BARTIN ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ METALURJĠ VE MALZEME MÜHENDĠSLĠĞĠ MALZEME LABORATUARI I DERSĠ. YENĠDEN KRĠSTALLEġME VE ÇÖKELME SERTLEġMESĠ

Transkript

1 BARTIN ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ METALURJĠ VE MALZEME MÜHENDĠSLĠĞĠ MALZEME LABORATUARI I DERSĠ YENĠDEN KRĠSTALLEġME VE ÇÖKELME SERTLEġMESĠ DENEY FÖYÜ

2 YENĠDEN KRĠSTALLEġME Deformasyon işleminin gerçekleştiği sıcaklık nihai özelliklerin belirlenmesinde önemlidir. Eğer deformasyonun gerçekleştiği sıcaklık malzemenin ergime sıcaklığına göre nispeten düşükse (T def < 0.3T erg ), deformasyon prosesi soğuk işlem olarak adlandırılır. Deformasyonun gerçekleştiği sıcaklık ergime sıcaklığının % 60 ının üzerindeyse bu işlem sıcak işlem olarak adlandırılır. Soğuk işlem sırasında metalin sertlik ve mukavemet gibi özelliklerinde artış meydana gelirken, süneklik, elektriksel iletkenlik ve korozyon direncinde azalma görülecektir. Bu yüzden, soğuk işlem sırasında oluşan iç gerilmeleri gidermek için işlem sonrası metale ısıl işlem uygulanması faydalı olmaktadır. Isıl işlem veya tavlama yeterince yüksek sıcaklıklarda gerçekleşirse, metalin daha fazla deformasyonu için gerekli olan gerilimin azaltılması yeniden kristalleşmenin meydana gelmesiyle gerçekleşir. Soğuk deformasyon sonrası tavlama işleminin bu şekline yeniden kristalleşme tavlaması adı verilir [8]. Şekil 1. Deformasyon sırasında tanelerde, deformasyon yönünde uzama meydana gelişi [9]. Bu noktada, yeniden kristalleştirme tavlaması, önceden uğradığı soğuk plastik şekil değişimiyle, deformasyon yeteneği azalmış veya tamamen kaybolmuş çelik parça veya yarı mamullere, soğuk deformasyon sertleşmesini kaldırmak, daha doğrusu malzemeye yeniden şekil verme kabiliyeti kazandırmak amacıyla uygulanır. Rekristalizasyon (yeniden kristallenme) tavlaması sadece malzemeye bağlı (normalizasyon gibi) değil, aynı zamanda deformasyon oranına da bağlı bir ısıl işlemdir. Az veya çok da olsa, belli bir oranda soğuk plastik deformasyona uğramış, pekleşmiş, deformasyon yeteneği kaybına uğramış malzeme veya malzeme grubuna uygulanması söz konusudur. Rekristalizasyon sürecinin gerçekleşmesi belli bir oranda soğuk plastik şekil değişimini gerektirir. Rekristalizasyon tavlaması, soğuk plastik deformasyon yeteneği gösterme durumunda olmayan malzemelere uygulanmaz. Birçok teknolojik kullanım yerlerinde, yüksek oranda soğuk plastik deformasyon gerektiren üretimler (ince levha üretimi veya tel çekimi, derin çekme ve sıvama parçaları imali gibi), yeniden kristalleşme (rekristalizasyon) tavlaması uygulanmadan gerçekleştirilemez [10]. Rekristalizasyon tavı sırasında tavlama sıcaklıklarına ve süreye bağlı olarak üç farklı aşama görülebilir. Tane irileşmesi rekristalizasyon sırasında çekirdeklenip, büyüyen tanelerin artan süre zarfında daha da büyümesini kapsadığından, bunlardan ilk ikisi burada açıklanacaktır. a) Toparlanma (Recovery) b) Yeniden kristalleşme (Recrystallization)

3 c) Tane irileşmesi (Grain growth) Soğuk deformasyon sonrası ve yeniden kristallenme tavı sırasında sıcaklığa ve sabit sıcaklıkta zamana bağlı olarak yapı ve malzeme özelliklerinde meydana gelen değişimler özet halinde sırasıyla Şekil 2 ve 3 te gösterilmektedir. Şekil 2. Soğuk deformasyon sonrası ve yeniden kristallenme tavı sırasında sıcaklığa bağlı olarak yapı ve malzeme özelliklerinde meydana gelen değişimler [9]. Şekil 3. Yeniden kristallenme tavı sırasında zaman bağlı olarak gelişen tavlama aşamaları ve buna bağlı yapı değişimi [11].

4 Toparlanma Yeni gerinmesiz tanelerin (ince, eşeksenli taneler) ortaya çıkmasından önce (rekristalizsayon öncesi) oluşan tüm tavlama olaylarıdır (Şekil 3 te 0-t 1 zaman aralığı )[4]. Bu safhada iç yapıda önemli ölçüde değişiklikler olmaz. Tane içlerinde noktasal kusurların azalması ve dislokasyonların daha düşük iç enerji oluşturacak şekilde yeniden dizilmesi (poliganizasyon) için termal aktivasyon için yeterli sıcaklık vardır. Dislokasyonların dizilmesi ile alt taneler oluşur. Bu alt taneler YK sırasında oluşan gerçek taneler için çekirdek görevi görür. Mekanik özelliklerden önemli bir değişme olmaz. Fakat elektrik iletkenliği önemli ölçüde artar [9]. Toparlanma sırasında alt tane oluşumu şematik olarak Şekil 4 te verilmiştir. Şekil 4. Toparlanma sonrası alt tane oluşumu [9]. Toparlanma sırasında bazı malzeme özelliklerinde meydana gelen değişimler Tablo 1 de verilmiştir[11]. Tablo 1. Toparlanma sırasında bazı malzeme özelliklerinin değişimi [11] Toparlanma mekanizmaları a) Alt tane büyümesi: Deformasyon sonrası, dislokasyon düğümlerinin oluşması ile düşük dislokasyon yoğunluğu olan bölgeler izole olur (Şekil 5). Bu hücreler birbirine göre birkaç

5 derecelik oryantasyon sapması gösterir ve mm aralığındadır. Tavlama ile sınırlar keskinleşir, dislokasyon yoğunluğu hücre içinde azalır. Toparlanma sonlarına doğru bu tanelerin boyutları artmaya başlar. Şekil 5. Aluminyumda tane yapısı ve alt tane yapısının şematik gösterimi (OM: Optik Mikroskop, TEM: Transmisyon Elektron Mikroskobu) [11]. b) Alt tane bütünleşmesi: Bazı durumlarda alt taneler arasındaki sınırlar toparlanma sırasında yok olur (Şekil 6). Açık olmayan bir proses ile iki komşu tane arasındaki oryantasyon uyumsuzluğu ortadan kalkar. Bu durum tırmanma dahil ara yüzey dislokasyonlarının hareketi ile başarılmaktadır. Şekil 6. Alt tanenin dönmesi ile alt tane birleşiminin şematik gösterimi [11]. c) Poligonizasyon: X-ışın analizi kullanılarak bir tek kristal biraz eğildiğinde ve sonra tavlandığında küçük tek kristal blokcuklara ayrıldığı bulunmuştur. Bu poligonize olmuş bir yapıya işaret eder. Tek kristalin eğilmesi ile birlikte aşırı pozitif kenar dislokasyonu üretilmiştir. Tavlama sonucu bu kenar dislokasyonları küçük açılı tilt (eğim) sınırlarında üst üste dizilir (bu hem kayma hem tırmanma gerektirir) (Şekil 7). Poligonizasyon aşırı miktarda

6 kenar dislokasyonu gerektirir. Sadece daha yüksek toparlanma sıcaklıklarında üretilirler; çünkü olayda dislokasyon tırmanması vardır. Dislokasyonların düğümlenerek hücresel yoğunlaşması ile üretilen alt taneden kabaca on kat daha büyük alt tane üretir [4]. Şekil 7. (a) Eğme ile üretilen aşırı kenar dislokasyonu (b) Poligonizasyon sonrası kenar dislokasyonlarının çizgisel olarak sıralanması [11] Rekristalizasyon (Yeniden Kristallenme) Sıcaklığın atomsal hareketler için gereken aktivasyonu sağlayacak şekilde olması ile (0.4T erg <T re < 0.6T erg ) gerçekleşir. Artan sıcaklık ile atomlar daha düşük enerjili bölgelere hareket etme imkanı bulur. Soğuk şekil değiştirme ile oluşan iç yapıda yeni eş eksenli ve iç gerilmesiz küçük tanelerin çekirdeklenip büyümesi ile bütün yapı küçük yeni taneler ile kaplanır [9] Rekristalizasyon için çekirdeklenme mekanizmaları Rekristalizasyon için çekirdeklenme mekanizması klasik çekirdeklenme mekanizmasına uymaz. Çünkü burada kabul edilen kritik boyutlu cluster yapıçapı deneylerde belirlenenden çok daha büyüktür. Metalin cinsine ve deformasyon derecesine bağlı olarak rekristalizasyon için 2 çekirdekleşme mekanizması gözlenmektedir. Deforme olmuş metal deformasyon sonucu 2 tip ara yüzey içerir: i. Önceden var olan tane sınırları ii. Deformasyon sonucu oluşan alt tane sınırları Çekirdekleşme bu iki sınırda birinin ani büyümesi ile oluşur. a) Önceden var olan tane sınırlarının ani büyümesi: Yüksek dislokasyon yoğunluklu orijinal tane ile düşük dislokasyon yoğunluklu orijinal tane arasındaki sınır Şekil 8a da gösterildiği gibi aniden dışa doğru (yüksek dislokasyon yoğunluklu taneye doğru) büyür. Buradaki çekirdekleşme olayı aslında bir büyüme olayıdır. Modele göre bir ara yüzeyin büyümesi için E s (tane içinde depolanan deformasyon enerjisi) > (2γ/a) olmalıdır ve mobilitesi (B) yüksek ara yüzeyler gereklidir (yüksek açılı tane sınırları, çakışma sınırları vb.).

7 Şekil 8. (a) Bir ara yüzeyin yüksek dislokasyon yoğunluklu tane içine ani büyümesi (b) Bu çekirdekleşme olayını açıklayan model [11]. b) Alt tane sınırının ani büyümesi: Genelde 2 mekanizma bu tip büyümeyi oluşturur; 1.Mekanizma İlk olarak alt taneler büyür (birleşme ya da alt tane sınırı göçü ile). Sonuç olarak B si yüksek hareketli arayüzey oluşur (yüksek açılı tane sınırı) ve bu arayüzey E s >(2γ /a) olduğu durumda büyür. 2.Mekanizma Daha karışıktır. Yüksek derecede deforme olmuş metallerde gerçekleşir. Yüksek açılı alt tane sınırları deformasyon sonucu oluşur. Alt tane sınırında atomik konumda düzenleme oluşur, varolan yüksek hareketli sınır modifiye olur ve büyüme gerçekleşir. Genel bir sonuç olarak, tanelerin çekirdeklenmesi yüksek derecede hareketli sınırların ani büyümesi ile oluşur. Bu sınırlar aşağıda verilen sınırlar olabilir: I. Orijinal yüksek açılı sınırlar II. a) Yüksek açılı alt tane sınırı (alttane genişlemesi mekanizması ile oluşan) II. b) Yüksek açılı alt tane sınırı (bilinmeyen bir atomik düzenlenme yolu ile modifiye edilen) I ve IIa mekanizmaları hafif deforme edilmiş metallerde, IIb ise yüksek deforme edilmiş metallerde geçerlidir. Bu tarz bir çekirdeklenme olayı bir büyüme fenomeni gibi gözükür ve bu nedenle büyümeyi etkileyen değişkenler aynı şekilde çekirdekleşmeyi de etkiler. Klasik çekirdekleşmedeki gibi yeni tanenin çekirdekleşmesi aniden olmuyorsa da rekristalizasyon dönüşümünün hala çekirdekleşme ve büyüme basamaklarından oluştuğu kabul edilmektedir ÇekirdekleĢme hızına etki eden faktörler: a) Ön Deformasyon: Rekristalizasyonun çekirdeklenme oranı, deformasyon ile artar. Bu şekilde ayrıca kritik bir şekil değiştirme miktarının rekristalizasyon için gerekli olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar genel olarak metal sistemleri için doğrudur. b) Başlangıç tane boyutu: Tane boyutunun çekirdeklenme hızına etkisi çok belirgindir. Küçük tane boyutlarında çok daha yüksek çekirdekleşme hızlarının varlığı ve çekirdekleşmenin daha çabuk başladığı görülür. Küçük taneler çok daha kompleks gerilme dağılımı dolayısıyla yöresel yüksek deformasyon üretir, bu da çekirdeklenme hızını artırır.

8 c) Saflık: Saflığın çekirdeklenme hızı üzerine etkisi tam araştırılmamıştır. Ancak empürite artışıyla depolanmış enerjinin artar ve böylece çekirdekleşme hızının artması beklenir. d) Tavlama sıcaklığı: Çekirdekleşme hızının sıcaklık bağımlılığı yine Arhenius bağıntısı tipindedir ve sıcaklığın artması çekirdeklenme hızını artırır (Eşitlik 1). N = N 0. exp (-Q n /RT ) (Eşitlik 1) Rekristalizasyon sıcaklığı Rekristalizasyon sıcaklığı, belirli spesifik bir zaman içinde, sıklıkla bir saat içinde rekristalizasyonun oluştuğu sıcaklık olarak tanımlanır. JOHNSON-MEHL denkleminden hacimsel dönüşümün % 95 ini gerçekleştirmek için gerekli süre, t 0.95 aşağıda Eşitlik 2 de verilmiştir: T 0,95 = (2,85 / N G 3 ) 1/4 (Eşitlik 2) Eşitlik 2 de G: rekristalizasyon sırasında oluşan çekirdeklerin büyüme hızı, N:çekirdeklenme hızını ifade etmeketedir. Rekristalizasyon çekirdeklenme ve büyüme hızını etkileyen faktörler ve etkileri Tablo 2 de özet olarak verilmiştir[11]. Tablo 2. Rekristalizasyonda çekirdeklenme ve büyüme hızına etki eden faktörler [ 11] Ġkincil Rekristalizasyon: Bazı durumlarda Şekil 9 da gösterilen tane büyüme aşamasında birkaç büyük tane, daha küçük rekristalize tane yapısını tüketerek tercihli olarak büyür ve çok büyük boyutlara ulaşır. Buna ikincil rekristalizasyon denir. Bu oluşum birincil rekristalizasyona çok benzerdir ve Şekil 9 da gösterilmiştir[11]. Şekil 9. İkincil rekristalizasyonun şematik gösterimi [11].

9 ÇÖKELME SERTLEġMESĠ Metallerde dengeli soğuma süresinde oluşan yapılar kararlı olup belirli özelliklere sahiptirler. Denge diyagramları bileşim ve sıcaklığa bağlı olarak oluşan kararlı fazları ve faz dönüşüm sıcaklıklarını gösterirler. Bu durumda soğuma süresinde faz dönüşümleri zorlayıcı etki bulunmaksızın kendiliğinden tamamlanır. Ancak kontrollü ısıtma ve soğutma işlemleri ile sağlanan aşırı koşullar altında denge hali faz dönüşümleri kısmen veya tamamen önlenebilir. Bu koşullarda elde edilecek bazı denge dışı kararlı fazlar üstün özelliklere sahip olabilirler. Bu ilkelere dayanarak endüstride çeşitli ısıl işlemler geliştirilmiştir. Çeliklere uygulanan su verme sertleşmesi ile bazı alüminyum alaşımlarına uygulanan çökelme veya yaşlanma sertleşmesi bunlara örnek olarak verilebilir. Çökelme Sertleşmesi Oluşum Şartları: a) Sistem karışabilirlik aralığı içermeli (Ticari alaşımlarda çözünen atomların yüksek sıcaklıktaki ve oda sıcaklığındaki çözünürlük oranı farkı yaklaşık %3-4 olmalı.) b) Alaşım denge diyagramı solvüs eğrisi içermeli c) Yüksek sıcaklıkta yüksek, düşük sıcaklıkta düşük çözünürlük olmalı d) Çözen ve çözünenin atom çapları yakın olmalı e) Çözen ve çözünenin kristal sistemleri benzer olmalı f) Alaşım su alabilmeli, yani hızlı soğutma (su verme) sonrası oda sıcaklığında, yüksek sıcaklık fazı elde edilebilmeli. İlk iki şart mutlaka olmalıdır. Diğer şartlar çökelme sertleşmesinin etkisini arttırır. Bir ana faz içersinde çok küçük parçacıklar halinde çökelmiş ikinci bir faz şekil değiştirmeyi çok kısıtlar, dolayısıyla sertlik ve mukavemet artar. Bu ikinci faz genellikle aşırı doymuş bir fazdan kontrollü çökeltme yöntemi ile elde edilir. Çökelme sertleşmesi üç temel aşamayı izleyen işlem gerektirir. Çözeltiye alma Su verme (Hızlı soğutma) Yaşlandırma Çözeltiye Alma: (500 o C ve yaklaşık 10 saat) Alaşım önce tek fazlı yapı elde etmek amacı ile T 1 sıcaklığına kadar ısıtılır. Bu sıcaklıkta fazı tamamen çözününceye kadar tutulur. Isıtmada seçilen sıcaklık ve zaman alaşımın kompozisyonuna ve malzemenin kalınlığına bağlıdır. Fazla miktarda empürite ihtiva eden alaşımlarda sıcaklık düşük tutulabilir. Fakat düşük bir sıcaklıkta çalışıldığında tam bir homojen katı eriyik elde etmek için ısıtma müddetini arttırmak gerekir. Alaşım söz konusu sıcaklık aralıkları dışındaki düşük bir sıcaklıkta ısıtılırsa tam bir homojenizasyon sağlanamaz. Bu durumda sertlik ve mukavemet beklenen değerden düşük

10 çıkar. Benzer şekilde belirtilen sıcaklığın üstüne çıkılırsa malzemede tane sınırlarında sıvı faz teşekkül edecektir. Bu fazın olması sebebiyle malzeme kırılgan olur Su Verme: (1-3 sn) T 1 sıcaklığında yapı tamamen α ya dönüştükten sonra alaşım genellikle oda sıcaklığına ani soğutulur. Ani soğuma β fazının çökelmesine imkân vermez ve aşırı doymuş α katı eriyiği elde edilir. Şekil 10: Şekil 10. Al Cu alaşımlarında çökelme sertleşmesi YaĢlandırma: Çökelme sonucu su verilmiş yapının sertliği artar. Oda sıcaklığında yada biraz daha yüksek sıcaklıklarda sertliğin süreye bağlı olarak artmasına metalurjide yaşlanma yada çökelme sertleşmesi, bunu gerçekleştiren ısıl işleme de yaşlandırma denir. Su verilmiş numune doğal olarak oda sıcaklığında soğutulursa bu tür yaşlanmaya doğal yaşlanma denir (20 o C ve 6 gün). Eğer su verilmiş parça o C arasında ısıtılırsa yaşlanma prosesine hız kazandırılır ve buna suni yaşlanma denir (15 saat). Şekil T651 Alüminyum alaşımının (6.2Zn-2.3Cu-2.3Mg-0.12Zr-balanced Al) TEM görüntüsü. Açık renk matriks fazı Al, koyu renk matriks fazı Mg, Zn.

11 Şekil 10 da görüldüğü gibi alaşım T 1 sıcaklığında tek fazlı katı eriyiği halindedir (a). Dengeli soğuma sırasında T d sıcaklığında α fazı β atomlarınca doymuş hale gelir ve α dan β fazı çökelmeye başlar. T o oda sıcaklığında iki fazlı yapı elde edilir (b). β nın α dan çökelmesi bir katı hal reaksiyonudur, dolayısıyla atomların yayınması belirli bir süreyi gerektirir. Eğer α fazı T 1 sıcaklığından hızla soğutulursa çökelme oluşamaz ve oda sıcaklığında aşırı doymuş α fazı elde edilir (c). Aşırı doymuş fazı yeterli bir T 2 sıcaklığına kadar ısıtılırsa atomsal yayınım başlar ve mikroskop altı boyutta küçük β parçacıkları çökelmeye başlar (d). Isıtma süresi uzun, özellikle T 2 sıcaklığı da yüksek β olursa parçacıkları birleşerek büyür ve (e) de görüldüğü gibi mikroskobik düzeyde iki fazlı yapı oluşur ve çökelme tamamlanır. Dengeli soğuma sonucu oluşan (b) yapısı ile tavlama sonucu oluşan tam çökelmiş (e) yapısı yumuşaktır. Aradaki (d) yapısı mikroskop altı β parçacıkları dislokasyonların hareketini çok etkin bir şekilde kısıtlar, dolayısıyla sertlik çok artar. Bu nedenle bu işleme çökelme veya yaşlanma sertleşmesi denir. Sonuncu (e) yapısına ise aşırı yaşlanmış yapı denir ve bu yapı yumuşaktır. Hem polikristal hemde tek kristallerdeki ikinci sert uyumsuz bir parçacığın varlığı akma mukavemetinde bir artış meydana getirir. Uyumlu çökeltiler içeren alaşımlar ve uyumsuz çökeltiler içeren alaşımların arasındaki fark bu iki durumdaki parçacık dislokasyon etkisindeki değişiklikten kaynaklanır. Eğer alaşım ince bir şekilde dağılmış tamamen uyumlu parçacıklar içeriyorsa kayma dislokasyonları parçacığı geçebilir ve kesebilir. Böylece deformasyon saf metallerdeki gibi olur. Eğer çökeltiler sert ve uyumsuz ise dislokasyonlar sadece bazı halkalar bırakarak geçebilir. Böylece çok hızlı sertleşme dislokasyon yoğunluğunun artış hızına bağlı olarak deformasyonun başlamasıyla görülebilir. Şekil 12. Al alaşımlarında yaşlandırma sıcaklığının sertlik ve mukavemet üzerine etkisi. Dislokasyon hareketini engelleyen her şey malzemenin mukavemetini arttırır. Tane içindeki ince çökeltiler genellikle matriksden daha sert oldukları için deformasyon sırasında dislokasyon hareketine birer engel teşkil ederler. Çökeltiler arasında kalan dislokasyon parçası

12 şekil 13 de görüldüğü gibi çökelti partiküllerini aşmak için uygulanan gerilime bağlı olarak hareket ederek çökelti partiküllerinin çevresini sarar. Dislokasyonlar her yönde hareket ettiğinde çökelti etrafındaki halka sayısı o nispette artar ve çökelti partikülleri çevresinde adeta bir dislokasyon yumağı oluşur. Böylece malzemenin dislokasyon yoğunluğu artar. Şekil 13. Çökelti fazı içeren malzemede dislokasyonların ilerlemesi. Al alaşımlarında (örneğin Al-Cu) çökelme prosesi birkaç evrede gerçekleşir. İlk olarak Guinier Preston (GP) zonları oluşur, daha sonra θ θ θ oluşur. GP Zonları: TEM ile görülür. 80 A çapındadır. 3-6 A kalınlığında disk şekilli zonlardır. θ Çökeltisi: Isıtma ile GP zonları çözünmeye başlar ve II. çökelti θ oluşmaya başlar. a = b = 4.0 A ve c = 7.8 A latis boyutlarına sahiptir. θ Çökeltisi: Optik mikroskopta gözlenebilecek belki de ilk çökeltidir. Boyutu = 1000 A civarıdır. a = b = 4.04 A ve c = 5.8 A latis boyutlarına sahiptir. θ Çökeltisi: Denge çökeltisi, a = 6.06 A ve c = 4.87 A latis boyutlarına sahiptir. Şekil 14. a) Çözeltiye alınmış Al-Cu atomik yapısı, b) θ geçiş çökelti fazı, c) Dengesel çökeltinin oluşması (aşırı yaşlanma).

13 Şekil 15. Al-Cu alaşımının yaşlanma sırasında farklı evrelerdeki mikroyapıları a) GP zonları (X720000). b) θ X c) θ X d) θ X8000. Kaynaklar: 1.) William D. Callister, Materials Science and Engineering, Utah University Pres ) ONARAN, K., Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yayınevi, ) Higgins, R.A., Engineering Metallurgy 1. Applied Physical Metallurgy 4.) YILMAZ, F., ŞEN, U., Alaşımların Yapı ve Özellikleri, Sakarya Üniversitesi, Yayın No:18, ) Prof.A.D.Rollett, Microstructure-Properties:II Age Hardening ) Rick Holt, Material Science and Engineering, Age (Precipitation) Hardening, Kingston, Ontario, Canada 7.) J. Ernesto Indacochea, Heat Treating of Steels and Metallic Materials, University of Illinois at Chicago, Civil & Materials Engineering Dept. 8.) Cold Working, Recrystallization, and Grain Growth of Brass, San Jose State University, LabNotes. 9.) Şubat ) home.uludag.edu.tr/users/mumintutar/mm/4.pdf-şubat ) Kocaeli Mühendislik Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, Fiziksel Metalurji, KOÜ Yayın No : ) ASM Handbook, Volume 2 Properties and Selections: Nonferrous Alloys and Special Purpose Materials, ASM International, p , New York, ) Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, Malzeme Laboratuvarı dersi, Isıl İşlem-2 deney föyü.