttur Kamu Yatırımları Tablo 5 82 incelendiğinde Gaziantep e TL, Adıyaman a TL, Kilis e TL kamu yatırımı yapıldığı görülmektedir. Bölgeye yapılan toplam yatırımların tutarı Türkiye toplam kamu yatırımlarının % 1,9 unu oluşturmaktadır. İller için kamu yatırımları sıralaması yapıldığında Gaziantep 16., Adıyaman 15. ve Kilis 50. sıradadır. Yapılan kamu yatırımları incelendiğinde tarım ve eğitimin ön plana çıktığı, imalat, enerji ve turizm sektörlerinde ise bölgeye kamu yatırımı ayrılmadığı dikkati çeken bir husustur. Tablo DPT, Kamu Yatırımları, 2010 (Bin TL) İller Türkiye Gaziantep Adıyaman Kilis Tarım Madencilik İmalat Enerji Haberleşme-Ulaştırma Turizm Konut Eğitim Sağlık Diğer Kamu Hizmetleri Toplam Kaynak: DPT Yatırım Teşvikleri Hazine Müsteşarlığı tarafından İBBS Düzey 2 seviyesindeki 26 alt bölge, Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) kullanılmak suretiyle gruplandırılarak teşvikler açısından 4 bölgeye ayrılmıştır. Teşvikli yatırımların desteklenme oranı 1. Bölgeden 4. Bölgeye doğru artmaktadır. TRC1 Bölgesi bu sınıflamaya göre 3. bölgede yer almaktadır. TRC1 Bölgesinde yatırımlar için teşviklerden yararlanılacak sektörler aşağıda belirtilmiştir. - Ağaç ve mantar ürünleri imalatı - Ahşap mobilya imalatı - Akıllı çok fonksiyonlu teknik tekstil - Bavul, el çantası vb. ile saraçlık ve koşum takımı imalatı ve ayakkabı imalatı - Deri giyim eşyası imalatı - Eğitim hizmetleri (yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer eğitim faaliyetleri hariç) 123

144 Bölge Planı - Gıda ürünleri ve içecek imalatı (öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta, nişastalı ürünler ve hazır hayvan yemleri imalatı hariç) - Hayvancılıkla entegre işleme tesisleri yatırımları - Giyim eşyası imalatı - Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı - Madencilik yatırımları - Makine ve teçhizat imalatı - Elektrikli makine ve cihazları imalatı - Metal eşya - Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (cam, çimento, hazır beton ve harç hariç) - Motosiklet ve bisiklet üretimi - Oteller (konaklama tesisleri) - Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı (iç ve dış lastik imalatı hariç) - Sağlık işleri; hastane hizmetleri, tıp ve dişçilikle ilgili uygulama faaliyetleri - Seracılık - Tekstil boya-terbiye yatırımları/aprelenmesi - Tehlikeli atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri - Tıbbi aletler hassas ve optik aletler imalatı (saat hariç) 2009 yılında verilen yatırım teşvik belgelerinin illere göre dağılımı incelendiğinde, Gaziantep 89 belge ile 7. sırada, Adıyaman 12 belge ile 53. sırada ve Kilis 9 belge ile 63. sırada yer almaktadır. TRC1 Bölgesi toplam belge sayısında Türkiye nin % 4,41 ini, toplam yatırım anlamında ise % 4.79 unu oluşturmaktadır (Tablo 5 83). Tablo Yatırım Teşvik Göstergeleri Bölge Kodu Bölge Adı Belge Sayısı Sabit Yatırım İstihdam (Kişi) (Adet) (1000 TL) TRC11 Gaziantep TRC12 Adıyaman TRC13 Kilis TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis TR Türkiye Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Lojistik Tarihsel gelişim içinde lojistik, sanayi devriminin gerçekleşmesi ve küreselleşmenin gündemi işgal etmesine kadar sadece askeri alanda sınırlı kalırken, sanayi devrimi lojistiğin ortaya çıkmasında bir dönüm noktası olarak karşımıza çıkmaktadır. Lojistik, 21. yüzyılda amaca ulaşmak için tüm organizasyonu ve kaynakları en uyumlu şekilde hareket ettirebilme yeteneği olarak iş dünyasının gündemine girmiştir. Bu çerçevede satın alma, nakliye (kara, hava, deniz, demiryolu), gümrük, sigorta, depolama, tedarikçi sipariş izleme, talep tahminleri, lojistik bilgi sistemi, yedek parça desteği, dağıtım, iade işlemleri, üretime malzeme verme, katma değerli işlemler, rota planlaması ve araç 124

145 5.Mevcut Durum Analizi optimizasyonu ile sevkiyat (yükleme ve varış zamanı planlama) gibi çok çeşitli faaliyetler günümüzde lojistik ile eş anlamlı hale gelmiştir. Dünya üzerindeki gelişmiş ülkelerin tamamının entegre olduğu, günden güne gelişen lojistik sektörü, Türkiye de de 1980 lerle 1990 lı yıllar arasında kara, hava, deniz, demiryolu ve kombine taşımacılık alanlarındaki yatırımlarla alt yapısını oluşturmuş ve 1990 lı yıllarda atılıma geçmiştir. Dünyadaki benzer uygulamalara paralel biçimde hizmetlerini çeşitlendiren ve uzmanlaştıran Türkiye de yerleşik lojistik sektörü 2000 yılının başına gelindiğinde dinamik bir sektör haline gelmiştir. Özellikle son 10 yıl içinde uluslararası pazarda çok ciddi bir gelişme gösteren lojistik sektörü ile ilgili yansımalar ülke ekonomisinde de görülmüş ve her geçen gün lojistik hizmetler Dış ticaret yapan firmaların ve yabancı daha fazla anılır hale gelmiştir. yatırımcıların ihtiyaç duyduğu, bankacılık, gümrükleme, lojistik, depolama, Türkiye ekonomisi için, lojistik müteahhitlik, iletişim, ulaşım, konaklama faaliyetlerin gelişmiş düzeye ulaşması ve dünya vb. birçok hizmet dallarında Gaziantep ciddi standartlarına yaklaşmasının iki önemli yararı bir alt yapıya sahiptir. Ayrıca, Mersin ve olacaktır. Türkiye sahip olduğu coğrafi konumu İskenderun Limanları ndan gelen ürünlerin itibariyle yakın çevresinde lojistik hizmet Irak a sevkinde önemli bir lojistik merkezi verebilecek tek ülke olacaktır. Barındırdığı nüfus konumundadır. ve sahip olduğu büyük ekonomi nedeniyle, lojistik hizmetlerden yararlanacak olan milli üretici ve ihracatçı fayda sağlayacak, Türk ürünlerinin dış pazarlara erişim süre ve maliyeti azalacaktır. Bu kapsamda TRC1 Bölgesi nin sahip olduğu yerel dinamikler ve stratejik konum dolayısıyla hem ülke hem de dünya pazarında lojistik sektörüne ilişkin oldukça önemli bir platforma sahip olduğu söylenebilir. TRC1 Bölgesi nde büyüme potansiyelinin oldukça yüksek olduğu lojistik sektörü, bölgesel kalkınmayı sağlayacak ana sektör konumunda dahi kabul edilebilir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu yu batıya, Akdeniz e ve Ortadoğu ya bağlayan, GAP kapsamında olan, uluslararası niteliğe sahip bir havalimanına sahip olan, gelişmiş bir serbest bölgesi olan, kara ve demiryolu taşımacılığında kavşak noktada bulunan, İskenderun ve Mersin limanlarına yakın mesafede bulunan lojistik üs konumundadır. Serbest Bölge Serbest bölgeler bulundukları ülkenin siyasi sınırları içerisinde yer alan fakat dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatı açısından gümrük hattı dışında sayılan bölgelerdir. Serbest bölgelerde sınai ve ticari faaliyetler için ülkede sağlanandan daha geniş muafiyet ve teşvikler tanınır. TRC1 Bölgesi nde tek serbest bölge Gaziantep tedir. Gaziantep serbest bölgesi tarihinde faaliyete geçmiştir. İskenderun limanına 200 km; Mersin limanına 300 km mesafede olması ve buralara otoyolla bağlı olması Gaziantep serbest bölgesinin önemini arttırmaktadır. 125

146 Bölge Planı $ Temmuz Şekil Gaziantep Dış Ticaret Hacmi ($) Kaynak: DTM Yukarıdaki grafikte Gaziantep dış ticaret hacmindeki ilk 5 yıldaki artışa rağmen 2004 yılında başlayan ve 2007 ye kadar devam eden bir düşüş gözlemlenmektedir. Bu düşüşte 6 Şubat 2004 tarihinde yürürlüğe giren 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki Kanunu nun etkisi büyüktür. Bu yasaya göre serbest bölgelerde üretici olmayan firmaların yurt içinde olduğu gibi vergiye tabi tutulması söz konusudur. Çifte vergilendirmeye sebep olan bu değişiklik serbest bölgelerde üretim dışı işlem yapan firmaların avantajını yok etmiştir. Ancak son olarak tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 5623 sayılı kanun ile bu çifte vergilendirmeye son verilmiştir. Bunun sonucu olarak 2008 de dış ticarette belirgin bir artış yaşanmıştır. Fakat 2008 de yaşanan küresel krizden ötürü serbest bölgedeki toplam dış ticaret ilerleyen yıllarda azalma göstermiştir Turizm Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, 2008 yılına kadar ilerleme kaydeden turizm sektörü, 2009 yılında; kötüye gitmekte olan dünya ekonomisi, petrol fiyatlarının artması ve kur farklarındaki ani oynamalar sebebiyle Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada %4,3 lük bir gerileme yaşamış; ancak Türkiye de, Dünya daki eğilimin aksine, söz konusu sektörde %2,8 lik bir ilerleme kaydedilmiştir. Böylelikle Türkiye, hem gelen ziyaretçi sayısı hem de turizm gelirleri kategorisinde dünya sıralamasında birer basamak yükselmeyi başarmıştır (Tablo 5 84 ve 5 85). Çingene Kızı-Mozaik 126

147 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Gelen Yabancı Turist Sayılarına Göre Dünya Sıralaması (İlk 10) Sıra No Ülke Adı Milyon 1 FRANSA 74,2 2 A.B.D 54,9 3 İSPANYA 52,2 4 ÇİN 50,9 5 İTALYA 43,2 6 İNGİLTERE 28,0 7 TÜRKİYE 25,5 8 ALMANYA 24,9 9 MALEZYA 22,1 10 MEKSİKA 21,5 Kaynak: UNWTO, Türkiye, 25,5 milyon ziyaretçi sayısıyla, dünyada en çok turist çeken 7. (Tablo 5-84) ; 21,3 milyar Dolarla, en çok turizm geliri elde eden 9. ülke konumundadır (Tablo 5-85). Tablo Turizm Gelirinde Dünya Sıralaması (İlk 10) Sıra No Ülkeler Milyar $ 1 A.B.D 94,2 2 İSPANYA 53,2 3 FRANSA 48,7 4 İTALYA 40,2 5 ÇİN 39,7 6 ALMANYA 34,7 7 İNGİLTERE 30,1 8 AVUSTRALYA 25,6 9 TÜRKİYE 21,3 10 AVUSTURYA - Kaynak: UNWTO, 2009 Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından oluşturulan Turizm Stratejisi 2023 te, Türkiye nin turizm vizyonu Sürdürülebilir turizm yaklaşımı benimsenerek istihdamın artırılmasında ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaştırılması ve Türkiye nin 2023 yılına kadar, uluslararası pazarda turist sayısı ve turizm geliri bakımından ilk beş ülke arasında önemli bir varış noktası ve uluslararası marka haline getirilmesinin sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu vizyonun gerçekleştirilmesinde TRC1 Bölgesi nin rolü aşağıda incelenmiştir. İlk iki tabloda, kapılardan giriş yapan yıllık ziyaretçi sayısının 2008 ve 2009 değerleri bulunmaktadır. Tablolar incelendiğinde görülmektedir ki, 2008 yılına göre 2009 yılında bölgeye giren yabancı ziyaretçi sayısında artış 127

148 Bölge Planı gözlenmiştir. Gaziantep ilinde, havayolunun 2009 yılında öne çıkması demiryolu ve karayoluna olan talebi düşürmüştür. Tablo Kapılardan Giren Yabancı Ziyaretçi Sayıları (2008) 2008 Gaziantep Adıyaman Kilis Havayolu Denizyolu Karayolu Demiryolu Günübirlikçi Toplam Kaynak: TÜİK Tablo Kapılardan Giren Yabancı Ziyaretçi Sayıları (2009) 2009 Gaziantep Adıyaman Kilis Havayolu Denizyolu Karayolu Demiryolu Günübirlikçi Toplam Kaynak: TÜİK TRC TRC Türkiye Türkiye ve 2009 yıllarında kapılardan giren yabancı ziyaretçi sayılarını gösteren tablolar incelendiğinde, ülkede ve TRC1 bölgesinde bir artış görülmektedir. Aynı şekilde Kilis ilinde de olan yabancı ziyaretçi sayısı, bir sonraki yıl ye yükselmiştir(tablo 5 87). Bu artışta Suriye ile 2009 yılında vizelerin karşılıklı olarak kaldırılmasının etkisi görülmektedir. Bununla birlikte Gaziantep ilinde kişilik bir düşüş görülmektedir. Yabancı ziyaretçi sayısında yaşanan artışta Orta Doğu ülkeleriyle vizelerin karşılıklı olarak kaldırılmasının etkisi görülmektedir. Aşağıdaki tablolarda ise Türkiye de geceleme yapılan il ve konaklama türlerine göre yabancı geceleme ve kişi sayıları incelenmiştir (Tablo 5 88, 89). Bölgenin turizm göstergeleri üzerine yapılan araştırmalarda geceleme sayısı oldukça önemli bir unsur olarak görülmektedir. Geceleme sayısının az olması bölgenin geçiş yapılan, uzun süre kalınmayan bir yer olduğu anlamına gelmektedir. Bu bağlamda bölgenin turizm potansiyelinden faydalanabilmesi için geceleme sayısının uzaması gerekmektedir. Tablolar incelendiğinde bölge illerindeki geceleme sayılarının çok yüksek olmadığı görülmektedir. Bu durum bölge illerinin uzun süreli konaklamadan ziyade geçiş bölgesi olduğunu göstermektedir. Bedesten-Gaziantep 128

149 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Türkiye de Geceleme Yapılan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabancı Geceleme Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Otel Motel Tatil Köyü Pansiyon Kamp/Karavan Hostel, Gençlik ve Tatil Kampı Kendi Evi Kiralık Ev Arkadaş/Akraba Evi Ulaşım Aracında Diğer Toplam Kaynak: TÜİK, 2009 Zeugma Antik Kenti 129

150 Bölge Planı Tablo Türkiye de Geceleme Yapılan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabancı Ziyaretçi Sayısı 2009 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Otel Motel Tatil Köyü Pansiyon Hostel, Gençlik ve Tatil Kampı Kendi Evi Kiralık Ev Arkadaş, Akraba Evi Ulaşım Aracında Diğer Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye de konaklama yapan yabancı ziyaretçilerin %1,3 lük dilimi TRC1 Bölgesi nde geceleme yapmaktadır. TRC1 bölge illeri arasında Gaziantep ili, yapılan yabancı ziyaretçi gecelemesinde %89 oranla en büyük paya sahiptir. Diğer taraftan Adıyaman %4 lük, Kilis ise %7 lik orana sahiptir. Aşağıdaki tabloda Türkiye, TRC1 Bölgesi ve bölge illerindeki turizm yatırımı ve turizm işletmesi belgeli tesislerin sayısı, ayrıca bu tesislerdeki oda ve yatak sayıları gösterilmektedir. Tablo Turizm Belgeli Konaklama Tesisi, Oda ve Yatak Sayısının İllere Göre Dağılımı (2008) Turizm Yatırımı Belgeli Turizm İşletmesi Belgeli Belediye Belgeli İl/Bölge Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Adı Sayısı sayısı sayısı Sayısı sayısı sayısı Sayısı sayısı sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Tablo 5 90 incelendiğinde bölge içinde tesis sayısına göre en zengin ilin Gaziantep olduğu göze çarpmaktadır. Bunun nedenleri arasında bölge içindeki ticari faaliyetlerin, kongre ve fuar organizasyonlarının yoğun olması gösterilebilir. Adıyaman iline baktığımızda toplamda 22 adet tesis mevcuttur. İlin turizm potansiyeli göz önüne alındığında bu sayının yetersiz olduğu düşünülebilir. Öte yandan Kilis ilinde sadece bir turizm işletme belgeli tesis bulunmaktadır. Bu durumun sonucu olarak, Kilis konaklamadan ziyade, geçiş yapılan bir il durumundadır. Bölge genelinde turizm yatırımı ve turizm işletmesi belgeli tesislerin azlığı, kaliteli konaklama tesis sayısının düşük olduğunun bir göstergesidir. 130

151 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Bölge İllerindeki Sit Alanları Gaziantep Adıyaman Kilis Arkeolojik sit alanı Kentsel sit alanı Doğal sit alanı Tarihi sit alanı Anıtsal yapılar Sivil mimarlık örneği Toplam Kaynak: Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İl Kültür Turizm Müdürlükleri Tablo 5 91 incelendiğinde bölge illerinde sit alanlarının varlığı görülmektedir. Bunlar dışında Adıyaman ve Kilis te sırasıyla 108 ve 227 tane kültür ve tabiat varlığı bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi nde toplamda 1079 sit alanı, 335 kültür ve tabiat varlığı mevcuttur. Bu rakamlar bölgede kültür ve tarih turizmi adına oldukça zengin bir turizm potansiyeli olduğunu göstermektedir. Ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından turizm merkezi olarak belirlenen yerler arasında yer alan Gaziantep İslâhiye Huzurlu Yaylası Turizm Merkezi nin bölge sınırları içerisinde yer alması da, bölgenin barındırdığı turizm zenginliği ve yatırım alanlarının mevcudiyetini göstermektedir. sahiptir. Bu durum kültür turizminin geliştirilmeye müsait bir altyapısının olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda bölge illerindeki inanç turizmi potansiyeli bir hayli yüksektir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 başlıklı çalışmada 9 tematik bölge belirlenmiştir. Bu bölgelerden GAP Kültür TRC 1 Bölgesi nin turizm envanteri incelendiğinde öncelikli başlıkların kültür ve inanç turizmi olduğu sonucuna varılmıştır. Bölge illeri geçmişten günümüze oldukça köklü bir kültür yapısına Ortalama geceleme sayılarının yüksek olmaması bölge illerinin uzun süreli konaklamadan ziyade geçiş bölgesi olduğuna işaret etmektedir. ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak belirlenen bölge illeri içerisinde TRC1 Bölgesi kapsamındaki Adıyaman, Gaziantep, Kilis illeri de bulunmaktadır. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi çalışmasıyla, bölge illerindeki kültür turizminin geliştirilmesinin yanı sıra sağlık turizmi, gençlik turizmi, eko-turizm, dağ yürüyüşü, su sporları, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinde de gelişim sağlanması amaçlanmaktadır. Turizm Stratejisi nde öngörülen çalışmalardan biri de kültürel ve tabi kaynakların zengin olduğu yörelerde turizm kentleri nin ilan edilmesidir. Bu kapsamda, 2023 yılına kadar Kahta Turizm Kenti nin ilan edilmesi söz konusudur. Turizm kentleri dışında, Gaziantep Marka Kenti TRC1 Bölgesi nde turizm sektörünün geliştirilmesi adına önemli bir çalışmadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan stratejide gelişim bölgeleri nin yanı sıra gelişim koridorları üzerinde de durulmuştur. Strateji kapsamında ülkemizde 7 adet gelişim koridorunun oluşturulması önerilmektedir. Bu gelişim koridorlarından inanç turizmi başlıklı koridorda TRC1 Bölge illerinden Gaziantep e de yer verilmiştir. Tarsus tan başlayarak, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin yörelerini kapsayan inanç turizmi koridoru sayesinde bölgeye turist çekilmesi kolaylaştırılacak, bölge 131

152 Bölge Planı inanç turizmi konusunda önde gelen bir yöre haline getirilecektir. Bu bağlamda, Gaziantep ilindeki tarihi yerlerin restore edilmesi, mevcut konaklama kapasitesinin kültür ve eko-turizme yönelik yapılacak planlama ve uygulamalarla arttırılması büyük bir öneme sahiptir. TRC1 bölge illerinde kültür ve inanç turizminin yanı sıra daha birçok turizm çeşidinden bahsetmek mümkündür. Her üç ilde de av turizmi, gastronomi turizmi, dağ ve doğa yürüyüşü aktiviteleri, görülmeye değer doğal güzellikler mevcuttur. Ayrıca Gaziantep ilinde ticaret, kongre, gençlik ve öğrenci turizmi ön plana çıkmaktadır. Bunların yanında ilde, yamaç paraşütü, bisiklet turları, olta balıkçılığı, safari, su sporları, kamp ve karavan turizmi, ornitoloji ve botanik bahçeleri de mevcuttur. İlin sağlık turizmi açısından da bir potansiyel barındırdığından bahsedilebilir. Sağlık Bakanlığı tarafından bölge cazibe merkezi olarak belirlenen 16 il arasında Gaziantep de bulunmaktadır. Kamu ve özel sağlık yatırımlarının hızlandığı bölge ilimize çevre iller olan Kilis, Adıyaman, Kahramanmaraş, Şanlıurfa nın yanı sıra Suriye den de hasta gelmektedir. Gaziantep İl Sağlık Müdürlüğü nden edinilen verilere göre 2004 yılında Gaziantep Çocuk Hastanesi ile Suriye nin Halep Çocuk Hastanesi arasında kardeş hastane protokolü imzalanmıştır. Bu protokolün yanı sıra vizelerin kaldırılması da Suriye den ilimize sağlık amaçlı gelişleri artırmaktadır. Genel bir değerlendirme yapıldığında, Gaziantep in bölge sağlık cazibe merkezi olarak sağlık turizminde önemli bir konuma sahip olacağı söylenebilir. Diğer bölge illeri olan Adıyaman ve Kilis e bakıldığında ise inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. İllerdeki türbeler ve peygamber makamları inanç turizminin gelişmesi açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. TRC1 Bölgesi nin turizm başlığı altındaki rolü incelendiğinde çeşitli sorunlara karşı karşıya olduğu, ancak bunun yanı sıra önemli fırsatları da barındırdığı görülmektedir. Bölge illerindeki konaklama sorunu, tanıtım eksikliği, ulaşım altyapısındaki sıkıntılar gibi problemler mevcut turizm potansiyelinin verimli bir şekilde kullanılamamasına sebep olmaktadır. Diğer yandan bölgenin oldukça zengin bir turizm potansiyeline sahip olduğu yukarıdaki ifadelerde görülmüştür. Nemrut Dağı, Zeugma Antik Şehri, Rum Kalesi, Selçuklu ve Osmanlı dan kalma kasteller, hamamlar, camiler gibi birçok turizm varlığı bulunmaktadır. Bölgede turizm çeşitleri arasında entegrasyonun sağlanması, bununla birlikte kültür ve inanç turizmini geliştirmek adına altyapının kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Nitelikli tesis ve yatak sayısının artırılması, konaklama tesislerinin yeterli sayıya ulaştırılması ve ulaşım altyapısının geliştirilmesi ile bölgeye turist akışı artırılmalıdır. Mevcut kültürel ve tarihi değerlerden verimli bir şekilde istifade edilmesi durumunda, turizmin bölgeye etkisi oldukça fazla olacaktır. 132

153 5.Mevcut Durum Analizi 5.3. YAŞAM KALİTESİ VE ÇEVRE Eğitim Eğitimin bütünleşen dünyanın rekabetçi ortamında ülke statülerini belirlemede önemli rol oynayan faktörlerden biri olduğu göz ardı edilemez. Kalkınmanın da ülke refah ve statüsünün yükseltilmesi temeline dayandığı göz önünde bulundurulursa, sürdürülebilir kalkınmada eğitimin rolünün büyüklüğü rahatlıkla görülecektir. Bundan dolayıdır ki, eğitimin hedeflerinin çok iyi belirlenmesi, yeterli kaynağın ayrılması, temel ilkelerin oluşturulması, niteliği ve niceliği artırıcı tedbirlerin alınması önem taşımaktadır. Bu tedbirlerin temelinde de eğitim problemlerini ortadan kaldırma, uygun eğitim ortamını oluşturma ve eğitim kalitesini yükseltme yatmaktadır. Bu bağlamda; hem örgün eğitime hem de yaygın eğitime gerekli hassasiyet gösterilmeli; sadece derslik ve öğretici sayısı artırılmakla kalınmamalı, eğitimin kalitesi ve eğitim gören kişi sayısı da artırılmalıdır. a. Örgün Eğitim Tablo Türkiye Geneli Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu. Erkek Kadın Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 2,81% 11,58% 7,18% İlköğretim ve Dengi 45,05% 43,35% 44,20% Lise ve Dengi 18,41% 13,49% 15,96% Lisans ve Üstü 8,47% 5,96% 7,22% Kaynak: TÜİK, 2009 TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde okuma yazma bilmeyen nüfusun toplam nüfusa oranı Türkiye ortalamasının iki katına yakındır. Buradan bölgedeki yaklaşık 7 kişiden birinin okuma yazma bilmediği sonucu çıkmaktadır. Okuma yazma bilmeyen kadın nüfusun oranı % dur. Bu durum da % olan Türkiye ortalamasının yaklaşık iki katına tekabül etmektedir. Bölgedeki erkek nüfusa bakıldığında, 16 kişiden biri okuma yazma bilmezken, kadın nüfusta yaklaşık 5 kişiden biri okuma yazma bilmemektedir. 133

154 Bölge Planı Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, TRC Güneydoğu Bölgesi Erkek Kadın Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 6,23% 22,19% 14,16% İlköğretim ve Dengi 37,44% 28,30% 32,91% Lise ve Dengi 13,13% 6,56% 9,87% Lisans ve Üstü 4,31% 2,04% 3,18% Kaynak: TÜİK, 2009 Türkiye de görülen erkek nüfusun, kadın nüfustan eğitim alanında daha ileri bir noktada olduğu gerçeği, TRC Bölgesi nde daha keskin hatlarla görülmektedir. Böylece eğitimde kadın nüfusa daha çok önem verilmesi gereği ortaya çıkmaktadır. TRC Bölgesi ile TRC1 Bölgesi eğitim alanında kıyaslandığında ise; TRC1 Bölgesi nin TRC Bölgesi nden çok daha iyi durumda olduğu görülmektedir. TRC Bölgesinde % olan okuma yazma bilmeyen oranı, TRC1 Bölgesi nde %9,98 e düşmektedir, her iki oran da %7,18 olan Türkiye verilerinden yüksektir. TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerine bakıldığında ise bu 3 ilde okuma yazma bilmeyenlerin oranı Türkiye ortalamasından yüksek, TRC Bölgesinin ortalamasından düşüktür. Okuma yazma bilen nüfus oranında; hem kadın hem de erkek nüfusta Gaziantep in diğer illerden daha iyi durumda olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerine bakıldığında bu 3 ilde okuma yazma bilmeyenlerin oranı Türkiye ortalamasından yüksek, TRC Bölgesi nin ortalamasından düşüktür. 134

155 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, TRC1 Bölgesi Erkek Kadın Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 3,87% 16,10% 9,98% İlköğretim ve Dengi 44,76% 39,21% 41,98% Lise ve Dengi 13,75% 8,61% 11,18% Lisans ve Üstü 5,13% 2,78% 3,96% Kaynak: TÜİK, 2009 İlköğretim ve dengi okul mezunu nüfusa bakıldığında, Kilis ili hem kadın hem de erkek nüfusta diğer bölge illerinden daha yüksek oranlara sahiptir. Genel ortalaması Türkiye ortalaması düzeyindedir. Kilis ilini sırasıyla Gaziantep ve Adıyaman illeri takip etmektedir. Lise ve dengi okul mezunları oranında ise, TRC1 Bölgesi ni oluşturan 3 il de TRC Bölgesi nden daha yüksek, Türkiye ortalamasından daha düşük oranlara sahiptir. Bu eğitim grubunda, hem kadın hem de erkek nüfusta Adıyaman ili diğer illerden daha yüksek değerlere sahiptir. Adıyaman ı sırayla Kilis ve Gaziantep takip etmektedir. Ancak bu üç il de TRC Bölgesi nden daha yüksek oranlara sahip olmasına rağmen Türkiye ortalamasından daha düşük ortalamalara sahiptir. Yüksek öğrenim, lisans ve lisans üstü eğitim durumlarına bakıldığında ise; Kilis in erkek nüfusta diğer illerden daha yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir. Ortalamada Kilis i Gaziantep ve Adıyaman takip ederken; erkek nüfusta Adıyaman, Gaziantep ten daha yüksek oranlara sahiptir. Yüksek öğrenim, lisans ve lisans üstü eğitim mezunu kadın nüfusa bakıldığında ise Gaziantep en yüksek orana sahiptir. Gaziantep ilini sırasıyla Kilis ve Adıyaman takip etmektedir. Bu oranlar TRC Bölgesi nin üzerinde olmasına rağmen, Türkiye ortalamasının yarısında kalmaktadır. 135

156 Bölge Planı Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, Gaziantep- TÜİK, 2009 Erkek Kadın Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 3,18% 14,78% 8,96% İlköğretim ve Dengi 45,60% 39,27% 42,45% Lise ve Dengi 12,89% 8,35% 10,63% Lisans ve Üstü 5,06% 2,95% 4,00% Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, Adıyaman-TÜİK, 2009 Toplam Erkek Kadın Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 12,62% 5,61% 19,57% İlköğretim ve Dengi 40,29% 42,12% 38,46% Lise ve Dengi 12,71% 16,10% 9,34% Lisans ve Üstü 3,78% 5,24% 2,33% 136

157 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Okuma-Yazma ve Eğitim Durumu, Kilis- TÜİK, 2009 Erkek Kadın Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 4,73% 16,61% 10,76% İlköğretim ve Dengi 46,20% 41,92% 44,02% Lise ve Dengi 13,82% 8,54% 11,14% Lisans ve Üstü 5,59% 2,84% 4,19% Okuma-yazma bilmeyenlerin, il nüfusuna oranı kullanılarak oluşturulan haritada, Adıyaman %13 lük oran ile diğer Doğu ve Güneydoğu Anadolu illeriyle birlikte 6. grupta yer almıştır. Kilis %11 lik oranla 5., Gaziantep ise 4. grupta yer almıştır. Şekil Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa oranı -%

158 Bölge Planı Okuma-yazma bilmeyen nüfus oranının yüksek olduğu illerin komşularının da yüksek orana sahip olduğu görülmektedir (Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi). Özellikle Adıyaman da, okuma yazma bilmeyenlerin oranı çok yüksek olmakla birlikte, Doğu ve Güneydoğu Anadolu nun diğer illerinde de bu oran oldukça yüksektir. Tablo Okul Öncesi Okullaşma Oranları Erkek Kadın Toplam Gaziantep 39,64% 36,71% 38,22% Adıyaman 45,16% 44,49% 44,84% Kilis 60,06% 59,94% 60,00% TRC1 42,44% 40,43% 41,46% TRC 40,57% 39,34% 39,97% Türkiye 53,91% 52,22% 53,09% Kaynak: TÜİK, 2009 Okul öncesi okullaşma oranlarına bakıldığında Türkiye, Avrupa Birliği nden çok daha geri durumdadır. TRC Bölgesi nde bu oran %40 ın da altındadır ve Gaziantep ili en düşük orana sahiptir. Tablo incelendiğinde; TRC1 Bölgesi nde okul öncesi eğitimle ilgili kararların ivedilikle alınarak acilen uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Tablo Okul Öncesi Eğitimde Durum Öğretmen Başına Düşen Öğr. Sayısı Derslik Başına Düşen Öğr.Sayısı Okul Başına Düşen Öğr.Sayısı Okul Başına Düşen Öğretm en Sayısı Atıl Dersliklerin Toplam Dersliklere Oranı Atıl Dersliklerin Toplam Dersliklere Oranı (şehir) Atıl Dersliklerin Toplam Dersliklere Oranı (Kırsal) Gaziantep 36,42 20, ,02 43,60% 32,70% 89,20% Adıyaman 31,48 19,04 24,67 0,78 39,50% 3,60% 77,60% Kilis 31,43 17,17 25,22 0,80 45,40% 34,40% 79,30% TRC1 34,26 19,71 30,9 0,90 42,50% 26,00% 82,20% TRC 46,82 25,75 36,15 0,77 45,00% 29,30% 76,00% Türkiye 27,09 19,37 31,18 1,15 28,50% 16,00% 66,50% Kaynak, TÜİK 2009 Okul öncesi eğitimde TRC1 Bölgesi, TRC Bölgesi nden daha iyi durumda olmasına rağmen Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. TRC1 Bölgesi nde öğretmen, derslik ve okul başına düşen öğrenci sayısı TRC Bölgesi nin altında, Türkiye ortalamasının üzerindedir. Okul öncesi eğitimde okul başına düşen öğretmen sayısı ise Türkiye ortalamasının altında, TRC Bölgesi ortalamasının üstündedir. Bunun yanında, Türkiye genelinde yaklaşık 4 okuldan biri atılken TRC1 Bölgesi nde 2 okuldan biri atıl durumdadır. Türkiye genelinde belde ve köylerde atıl okul oranı % 66 civarında iken bu oran TRC1 Bölgesi nde % 82, Gaziantep ilinde ise % 89 Türkiye genelinde yaklaşık 4 okuldan biri atılken TRC1 Bölgesi nde 2 okuldan biri atıl durumdadır. civarındadır. Eğitimin kalitesini gösteren bir gösterge olan öğretmen başına düşen öğrenci sayısı ise Türkiye de okul öncesi eğitimde 27 kişi civarında iken, bu sayı TRC Bölgesi nde 47 kişiye, TRC1 138

159 5.Mevcut Durum Analizi Bölgesi nde ise 35 kişiye yükselmektedir. Gaziantep te 37, Kilis ve Adıyaman da ise 32 kişi civarında bulunmaktadır. Tablo TRC 1 Bölgesi Okullaşma Oranları ve Türkiye Karşılaştırması Okullaşma İlköğretim Ortaöğretim İl/Bölge Oranı Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Gaziantep Net % 99,18 99,39 98,96 53,42 57,51 49,09 Adıyaman Net % 97,67 97,85 97,48 57,26 61,24 53,13 Kilis Net % 96,57 96,96 96,19 61,08 62,29 59,87 TRC1 Net % 97,81 98,06 97,54 57,26 60,35 54,03 TRC Net % 96,62 97,17 96,05 41,76 48,72 34,39 Türkiye Net % 97,37 98,53 96,14 58,56 61,17 55,81 Kaynak: TÜİK,2009 Türkiye, ilköğretimde ortalama % 99,4 oranında okullaşma oranına sahip olan Avrupa Birliği'nin gerisinde bulunmaktadır. TRC1 Bölgesi nde ilköğretim net okullaşma oranına bakıldığında, en yüksek oranın Gaziantep ilinde görüldüğü rahatlıkla söylenebilmektedir. İlköğretim net ortalama okullaşma oranı %99 un üzerindedir. Bu da %97,37 olan Türkiye ortalamasının üzerinde bir değerdir. Gaziantep i %97,7 ve %96,6 değerleriyle sırasıyla Adıyaman ve Kilis takip etmektedir. Kilis hariç diğer iki il de Türkiye ortalamasının üzerinde değerlere sahiptir. Türkiye, TRC ve TRC1 Bölgeleri ortalamalarında olduğu gibi Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinin tamamında erkek okullaşma oranı kadın okullaşma oranından yüksektir. Ayrıca bölge illerinin tamamında kadın okullaşma oranı TRC Bölgesi ve Türkiye ortalamalarından yüksektir. Ortaöğretim net okullaşma oranlarında ise ilköğretim okullaşma oranında görülenin tam tersi bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Kilis ili %61,1 değerle en yüksek orana sahipken; Adıyaman %57,3 ve Gaziantep %53,5 değerleriyle Kilis i takip etmektedir. Her üç ilde de elde edilen veriler TRC Bölgesi nden oldukça yüksek olsa da Kilis hariç diğer iki il Türkiye ortalamasının altındadır. Dikkat edilmesi gereken bir başka oran ise kadın ve erkek nüfusun okullaşma oranındaki farktır. Ortaöğretim net okullaşma oranında da erkek nüfusun okullaşma oranı kadın nüfusa göre daha yüksektir. Türkiye genelinde %5,36 olan fark, TRC Bölgesi nde %14,33 e kadar yükselmiş; TRC1 Bölgesi nde ise %6,2 ye gerilemiştir. TRC1 Bölgesi ndeki Kilis ilinde ise bu oran en düşük seviyededir ve %2,42 değerindedir. Adıyaman da bu fark %8,11, Gaziantep te ise %8,42 değerindedir. Türkiye genelinde ve TRC1 Bölgesi nde erkek nüfusta yaklaşık 5 kişiden 2 si ortaöğrenime devam etmemektedir. Kadın nüfusta ise yaklaşık her 2 kadından 1 i ortaöğrenim görmemektedir. TRC Bölgesi nde ise her 2 erkekten 1 i; her 3 kadından 2 si ortaöğrenime devam etmemektedir. TRC1 Bölgesinde erkek nüfusta yaklaşık 5 kişiden 2 si ortaöğrenime devam etmemektedir. Kadın nüfusta ise yaklaşık her 2 kadından 1 i ortaöğrenim görmemektedir. 139

160 Bölge Planı Tablo İlköğretimin Durumu Okul Başına Düşen Öğretmen Başına Düşen Derslik Başına Düşen İl/Bölge Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 İlköğretimde Türkiye de öğretmen başına 22 öğrenci düşmesine rağmen, TRC1 Bölgesi nde bu sayı 28, Gaziantep te ise 30 a kadar çıkmaktadır. Adıyaman ve Kilis te ise bu sayı sırasıyla 21 ve 19 öğrenci şeklindedir. Avrupa Birliği'nde öğrenci sayısının en fazla olduğu İngiltere'de, ilkokullarda öğretmen başına yaklaşık 19 öğrenci düşmektedir. Türkiye, bu sayıyla AB ülkelerinin tamamından yüksek bir orana sahiptir. OECD ülkelerinde derslik başına düşen öğrenci sayısı ilköğretimde 21,4 tür. Derslik başına Türkiye de 35 öğrenci düşerken, TRC Bölgesi nde 47, TRC1 Bölgesi nde ise 44 öğrenci düşmektedir. Bu dağılım derslik başına, Gaziantep te 49, Adıyaman da 36, Kilis te ise 27 öğrenci şeklinde görülmektedir. 21 Şekil Eğitim Seviyesine Göre Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı: İlköğretim Prof. Dr. Adil ÇAĞLAR (2008 Uluslararası Mali Krizi ve Eğitim Sektörünün Krizden Çıkış Stratejileri) 140

161 5.Mevcut Durum Analizi 2009 yılı itibariyle derslik başına düşen ilköğretim öğrenci sayıları analiz edildiğinde Türkiye haritasında, Gaziantep ili 46 öğrenci ile en kalabalık öğrenci ortalamasına sahip 3. il konumundadır. Adıyaman 33 öğrenci ile 5. grupta yer alırken Kilis 25 öğrenci ile 4. grupta yer almıştır. Haritanın geneli incelendiğinde, nüfusu kalabalık ve dışarıdan göç alan batı illeri ile birlikte Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinin en kalabalık dersliklere sahip olduğu görülmektedir. Gaziantep ili ise hem Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunması hem de diğer illerden yoğun bir şekilde göç alması nedeniyle mekânsal açıdan ve demografik yapısı itibariyle negatif bir etkileşim içerisinde kalmış ve tüm iller içerisinde en kalabalık 3. derslik ortalamasına sahip olmuştur. Gaziantep ve Adıyaman illerinde, diğer Güneydoğu Anadolu illeri ile benzer şekilde yüksek öğrenci ortalamasına sahip dersliklerde eğitim yapılırken, Kilis ilinde düşük ortalamaya sahip dersliklerde eğitim verilmektedir. Sonuçları itibariyle değerlendirilecek olursak 2010 yılı LYS (Lisans Yerleştirme Sınavı) illere göre başarı sırasında düşük ortalamaya sahip Kilis ili 2. sırada yer alırken, ilköğretim ve ortaöğretimde kalabalık dersliklere sahip Gaziantep ili 79. olmuştur. Gaziantep ilinin eğitim kapasitesinin ve altyapısının öncelikli olarak ele alınması gerekmektedir yılı LYS (Lisans Yerleştirme Sınavı) illere göre başarı sırasında Kilis ili 2. sırada yer alırken, Gaziantep ili 79. olmuştur. Tablo Ortaöğretimin Durumu Okul Başına Düşen Öğrenci Öğretmen Başına Düşen Derslik Başına Düşen Ortaöğretim Sayısı Öğrenci Sayısı Öğrenci Sayısı Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak, TÜİK Türkiye de ortaöğretimde derslik başına 33 öğrenci düşerken, bu sayı TRC Bölgesi nde 44 ve TRC1 Bölgesi nde 41 civarında bulunmaktadır. Gaziantep te 46, Adıyaman da 43 ve Kilis te 31 öğrenci bir derslikte öğrenim görmektedir (Tablo5 102). OECD ülkelerinde ise derslik başına düşen öğrenci sayısı ortaöğretimde 23,9 dur. Ortaöğrenim başlığı altında teknik ve mesleki ortaöğretim kurumlarına bakıldığında, derslik başına düşen öğrenci sayısı ve okul başına düşen öğrenci sayısının genel eğitim veren ortaöğretim kurumlarına göre çok daha düşük olduğu gözlemlenmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısının düşük olması iyi bir gösterge iken, okul başına düşen öğrenci sayısının düşük olması bu okullarda çok fazla öğrencinin okumadığının göstergesi olması nedeniyle dikkat çekilmesi gereken bir noktadır. Ayrıca Türkiye de ve Türkiye de ortaöğretimde derslik başına 33 öğrenci düşerken, bu sayı TRC1 Bölgesi nde 41 civarında bulunmaktadır. 141

162 Bölge Planı TRC1 Bölgesinde teknik ve mesleki öğretim kurumlarının derslik sayısı genel ortaöğretim kurumlarındaki derslik sayısının yaklaşık yarısı kadar bir oranı teşkil etmektedir (Tablo 5 103). Tablo Öğrenim Yılı Okul, Şube, Öğrenci, Öğretmen, Derslik Sayıları ve Oranlar, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim İl/Bölge Okul Şube Derslik Öğretmen Başına Düşen Derslik Başına Düşen Öğrenci Okul Başına Düşen Öğrenci Okul Başına Düşen Öğretmen Sayısı Öğrenci Sayısı Sayısı Sayısı Gaziantep ,05 38,39 331,92 19,47 Adıyaman ,88 31,38 281,32 17,71 Kilis ,48 27,08 181,13 13,44 TRC ,26 34,67 291,61 17,94 TRC ,55 33,62 288,56 14,76 Türkiye ,92 31,64 284,24 19,05 Kaynak: TÜİK Eğitim konusunda bölgenin problemlerinin çözümü için, teknolojik altyapının geliştirilmesi ve eğitim bilincinin artırılması çok önemlidir. Özellikle okul öncesi eğitime önem verilmesi gerekmektedir. Bölgenin iktisadi yapısı ve sanayicilerin istihdam talepleri düşünüldüğünde, kalifiye eleman yetiştirilmesi için, mesleki eğitimin de geliştirilmesi gerektiği Yüksek sonucuna öğretim varılabilir. TRC1 Bölgesi nde 3 devlet ve 2 vakıf olmak üzere toplam 5 üniversite bulunmaktadır. Vakıf üniversitelerinin 2 si de Gaziantep te kurulmuştur. Gaziantep 3 üniversitesi ile TRC Bölgesi nde en çok üniversiteye sahiptir. Özellikle vakıf üniversiteleri Ortadoğu ülkelerindeki öğrencileri hedef kitle olarak belirlemiştir. TRC1 Bölgesi nde, öğretim yılında yaklaşık öğrencinin üniversitelerde öğrenim görmesi öngörülmektedir. a. Gaziantep Üniversitesi TRC1 Bölgesi nin en eski ve en büyük üniversitesi konumundadır. Gaziantep`te yüksek öğretim 1973 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi`ne bağlı bir bölüm ile başlamış ve 1987 yılında ise Gaziantep Üniversite si tüzel kişiliğini kazanmıştır. Gaziantep Üniversitesi, çevre ilçelere yayılarak 11 Fakülte, 3 Yüksekokul, Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, 3 Enstitü ve 8 Meslek Yüksekokulundan oluşan bir bölge üniversitesi haline gelmiştir. Üniversite-sanayi işbirliğinde de bölgenin en etkin üniversitesi konumunda bulunan Gaziantep Üniversitesi nin aynı zaman da Gaziantep OSB de bir meslek yüksek okulu bulunmaktadır. Gaziantep Üniversitesi bilimsel yayın sıralamasında Türkiye de devlet üniversiteleri arasında 5. konumdadır. Ayrıca üniversitenin, fen-edebiyat fakültesi, mühendislik fakültesi ile İngiliz dili ve edebiyatı bölümünde tüm eğitim-öğretim İngilizce olarak yapılmaktadır. Fakülte ve yüksekokullarda öğrenci alınan bölüm ve program sayısı 2002 yılında toplam 104 olmuştur. Mevcut öğretim elemanı sayısı 763 olup, 2010 yılı itibariyle yaklaşık öğrenci öğrenim görmektedir. b. Adıyaman Üniversitesi Üniversite, İnönü Üniversitesi'ne bağlı olarak 1983 tarihinde kurulan Adıyaman Meslek Yüksekokulu, Gaziantep Üniversitesi'ne bağlı olarak 1987 tarihinde kurulan Eğitim Fakültesi ve Harran Üniversitesi'ne bağlı olarak 1997 yılında kurulan Kahta Meslek Yüksekokulu olmak üzere üç farklı üniversitenin oluşturduğu akademik birimlerin 1 Mart 2006 tarihinde Adıyaman Üniversitesine 142

163 5.Mevcut Durum Analizi bağlanmasıyla oluşmuştur. Üniversite bünyesinde; Fen Edebiyat Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Teknoloji Fakültesi, Tıp Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mimarlık Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sağlık Yüksekokulu, Devlet Konservatuarı, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, Adıyaman merkez, Besni, Kâhta ve Gölbaşı Meslek Yüksek Okulları, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüsü bulunmaktadır. Üniversitede yaklaşık olarak öğrenci öğrenim görmektedir. c. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Kilis 7 Aralık Üniversitesi 29 Mayıs 2007 yılında kurulmuş olup Fen-Edebiyat Fakültesi, Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi ve İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi nden, Yusuf Şerefoğlu Sağlık Yüksekokulu, Meslek Yüksekokulu ve Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ndan ve Sosyal Bilimler Enstitüsü ile Fen Bilimleri Enstitüsü nden oluşmaktadır. Üniversite halen 2 yerleşkede 3 fakülte, 1 Yüksekokul, 2 Meslek Yüksekokulu ve 2 enstitüde faaliyetlerini sürdürmektedir. Lisans ve yüksek lisans düzeyinde yaklaşık 4000 öğrenciye sahip üniversitenin mevcut yerleşkeleri şehir merkezindedir. d. Zirve Üniversitesi İpek Kültür ve Eğitim Vakfı tarafından 28 Şubat 2009 tarihinde kurulan Zirve Üniversitesi, kamu tüzel kişiliğine sahip bir vakıf üniversitesidir kişilik öğrenci kontenjanı ile açılmış olup 5 fakülte ve 1 meslek yüksek okuluyla eğitim ve öğretim vermektedir. e. Gazikent Üniversitesi Gaziantep Eğitim ve Hizmet Vakfı tarafından 30 Temmuz 2008 yılında kurulan Gazikent Üniversitesi, kamu tüzel kişiliğine sahip bir vakıf üniversitesidir. 500 kişilik öğrenci kontenjanı ile açılmış olan üniversite 2 fakülte ile eğitim ve öğretim yapmaktadır. TRC1 Bölgesi nde 3 devlet ve 2 vakıf olmak üzere toplam 5 üniversite bulunmaktadır. Gaziantep 2 si vakıf 3 üniversitesi ile TRC Bölgesi nde en çok üniversiteye sahip il konumundadır Bilgi İletişim Teknolojileri Bölgenin bilgi iletişim teknolojileri (BİT) altyapısının yeteri kadar gelişmemiş olması dolayısıyla, kapsamlı veriye ulaşılamamış olup, konu yeteri kadar irdelenememiştir. Ancak,bilindiği gibi BİT konusu, yenilikçiliğin ve rekabet edebilirliğin artırılabilmesi için kilit rol oynamaktadır. BİT ile desteklenmeyen sanayi ve ticaret faaliyetlerinin uzun vadede değişen piyasa koşullarına ayak uyduramayacağı aşikardır. BİT altyapısının acil olarak geliştirilmesi ihtiyacı, bölgedeki aktörler tarafından olması gerektiği kadar anlaşılamamıştır. Konuya ilişkin farkındalık artırma ve BİT altyapısının geliştirilmesine yönelik çalışmalar yürütülmelidir. Nitekim yıllarını kapsayan Orta Vadeli Programda, bilgi toplumuna yönelik politika ve stratejilerin etkili bir şekilde uygulanması ve izlenmesi vurgulanmıştır. Özellikle sektörün ihtiyaç duyduğu uzmanlık alanlarında nitelikli insan kaynağı geliştirilmesi ile ilgili çalışmaların önem arz ettiğine de programda yer verilmiştir. 143

164 Bölge Planı Bölgenin internete erişimi ile ilgili TÜİK'in 2010 yılı Nisan ayında yapmış olduğu Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması baz alındığında TRC1 Bölgesinde ortalama olarak hanelerin % 41,6 sı internet erişimine sahiptir. Bu oran 2009 yılında % 30 olarak ölçülmüştür. İnternete erişim için ADSL % 73,3 ile en yaygın kullanılan erişim türüdür. İnternet kullananların % 60 ı her gün internet kullanmaktadır. Bilgisayar kullanılan yerlerin başında % 70 ile evler gelmekte ve bunu % 31,3 lük bir oran ile işyerleri takip etmektedir. İşgücü durumuna bakıldığında, işverenlerin çalışanlardan daha fazla bilgisayar ve internet kullandığı görülmektedir. İnternet en çok % 72,8 oranla e-posta için kullanılmaktadır. Bunu % 64,2 oranı ile sohbet etmek, anlık ileti göndermek takip etmektedir. İnternet üzerinden alışveriş yapma oranı ise % 15 tir. İnterneti kullananların yaklaşık yarısı güvenlik sorunu ile karşılaşmaktadır. Kullanıcıların % 36,4'ü istenmeyen e-postaları büyük bir sorun olarak görmektedir. Tablo TRC1 Bölgesi İllerinin ADSL ve PSTN Abone Sayıları İller ADSL Abone Sayısı PSTN Abone Sayısı WiFi Hot Spot Gaziantep Adıyaman Kilis Kaynak: Bölge İlleri Türk Telekom Müdürlükleri, (Ocak, 2010) Sağlık Bir bölgenin sağlık hizmetlerindeki kalite, yaşam kalitesini doğrudan etkileyen unsurlardan bir tanesidir. Bu açıdan bakıldığında, TRC1 Bölgesi değerleri genel olarak Türkiye ortalamasının altında seyretmekte ve bu da bölgedeki yaşam kalitesinin Türkiye ortalamasına göre düşük olduğunu göstermektedir. Devlet Planlama Teşkilatı nın 2003 yılında hazırlamış olduğu İllerin ve Bölgelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Çalışması verilerine göre sağlık sektörü gelişmişlik sıralamasında TRC1 Bölgesi nin 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 21. sırada olduğu görülmektedir. Ayrıca Avrupa Birliği nde önemli bir sağlık göstergesi olan bebek ölüm hızına bakıldığında da, AB de 15 civarında seyreden bu göstergenin TRC1 Bölgesi nde 45, Türkiye de ise 43 olduğu görülmektedir. Tablo Temel Sağlık Göstergeleri Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1* Türkiye Sağlık Sektörü Gelişmişlik Sırası* Bebek Ölüm Hızı ( ) 16,3** 12,6*** 18,2** 45 17,6**** 100 Bin Kişiye Düşen 221** 150*** 146** 169,5 230* Hastane Yatak Sayısı * DPT İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Çalışması, 2003 ** Gaziantep ve Kilis İl Sağlık Müdürlükleri, 2009 *** Adıyaman İl Sağlık Müdürlüğü, 2008 **** Sağlık Bakanlığı Veritabanı, 2008 TRC1 Bölgesi Sağlık hizmetleri verileri, genel olarak Türkiye ortalamasının altında seyretmekte ve bu da bölgedeki yaşam kalitesinin Türkiye ortalamasına göre düşük olduğunu göstermektedir. 144

165 5.Mevcut Durum Analizi Uzman Hekim Başına Düşen Nüfus Sayısı Adıyaman da 2008 yılı itibariyle 4077 kişi, 2009 yılı itibariyle de Gaziantep te 3516 kişi, Kilis te ise 3119 kişidir. TRC1 Bölge illerindeki hastane sayılarına bakılacak olursa, Gaziantep te 10 u Sağlık Bakanlığı na bağlı, 8 i özel ve 1 i de üniversite hastanesi olmak üzere toplam 19 adet hastane ve 99 adet sağlık ocağı, Adıyaman da 7 si devlet 1 i özel olmak üzere toplam 8 adet hastane ve 67 adet sağlık ocağı, Kilis te ise 1 adet devlet hastanesi ve 12 adet sağlık ocağı bulunmaktadır. Dolayısıyla TRC1 Bölgesi illeri arasında Gaziantep ilinin sağlık altyapısı,kalitesi ve sağlık hizmetlerine erişim açısından Adıyaman ve Kilis illerine göre daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bu durumun sonucu olarak da Gaziantep ili; bölge illerinden, çevre illerden ve Suriye den sağlık hizmetlerine karşı yoğun taleple karşılaşmaktadır. Tablo İl, Bölge ve Ülke Bazında Sağlık Personeli ve Eczane Sayıları Gaziantep** Adıyaman*** Kilis** TRC1 Türkiye 10 Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 10 Bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 10 Bin Kişiye Düşen Sağlık Memuru Sayısı 10 Bin Kişiye Düşen Hemşire Sayısı 10 Bin Kişiye Düşen Ebe Sayısı 10 Bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 6,81 6,92 8,60 6,87* 13* 0,62 0,68 0,82 1,19**** 2,60**** 1,40 10,32 7,67 6,61**** 9,66**** 8,68 8,38 7,30 9,06**** 12,47**** 5,39 5,95 6,85 5,11**** 6,19**** 2,84* 1,41* 0,52* 2,27* 3,37***** * DPT İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Çalışması, 2003 ** Gaziantep ve Kilis İl Sağlık Müdürlükleri, 2009 *** Adıyaman İl Sağlık Müdürlüğü, 2008 **** TÜİK, 2006 ***** Türk Eczacıları Birliği TRC1 Bölgesi illeri arasında Gaziantep ilinin sağlık altyapısı,kalitesi ve sağlık hizmetlerine erişim açısından Adıyaman ve Kilis illerine göre daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bu durumun sonucu olarak da Gaziantep ili; bölge illerinden, çevre illerden ve Suriye den sağlık hizmetlerine karşı yoğun taleple karşılaşmaktadır. İl, bölge ve ülke bazında sağlık personeli ve eczane sayılarını gösteren Tablo incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin ve bölge illerinin 10 bin kişiye düşen hekim ve diş hekimi sayılarının Türkiye ortalamasının çok altında olduğu görülmektedir. Yine diğer sağlık personeli ve eczane sayısı bakımından da TRC1 Bölgesi ülke ortalamasına göre düşük seviyededir. Yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı, bir yerleşim yerinin sağlık altyapısı ile ilgili önemli göstergelerden biridir. Aşağıdaki Şekil 5 87, 2007 yılı itibariyle Düzey 2 bölgelerinde kişi başına düşen yatak sayıları kullanılarak oluşturulmuştur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, yüz bin kişi başına yatağın düştüğü ve en açık renkle kaplı olduğu görülmektedir. En düşük yatak ortalamasına sahip 6 Düzey 2 bölgesi arasında yer alması TRC1 Bölgesi nin sağlık altyapısının oldukça geri kalmış olduğunu ortaya koymaktadır. Sağlık sektöründe bölgeler arası 145

166 Bölge Planı gelişmişlik farklarını azaltacak önlemlerden birisi de kamu sağlık yatırımlarından bölgemizin yeterli kaynağı alması ve bu farkı hızlı bir şekilde gidermesi olacaktır. Sağlık Bakanlığınca ''Bölge Sağlık Cazibe Merkezi'' olarak belirlenen 16 il arasında bulunan Gaziantep, sağlık turizmi merkezine dönüşmektedir. Gaziantep in sahip olduğu gelişmiş sağlık altyapısının değerlendirilerek yabancı ziyaretçiler tarafından tercih edilmesinin sağlanması, bölgenin iktisadi gelişimine katkıda bulunacaktır. 8 Şekil Hastane Yatak Sayıları: Yüz Bin Kişi Başına Hastane Yatak Sayısı(TÜİK,2007) Bölge, sağlık sektöründe ikili bir yapı sergilemektedir. Gaziantep sahip olduğu altyapı ile sağlık konusunda cazibe merkezi iken, Adıyaman ve Kilis oldukça geride kalmışlardır. Bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltacak önlemlerden biri, kamu sağlık yatırımlarından bölgenin yeterli kaynağı alması ve bu farkı hızlı bir şekilde gidermesi olacaktır Kültür TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Adıyaman ve Kilis in kültürel yapısı değerlendirildiğinde, tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapmanın getirdiği kültürel ve tarihi zenginliğe sahip olduğu, gözlemlenmektedir. Bu zenginlik bölgedeki kültürel faaliyetlere de yansımaktadır. Bölgede birçok festival, şenlik ve yerel etkinlikler düzenlenmektedir. Bunun yanı sıra bölgedeki müze, sinema, tiyatro, kütüphane ve medyanın mevcut durumu aşağıdaki başlıklar altında incelenmiştir. a. Müzeler Bölgede 2 adet Gaziantep te, 1 adet Adıyaman da olmak üzere toplam 3 adet müze bulunmaktadır. Kilis te müze bulunmamakla birlikte, ildeki eski taş evler, camiler, külliyeler, yatırlar ve ibadet merkezleri kültürel zenginliğin en güzel örnekleridir. 146

167 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Müzeler, Mevcut Eserler ve Ziyaretçi Sayısı Yıllar Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2007 Müze sayısı Eser mevcudu Ziyaretçi sayısı Müze sayısı Eser mevcudu Ziyaretçi sayısı Kaynak: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Bölgedeki mevcut eser sayısı 2007 yılında , Türkiye de ise dur. Bölge bu değerlerle Türkiye genelinde % 2,4 lük bir orana sahiptir. Bölgedeki eser sayısı 2008 yılında yaklaşık %100 lük bir artış göstererek e ulaşmıştır. Eser sayısı bakımından Gaziantep en zengin il konumundadır (Tablo 5 107). Tablodaki ziyaretçi sayıları incelendiğinde, bölgenin Türkiye ortalamasının oldukça gerisinde olduğu, bölge illeri içerisinde en çok ziyaretçiyi Gaziantep in aldığı görülmektedir. Tablo Gaziantep ve Adıyaman da Sergilenen Eser Türleri ve Sayıları Eser türleri Gaziantep Adıyaman Arkeolojik Eser Etnografik Eser Sikke Tablet 4 - Mühür Baskı El Yazma Kitabı 21 - Toplam Kaynak: Gaziantep Adıyaman İl Kültür Turizm Müdürlükleri,2009 Müzelerde sergilenen eser türleri içerisinde arkeolojik eserler ve sikkeler önemli bir yer tutmaktadır. Gaziantep, sergilenen eser türleri bakımından Adıyaman a oranla daha çok çeşitlilik arz etmektedir (Tablo 5 108). b. Sinema Bölgedeki sinema salonu sayısına bakıldığında en fazla sinema salonunun Gaziantep te olduğu görülmektedir. Bu ilde 23 sinema salonu bulunmakta iken, Adıyaman da 2 adet mevcuttur. Kilis ilinde ise sinema salonu bulunmamaktadır (Tablo 5 109). Toplam nüfus dikkate alınmadan salt sinema sayısı ya da koltuk sayısı incelenerek gerçekçi bir sonuca ulaşmak zor olduğundan on bin kişi başına düşen sinema koltuğu sayısı verisi kullanılarak yapılan mekânsal dağılım analizi Şekil 5 88 de sunulmuştur. TRC1 Bölgesi 16 koltuk ortalaması ile 26 Düzey 2 bölgesi arasında 11. sırada yer almaktadır. 147

168 Bölge Planı Tablo Bölge İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Gösteri ve Seyirci Sayıları ile Türkiye Karşılaştırması Yıllar Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye Sinema Salonu Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Gösteri Başına Seyirci Sayısı Sinema Salonu Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Gösteri Başına seyirci Sayısı Kaynak: TÜİK 2008 yılı verilerine göre, TRC1 Bölgesi nde 25 adet sinema salonu bulunmaktadır. Bölge söz konusu veriler açısından, ülke genelinde yaklaşık % 1,6 lık bir orana sahiptir. Gösteri başına seyirci sayısına bakıldığında, TRC1 Bölgesi nin Türkiye ortalamasının oldukça altında kaldığı görülmektedir. Bu değer, TRC1 Bölgesi için 373 iken, Türkiye ortalaması 973 olarak gerçekleşmiştir de bölgedeki seyirci sayısında civarında bir artış olmuştur. Ancak artış oranları Türkiye ortalamasının gerisinde kalmıştır. Şekil Sinema: On Bin Kişi Başına Koltuk Sayısı (Düzey 2-TÜİK 2008) 148

169 5.Mevcut Durum Analizi Dikkat çeken hususlardan bir tanesi de düşük koltuk ortalamasına sahip illerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde kümelenmiş olmasıdır. Analiz sonuçları da bunu teyit etmektedir (Ek-1). c. Tiyatro Gaziantep ilinde 30 Ekim 2003 tarihinde Nazım Hikmet in Kuvayi Milliye adlı oyunu ile açılmış olan Onat Kutlar Sahnesi bölgede bulunan tek tiyatrodur. Gaziantep Üniversitesi Tiyatro Kulübünün düzenlediği Gaziantep Üniversitesi Tiyatro Festivali ve Gaziantep'te okullar arası düzenlenen tiyatro şenliği sayesinde teatral faaliyetlere olan ilgi artırılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, Gaziantep Şehir Tiyatrosu tarafından her yıl tiyatro severlere ücretsiz tiyatro kursu verilmektedir. Aşağıdaki tabloda Gaziantep te sergilenen oyun ve temsil sayıları verilmiştir. Tablo incelendiğinde, sergilenen oyun ve temsil sayılarında, oyun sayısında dönemindeki artışın dışında, yıllara göre önemli bir değişimin yaşanmadığı görülmektedir. Tablo Gaziantep te Sergilenen Oyun ve Temsil Sayıları ( ) Sanat sezonu Sergilenen oyun sayısı Temsil Kaynak: Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü d. Kütüphane Tablo de sunulan kütüphane sayısına ait verilere bakıldığında Gaziantep te 13, Adıyaman da 12 ve Kilis te 2 adet kütüphane bulunduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi ndeki kütüphanelerde kitap sayısında artış olmasına rağmen bunlardan yararlanan insan sayısında yaklaşık % 10 luk bir düşüş gözlemlenmektedir. Tablo Kütüphane, Kitap, Yararlanıcı ve Ödünç Aldıkları Kitap Sayıları 2007 Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1 Türkiye 2007 Kütüphane Sayısı Kitap Sayısı Yararlanan Sayısı Ödünç Alınan Kitap Sayısı Kütüphane Sayısı Kitap Sayısı Yararlanan Sayısı Ödünç Alınan Kitap Sayısı Kaynak: Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Bölge, bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayısı bakımından 382 kişi ile 9. sıradadır. Bin kişi başına halk kütüphanelerinden yararlanma sayısı açısından bölge illeri 149

170 Bölge Planı incelendiğinde, Gaziantep 323 kişi ile 50., Adıyaman 477 kişi ile 24. ve Kilis 704 kişi ile 11. sıradadır 22. Aşağıdaki Türkiye haritasında Düzey 2 bölgelerinin ortalama bin kişi başına ödünç alınan kitaplarla ilgili dağılımına yer verilmiştir. TRC1 Bölgesi bin kişi başına ortalama 55 ödünç kitap ile 18. sırada yer almaktadır. Burada dikkat çeken bir husus TRC1 Bölgesi nin ortalama bin kişi başına alınan ödünç kitap sayısı istatistiği (18. sırada) ile on bin kişi başına düşen sinema koltuğu sayısı (16. sırada) istatistiğinin paralellik göstermesi ve yaklaşık aynı sırada yer almasıdır. Buradan yola çıkarak, kültürel anlamda kalkınmanın tek yönlü ele alınamayacağı ve kültürü oluşturan tüm unsurların birlikte geliştirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Şekil Halk Kütüphaneleri: Bin Kişi Başına Ödünç Alınan Kitap Sayısı (Kaynak TÜİK,2009) e. Kültürel Etkinlikler TRC1 Bölgesi nde kültürel etkinlikler kapsamında uluslararası, ulusal ve yerel düzeyde çeşitli festival, şenlik ve yerel etkinlikler düzenlenmektedir. Gaziantep te 2010 yılında 5. si düzenlenen Uluslararası Antepfıstığı Kültür ve Sanat Festivali, Fıstık Festivali (Nizip), İslahiye Üzüm, Biber ve Kültür Festivali (İslahiye); Adıyaman da 2010 yılında 17. si düzenlenen Uluslararası Nemrut Kommagene Festivali ve Besni Eğitim Bayramı önemli festivallerdendir. Ayrıca, Kilis te Kilis Üzüm ve 22 TÜİK, Bölgesel Göstergeler,

171 5.Mevcut Durum Analizi Şira Festivali düzenlenmesi için çalışmalar yapılmaktadır. Düzenlenen bu tarz festival ve etkinliklerin bölgenin kültürel, tarımsal ve turistik zenginliklerinin tanıtılmasında önemli bir yeri bulunmaktadır. f. Medya TÜİK 2009 verilerine göre, Bölgede 87 yerel gazete, 29 yerel dergi, 3 bölgesel dergi ve 2 ulusal dergi olmak üzere toplam 121 tane yazılı medya etkinlik göstermektedir. Bunun yanında Gaziantep te 5 ve Adıyaman da 2 olmak üzere bölgede 7 tane yerel kanal yayın yapmaktadır. Bölgede medya kuruluşları, ağırlıklı olarak merkez ilçelerde toplanmıştır Altyapı ve Çevre Kentleşme TRC1 Bölgesi nin kentleşme bağlamında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde var olan iller arasında en gelişmiş İl olan Gaziantep e sahip olması bölge adına çekici bir özellik taşımaktadır. Bölge, Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalkınma Projesinin katkısıyla, 1985 sonrası hızla gelişmeye ve böylece kentleşmeye başlamıştır. Bölgenin kalkınması dahilinde devlet tarafından verilen teşviklerin sağladığı sanayileşme, bölgede yatırım olanaklarını arttırmış ve böylece, kentleşme için gerekli finansman kaynaklar oluşturulmuştur. Bölge sanayi yatırımları ile zenginleşmeye başladıktan sonra, yerel yönetimler altyapı yatırımlarına başlamış ve kentleşme ivme kazanmıştır. Yalnız bu gelişmeler, Bölgede ciddi oranda nüfus hareketine sebep olmuştur. Özellikle Gaziantep, hızla göç almaya başlamış ve kentin sahip olduğu altyapı taşıma kapasitesi aşılmaya başlanmıştır. Bölgenin sahip olduğu tarihi dokunun zenginliği bölgedeki illerde kentleşmeye yön vermiş, fakat, özellikle Gaziantep e dışarıdan gelen göçün etkisiyle plansız ve hızlı bir kentleşmeye doğru gidilmiştir. Bu durumun ortaya çıkardığı kentleşme sorunları, özellikle yerleşim anlamında problem teşkil etmiştir. Bu sebeple TRC1 Bölgesi nin kentleşme olgusu, diğer kentlerdeki gibi çarpık ilerlemekte olup, bölge, plansız bir şehirleşmenin yaratacağı problemlerle yüzleşmektedir. TRC1 Bölgesi içinde yer alan en gelişmiş il olan Gaziantep, 2000 yılı itibariyle kentsel alanlarda (%78.52), kırsal alanlarda (%21.48) kişi olmak üzere toplam kişinin yaşadığı Güneydoğu Anadolu bölgesinin en büyük ili unvanına sahip olmakla birlikte, yıllık binde lik bir nüfus artışına da ev sahipliği yapmaktadır yılı nüfus endeksi 100 olarak esas alındığında, ülke geneli için 2000 yılında 497 ye yükselen endeksin, aynı dönemde Gaziantep ilinde 620 olarak gerçekleştiği görülmektedir. İstanbul kenti için bu endeksin aynı dönemde 608 olduğu göz önüne alındığında nüfus artış hızının Gaziantep adına görece yüksekliği anlaşılacaktır (Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlarının İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ). Nüfus artışının bu kadar yoğun olduğu bu ildeki mekânsal yapı incelendiğinde, ilin doğusunda, güneyinde ve güneydoğusunda gecekondu karakterli düzensiz yapılaşmanın hâkim olduğu yalnız eski kent merkezinin batı yönünün düzenli geliştiği görülmektedir. Gaziantep örneğinden de anlaşılacağı gibi TRC1 Bölgesi genel olarak, plansız kentleşmeye fırsat tanıyacak uygulamalara ev sahipliği yapmaktadır. 151

172 Bölge Planı Oysa kentleşme, genel olarak üst ölçekli politika ve planlar bağlamında üretilen ve içinde yer alacak toplumların yaşam kalitesini arttırmayı amaçlayarak kentsel tasarım ilkeleri ışığında mekan üreten bir olgudur. Ülkemizde bu durum ne yazık ki farklı bir perspektifle ele alınıp kentsel biçimin haritacılık olarak algılanarak değerlendirilmesi sonucu, nerdeyse tüm kentlerimiz aynılaşmış ve kimliklerini kaybetmişlerdir. Hızla büyüyen ve metropoliten kent kavramına sahip olan Gaziantep gibi kentler, metropoliten gelişmenin belirli koridorlar üzerinde düzenlenmesi ve kentsel yayılmanın bütünleştirilmesi ikilemlerine sahiplerdir. Özellikle, tarihsel olarak oluşmuş kentin parçalarının birbirleriyle ve kentsel merkezlerle bütünleştirilmesi planlamanın temel problem alanlarından biridir. Kuşkusuz bütünleştirme sağlanmaksızın ve ilişki kurmaksızın parçacı kararlarla biçimlendirilen kullanımların bir araya gelişi, uzun vadede ciddi toplumsal ve iktisadi sorunları getirebilmektedir. Örnek olarak, TRC1 Bölgesi kapsamında yer alan ve kentleşme olgusunda en ciddi problemlerle karşılaşan Gaziantep Metropolitan Kenti, önceden derişik kent formuna sahipken, sonrasında yaşanan gelişmelerle birlikte bütünleşme problemi yaşamaya başlamıştır. Gaziantep in ilk planını yapan Hermann Jansen (aynı zamanda Ankara Planını da yapmıştır) ürettiği planda kente, planlama ilkeleriyle nicelik ve şehirleşme politikasıyla nitelik katmaya çalışmıştır. Jansen in Gaziantep için yaptığı düzenleme ve ardından, Kemal Ahmet Aru ve Kemali Söylemezoğlu nun planları modern Gaziantep için geleneksel kentin değerlerini vurgulayan çalışmalar olarak kabul edilmekle birlikte üretilen bu planların yol sistemleri açık olarak okunabilmektedir. Aşağıdaki haritalarda görüleceği üzere bu planlarda plancılar, eski kent ile yeniyi yabancılaşmadan uzlaştırmaya çalışarak mekan örüntüsü gayet anlaşılır bir omurga plana dayalı kentsel tasarım anlayışını plana yansıtmışlardır. Aynı zamanda sosyal donatıların ihtiyaca göre düzenlendiği ve var olan doğal yapının da kentsel planlamaya biçim verdiği bir plan anlayışı öngörülmüştür. Nitekim günümüz Gaziantep kent planlamasında en dikkat edilmeyen noktalar da bu hususlar olmuştur. Şekil Gaziantep; Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planları 152

173 5.Mevcut Durum Analizi Özellikle artan nüfus yapısına ilişkin öngörüde bulunmayan bir plan üretme anlayışının varlığı; ulaşım yapısının rasyonel verilere göre değil yerel yönetimlerin alt ölçekli planlarda yaptıkları uygulamalara göre plansız bir şekilde belirleniyor oluşu ve planlar içinde olması gereken sosyal donatı alanlarının yetersizliği, genel anlamda bölgedeki çarpık kentleşmeyi doğurmaktadır. Gaziantep in 1992 yılında onaylanmış olan üst ölçekli nazım imar planları sonrasında Karayollarınca, Nazım İmar Planının öngördüğü güzergâhın dışında projelendirilip uygulanmasına başlanan çevre yolu, Gaziantep kentinin üst ölçekli planlama sürecinin gözden geçirilmesini gerektirecek bir dışsal veri oluşturmuştur. Çevre yolu güzergâhının üst ölçekli planlama sürecine dışsal biçimde belirlenmiş olması, kentin planlama süreci açısından belirsizlikleri artıran bir uygulama olmuştur. Bu belirsizlik ortamı spekülatif gelişme eğilimlerini güçlendirmektedir. Örneğin, Gaziantep kentinde alt ölçeklerde gerçekleştirilen planlama kararları ile, kenti batı, güney ve güney doğu yönünde saran çevre yolu çevresinde toplu konut alanlarını da içeren yeni gelişme alanları öngörülmüştür. İbrahimli II. Etap yeni gelişme alanı da bunlardan biridir. Şekil İbrahimli Kentsel Gelişme Alanının Doğusundaki Yerleşme Yapısı Yukarıdaki resimlerden de anlaşılacağı üzere, çevre yolu çevresinde oluşturulan yeni konut gelişme alanları, kendi içlerinde belirli bir yapıya ve arazi kullanım düzenine sahip olmakla birlikte mevcut tarihsel kent ve kentsel ana merkez ile ve diğer yeni gelişme alanları ile ne şekilde bütünleşecekleri konusu, üst ölçekli herhangi bir plan revizyonunun bulunmamasından ötürü önemli bir kentsel gelişme sorununa dönüşmektedir. (Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlarının İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ). Bu gelişme alanları henüz onaylanmamış olan gelişme şeması incelendiğinde kendi içlerinde belirli sistemler oluşturmakla birlikte, Gaziantep kenti genelinde kentsel bir bütünün parçaları olamamaktadırlar. Bu nedenle, kentle bütünleşme probleminin üst ölçekli planlarda oldukça dikkate alınması gerekmektedir. Gaziantep te kentsel gelişme alanlarına yönelik talebin yoğunluğu sebebiyle kentsel gelişmenin oldukça geniş bir alana yayılmasının yarattığı sorunlar; kentle bütünleşememe, yeni gelişme alanlarının birbirleriyle bir kentsel sistem oluşturamaması; gereğinden fazla ve sürdürülemez bir alt yapı sunumu ve bunun yaratacağı maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. 153

174 Bölge Planı TRC1 Bölgesi nin Gaziantep dışındaki illerin kentleşme durumlarını incelediğimizde, daha çok mevcut altyapı problemleriyle karşılaşmaktayız. Gaziantep te olduğu gibi Adıyaman ve Kilis te de çarpık kentleşme ve gecekondulaşmanın yer aldığı gözlemlenmekle birlikte, bunlardan kaynaklanan altyapı problemleri ve çevre kirliliği kent yaşamını olumsuz etkilemektedir. Gaziantep kentinde sanayi atıklarının yarattığı çevre kirliliği önemli bir yer teşkil etmekte ve bölgede genel olarak geri dönüşüm tesisi sayısının yetersizliği de çevre kirliliğini arttırıcı temel sebeplerin başında gelmektedir. Hızlı yapılaşmanın doğurduğu yeşil alan miktarının yetersizliği kentte yaşayan halkın yaşam kalitesini düşürmekle birlikte, hava kirliliğinin artmasına da neden olmaktadır. Hava kirliliği, hem ulaşımda kullanılan araçların yarattığı kirlilik hem de doğalgazın bölgeye geç gelmesinin de etkisiyle ciddi bir problem haline gelmektedir. Ulaşım sistemi, altyapı yetersizliği sebebiyle yetersiz kalarak bölgede trafik problemine yol açmakta ve kentteki toplu taşıma sisteminin yeterli olmamasından kaynaklı bölgede özel araç sayısını arttırmaktadır. Araba sahipliliğinin hızla artması ve toplu taşıma sistemi yetersizliğinin sebep olduğu trafik problemi, bölgede yer alan kentlerde mevcut otopark sorunu daha ciddi bir problem haline dönüşmektedir. Farklı ulaşım modellerinin bölgede yer almamasından kaynaklı, TRC1 Bölgesi nde ulaşım altyapısı karayoluna bağımlı bir ulaşım sisteminin eksikliği ve toplu taşıma sisteminin yetersizliği varlığı ve var olan toplu taşıma sisteminin sonucu özel araç bağımlılığının özellikle yetersizliği de bölgede hem özel araç Gaziantep te yüksek olması bölgenin en önemli bağımlılığını arttırmakta hem de çevre ulaşım problemleridir. Ayrıca, farklı ulaşım kirliliğine sebep olmaktadır. modellerinin bölgede yer almaması ve bu sebeple karayoluna bağımlı bir ulaşım Yerel halktaki çevre bilinci eksikliği sisteminin varlığı hem trafik problemini ortaya TRC1 Bölgesindeki kentlerde birçok kirliliği çıkarmakta hem de hava kirliliğini arttırmakla birlikte, trafik içerisinde yer alan arttırmaktadır. gürültü kirliliği bu konuda ayrıca ele alınması gereken bir konu olmaktadır. Bunlara ek olarak, Kilis ve Adıyaman da mevcut kanalizasyon altyapısı ve su altyapısının yetersizliği, şehir suyu kalitesinin düşük olması ve bölgedeki kentsel dönüşüm sorunları, kentler içinde yaşayan bölge halkının yaşam kalitesini oldukça düşürmektedir. Sürdürülebilir olmayan kentsel büyüme, kentte fiziksel altyapı problemlerine sebep olmakla birlikte, sosyal sorunları da beraberinde getirmektedir. Örneğin, Gaziantep kentinde, yoğun göç ile birlikte gelen insanlar çoğunlukla eğitimsiz, vasıfsız Genel olarak, Bölgedeki mevcut ve kalabalık aile yapılarına sahip olmaları çarpık kentleşme, yetersiz altyapı, göç, sebebiyle kent içinde farklı gelir gruplarının var kentte yer alması gereken sosyal olmasına zemin hazırlamaktadır. Bunun sonucu aktivitelerin olmaması ve bu konuda yeterli olarak farklı gelir gruplarına ait insan mekanın bulunmaması, ulaşım altyapısının topluluklarının mekansal olarak farklı alanlarda yetersizliği ve belediyelerin çevre temizliği yaşamalarından kaynaklı ortaya çıkan sosyal konusunda yeterince hizmet vermemesi ayrışma, toplum içindeki duyarlılığın azalması ve yerel halkın yaşam kalitesinin günden güne toplumsal huzurun yıpranması konularında arttırıcı düşmesine neden olmaktadır. etken olmaktadır. 154

175 5.Mevcut Durum Analizi Ülke geneli ile karşılaştırıldığında TRC1 Bölgesi, özellikle içinde barındırdığı ve yüksek gelişmişlik endeksine sahip olan Gaziantep İli dolayısıyla, yüksek ve hızlı bir kentleşme oranı ile karşı karşıyadır. Bölgenin imalat sanayinde en gelişmiş yerleşmesi olan il merkezinde, yüksek sanayileşme oranlarına ve bunun gerektirdiği nitelikli işgücü istihdamına bağlı olarak yeni ve nitelikli konut alanlarına yönelik taleplerin sürekliliği, il içinde yeni konut alanlarının planlanması konusunu gündeme getirmektedir. Fakat, Gaziantep kentinin, özellikle çevre yolu uygulaması sonrasında kentsel gelişmelere yön verecek olan ve metropoliten ölçekte kentsel bütünleşme probleminin çözümüne yönelecek üst ölçekli bir planı bulunmamaktadır. İşte bu nedenledir ki başta Gaziantep Metropolitan Kenti olmak üzere, TRC1 Bölgesi genelindeki illerde, üst ölçekli planlama çalışmalarının oluşturulması can alıcı öneme sahiptir. Bu planlar, alt ölçekli planlama çalışmalarını disiplin altına alan, gelişme bölgelerindeki ağırlıkları belirleyen, ana gelişme yönlerinin belirlenmesine ve kentsel bütünleşme kanallarının yaratılmasına yönelik, kentteki farklı gelişme-koruma alanlarına ilişkin genel stratejileri ve kentsel dönüşüm gibi müdahale alanlarının diğer problem alanları ile bütünsel bir çerçevede ele alındığı ve kentsel parçaları bütünleştiren planlar olmalıdır. Bu tür bir planlama yaklaşımı, kesinlikle alt ölçekli gelişme kararlarının bir araya getirilmesine indirgenmemeli, hatta alt ölçekli planlama çalışmalarının kurgusunu da bu tür bir üst ölçekli planlama anlayışı oluşturmalıdır. TRC1 Bölgesi genelindeki illerde, üst ölçekli planlama çalışmalarının oluşturulması son derece önemlidir. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerindeki farklı kent parçalarında üst ölçekli planlama çalışmaları düzeyinde irdeleme yapılmaksızın yoğunluk artırımlarına gidilmesi planlama esasları açısından sağlıklı bir yol olarak gözükmemekte olup, TRC1 Bölgesi kentlerinin bütününde üst ölçekli planlama çalışmalarının ele alınması gerekmektedir. Yerel yönetimlerce TRC1 Bölgesi içerisinde yapılacak şehir planları, mekânsal örgütlenme, işlevsel dağılım, yol sistemi, merkez ve alt merkezler kademelenmesi ve mekânsal düzeni kapsayan ve alan kullanımları açısından değerlendirildiğinde, üretilecek planların kentsel bütünleşmeye katkıda bulunabilecek kentsel omurgalar oluşturması gerektiği özellikle vurgulanmalıdır. Bölge genelinde kent merkezi ve diğer gelişme alanları ile bütüncül bir yapı oluşturmak amacıyla metro ve raylı sistem gibi toplu taşıma olanaklarının geliştirilmesi, süreklilik oluşturan kent parkları ve kentsel yeşil alanlar sisteminin desteklenmesi ve birbirleriyle ilişkileri kurulmuş merkezler ve alt merkezler sisteminin yaratılması gibi bütünleşme araçlarının planlama içine dahil edilmesi ve uygulamaların bu şekilde yapılması gerekmektedir. Bu kapsamda özellikle kentsel bölgeler arasında ilişkilerin kurulduğu ve buna ilişkin stratejiler içeren üst ölçekli planlama çalışmalarını olanaksızlaştıracak alt ölçekli planlama çalışmalarından özenle kaçınılmalıdır. Bölge içerisinde ortaya çıkan ve temelde üst ölçekli plan mevcudiyetinin eksikliğinden kaynaklanan ve kontrol edilemeyen insan hareketlerinin yarattığı çarpık kentleşme, bölge genelindeki şehirlerde kentsel bütünleşmeyi zorlaştırmaktadır. Kentsel bütünlüğü, yeterli altyapısı ve planlı bir sistemi olmayan kentler, içsel ve dışsal faktörler yüzünden kolayca deforme olabilecek bir hassasiyete sahip olmaktadır. Örneğin sanayi altyapısının yetersizliği sonucu ortaya çıkan çevre kirliliği ile bölgedeki mevcut doğal kaynakların bilinçsizce tüketilmesi TRC1 Bölgesi nin sürdürülebilir kent yaşamının varlığını tehdit eden unsurlardır. Yine bir altyapı problemi olan su kalitesinin 155

176 Bölge Planı yetersizliği sonucu ortaya çıkabilecek gıda güvenliği problemi bölge halkı ve bölgenin geleceği için ciddi bir tehlike potansiyeli taşımaktadır. Bu sebeple, kentleşme ve altyapı konusunun üst ölçekli ve bütüncül bir planlama yaklaşımı ile irdelenmesi gerekmekte olup bölgede yaşayan refah seviyesini yükseltmek amacıyla, bölgenin kalkınması konusunda ele alınması gereken konuların başında olduğu bilincine varılmalıdır. Özellikle yerel yönetimlerin, kentleşme olgusunun sadece bir yapılaşma olmadığını, bu konunun doğal kaynakların ve çevrenin korunması ile birlikte sürdürülebilirlik anlayışı dahilinde değerlendirilmesi gerektiğinin farkına varmaları gerekmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde Kent planlamanın ve kenti tasarlamanın en önemli konularından birinin toplumsal ve mekânsal bütünleşme olanakları yaratacak kentsel omurgaların oluşturulması olduğu unutulmadan kentsel yoğunluk dağılımlarının, planlanmış bu omurgalar üzerinde konumlandırılması gerekmektedir. Ayrıca, kentsel merkez ve alt merkezlerin planlanmasında olması gereken bilimsel kriterlere göre tasarlanmış ve kararsızlıklara izin vermeyen kentsel omurgaların yaratılması, kentsel merkezler ile kentsel parçalar arasında ilişkilerin belirli bir sistem içinde düzenlenmesine olanak sağlayacaktır Ulaşım Tarihi İpekyolu üzerinde bulunan TRC1 Düzey 2 Bölgesi, önemli ticaret ve ulaşım yollarını birbirine bağlamaktadır. Bölgenin sanayi ve ticaret bakımından lider ili olan Gaziantep özellikle karayolu, havayolu ve demiryolu ulaşım ağlarının merkezi konumunda bulunmaktadır. Ayrıca son yıllarda bölgeler arası işbirliğinde yaşanan gelişmelerle birlikte Suriye ile olan ilişkiler güçlenmiş olup Kilis-Suriye kara hudut kapısı ve sınırlar arası ulaşım büyük önem kazanmıştır. Bununla birlikte turizme yapılan yatırımların artmasıyla paralel olarak turist sayısında görülen artış ulaşım sektörünü olumlu yönde etkilemektedir. a. Karayolu Bölge illerinden Gaziantep ve Kilis, Karayolları Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almakta iken, Adıyaman ili Karayolları Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almaktadır. Gaziantep ilinin Adıyaman, Kilis, Osmaniye, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Hatay illeriyle sınırı bulunmaktadır. Toplam karayolu ağı 691 km. olup, karayolu ulaşımı 314 km devlet yolu, 178 km otoyol ve 199 km. il yolu ile sağlanmaktadır yılları arasında 97 km bölünmüş yol, 20 km yol iyileştirme, 740 km asfalt yapımı, 2 adet köprü yapımı, m² trafik düşey işaretleme ve 202 km oto korkuluk çalışması gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2010 yılı için 47 km bölünmüş yol, 128 km asfalt çalışması, 1 adet köprü yapımı ve 41 km oto korkuluk yapılması hedeflenmektedir. Kaynak: KGM,

177 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep ili Mersin-Diyarbakır Otoyolu hattında bulunmakta olup günümüzde varolan Gaziantep-Şanlıurfa Otoyolu Projesi, bölge sınırları içerisinde yer almaktadır. Bu proje kapsamında 46,3 km uzunluğundaki Gaziantep Çevre Yolu İnşaatı 2010 yılı başında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Ayrıca 62,5 km uzunluğundaki Gaziantep Birecik Kesimi Yol İnşaatının 2009 yılı sonu itibari ile fiziksel gerçekleşme oranı % 89 olup, yolun kalan kısmının 2010 yılı sonunda bitirilmesi hedeflenmektedir (KGM, 2010). Tablo Gaziantep İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri Yol ve iş Özel amaçlı Yıllar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Traktör makineleri taşıtlar Kaynak: TÜİK Gaziantep ilinde, Gaziantep Emniyet Müdürlüğü kayıtlarına göre 2008 yılı sonu itibariyle adet otomobil, adet minibüs, adet otobüs, adet kamyon, adet kamyonet, adet motosiklet, 547 adet özel amaçlı taşıt ve adet traktör bulunmaktadır. Bu rakamlar, il içinde karayolu kullanım yoğunluğunun yüksek olduğuna işaret etmektedir. Özellikle otomobil sayısının yüksekliği Gaziantep te mevcut taşıt verilerine bakıldığında, il içinde karayolu kullanım yoğunluğunun yüksek olduğun görülmektedir. Özellikle otomobil sayısının yüksekliği kentteki özel araç sahipliliğinin ne kadar yüksek olduğuna vurgu yapmaktadır. kentteki araba sahipliliğinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Malatya ve Diyarbakır illeriyle sınırı bulunan Adıyaman ın, toplam karayolu ağı 783 km olup karayolu ulaşımı 273 km devlet yolu ve 510 km il yolu ile sağlanmaktadır yılları arasında 63 km bölünmüş yol, 67 km yol iyileştirme, km asfalt yapımı ve 3 adet köprü yapımı çalışması gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2010 yılı için 41 km bölünmüş yol, 221 km asfalt çalışması, 3 adet köprü yapımı, 22 km yol iyileştirme ve 5 km oto korkuluk yapılması hedeflenmektedir (KGM, 2010). Kaynak: KGM, TÜİK verilerine ve Adıyaman Emniyet Müdürlüğü kayıtlarına göre 2008 yılı sonu itibariyle Adıyaman da, adet otomobil, adet minibüs, 351 adet otobüs, adet kamyonet, adet kamyon, 157

178 Bölge Planı adet motosiklet, 244 adet özel amaçlı taşıt ve adet traktör bulunduğu tespit edilmiştir. Gaziantep e kıyasla, karayolu kullanımının yoğun olmadığı söylenebilir. Tablo Adıyaman İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri Yıl Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Yol ve iş makineleri Özel amaçlı taşıtlar Traktör Kaynak: TÜİK Sadece Gaziantep iliyle sınırı bulunan Kilis ilinde ise, toplam karayolu ağı 148 km olup karayolu ulaşımı 77 km devlet yolu ve 71 km il yolu ile sağlanmaktadır. İlde, yılları arasında 29 km bölünmüş yol, 13 km yol iyileştirme, 276 km asfalt yapımı ve 1 adet köprü yapımı çalışması gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2010 yılı için 3 km bölünmüş yol, 45 km asfalt çalışması, 4 adet köprü yapımı, 20 km yol iyileştirme ve 2 km oto korkuluk yapılması hedeflendiği ifade edilerek, Kilis-Hassa arasındaki 56 km lik yolun onarım işlerinin GAP kapsamında devam ettiği belirtilmiştir (KGM, 2010). Kilis te, TÜİK 2009 rakamlarına göre, 2008 yılı sonu itibariyle adet otomobil, 721 adet minibüs, 114 adet otobüs, adet kamyonet, 690 adet kamyon, adet motosiklet, 33 adet özel amaçlı taşıt ve adet traktör bulunduğu belirlenmiştir. Kaynak: KGM, TRC1 Bölgesi nde yer alan Öncüpınar sınır kapısından geçişlerin artmasıyla birlikte karayolu yoğunluk oranında artış gözlemlenmektedir. Karayolu ulaşımındaki artışa paralel olarak bölgedeki kara taşıtlarında da artış görülmektedir yılı sonu Emniyet Genel Müdürlüğü verilerine göre Gaziantep ilinde toplam adet, Adıyaman ilinde adet ve Kilis ilinde adet kara taşıtı kaydı bulunmaktadır. 158

179 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Kilis İli Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri Yıl Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Yol ve iş makineleri Özel amaçlı taşıtlar Traktör Kaynak: TÜİK b. Demiryolu ve Hafif Raylı Sistemler TRC1 Düzey 2 Bölgesi illerinden Gaziantep ve Kilis TCDD Genel Müdürlüğü, 6. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almakta iken, Adıyaman ili TCDD Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, Gaziantep ve Kilis illeri demiryolu ulaşımı yönünden daha gelişmiş durumda bulunmaktadır. Ayrıca demiryolu ağı Gaziantep içerisinden, Adıyaman ve Kilis illerinin ise il sınırlarından geçmektedir yılı itibariyle mevcut demiryolu uzunlukları Gaziantep te 254 km, Adıyaman da 45 km ve Kilis te 16 km dir. TCDD Genel Müdürlüğü Türkiye toplam demiryolu hat uzunluğu km olup, bunun 315 km lik kısmı TRC1 Bölgesi nde yer almaktadır (TCDD, 2009). Gaziantep demiryolu ağı, yurtiçi bağlantılarının yanı sıra yurtdışı bağlantılara da sahiptir. Irak ve Suriye ile bağlantısı olan demiryolu, ulaşım anlamında önemli olanaklar sağlamaktadır. Ayrıca merkez ve ilçeler yanında Başpınar OSB'de bulunan istasyon, mal sevkiyatında firmalara hizmet vermektedir. Gaziantep demiryolu, Adana Malatya demiryolunun Narlı istasyonunu, Gaziantep istasyonu üzerinden Karkamış istasyonuna bağlamaktadır. Karkamış istasyonu ise Jarablus istasyonu ile Halep-Bağdat demiryoluna bağlanmaktadır. Kilis ili ise Çobanbey-Nusaybin demiryolu hattı üzerinde bulunmaktadır. Bu hat üzerinde Elbeyli ilçesinde bulunan Çobanbey Tren İstasyonu Türkiye nin üçüncü yurtdışı demiryolu kapısı olarak 2009 yılında hizmete açılmıştır. Hattın uygulama projesi çalışmaları 1991 yılında tamamlanmış olup, Çobanbey-Nusaybin arası mesafe 404 km ve Nusaybin-Cizre arası mesafe 131 km dir. İlk etapta yapılması düşünülen Nizip-Birecik-Şanlıurfa kesiminin mesafesi ise 137 km dir. Toplam mesafesi 535 km olan bu projenin keşif bedeli 1,1 milyar USD dir. TRC1 Bölgesi, her ne kadar demiryolu altyapısına sahip olsa da, gelecek dönemlerde yoğunlaşması beklenen taşımacılık, lojistik ve ticaret faaliyetlerinin bölgede sistemli bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlayacak yeterlilikte değildir. Bu sebeple, demiryolu yatırımlarına önem verilmesi gerekmektedir. 159

180 Bölge Planı Tablo TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu TCDD 6. Bölge Hat Kesimleri Hat Uzunluğu (km) Horozluhan-Ulukışla Ulukışla-Yenice 109 Yenice-Mersin 43.2 Yenice-Adana 24 Adana-Toprakkale 78.3 Toprakkale-İskenderun 59.6 Toprakkale-Fevzipaşa 63.1 Fevzipaşa-Narlı 69.4 Köprüağzı-K.Maraş 29.1 Fevzipaşa-Tahtaköprü 39 Narlı-Gaziantep 84.2 Gaziantep-Karkamış 91 Karkamış-Hudut Şenyurt-Mardin 25.4 Çobanbey-Karkamış 56.3 Toplam Yolcu Karma Tren Yük (Ton) İş Treni Kaynak: TCDD, Bölgede ilk hafif raylı sistem projesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından Gaziantep ilinde yapılmaya başlanmış olup 2010 yılı sonunda kullanıma açılması hedeflenmektedir. Gaziantep Hafif Raylı Sistem Projesi çift hat olarak toplamda m uzunluğunda olup, güzergah boyunca 13 adet yerüstü istasyonu bulunmaktadır. Projenin 3 aşamada gerçekleştirilmesi planlanmakta Gaziantep te yakın zamanda faaliyete olup, ilk aşamada Karataş ile Demokrasi geçecek olan hafif raylı sistem, kent içi toplu Meydanı arasında toplu taşımacılık yapılması, taşıma için son derece önemli bir girişim ikinci aşamada Demokrasi Meydanı ile Küçük olarak değerlendirilebilir. Özellikle araba Sanayi Sitesi arasındaki hattın devreye alınması sahipliliğinin yarattığı karayolu trafiğine ve üçüncü aşamada Mezarlık Kavşağı ile alternatif çözüm getiren ve kent merkezinde Beylerbeyi güzergâhlarında toplu taşıma hizmeti mevcut durumda bulunan otopark verilmesi planlanmaktadır. İşletme araçlarının probleminin çözümüne katkı sağlayacak olan her istasyonda en çok 20 saniye duraklaması ve bu sistem, önümüzdeki dönemlerde de TRC1 5 dakikada bir hareket etmesi planlanmakta Bölgesi kapsamındaki kentlerde olup, araçlarla her yönde saatte yolcunun desteklenmeye devam edilmelidir. taşınması amaçlanmaktadır. İl içerisinde faaliyete geçecek olan bu hafif raylı sistem, kent içi toplu taşıma için son derece önemli bir girişim olarak değerlendirilebilir. Özellikle araç sahipliliğinin yarattığı karayolu trafiğine alternatif çözüm getiren ve kent merkezinde mevcut durumda bulunan otopark probleminin çözümüne katkı sağlayacak olan bu sistem, önümüzdeki dönemlerde de TRC1 Bölgesi kapsamındaki kentlerde desteklenmeye devam edilmelidir. c. Havayolu TRC1 Bölgesi havayolu ulaşımı Gaziantep Havalimanı ve Adıyaman Havaalanı ile sağlanmakta olup, Kilis ilinde havayolu ulaşımı gerçekleşmemektedir. Son yıllarda havayolu taşımacılığının toplam ulaşımdaki payının artmasıyla birlikte, bölgedeki havayolu ulaşımı giderek daha etkin hale gelmektedir. 160

181 5.Mevcut Durum Analizi Gaziantep Havalimanı 1976 yılında hizmete girmiş olup iç hat, dış hat ve yük taşımacılığında ulaşım hizmeti sağlamaktadır. Şehir merkezine 19.6 km. uzaklıkta olan havalimanı 2005 yılında küçük ve orta büyüklükteki uçakların kullanımına açılmıştır. Ayrıca 2006 yılında tamamlanan modernizasyon çalışmaları ile havalimanı uluslararası standartlara uygun hale getirilmiştir. Gaziantep Havalimanı na 2009 yılında uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taşımacılığı ve ton yük taşımacılığı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2010 yılı ilk 6 aylık döneminde havalimanından uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taşımacılığı ve ton yük taşımacılığı gerçekleştirilmiştir (DHMİ, 2010). Tablo Gaziantep Havalimanı İstatistik Verileri Gaziantep Havalimanı 2009 Yılı Sonu 2010 Yılı İlk 6 Aylık Dönem Tüm Uçak Trafiği İç Hat Dış Hat Toplam Ticari Uçak Trafiği İç Hat Dış Hat Toplam İç Hat Yolcu Gelen Giden Toplam Dış Hat Yolcu Gelen Giden Toplam Transit Yolcu Yük (ton) İç Hat Dış Hat Toplam Kaynak: DHMİ, 2010 Adıyaman Havaalanı ise 1998 de hizmete girmiş olup, havaalanında yalnızca iç hat ulaşım hizmeti verilmektedir. Sivil nitelikteki havaalanı yıllık yolcu taşıma kapasitesine sahiptir. Adıyaman Havaalanı na 2009 yılında 924 uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taşımacılığı ve 41,4 ton yük taşımacılığı gerçekleştirilmiştir yılı ilk 6 aylık döneminde havaalanına uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taşımacılığı ve 50,1 ton yük taşımacılığı gerçekleştirilmiştir Kaynak: DHMİ,

182 Bölge Planı Tablo Adıyaman Havaalanı İstatistik Verileri Adıyaman Havaalanı 2009 Yılı Sonu 2010 Yılı İlk 6 Aylık Dönem Tüm Uçak Trafiği İç hat Ticari Uçak Trafiği İç hat İç Hat Yolcu Gelen-giden Yük (ton) İç hat Kaynak: DHMİ, TRC1 Bölgesi nde Gaziantep Havalimanı ticaret ve ulaşım bakımından merkez konumunda bulunmakta olup 2006 yılı sonrası arttırılan kapasitesiyle daha verimli şekilde hizmet vermeye devam etmektedir. Adıyaman Havaalanı ise sadece iç hat ve ticari hatlarda hizmet vermekte olup yıllık 300,000 yolcu taşıma kapasitesine sahiptir. Bölge içerisinde karayolu ile havayolu TRC1 Bölgesi nde havayolu ulaşıma ilişkin rakamlara bakıldığı ve bölgede bulunan lojistik dinamikleri düşünüldüğü zaman, bölge bağlantısının güçlendirilmesi amacıyla, içerisinde yer alan havayolu altyapısının Gaziantep ile Kilis arasında sürdürülen bölünmüş yol projesinin 2011 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Genel olarak, yukarıdaki rakamlara bakıldığı zaman ve özellikle taşımacılık sektöründe yeterince kullanılmadığı ifade edilebilir. Bölgenin sahip olduğu lojistik potansiyelinin kullanılması adına, havayolu altyapısının geliştirilmesi ve bölgede bulunan lojistik dinamikleri mevcut havalimanı ile havayolunun düşünüldüğünde, TRC1 Bölgesi içerisinde yer kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir. alan havayolu altyapısının özellikle taşımacılık sektöründe yeterince kullanılmadığı ifade edilebilir. Bölgenin sahip olduğu lojistik potansiyelinin kullanılması adına, havayolu altyapısının geliştirilmesi ve mevcut havalimanı ile havayolunun kapasitelerinin arttırılması gerekmektedir Hava Kalitesi Hava kalitesi, canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen ve maddi zararlar meydana getiren havadaki yabancı maddelerin, miktar ve yoğunluğunun göstergesidir. Hava kirliliği ise havada katı, sıvı ve gaz şeklinde yabancı maddelerin insan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır. Hava kirliliği ülkemizde, özellikle kış aylarında, önemli bir sorun olarak ortaya çıkmasına rağmen hava kalitesi ile ilgili veriler yetersizdir. Bu yetersizliğin giderilmesi adına son yıllarda birtakım çalışmalar yapılması ile birlikte ülke çapında bir farkındalık oluşmaya başlamıştır. Yapılan çalışmalar doğrultusunda Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yılları arasında 81 ilde hava kalitesi ölçüm istasyonları kurulmuş ve Türkiye genelinde Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı oluşturulmuştur. Kurulan hava kirliliği ölçüm istasyonlarının hepsinde Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde (PM 10 ) parametreleri, bazılarında ek olarak Azotoksitler (NO, NO 2, NO x ), Karbonmonoksit (CO) ve Ozon (O 3 ) da tam otomatik olarak ölçülmektedir. TRC1 Bölgesi illerinin hepsinde de hava kalitesi ölçüm istasyonu mevcuttur. Gaziantep te üçü yarı otomatik olmak üzere, toplam 4 adet ölçüm cihazı bulunmaktadır. Adıyaman daki hava kalitesi ölçüm istasyonu 2004 yılı sonu ve 2005 yılı başlarında kurulmuş olup, bu tarihten itibaren faaliyet göstermektedir. Kilis te de bir adet hava kalitesi ölçüm cihazı mevcuttur. 162

183 5.Mevcut Durum Analizi Hava Kalitesi İndeksi (HKİ), hava kalitesinin günlük olarak rapor edilmesi için kullanılan bir indekstir. Yaşadığımız bölgenin havasının ne kadar temiz veya kirli olduğu ve ne tür sağlık etkilerinin oluşabileceği konusunda bilgiler verir. Hava kalitesi indeksi, farklı hava kalitesi ile birlikte hava kirliliği seviyesini, genel halk sağlığı üzerine etkisini, sağlıksız seviyeye yükseldiğinde alınması gereken kademeli önlemleri de belirler. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM 10 ), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO 2 ), azot dioksit (NO 2 ) ve ozon (O 3 ) dur. 6 kategoriye ayrılmış olarak HKİ skalası Tablo de, 5 temel kirletici için HKİ değerleri ise Tablo da gösterilmektedir. Tablo Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (HKİ / AQI) HKİ aşağıda belirtilen aralıkta olduğunda Sağlık Seviyesi Hava Kalitesi Renkler aşağıda belirtilen renkler ile sembolize edilir 0-50 arasında İyi Yeşil arasında Orta Sarı arasında Hassas gruplar için sağlıksız Turuncu arasında Sağlıksız Kırmızı arasında Çok sağlıksız Mor / Pembe arasında Tehlikeli Kahverengi Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı Web Sitesi Tablo Temel Kirletici İçin Hava Kalitesi İndeksi Değerleri SO 2 NO 2 CO O 3 PM 10 1 saatlik 24 saatlik 24 saatlik 1 saatlik 24 saatlik Hava Kalitesi ortalama ortalama ortalama ortalama ortalama İndeksi [µg/m³] [µg/m³] [mg/m³] [µg/m³] [µg/m³] 1 (çok iyi) , (iyi) ,0 8, (yeterli) ,0 15, (orta) , (kötü) ,0-49, (çok kötü) >1500 > 700 > 50,0 > 360 > 800 Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı Web Sitesi Hava kalitesi ölçümlerinin istatistiki olarak sınıflandırılması da Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda il merkezleri ve bazı ilçe merkezlerinde ölçülen kükürt dioksit ve partiküler madde konsantrasyonlarının aylık, kış sezonu (Ekim-Mart) ve yıllık ortalamaları, minimum ve maksimum değerleri, ölçüm yapılan gün sayısı, bir önceki döneme göre değişim oranları, sınır değerleri ve uyarı eşiklerinin aşıldığı gün sayıları TÜİK tarafından yayımlanmaktadır. Bu kapsamda TÜİK tarafından yayımlanan verilere göre TRC1 Bölgesi nde 2007, 2008 ve 2009 yılları hava kalitesi ortalama değerleri partikül maddeler (PM 10 ) için Şekil 5-92, kükürt dioksit (SO 2 ) için Şekil 5-93 teki gibi gerçekleşmiştir. 163

184 Bölge Planı µg/m Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil TRC1 Bölgesi Yıllık PM 10 Ortalamaları (µg/m 3 ) Kaynak: TÜİK, µg/m Gaziantep Adıyaman Kilis Şekil TRC1 Bölgesi Yıllık SO 2 Ortalamaları (µg/m 3 ) Kaynak: TÜİK, Hava kirliliğine ilişkin belirtilen veriler doğrultusunda TRC1 Bölgesi illerinde Hava Kalitesi İndeksi değerlerinin yıllık ortalamalarının iyi olduğu söylenebilir. Adıyaman ve Gaziantep te 2 temel kirletici için verilen hava kalitesi değerleri, incelenen son 3 yıl içerisinde düşme eğilimi gösterirken, Kilis te değerlerin yükselme eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu veriler ışığında TRC1 Bölgesi illerinin hepsinde Hava Kalitesi İndeksi değerlerinin yıllık ortalamalarının PM 10 için iyi, SO 2 için iyi olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, Adıyaman ve Gaziantep in 2 temel kirletici için verilen hava kalitesi değerleri incelenen son 3 yıl içerisinde düşme eğilimi gösterirken, Kilis in değerlerinin yükselme eğiliminde olduğu gözlemlenebilir. Yine yapılan ölçümlerde elde edilen yıllık ortalama değerler gösteriyor ki, tarihli Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği ne göre belirlenen kükürt dioksit ve partikül madde sınır değerlerinin altında kalmaktadır (Tablo 5-120). 164

185 5.Mevcut Durum Analizi Tablo Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde İçin Uygulanan Sınır Değerleri Kirleticiler Kükürtdioksit Partikül Madde Sınır Değerler Türkiye Avrupa Birliği Türkiye Avrupa Birliği Hedef Sınır Değeri (Yıllık Ortalama Sınır Değer) 150 μg/m 3 20 μg/m μg/ m 3 40 μg/m 3 Kısa Vadeli Sınır Değeri (Günlük Ortalama Sınır Değer) 400 μg/m μg/m μg/ m 3 50 μg/m 3 1. Uyarı Kademesi Sınır Değeri 700 μg/m μg/ m 3 - Tüm bu olumlu göstergelere rağmen, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından İl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan verilere dayanarak hazırlanan Güneydoğu Anadolu Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları ( ) adlı belgede Adıyaman ve Gaziantep illerinde hava kirliliğinin 1. öncelikli çevre sorunu olarak ortaya çıktığı belirtilmiştir. Buna karşın hava kirliliği Kilis te öncelikli sorun olarak ortaya çıkmamıştır. Şekil Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Hava Kirliliği Öncelikleri Haritası Kaynak: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları ( ) Son olarak belirtilmelidir ki, Hava Kalitesi İndeksi ne göre TRC1 Bölgesi nin değerleri iyi olmasına karşın, bu verilerin yıllık ortalamaları yansıttığı hususuna dikkat edilmelidir. Bu konuda AB ye uyum çalışmaları kapsamında güncellenecek mevzuatlarda sınır değerleri aşacak gün sayısı limiti 24 de dikkate alınacağından TRC1 Bölgesi illerinde hava kirliliği konusunda gerekli iyileştirme çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından İl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan verilere dayanarak hazırlanan Güneydoğu Anadolu Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunları ( ) adlı belgede Adıyaman ve Gaziantep illerinde hava kirliliğinin 1. öncelikli çevre sorunu olarak ortaya çıkmıştır. 24 Hâlihazırda AB tarafından belirlenen sınır değerleri aşacak gün sayısı limiti kükürt dioksit için 3 gün, partikül madde için 35 gündür. 165

186 Bölge Planı Su Kalitesi Türkiye'de kişi başına düşen kullanılabilir su potansiyeli, m 3 /yıl civarındadır 25. Bu değer, su azlığı olarak nitelendirilen yılda kişi başına kullanılan su miktarının (2000 m 3 ) altındadır. Ülke genelinde olduğu gibi, TRC1 Bölgesi nde de bu miktarın yeterli olmadığı bilinmektedir. TRC1 Bölgesi su yüzeyleri ile ilgili bilgiler alt bölgeler bazında aşağıdaki tabloda verilmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi toplam su yüzeyinin %31,88 i TRC1 Bölgesindedir. Tablo TRC1 Bölgesi Su Yüzeyleri Potansiyeli (2005) Su Yüzeyleri (ha) İstatistiki Bölge Birimleri Doğal Göl Yüzeyleri Baraj Rezervuar Yüzeyleri Gölet Rezervuar Yüzeyleri Akarsu Yüzeyleri Toplam Su Yüzeyi Gaziantep Adıyaman Kilis TRC TRC , , ,59 Kaynak: Devlet Su İşleri ve 20. Bölge Müdürlükleri TRC1 Bölgesi nin su potansiyeli ile ilgili bilgiler aşağıdaki Tablo de verilmiştir. TRC1 Bölgesi toplam su potansiyeli 4.147,60 hm3/yıl olup bu su potansiyelinin %97,3 ünü yerüstü, %2,73 ünü de yeraltı su kaynaklarından oluştuğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki toplam su potansiyelin % 5,1 ini ihtiva etmektedir. Tablo TRC1 ve TRC Bölgesi Su Potansiyeli (2005) İstatistiki Bölge Su Potansiyelleri (hm 3 /yıl) Birimleri Yerüstü Su Potansiyeli Yeraltı Su Potansiyeli Toplam Su Potansiyeli Gaziantep 439,00 78,60 517,60 Adıyaman 3.370,00 33, ,00 Kilis 225,00 2,00 227,00 TRC ,00 113, ,60 TRC , , ,95 Kaynak: TKB TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tarım Master Planı, (Devlet Su İşleri ve 20. Bölge Müdürlükleri) İçme Suyu Su tüketimi, değişen ve gelişen dünya koşulları ile artmış ve refah seviyesini belirleyen bir unsur halini almıştır. Belediyelerde kişi başına temin edilen günlük su miktarı Türkiye için 245 Litre /kişi gün iken, TRC1 Bölgesi için 242 litre/ kişi-gün dür. 26 Tabloda da görüldüğü üzere, TRC1 Bölgesi nde gelişmişlik düzeyi en yüksek olan Gaziantep te bu miktar 251 Litre/kişi-gün dür. Adıyaman ve Kilis illerinin Türkiye ortalamasının altında olduklarını ve su sıkıntısı çektiklerini söylemek mümkündür. 25 DSİ Faaliyet Raporu, TUİK, Bölgesel Göstergeler

187 5.Mevcut Durum Analizi Tablo TRC1 Bölgesi İl Düzeyinde Kişi Başı Temin Edilen Günlük Su Miktarı İstatistiki Bölge Birimleri Belediyelerde kişi başına temin edilen günlük su miktarı (2006) litre / kişi-gün Gaziantep 251 Adıyaman 224 Kilis 169 TRC1 Bölgesi 242 Kaynak: TUİK Bölgesel Göstergeler, 2008 TRC1 Bölgesi nin 2006 yılı verilerine göre içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı %100 dür. Bu oran Türkiye genelinin (%98) üzerindedir. TRC1 Bölgesi nde yer alan 55 belediyenin 4 tanesi arıtma tesisi ile hizmet vermektedir. Arıtma tesislerinin 2 tanesi Adıyaman da, 2 tanesi Gaziantep te bulunmaktadır. Tablo Atıksu Arıtma Tesisi Sayısı ve Hizmet Ettiği Nüfus Oranı İl/Bölge Kodu Belediye Sayısı Belediyelerdeki Toplam Atıksu Arıtma Tesisinin Hizmet Ettiği Atıksu Arıtma Tesisi Nüfus (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK, Bölgede su sıkıntısının en çok görüldüğü il olan Kilis te Seve Barajı Projesi ile 2020 yılına kadar olan içme kullanma ve endüstri ihtiyacını karşılamak için yılda 5.8 hm 3 içme suyu verilecektir. Proje kapsamında 1 adet baraj, m uzunluğunda isale hattı ile pompa istasyonu, arıtma tesisi ve Yeni Yapan (Balıksuyu) derivasyonu yer almaktadır. Baraj, isale hattı, pompa istasyonu ve arıtma tesisi ve derivasyon tesislerinin inşaatları tamamlanmıştır. Kilis iline günlük 0.2 m 3 /s içme suyu verilmektedir. Adıyaman ilinin 2020 yılına kadar olan içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacı; Çelikhan ilçesi civarında yer alan Havşari, Çokpınar, Balıksırtı, Mir ve Şelale kaynaklarından karşılanması için gerekli olan Kaptaj, İsale hattı, Klorlama ünitesi ve Depo yapılarının yapılarak toplam m ana isale hattı ve m 3 hacminde ana su deposuna iletilecektir. Proje ile Adıyaman il merkezine 31,5 hm 3 /yıl su temin edilecektir. 27 Gaziantep ilinin uzun vadeli içme, kullanma ve sanayi suyu ihtiyacı Adıyaman-Göksu Araban I.Merhale Projesi kapsamındaki Çetintepe Barajı ndan sağlanacaktır. Adıyaman ve Kilis illerinin Türkiye ortalamasının altında olduklarını ve su sıkıntısı çektiklerini söylemek mümkündür. Türkiye de su kirliliğine etki eden unsurların başında sanayileşme, kentleşme, nüfus artışı gelmektedir. Özellikle sanayinin çevre üzerindeki etkisi diğer faktörlerden çok daha fazladır. TRC1 Bölgesi nde su kirliliği sorununun, Adıyaman ilinde 3. sırada, Gaziantep ve Kilis illerinde 2. Sırada 27 Kaynak: DSİ Web Sitesi 167

188 Bölge Planı olduğu görülmektedir. Su kirliliğinin önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükler ve önem sıraları aşağıda yer alan tabloda gösterilmiştir. 28 Tablo Su Kirliliğinin Önlenmesinde Karşılaşılan Güçlükler ve Önem Sıraları İller Gaziantep Adıyaman Kilis Yeterli ve Etkili Denetim Yapılmaması 3 Periyodik ölçüm yapılmaması 4 Personel Yetersizliği 2 Ölçüm Cihazı Yetersizliği 3 Laboratuar Eksikliği Arıtma Tesisinin Olmaması Mevcut Arıtma Tesislerinin Düzenli Çalıştırılmaması 1 Mali İmkansızlıklar 2 Kaynak: TKB, Çevre Durum Raporu, Gaziantep ilinde su kirliliğinin önlenmesinde karşılaşılan güçlüklerin başında mevcut arıtma tesislerinin düzenli çalıştırılmaması gelmektedir. Bunun yanı sıra ilde bulunan 2 adet arıtma tesisinin yetersizliği ve laboratuar eksikliğinin olması da öncelik sıralamasında yer almaktadır. Adıyaman iline baktığımızda 5 öncelikli sorunun var olduğunu ve arıtma tesisinin olmamasının en önemli sorun olduğunu görmekteyiz. Kilis ilinde ise göze çarpan 2. öncelikli sorun mali imkansızlıklardır. TRC1 Bölgesi nde yer alan illerde su kirliliğini önlemek amacıyla, arıtma tesislerinin inşa edilmesi ve faaliyete geçirilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi nüfusun kanalizasyon şebekesinden yararlanma oranı Türkiye %87, TRC1 Bölgesi %94, Gaziantep %96, Adıyaman %89 ve Kilis %94 tür. Bu veriler göz önüne alındığında TRC1 Bölgesinin %94 lük oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Tablo Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı İstatistiki Bölge Birimleri (%) Gaziantep 96 Adıyaman 89 Kilis 94 TRC1 94 Türkiye 87 Kaynak: TÜİK, 2008 Bölgede su kirliliği problemi, Adıyaman ilinde 3. sırada, Gaziantep ve Kilis illerinde 2. sıradadır. Adıyaman ve Kilis illerine baktığımızda arıtma tesislerinin bulunmadığı ve Gaziantep te bulunan 2 adet arıtma tesisinin yeterli olmadığı görülmektedir. 28 Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 168

189 5.Mevcut Durum Analizi Katı Atık Yönetimi Çevre ve Orman Bakanlığına, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ve son olarak tarihinde güncellenen Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre, insan sağlığını tehdit altında bırakabilecek kullanılma süresi dolan ve yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken her türlü katı malzemenin kontrol edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde mevcut katı atıkların ne derece kontrol edildiği aşağıda verilen rakamlar ışığında tartışılmaktadır. Gaziantep e bakıldığında, kent merkezinde oluşan günlük çöp miktarının ortalama 2008 yılı için 975 ton olduğu ve kişi başına düşen çöp miktarının 1.34 kg olduğu söylenebilir. TÜİK verilerine göre 2008 yılında bertaraf edilen çöp miktarının ise, ton/yıl olduğu ifade edilmiştir. Katı atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı göz önüne alındığında Gaziantep in, %89 ile Türkiye ortalamasının %8, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ise %17 oranında üzerinde olduğu belirlenmiştir. 29 Gaziantep te konutlardan, ticari yerlerden, kurum ve kuruluşlardan toplanan çöpler, konteynırlarda biriktirilmekte, çöp araçları vasıtasıyla Ünaldı Postanesi civarında bulunan transfer istasyonunda semi tyerlere (dorse) aktarılarak buradan da şehir merkezinden 11 km uzaklıktaki Mazmahor bölgesindeki düzenli katı atık depolama alanında vahşi depolama sistemiyle bertaraf edilmektedir. Sıkıştırmalı çöp arabaları transfer istasyonuna uğramadan düzenli depolama alanına çöpünü aktarmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 2008 yılı nisan ayına kadar İl merkezinden toplanan çöpün bir kısmını büyük hacimli semi treyler vasıtası ile katı atık düzenli depolama alanına taşımıştır. Transfer istasyonunun şehrin merkezinde kalması ve artan şikayetler nedeniyle ilçe belediyelerinin de görüşleri alınarak transfer istasyonu 2008 yılı nisan ayı itibarı ile iptal edilmiştir. Böylece ilçe belediyeleri sıkıştırmalı araçlarla şehir merkezlerinden toplanan çöpleri direkt katı atık düzenli depolama alanına taşımaktadırlar. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda, 1992 yılında projelendirilen ve 1993 Nisan ayında inşasına başlanan Gaziantep Büyükşehir Belediyesine ait Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi, 1995 yılı Ağustos ayında işletmeye açılmıştır. Saha günde 750 ton evsel çöp depolama kapasiteli olup, toplam 40 yıl ve 30 milyon m³ kapasiteye sahiptir. Sahanın yüzölçümü 1.5 milyon m² dir. Deponun zemin geçirimsizliği sağlanmış olup, geri dönüşüm olayı gerçekleşmemektedir. Katı atık depo alanında toplanan çöplerden sızan sular lagün havuzlarında toplanmakta ve toplanan sular vidanjörlerle Büyükşehir Belediyesine ait GASKİ atık su arıtım tesisine taşınarak arıtılmaktadır. Çöp katmanları toprakla örtülerek koku problemi de ortadan kaldırılmaktadır. Düzenli katı atık depolama alanında, katı atıklar ile tıbbi atıklar birbirine karıştırılmadan ayrı olarak, düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmektedir. Gaziantep te, ilçe belediyelerinin katı atık bertaraf tesisi alanlarını belirleyerek kullanılması için yer seçimi çalışmaları tamamlanarak, uygun bulunan ilçelerin depolama alanları tarih ve 2001/2 no'lu mahalli çevre kurulu kararı ile sonuçlanmış, resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Diğer ilçelerin de yer seçimi ve katı atık bertaraf tesisi alanları çalışmalarına devam edilmektedir. 30 Gaziantep te 2008 yılı itibariyle özel atıkların en önemli ayağını teşkil eden tıbbi atık miktarı günlük kg olup, yıllık kg/yıl tıbbi atık toplanmıştır. 31 Tıbbi atıklar 2006 yılından itibaren lisanslı 2 araç ile toplanarak katı atık düzenli depolama alanında bulunan ve sadece tıbbi 29 TÜİK, Bölgesel Göstergeler,2008, TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi yılı Gaziantep İl Çevre Durum Raporu yılı Gaziantep İl Çevre Durum Raporu 169

190 Bölge Planı atıklar için düzenlenmiş düzenli depo alanında vahşi depolama sistemiyle bertaraf edilmiştir. 31 Mart 2006 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı Tarafından yayımlanan genelge ile tıbbi atıkların herhangi bir işleme tabi tutulmadan depolanmasının uygun bulunmaması nedeniyle, sterilizasyon tesisi kurma çalışmaları başlamıştır. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından finanse edilen Türkiye- Suriye Bölgelerarası İşbirliği kapsamında, Tıbbi Atıkların Sterilizasyonu Tesisi Projesi yürütülmüştür. Bu proje ile Gaziantep İl merkezinde oluşan ve tıbbi atık araçlarıyla toplanan atıkların steril edilmesi için bir sterilizasyon tesisinin kurulmasını ve sterilizasyonu sağlanmış atıkların evsel atıklarla gömülerek bertarafı sağlanmış, aynı zamanda Halep Belediyesi nce tıbbi atık yönetimi konularında eğitim ve teknik destek sağlanmıştır. Yaklaşık Dolar maliyet ile hazırlanan projenin %32'si Devlet Planlama Teşkilatı tarafından % 68'lik kısmı ise Büyükşehir Belediyesi bütçesinden karşılanmıştır. Diğer yandan, Gaziantep te atık madeni yağ kullanılarak geri dönüşüm yapan lisanslı 2 adet tesis bulunmaktadır. Pil ve akü atığı için ise 2 adet lisanslı araç faaliyet göstermektedir. Katı atıkların toplanarak belirli mekânlar aracılığıyla çöp transfer istasyonlarına aktarımı düzenli bir şekilde gerçekleştirilmekte olup, Mazmahor Uzundere Mevkiinde Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi günlük 750 ton evsel çöp toplama kapasitesiyle, Gaziantep in 975 ton olan günlük çöp miktarını depolama hizmetini tamamen karşılayamamaktadır. Geri dönüşüm tesisinin olmadığı Mazmahor Uzundere Mevkiinde Düzenli Katı Atık Depolama Tesisinde, toplanan çöplerden sızan sular havuzlarda toplanmakta ve bu toplanan su vidanjörlerle GASKİ Atık Su Arıtım tesisine taşınmaktadır. Gaziantep te geri dönüşüm tesisi bulunmamakla beraber, kompost tesisi de bulunmamaktadır. TRC1 Bölgesi kentlerinden olan Adıyaman da evsel nitelikli katı atıklarla, tıbbi atıklar aynı araçlarla toplanmakta ve aynı alanda vahşice depolanmaktadır. Katı Atık Yönetimi Projesi kapsamında Adıyaman ın atığının nicelik ve nitelik bakımından incelenmesi neticesinde elde edilen bilgilere göre; çöp kalitesi oldukça düşük olup, tüm atıklar aynı alan içerisinde depolanmakta; çöpten daha çok teneke, kemik ve plastik maddeler ayıklanmaktadır. Atık kağıt değerlendirilemeyecek kadar az olduğundan toplanmamaktadır. Cam ise hemen hemen hiç yoktur. Adıyaman İli sınırları içerisinde toplanan atıkların tamamı vahşi depolama alanında depolanmaktadır. Diğer taraftan kompost tesisi bulunmamaktadır. Adıyaman İlinde atıkların toplanması ve bertaraf tesisine taşınması, Adıyaman Belediyesi nce ihaleye verilen özel firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Adıyaman Belediyesi ne ait 5,5 ve 3 tonluk kapasiteli toplam 16 adet kamyon, kamyonet ve traktörlerle kentinin yaklaşık 7 km güney doğusunda bulunan mevcut katı atık depolama alanına taşınmaktadır. 32 Adıyaman ilinin mevcut altyapı eksiklikleri sebebiyle sağlıklı işleyen katı atık yönetimine sahip olmadığı ifade edilebilir. 65 m yükseltili Hacı Tepe nin hemen kuzeyindeki kuzey-güney yönlü sırtın doğusunda bulunan mevcut depolama alanı, dik yamaç eğimli bir dere yatağında yer almakta olup, Beyaz Dere adlı bu akarsuyun sızıntı suları Ziyaret Çayı na oradan da Atatürk Baraj Gölü ne ulaşmaktadır. Oldukça kirletici değerlere sahip olan bu suyun Atatürk Barajı na karışması suyun kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. Katı atık kütlesi, içinde kendiliğinden yanma sonucu çöplük yangını oluşmuştur. Sürekli ve kesif bir duman ve kötü koku özellikle güneye doğru olmak üzere çevreye yayılmaktadır. Kentte, Katı Atık Projesi kapsamında yer alan yerleşmelerde tıbbi atıklar genelde aynı vahşi çöp depolama alanına gelişigüzel atılarak bertaraf edilmektedir. Ayrı çöp toplama kamyonları ve ayrı toplama sistemi olmadığından tıbbi atık miktarları ile ilgili sağlıklı bilgilere ulaşılamamıştır. Adıyaman İlinde yapılan çalışmalar sonucunda katı atık yılı Adıyaman İl Çevre Durum Raporu 170

191 5.Mevcut Durum Analizi miktarının 160 ton/gün arasında değiştiği ve atık miktarının 1,30 kg/kişi gün arasında olduğu saptanmıştır. 33 Kilis için en önemli cevre sorunlarından biri katı atık sorunudur. İlde yıllık ortalama olarak ton evsel katı atık toplanmakta olup, söz konusu atıklar uzaklaştırma metodu ile bertaraf edilmekte ve yıllık 141,20 ton tehlikeli atık ise açılan çukurlarda toplanarak üzeri kireçle kapatılmak suretiyle bertaraf edilmektedir. Yeterli altyapı olmadığından atıkların analizi mümkün olmamaktadır. Kilis Belediyesi tarafından yaptırılması planlanan düzenli katı atık depolama alanı isletmeye alındığında İlçeler de dahil olmak üzere katı atıkları yapılan tesiste depolanacaktır. Tesisin proje aşamasına gelinmiş olup Kilis Belediyesi tarafından işlemleri takip edilmektedir. Kişi başı ortalama katı atık miktarı 1,05 kg/kişi olup, Türkiye ortalamasının altındadır. Kilis Belediyesi ve bağlı ilçe belediyeleri, çöp bidonları, çöp tasıma araçları temizlik işçileri Katı atık ayıklama, geri dönüşüm ve kompost vasıtasıyla atıkları toplayıp tesislerinin yokluğu nedeniyle mevcut depolama gelişigüzel depolamaktadırlar. sistemlerin çevreye ciddi zararlar verebilecek potansiyeli Henüz doğru bir atık yönetimi olduğu gözlemlenmiştir. Katı atığın ayrıştırılmamasından gelişmemiştir. Belediyeler kaynaklanan tahmini gelir kaybı oldukça büyük olup, diğer finansman sağlandığı taktirde, büyükşehirler göz önüne alındığında katı atık yönetiminde daha planlı ve programlı bir atık TRC1 Bölgesi geri kalmıştır. yönetiminin gerçekleştireceklerini beyan etmektedirler. Kilis İli, GAP Bölgesi içerisinde olduğundan, GAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından atık yönetim planlaması yapılmıştır. Bu plan neticesinde yeni depo alanları tespit edilmiştir. Bu alanlara düzenli katı atık depolama tesisi yapılması için fizibilite çalışmaları ve tesisin yeri için ÇED işlemleri tamamlanmış olup proje aşamasına gelinmiştir. Belirlenen düzenli depolama alanı Kilis İli merkez kuzeydoğusunda, yaklaşık 10,5 km uzaklıkta, Çukuroba Köyü nün kuzeyinde, Ceylan Yazısı mevkiinde 8 ha lık bir alandır. Yapılacak bu alana Kilis Merkez ve 3 ilçe ile 1 belde belediyesinin topladığı atıklarda depolanacaktır. 34 Dokuzuncu Kalkınma Planı kapsamında, evsel nitelikli katı atık yönetiminde kaynakta ayrıştırma, toplama, taşıma, geri kazanım ve bertaraf safhaları teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmekte olup, yatırım ve işletme maliyetleri düşük ve ülke şartlarına en uygun katı atık bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yöntemi tercih edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Konuya ilişkin olarak TRC1 Bölgesi ne bakıldığında, 35 Gaziantep ilinde katı atık düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilmekte olduğu, Adıyaman ve Kilis illerine ait katı atık yönetimin ise vahşi depolama yöntemiyle gerçekleştirildiği görülmektedir. Her üç ilde de katı atıkların toplanmasının problem olmadığı yalnız geri dönüşüm tesisinin yokluğu nedeniyle çevreye ciddi zararlar verebilecek potansiyeli olduğu gözlemlenmiştir. Geri kazanılabilir malzemenin bölgede, bireysel olarak bundan gelir elde amacıyla toplayan kişilerce toplanması, çok küçük oranda geri dönüşüm çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Ayıklama ve kompost tesisleri TRC1 Bölgesi genelinde yoktur. Katı atığın ayrıştırılmamasından kaynaklanan tahmini gelir kaybı oldukça büyük olup, diğer büyükşehirler göz önüne alındığında katı atık yönetiminde bu üç ilimiz de geri kalmıştır. Bu sebeple bölge planı çerçevesinde 2013 yılına kadar, katı atığın aktif olarak yönetilmesi için çalışmalara destek verilmesi gerekmektedir. 33 TÜİK, Bölgesel Göstergeler,2008, TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Yılı Kilis İl Çevre Durum Raporu 35 Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ), Resmi Gazete, Sayı: 26215, 1 Temmuz

192 Bölge Planı 5.4. MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ VE BÖLGENİN GZFT ANALİZİ Bölgeyi anlamak adına önceki bölümlerde yapılan sosyo-ekonomik analizlere ek olarak, bölgenin dinamiklerini ortaya koymak üzere bölgenin GZFT Analizi (Güçlü yönler, Zayıf yönler, Fırsatlar ve Tehditler) yapılmıştır. Bölge planı çalışmaları doğrultusunda yapılan anketler ve çalıştaylar sonucunda ortaya çıkan GZFT Analizi 10 ana başlık altında yapılarak, bölge genelindeki mevcut durum özetlenmiştir. Bu başlıklar; kentleşme, turizm, tarım, sanayi, enerji, ulaşım, eğitim, sağlık, demografi ve istihdam konuları olmakla birlikte konu başlıkları, yapılan anket çalışmaları ve çalıştaylar sonucunda yerel paydaşlardan alınan geribildirimler doğrultusunda belirlenmiştir. Bu geribildirimler, anket çalışmalarında ön plana çıkan potansiyeller ve çalıştaylarda saptanan sorunlar üzerinden elde edilmiştir. Mevcut durum bölümü ile GZFT Analizi birçok ortak noktaya sahiptir. Yapılan analizler sonucunda genel itibariyle ortaya çıkan bölge sorunları: kentleşme altyapısının yetersizliği, imar planlarının eksikliği, çarpık kentleşme ve çevre kirliliği; turizm sektörünün bölgede katma değer sağlayabilecek konumda olmaması, altyapı eksikliği ve tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği; tarımda yer alan sulama altyapısı problemi, bilinçli tarım üretimi yapılamaması ve ürün çeşitliliğinin yetersizliği; sanayi sektöründe talep edilen kalifiye istihdam yapısının olmaması, inovasyon eksikliği, OSB altyapı problemleri ve atıl kapasitenin varlığı; enerji maliyetlerinin yüksek olması; ulaşım altyapısının yetersizliği, taşımacılıkta entegrasyon problemi, farklı ulaşım türlerinin bölgede yeterince yer almaması ve karayollarına bağımlılık; eğitim konusunda yeterli bilincin olmaması, kırsalda kız çocuklarının okula gitme oranlarının düşük olması, mesleki eğitimin yeterli olmaması ve okul öncesi eğitim yetersizliği; kırsalda sağlık hizmetlerine erişimin zorluğu ve bölgede hasta başına düşen doktor sayısının yetersizliği; demografi konusunda eğitimli nüfusun oldukça düşük olması, hızlı nüfus artışı ve Gaziantep e göç eden nüfusun yüksek olması; istihdam alanında ise, kalifiye ara eleman eksikliği, insan kaynakları yönetimi eksikliği, eğitimli insan gücünün yetersizliği, kadınların işgücüne katılım oranlarının düşüklüğü ve çocuk işçi sayısının yüksek olması olarak ifade edilebilir.bu problemler, önceki bölümlerde ele alınan konu başlıklarında da ortaya çıkmıştır. Bölgenin potansiyelleri ise; bölgenin stratejik konumu, Ortadoğu ya yakınlığı, tarihi dokunun varlığı, kültür ve tabiat varlıklarının zenginliği, genç ve dinamik nüfusun yüksek olması, sağlık alanında Gaziantep teki hastanelere yurtdışından talep olması, toprak yapısının yüksek olması, bölgede yer alan girişimcilik ruhunun yüksek olması, güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının varlığı ve sanayinin rekabetçi bir yapıya sahip olması olarak sıralanabilirler. Buradan anlaşılacağı üzere, hem yazılı doküman, rapor ve belgeler ışığında yapılan sosyo-ekonomik analizler hem de yerel aktörlerle yapılan anket ve çalıştaylardan elde edilen GZFT analizi sonucunda elde edilen bilgilerin örtüştüğü belirlenmiş olup, TRC1 Bölgesi ne ilişkin mevcut durumun açıkça ortaya konduğu görülebilir. Bölge İlleri Arasındaki İlişki ve Bölgenin Rekabet Gücü Yapılan Sosyo-ekonomik analizler gösteriyor ki TRC1 Bölgesi, hem sosyal hem de ekonomik anlamda bölge içi ciddi gelişmişlik farklarına sahiptir. Gaziantep sanayi, ticaret, sağlık ve tarım konularında gelişmişken, Adıyaman ve Kilis illeri bu alanlarda potansiyelleri olmalarına rağmen görece olarak oldukça geri kalmışlardır. Birçok alanda var olan altyapı problemleri bu illerin gelişmesinde ciddi engeller olarak karşımıza çıkmaktadır. Gelişmişlik farklarının bölge içinde yüksek olmasının 172

193 5.Mevcut Durum Analizi yarattığı en önemli dezavantaj, sermayenin bu illerden Gaziantep e kaymasıdır. Bu sebeple Adıyaman ve Kilis yereldeki dinamiklerini kaybetmektedir. Özellikle sanayi alanında Gaziantep in gölgesinde kalan bu iller, sektöre ilişkin ilerleme gösterememişlerdir. Bunun dışında TRC1 Bölgesi genelinde tarım sektörü önemli bir potansiyele sahip olup, sulama altyapısına ilişkin problemler dolayısıyla sektörün katma değeri olması gerekenden daha düşüktür. Bu sebeple bu konu üzerinde durulması gerektiği düşünülmektedir. TRC1 Bölgesi illerine bakıldığı zaman bölge içi gelişmişlik farkları yüksek olmasına rağmen bölge çevre iller ve bölgelerle rekabet edebilecek potansiyele sahiptir. TRC1 Bölgesi çevre bölgelerle ile kıyaslandığında, analiz edilen sektörlerden ticaret ve sanayi konusunda rekabet edebilir bir düzeyde iken, ciddi bir tarım potansiyeli olmasına rağmen üretim altyapısı sorunları sebebiyle bölge bu sektörde görece olarak geri kalmıştır. Turizm sektörü açısından ise, turizme kazandırılacak kültürel varlıkları olmasına rağmen bölge bu sektörden pek pay alamamaktadır. TRC1 Bölgesinde tarım başta olmak üzere, turizm, sanayi ve lojistik konularında önemli talepler olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin temel rakipleri, tarım ve turizm sektörlerinde TRC2 Bölgesi (Diyarbakır-Şanlıurfa) ve lojistik ile turizm alanlarında TR63 Bölgesi (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) dir. İhracat alanında ise İstanbul, Bursa, Kocaeli, Ankara, İzmir, Manisa, Denizli, Sakarya ve Hatay illeriyle rekabet etmekte olup, sanayi sektöründe ise bölge daha çok ülke ölçeğinde sanayisi gelişmiş bölgelerle rekabet edebilecek potansiyele sahiptir. TRC1 Bölgesi nin rekabet gücüne bakıldığında, mevcut durum bölümünden anlaşılacağı üzere bölge, özellikle ihracat, sonrasında ise tekstil sanayi, tarıma dayalı sanayi ve gıda sanayi konularında rekabet gücüne sahiptir. Bölgenin sanayi üretiminin çoğu iç pazara yönelik olmakla birlikte Gaziantep te var olan imalat sanayi, bölgenin yüksek rekabet gücünü ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, sanayinin sahip olduğu üretim kapasitesi ve ihracat potansiyeli, bölgenin komşu bölgeler başta olmak üzere birçok bölgeden daha dinamik bir sanayi gücüne sahip olduğunu göstermektedir. TRC1 Bölgesinin İstihdam Talebi ve Yapısı 2009 yılı verilerine göre bölgede yer alan toplam istihdamın %32 si sanayi sektöründe yer almaktadır. Bu rakam ülke ortalamasının (%25,3) oldukça üzerindedir. İstihdam yapısı çoğunlukla sanayi alanında yer bulmasına rağmen, özellikle kalifiye ara eleman ihtiyacı konusunda bölgeye yeterli olamamaktadır. Genel itibariyle sanayi sektöründe istihdam edilmesi talep edilen nüfusun kalifiye ara elemanları kapsayan genç nüfus olduğu, bölgede yapılan anketler ve çalıştaylar ışığında belirlenmiştir. İşveren, mesleki okul mezunu çalışanları tercih etmektedir. Bölgeye bakıldığı zaman bu ihtiyacı karşılamak üzere Gaziantep OSB de bir meslek yüksek okulunun kurulmuş olduğu görülebilir. Mesleki okul mezunları sanayicilerin tercihi sebebiyle hemen iş bulabilmektedirler. Yalnız, bölge genelinde bulunan kalifiye eleman sayısı yeterli değildir. Mevcut istihdam yapısı, sanayicilerin talebini tam anlamıyla karşılayamamaktadır. Öte yandan bölgede yer alan işsiz genç nüfusun mesleki eğitim bulunmaktadır. Bu bağlamda, bölgede yer alan mesleki okulların kapasitelerinin veya okul sayılarının artırılması hem mevcut istihdam yapısını olumlu etkileyecektir hem de sektörün kalifiye eleman ihtiyacını karşılayacak istihdamın artışı sağlanacaktır. Sanayi dışında tarım sektöründe yer alan istihdam yapısının da bilinçli tarım yapılması adına yetiştirilmesi gerekmektedir. Son olarak TRC1 Bölgesi nde hizmet sektöründe yeterli kalifiye elemanın bulunmadığı da tespitler arasındadır. Turizm potansiyelinin bölgede harekete geçebilmesi adına, hizmet sektöründe hissedilecek istihdam talebini karşılayabilecek elemanların da bölge içinde yetiştirilmesi gerekmektedir. 173

194 Bölge Planı KENTLEŞME GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER - Tarihi dokunun zenginliği - Güvenli bir yaşam alanına sahip olması - Çarpık kentleşmeden kaynaklanan problemler - Çevre bilinci eksikliği - Yeşil alan miktarının azlığı - Çevre kirliliğinin (hava, gürültü vs.) fazla olması - Doğalgaz altyapısının yaygın olmayışı - Sanayi atıklarının yarattığı çevre kirliliği - Kentsel dönüşüm sorunları - Şehir içi ve şehirlerarası ulaşım altyapısının yetersizliği - Kanalizasyon altyapısının yetersizliği - Şehir sularının kalitesinin düşük olması ve su altyapısının yetersizliği - Geri dönüşüm tesisi sayısının yetersizliği - Sosyal etkinliklerin ve sosyal alanların yetersizliği - Doğal gazın bölge illerinde kullanılmaya başlanması - Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nin 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı hazırlaması - Göçten kaynaklı çarpık kentleşme - Sanayi altyapısının yetersizliği sonucu ortaya çıkan çevre kirliliği - Sürdürülebilir olmayan kentsel büyüme - Yoğun göç ile gelen insanların çoğunlukla eğitimsiz, vasıfsız ve çok çocuklu olmaları - Hava ve su kalitesinin yetersizliği sonucu ortaya çıkabilecek gıda güvenliği problemi 174

195 5.Mevcut Durum Analizi TURİZM GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER - Bölgenin Suriye ile komşu olması - Tarih, doğa, inanç, kültür, sağlık ve - Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından - Ekonomik krizden dolayı - Bölgenin, tarihi İpek Yolu üzerinde gastronomi turizmi tanıtım yetersizliği Gaziantep in ilan edilen 15 marka bölgeye yapılan seyahatlerin olması - Etkinliklere katılma oranının düşüklüğü kent içinde ve Kahta nın Turizm Kenti azalması - Farklı medeniyet ve inançlara tarih - Konaklama tesislerin kapasite ve kalite olarak yer alması boyunca ev sahipliği yapmış olması yetersizliği - Zeugma Kenti nin açık hava müzesi - Geleneksel el sanatlarının varlığı - Düzenlenen fuar-festival-kongre sayısının olarak faaliyete geçecek olması - Bölge mutfağının zenginliği yetersizliği - Suriye, Lübnan ve Ürdün ile - Müze çeşitliliği ve sayısı - Ziyaretçi sayısının yetersiz olması Türkiye nin karşılıklı olarak vizeyi - Tarihi Zeugma kentinin bu bölgede - Geceleme sayısının düşüklüğü kaldırması olması - Sektörde çalışabilecek kalifiye eleman - Bölge genelinde yer alan tarihi ve - Dünya Kültürel Miras Listesi eksikliği kültürel varlıkların zenginliği içerisinde yer alan ve sahip olduğu - Hizmet sektörünün yeterince gelişmemiş Kommegene Krallığına ait olması kalıntılarla en önemli kültür - Kültürel mirasın korunması konusundaki varlıklarından biri olarak kabul bilinçsizlik edilen Nemrut Dağı ve benzeri - Çarpık kentleşme ve mevcut altyapı kültürel varlıkların bölgede yer problemleri alması - Bölgede turizm sektöründeki kamu ve özel - Gerger, Sülüklügöl ve Bölükyayla sektör yatırımlarının ve yerel girişimlerin gibi doğal kaynakların zengin yetersiz olması olduğu alanların varlığı - Profesyonel rehberlik hizmetlerinin - Bölge de bir havalimanı ve bir yetersizliği havaalanı olması - Bölgeyi kapsayan turların yetersizliği - Uçak sefer sayılarının yetersizliği ve saatlerin uygunsuzluğu 175

196 Bölge Planı İSTİHDAM GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER - Sanayi sektörünün yarattığı iş potansiyeli - Genç nüfusun (çalışabilir nüfusun) fazla olması - Bölge de eğitimli ve nitelikli insan gücünün azlığı - Bölge de kalifiye ara eleman eksikliği - Kayıt dışı istihdamın yüksek olması - Kadınlara yönelik iş imkânın yetersiz olması ve bu sebeple kadınların işgücüne katılma oranının düşüklüğü - Çocuk işçi sayısının yüksek olması - Adıyaman ve Kilis te iş sahalarının az olması - Bölgedeki firmaların kurumsallaşamaması - İşçi devir hızının yüksek olması - Tarım sektöründe çalışan mevsimlik işçilerin çokluğu - Yatırım potansiyelinin yüksek olması - Tarıma dayalı sanayinin geliştirilebilme potansiyeli - İstihdama yönelik genç ve kadın nüfusunun çalışmasını destekleyen hibe programlarının varlığı - Nitelikli iş gücünün bölgeden göç etmesi DEMOGRAFİ - Genç ve dinamik bir nüfusun varlığı - Bebek ölüm oranlarının azalan bir eğilime sahip olması - Adıyaman ve Kilis te kentsel nüfusun kırsal nüfusa oranının düşük olması - Bölgedeki okuma yazma bilmeyenlerin oranının, Türkiye ortalamasının üzerinde olması - Yüksek nüfus artış hızı - Gaziantep te göçe bağlı nüfus artışı - Genç nüfus potansiyeline sahip olması - Gaziantep in niteliksiz göç alması - Göçle bağlantılı olarak sokak çocukları sayısındaki artış - Aile planlaması konusundaki bilinçsizlik EĞİTİM - Bölgede teknoparkların kuruluş sürecinde olması - Bölgede üniversite sayısındaki artış - Özel öğretim kurumlarının varlığı - Engelli çocuklar için özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin varlığı - Mesleki eğitimin yetersiz oluşu - Gaziantep in üniversite giriş sınav sonuçları başarı sıralamasında 80. sırada yer alması - Derslik sayısındaki yetersizlikler - Akademisyen sayısı eksikliği - Okul öncesi eğitim yetersizliği - Gaziantep te sanayinin gelişmesi sonucu, çocukların okula devam etmek yerine iş hayatına atılmayı seçmesi - Bilişim teknolojilerinin eğitim alanında uygulanabilirliği - Sanayinin gelişmesi sonucu mesleki eğitime olan ilginin artması - Eğitimle ilgilenen STK ların varlığı - Nitelikli ara eleman yetiştirilmesi konusunda mesleki eğitim merkezlerinin varlığı - Eğitime ayrılan fonlar - Kız çocuklarının okula gitme oranının düşük olması 176

197 5.Mevcut Durum Analizi SAĞLIK GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER - Bölgede tıp fakülteleri bulunması - Evsel atıkların toplanma yönteminin sağlıklı - Aile hekimliğinin uygulanması - Sanayi atıklarının şehir - Bölgede sağlık hizmetleri olmaması - Gaziantep teki hastanelerin sularını kirletmesi sunumundaki niteliksel ve - Hastanelerin teknik donanımlarındaki Ortadoğu dan gelebilecek hastaları - Aile planlaması ve sağlıklı niceliksel gelişmeler yetersizlikler kabul eden bir birime sahip olması gebelik konularındaki - Özel sektör hizmet birimlerinin - Kırsalda hastane ve sağlık hizmetlerine bilinçsizlik yaygın oluşu ulaşım zorluğu - Yeşil kart uygulamasının - Gaziantep te hastanelerde hasta - Genel temizlik ve beslenme bilinci eksikliği amaç dışı kullanılması hakları birimlerinin kurulması - Uzman hekim sayılarının yetersizliği - Bölgedeki illerin Altın Bebek Dostu İl Belgesi ne sahip olmaları - Gaziantep te doğal afetlerde görev alabilecek Ulusal Medikal Kurtarma Ekibinin bulunması - Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki tek onkoloji hastanesinin Gaziantep te bulunması - Gaziantep'te tıbbi atıkları toplayan merkezin olması 177

198 Bölge Planı TARIM ULAŞIM GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER - Atatürk Baraj Gölü nün bölgede - Mayınlı arazilerin temizlenerek olması organik tarıma açılması - Yılda birden fazla ürün alabilme - GAP İdaresi nin illerde temsilcilerin potansiyeli bulunacağı ofisler açacak olması - Örtü altı yetiştiriciliğine elverişli - Tarım Bakanlığı ve AB destekleri olması - İklim koşulları - Yüksek kalitede zeytin, fıstık ve - Toprak reformu üzüm üretiminin olması - Organik tarıma uygun tarım alanlarının mevcudiyeti - TRC1 Bölgesi nin Ortadoğu'ya yakın olması - İpek Yolu'nun bölgeden geçmesi - Bölgenin Suriye'ye sınır olması - Çiftçinin eğitim düzeyinin düşük olması - Verimli tarım arazilerinin imara açılması - Sulu tarım için sulama altyapısının (kanal, kanalet, basınçlı sulama ağı) yetersiz olması - Teknolojiden yararlanma düzeyinin düşüklüğü - Mera alanlarının yetersizliği - Seracılık sorunları - Ölçek ekonomisinin uygulanamaması - Sanayi atıklarının tarım alanlarını kirletmesi - Mayınlı arazilerin ekilebilir sahayı daraltması - Et süt entegre tesis sayısının az olması - Sürü sayısı ve sürü başına düşen hayvan sayısının azlığı - Demiryolu hattının yaygın olmayışı - Taşımacılıkta karayollarına bağımlılık - Dış ticarette bilgi eksikliği - Taşımacılıkta entegrasyon eksikliği - Bölge içi ve bölgelerarası ulaşım ağlarının yetersizliği - Ulaşım altyapısının yetersizliği - Atatürk Barajı'ndan yeterince faydalanılamaması - İklimin değişmesi (sıcaklıkların artması, yağışın azalması) - Teşvik sistemindeki gruplama ile ilgili sorunlar - Ortadoğu'ya yakın olması - Trafik yoğunluğunun artması 178

199 5.Mevcut Durum Analizi SANAYİ ENERJİ GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER - Ortadoğu pazarına yakın olması - Girişimcilik ruhunun güçlü olması - TRC1 Bölgesinde sanayisi görece gelişmiş olan Gaziantep ilinin yer alması - İhracata dayalı bir sanayinin olması - Güneşli gün sayısının ve güneşten yararlanma süresinin uzun olması - Yenilenebilir enerji (güneş ve rüzgar enerjisi) potansiyelinin varlığı - İnnovasyon/yenilik eksikliği - Kurumsallaşamama - Kayıt dışı ekonominin varlığı - Atıl kapasitenin fazla olması - İlgili kurumlar ile koordinasyon eksikliği - Teknik destek yetersizliği - Ürünlerin katma değerinin düşük olması - Finansmana erişim - Hammadde kaynaklarına erişim zorluğu - Adıyaman ve Kilis illerinde sanayi altyapısının yetersizliği - Girdilerin kalite düzeyi - OSB/KSS altyapı sorunları - Enerjinin verimli kullanılmaması - Enerji kalite problemleri - Enerji nakli sırasındaki kayıp-kaçak oranlarının yüksekliği - Sınır ticaretinin yapılması - Ulusal, uluslararası fuarların yapılması - Suriye ile vizenin kaldırılması ve işbirliğinin artması - AB-Suriye arasında Ortaklık Anlaşması imzalanması - Gaziantep'in Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı kapsamında belirlenen cazibe merkezlerinden biri olması - Devlet yardımlarının sağladığı fırsatlar - Yenilenebilir enerjinin öneminin dünya çapında artması - Enerji yatırımlarına olan ilginin artması - Teşvik sistemindeki gruplama ile ilgili sorunlar - Girdi maliyetlerinin yüksek olması - Yenilenebilir enerji alanında yasal sınırların olması - Yüksek yatırım maliyeti - Enerji fiyatlarının yüksek olması - Yenilenebilir Enerji (güneş, rüzgar, HES, biokütle) yatırım maliyetlerinin yüksek olması sebebiyle yaygınlaştırılamaması 179

200 Bölge Planı 6. BÖLGE VİZYONU TRC1 Bölgesi nin dinamiklerini, potansiyelini, güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koyan mevcut durum analizi bölümünden anlaşılacağı üzere bölge, birçok bakımdan zengin olup burada bulunan zenginliklerin değere dönüşmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bölgeye katma değer sağlayacağı düşünülen alanlara yönelik öngörüler oluşturularak, bölge geleceği şekillendirilmeye çalışılmıştır. Bu öngörüler oluşturulurken, bölgedeki yerel halkın ve gelecek nesillerin yaşamı düşünülerek, sürdürülebilir kalkınma prensibi temel alınmıştır. Bölgeyi anlamak adına yapılan mevcut durum analizine bağlı olarak, Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdamı artırmak, sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Ortadoğu da lojistik merkezi haline gelmek, tarımdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalkınmanın öncüsü olmak vizyonu oluşturulmuş ve bu vizyonun gerçekleştirilmesi için gerekli amaç, hedef ve stratejiler belirlenmiştir. Bölge vizyonuna göre Lojistik, Sanayi, Turizm ve Tarım olmak üzere toplam 4 adet öncelikli sektör tespit edilmekle birlikte, bu sektörlerin stratejik kesitleri BİT ve rekabetçilik olduğu söylenebilir. Bu kesitler, sektörel odakların amaç ve hedeflerinde görülmektedir. TRC1 Bölgesi nin sahip olduğu potansiyellerin geliştirilmesine yönelik olarak ve bölgenin kalkınmasına katkı sağlayacak biçimde 4 amaç ve bu amaçların gerçekleştirilmesini sağlayacak hedef ve stratejiler oluşturulmuştur. Bu kapsamda, Lojistik için 1 amaç, 4 hedef ve 6 strateji; Tarım için 1 amaç, 5 hedef ve 13 strateji; Turizm için 1 amaç, 4 hedef ve 10 strateji; Sanayi için 1 amaç, 4 hedef, 12 strateji belirlenmiştir. Bölge vizyonunda belirtildiği gibi TRC1 Bölgesi nde sürdürülebilir kalkınmanın öncüsü olmak adına ortaya konan amaçlar; Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek, Tarımsal işletmeleri rekabetçi ve etkin bir yapıya kavuşturmak, Turizm sektöründe destinasyon merkezi olmak, Sanayi rekabet gücünü artırmak tır. Bu amaçlar, istihdamı ve üretimi artırarak bölgenin ekonomik anlamda gelişmesini sağlayacaktır. Bölge, ekonomik yönden gelişirken, üretilen katma değerler, sosyal ve çevresel alanlara da aktarılacaktır. Böylelikle, bölge halkının refah seviyesi yükselecek ve sosyal kalkınma gerçekleşecektir. 180

201 6. Bölge Vizyonu Vizyon-Amaçlar-Hedefler VİZYON Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdamı artırmak; sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Ortadoğu da lojistik merkezi haline gelmek, tarımdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalkınmanın öncüsü olmak AMAÇLAR Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek Tarımsal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yapıya Kavuşturmak Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Sanayi Rekabet Gücünü Artırmak Lojistik bölge potansiyelinin değerlendirmesi Üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varlıkların turizme kazandırılması Sanayi sektöründe nitelikli istihdamın artırılması Lojistik sektöründe bilgi iletişim Sulama altyapısının geliştirilmesi Bölgede geceleme sayısının İşletmelerin üretim ve teknoloji teknolojilerinin geliştirilmesi arttırılması altyapısının güçlendirilmesi HEDEFLER Lojistik bölgelerde ulaşım, ticaret ve taşımacılık sektörlerine ilişkin istihdam politikası geliştirilmesi Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi Bölgede turizmcilik bilincinin artırılması İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlaması nın yapılması Tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi Ar-Ge altyapısının ve Üniversite- Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesi 181

202 Bölge Planı 6.1. BÖLGESEL AMAÇ, HEDEF VE STRATEJİLER TRC1 Bölgesinin dinamiklerini harekete geçirerek bölgesel kalkınmayı sağlamak üzere üretilen bölge vizyonu, üretim ve istihdamı artırmak adına en önemli odaklardan biridir. Bu bağlamda, bölge vizyonu ışığında bölgesel kalkınmanın gerçekleştirilmesi için belirlenen öncelikli gelişme alanlarına yönelik üretilen amaçlar ve bu amaçların gerçekleştirilmesini sağlayacak hedef ve stratejiler bu bölümde ayrıntılı olarak ifade edilmişlerdir Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek TRC1 Bölgesi, sahip olduğu yerel dinamikler ve stratejik konum ile hem iç pazarda hem de dünya pazarında lojistik sektörüne ilişkin önemli bir platforma sahiptir. Bölge; Güneydoğu Anadolu yu batıya, Akdeniz e ve Ortadoğu ya bağlayan ulaşım ağlarına sahiptir. Bunun yanında kara ve demiryolu taşımacılığında kavşak noktasında bulunan, İskenderun ve Mersin limanlarına yakın mesafede yer alan potansiyel bir lojistik üs konumundadır. Ancak, sahip olduğu bu potansiyeli, özellikle ulaşım ağları arasında entegrasyonun yeteri kadar sağlanamamasından dolayı, yeterince kullanamamaktadır. Bunun dışında bölge, sahip olduğu ticaret hacmi ve ihracat potansiyeli sayesinde Ortadoğu ülkeleri başta olmak üzere birçok ülke ile önemli ticari ilişkiler içindedir. Bu kapsamda ve bölge vizyonu ışığında, bölgenin ileriki zamanlarda Ortadoğu da lojistik merkez haline getirilmesi amaçlanmaktadır. TRC1 Bölgesi nin lojistik merkez olabilmesi için lojistik bölgenin fonksiyonlarını belirleyen bir çalışmanın yapılması gerekmekte olup, nasıl bir altyapıya ihtiyaç duyulduğu ayrıntılarıyla saptanmalıdır. Bu sebeple, ortaya konan hedeflerin başında, lojistik bölge potansiyelinin değerlendirilmesi gelmektedir. Bölgenin lojistik merkez olma potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda, ileriki zamanlarda lojistik bölge olarak kullanılabilecek bir alana ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda, lojistik bölge altyapısının fizibilite çalışmalarının yapılması önceliklidir. Yapılacak fizibilite çalışmaları kapsamında, yer seçimi ve ulaşım konuları dikkate alınması gereken önemli hususlardır. Bu perspektifle, lojistik bölgelere hizmet verebilecek ulaşım ağlarının altyapı fizibilite çalışmalarının yapılması gereklidir. Lojistik bölgelerin genel itibarıyla şehir içi trafiğe ilave yük getirme olasılığından ötürü gümrük alanlarına ve ulusal ve uluslararası ana ulaşım arterlerine yakın yerlerde kurulması gerektiği bilinmektedir. Bununla birlikte, lojistik bölgeler ile limanlar ve karayolu terminalleri arasında yük akış sisteminin entegrasyonunun oluşturulması önemlidir. Bu kapsamda ulusal ve uluslararası düzeyde denizyolu, demiryolu veya karayolu ile gelen yüklerin yük akışının sağlanması bir gereklilik olup, ulusal ve uluslararası düzeydeki ulaşım ağlarının altyapılarının güçlendirilmesi gerekmektedir. Böylece, ulaşım sistemi ile lojistik bölgeler arasında güçlü bir ulaşım ağının oluşturulması sağlanmış olur. Yukarıda ifade edilen altyapı çalışmalarının tespitine ek olarak, bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilerek ihracat ve taşımacılıkta aktif şekilde kullanılması gerekmektedir. Bu amaçla, bilgi paylaşımı ve iş bağlantıları oluşturulması için elektronik iş platformları geliştirilmeli ve lojistik bölgelerde ihtiyaç duyulacak istihdam yapısını oluşturmak amacıyla ulaşım, ticaret ve taşımacılık sektörlerinde çalışacak nitelikli kişilerin istihdam edilmesine ilişkin çalışmalar yapılmalıdır. 182

203 6. Bölge Vizyonu Lojistik bölgeler genel itibarıyla iktisadi gelişmeye katkı sağlarken aynı zamanda, doğal afetler karşısında yerel halkın yaşamsal faaliyetlerini karşılayabileceği alan işlevi görmektedir. Bir bölgede gerçekleşme riski olan doğal afetlerde temel ihtiyaç malzemelerinin ihtiyaç duyulan bölgelere en kısa zamanda sevk edilmesi amacıyla Acil Durum Planlaması çalışmaları yapılması önemlidir. TRC1 Bölgesi nde kurulması planlanan lojistik bölgenin olası bir felaket durumunda bölge halkının barınabileceği bir mekân niteliğine dönüştürülebilecek donanıma sahip olması amacıyla, bölge afet planlamasının yapılması gereklidir. Sonuç olarak, TRC1 Bölgesi nin, sahip olduğu potansiyelleri kullanarak ticaret, ulaşım ve taşımacılık alanlarında bölgeye ve ülkeye yüksek katma değer sağlayabileceği ve Ortadoğu da Lojistik Merkez olmaya aday olduğu söylenebilir. Bu amaca ulaşma hususunda ise lojistik bölge işlevlerinin belirlendiği fizibilite çalışmalarının yapılması en öncelikli hedef olmakla birlikte, lojistik bölge altyapı ihtiyaçlarının belirlendiği çalışmanın ortaya konması önemlidir. Var olan lojistik potansiyelinin değerlendirilebilmesi için, önümüzdeki dönemde, Ortadoğu ve TRC1 Bölgesi arasındaki ilişkilerin ayrıntılı ele alındığı analizler yapılması planlanmaktadır. HEDEF 1.1 Lojistik bölge potansiyelinin değerlendirilmesi Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek Strateji Bölgenin, ulusal ve uluslararası ulaşım ve taşımacılık ağlarına kolay entegre olabilmesi için Lojistik Bölge altyapı fizibilite çalışmaları yapılacaktır. Strateji Sektörde rekabet edebilecek potansiyeli olan lojistik firmalar geliştirilecektir. HEDEF 1.2 Lojistik sektöründe bilgi iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi Strateji Bilgi ve telekomünikasyon teknolojileri geliştirilerek ihracat ve taşımacılıkta aktif şekilde kullanılmasına ilişkin çalışmalar yapılacaktır. Strateji Bilgi paylaşımı ve iş bağlantıları oluşturulması için elektronik iş platformları geliştirilmesi sağlanacaktır. HEDEF 1.3 Lojistik bölgelerde ulaşım, ticaret ve taşımacılık sektörlerine ilişkin istihdam politikası geliştirilmesi Strateji Rekabet edebilirliği sağlamak için lojistik sektöründe çalışacak nitelikli eleman ihtiyacı belirleme çalışmaları yapılacaktır. HEDEF 1.4 TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlaması nın yapılması Strateji Acil durum karşısında risk azaltma amacıyla, lojistik bölgenin üstlenebileceği fonksiyonların belirlendiği acil durum planlaması yapılacaktır. İlgili Paydaşlar P1, P2, P3, P7, P9, P10, P13, P14, P15, P Tarımsal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yapıya Kavuşturmak Bölge genelinde potansiyeli yüksek olup bölgeye katkı sağlayan sektörlerin başında tarım vardır. Fakat, yapılan mevcut durum analizleri doğrultusunda mevcut altyapı eksiklikleri nedeniyle sektörün, hak ettiği gelişmeyi gösteremediği gözlenmiş olup, oluşturulan bölge vizyonuna bağlı olarak 183

204 Bölge Planı tarımsal üretimin ve tarıma dayalı sanayideki istihdamın artırılmasına yönelik amaçlar ortaya konmuştur. Tarım sektöründe yer alan işletmelerin rekabetçi ve etkin bir yapıya kavuşturulması öncelikli amaç olup, bu amaca ulaşma konusunda rehberlik edecek hedefler; bölge içinde üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi, sulama altyapısının geliştirilmesi, tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi, tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi ve tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesidir. Bölge içinde üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi amacıyla, sektörde bulunan örgütlerin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi gereklidir. Bununla birlikte, pazarlama sistemi ve altyapısının geliştirilerek, yöresel ürünlerin markalaştırılması, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin artırılması da tarımsal örgütlenme adına katkı sağlayacaktır. Son olarak sektörde Ar-Ge kapasitesinin ve yenilikçilik faaliyetlerinin desteklenmesi üretim kapasitesini oldukça geliştirecektir. Tarımsal üretimin rekabetçi bir yapıya kavuşması adına, modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması ve mevcut sulama sistemlerinin iyileştirilmesi ile bölgedeki sulama altyapısının geliştirilmesi sağlanacaktır. Ayrıca toplu basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması da sulama altyapısını geliştirecek eylemlerdendir. Tarım sektörünün bölgesel kalkınmada katkı sağlayacak şekilde geliştirilmesine yönelik ortaya konan hedeflerden bir diğeri, tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesidir. Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi adına bölgede organik tarım ve iyi tarım uygulamalarının, örtü altı yetiştiriciliğinin ve damızlık hayvan yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması planlanmaktadır. Ayrıca tarımsal üretimde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ile hayvancılık işletme ölçeklerinin büyütülmesi tarımsal ekonominin gelişmesi açısından oldukça önemlidir. Tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi hedefi, sektörün rekabetçi bir yapıya kavuşması adına temel hedeflerdendir. Sektör içerisinde yer alan ve bölgenin tarım alanındaki rekabet üstünlüğünü yaratabilecek ürünlerden olan antepfıstığı, üzüm, zeytin gibi bölgesel ihraç ürünlerinin, katma değeri yüksek ürünler haline getirilmesi çok önemlidir. Bu kapsamda, depolama, sınıflandırma ve paketleme gibi tesislerin kurulması, üretici örgütlerin entegre tesisler kurması gerekmektedir. Tarım sektörünün gelişerek, sektör dinamiklerinin katma değer olarak değerlendirilmesi adına belirlenen hedeflerden sonuncusu, tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesidir. Bu bağlamda, tarım ve gıda işletmelerinin modernizasyonunun sağlanması ve modern süt ve et işleme tesisleri kurulması gerekmektedir. Sektörün gelişmesi amacıyla, sanayi ile birlikte iş yapabilme becerisinin geliştirilmesi ve tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesine yönelik çalışmaların da yapılması gerekmektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Kırsal Kalkınma Planı nın hazırlanmasından ve uygulamasının koordinasyonundan sorumlu kuruluş olarak belirlenmiş olup strateji kapsamında, Türkiye nin AB üyeliği perspektifinde kırsal kalkınma, ekonomik ve sosyal uyuma yönelik politikaların da önemli bir öncelik alanını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, mali döneminde ülkemize AB katılım öncesi mali araç (IPA) kırsal kalkınma bileşeni (IPARD) kapsamında kırsal kalkınma fonları sağlanmaktadır. Türkiye de IPARD Programı ndan döneminde 1. aşamada 20 il, ikinci aşamada 22 il olmak üzere toplam 42 il faydalanacaktır. Ancak, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illeri bu dönemde kapsam dışı kalmışlardır. TRC1 Bölgesi, IPARD kapsamında kırsal kalkınma adına destek alamamaktadır. Ulusal 184

205 6. Bölge Vizyonu Kırsal Kalkınma Stratejisinde belirlenen stratejik amaçlar doğrultusunda, bölge planında, tarımsal amaç, hedef ve stratejiler belirlenmiştir. Temel sorun alanları UKKS de belirtilen amaçlarla ilişkilendirilerek gerekli tedbirler alınmış ve faaliyetler oluşturulmuştur. Tematik çalışma toplantıları ile gerekli teknik destekler sağlanmış, gelen geribildirimler doğrultusunda bölge planı oluşturulmuştur. Yukarıda ifade edildiği üzere, tarım sektörü TRC1 Bölgesi için başat sektörlerden olup, bölgesel kalkınma adına yerel üreticilerin desteklenmesi gerektiği düşünülmektedir. HEDEF 1.1 Üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi Tarımsal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yapıya Kavuşturmak Strateji Tarımsal örgütlerin kurumsal kapasitesi geliştirilecektir. Strateji Pazarlama sistemi ve altyapısı geliştirilerek, yöresel ürünlerin markalaştırılması, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri artırılacaktır. Strateji Ar-Ge kapasitesi ve yenilikçilik faaliyetleri geliştirilecektir. HEDEF 1.2 Sulama altyapısının geliştirilmesi Strateji Damlama ve yağmurlama gibi modern sulama sistemleri yaygınlaştırılacak ve mevcut sulama sistemleri iyileştirilecektir Strateji Toplu basınçlı sulama sistemleri yaygınlaştırılacaktır. HEDEF 1.3 Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi Strateji Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yaygınlaştırılacaktır. Strateji Örtü altı yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması özendirilecektir. Strateji Damızlık hayvan yetiştiriciliği yaygınlaştırılacaktır. Strateji Tarımsal üretimde yenilenebilir enerji kaynakları kullanılacaktır. HEDEF 1.4 Tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi Strateji Antepfıstığı, üzüm, zeytin gibi bölgesel ihraç ürünlerinin, katma değeri yükseltilecektir. Strateji Depolama, sınıflandırma, paketleme tesisleri kurulacaktır. Hedef 1.5 Tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesi Strateji Tarım ve gıda işletmelerinin modernizasyonu sağlanacaktır. Strateji Modern süt ve et işleme tesisi kurma konusundaki girişimler özendirilecektir. İlgili Paydaşlar P3, P4, P11, P13, P14, P Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak TRC1 Bölgesi kültürel ve tabiat varlıkları bakımından oldukça zengin bir dokuya sahiptir. Mevcutta bulunan bu değerler, bölgeyi varış noktası yapma potansiyeline sahip bir yapı 185

206 Bölge Planı sergilemektedir. Fakat, mevcut altyapı yetersizliği sonucu turizm sektörü bölgede pek gelişememiştir. Mevcut potansiyeller ve sektörel dinamikler kapsamında yapılan değerlendirmeler sonucunda, Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak bölgenin gelişmesi adına önemli bir amaç olarak belirlenmiştir. Bölge vizyonu doğrultusunda belirlenen bu amaç kapsamında; bölgede yer alan tarihi, kültürel ve doğal varlıkların turizme kazandırılması, bölgenin tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi ve bölgede geceleme sayısının ve alternatif turizm çeşitlerinin artırılması hedeflenmektedir. Bu hedefler ışığında öncelikli olarak bölge illerindeki restorasyon çalışmalarının hızlandırılması ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te yer alan İnanç Koridoru, Kahta Turizm Kenti ve Gaziantep Marka Kent lerinin bölge turizmine kazandırılması ile ilgili çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte, Kilis te Üzüm ve Şire Festivali düzenlenmesinde süreklilik sağlanmalıdır. Ayrıca Gaziantep teki Fıstık, Üzüm, Biber, Kültür Festivalleri ve Adıyaman daki Nemrut Kommagene Festivali nin ulusal ve uluslararası platformlara taşınması sağlanmalıdır. Bölgenin turizm destinasyonu olabilmesi için, yerelde geceleme sayısının arttırılmasına yönelik faaliyetlerde bulunulması gerekmektedir. Bu amaçla da kalitesi yüksek konaklama tesislerinin bölgede yer almasının sağlanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda, TRC1 Bölgesindeki turizm yatırımı belgeli ve turizm işletmesi belgeli tesis sayısının artırılması gerekmektedir. Ayrıca, Bölge illerindeki turizm çeşitliliği ile uyumlu konaklama tesislerinin de geliştirilmesi önemlidir. Gelen ziyaretçilerin geceleme sayısını artırma amacıyla bölgede rekreasyon alanları açılarak, sosyal hayat canlandırılabilir. Böylece, bölgedeki ziyaretçilerin kaliteli zaman geçirebileceği mekânlar yaratılarak, bölgede daha çok kalmaları sağlanacaktır. Bölgenin tanıtım faaliyetlerine önem verilerek hem ziyaretçileri bölgeye çekmek hem de yerel halkın sahip olduğu varlıkların korumasına yönelik bilincin artırılması hedeflenmektedir. Bölgedeki turizm değerleriyle ve Gaziantep İslahiye Huzurlu Yaylası Turizm Merkezi ile ilgili tanıtım faaliyetlerinin yapılması bölgede turizm sektörü adına önemli stratejilerdir. Bu kapsamda, bölgede yer alan önemli tarihi, kültürel ve turistik yerlerle ilgili broşür ve kitapçık basılması, tanıtım filmi çekilmesi, çok dilli web sitesi oluşturulması çalışmaları yapılması sağlanacaktır. Bunlar dışında bölgede turizmcilik bilincinin artırılmasına istinaden bölge illerinde dil kursları ve rehberlik eğitimi, pansiyonculuk ve otelcilik konusunda eğitimler verilerek, yerelde bulunan seyahat acentelerinin kapasitelerinin artırılması sağlanacaktır. Bir bölgenin destinasyon merkezi olabilmesi için en önemli stratejilerden biri de o bölgede alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesidir. Bu kapsamda, yayla turizmi, kongre ve fuar turizmi üzerine çalışmalar yapılarak bu turizm çeşitlerinin geliştirilmesi önemlidir. Ayrıca, GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi içinde bulunan bölge illerimizde, kültür-inanç turizminin yanı sıra sağlık turizminin de geliştirilmesi gerekmektedir. 186

207 6. Bölge Vizyonu HEDEF 1.1 Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varlıkların turizme kazandırılması Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Strateji Bölge illerindeki restorasyon çalışmaları hızlandırılacaktır. Strateji Bölgedeki değerleri kapsayan İnanç Koridoru, Kahta Turizm Kenti ve Gaziantep Marka Kent leri bölge turizmine kazandırılacaktır. Strateji Bölgedeki festivaller, ulusal ve uluslararası platforma taşınacaktır. HEDEF 1.2 Bölgede geceleme sayısının arttırılması Strateji Bölgedeki tesislerin nitelikleri artırılacaktır. Strateji Rekreasyon alanları açılacaktır. Strateji Bölgede yer alan turizm çeşitleri ve geliştirilmesi öngörülen alternatif turizm türleri ile uyumlu olabilecek konaklama tesisleri geliştirilecektir. HEDEF 1.3 Bölgede turizmcilik bilinci artırılması Strateji Bölgedeki turizm değerleriyle ve Gaziantep İslahiye Huzurlu Yaylası Turizm Merkezi ile ilgili tanıtım faaliyetleri yapılacaktır. Strateji Bölgenin tanıtım faaliyetleri geliştirilecektir. HEDEF 1.4 Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi Strateji Yayla turizmi, kongre ve fuar turizmi geliştirilecektir. Strateji GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi içinde bulunan bölge illerimizde kültür-inanç turizminin yanı sıra sağlık turizmi de geliştirilecektir. İlgili Paydaşlar P1, P2, P3, P6, P7, P11, P12, P13, P14, P15, P Sanayi Rekabet Gücünü Artırmak Sanayi, TRC1 Bölgesi nin en önemli sektörlerinden olup, bu sektörün katma değerinin artırılması yoluyla bölgenin sanayi rekabet gücünün artırılması ve bu amaçla altyapısının geliştirmesi öngörülmektedir. Bu amaç doğrultusunda istihdamın artırılması, işletmelerin üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi, ihracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi, Ar-Ge altyapısının güçlendirilmesi ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Sektörde istihdamın artırılmasına yönelik olarak hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca sanayinin ihtiyaç duyduğu alanlarda eğitim programları düzenleyen meslek okulları açılarak, nitelikli işgücüne olan ihtiyaç karşılanacaktır. İşletmelerin üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi amacıyla, yeni teknolojilerin tanıtıldığı fuar organizasyonları düzenlenerek firmaların bilgilendirilmesine ve işletmelerin bilgi ve teknoloji transferleri konusunda altyapı geliştirmesine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. Bölgede önemli bir yer tutan ihracatın sanayileşme ile birlikte ele alınarak ihracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi, sektörün rekabet gücünün artırılması ve lojistik sektörünün geliştirilmesi adına önemlidir. Bu kapsamda, ihracata yönelik üretim yapan firmaların kurumsal 187

208 Bölge Planı kapasitelerinin arttırılması ve sanayi ürünlerinde markalaşma ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca, yeni yatırımcıların bölgeye çekilmesi için tanıtım yapılması da ihracat hacmini artıracaktır. Bölgesel kalkınmanın gerçekleştirilmesi adına sanayi rekabet gücünü artırmak amacı, bölgenin ulusal ve uluslar arası platformlarda rekabetçi yapısını ortaya koymasını hedeflemektedir. Bu bağlamda, Ar-Ge altyapısının güçlendirilmesi, firma ve işletmelerin inovasyon çalışmaları ve özellikle marka ve patentle ilgili Ar-Ge çalışmalarının yapılması oldukça önemli stratejilerdir. Bununla birlikte, üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların, üniversiteler bünyesinde bulunan araştırma ve geliştirme merkezlerinden haberdar olması için iletişim kanallarının geliştirilmesi gerekmektedir. Üniversite ve sanayi temsilcileri ile işbirliği platformunun kurularak, sanayicilerin ve akademisyenlerin teknoparkla işbirliği yapması sağlanmalıdır. Son olarak, meslek yüksek okulları ile sanayiciler arasındaki iş birliğinin desteklenmesiyle, sektörde talep edilen kalifiye ara eleman ihtiyacının artırılması öngörülmektedir. HEDEF 1.1 Sanayi sektöründe nitelikli istihdamın artırılması Strateji Hizmet içi eğitim programları düzenlenecektir. Strateji Sanayinin ihtiyaç duyduğu alanlarda eğitim programları düzenleyen meslek okulları açılarak, nitelikli istihdam sağlanacaktır. HEDEF 1.2 İşletmelerin üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi Sanayi Rekabet Gücünü Artırmak Strateji Bölgede yeni teknolojilerin tanıtıldığı fuar organizasyonları düzenlenecektir. Strateji İşletmeler bilgi ve teknoloji transferleri konusunda bilgilendirilecektir. HEDEF 1.3 İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi Strateji Lojistik sektörü geliştirilecektir. Strateji İhracata yönelik üretim yapan firmaların kurumsal kapasiteleri arttırılacaktır. Strateji Sanayi ürünlerinde markalaşma sağlanacaktır. Strateji İhracat sektöründe yer alacak yeni yatırımcıların bölgeye çekilmesi için tanıtım faaliyetleri yapılacaktır. HEDEF 1.4 Ar-Ge altyapısının ve Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Strateji Sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların, üniversiteler bünyesinde bulunan araştırma ve geliştirme merkezlerinden haberdar olması için iletişim kanalları ve işbirliği modelleri geliştirilecektir. Strateji Meslek yüksek okulları ile sanayiciler arasındaki iş birliği artırılarak ara eleman istihdamı artırılacaktır. Strateji İnovasyon ve Ar-Ge çalışmaları yapılması için işletmelerin altyapıları geliştirilecektir. Strateji Marka ve patentle ilgili Ar-Ge çalışmaları yapılacaktır. İlgili Paydaşlar P1, P2, P3, P5, P7, P10, P13, P14, P15, P16 Not: Tabloda gruplandırılmış paydaşların açık isimleri Plan EK 4 te verilmiştir 188

209 6. Bölge Vizyonu 6.2. MEKANSAL GELİŞME ŞEMASI 189

210 Bölge Planı TRC1 Bölgesi Mekansal Gelişme Şeması yukarıda yer almaktadır. Bu bölümde, bölge vizyonu doğrultusunda belirlenen dört öncelikli sektörün ve bunlara ilişkin oluşturulan amaç, hedef ve stratejilerin mekansal gelişmeleri bir şema üzerinde gösterilmiştir. Mekansal şema üretilirken, ilçelerin mevcut durumları, potansiyelleri ve geliştirilebilecek sektörler değerlendirilmiştir. Yapılan mevcut durum analizi ve bölgenin gelişme alanları değerlendirmeleri sonucunda, öncelikli sektörlerin hangi il ve ilçelerde gelişme gösterebileceği ifade edilmiştir. Lojistik Gelişim Bölgesi: Ticaret sektörü incelendiğinde Gaziantep in en fazla ihracat yapan 6. il konumunu 2008 küresel kriz döneminde de koruduğu görülebilir. Bu durum Gaziantep in dış ticaret hacminde Ortadoğu ülkelerinin ve özellikle Irak ın payının yüksek olmasıyla açıklanmaktadır. Bu kapsamda bölgenin sahip olduğu stratejik konum ve gelişmiş ticaret sektörü, bölgenin lojistik üs potansiyeline sahip olduğunun göstergeleri olarak kabul edilebilir. Bölgenin dış ticaretine bakıldığında en yüksek payın imalat sanayine ait olduğu görülebilir. Gaziantep in ihraç ettiği ürünler arasında makine halısı ilk sırada yer almaktadır. Dış giyim ürünleri, çimento ve toprak ürünleri ile makarna başta olmak üzere çeşitli gıda ürünleri ise ihracatı yüksek olan diğer ürünlerdir. Gaziantep te toptan ve perakendecilik, imalat, madencilik, tarım ve ormancılık ürünleri ihraç edilirken; imalat, tarım ve ormancılık, toptan ve perakendecilik, madencilik ve taş ocakları ürünleri ithal edilmektedir. Adıyaman da toptan ve perakendecilik, tarım ve ormancılık imalat ürünleri hem ithal hem de ihraç edilmektedirler. Kilis te ise imalat, toptan ve perakendecilik ürünleri ihraç edilirken; imalat, tarım ve ormancılık, toptan ve perakendecilik ürünleri ithal edilmektedirler. Bölge sahip olduğu potansiyelleri kullanarak; ticaret, ulaşım ve taşımacılık alanlarında gelişebilir ve lojistik sektörü, gerekli altyapı çalışmaları yapıldıktan sonra, bölgesel kalkınmanın gerçekleşmesinde kilit sektör olabilir. Tarım Gelişim Bölgesi: Sahip olduğu verimli toprak yapısı ve uygun iklim koşuluyla TRC1 Bölgesi nde tarımsal ürün çeşitliliği artırılarak bölgesel kalkınmaya katkı sağlanabilir. TRC1 Bölgesi Türkiye antepfıstığı toplam üretiminin %57 sini gerçekleştirmektedir. Bölge illeri içerisinde Gaziantep tek başına Türkiye üretiminin %50 sini gerçekleştirmektedir. Kilis te, en fazla üretimi yapılan meyvelerin başında antepfıstığı gelmektedir. Adıyaman ın daha çok Merkez, Kahta, Samsat, Besni, Tut gibi ilçelerinde antepfıstığı üretimi önemli bir yer işgal etmektedir. Bölgedeki diğer meyvelerin üretimi incelendiği zaman, Gaziantep ilinde bağcılığın da önemli bir yer tuttuğu görülebilir. Gaziantep ilinde bağcılık İslâhiye ve Nizip ilçelerinde daha yaygın olarak gözükmektedir. Özellikle İslâhiye ilçesinde geniş bağ alanları bulunmaktadır. Bu bölgede sofralık kaliteli çeşitlerin üretimi daha fazladır. Adıyaman da genel olarak kayısı, elma, antepfıstığı, zeytin, erik, badem, Trabzon hurması, dut, üzüm ve şeftali üretimi yapılmaktadır. Son yıllarda ceviz, kiraz, nar, çilek üretimi de yaygınlaşmaya başlamıştır. Özellikle Çelikhan ilçesinde kiraz, merkez ilçe ve Kâhta ilçesinde nar üretimi ön plana çıkmıştır. Ağırlıklı üretim grubunun %73 ile üzüm ve üzümsü meyveler oluşturmaktadır. Kilis ilinde bağcılık en önemli tarımsal üretim biçimidir. İl meyveciliğinin %78 i bağcılık ve %21 i zeytin üretimidir. Kilis te toplam bağ alanı, ilin toplam tarım alanının %16 sını oluşturmaktadır. 190

211 6. Bölge Vizyonu Üretilen üzüm çeşitlerinin büyük bir oranı şaraplık çeşitlerdir. Kilis bağ alanlarının ortalama %80 lik bir kısmı Merkez ve Elbeyli ilçelerinde yer alırken, %20 lik bir alan Musabeyli ve Polateli ilçelerinde yer almaktadır. Gaziantep ve Kilis, bölgenin zeytin üretiminin %99 unu gerçekleştirmektedirler. Gaziantep te üretilen çeşitlerin %97 si yağlık, %3 ü ise sofralıkken, Kilis ilinde yetiştirilen zeytinlerin tamamı yağlık çeşittir. Gaziantep te zeytinlik alanların çok büyük oranı Nizip, Karkamış ve Oğuzeli ilçelerinde yer almakta olup bu bölge zeytincilik potansiyelinin %90 ını oluşturmaktadır. Bölgedeki bitkisel üretime bakıldığında, Gaziantep te tahıllar, endüstriyel bitkiler ve yağlı tohumların; Adıyaman da tahıllar ve endüstriyel bitkilerin; Kilis te ise baklagillerin ön plana çıktığı görülebilir. Organik tarım konusu incelendiğinde ise, Gaziantep te narın, Adıyaman da nohut, mercimek ve buğdayın, Kilis te ise zeytinin organik ürün olarak ön plana çıktığı görülebilir. TRC1 Bölgesi hayvan varlığı açısından değerlendirildiğinde, Gaziantep hayvan varlığı bakımından tüm gruplarda ilk sırada yer alırken, bu konuda en az gelişmiş il Kilis tir. Küçükbaş hayvanların %51 ini ivesi ırkı koyun, %49 unu ise Kilis keçisi oluşturmaktadır. Adıyaman ve Kilis te yetiştirilen büyükbaş hayvanlar içerisinde manda ırkının büyük bir oranı teşkil ettiği görülmektedir. Yukarıda ifade edilen ve neredeyse bölgenin her ilçesinde yapılan tarımsal üretim, TRC1 Bölgesi nin tarım sektöründe önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Bölge genelinde tarımsal faaliyetlerde sulama altyapısının, pazarlama sisteminin ve markalaşmanın geliştirilmesine yönelik stratejiler uygulanarak, ürün çeşitliliği ve katma değeri artırılabilir ve tarımsal işletmeler rekabetçi ve etkin bir yapıya kavuşturulabilir. Turizm Gelişim Bölgesi: TRC 1 Bölgesi nin turizm envanteri incelendiğinde öncelikli başlıkların kültür ve inanç turizmi olduğu sonucuna varılmıştır. Bölge illerinde toplamda 1079 sit alanı ve 335 kültür ve tabiat varlığı mevcuttur. Bu rakamlar bölgede kültür ve tarih turizmi adına oldukça zengin bir turizm potansiyeli olduğunu göstermektedir. Ayrıca Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından turizm merkezi olarak belirlenen yerler arasında bulunan Gaziantep İslâhiye Huzurlu Yaylası Turizm Merkezi nin bölge sınırları içerisinde yer alması da, bölgenin barındırdığı turizm zenginliği ve yatırım alanlarının mevcudiyetini göstermektedir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak belirlenen bölgede Adıyaman, Gaziantep ve Kilis illeri bulunmaktadır. Bu bölgede, kültür turizminin geliştirilmesinin yanı sıra sağlık turizmi, gençlik turizmi, eko-turizm, dağ yürüyüşü, su sporları, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinde de gelişim sağlanması amaçlanmaktadır. Aynı stratejide, kültürel ve tabii kaynakları bakımından zengin olan Kahta ilçesi ile ilgili Kahta Turizm Kenti ve Gaziantep ile ilgili Gaziantep Marka Kenti çalışmaları, bölgede turizm sektörünün geliştirilmesi adına önem arz etmektedir. Ayrıca, TTS 2023 te yer alan İnanç Turizmi Koridoru kapsamında Tarsus tan başlayarak Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin yörelerine uzanan inanç turizmi koridoru sayesinde bölgeye turist çekilmesi de sağlanmış olacaktır. Bu bağlamda, Gaziantep ilindeki tarihi yerlerin restore edilmesi, mevcut konaklama kapasitesinin kültür ve ekoturizme yönelik yapılacak planlama ve uygulamalarla arttırılması oldukça önemlidir. 191

212 Bölge Planı Sağlık Bakanlığı tarafından bölge cazibe merkezi olarak belirlenen 16 il arasında, bölge illerinden Gaziantep bulunmaktadır. Kamu ve özel sağlık yatırımlarının hızlandığı bölge iline çevre iller olan Kilis, Adıyaman, Kahramanmaraş, Şanlıurfa nın yanı sıra Suriye den de hasta gelmektedir. Genel bir değerlendirme yapıldığında, Gaziantep in bölge sağlık cazibe merkezi olarak sağlık turizminde önemli bir konuma sahip olacağı söylenebilir. Bölge genelinde inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. Adıyaman Kahta ilçesinde Nemrut Dağı, Gaziantep Nizip ilçesinde Zeugma Antik Şehri, Gaziantep Yavuzeli ilçesinde Rum Kalesi, bölge genelinde Selçuklu ve Osmanlı dan kalma kasteller, hamamlar, camiler, türbeler ve peygamber makamları gibi birçok turizm varlığı bulunmaktadır. TRC1 bölge illerinde kültür ve inanç turizmi türlerinin yanı sıra av, gastronomi ve doğa turizm çeşitleri mevcuttur. Ayrıca Gaziantep ilinde ticaret, kongre, gençlik ve öğrenci turizmi ön plana çıkmaktadır. Bunların yanında ilde, yamaç paraşütü, bisiklet turları, olta balıkçılığı, safari ve su sporları yapılabilmektedir. İlin sağlık turizmi açısından da bir potansiyel barındırdığından bahsedilebilir. Bölgede turizm çeşitleri arasında entegrasyonun sağlanması, turizm altyapısının kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Nitelikli tesis ve yatak sayısının artırılması, konaklama tesislerinin yeterli sayıya ulaştırılması, tanıtım faaliyetlerinin yapılması ve ulaşım altyapısının geliştirilmesi stratejileri ile turizm sektörü bölgesel kalkınmaya katkıda bulunabilir. Bölge genelinde inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. Adıyaman Kahta ilçesinde Nemrut Dağı, Gaziantep Nizip ilçesinde Zeugma Antik Şehri, Gaziantep Yavuzeli ilçesinde Rum Kalesi, bölge genelinde Selçuklu ve Osmanlı dan kalma kasteller, hamamlar, camiler, türbeler ve peygamber makamları gibi birçok turizm varlığı bulunmaktadır. Sanayi Gelişim Bölgesi: TRC1 Bölgesi nde sanayi sektörünün bölgesel kalkınmada rol oynayabilmesi için, sanayinin rekabet gücünün artırılması ve mevcut altyapının geliştirilmesi önemlidir. Bu bağlamda, markalaşma, inovasyon ve Ar-Ge çalışmaları, teknolojik altyapının geliştirilmesi ve nitelikli istihdamın artırılması stratejilerinin uygulanması gerekmektedir. Bölgenin sanayi sektöründe Gaziantep ili başı çekmektedir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri nde faaliyet gösteren işletmelerde, tekstil ve gıda sektörleri öne çıkmaktadır. Başta halı ve akrilik iplik olmak üzere plastik ayakkabı, un, irmik ve mercimek en çok üretimi yapılan ürünlerdir. İşletmelerin %43 ü tekstil sektöründe, %22 si gıda sektöründe, %9 u boya-kimya sektöründe, %7 si plastik sektöründe, %3 ü temizlik-hijyen sektöründe, %16 sı ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. Adıyaman da Besni Organize Sanayi Bölgesi, Kahta Organize Sanayi Bölgesi ve Gölbaşı Organize Sanayi Bölgesi nde tarıma dayalı sanayi öncelikli sektördür. Kilis Organize Sanayi Bölgesi nde tarıma dayalı imalat sanayi başı çeken sektördür. Bu ilde faaliyet gösteren işletmelerde ağırlıklı olarak; pekmez, baharat, şekerleme ve çikolata, mısır çerezi, 192

213 6. Bölge Vizyonu zeytinyağı, kadife, döşemelik kumaş, seccade, plastik ambalaj, çit teli, et sucuğu, pamuk ipliği, halı ipliği, mobilya dekorasyon, margarin yağı, sentetik çuval, porselen cam ve bio-dizel imalatı yapılmaktadır. Markalaşmanın, kalkınmanın en önemli dinamiklerinden biri olduğu tüm dünyada kabul görmektedir. Şehir pazarlamasının gerçekleştirilmesi adına Gaziantep Sanayi Odası tarafından başlatılan Marka Şehir Gaziantep Projesi Türkiye de ilk defa uygulanmaktadır. Proje hedefi, Gaziantep'in kendiliğinden markalaşan bazı değerlerini öne çıkarmak ve kenti yatırımcılar ve ziyaretçiler için cazibe merkezi haline getirmektir. Projenin tamamlanmasıyla Gaziantep sanayi ve ticareti daha çok katma değer yaratacak ve kent rekabetçi bir yapıya dönüşecektir. 193

214 Bölge Planı 7. FİNANSMAN İpekyolu Kalkınma Ajansı, 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun ile kendine yüklenen misyonları gerçekleştirmek için ve TRC1 Bölge Planı ndaki belirlenen amaç, hedef ve stratejilerin uygulanabilmesi adına farklı finansman kaynaklarına ihtiyaç duymaktadır. Kalkınma Ajanslarının ana finansman kaynaklarını; Merkezi Yönetim Bütçesinden Aktarılan Paylar, İl Özel İdarelerinden Aktarılan Paylar, Belediyelerden Aktarılan Paylar, Bölgedeki Sanayi ve Ticaret Odalarından Aktarılan Paylar oluşturmaktadır. Bunun dışında Avrupa Birliği ve Diğer Uluslararası Fonlardan aktarılan tutarlar, bağış ve yardımlar kalkınma ajanslarının diğer finansman kaynakları arasında yer almaktadır. Bölge planının uygulanması aşamasında, TRC1 Bölge illerinde uygulanması planlanan destek programları bütçesi ve Ajans kaynakları dışında, bölgenin ekonomisini etkilemesi beklenen finansman kaynaklarının, üst plan ve programlarda yer alan yatırım projeleri için tahsis edilecek kamu kaynakları, yatırım teşvikleri, yerel yönetimlerin kaynakları, KOSGEB destekleri, özel sektör yatırımları ve Avrupa Birliği gibi diğer ulusal ve uluslararası kuruluşlardan alınabilecek fon, hibe ve krediler olacağı düşünülmektedir. Yüksek Planlama Kurulunun tarih ve 2009/8 sayılı kararı ile 2010 yılında TRC1 (Gaziantep-Adıyaman-Kilis) Düzey 2 Bölgesi Kalkınma Ajansına Genel Bütçeden yapılması öngörülen transfer ,00 TL olarak belirlenmiştir. Bu miktarın 2011 yılında da 2010 yılı ödeneğine yakın olacağı düşünülmektedir. Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Yüksek Planlama Kurulu tarafından kabul edilerek Resmi Gazete de yayımlanan Orta Vadeli Mali Plan da dönemine ilişkin Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin 2011 yılında bir önceki yıla göre %10.3, 2012 yılında %10.1, 2013 yılında ise %8.9 oranında artması öngörülmektedir. Artan gelirden TRC1 bölgesine aktarılacak kamu kaynaklarının da aynı oranda artması beklenmektedir. Ajansa merkezi bütçe gelirlerinden aktarılan paylarda bütçe gelirlerinde görülen artışa paralel bir artış olması durumunda, İpekyolu Kalkınma Ajansı na 2011 yılında yaklaşık 20.3 milyon TL, 2012 yılında yaklaşık 22.1 milyon TL, 2013 yılında ise 24,4 milyon TL kaynak aktarılması beklenmektedir. Böylece sadece merkezi bütçeden döneminde İpekyolu Kalkınma Ajansına aktarılması beklenen fon tutarı yaklaşık 85.8 milyon TL olacaktır. 194

215 7. Finansman AMAÇLAR, HEDEFLER VE FİNANSAL KAYNAKLAR TABLOSU LOJİSTİK AMAÇ 1 HEDEF 1.1 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.2 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.3 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.4 FİNANSMAN KAYNAKLARI Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek TRC1 Bölgesi nde lojistik bölge fizibilite çalışmalarının yapılması Ajans Bütçesi, Kamu Yatırımları, Yatırım Teşvikleri, Özel Sektör Yatırımları, Uluslar arası Fonlar Lojistik sektöründe kullanılacak bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları Lojistik bölgelerde ulaşım, ticaret ve taşımacılık sektörlerine ilişkin istihdam politikası geliştirilmesi Kamu Kaynakları, Yerel Yönetim Kaynakları, Uluslar arası Fon ve Hibeler TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlaması nın yapılması Kamu Kaynakları, Yerel Yönetim Kaynakları TARIM AMAÇ 1 HEDEF 1.1 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.2 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.3 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.4 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.5 FİNANSMAN KAYNAKLARI Tarımsal işletmeleri rekabetçi ve etkin bir yapıya kavuşturmak Üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları Sulama altyapısının geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları, Uluslar arası Fon, Hibe ve Kredileri, Banka Kredileri Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları, Uluslar arası Fon, Hibe ve Kredileri, Banka Kredileri Tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları, Uluslar arası Fon ve Hibeler Tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları, Banka Kredileri 195

216 Bölge Planı TURİZM AMAÇ 1 HEDEF 1.1 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.2 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.3 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.4 FİNANSMAN KAYNAKLARI Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varlıkların turizme kazandırılması Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Yerel Yönetim Kaynakları, Uluslar arası Fon ve Hibeler Bölgede geceleme sayısının arttırılması Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Yerel Yönetim Kaynakları, Özel Sektör Kaynakları Bölgenin tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Özel Sektör Kaynakları Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Kamu Yatırımları SANAYİ AMAÇ 1 HEDEF 1.1 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.2 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.3 FİNANSMAN KAYNAKLARI HEDEF 1.4 FİNANSMAN KAYNAKLARI Sanayi rekabet gücünü artırmak Sanayi sektöründe nitelikli istihdamın artırılması Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Yerel Yönetim Kaynakları İşletmelerin üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Yerel Yönetim Kaynakları, Uluslar arası Fonlar İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları Ar-Ge altyapısının ve Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Kaynakları, Kamu Yatırımları, Özel Sektör Yatırımları 196

217 Finansman

218 Bölge Planı 8. PERFORMANS GÖSTERGELERİ Performans göstergeleri bölge planının uygulama sürecine ilişkin ölçülebilirliğin somut olarak ortaya konulduğu bölümdür. Planda yer alan amaç ve hedeflere ulaşılıp ulaşılamadığına dair aşağıda yer verilen göstergeler takip edilerek, planın uygulamaya yönelik başarısı değerlendirilecektir. Bu göstergeler uygulama sürecinde detaylandırılıp sayısallaştırılarak planın ölçülebilirliği ortaya konulacaktır. LOJİSTİK AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler Ortadoğu da lojistik merkez haline gelmek TRC1 Bölgesi nde lojistik bölge fizibilite çalışmalarının yapılması Konuyla ilgili fizibilite raporlarının tamamlanması Lojistik sektöründe kullanılacak bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi Lojistik firmalar arasındaki bilgi akışını sağlayacak elektronik forum sayısı Lojistik bölgelerde ulaşım, ticaret ve taşımacılık sektörlerine ilişkin istihdam politikası geliştirilmesi Konuyla ilgili raporların hazırlanması TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlaması nın yapılması Konuyla ilgili raporun tamamlanması TARIM AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler HEDEF 1.5 Göstergeler Tarımsal işletmeleri rekabetçi ve etkin bir yapıya kavuşturmak Üretim kapasitesinin artırılması ve bilgi ağının geliştirilmesi -Kooperatif sayısı -Üretici Birliği sayısı -Ürün borsası sayısı Sulama altyapısının geliştirilmesi -Sulanabilir tarım arazisi oranı -Damla sulama sistemli işletme sayısı -Yağmurlama sulama sistemli işletme sayısı Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi -Örtü altı sebze ve meyve üretim miktarı -Organik üretim miktarı -Hayvansal üretim yapan işletme sayısı -Süt üretim miktarı Tarımsal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmasına yönelik yapıların güçlendirilmesi -Süt sağım tesisi sayısı -Tarımsal ürün ihracatının toplam ihracata oranı -Markalaşan tarımsal ürün sayısı Tarıma dayalı imalat sanayinin geliştirilmesi -Et ve süt işleme tesisi sayısı 198

219 8. Performans Göstergeleri TURİZM AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varlıkların turizme kazandırılması -Yapılan restorasyon çalışması sayısı -Düzenlenen fuar, festival ve kongre sayısı -Yapılan arama ve kazı çalışmaları sayısı Bölgede geceleme sayısının arttırılması -Konaklama tesisi sayısı -Yabancı turist geceleme sayısı -Yabancı ziyaretçi sayısı Bölgenin tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi - Turist Bilgilendirme Ofisi sayısı Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi -Gastronomi turizmi tanıtım faaliyetleri SANAYİ AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler Sanayi rekabet gücünü artırmak Sanayi sektöründe nitelikli istihdamın artırılması -Meslek ve beceri geliştirme kurs sayısı -Kurslardan yararlanan kişi sayısı -Meslek yüksek okulu sayısı İşletmelerin üretim ve teknoloji altyapısının güçlendirilmesi -Teknoparklarda faaliyet gösteren firma sayısı -Konuyla ilgili bölgede düzenlenen fuar sayısı İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi -İhracat geliri -İmalat sanayinin ihracattaki payı Ar-Ge altyapısının ve Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi -Teknopark sayısı -Üniversite ile işbirliği yapan firma sayısı -Alınan Marka Tescil Belgesi -Coğrafi İşaretli Ürün sayısı -Alınan Patent Tescil Belgesi -Alınan Faydalı Model Tescil Belgesi 199

220 9. KOORDİNASYON İZLEME VE DEĞERLENDİRME İpekyolu Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan TRC1 Bölge Planı, Ajansın faaliyet bölgesinde yapacağı tüm çalışmalar ve destek sağlanacak program ve projeler için temel belge kaynağı olacaktır. Bölge planında yer alan ve bölgesel kalkınma dinamiklerini harekete geçirmek amacıyla oluşturulan amaç, hedef ve stratejiler bölgedeki tüm uygulamalara rehber niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda, TRC Bölge Planı referans alınarak, belirlenen öncelikler doğrultusunda, projelere ve faaliyetlere destek verilecektir. Bölge planında yer alan öncelikler doğrultusunda, Ajans Genel Sekreterliğinin koordinasyonunda ve Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği çerçevesinde Proje Teklif Çağrısına çıkılacaktır. Adı geçen yönetmelikte ve DPT tarafından hazırlanan Kalkınma Ajansları Destek Kılavuzu fnda yer alan kriterler dikkate alınarak Başvuru Rehberleri hazırlanacaktır. Yararlanıcılar tarafından yapılan başvurular, öncelikle idari uygunluk açısından değerlendirilecektir. Bağımsız değerlendiriciler tarafından yapılacak değerlendirmeler ise Başvuru Rehberi nde belirlenen Değerlendirme Kriterleri ne göre olacaktır. Son aşama olarak, Değerlendirme Komitesi nin incelemesinin akabinde başvurular Ajans Genel Sekreterliğine intikal ettirilip, Yönetim Kurulunun onayına sunulacaktır. Ajans tarafından desteklenen proje ve faaliyetler, ilgili birim uzmanları tarafından verilerin düzenli bir şekilde toplanması ve sözleşme yükümlülüklerine uygunluğun kontrolü için, izleme ziyaretleri ve raporlama faaliyetleri yapılarak takip edilecektir. Proje ve faaliyetlerin mali ve fiziki gerçekleşmeleri, performansları, uygulama aşamasında oluşan riskleri, sorun ve ihtiyaçları izleme ziyaretlerinde tespit edilerek, gerekli tedbirler alınacaktır. Yararlanıcılar tarafından, ajans veri sistemine periyodik aralıklarla yararlanıcı beyan raporları aktarılacaktır. İzleme faaliyetleri ulusal düzeyde Müsteşarlık, bölge düzeyinde ise Ajans tarafından sistemli bir şekilde yürütülmektedir. Ajans, desteklenen proje ve faaliyetlere ait genel değerlendirmelerin yapıldığı altı aylık ve yıllık faaliyet raporlarını DPT ye gönderecektir. Bölge planı uygulama sürecinde genel koordinasyondan İpekyolu Kalkınma Ajansı sorumludur. Bu çerçevede desteklenecek program ve projelerin izleme ve değerlendirilmesi için altyapı oluşturulacaktır. 200

221 9. Koordinasyon İzleme ve Değerlendirme KAYNAKLAR 1. Adıyaman Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2008, Adıyaman İl Çevre Durum Raporu 2. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2010, Hava Kalitesi İzleme İstasyonları Web Sitesi 3. Çevre ve Orman Bakanlığı, 2010, Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ) 4. Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü, 2009 Yılı İstatistikleri 5. Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü Web Sitesi 6. DPT, 2003, İllerin Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 7. DPT, 2004, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 8. DPT, 2006, 9. Kalkınma Planı , Ankara 9. DPT, 2006, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi DPT, Sosyal Destek Programı (SODES) Web Sitesi 11. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Web Sitesi 12. Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlarının İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ. 13. GAP Bölge Kalkınma İdaresi, 2002, GAP Master Planı 14. GAP Bölge Kalkınma İdaresi, 2008, GAP Eylem Planı Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İl Kültür Turizm Müdürlükleri 16. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis İl Sağlık Müdürlükleri 17. Gaziantep, Adıyaman, Kilis Sanayi ve Ticaret Odaları Web Siteleri 18. Gaziantep, Adıyaman, Kilis İl Tarım Müdürlükleri 19. Gaziantep, Adıyaman, Kilis İl Tarım Master Planları 20. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis Türk Telekom Müdürlükleri 21. Gaziantep, Adıyaman ve Kilis Valilikleri 22. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, 2010, Stratejik Planı 23. Gaziantep Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2008, Gaziantep İl Çevre Durum Raporu 24. Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi Web Sitesi 25. Gaziantep Ticaret Odası, 2010, Invest In Gaziantep 26. TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tarım Master Planı, TKB Strateji Geliştirme Başkanlığı, Gaziantep. 27. Hazine Müsteşarlığı (2009), Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları, Ankara 201

222 28. İŞKUR Genel Müdürlüğü, 2010, İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulları 2009 Yılı Faaliyet Raporu 29. Karayolları Genel Müdürlüğü, 2010, Veriler, KGM Web Sitesi 30. Kırsal Kalkınma Planı, , Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, 31. Kilis Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2009, Kilis İl Çevre Durum Raporu 32. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 34. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Web Sitesi 35. Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Web Sitesi 36. Stratejik Plan ( ), Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara. 37. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Teşkilatlanma Ve Destekleme Genel Müdürlüğü (TKB/TEDGEM) Web Sitesi 38. Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) Web Sitesi 39. TOBB Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi 40. TÜİK, 2006, Cari fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer Oranları, TÜİK Web Sitesi 41. TÜİK, 2006, Sağlık İstatistikleri, TÜİK Web Sitesi 42. TÜİK, 2006, Ulusal Hesaplar İstatistikleri, TÜİK Web Sitesi 43. TÜİK, 2008, Kültür İstatistikleri, TÜİK Web Sitesi, TÜİK Web Sitesi 44. TÜİK, 2009, Bölgesel Göstergeler TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) 2009, TÜİK Web Sitesi 45. TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı 46. T.C. Ön Ulusal Kalkınma Planı ( ), Ankara 47. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı 48. Türk Patent Enstitüsü Web Sitesi 49. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), 2009 Yılı İstatistikleri 50. Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği (DSYMB) Web Sitesi 51. Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) Web Sitesi 52. Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi,

223 EKLER EK 1. TANIM VE KAVRAMLAR Biokütle: Organik atıkların yanı sıra bitkisel yag atıkları, tarımsal hasat atıkları dahil olmak üzere, tarım ve orman ürünlerinden ve bu ürünlerin işlenmesi sonucu ortaya çıkan yan ürünlerden elde edilen katı, sıvı ve gaz halindeki yakıt türüdür. Bölünmüş Yol: Gidiş ve geliş olmak üzere herhangi bir nedenle geçici veya sürekli olarak ayrılmış karayoludur. Büyük Buhran: 1929'da başlayan etkilerini ancak 1930 yılının sonlarında tam anlamıyla hissettiren ve 1930'lu yıllar boyunca devam eden ekonomik bunalıma verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa'yı merkez almasına rağmen, dünyanın geri kalanında da özellikle de sanayileşmiş ülkelerde yıkıcı etkiler yaratmıştır. Cazibe Merkezleri Programı: GAP Eylem Planı kapsamında KOBİ'lere yönelik iş destek hizmetlerinin, girişimciliğin ve istihdam imkânlarının geliştirilmesi, turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve kalitesinin artırılması, yerel ürünlerin ve hizmetlerin markalaşmasının sağlanmasının hedeflendiği programdır. Çevre Düzeni Planı: Ülke ve Bölge plan kararlarına uygun olarak konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibi yerleşme ve arazi kullanım kararlarını belirleyen ve 1/25.000, 1/50.000, 1/ veya daha küçük ölçekli olarak hazırlanan plandır. Demografi: İnsanların nüfus gelişmelerini ve dağılımlarını istatistik yöntem yardımı ile inceleyen bir bilim dalıdır. Doğurganlık Hızı: yaş arasında doğurma çağındaki her kadın başına düşen canlı doğum sayısıdır. Düşük-Yüksek: GeoDa programı ile yapılan mekansal analizde kullanılan komşuluk birimleri arasındaki etkileşimi yansıtan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekansal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalamanın altında iken, komşuluk birimlerinin ortalama üzerinde yoğunluğa sahip olduğunu ifade eder. Etkileşim olmadığını gösterir. Düşük-Düşük: GeoDa programı ile yapılan mekansal analizde kullanılan komşuluk birimleri arasındaki etkileşimi yansıtan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekansal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalamanın altında iken, komşuluk birimlerinin de ortalamanın altında yoğunluğa sahip olmasını ifade eder. Yüksek etkileşimi gösterir. Endüstriyel Tasarım: Bir ürünün oluşma fikrinden başlayarak onun tamamlanmasına kadar geçen yaratıcı ve uygulayıcı süreçtir. 203

224 GAP Eylem Planı: Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamında bölgede ekonomik kalkınmanın, sosyal gelişmenin, altyapının ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi amacıyla dönemini kapsayan plandır. Gastronomi: Yenilebilir tüm maddelerin, hijyenik olan ama sağlığa uygun olması gerekmeyen şekilde azami damak ve göz zevkini amaçlayarak sofraya, yenmeye hazır hale getirilmesine kadar olan süreci inceleyen bilim dalıdır. GEODA: Çeşitli istatistiki verilerin harita üzerine işlenerek mekansal analiz yapılmasını sağlayan bilgisayar programıdır. GSMH: Belli bir dönemde bir ülke vatandaşlarının sahip oldukları üretim faktörlerini kullanılarak üretilmiş bütün nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatları ile hesaplanmış değeridir. Hane Halkı: Aralarında aile bağı bulunsun veya bulunmasın, aynı evde veya aynı evin bir bölümünde yaşayan, aynı kazandan yiyen, gelir ve giderlerini ayırmayan ve hane halkı hizmet ve yönetimine katılan bir kişi veya birkaç kişinin oluşturduğu topluluktur. Hava Kalitesi İndeksi: Belirli bir bölgedeki hava kalitesinin ifade edilmesi için kullanılan bir ölçü birimidir. Yüksek-Yüksek: GeoDa programı ile yapılan mekansal analizde kullanılan komşuluk birimleri arasındaki etkileşimi yansıtan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekansal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalamanın üzerinde iken, komşuluk birimlerinin de ortalama üzerinde yoğunluğa sahip olmasını ifade eder. Yüksek etkileşimi gösterir. Yüksek-Düşük: GeoDa programı ile yapılan mekansal analizde kullanılan komşuluk birimleri arasındaki etkileşimi yansıtan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekansal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalamanın üzerinde iken, komşuluk birimlerinin ortalama altında yoğunluğa sahip olduğunu ifade eder. Etkileşim olmadığını gösterir. İnanç Turizmi: İnsanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına, dini inançlarını gerçekleştirmek ve inanç çekim merkezlerini görmek amacıyla yaptıkları turistik amaçlı gezilerin turizm olgusu içerisinde değerlendiği turizm çeşididir. İstihdam Oranı: Bir ülke ekonomisinde, belirli bir tarihte istihdam edilen işgücünün toplam işgücüne oranıdır. İşgücüne Katılım Oranı: İstihdam edilenlerle işsizlerin toplamının oluşturduğu işgücünün aktif nüfusa oranıdır. Kentsel Nüfus: Ülke nüfusunun kentlerde yaşayan kısmıdır. Kırsal Nüfus: Ülke nüfusunun kırsalda yaşayan kısmıdır. 204

225 KOBİ: İki yüz elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu yirmi beş milyon Türk Lirasını aşmayan mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan birimlerdir. Kullanılabilir Yıllık Gelir: Kişisel gelirden doğrudan doğruya devlete ödenen vasıtasız vergilerin çıkartılmasından sonra kalan gelirdir. Lisa Kümelenme Analizi: Mekansal analiz yönteminde kullanılan, bölgesel seviyedeki kümelenme göstergesidir. Lorenz Eğrisi: Gelir dağılımı dengesini göstermek için kullanılan eğridir. Medyan Yaş: Bir nüfusu oluşturan kişilerin yaşları küçükten büyüğe sıralandığında ortada kalan kişinin yaşıdır. Moran Saçılma Analizi: Mekansal analiz yönteminde kullanılan istatistiki kümelenme ölçütüdür. Net Göç: Belirli bir bölgenin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Nüfus Yoğunluğu: Birim alanda yaşayan kişi sayısıdır. Okullaşma Oranı: Okul çağındaki çocuklardan okula gidenlerin sayısının gitmeyenlerin sayısına oranıdır. Ornitoloji: Kuşları inceleyen hayvan bilimi alt dalıdır. Otokorelasyon: İstatistiki bir terim olup çoklu regresyon analizinde hata teriminin birbirini izleyen değerleri arasında ilişki bulunması halidir. Örtü Altı Yetiştiriciliği: Dış iklim faktörlerinin etkisini kaldırarak, gerekli özel çevre koşullarının yaratılması ile alçak ve yüksek sistemler içinde yapılan sebze, meyve ve süs bitkileri yetiştiriciliğidir. Periyodisite: : Meyve ağaçlarının bir yıl çok ürün verip ertesi yıl az ürün vermesi veya hiç vermemesi olarak kendini gösteren periyottur. SODES: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından yürütülen istihdam, sosyal bütünleşme, kültür, sanat ve spor alanlarında göç, yoksulluk ve işsizlik gibi sorunların ve değişen sosyal yapının ortaya çıkardığı ihtiyaçlara kısa sürede karşılık vermeyi hedefleyen insan odaklı sosyal programdır. TEKMER: Yeni ürün, hizmet ve üretim teknolojilerini geliştiren işletmelerin ve girişimcilerin, Ar-Ge ve inovasyon ile endüstriyel uygulama faaliyetlerine destek sağlamak amacıyla KOSGEB tarafından kurulan veya kurdurulan merkezlerdir. TRC1 Bölgesi: Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayınlanan İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması listesine göre Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerini kapsayan bölgeyi ifade etmektedir. 205

226 Yaygın Eğitim: Örgün eğitim imkânlarından yararlanmamış olanlara, gittikleri okuldan erken ayrılanlara veya örgün eğitim kurumlarında okumakta olanlara ve meslek dallarında daha yeterli duruma gelmek isteyenlere uygulanan genellikle mesleki veya beceri odaklı eğitim modelidir. Yenilenebilir Enerji: Hidroelektrik, rüzgâr, güneş, jeotermal, biokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynaklarıdır. 206

227 EK 2. MEKANSAL ANALİZ SONUÇLARI (GEODA) İstihdam Analizi Grafikleri Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi- Önem Haritası İşsizlik Oranı 2009 * TRC1 Bölgesi illeri(gaziantep-adıyaman-kilis), * Diğer Bölge İlleri. Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,001) 0,05 207

228 Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi İşgücüne katılma oranı (%)-09 * TRC1 Bölgesi (Gaziantep-Adıyaman-Kilis), * Diğer Bölgeler. Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,009) 0,05 Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi- Önem Haritası İstihdam oranı (%)-09 * TRC1 Bölgesi (Gaziantep-Adıyaman-Kilis), * Diğer Bölgeler. Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,014) 0,05 208

229 Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi- Önem Haritası İstihdam oranı; Sanayi (%)-2009 * TRC1 Bölgesi (Gaziantep-Adıyaman-Kilis), * Diğer Bölgeler. Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,001) 0,05 209

230 Sanayi Analizi Grafikleri Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi- Önem Haritası İllere ve Girişim merkezine göre toplam imalat satış değeri 2008 Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,036) 0,05 210

231 Eğitim Analizi Grafikleri Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi Okuma-Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa oranı -% 2009 * TRC1 Bölgesi illeri (Gaziantep-Adıyaman-Kilis), * Diğer Bölge illeri. Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,001) 0,05 Dağılım Grafiği- Anlamlılık Testi- Önem Haritası Eğitim seviyesine göre derslik başına düşen öğrenci sayısı: İlköğretim

232 * TRC1 Bölgesi illeri (Gaziantep-Adıyaman-Kilis), * Diğer Bölge illeri. Anlamlılık Testi: Olasılık; P(0,001) 0,05 212